Onderwijsgeschiedenis voor leerkrachten - Nationaal ...

Volgens de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen moesten de lijfstraffen en schandborden
vervangen worden door lof en beloning. Ook de overheid stelde zich op het standpunt dat lijfstraffen
nodeloos kwetsend waren voor de opvoeding van kinderen.
De nieuwe schoolwetten verboden de lijfstraffen min of meer. In 1823 verkondigde de overheid dat
elke schoolmeester die een kind mishandelde, gerechtelijk vervolgd zou worden. Grote nadruk legde
men op deugd en vlijt. Tijdens officiële prijsuitreikingen kregen de braafste leerlingen een prijsboek.
LEERMIDDELEN EN VAKKEN
De kritiek op veel leer- en leesboeken was dat ze weinig rekening hielden met de gevoelens en de
ontwikkeling van het jonge kind. Ook de manier waarop de stof aangeleerd werd, moest beter bij de
ontwikkeling van het kind aansluiten. Het klakkeloos uit het hoofd leren moest volgens de
onderwijsvernieuwers plaats maken voor het methodisch, inzichtelijk leren. Nieuwe leermiddelen en
methodes zoals de schoolboeken van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, schoolborden en
aanschouwelijke methoden als de letterkast met de letterplankjes en wandkaarten van Prinsen
vonden in de eerste helft van de negentiende eeuw hun weg naar de lagere school.
In veel methodes, met name in het leesonderwijs, stond de zedenkundige opvoeding voorop waarbij
het verschil tussen goed en kwaad zo goed mogelijk bij de jeugd ingeprent moest worden. De
leesboekjes behandelden vele deugden zoals gehoorzaamheid aan God, onderwijzers en ouders, en
vlijt zodat de tijd nuttig besteed zou worden. Het versje op het schoolbord, ‘Wees vlijtig mijn liefjes
dan wordt gij ras groot’, is hier een voorbeeld van.
P.J. Prinsen, directeur van de Rijkskweekschool in Haarlem, introduceerde in 1817 een nieuwe
methode om te leren lezen. In plaats van de spelmethode die in voorgaande periodes ingezet was bij
het leren lezen, was zijn leesmethode een klankmethode. Volgens de oude spelmethode leerde een
kind bijvoorbeeld het woord boek als volgt lezen: be...oo..ee...ka = boek. De klankmethode ging,
simpel gezegd, uit van de klank zoals je een letter ook echt uitspreekt: bu...oe...kk. De kinderen
leerden eerst het alfabet en alle klanken op de wandkaarten.
De wandkaarten zijn vergrotingen van bladzijden uit de leesboekjes die goed klassikaal te gebruiken
waren. Vervolgens kwam de letterkast (ook wel als leesmachine aangeduid wat verwees naar grote
vernieuwingen door uitvindingen als de stoommachine) aan bod waarop de meester woorden
vormde die door de leerlingen op hun lees- ofwel letterplankjes werden neergelegd met
letterhoutjes. De letterkast werd dus ingezet bij klassikale leesoefeningen. Het linkerdeel bestond uit
een kast voor klinkers, het rechterdeel voor medeklinkers en het middeldeel bestond uit het zetraam
waar woorden op gevormd werden.
In het rekenonderwijs werd het rekenboek van Bartjens te moeilijk bevonden. Er kwamen nieuwe
rekenboeken waarin vormleer of meetkunde en hoofdrekenen voorop stonden. Daarnaast kwamen er
methodische hulpmiddelen zoals het telraam dat volgens de verhalen in 1813 door de
terugtrekkende Franse troepen uit Rusland zou zijn meegenomen, de decimale inhoudsmaten boven
de deur van het 'secreet' en de houten klok in de vorm van een kerkklok. In 1820 werd landelijk het
decimale stelsel ingevoerd met nieuwe inhoudsmaten en gewichten.
Het schoolbord, de decimale inhoudsmaten en de letterkast waren leermiddelen die in de inrichting
van elke school verplicht moesten worden opgenomen.
12