Download en bekijk 10 jaar Juridische Steun - Juridisch steunpunt

10
wonen
Wtcg
actie
10 jaar
Juridische Steun
meedoen
overgangsrecht
hoog en laag PKB
zelf doen
voorbereiding
emotie
CAK
gemeente
objectiviteit
vervoer
WAO
argonaut
WVG
medicijnlijst
voor Chronisch zieken en Gehandicapten
hulpmiddelen
scootmobiel
huishoudelijke hulp
grondrechten
kilometervergoeding
compenseren
draagkracht
zelf gegevens verstrekken
automatisch gevonden
worden... of niet
deskundige
inschakelen
sport maatwerk
algemeen
gebruikelijk
keuzevrijheid
gelijkheid
indicatie reisvergoeding
ratificatie
WMO
onderwijs
besparingsbijdrage
meerkosten
proefproces
zorgverzekeringswet
VN mensenrechten
zelfstandigheid
Programma Juridische Ondersteuning
CG-Raad 2001 – 2011

Juris
nummer 6 • jaargang 3 • december 2004
Indicatie WSW
Zorg over de grens
Herkeuring WAO
Verzekeren hulpmiddelen
Tijdschrift over wet- en regelgeving voor mensen met een chronische ziekte of handicap

Voorwoord
Het boekje dat u in handen heeft, markeert het
10-jarig bestaan van het Programma Juridische
Ondersteuning van de CG-Raad: 10 jaar juridische
ondersteuning voor mensen met een handicap of
chronische ziekte. Belangrijke onderdelen van het
programma zijn het Juridisch Steunpunt, uitgevoerd
door Stichting De Ombudsman en het tijdschrift Juris,
een uitgave van de CG-Raad. Ook het Juridisch
Steunpunt en Juris bestaan 10 jaar.
Bij de oprichting kreeg het Programma drie opdrachten
mee: ondersteun mensen met een handicap of
chronische ziekte bij juridische conflicten, geef
juridische signalen af ter ondersteuning van de
collectieve belangenbehartiging en bundel de juridische
kennis. Bladerend door dit jubileumboekje krijgt
u een indruk van de wijze waarop het Progamma deze
opdrachten in 10 jaar tijd heeft vormgegeven.
Het boekje bevat een weergave van juridische ontwikkelingen,
opmerkelijke casussen en individuele
adviezen van het Juridisch Steunpunt. Daarnaast ook
juridische knel punten die het Steunpunt gesignaleerd
heeft en die uiteindelijk hebben bijgedragen aan
verbeterde regelgeving en uitvoering; zoals bij Valys,
de CER of de Wmo. We hebben uiteraard een selectie
moeten maken en kunnen dus niet volledig zijn. De
artikelen en fragmenten komen voornamelijk uit Juris
en uit de jaarverslagen van het Steunpunt.
Het Programma Juridische Ondersteuning is al jaren
het juridisch boegbeeld van de CG-Raad. Het Juridisch
Steunpunt heeft in 10 jaar tijd ruim 20.000 mensen
geholpen bij het – vaak alsnog – krijgen van hun recht.
En ook het Juridisch Kenniscentrum heeft met 10 jaar
Juris, met de vernieuwde website Juridische Ondersteuning
en met het voeren van belangrijke proefprocessen
vorm gekregen. Het Programma heeft
hiermee zijn bestaansrecht bewezen.
Het is dan ook bijzonder jammer dat de bezuinigingsplannen
van VWS een eind zullen gaan maken aan het
huidige Programma. Per 2014 zal het in ieder geval
als zelfstandig programma niet meer bestaan. Of dit
tot een vervolg van de specifieke juridische ondersteuning
zal leiden, en zo ja in welke samenwerkingsvorm,
is nu nog niet bekend. Er zijn kansen en risico’s die we
positief maar kritisch zullen volgen.
Hoe de toekomst ook verlopen zal, we hopen dat dit
boekje ook u zal overtuigen dat versterking van de
rechtspositie van mensen met een handicap en
chronische ziekte een belangrijke zaak is en blijft.
Fini de Paauw en Ad Poppelaars
Voorzitter respectievelijk directeur van de Chronisch zieken en
Gehandicapten Raad Nederland
10 jaar Juridische ondersteuning | 3

Leeswijzer
Al bladerend door dit feestelijk boek
krijgt u hopelijk een beeld van wat het
Programma Juridische Ondersteuning
in de afgelopen 10 jaar verzet heeft.
Prikborden
In dit boek vindt u prikborden. En zoals
dat gaat met prikborden hangen die vol
met een samenraapsel van informatie.
Fragmenten uit jaarverslagen. Vragen
die het telefoonteam van het Juridisch
Steunpunt ooit beantwoord heeft.
Casussen die laten zien wat de juristen
en vrijwilligers van het steunpunt
hebben ondernomen en voor elkaar
gekregen. Verder op de prikborden
columns en artikelfragmenten uit Juris.
Thema’s
Naast het allegaartje op de prikborden
vindt u in dit boek ook thema’s.
Onderwerpen waarbij de inzet van het
Programma Juridische Ondersteuning
verder ging dan het geven van een
antwoord op een vraag of het starten
van een bezwaarprocedure. Vaak
jarenlang lopende kwesties waarbij het
Programma Juridische Ondersteuning
onrecht signaleerde, in actie kwam en
lobbyde voor betere wetgeving.
De redactie wenst u veel bladerplezier.
4 | 10 jaar Juridische ondersteuning
2002
U spreekt met het Juridisch Steunpunt…
Kan ik in het ziekenfonds blijven?
Mijn werkgever wil mijn loon binnenkort verhogen.
Prima natuurlijk, maar wat als dit betekent dat ik uit het
ziekenfonds moet en een particuliere verzekering moet
afsluiten? Kan ik niet in het ziekenfonds blijven omdat ik
chronisch ziek ben?

De eerste steen
Medio jaren 90 oriënteerde de toenmalige Gehandicapten
Raad zich al op het versterken van zijn leden door het
aanbieden van individuele juridische ondersteuning. Nadat
de projectsubsidie van het Nationaal Revalidatie Fonds was
weggevallen volgde een onderzoek van KPMG. De conclusies
waren duidelijk: driekwart van de ondervraagde
lidorganisaties had behoefte aan juridische ondersteuning
op het gebied van de Wvg, arbeidszaken, ziekenfondswet en
het persoonsgebonden budget. En er was de roep om een
betrokken organisatie die juridische diensten kon verlenen
met hoogstaande kwaliteit van zowel vrijwilligers als
professionals. Reden voor de Gehandicaptenraad om contact
op te nemen met Stichting De Ombudsman.
Op 27 april 2000 werd de eerste steen gelegd. Op die
Uit het (half)jaarverslag van 2001
Gedurende de eerste zes maanden zijn ongeveer 400 zaken
geregistreerd. De meeste vragen zijn gesteld over de Wet
voorzieningen gehandicapten (Wvg). De vragen variëren van
louter informatief over een bepaalde voorziening tot hulp bij
het bezwaar maken tegen een afwijzing door de gemeente.
Het lag in de verwachting dat er ook veel vragen over de
arbeidsongeschiktheidsuitkeringen zouden binnenkomen.
Dat aantal viel tegen. Ook op het terrein van de gezondheidszorg
waren meer vragen verwacht.
Het Juridisch Steunpunt heeft een goede start gemaakt en zit
in de lift. Dit blijkt wel uit het relatief grote aantal vragen dat
in juli en augustus – de laatste twee maanden van dit half
jaar en tevens de vakantiemaanden bij uitstek – zijn binnengekomen.
Nee. De omstandigheid dat u een chronische ziekte
heeft, is niet bepalend voor de vraag of u wel of niet in
het ziekenfonds zit. Zou u vanwege uw ziekte een
WAO-uitkering hebben dan zou het anders kunnen
liggen; dan is er namelijk vrijwel altijd een ziekenfondsverzekering.
Bepalend is de hoogte van uw salaris.
Om precies te zijn: als het overeengekomen vaste loon
onder de loongrens (voor 2002 € 30.700, voor 2003 nog
Top 5
Onderwerp Aantal bellers Informatie en
advies gekregen
(fase 1)
Wvg 134 124 10
WAO/WAZ/
WAJONG
het begin
dag vond in ’s Graveland een bijeenkomst plaats met de
directeuren en vertegenwoordigers van de Gehandicapten
Raad, de ANGO, de Vereniging Spierziekten Nederland,
de Nierpatiëntenvereniging, de Federatie Blinden en
Slechtzienden Belang en De Ombudsman. Tijdens deze
bijeenkomst werden de grote lijnen uitgezet. Naast de
professionele juridische dienstverlening zouden er ook
trainingsprogramma’s voor vrijwilligers moeten komen: het
Functioneel Plusmodel was geboren. Zo kreeg het Juridisch
Steunpunt vorm. Deze samenwerking op juridisch gebied
werd definitief mogelijk door een structurele jaarlijkse
bijdrage van bijna 1 miljoen gulden van het ministerie van
Volks gezondheid. Later werd dit budget overgeheveld naar
het fonds PGO.
51 49 2
AWBZ 31 31 -
Belastingrecht 28 26 2
Ziekenfondswet 26 17 9
onbekend) ligt, is een werknemer ziekenfondsverzekerd.
Is het loon hoger dan zal hij een particuliere
ziektekostenverzekering moeten afsluiten. Zou u te
maken krijgen met allerlei uitsluitingen bij het afsluiten
van uw particuliere verzekering (de maatschappijpolis)
dan kunt u ervoor kiezen een standaard pakketpolis te
nemen. Dat is een particuliere verzekering met een
pakket dat overeenkomt met dat van het ziekenfonds.
In behandeling
genomen
(fase 2)
10 jaar Juridische ondersteuning | 5

