Veranderen van patronen in gezinnen - Helpende Handen
Veranderen van patronen in gezinnen - Helpende Handen
Veranderen van patronen in gezinnen - Helpende Handen
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Veranderen</strong> <strong>van</strong> <strong>patronen</strong> <strong>in</strong> gez<strong>in</strong>nen<br />
Ella Lobregt-<strong>van</strong> Buuren<br />
GZ-psycholoog, supervisor,<br />
systeemtherapeut i.o.<br />
1
Wat zijn <strong>patronen</strong>?<br />
Herhal<strong>in</strong>g, vaste vorm,<br />
verloop volgens dezelfde spelregels<br />
<strong>Helpende</strong> <strong>in</strong>teractie<strong>patronen</strong>: geven<br />
houvast, maken beweg<strong>in</strong>g, gericht op contact,<br />
afgestemd op wat iemand kan en niet kan<br />
Niet-helpende <strong>in</strong>teractie<strong>patronen</strong> houden<br />
problemen <strong>in</strong> stand<br />
Ooit bedoeld als oploss<strong>in</strong>g (bijv. ouder vermijdt<br />
nemen regie uit angst conflict) <strong>in</strong>middels onderdeel<br />
<strong>van</strong> het probleem (k<strong>in</strong>d is de baas)<br />
2
<strong>Helpende</strong> bril<br />
Systemisch en circulair kijken:<br />
Fasen en <strong>in</strong>grijpende gebeurtenissen<br />
Geschiedenis, erfenissen, gez<strong>in</strong>s<strong>patronen</strong><br />
Samenspel genetische, biologische, psychosociale<br />
processen<br />
Gedrag v<strong>in</strong>dt altijd plaats <strong>in</strong> een context (<strong>in</strong>dividu,<br />
gez<strong>in</strong>, echtpaarrelatie, relatie broers/zussen,<br />
vrienden, familie, school, werk, kerk,<br />
maatschappij) die de betekenis <strong>van</strong> gedrag<br />
beïnvloedt<br />
3
<strong>Helpende</strong> bril<br />
De oorzaak bestaat niet: en-en<br />
Wederzijdse beïnvloed<strong>in</strong>g<br />
4
Waarom systemisch kijken bij gez<strong>in</strong>nen met<br />
autisme?<br />
Problematiek <strong>van</strong> k<strong>in</strong>ds af aan,dr<strong>in</strong>gt door op alle<br />
gebieden: beïnvloedt de haarvaten <strong>van</strong> het gez<strong>in</strong><br />
K<strong>in</strong>d met ASS: geen talent voor verander<strong>in</strong>g,<br />
contextbl<strong>in</strong>dheid (Vermeulen)<br />
Niet helpende <strong>patronen</strong> <strong>in</strong> communicatie,<br />
regels, conflicthanter<strong>in</strong>g sluipen er <strong>in</strong><br />
<strong>Helpende</strong> <strong>patronen</strong> maak je met elkaar<br />
5
Naast ASS vaak ook verstoorde relaties:<br />
herstel <strong>van</strong> stabiliteit en veilige verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g cruciaal<br />
om tot leren te komen<br />
Hoe meer factoren een rol spelen bij <strong>in</strong> stand<br />
houden problemen, hoe meer <strong>in</strong>gangen<br />
Focus op onderhoudende <strong>patronen</strong> <strong>in</strong> plaats <strong>van</strong><br />
focus op ‘de’ oorzaak: autisme verdwijnt<br />
niet, gaat om beter omgaan met<br />
Verm<strong>in</strong>dert kans op probleemdrager en<br />
zondebokfenomeen<br />
6
Waarom samenwerken met gez<strong>in</strong>nen?<br />
Omgev<strong>in</strong>g nodig voor generalisatie vaardigheden<br />
Goed omgaan met ASS berust voor groot deel op<br />
