beheersplan voor de Haarlemmer Hout - Wijkraad Zuiderhout ...

Eindenhout (5,3 ha.) bestaat uit twee delen: in het oosten is het Voorbos en in het westen het
Vogelbos. Het Voorbos sluit aan bij de Grote Hout met zware bomen en een parkachtige
inrichting met open ruimte en een poel. Het Vogelbos heeft het karakter van een natuurbos
met natte natuurwaarden. Het is een dicht begroeid essenhakhoutbos met een zeer zeldzame
vegetatie en een rijke broedvogelpopulatie.
Het Vogelbos is niet openbaar, maar het Voorbos wel. Eindenhout is sinds 1974 een
natuurreservaat 1 .
2.2 De geschiedenis van de Haarlemmerhout
De Haarlemmerhout is te karakteriseren als een oud stadsbos. De bodem, waarop het bos
groeit, is na de bodemvorming vanuit zee, op de 5000 jaar oude strandwal ontstaan.
Waarschijnlijk was het altijd voor een deel met een houtige begroeiing bedekt. De
Haarlemmerhout is in zijn huidige staat geen natuurlijk bos, want er is steeds ingegrepen; alle
bomen zijn aangeplant. Door zijn ouderdom en het eeuwenlange beheer doet de Hout echter
zeer natuurlijk aan.
Een tocht door de Haarlemmerhout is als een reis door de geschiedenis. Deze geschiedenis
kent drie fasen: het natuurlijk ontstaan tot de 6 e eeuw, het functionele (productie-)bos van de
7 e tot de 17 e eeuw en tenslotte kregen ontspanning en recreatie meer en meer de hoofdrol
vanaf de 18 e eeuw.
Op de oudste, meest oostelijke strandwal ontstond tussen de 3 e en 6 e eeuw een aaneengesloten
bosgebied van globaal Den Haag tot Alkmaar. De Haagse Bosjes, de Haarlemmerhout en de
Alkmaarderhout bleven over als de laatste drie plekken uit deze lange historische lijn.
Vanaf de 7 e eeuw werd dit bosgebied door houtkap en ontginning steeds kleiner. In de
Merovingische (5 e -8 e eeuw) en Karolingische tijd (8 e -10 e eeuw) was de Haarlemmerhout als
grensbos bekend. Het bos markeerde in die tijd de grens tussen de gewesten Kennemerland en
Rijnland. Grensbossen werden gespaard van kap en ontginning, vanwege de militaire en
politieke functie die zij vervulden.
De situatie stabiliseerde rond de 13 e eeuw. De Haarlemmerhout werd een productiebos. Dit
betekende dat het beheer zorgvuldiger werd; er kwamen kapverboden, weiderechten werden
beperkt en de eerste houtvester kreeg zijn aanstelling. In 1330 kwam er zelfs een hek om de
Haarlemmerhout, als bescherming tegen grazend vee. De Hout was in die periode in gebruik
voor de jacht, het kappen van brand-, bouw- en paalhout (kap vond eens in de 8-25 jaar
plaats) en voor het houden van varkens. De Hout kende ook toen al een recreatief gebruik.
Albrecht van Beieren wees in 1390 een deel van de Haarlemmerhout aan als colv-terrein en in
1392 een ander deel als klootschietbaan.
Door oorlogsvoeringen werd de Haarlemmerhout zowel in 1426, als in 1572 volledig
kaalgekapt. Na het verdwijnen van de vijand vond beide keren in fases herbebossing plaats.
Uit 1550 stamt de oudste kaart, waarop de Haarlemmerhout staat afgebeeld door Jacob van
Deventer; de tegenwoordige Haarlemmerhout kent dezelfde grenzen.
In 1583 werd de Haarlemmerhout door de Staten van Holland officieel aan de stad Haarlem
verpacht voor 325 pond per jaar, op voorwaarde dat de stad Haarlem de Haarlemmerhout in
stand zou houden als ‘een sieraad en een verlusting van het land van Holland’.
1 De natuurbestemming is opgenomen in het bestemmingsplan van Haarlem. Het heeft geen status als
natuurreservaat in de zin van de landelijke natuurbeschermingswet.
8