Je recht halen; hoe doe je dat?
Met deze vraag raken we natuurlijk
het hart van het Programma
Juridische Ondersteuning.
Je recht halen wordt eenvoudiger
als je goed geïnformeerd bent.
Uitleg geven over nieuwe wetten
en over de betekenis van jurisprudentie
is daarom een van de
kerntaken van het Programma.
Een belangrijk uitgangspunt van
het Juridisch Steunpunt is: ga niet
onnodig de juridische strijd aan.
Alleen bij een kansrijke zaak
overweegt het Juridisch Steunpunt
een beroepsprocedure te starten.
Nog geen 20% van de zaken
kwam uiteindelijk bij de rechter.
De meeste kwesties zijn door
bemiddeling of een zorgvuldige
bezwaarprocedure tot een
oplossing gekomen.
Voor mensen die zelf hun zaak
willen aanvechten, heeft het
Programma vele adviezen gegeven.
Kern van deze adviezen:
onderzoek zorgvuldig de feiten
en gebruik in bezwaar heldere
juridische argumenten. En ook
belangrijk: houd bij dit alles de
emoties in toom.
Je recht halen?
Hoe doe je dat?
6 | 10 jaar Juridische ondersteuning
Juris april 2009 - De rechter helpt de burger steeds minder!
Een goede voorbereiding is het halve werk
Tot voor kort leek het voor de burger vrij eenvoudig, zelf een bezwaarschrift
in te dienen of zelf een procedure bij de bestuursrechter te
voeren. Wie de argumenten niet goed formuleerde werd geholpen door
de rechter. De rechter bestudeerde het dossier actief en stelde zo nodig
vragen. Wie een uitkering of voorziening aanvroeg was immers de
zwakkere partij. Deze opvatting wordt geleidelijk verleden tijd, zo
leert de rechtspraak.
Uit alles blijkt dat de bestuursrechter steeds meer uit gaat van een
samenleving met mondige burgers. (….) De bestuursrechter stelt
zich afwachtend op. De aanvrager van een uitkering of voorziening
moet zelf aankaarten wat hij van belang vindt. Argumenten
die hij niet aanvoert, beoordeelt de rechter in principe niet.
De betrokkene bepaalt zelf de omvang van de geschilpunten waar
de rechter over moet oordelen.
Advocaat Alfred Balkema geeft voorbeelden en komt tot slot met
een advies. Het is zaak vanaf het begin breed te argumenteren en
alle punten waar eventueel bezwaar tegen bestaat uitdrukke-
lijk te vermelden. Wanneer in de bezwaarfase zaken
over het hoofd worden gezien, is de kans aanwezig
dat die punten niet alsnog in beroep kunnen
worden aan gedragen. Ook een advocaat staat
dan op die onderdelen soms met lege handen.
Tips voor goede voorbereiding:
- Wees bij een aanvraag volledig,
let ook op de ingangsdatum!
- Doe niet te snel afstand van wat
eerder is aangevraagd of aangevoerd!
- Maak bezwaar tegen alle
besluitonderdelen die onjuist zijn!
- Doe dat eventueel in
beroep opnieuw !

Juris oktober 2009 - Zelf procederen haalbaar of niet
Emotie kan objectiviteit in de weg staan
Fragment uit interview van Rietje Krijnen met Frans Rovers:
‘Instanties vinden het lastig als je niet een duidelijk
ziektebeeld hebt. Het betekent dat je steeds maar moet
bewijzen wat je mankeert, wat je wél en wat je niet kunt.
Dat geldt niet alleen voor instanties maar ook voor
juridisch adviseurs of advocaten.’
Reden voor Frans om zelf aan de slag te gaan. Hij diende
zijn eigen bezwaarschriften in, ging naar hoorzittingen en
voerde zelf het woord bij de rechter. ‘Die bezwaarschriften,
dat is nog wel te doen. Hoorzitting? Geen probleem.
Juris december 2004
Arbeidsongeschiktheid
opnieuw bekeken
Op 1 oktober 2004 is de herbeoordelingsoperatie in
de WAO gestart. Op basis van het nieuwe Schattingsbesluit
zijn de regels aangescherpt. Bijna alle
WAO’ers geboren na 1 juli 1954 (< 50 jaar) worden
de komende 2,5 jaar door het UWV
opgeroepen voor een herbeoordeling.
Wat is er veranderd en wie krijgt er
mee te maken?
Het artikel legt de gang van
zaken rond de herkeuring
uit en geeft tips
voor bezwaar maken
zoals:
Voorlopig bezwaar
maken en dossier
(WAO en reïntegratie)
opvragen.
1. Bij medische
bezwaren (eigen)
artsen consulteren.
2. Dagbesteding vóór
en na ziekte/
je recht halen
Ik dacht dat ik ook wel beroep kon instellen,
maar dat viel enorm tegen. Eén keer heb ik zelf
mijn zaak bepleit bij de bestuursrechter en bleek
dat ik veel vergeten was. Uiteindelijk heb ik daar
bijna ruzie gekregen omdat die man nogal geïrriteerd
reageerde en zei dat ik een advocaat had moeten meenemen
omdat ik niet goed ingevoerd was. Terwijl het over
mijn eigen situatie ging! Achteraf gezien bedoelde hij dat
ik de procedures niet kende, maar zo zag ik het toen niet.’
Inmiddels heeft Frans een tussenweg gekozen. Hij zoekt
nog veel zelf uit, maar schakelt wel een advocaat in als hij
naar de rechter moet.
verslechtering inzichtelijk maken (dagboek).
Gebruik voor inventarisatie van de specifieke
beperkingen de FML van het UWV.
3. Schrijven van de brief met redenen van bezwaar.
Vergelijk hiervoor de diverse gegevens.
Check aan de hand van vaste vragen en de FML
de rapportages van de verzekeringsarts en de
arbeidsdeskundige en het reïntegratieverslag.
4. Versturen van het bezwaarschrift binnen de al
of niet verlengde termijn.
5. Indienen van nadere stukken (tot uiterlijk
10 dagen vóór de hoorzitting).
6. Het mondeling toelichten van de bezwaren
tijdens de hoorzitting.
En voor wie meer tips nodig heeft:
De notitie ‘Als u het niet eens bent met uw WAO
uitkering: in zeven stappen schrijft u een bezwaarschrift’
beschrijft deze stappen uitvoerig, inclusief
tips en modelvoorbeelden. Deze ‘doe het zelfnotitie’
van Stichting de Ombudsman is voor 7,50
euro bij de SOM te bestellen (tel 035 672 27 22;
e-mail info@stichtingde ombudsman.nl).
Leden die via het Juridisch Steunpunt bij een
bezwaar procedure betrokken zijn, krijgen zo
nodig een gratis exemplaar.
10 jaar Juridische ondersteuning | 7

8 | 10 jaar Juridische ondersteuning
uit:
Juris
augustus
2002

je recht halen
10 jaar Juridische ondersteuning | 9

Uit het jaarverslag van 2003
Het jaar 2003 betekende een consolidatie en een lichte groei
van de juridische activiteiten. Het aantal lidorganisaties is
wederom toegenomen hoewel duidelijk is dat de meeste zich
inmiddels hebben aangesloten.
Het Juridisch Steunpunt telt zeventien gemotiveerde
vrijwilligers. De scholing van de vrijwilligers heeft zich in
2003 gericht op: 1e vakkennis en 2e sociale vaardigheden.
Deze scholing was een vervolg op de mediation opleiding
van 2002.
Het Juridisch Steunpunt heeft een belangrijke ondersteunende
taak bij het aanvragen en verkrijgen van hulpmiddelen
en het begeleiden van patiënten wanneer zij in aanraking
komen met de Wet Verbetering Poortwachter. De keuze van
een jaar geleden het Steunpunt uit te breiden met een jurist
Sociale Zekerheid en Arbeid heeft nu al vruchten afgeworpen.
Tevens is het afgelopen jaar een begin gemaakt met het
instellen van een beroepsprocedure wanneer een bezwaarzaak
onterecht is afgewezen.
Aan het woord….
Het aantal mensen dat het Juridisch Steunpunt raadpleegt
neemt nog steeds toe. Tevens is gebleken dat mensen
meerdere malen gebruik maken van het Steunpunt. Het feit
dat mensen terugkomen is een teken dat er vertrouwen is in
de kunde en kennis van zowel het informatieteam als de
juristen.
Na vier jaar is duidelijk dat het Juridisch Steupunt continuïteit
biedt aan de leden van de CG-Raad bij het oplossen van
juridische problemen. Een taak die zij ook het komend jaar
met grote inzet wil blijven vervullen.
Top 5
Onderwerp Aantal bellers Informatie en
advies gekregen
(fase 1)
WAO/WAZ/
WAJONG
51 49 2
Wvg 134 124 10
Arbeidsrecht 146 131 15
Belastingrecht 140 133 7
In behandeling
genomen
(fase 2)
Els Prins, directeur van Stichting De Ombudsman, uitvoerder van het Juridisch
Steunpunt:
“De doelstellingen van het Juridisch Steunpunt waren
en zijn nog steeds duidelijk. Ten eerste er voor zorgen
dat mensen met een chronische ziekte of handicap met
hun juridische vragen terecht kunnen bij een onafhankelijk
punt, én dat zij zo nodig ondersteuning krijgen bij
het oplossen van problemen met wet en regelgeving.
Ten tweede gesignaleerde knelpunten clusteren en
toelichten zodat deze op een onderbouwde wijze onder
10 | 10 jaar Juridische ondersteuning
de aandacht van uitvoeringsinstanties en overheid
kunnen worden gebracht. Dat duizenden mensen het
Juridisch Steunpunt hebben weten te vinden, bewijst
dat deze onafhankelijke vorm van juridische dienstverlening
in de afgelopen 10 jaar tot wasdom is gekomen
en een begrip is geworden onder de leden van de
CG-Raad.”