aanpass<strong>in</strong>gsvermogen omgev<strong>in</strong>g<br />
Oog voor last <strong>van</strong> alle gez<strong>in</strong>sleden (broers en<br />
zussen)<br />
Gebruik kracht <strong>van</strong> gez<strong>in</strong>sleden: ieders bijdrage<br />
aan oplossen moeilijkheden is welkom<br />
7
Hoe werkt u samen?<br />
Positieve of negatieve ervar<strong>in</strong>gen<br />
<strong>in</strong> de hulpverlen<strong>in</strong>g?<br />
Met welke mogelijkheden en bereidheid voor<br />
samenwerk<strong>in</strong>g?<br />
Hoe verklaart u de problemen? (bad, sad, mad,<br />
ziek, levensfase, handicap)<br />
Hoe moeilijk is het voor u om te veranderen? (Hoe<br />
meer dilemma’s, hoe moeilijker: ‘’ja, maar’’)<br />
8
Hoe <strong>patronen</strong> ontdekken?<br />
Context: systeemdiagnostisch onderzoek<br />
Vragen waar iedereen last <strong>van</strong> heeft, ieders<br />
persoonlijke betekenisgev<strong>in</strong>g/ verklar<strong>in</strong>g <strong>van</strong><br />
problemen<br />
Interactie <strong>in</strong> beeld (maken probleem-<br />
cirkel)<br />
In kaart brengen structuur gez<strong>in</strong><br />
Intergenerationele thema’s<br />
(genogram)<br />
Patronen <strong>in</strong> de partnerrelatie<br />
9
Gez<strong>in</strong> <strong>van</strong> D.: genogram (twee<br />
generaties)<br />
Vd Md<br />
D<br />
16<br />
S<br />
12<br />
Individuele factoren:<br />
Gem. IQ, VSO-4<br />
PDD-NOS: <strong>in</strong>voel<strong>in</strong>gsvermogen,<br />
overzicht houden, plannen en<br />
organiseren, oorzaak-gevolgdenken<br />
zwak. Detaildenken sterk<br />
Angst, agressie, zelfbepalend en<br />
controlerend gedrag, rigiditeit,<br />
passiviteit, eenzijdig eetpatroon<br />
(overgewicht), zelfredzaamheid laag,<br />
zelfbeeld laag, faalangst<br />
Opvoed- en schoolproblemen<br />
10
Intergenerationele <strong>patronen</strong><br />
Gez<strong>in</strong> <strong>van</strong> herkomst vader D.<br />
- vermijdend gedrag en<br />
alcoholgebruik <strong>in</strong> gez<strong>in</strong> herkomst vader<br />
+ gerichtheid op harmonie<br />
Gez<strong>in</strong> <strong>van</strong> herkomst moeder D.:<br />
+ wilskracht, niet opgeven, vechtersmentaliteit<br />
- voorbijgaan aan eigen emoties<br />
Foto: Wijbenga ‘11<br />
Omgaan met <strong>in</strong>grijpende gebeurtenissen: horen –<br />
zien – zwijgen<br />
11
Last <strong>van</strong> de gez<strong>in</strong>sleden<br />
Moeder, zus: Last <strong>van</strong> agressief en controlerend<br />
gedrag <strong>van</strong> D.<br />
Zus moet opletten<br />
Hoogoplopende ruzies moeder en D. en angst voor<br />
escalaties onder gez<strong>in</strong>sleden<br />
Vermijdend gedrag <strong>van</strong> D. en vader<br />
Ger<strong>in</strong>g perspectief D. (vastgelopen op<br />
school, geen vrienden)<br />
D.: gevoel zondebok te zijn<br />
12
Verdedigende<br />
reactie md;<br />
zus <strong>in</strong> buurt<br />
D voelt zich<br />
niet begrepen,<br />
buitengesloten<br />
Agressie D.<br />
Frustratie en<br />
woede D<br />
Probleemcirkel<br />
Md boos op<br />
vd<br />
Angstigvermijdende<br />
reactie md<br />
Boosheid md,<br />
vermijdend<br />
gedrag vader<br />
Onduidelijkheid<br />
D:<br />
bepalen/<br />
controleren
In kaart brengen relatiestructuren gez<strong>in</strong><br />
