download hier gratis het nulnummer - Article

nulnummer maart 2008 article pag 6
...de eerste en meest belangrijke
implicatie is dat er met
het kunstwerk een duidelijk
fundament wordt gevonden
voor de artistieke component
van artistiek onderzoek...
als historisch voorbeeld niet de ontwikkeling
(of: ‘ontdekking’) van het lineair perspectief
of de olieverf tot zo’n in de praktijk
gerealiseerd inzicht gerekend kunnen
worden? Voor een groot aantal beeldend
kunstenaars van belang, hoewel in individuele
praktijken tot stand gekomen. Toch
blijven hier nog enige problemen liggen.
Waarom zou er in een dergelijk geval namelijk
sprake zijn van een samengaan van
creatie en reflectie, zoals in de aanduiding
van artistiek onderzoek voorstaan wordt?
Deze ontdekkingen zijn, hoewel praktisch
toepasbaar, volledig theoretisch expliciteerbaar.
Sterker nog, er zou niet eens een
kunstwerk aan te pas hoeven komen.
Een dergelijke argwaan jegens de verbondenheid
van kunst en theoretische reflectie
in artistiek onderzoek, zoals hier geëtaleerd
is, wordt bovendien gevoed doordat
documentatie in deze onderzoeksvorm
een vrij belangrijke rol inneemt; een gegeven
dat Van Winkel in zijn stuk al het bezwaar
ontlokte dat van de kunstenaar tot
documentalist dreigt te worden gemaakt.
Deze rol van verslaglegging kan begrepen
worden als een beweging richting grotere
transparantie, maar vormt misschien
ook deels een tegemoetkoming aan het
bezwaar dat kunst onvergelijkbaar is. Resultaten
van artistiek onderzoek zouden,
wanneer afgemeten aan het kunstwerk,
niet te bepalen zijn. Accurate vastlegging
van proces en uitkomst als basis ter beoordeling
van de werkzaamheden van de
kunstenaar-onderzoeker – het kan niet
netter.
Nauwkeurig misschien, maar is accurate
vastlegging en reflectie hierop ook werkelijk
een artistiek onderzoekende praktijk?
Verschillende bestudeerde aspecten wijzen
er op dat, hoewel het in Borgdorffs
onderzoekscriteria expliciet als relevant
onderdeel van zowel onderzoeksobject
als –methode genoemd wordt, het kunstwerk
binnen dit geheel van onderzoek
in de kunst sterk gebagatelliseerd raakt.
Nog leidt dit tot een opmerkelijke suggestie:
niet zou bij het vraagstuk van artistiek
onderzoek de wetenschappelijke
aard van deze praktijk in twijfel getrokken
worden, maar is het daarentegen de artistieke
component waarvan het fundament
in grote mate onhelder blijft.
Terug naar het object
Een wending, een andere benadering lijkt
nodig. Wat zijn de consequenties wanneer
de nadruk op proces, methode en de
vastlegging hiervan even los worden gelaten
en in de eerste plaats wordt uitgegaan
van juist het totnogtoe onduidelijk aanwezige
onderzoeksobject, het kunstwerk?
De eerste en meest belangrijke implicatie
is dat er met het kunstwerk een duidelijk
fundament wordt gevonden voor de artistieke
component van artistiek onderzoek.
Als iets binnen deze praktijk het ijkpunt
van de kunstzin van zowel voorafgaand
experiment als de artistieke aard van de
persoon van de uitvoerder is, dan is het
dit. Bovendien is er met betrekking tot
het resultaat van onderzoek de rijkdom,
aangezien de beperkingen in aan te roeren
thema’s die zich voordeden bij een
gerichtheid op slechts het eigen artistieke
proces hier niet hoeven te spelen. Het lijkt
inderdaad plausibel aan te nemen dat een
kunstwerk alles tot thema kan zijn. De
aanvankelijke aannemelijkheid van dit
uitgangspunt wordt echter geproblematiseerd
door de vraag hoe in dit fundament
dan de theoretische reflectie verweven
kan zijn. Hoe is er kennis in kunst? Is ‘tot
thema zijn’ misschien hetzelfde als ‘impliciete
kennis’?
Het is op dit punt dat ik een streep dien
te trekken. In dubio, dat wel, want er zijn
twee mogelijkheden om deze strijd te beslechten.