cOlUmn
2007
U spreekt met het
Juridisch Steunpunt…
Is de autovergoeding van de
gemeente niet te weinig?
Vanwege mijn handicap heb ik voor het gebruik van mijn auto
een kilometervergoeding gekregen. Ik vind het toegekende
bedrag te laag en ik wil bezwaar maken. Ik krijg nu een vergoeding
voor 2000 kilometer per jaar. Wat kan ik aanvoeren?
Heeft het zin om in bezwaar te gaan?
prikbord
Of het zin heeft in bezwaar te gaan, hangt er van af. Over
het algemeen voldoet een gemeente aan haar zorgplicht
met een vervoersvoorziening die neerkomt op een
aflegbare afstand van 1500 tot 2000 kilometer per jaar.
Maar u zou kunnen aanvoeren dat u in uw situatie meer
nodig heeft. U zult daarvoor medische argumenten
moeten aanvoeren.
Is er een gemeentelijke verordening? Wellicht dat daar een
hardheidsclausule in is opgenomen. U zou dan goed
beargumenteerd een beroep daarop moeten doen.
10 jaar Juridische ondersteuning | 11

Valys
Alles uit de kast!
Valys is hét voorbeeld van een
collectieve juridische actie waarbij
het Programma Juridische Ondersteuning
het voortouw heeft genomen.
Aanvankelijk lag de nadruk
op politieke lobby, maar al gauw
werd Valys een juridische zaak
van principiële betekenis. Valys
be tekende voor veel mensen een
onacceptabele verslechtering van
de mobiliteit. De uitspraak van
de Haagse kortgeding rechter
bevestigde dit ook. Uiteindelijk
liet de rechter deze zaak toch
liever over aan de politiek.
Een lichtpuntje was de uitvoering.
Een proefzaak wees uit dat de
Valys-regeling onder de rechtsbescherming
van de Algemene wet
bestuursrecht valt. Onbevredigend
blijft dat de aard van de regeling
niet toestaat dat de rechter anders
dan marginaal toetst. Het is niet
gemakkelijk aan te tonen dat
iemand niet in staat is van het
openbaar vervoer gebruik te maken.
Valys is misschien ook wel hét
voorbeeld van de noodzaak van een
lange adem. Misschien gaat het
VN-verdrag verbetering brengen?
12 | 10 jaar Juridische ondersteuning
Juris februari 2004 - Bovenregionaal vervoer verandert
Binnenkort draagt Connexxion het bovenregionaal vervoer gehandicapten
(BVG) over aan Transvision. Gelijktijdig met de overdracht vindt er ook een
wezenlijke verandering in de uitvoering plaats. Nu nog kunnen pashouders
onbeperkt gebruikmaken van het BVG, maar met ingang van 1 april 2004
krijgen zij een persoonlijk kilometerbudget.
Alle pashouders van het huidige systeem Traxx krijgen een brief, waarin
zij op de hoogte worden gebracht van de veranderingen. In deze brief
staat ook hoe zij een nieuwe pas kunnen aanvragen en aan welke
voorwaarden zij moeten voldoen om hiervoor in aanmerking te komen.
Een toegekende pas geeft automatisch recht op het lage kilometerbudget.
Degenen die voor het hoge persoonlijk kilometerbudget in aanmerking
willen komen, dienen een aparte aanvraag in te dienen. Ook
hierover worden de huidige pashouders geïnformeerd. De CG-Raad
heeft zich vanaf het allereerste begin verzet tegen deze regeling en zal
bij de Tweede Kamerleden aandringen op verbeteringen.

Juris juni 2007
mensenrechten en Valys,
de bakens verzetten
Dat de Hoge Raad het beroep van de CG-Raad
e.a. tegen de Valys-uitspraak van het Hof Den
Haag heeft verworpen, is geen nieuws. De Hoge
Raad bevestigt dat grondrechten als het
gelijkheids beginsel (o.a. art. 1 Grondwet, art.
14 EVRM en art. 1 Twaalfde Protocol bij het
EVRM) en het recht op eerbiediging van de
persoonlijke levenssfeer en de bewegingsvrijheid
(art. 10 Grondwet, art. 8 EVRM e.a.) voor de
Staat geen verplichting scheppen om een
bovenregionale vervoers voorziening te vestigen.
Dat Valys niet op wetgeving maar op beleidsvrijheid
is gebaseerd vormde een extra complicatie.
Een mogelijke vervolgstap is het oordeel van
de HR voorleggen aan het Europese Hof
(EHRM) te Straatsburg. Om de handen
volledig vrij te hebben voor de politieke weg
heeft de CG-Raad zich als procespartij
teruggetrokken. Het vooruitzicht van een
onzeker langjarig proces woog niet op tegen
de kansen die de politiek nu biedt. Maar ook
in juridisch opzicht lijkt de tijd rijp voor een
bredere strategie. Bij de bespreking van het
arrest in het NJCM-Bulletin (2007 nr. 3) geeft
A. de Keizer, adviseur bij de CGB, een voorzet.
De schrijfster wijst op twee internationale
ontwikkelingen: de Europese Verordening
over het luchtvervoer en het nieuwe VNverdrag.
Juris september 2004
Valys voorlopig ongewijzigd
Op 9 juli jongstleden heeft de President van de Rechtbank Den
Haag uitspraak gedaan in het Kort Geding dat een aantal
individuen en organisaties (waaronder de CG-Raad, FvO en RPCP
Rijnmond) hadden aangespannen tegen de per 1 april 2004
geldende Valys-kilometerlimiet.
valys: alles uit de kast
Juris juni 2005
Het Hof: Valys niet in strijd met de wet
De President van de Rechtbank in Den Haag oordeelde in het vonnis van 9
juli 2004 dat door het Valys-systeem in individuele gevallen mensenrechten
lijken te worden geschonden. Het Hof oordeelde op 31 maart jl. anders. Naar
het oordeel van het Hof zijn de mensenrechten van personen die voorheen van
TraXX gebruik maakten en nu op Valys zijn aangewezen niet in het geding.
(..)
Eisende partijen zijn van mening dat het zetten van juridische vervolgstappen
voor de hand ligt. Er liggen nu immers twee verschillende
uitspraken, terwijl de aangevoerde argumenten niet echt weerlegd zijn.
De gevolgen van het in stand laten van het arrest van het Hof treffen niet
alleen de individueel gedupeerden en beperken zich niet tot het terrein
van bovenregionaal vervoer. De vraag is of en onder welke omstandigheden
een nationale staat onder het Europese Verdrag voor de Rechten van
de Mens (EVRM) de vrijheid heeft eenmaal getroffen maatregelen ter
compensatie van minderheidsgroeperingen te beëindigen.
Juris juni 2005
Indicatie Valys: bestuursrecht van toepassing
De rechtbank te Roermond heeft op 28 februari 2005 uitgesproken dat
tegen de beslissingen van Argonaut op aanvragen voor een hoog
persoonlijk kilometerbudget (pkb), beroep mogelijk is bij de bestuursrechter.
Wel zal eerst bij Argonaut een bezwaarschrift moeten worden
ingediend. Deze uitspraak (LJ Nummer AS8307) is gedaan in een
rechtszaak die een aanvrager met steun van de ANGO had aangespannen
na een afwijzing door Argonaut.
(…)
Met deze uitspraak is één van de gebreken van het Valys-vervoerssysteem
gerepareerd. Bij afwijzende beslissingen is er nu dus
toegang tot de reguliere rechtsbescherming die de Awb de burger
biedt.
Bij de geconstateerde beperkingen van de gebruikelijke sociale
contacten, als gevolg van de onverkorte toepassing van Valys
in bepaalde gevallen, lijken grond- en verdragsrechten als
‘gelijke behandeling’, ‘bewegingsvrijheid’ en een ‘privé- en gezinsleven’
te worden geschonden. Toch rechtvaardigt deze mogelijke
strijdigheid volgens de President nog geen toewijzing van het
gevraagde. Het openbreken van contractuele relaties leidt hier
(te veel) tot een ongewisse situatie.
10 jaar Juridische ondersteuning | 13

uit:
Juris
juni
2004
14 | 10 jaar Juridische ondersteuning

valys: alles uit de kast

cOlUmn
U spreekt met het Juridisch Steunpunt…
2005
16 | 10 jaar Juridische ondersteuning
Het ziekenfonds vergoedt
mijn ooglidcorrectie niet.
Is dat juist?
Ik heb de chronische oogziekte van Graves. Als gevolg
daarvan puilen mijn ogen nogal uit. Mijn oogleden sluiten
niet meer goed. Mijn specialist wil een ooglidcorrectie
verrichten. Het ziekenfonds weigert echter de behandeling te
vergoeden. Men zegt dat dit soort behandelingen sinds
1 januari 2005 niet meer wordt vergoed. Dat het medisch
noodzakelijk is, zou er niet toe doen. Heeft het ziekenfonds
gelijk?