(hulpmiddel: Gez<strong>in</strong>sSysteemTest, Gehr<strong>in</strong>g, Harcourt)<br />
Emotionele afstand en verbondenheid <strong>in</strong> het gez<strong>in</strong><br />
en subsystemen: afstand tussen poppetjes op het<br />
bord<br />
Gezag/ <strong>in</strong>vloed <strong>in</strong> het gez<strong>in</strong> en subsystemen: het<br />
verhogen <strong>van</strong> de poppetjes met blokjes<br />
Blikricht<strong>in</strong>g<br />
Kleurgebruik<br />
14
Het gez<strong>in</strong> beeldt mate <strong>van</strong> emotionele<br />
verbondenheid en gezag/ <strong>in</strong>vloed uit <strong>in</strong><br />
3 situaties<br />
Normale, typerende situatie<br />
Conflictsituatie<br />
Ideale situatie<br />
15
Foto: A.<br />
Dorst, <strong>in</strong><br />
RD 22-<br />
03-12:<br />
GEST<br />
16
Patronen <strong>in</strong> gez<strong>in</strong> <strong>van</strong> D.<br />
We<strong>in</strong>ig emotionele verbondenheid op niveau gez<strong>in</strong>:<br />
grote afstand tussen poppetjes, D. zet zich ver weg<br />
Omgekeerde hiërarchie: D. heeft meer <strong>in</strong>vloed dan zijn<br />
ouders en zus<br />
Rol zus: heel verantwoordelijk, ze let op, steunt dan de<br />
ene en dan de andere ouder – verwijder<strong>in</strong>g D.<br />
Heftige emotionele reacties moeder – vermijd<strong>in</strong>g vader<br />
Lage emotionele verbondenheid tussen partners <strong>in</strong><br />
gewone situatie. Bij conflicten neemt dit toe<br />
17
Systemisch werken met gez<strong>in</strong>nen<br />
waar<strong>in</strong> ASS een rol speelt<br />
Meerdere mogelijkheden: steuncirkel sociaal<br />
netwerk, psychoeducatie, ouderbegeleid<strong>in</strong>g,<br />
partnerrelatietherapie, ondersteun<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de<br />
thuissituatie, gez<strong>in</strong>stherapie<br />
In gez<strong>in</strong> <strong>van</strong> D.: gez<strong>in</strong>stherapie + eigen<br />
behandelaar voor D.<br />
Werken aan stabiliseren, veiliger maken relaties,<br />
door een helpende bril kijken, toewerken naar<br />
kl<strong>in</strong>ische plaats<strong>in</strong>g<br />
18
a. Exploreren <strong>van</strong> dilemma’s achter <strong>patronen</strong><br />
Iedereen: Wat ik<br />
ook doe, het is<br />
nooit goed<br />
Zus: Wanneer ik voel<br />
dat ik alert moet zijn,<br />
raak ik moe en<br />
gefrustreerd <strong>van</strong> deze<br />
verantwoordelijkheid.<br />
Wanneer ik niet oplet,<br />
zullen er ongelukken<br />
gebeuren<br />
Md: Wat ik ook doe<br />
(mijden of strijden)<br />
ik heb geen<br />
<strong>in</strong>vloed/ controle<br />
D: Als ik niet bepaal/<br />
controleer snap ik er<br />
niets <strong>van</strong> en word ik<br />
boos; als ik wel bepaal/<br />
controleer krijg ik ruzie<br />
thuis en word ik boos.<br />
In beide gevallen hoor<br />
ik er niet bij<br />
Vd: wanneer ik moeilijke<br />
situaties vermijd, voelen<br />
zowel mijn vrouw als D<br />
zich <strong>in</strong> de steek gelaten.<br />
Wanneer ik dat niet doe,<br />
raak ik heel angstig
. Creëren <strong>van</strong> een veilige therapeutische<br />
context: de-escaleren<br />
• De context is er een <strong>van</strong> dreigende<br />
uithuisplaats<strong>in</strong>g en alles wordt toegeschreven aan<br />
ASS. We<strong>in</strong>ig verandermogelijkheden. Sfeer<br />