Enerzijds staat als mogelijkheid
nog open een lange weg van onderzoek
waarbij wordt aangenomen dat, uitgaande
van tenminste het kunstwerk om de
aanwezigheid van de artistieke component
te waarborgen, kunst en kennis wel
degelijk samen kunnen gaan. Naar hoe
uiteindelijk de onderneming van een dergelijke
verduidelijking er uit zal komen te
zien, hoe wij het onthullen en articuleren
van kennis belichaamd in kunst werkelijk
kunnen realiseren, is het in dit geval nog
gissen. Daarvoor zijn de op dit punt de
aanduidingen in teksten over artistiek
onderzoek nog te weinig concreet. Wel is
duidelijk dat hoe dan ook een bemerking
“Kunst wordt dan (opnieuw) beschouwd
als een volwaardige kennisvorm,” zwak
gezegd, nog heel wat uitleg verdient.2
Langs de andere, korte weg zal zonder
enig pardon gesteld worden dat er geen
samengaan van creatie en theorie mogelijk
is waarbij niet het één door het ander
wordt uitgesloten – artistiek onderzoek
is niet mogelijk op de verenigende wijze
als voorgesteld, zo luidt dan de conclusie.
Dit is het punt waarop wij ons, zonder
verder onderzoek, nu bevinden. Creatie
en theoretische reflectie zijn twee onderscheiden
activiteiten, en een kunstenaar
heeft dan ook geen bijzondere toegang
tot bijzondere kennis van kunst die voor
de kunsthistoricus en -wetenschapper ontoegankelijk
blijft.
Artistiek tintje
Tot besluit: wat is artistiek onderzoek? In
beginsel zijn er twee zaken die hier samengevoegd
dienen te worden en tegelijkertijd
om voorrang strijden, namelijk de
praktische creatie en de theoretische reflectie.
Onder de ene uitleg blijft artistiek
onderzoek hangen in inzichten waar überhaupt
geen kunstwerk aan te pas hoeft te
2 Gesteld door Johan Pas in zijn ‘Kunst
als kennis: notities bij de academisering van het
hoger kunstonderwijs’ ter aanduiding van de situatie
wanneer de hiërarchie en polarisatie tussen
kunst en wetenschap sneuvelt. Pas neemt hier
opmerkelijk genoeg aan dat of kunst al dan niet
als volwaardige kennisvorm beschouwd wordt niet
afhankelijk is van een verduidelijking van de wijze
waarop kennis in kunst belichaamd zou kunnen
zijn, maar van de verhouding waarom het staat tot
wetenschap.
komen, onder een andere is weliswaar het
artistieke centraal aanwezig, maar blijft
het vooralsnog onduidelijk hoe hier werkelijk
kennis aan te verbinden is. Tot het
moment dat werkelijk de eventuele aard
en samenhang van in kunst belichaamde
kennis kan worden verduidelijkt vervalt
dan ook de bijzondere status van de kunstenaar-onderzoeker
als kon deze vanuit
een tussendringende dubbelpositie bepaalde
kennis verkrijgen die voor kunstwetenschappers
volkomen onbereikbaar
zou blijven. De artistiek onderzoeker
mag dan experimenteren en reflecteren,
kunst maken en interessante perspectieven
genereren, wanneer dit werkelijk tot
theoretische inzichten gedreven wordt is
het niets anders dan gewone, omlijstende
theorie – wetenschap vanuit een artistieke
hoek, dat ook precies op die merites dient
te worden beoordeeld.
Besproken literatuur
Borgdorff, H. ‘Het debat over onderzoek in de
kunsten’, in: M. Bleeker, L. van Heteren,
C. Kattenbelt, K. Vuyk (red.), De theatermaker als
onderzoeker.
Amsterdam: Amsterdam University Press, 2006,
pp. 2 - 9.
Pas, Johan ‘Kunst als kennis: notities bij de academisering
van het hoger
kunstonderwijs’, in: rekto:verso, nr. 25, septemberoktober
200 , pp. 0- 2.
Winkel, C. van ‘Flexibele multipliciteiten: het discours
over onderzoek in de kunst’, in:
De Witte Raaf, nr. 22, juli 2006, pp. 2- .
Expertisecentrum onderzoek in de kunsten, K.U.
Leuven. ABC van het Artistiek Onderzoek: http://
associatie.kuleuven.be/ivok/ABC.html
Chrissy Meijns is tweedejaars studente
kunstgeschiedenis aan de Universiteit
Utrecht
nulnummer maart 2008 article pag