U spreekt met het Juridisch Steunpunt…
Nee, de behandeling van oogleden vanwege de ziekte van
Graves zit nog steeds in het ziekenfondspakket als het gaat
om het voorkomen van uitdroging van het hoornvlies. Hiervan
is sprake als de oogleden niet de gehele oogbol kunnen
afdekken. Dit heeft minister Hoogervorst van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport onlangs nog geantwoord op vragen
2005
“Onze dochter komt veel te laat op school”
Onze dochter van 11 gaat iedere dag naar school met het
leerlingenvervoer van de gemeente. De rit naar school is
minder dan 45 minuten rijden. Sinds kort haalt de taxichauffeur
ook nog een jongen op in een andere gemeente.
Ze rijden dan 10 km om. Bij de oprit naar de snelweg staat
’s morgens vaak een file. Hierdoor komt mijn dochter nu
veel te laat op school. Wij, haar ouders, en haar leraren
willen dat zij op tijd op school komt. De gemeente vindt
dat wij hierover zelf moeten onderhandelen met het
taxibedrijf. Is dat zo?
2005
U spreekt met het Juridisch Steunpunt…
prikbord
Nee. De gemeente regelt het leerlingenvervoer. Zij
hebben het contract met het taxibedrijf gesloten.
Als het taxibedrijf de afspraken niet nakomt, is de
gemeente daarvoor verantwoordelijk. U moet contact
opnemen met de gemeente. En deze moet ervoor zorgen
dat het taxibedrijf de afspraken die zijn gemaakt, nakomt.
Ga bij een probleem met het leerlingenvervoer dus bij
voorkeur niet zelf onderhandelen, maar wijs de gemeente
op hun taak om het vervoer goed te regelen met de
vervoerders.
Ik krijg geen kinderbijslag. Heeft het zin in beroep te gaan?
Sinds het derde kwartaal 2004 krijg ik geen kinderbijslag
meer voor mijn dochter. De Sociale Verzekeringsbank (SVB)
vindt dat zij onvoldoende onderwijs volgt. Mijn dochter heeft
een autistische stoornis, klassikaal onderwijs volgen is voor
haar niet mogelijk. Zij heeft een ontheffing van de leerplichtambtenaar.
Zij hoeft niet meer naar school, maar krijgt thuis
les van mij. Ik ben zelf docente. Ik begeleid ook de lessen die
zij via een particulier onderwijsinstituut volgt. Ook krijgt ze
nog maatschappijleer, muziekonderwijs en lichamelijke
opvoeding. De SVB oordeelde dat de studiebelasting onvoldoende
was, ze voldeed niet aan het klokurenvereiste van
213 klokuren per kwartaal. Ook was haar studiebelasting
niet tenminste 1600 uur per jaar. Ik heb bezwaar ingediend,
maar die procedure verloren. Is het zinvol om in beroep te
gaan?
Met deze vraag benaderde mevrouw Jansen het Juridisch
Steunpunt. Omdat haar verhaal indruist tegen het
rechtsgevoel besloot het Juridisch Steunpunt mevrouw te
helpen. Ze heeft er alles aan gedaan om voor haar kind
goed onderwijs te realiseren. Bovendien was er geen
alternatief; haar dochter kon niet op een andere manier
onderwijs volgen.
In beroep voert het Juridisch Steunpunt aan dat de
dochter weldegelijk voldoet aan de studiebelasting van
1600 uur. Zij volgt een met de MAVO vergelijkbare
opleiding, waarvoor volgens opgave van het ministerie
van OC en W een studiebelasting van 1600 uur per jaar
geldt. Ook verwerpt het Steunpunt de stelling van de SVB
dat het onderwijs instituut ervan uitgaat dat een studiebelasting
van 12 uur per week voldoende is om de opleiding
met goed gevolg te kunnen volgen. Wij voeren aan dat het
instituut uitgaat van leerstof in gecomprimeerde vorm,
met name bedoeld voor volwassenen met een zekere
basis kennis. Het aantal van 12 uur per week is geen
vaststaand gegeven, slechts een advies aan de cursist
gebaseerd op ervaringen van volwassenen. Bovendien
betreft het hier een commerciële instelling die er baat bij
heeft aan te geven dat de opleiding in beperkte uren
gevolgd kan worden. De rechtbank verwerpt het beroep.
Het Steunpunt gaat in hoger beroep bij de Centrale Raad
van Beroep. Drie dagen voor de zitting ontvangt het
Steunpunt een brief waarin staat dat de SVB de voor
mevrouw Jansen negatieve beschikking op bezwaar
intrekt. Nadat het hoger beroep was ingesteld, kwam de
SVB er achter dat in een vrijwel vergelijkbare zaak wel
kinderbijslag was toegekend. Daarnaast heeft de SVB
bij de leerplicht ambtenaar aanvullende informatie
opgevraagd. Deze nieuwe informatie gaf voldoende
aanleiding de negatieve beschikking in te trekken.
Mevrouw ontvangt alsnog kinderbijslag voor haar
dochter.
die het Juridisch Steunpunt hem in een brief over dit onderwerp
had gesteld. Er zijn ook kamervragen over gesteld. U
kunt uw ziekenfonds hierop wijzen. Mocht het ziekenfonds
desondanks volharden in de afwijzing van de vergoeding
dan zit er niets anders op dan een bezwaar procedure te
starten. Denkt u om de bezwaartermijn!
10 jaar Juridische ondersteuning | 17

18 | 10 jaar Juridische ondersteuning

uit:
Juris
juni
2004
onderwijs

20 | 10 jaar Juridische ondersteuning
cOlUmn

Aan het woord….
Jan Jasper Homan, programmacoördinator
Programma Juridische Ondersteuning:
“De meerwaarde van het Programma Juridische
Ondersteuning is de veelzijdigheid ervan. Uniek
daarbij is de wisselwerking tussen individuele
juridische ondersteuning en collectieve actie. Het
Juridisch Steunpunt en de juridische netwerken van
lidorganisaties (vrijwilligers en professionals) maken
zich sterk voor de individuele ondersteuning.
Samen tot je recht komen
Evaluatie Verwey-Jonker instituut
In 2006 onderzoekt het Verwey-Jonker Instituut de invulling
en uitvoering van Programma Juridische Ondersteuning.
Uit het evaluatierapport:
Voorzetting van de juridische ondersteuning
Door ontwikkelingen in de gezondheidszorg en sociale zekerheid
komt steeds meer nadruk te liggen op de indi viduele
verantwoordelijkheid van burgers. (..) Bij individuele verantwoordelijkheid
nemen voor het eigen leven hoort ook kennis
en inzicht over de rechten en plichten. En over de mogelijkheden
de eigen rechten en plichten te realiseren
in het dagelijks leven.
Het uitgangspunt van individuele verantwoordelijkheid
is niet voor alle groepen burgers direct toepasbaar. Voor
patiënten en cliënten is er vooralsnog sprake van een zwakke
rechtspositie, omdat in het krachtenveld van zorgverzekeraars
en zorgaanbieders patiënten en cliënten de zwakke
schakel zijn. Ook op andere levensterreinen zijn er knelpunten
zoals de toegankelijkheid van vervoer en Wmovoorzieningen,
waardoor gelijke rechten niet gerealiseerd
zijn. Hieruit volgt de aanbeveling dat de voortzetting van een
specifieke voorziening voor juridische ondersteuning aan
gehandicapten en chronisch zieken zeker noodzakelijk is.
Patienten en clienten die problemen ondervinden in het realiseren
van hun rechten hebben concrete juridische onder steuning
nodig.
prikbord
Veel voorkomende individuele knelpunten leiden tot
collectieve actie: politieke lobby, juridische actie of
grootschalige voorlichting. Dit samenspel leverde
nogal eens een 1 + 1 = 3 situatie op. Zoals bij het
Valys-proefproces, de concrete invulling van het
Wmo-compensatiebeginsel of de verbetering van de
CER-procedure van het CAK.”
10 jaar Juridische ondersteuning | 21