crisisachtig.<br />
• Pog<strong>in</strong>gen om verander<strong>in</strong>gsgericht te werken,<br />
hebben we<strong>in</strong>ig z<strong>in</strong> omdat dit opgevat wordt <strong>in</strong> de<br />
context <strong>van</strong>: ‘’ik moet eruit”.<br />
• De-escaleren en herdef<strong>in</strong>iër<strong>in</strong>g (door helpende bril<br />
kijken) nodig om basisveiligheid te herstellen<br />
• Vaak werken met subsystemen<br />
20
c. Creëren <strong>van</strong> een veilige<br />
therapeutische context: herdef<strong>in</strong>iëren<br />
‘’Externaliseren <strong>van</strong> het probleem”:<br />
Ouders willen niet jou uit huis, maar de agressie<br />
(al of niet met hulp <strong>van</strong> ambulante behandel<strong>in</strong>g of<br />
kl<strong>in</strong>ische plaats<strong>in</strong>g).<br />
Hoe kunnen jullie samenwerken tegen de<br />
agressie?<br />
Wie is de baas over je agressie?<br />
21
d. Versterken vermogen omgaan met<br />
emoties en spann<strong>in</strong>gen<br />
Verlagen heftigheid emotionele reacties (moeder - D.)<br />
Versterken omgang met spann<strong>in</strong>g alle gez<strong>in</strong>sleden<br />
Aandacht emotieregulatie D. (<strong>in</strong> <strong>in</strong>dividuele<br />
begeleid<strong>in</strong>g)<br />
agressiethermometer<br />
time-out kaart<br />
22
Family therapy: 3. Regulat<strong>in</strong>g behavior<br />
23
Middelen voor omgaan met<br />
spann<strong>in</strong>g<br />
op tijd afstand nemen<br />
ontspann<strong>in</strong>g lichamelijke<br />
<strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g/ sport<br />
medicatie<br />
toolbox Tony Attwood<br />
Verm<strong>in</strong>deren prikkels<br />
sociale activiteiten
e. (Gez<strong>in</strong>s)psychoeducatie<br />
Soms: apart (<strong>in</strong>dividuele of groepspsychoeducatie<br />
voor k<strong>in</strong>d, oudergroep, onl<strong>in</strong>e cursus<br />
Soms: gez<strong>in</strong>spsychoeducatie<br />
Oog voor rouw, acceptatie<br />
Oog voor ontwikkel<strong>in</strong>gsfase en leeftijd k<strong>in</strong>d<br />
Oog voor fase <strong>in</strong> ouderschap<br />
25
f. Aangepaste communicatie<br />
Geef me de 5 pr<strong>in</strong>cipes (Colette de Bru<strong>in</strong>)<br />
Uitbreiden positieve <strong>in</strong>teracties<br />
Structuur <strong>in</strong> persoon, ruimte ,tijd,<br />
activiteit<br />
26
g. Verhelderen regels, taken,rollen,<br />
regie<br />
Beperkte set <strong>van</strong> heldere regels: (do’s en don’ts)<br />
Visualiseren<br />
Belonen <strong>van</strong> kle<strong>in</strong>e positieve <strong>in</strong>itiatieven<br />
Differentiëren tussen en versterken <strong>van</strong><br />
verschillende rollen (vader, moeder, broer, zus)<br />
27
Wanneer k<strong>in</strong>d bepaalt en verhoud<strong>in</strong>gen<br />
verstoord zijn: geweldloos verzet (Omer):<br />
Transparantie<br />
Presentie, geen dwang, contact <strong>van</strong> ‘onderaf’<br />
Weerstaan provocaties, pr<strong>in</strong>cipe uitgestelde reactie<br />
Doen wat je als ouder v<strong>in</strong>dt dat je moet doen omdat je<br />
ouder bent<br />
Verzoen<strong>in</strong>gsgebaren<br />
Bevelen weigeren<br />
Doorbreken geheimhoud<strong>in</strong>g<br />
28
h. Sociaal netwerk<br />
In kaart brengen, uitbreiden, delen, <strong>in</strong>schakelen:<br />
verm<strong>in</strong>deren isolement, ontspann<strong>in</strong>g, zelfzorg!<br />
Denk aan broers, zussen, opa’s, oma’s, vrienden<br />
Rol <strong>van</strong> de gemeente:<br />
steuncirkel<br />
29
i. Partnerrelatieproblematiek<br />
(<strong>in</strong>dien <strong>van</strong> toepass<strong>in</strong>g)<br />
Samen ‘ouderen’ doe je <strong>in</strong> de context <strong>van</strong> de<br />
partnerrelatie.<br />
Vaak: relatieproblemen gevolg <strong>van</strong> overbelast<strong>in</strong>g:<br />
<strong>van</strong> ’overleven’ naar ‘leven’ met elkaar<br />
Soms: al langer bestaand, maar bedekt door<br />
aandacht op k<strong>in</strong>d met problemen<br />
Regelmatig ook een partner/ ouder met ASS<br />
30
Doorbreken <strong>in</strong>tergenerationele en<br />
relatie<strong>patronen</strong><br />
Herkennen <strong>patronen</strong><br />
Patroon is de vijand, niet de ander<br />
Erkenn<strong>in</strong>g ieders belev<strong>in</strong>g, mildheid<br />
Verantwoordelijkheid nemen voor eigen gevoel,<br />
gedachten en gedrag<br />
Dialoog op gang brengen<br />
Helder communiceren over behoeften, wensen,<br />
verlangens<br />
31
Relatiepatroon 1: Zoek de boef<br />
(bron EFT, Hou me Vast, Johnson)<br />
Ontbreken verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g<br />
Boosheid en verwijt<br />
Boosheid en tegenverwijt<br />
Strijd om gelijk<br />
Onderlaag: zich alleen en<br />
niet erkend, begrepen voelen<br />
Bron: www.<strong>in</strong>spirerendleven.nl<br />
32
Relatiepatroon 2: Protestpolka<br />
(bron EFT, Hou me Vast, Johnson)<br />
Ontbreken verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g<br />
Bovenlaag:<br />
1. Boosheid en verwijt<br />
2. Terugtrekken en conflictvermijd<strong>in</strong>g<br />
Onderlaag:<br />
1. voelt zich niet gehoord: ik sta er alleen voor<br />
2. wat ik ook doe, ik doe het niet goed<br />
33
Relatiepatroon 3: Verstijf en vlucht<br />
(bron EFT, Hou me Vast, Johnson)<br />
Gebrek aan<br />
verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g<br />
‘’Laat maar’’<br />
Beiden trekken zich<br />
terug<br />
Angst voor afwijz<strong>in</strong>g,<br />
erger maken<br />
34
Het gaat niet <strong>van</strong>zelf<br />
Wijsheid, hard werken, geduld<br />
Niet wachten tot de ander beweegt: je eigen<br />
verantwoordelijkheid nemen<br />
Je gevoel niet af laten hangen <strong>van</strong> het effect op<br />
de ander, maar het doen omdat je weet dat het<br />
goed is om te doen.<br />
Steun zoeken en blijven kiezen voor eigen<br />
ontspann<strong>in</strong>g<br />
35
Veerkracht <strong>van</strong> gez<strong>in</strong>nen<br />
Veilige verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g<br />
Omgaan met spann<strong>in</strong>g<br />
Respect voor eigenheid<br />
Openheid naar omgev<strong>in</strong>g<br />
Steunende omgev<strong>in</strong>g<br />
Bereidheid tot veranderen<br />
<strong>van</strong> <strong>patronen</strong><br />
36
Veerkracht <strong>van</strong> gez<strong>in</strong>nen<br />
Creativiteit<br />
Doorzett<strong>in</strong>gsvermogen<br />
Behulpzaamheid<br />
In kle<strong>in</strong>e stappen<br />
denken<br />
Th<strong>in</strong>k big, act small<br />
37
Change language