halverwege
uit:
Juris
april
2006
10 jaar Juridische ondersteuning | 23

van Wvg naar Wmo:
van zorgplicht naar
Bij de invoering van de Wmo was
iedereen het erover eens dat de
rechter aan artikel 4 Wmo, met
vage begrippen als compensatieplicht
en maatwerk, verder invulling
zou moeten gaan geven.
Ook gemeenten werden opgeroepen
jurisprudentie te genereren.
Dat hebben ze geweten! Vanaf
2007 kwam de rechter steeds
vaker tot het oordeel dat de
Wvg-zorgplichtbenadering niet
meer volstaat en dat een extra
motivering op grond van art 26
Wmo vereist is. De CRvB schetste
het kader nog nauwkeuriger.
Daarna zijn de rechtbanken
“voluit” gegaan. Inmiddels zijn er
knopen door gehakt bij vervoer
(collectief mag, mits…), verhuizen
(primaat mag) of individuele
aanpassing (zorgvuldig afwegen),
pgb of natura (keuze vrijheid, tenzij
te duur) of bij sport en recreatie
(een vorm van meedoen). Rode
draad bij alle uitspraken: de
individuele beoordeling en de
motivering. Het Programma
Juridische Ondersteuning heeft
deze rechtspraak op de voet gevolgd
en in vele Juris-artikelen
toegelicht.
24 | 10 jaar Juridische ondersteuning
compensatieplicht
U spreekt met het Juridisch Steunpunt…
Aangepaste auto voor echtpaar met
spierziekte
2008
Een ouder echtpaar lijdt beiden aan een spierziekte en ondervindt
daardoor beperkingen in hun vervoer buitenshuis. Voor mevrouw
wordt een elektrische rolstoel noodzakelijk. Zij vraagt deze aan
bij de gemeente (Wmo). Meneer rijdt auto en om zijn vrouw met
de elektrische rolstoel te kunnen vervoeren, vraagt het echtpaar
gelijktijdig een aangepaste (bruikleen)auto aan. Beide aanvragen
worden afgewezen, de rolstoel omdat mevrouw van het collectief
vervoer gebruik zou kunnen maken en de aangepaste auto omdat
voor meneer de huidige auto adequaat is.
Het Juridisch Steunpunt start een bezwaarprocedure. Na nieuw
medisch advies van het Centrum indicatiestelling zorg (CIZ)
besluit de gemeente de elektrische rolstoel alsnog toe te kennen
maar de aangepaste auto niet.
Het Juridisch Steunpunt voert aan dat het echtpaar voor hun
vervoer sterk afhankelijk van elkaar is en ondanks de hoge leeftijd
met z’n tweeën nog zeer zelfredzaam zou kunnen zijn. Dit is voor
de gemeente reden om een nieuw besluit te nemen: de kosten
van de aanpassingen worden toch vergoed. De aanvraag voor de
(bruikleen)auto wordt echter wederom afgewezen. Reden:
meneer en mevrouw hebben formeel gezien toch allebei een
andere vervoersmogelijkheid.
Het samen kunnen reizen was dus wel reden om de aanpassingen
te vergoeden, maar niet om de auto toe te kennen waarin de
aanpassingen zouden moeten worden gerealiseerd!
De jurist van het Juridisch Steunpunt tekent ook tegen dit nieuwe
besluit bezwaar aan en verzoekt direct om mediation, om zo een
langslepende bezwaarprocedure tegen dit nieuwe besluit te
voorkomen. Er komt een gesprek met de wethouder waarin de
jurist aandacht vraagt voor de afhankelijke positie van cliënten en
het belang van hun zelfredzaamheid. Eindelijk wordt er goed
naar cliënten geluisterd en tot hun grote vreugde gaat de
gemeente met het voorstel akkoord en besluit alsnog de aangepaste
auto toe te kennen.

Een hoge nood-zaak
Juris februari 2009
De Centrale Raad van Beroep heeft zich op 10
december 2008 duidelijk uitgesproken over het
karakter van de compensatieplicht van artikel 4. Het
gaat om een aanvraag voor een elektrisch in hoogte
verstelbare douchestoel. De gemeente kent een
aan gepaste douchestoel toe, maar zonder de gevraagde
specificaties. De rechtbank toetste zoals gewoonlijk
terughoudend. Reeds hierom vernietigt de Raad
de uitspraak van de lagere rechter: noch in de Wmo
noch in de wetsgeschiedenis zijn aanknopingspunten
te vinden voor een terughoudende rechterlijke
beoordeling van een ter uitvoering van artikel 4
genomen besluit. Artikel 4 verplicht B&W om in elk
concreet geval een voorziening te treffen die zich
kwalificeert als compensatie van beperkingen op het
gebied van zelfredzaamheid en maatschappelijke
participatie.
cOlUmn
Mevrouw G. heeft een longaandoening en daardoor ernstige
energetische beperkingen. Zij wil daarom op de eerste verdieping
een toilet en vraagt daarvoor bij de gemeente een tweede
wc aan (woningaanpassing WVG).
Op grond van het medisch advies beslist de gemeente dat een
traplift in dit geval een “meer adequate” voorziening is. Traplopen
is immers normaal gebruikelijk in een huis, ook om zo nodig
beneden naar het toilet te gaan.
Mevrouw G. gaat hiertegen in bezwaar. Op grond van nieuw
medisch advies oordeelt de gemeente dat de traplift niet
noodzakelijk is, maar dat de energetische beperkingen wel een
feit zijn. De gemeente acht een toiletvoorziening op de bovenverdieping
nu wel medisch noodzakelijk.
Maar omdat de WVG (en nu de WMO) het nu eenmaal heeft over
de “goedkoopst adequate voorziening” besluit de gemeente
mevrouw een toiletstoel toe te kennen.
Mevrouw G. gaat in beroep bij de rechtbank. Zij voert aan dat niet
inzichtelijk is gemaakt dat een po-stoel in haar geval de goedkoopste
adequate voorziening is. Zo ontbreken de onderliggende
medische stukken van het medisch advies van de GGD. Volgens
de rechtbank is de gemeente in dit geval hiertoe echter niet
verplicht geweest. En ook verder geeft de rechtbank mevrouw
geen gelijk.
van wvg naar wmo
Uiteindelijk buigt de
hoogste rechter
(Centrale Raad van
Beroep) zich over de
kwestie en betrekt er
wel alle medische
stukken bij. Dit maakt
de zaak echter
inhoudelijk niet anders.
Voorzover hier van
belang bevestigt de
Raad namelijk het
standpunt van de
gemeente en overweegt
“hoogst” serieus:
“(…) dat een po-stoel
– die blijkens opgave
van de gemachtigde
van het College ter zitting van de Raad ongeveer € 150,- kost
– in het geval van appellante als de goedkoopste adequate
voorziening moet worden aangemerkt. De Raad acht het,
gezien de aard van die voorziening en de gestelde kosten, niet
aannemelijk dat het aanbrengen van een tweede toilet
goedkoper is…”
Centrale Raad van Beroep 16 januari 2008 (LJN: BC3807).
10 jaar Juridische ondersteuning | 25

uit:
Juris
oktober
2006
26 | 10 jaar Juridische ondersteuning

van wvg naar wmo
10 jaar Juridische ondersteuning | 27

2007
U spreekt met het Juridisch Steunpunt…
Het zorgkantoor keurt verantwoording pgb af
De afgelopen jaren heeft het Juridisch Steunpunt meerdere
keren hulp geboden aan budgethouders wiens pgb-verantwoording
door het zorgkantoor was afgewezen. Reden voor
afwijzing: uit de nota’s blijkt niet dat het pgb daadwerkelijk
aan AWBZ-zorg was besteed.
Particuliere zorgverleners zijn soms onvoldoende op de
hoogte van de terminologie van de AWBZ. Gevolg: zij
stellen nota’s op met vage omschrijvingen die weinig of
niks met AWBZ-zorg te maken hebben, terwijl de
verleende zorg wel in overeenstemming is met het
Besluit zorgaanspraken. Het zorgkantoor beoordeelt
puur de nota’s en wijst bij twijfel resoluut de facturen
af. De budgethouder is de dupe. Het vereist overtuigingskracht
om het zorgkantoor op andere gedachten
te brengen. Met een goede onderbouwing lukt dat vaak
wel. Zoals bij de zaak Jacob.
Jacob is 13 jaar en heeft een autistische stoornis. Hij
heeft van Bureau Jeugdzorg een indicatie gekregen
voor individuele begeleiding. Moeder koopt de zorg
voor Jacob zelf met een pgb in. Ze sluit een overeen-
Juris december 2002
Jet Hammes: ‘Bij toeval was ik de eerste die een
pgb kreeg in Utrecht. Ik vroeg een voorziening aan
die niet in het pakket zat. Net op dat moment was
de gemeente bezig om een experiment met het pgb
op te zetten. Ik kon een rolstoel aanschaffen en de
‘extra’s’ die ik wilde, heb ik zelf betaald. Voor mij is
het pgb ideaal. Dit is nu eindelijk iets dat je
helemaal zelf kunt regelen. Ik heb prompt ook een
knalrode rolstoel aangevraagd. Het was een
gezoek, want de zitting moest ook knalrood zijn.
Het is me gelukt. Er zijn mensen die het pgb maar
een gedoe vinden. Dat begrijp ik dus niet zo goed.
Ik heb ook een pgb voor huishoudelijke hulp en dat
komst met een particuliere zorgverlener. Deze stelt
een behandelplan op waaruit blijkt dat het gaat om
het ondersteunen bij het aanbrengen van structuur en
voeren van regie en het ondersteunen bij vaardigheden
die de zelfredzaamheid bevorderen.
Het Juridisch Steunpunt gaat namens moeder in
bezwaar en voert aan dat weliswaar de omschrijving op
de nota’s aan duidelijkheid te wensen overlaat, maar
dat uit het behandelplan wel degelijk blijkt dat de zorg
aan de eisen van het Besluit zorgaanspraken voldeed.
Het steunpunt vraagt de zorgverlener om een verklaring
en voegt die bij het bezwaar. De zorgverlener is op
verzoek van het steunpunt bij de hoorzitting aanwezig
om toelichting te geven en eventueel vragen te beantwoorden.
Een verklaring van de zorgverlener kan in
deze zaken van doorslaggevend belang zijn.
Het bezwaarschrift van het juridisch steunpunt, in
combinatie met een verklaring van de zorgverlener
leidde in deze zaak ertoe dat de nota alsnog door het
zorgkantoor werd geaccepteerd.
Eerste pgb in Utrecht
28 | 10 jaar Juridische ondersteuning
(FRAGMENT)
vind ik veel ingewikkelder. Dit is echt een fluitje
van een cent. Weet je, mensen schaffen met het
grootste gemak een auto aan of zetten een handtekening
onder een hypotheek, maar een rolstoel
bestellen is dan moeilijk. Raar toch? Want dat is
zoiets persoonlijks, dat moet je eigenlijk helemaal
zelf doen. Als ik een nadeel moet noemen, is het de
levertijd. Soms duurt het wel erg lang. Die bedrijven
zijn gewoon nog niet zo klantgericht. En ik ben
niet echt in de positie om te zeggen: ‘rot jij maar op
met je rolstoel, ik haal hem wel ergens anders’.
Over een paar jaar zal dat wel veranderd zijn. Het is
gewoon een emancipatieproces.’

uit:
Juris
februari
2008
(FRAGMENT)
prikbord
tekst – Marianne Kroes
10 jaar Juridische ondersteuning | 29

U spreekt met het Juridisch Steunpunt...
Als ik meer ga verdienen houd ik in de
WIA dan wel meer over?
Ik was één van de eersten met een WIA-uitkering. Op grond
van mijn arbeidsverleden had ik tot augustus recht op een
loongerelateerde uitkering. Die was gebaseerd op mijn
salaris van € 2.200. Nu krijg ik een vervolguitkering en die is
veel lager. Gelukkig gaat het wat beter met mijn gezondheid
en wil ik gaan werken om wat bij te verdienen. Kan dat en
loont het de moeite?
Nou, dat loont zeker de moeite. In de WIA (opvolger van
de WAO) wordt werken echt beloond. Iemand die niet of
nauwelijks werkt, krijgt na de loongerelateerde uitkering
een uitkering die gebaseerd is op het minimumloon en dat
is niet hoog. Maar wanneer u genoeg werkt, blijft uw
uitkering gebaseerd op uw loon. Of u genoeg werkt
hangt af van (de benutting van) uw verdiencapaciteit.
Wat kan u met uw beperkingen objectief gezien nog
verdienen? Het UWV stelt die verdiencapaciteit vast.
Wanneer u tussen de 50% en 100% van deze
verdien capaciteit benut, heeft u recht op een
zogenaamde loonaanvullingsuitkering. Die
bedraagt altijd 70% van het verschil tussen
uw oude salaris en uw verdiencapaciteit. Elke
euro die u meer verdient mag u houden!
30 | 10 jaar Juridische ondersteuning
2009
Wanneer het zo goed gaat dat u meer dan 100% van uw
verdiencapaciteit benut, krijgt u in alle gevallen 70% van het
verschil tussen uw oude en nieuwe salaris. Van elke extra
euro die u verdient, houdt u dan nog altijd 30 cent over.
U heeft ons niet verteld wat u volgens het UWV nog kan
verdienen, maar stel dat dit € 1.200 is, dan betekent dit het
volgende voor uw inkomstenplaatje.
Bijverdiensten 700 900 1200 1400
Uitkering 700 700 700 560
Totale inkomsten 1400 1600 1900 1960
In de eerste 3 voorbeelden is de uitkering 70% van
(2200 – 1200) en in het laatste voorbeeld 70% van
(2200 – 1400). Het loont dus zeker om te werken!
We wensen u daarbij veel succes.

(FRAGMENT)
Juris april 2011
Uit het jaarverslag 2008
In het afgelopen jaar zijn 1727 nieuwe zaken geregistreerd. Van deze zaken zijn er 1543 in de eerste
fase afgehandeld (informatie en advies) en zijn 184 in behandeling genomen.
Evenals in 2007 waren er in 2008 veel vragen over de uitvoering van de werknemersverzekeringen
(WAO, WIA en Wajong) door het UWV. Daarnaast in 2008 ook heel wat vragen over reïntegratie bij
de eigen werkgever.
Supportbeurs
Om het jaar wordt de Supportbeurs gehouden. Veel mensen wisten de stand van het Juridisch
Steunpunt te vinden. De stand was bezet door juristen, infoteammedewerkers en vrijwilligers
van het Juridisch Steunpunt. Gezien de drukte van deze keer en de te verwachten drukte in 2010,
zal de bezetting dan ruimer moeten zijn om alle bezoekers goed te kunnen helpen.
De betekenis van het stempel ‘geschikt’ of ‘ongeschikt’
Bij de arbeidsongeschiktheidsbeoordeling doet UWV een uitspraak over de mate van iemands
arbeidsgeschiktheid. Wat betekent zo’n uitspraak voor de praktische mogelijk heden op de
arbeidsmarkt? En wat doet het met de mensen waarover het gaat?
We kennen in Nederland verschillende arbeids -
ongeschiktheidswetten: de WIA, de WAO, de
WAZ en de Wet Wajong. Elke wet kent andere
toelatingseisen. Maar in alle gevallen moet er
sprake zijn van een zekere mate van arbeidsongeschiktheid.
Volgens de wet moet het gaan
om een rechtstreeks en objectief medisch vast
te stellen gevolg van ziekte, gebrek, zwangerschap
of bevalling waardoor iemand niet of
minder in staat is om met arbeid te verdienen
wat een gezond iemand met een soortgelijke
opleiding en ervaring met arbeid normaal
verdient.
Volgens de wet
Bij arbeidsongeschiktheid volgens de wet gaat
het dus niet om de ernst van de ziekte of
handicap maar over het loonverlies dat daar het
gevolg van is. Van twee mensen die precies
dezelfde aandoening en dezelfde functionele
mogelijkheden hebben, kan de één wel arbeidsongeschikt
worden verklaard en de ander niet. Dit kan omdat in het CBBS voor de één wel
functies zijn te vinden op hetzelfde loonniveau (waardoor hij weinig loonverlies heeft), terwijl
dat voor de ander niet lukt (waardoor een groter loonverlies ontstaat). Iemand met een goedbetaalde
baan die zijn werk niet meer kan uitvoeren heeft dus meer kans om het stempel
arbeidsongeschikt te krijgen dan iemand met een baan met een laag loon.
tekst – Neeltje Huvenaars
arbeid
10 jaar Juridische ondersteuning | 31

Eigen bijdrage
Mag een gemeente een eigen
bijdrage voor een individuele
voorziening vragen? En hoe hoog
mag die dan zijn? Kan een gemeente
inkomensgrenzen stellen
en schermen met “algemeen
gebruikelijk”?
De discussie over de eigen bijdrage
is niet nieuw. Twintig jaar geleden
laaide hij al op, in de eerste jaren
van de Wvg. Het Juridisch Steunpunt
is altijd kritisch geweest over
de eigen bijdrage. De ANGO
voerde over de besparingsbijdrage
succesvolle Wvg-proefzaken: de
CRvB oordeelde dat deze bijdrage
niet door de beugel kan. Reden
voor gemeenten om af te zien van
invoering van een Wmo-besparingsbijdrage.
Maar daarmee is het thema niet
uit de wereld. Gemeenten zoeken
naar andere vormen. Zij tasten
de grenzen van de Wmo af. Het
programma VCP (CG-Raad)
houdt dit scherp in de gaten.
Het Juridisch Steunpunt verzamelt
klachten over het alsnog heffen van
een eigen bijdrage voor al verstrekte
voorzieningen. Een proefzaak is
in de maak … wordt vervolgd!
32 | 10 jaar Juridische ondersteuning
Een slepende kwestie
(FRAGMENT)
Juris september 2005
Draagkracht berekening Wvg: de verwarring blijft
De gemeente Zoetermeer heeft in 2000 in het kader van de Wvg een financiële
tegemoetkoming toegekend in de kosten voor het plaatsen van een traplift voor
een gehandicapte dochter. De eigen (bij)betaling is vastgesteld op 3.000
gulden (ongeveer 1.400 euro). De ouders zijn verbijsterd. Zij stappen naar de
rechter. Na aanvankelijk succes te hebben, geeft de Centrale Raad van Beroep
de gemeente uiteindelijk toch gelijk. Hoe de interpretatie van een kleine
tekstwijziging tot grote financiële gevolgen kan leiden…
Vermaat levert kritiek op de Centrale Raad van Beroep:
De Raad ziet dat dus anders. Uit de toelichting op de gewijzigde Regeling
blijkt niet dat verlaging van de eigen betalingen wel de bedoeling van de
besluitgever was. En daarom concludeert de Raad dat dat dus ook niet de
bedoeling was. Daarbij mist de CRvB dat de bijstelling van de regeling
juist het gevolg van de Wvg-evaluatie was, waarbij van alle kanten was
erkend dat de financiële lasten van de Wvg voor de burger te hoog waren.
Dat de zienswijze van de Raad niet juist kan zijn, blijkt wel uit het feit dat
deze tot de volgende merkwaardige situatie leidt:
Gehandicapte I met een inkomen van net niet 1,5 x WWB-norm heeft
geen draagkracht en betaalt maximaal € 45,–.
Gehandicapte II met een inkomen van één euro boven 1,5 de WWB norm
betaalt wel fors, namelijk 8.75% over het verschil tussen de WWB norm
en 1,5 maal de WWB norm. Voor een alleenstaande < 65 anno 2005
betekent dit concreet € 13.850,55 -/- 9233,70 = 4616,85. Dit maal
8,75% maakt € 403,97.
Dit is niet logisch. Het ligt toch veel meer voor de hand dat er sprake moet
zijn van een glijdende schaal. Dat wil zeggen: tot het norminkomen is de
draagkracht € 45,–, en als het inkomen hoger is, wordt deze steeds een
beetje meer. Nu leidt toename van het netto-inkomen met één euro ertoe
dat de draagkracht explodeert en de eigen betaling navenant.

(FRAGMENT)
Juris december 2006
Besparingsbijdrage, een onding!
De besparingsbijdrage lijkt een nieuw wapen om de kosten van
de Wvg – en straks de WMO – te beteugelen. Twee jaar geleden
oordeelde de rechtbank Middelburg dat een Wvg-besparingsbepaling
van de gemeente Tholen niet door de beugel kon.
Uit de uitspraak valt af te leiden dat alleen dan rekening mag
worden gehouden met een besparing als er sprake is van een
voorziening die kan worden gezien als een evidente en reële
vervanging van een algemeen gebruikelijke voorziening. Dat
geldt niet voor een scootmobiel. Recent werden twee relevante
uitspraken van de rechtbanken Almelo en Zwolle-Lelystad
bekend. In tegenstelling tot Almelo was Zwolle van mening dat
heffing van een besparingsbijdrage mogelijk moet zijn.
(…)
Naar mijn mening kan er geen besparingsbijdrage worden
geheven en is de uitspraak van de CRvB uit 1997 niet op de
besparingsbijdrage van toepassing. Het deel van de kosten
dat iemand voor het collectief vervoer (CV) betaalt is
immers geen eigen bijdrage maar het algemeen gebruikelijke
deel van dat vervoer. Een inkomensgrens dient ertoe
om vast te stellen wanneer het algemeen gebruikelijk is dat
iemand bepaalde kosten zelf draagt.
(…)
De eigen bijdrageregeling, welke tot doel heeft om de
eigen verantwoordelijkheid (d.i. de inkomenspositie) van
de gehandicapte bij de voorzieningenverstrekking te
betrekken, biedt een goede, en naar mijn mening de enig
juiste, oplossing. De kosten van het CV variëren al naar
gelang frequentie en afstand en kunnen dus ook door de
gehandicapte beheerst worden. Bij de scootmobiel is dat
niet het geval: de bijdrage is altijd even hoog. Of er nu tien,
honderd of duizend kilometer mee wordt gereden. Een
ander verschil is dat de scootmobiel een individuele
voorziening is, en geen collectieve zoals het CV.
(…)
In de artikelen 15 en 19 WMO is een ruimere mogelijk -
heid dan onder de Wvg opgenomen om met iemands
inkomen rekening te houden, maar het houdt mijns inziens
niet in dat voor een voorziening die als zodanig niet als
algemeen gebruikelijk geldt, de geforfaiteerde kosten van
een uitgespaarde ‘fiets’ in rekening kunnen worden gebracht.
Juris april 2005
Proefproces eigen bijdrage Wvg
Zowel het Juridisch Steunpunt van de Chronisch zieken en
Gehandicapten Raad als de ANGO inventariseren in hoeveel
gemeenten dergelijke heffingen voorkomen. De CG-Raad en de
ANGO zijn ook op zoek naar een representatief voorbeeld dat aan
de rechter ter toetsing kan worden voorgelegd.
Daartoe is de eigen bijdrage of eigen aandeel het
ge ëigende middel: de uitgespaarde kosten gerelateerd
aan het inkomen. Mensen met een (zeer) laag inkomen
schaffen geen dure fietsen aan. Zij besparen zich geen
kosten, althans niet op die hoogte.
Dat laat hun draagkracht nu eenmaal niet toe. Door de
zogenaamd uitgespaarde kosten in mindering te brengen
op de voorziening draagt men – ten onrechte – méér bij in
de kosten dan met de eigen bijdrage of eigen aandeel
mogelijk zou zijn geweest. Eigen bijdrage en aandeel
worden echter terecht aan de hand van de draagkracht
vastgesteld. Deze visie is geen gemeengoed, maar verdient
mijns inziens wel nadere overweging.
tekst – Matthijs Vermaat
eigen bijdrage
Bent u bekend met (bezwaar)procedures die hierover gaan? Is uw
cliënt bezig met de Wvg-aanvraag en eventueel bereid mee te
doen aan een proefproces tegen de gemeente? Meld dit bij het
Juridisch Steunpunt of bij de ANGO.
10 jaar Juridische ondersteuning | 33

34 | 10 jaar Juridische ondersteuning

eigen bijdrage
uit:
Juris
augustus
2010
10 jaar Juridische ondersteuning | 35

Meerkosten
Krijg je nog iets terug?
Meerkosten is de afgelopen jaren
voor het Programma Juridische
Ondersteuning een groot thema
geweest. Nieuwe wetgeving leidde
tot verwarring en onrecht. De regeling
Buitengewone Uitgave werd
grotendeels afgeschaft, de WTCG
kwam er voor in de plaats. En net
als bij de CER kampte de WTCG
met het probleem van onvolledige
(medicijn)criteria voor het vaststellen
van rechthebbenden. Een grote
groep chronisch zieken viel ten
onrechte buiten de boot. De gebrekkige
uitvoering van het CAK leidde
tot veel ergernis. Het regende klachten
bij het Juridisch Steunpunt.
Het meerkostendossier is een modelvoorbeeld
van samenwerking tussen
politieke en juridische actie. Het
Programma zette meerdere middelen
in: tips voor bezwaar maken,
uitleg over actuele jurisprudentie en
het initiëren van een proefzaak.
Resultaat: een reeks, soms tegenstrijdige,
CER-uitspraken van lagere
rechters. De CRvB bracht er helderheid
in. En samen met de politieke
druk droegen deze juridische stappen
bij aan een her styling van het
CAK: meer duidelijkheid en klantvriendelijkheid.
36 | 10 jaar Juridische ondersteuning
Juris juni 2009
Procedure CAK CER in strijd met Algemene wet
bestuursrecht
Gevolgen rechterlijke uitspraak voor
aanvragen 2008 en 2009
De rechtbank in Leeuwarden heeft bepaald dat het CAK
een andere procedure moet volgen bij de uitvoering van de
Compensatieregeling Eigen Risico (CER). Wanneer iemand
zelf nieuwe informatie over zijn eigen medicijn gebruik
aanlevert is het CAK verplicht deze gegevens te gebruiken.
Wat betekent deze uitspraak voor de aanvragen CER
2008? Dat hangt af van de fase waarin een zaak zich
bevindt, maar in het algemeen kan gesteld worden dat
aanleveren van eigen gegevens over medicijngebruik
(bij bezwaar of direct bij de aanvraag) zinvol is. Volgens
de wet bestaat er nog vijf jaar de tijd om zelf een
aanvraag in te dienen.
De CG-Raad heeft bij de politiek aangedrongen op een
zorgvuldige procedure voor 2009. Mogelijk wordt in
2009 de CAK beslissing nog steeds automatisch
toe gekend. Heeft iemand eind 2009 geen automatisch
bericht gekregen, maar wel het vermoeden recht te
hebben op compensatie, dan is het raadzaam zelf een
aanvraag in te dienen en daarbij direct de eigen
medicijngegevens mee te sturen. Informatie
over de procedure 2009 is binnenkort
te vinden op de site van het CAK
en de CG-Raad.

Juris juni 2010
Rechterlijke uitspraken
CER ziektekosten 2008
Zelf gegevens verstrekken
is de moeite waard
Meerdere rechters hebben inmiddels uitspraak
gedaan over de Compensatie regeling Eigen
Risico ziektekosten 2008 (CER) en de procedure
die het CAK voert bij de uitvoering van deze regeling.
Rechters toetsen aan de bedoeling
van de wetgever en aan de eisen van de
Algemene wet bestuursrecht. Wat leveren
deze uitspraken op?
Juris juni 2008
(FRAGMENT)
Gebruikers bestaande BU-regeling gaan
erop achteruit
nieuwe regeling compensatie
meerkosten (2009)
Op 29 april zond staatssecretaris Bussemaker haar
voorstel voor de nieuwe regeling financiële tegemoetkoming
chronisch zieken en gehandicapten
naar de Tweede Kamer. De nieuwe regeling bestaat
uit een versobering van de huidige fiscale regeling
Buitengewone Uitgaven, vaste toeslagen voor een
afgebakende groep en een verlaging van de eigen
bijdrage AWBZ. Voor wie pakt dit gunstig uit?
Wat blijft er van de huidige BU-regeling
bestaan? De ‘specifieke uitgaven’ en ‘overige
uitgaven’ blijven in aangepaste vorm bestaan.
Kosten voor een bril of vanwege overlijden of
adoptie zijn niet meer aftrekbaar. De versoberde
BU wordt – naast de nieuwe vaste toeslagen –
het vangnet voor chronische zieken en gehandicapten
met hoge zorgkosten.
De specifieke kosten die aftrekbaar blijven zijn
afhankelijk van een drempelbedrag. Voor
bruto-jaarinkomens tot 32.000 euro geldt een
drempelbedrag van 1,65%. De zorgkosten
moeten dus minimaal 1,65% (of meer) van het
jaarinkomen bedragen. Voor hogere inkomens is
de drempel 5,75% van het jaarinkomen.
meerkosten
Rode draad in de uitspraken: het CAK is
verplicht controleerbare gegevens die iemand
zelf aandraagt te onderzoeken. De meeste
proce dures zijn formeel gewonnen op het punt
van het niet (tijdig) onderzoeken door het CAK
van aangedragen gegevens. Van controleerbare
gegevens is al gauw sprake. Het meesturen van
bijvoorbeeld een aflever historie via apotheek,
ziekenhuis of huisarts voldoet. Slechts vermelden
van een chronische aandoening en bepaald
medicijngebruik is op zich niet voldoende. Het
CAK moet echter ook dan gelegenheid geven
voor nadere onder bouwing. Doet het CAK dit
niet, dan handelt zij in strijd met het zorgvuldigheidsbeginsel
en de onderzoeksplicht.
De inkomenseffecten voor mensen die momenteel
wel gebruik van de BU-regeling maken zijn
minder gunstig. Zij zullen er gemiddeld 400 à
500 euro op achteruitgaan; met name gezinnen
met modale en wat hogere inkomens, mensen
die hun eigen bijdrage AWBZ in de BU aftrokken,
arbeidsongeschikten en 65-plussers zonder
hoge zorgkosten die in de nieuwe regeling alleen
een toeslag krijgen en door het wegvallen van
aftrekposten in de BU een lagere zorg- en
huurtoeslag zullen ontvangen.
De Chronisch zieken en Gehandicapten Raad
is zeer kritisch over deze nadelige inkomens -
effecten. De CG-Raad is positief over het
systeem van vaste toeslagen, maar vindt
de hoogte van de toeslag te laag.
Bovendien is het zeer de vraag
of alle mensen met meerkosten
als gevolg van een beperking
in de automatische afbakening
gevonden gaan worden.
De CG-Raad vindt verder
dat de aanvullende
verzeke ring voor
de ziekte kosten -
verzekering
aftrekbaar moet
blijven, evenals
de bril voor mensen met
een zware visuele beperking.
tekst – Margreet Jonge Poerink
10 jaar Juridische ondersteuning | 37

uit:
Juris
december
2010
38 | 10 jaar Juridische ondersteuning

meerkosten
10 jaar Juridische ondersteuning | 39

ochures en website
40 | 10 jaar Juridische ondersteuning
www.juridischsteunpunt.nl

de kern van de zaak
gelijke behandeling
Gelijke behandeling:
Mensen met een beperking willen
meedoen als ieder ander. Helaas
krijgen ze nog te vaak te maken met
uitsluiting. Gelijke behandeling is sinds
2003 in de WGBh/cz geregeld. Eerst
alleen voor arbeid en beroepsonderwijs.
Nu voor alle vormen van onderwijs en
voor wonen. Binnenkort zal de wet voor
de OV-sector gaan gelden.
Gelijke behandeling is een cruciaal
thema. Het Programma heeft daarom
regelmatig in Juris toelichting ge geven
over de werking van de WGBh/cz en
over belangrijke oordelen van de
Commissie Gelijke Behandeling. Bij
individuele klachten adviseren wij een
oordeel te vragen van de CGB. Minder
bekend is dat de CGB ook advies kan
uitbrengen over mogelijke structurele
knelpunten.
Gelijke behandeling is internationaal
een belangrijk thema. Het Programma
volgt de ontwikkelingen van Europese
regelgeving en geeft uitleg over internationale
jurisprudentie (EVRM). Ook
is bijgedragen aan de praktische
brochure over het VN-Verdrag.
(FRAGMENT)
Uit Juris 2003
Verwachtingen van de Wet WGBh/cz
Op 1 december gaat het eerste deel van de nieuwe wet in werking.
De reiktwijdte is vooralsnog gering. Wel zijn er tal van andere
terreinen in studie. Het primair en voortgezet onderwijs en het wonen
zijn hier voorbeelden van. Bepalingen over het openbaar vervoer zijn al
in de wettekst opgenomen, maar op dit moment is onduidelijk op welke
termijn die echt van kracht zullen worden. Een ander, voor mensen met
een handicap of chronische ziekte heel belangrijk terrein is dat van
goederen en diensten. In de AWBG staat een verbod tot het maken van
onderscheid bij ‘… het aanbieden van goederen of diensten en bij het
sluiten, uitvoeren of beëindigen van overeenkomsten terzake…’.
Deze formulering beslaat een breed terrein. Hier is nog een wereld
te winnen.
Positieve effecten
Hoeveel positieve effecten de nieuwe wet zal hebben, hangt mede af
van de zaken die de Commissie Gelijke Behandeling en de rechter
voorgelegd krijgen. Mijn inschattting is dat er meer te winnen is als
een beperkt aantal goed geselecteerde zaken tot jurisprudentie leidt
dan wanneer die instanties overspoeld worden met relatief ‘kleine’
klachten op terreinen die (nog) niet onder de wet vallen.
tekst – Marianne Kroes
10 jaar Juridische ondersteuning | 41

gelijke behandeling
Aan het woord…
Hans meerman, jurist en
coördinator van het Steunpunt:
“Wij hebben inmiddels tien jaar ervaring met
juridische problemen die voortkomen uit een
handicap of ziekte. We begrijpen de gevolgen
heel goed. In het veld van juridisch ondersteuners
zijn wij daarin bijzonder. Ik durf
zelfs te beweren dat het Juridisch Steunpunt
onmisbaar is voor de juridische ondersteuning
van mensen met een beperking. Wij
hebben in die tien jaar bewezen dat wij heel
goed in staat zijn om mensen met een
chronische ziekte of handicap te helpen bij
hun geschillen met instanties. In de meeste
zaken lukt het mensen te laten krijgen waar
zij recht op hebben.”
met dank aan…
Uit Juris 2005
(FRAGMENT)
In het eerste volle jaar dat de Wet gelijke behandeling op grond van
handicap en chronische ziekte van kracht is, heeft de Commissie
Gelijke Behandeling achttien oordelen uitgesproken. Dit zijn er
minder dan verwacht. Wellicht speelt de beperkte reikwijdte van de
wet in aanbouw hier een rol: slechts op de terreinen arbeid en
beroepsopleiding biedt de WGB H/CZ vooralsnog bescherming.
Op 8 maart 2004 sprak de CGB het eerste oordeel uit. Verzoeker,
visueel gehandicapt, was door het ontbreken van aanpassingen
aan de werkplek al jaren niet in staat om zijn werk als ambtenaar
bij de gemeente Rotterdam uit te voeren. De Commissie
oordeelde dat door het niet herplaatsen na ziekte en de
uiteindelijk daarop volgende beëindiging van het dienstverband
de gemeente een door de wet verboden onderscheid op grond
van handicap had gemaakt. Ook heeft de Commissie in deze zaak
de bevoegdheidsvraag conform de bestaande jurisprudentie van
de “onmiddellijke werking” beantwoord. De WGB H/CZ kan
worden toegepast niet alleen op hetgeen plaatsvindt ná de datum
van inwerkingtreding (1 december 2003), maar ook op hetgeen
bestaat (d.w.z. rechtspositie of rechtsverhouding) op die datum.
Commentaar
De Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland is erg
verheugd over de uitspraak van de Commissie.
‘Dit oordeel is een mijlpaal in de strijd voor gelijke rechten en
kansen van mensen met een beperking. En een steun in de rug
voor werknemers met een functiebeperking die hun gelijk willen
halen’, zegt Marianne Kroes, beleidsmedewerker non-discriminatie
CG-Raad.
‘De uitspraak is een krachtig signaal voor alle Nederlandse
werk gevers.’ De Wet Gelijke Behandeling op grond van handicap
of chronische ziekte, die sinds 1 december 2003 geldt, moet
serieus worden genomen. Een werkgever die mensen op grond
van hun handicap weigert of geen noodzakelijke aanpassingen
aanbrengt, handelt in strijd met de wet. De CG-Raad heeft jaren
gestreden voor deze wet.
…medewerkers, bestuurders, vrijwilligers en anderen die een bijdrage hebben geleverd aan het Programma Juridische Ondersteuning van
de CG-Raad en het Juridisch Steunpunt of aan de voorlopers daarvan. In willekeurige volgorde en niet uitputtend:
Wil Verlaan - Eelco Tasma - Eric Gussekloo - Ruud Betsman (†) - Piet Vreeswijk - Wim van Minnen - Jan Troost - John van Hal - Marcel Timmen -
Margreet Gorter - Margot Lammers - Gerda van Heerd - Henrique te Kiefte - Rietje Krijnen - Matthijs Vermaat - Caroline de Groot - Jose Steen -
Margreet Jonge Poerink - Renate Beense - Marianne Kroes - Alfred Balkema - Bernard de Leest - Christiaan Dol - Jeroen Van Daalen -
Pieter Koopmans - Arno Wamsteeker - Bert Ernste - Maarten van Ditmarsch - Aline Saers - Peter Streng - Klazien Bron - Vincent van Koersveld -
Theo Heijne - Ardo Menges - Eduard Schoevaers - Chel Mertens - Guud Bos-Rijvers - Adinda Cox - Brenda Jansen - Ewoud Krüsemann -
Yvonne Laurens - Liesbeth Moret - Jolijn van Beukering - Paula Breedveld - Martijn van Driel - Caroline de Groot - Anne Hiddinga - Ewoud ’t Jong -
Niki van Loon - Rieke Righolt - Rieteke Vlaskamp - Angela Welling - Ria Hennis - Paul de Boer - Gertrude Janssen - Barbara Tellier-Verschoor -
Alice Ester - Ton van Hout - Henk en Saakje ter Beek - Nico van Bergeijk - Henri Bergman - Piet Besseling - Wim van Campen - Ton Drektraan -
Liny Eggens - Cees Heinemans - Anja Hofstra - Jan Jansen - Gerard de Jong (†) - Dirk Jongejan (†) - Lia Kock - Jan en Janny Nota -
Martin Niewzwaag - Wiel Ottenheim - Jan Overbeek - Octave Roseleur - Rimmert Rosendal - Elly de Ruijter - John Simons - Henny van Tienen -
Ruud Schouten - Henk Teuben - Jenny Vissers - Johan van der Welle - Teni Hijink - Elly van Houwelingen - Fea Janmaat - Tineke Nacinovic -
Inge de Rooij - Evert Brinkhorst

Juris 01
over wet- en regelgeving voor mensen
met een chronische ziekte of handicap
04 Onderzoek van kind 06 Uitkering naar buitenland 14 Belastingvoordeel
februari 2011

Colofon
Deze uitgave is gemaakt in het kader van het 10-jarig jubileum van het Programma Juridische Ondersteuning van de CG-Raad.
De uitgave is mede mogelijk gemaakt door het fonds PGO en Stichting De Ombudsman.
Samenstelling en redactie Jan Jasper Homan en Margreet Jonge Poerink Ontwerp en lay out www.enof.nl Drukwerk Drukkerij Jan Evers
©CG-Raad, juni 2011