Val der titanen 1-928:Val der titanen 1-928 - selexyz

1
22 juni 1911
Op de dag dat koning George V in de Londense Westminster Abbey
werd gekroond, daalde Billy Williams af in de mijn van Aberowen,
Zuid-Wales.
Deze dag werd Billy dertien jaar. Hij werd gewekt door zijn vader. Pa’s
manier van iemand wakker maken was eerder effectief dan erg aardig te
noemen. Ritmisch en stevig tikte hij Billy op de wang. Billy was nog diep
onder zeil en probeerde het getik te negeren, maar zijn vader ging er gewoon
mee door. Even welde er woede in Billy op, maar opeens wist hij het
weer: hij moest opstaan, wílde het zelfs, opende zijn ogen en kwam met
een ruk overeind.
‘Vier uur,’ zei pa, waarna hij de kamer uit liep en met dreunende laarzen
de houten trap afdaalde.
Vandaag zou Billy zijn werkzame leven als leerling-kompel beginnen, net
als de meeste jongens in de stad op zijn leeftijd hadden gedaan. Voelde hij
zich maar meer een mijnwerker. Hij was echter vastbesloten om zichzelf niet
belachelijk te maken. David Crampton had gehuild op zijn eerste dag onder
de grond en nog steeds werd hij Dai Huilebalk genoemd, ook al was hij inmiddels
vijfentwintig en de sterspeler van het plaatselijke rugbyteam.
Het was de dag na de zonnewende, en door het kleine venster drong het
heldere, vroege licht al naar binnen. Billy keek naar zijn grootvader, die
naast hem lag. Opa had zijn ogen open. Hij lag altijd wakker als Billy opstond
en beweerde dat oude mensen weinig sliepen.
Billy stapte uit bed. Hij droeg alleen een onderbroek. Als het koud was,
droeg hij ’s nachts een hemd, maar Engeland beleefde een warme zomer
en de nachten waren zacht. Hij trok de po onder het bed vandaan en lichtte
het deksel op.
Geen verandering in de grootte van zijn penis, die hij zijn fluit noemde.
Deze was nog steeds het kinderachtige tuitje dat hij altijd was geweest. Hij
had gehoopt dat het ding in de nacht voor zijn verjaardag was gaan groeien
15

of dat hij daar misschien één zwart haartje kon zien ontluiken, maar helaas.
Tommy Griffiths, zijn beste vriend die op dezelfde dag als hij was geboren,
was anders: hij had al een overslaande stem, op zijn bovenlip zat een donker
dons laagje en hij had een fluit als die van een volwassene. Vernederend
gewoon.
Plassend in de po keek Billy uit het raam. Het enige wat hij zag, was de
slakkenberg, een leigrijze berg afval uit de kolenmijn, die hoofdzakelijk uit
lei- en zandsteen bestond. Zo zag de wereld eruit op de tweede dag van de
Schepping, dacht hij, voordat God zei: ‘Laat de aarde gras voortbrengen.’
Een zachte bries deed het fijne, zwarte stof van de slakken op de rijtjeshuizen
neerdwarrelen.
Binnen was zelfs nog minder te zien. Dit was het achterslaapkamertje, een
krappe ruimte die net groot genoeg was voor het ene bed, een ladekast en
opa’s oude koffer. Aan de muur hing een borduurwerkje met de tekst:
GELOOF IN DE
HEER JEZUS CHRISTUS
EN GIJ ZULT
VERLOSSING VINDEN
Een spiegel was er niet.
De ene deur leidde naar de trap, de andere naar de voorslaapkamer, die
alleen via dit kamertje toegankelijk was en groter was dan de zijne, met
ruimte voor twee bedden. Pa en ma sliepen daar, en jaren geleden ook Billy’s
zussen. Ethel, de oudste, was inmiddels het huis uit, en de andere drie wa -
ren gestorven, een aan de mazelen, een aan kinkhoest en een aan difterie.
Ook was er een oudere broer geweest, die voor opa’s komst het bed had
gedeeld met Billy. Wesley, zo had hij geheten, en hij was ondergronds geschept
door een op hol geslagen, met steenkool beladen mijnwagentje.
Billy trok het hemd aan dat hij gisteren nog naar school had gedragen.
Vandaag was het donderdag; hij wisselde alleen ’s zondags van hemd. Maar
hij had wel een nieuwe broek, zijn eerste lange, gemaakt van het dikke, water -
afstotende katoen dat moleskin werd genoemd. De broek was hét symbool
van toetreding tot de mannenwereld, en trots hees hij zichzelf erin, genietend
van het zware, mannelijke gevoel van de stof. Hij gordde een dikke, leren
riem om, stapte in de laarzen die hij van Wesley had geërfd en liep de trap af.
De benedenverdieping werd grotendeels in beslag genomen door de
woonkamer van vijf bij vijf meter, met de tafel in het midden, de open haard
16

en een zelfgemaakt tapijt op de stenen vloer. Pa, met een bril op de brug van
zijn lange, scherpe neus, zat aan tafel en las een oude Daily Mail. Ma was
thee aan het zetten. Ze zette de dampende ketel neer, kuste Billy op het
voorhoofd en vroeg: ‘Hoe gaat het met mijn kleine man op zijn verjaardag?’
Billy reageerde niet. Het ‘kleine’ kwetste hem, want ja, hij was klein, en
dat ‘man’ was al net zo pijnlijk, omdat hij geen man was. Hij liep naar achteren,
de bijkeuken in. Hij dompelde een tinnen kom in de waterton, waste
zijn gezicht en handen en goot het water weg in de ondiepe, stenen gootsteen.
De bijkeuken was voorzien van een wasteil met een haardrooster eronder,
maar hij werd alleen gebruikt op badavond, en dat was zaterdag.
Er was beloofd dat ze binnenkort stromend water zouden krijgen. Sommige
mijnwerkershuizen hadden dat al. Billy vond het een wonderlijk idee
dat je voor een kopje koud, helder water gewoon aan een kraan kon
draaien en niet met een emmer naar de standpijp buiten op straat hoefde
te sjouwen. Maar aan Wellington Row, waar de familie Williams woonde,
hadden ze binnen nog geen water.
Hij liep terug naar de woonkamer en ging aan tafel zitten. Ma zette een
grote kop gezoete melkthee voor zijn neus, sneed twee dikke sneeën van
een zelfgebakken brood af en pakte een plak braadvet uit de kelderkast on -
der de trap. Billy vouwde zijn handen samen, sloot zijn ogen en bad: ‘Heer,
dank U voor deze spijzen, amen.’ Hij nam een slok thee en besmeerde zijn
boterhammen met braadvet.
Pa’s lichtblauwe ogen tuurden boven de krant uit. ‘Doe zout op je brood,’
zei hij. ‘Het wordt straks zweten onder de grond.’
Billy’s vader was vertegenwoordiger van de mijnwerkers en als zodanig
in dienst van de Mijnwerkersfederatie van Zuid-Wales, de machtigste vakbond
in Groot-Brittannië, zoals hij zei wanneer hij maar de kans kreeg.
Ieder een kende hem als Dai-van-de-Bond. Veel mannen werden Dai genoemd,
uitgesproken als ‘daai’, een afkorting van David of Dafydd in het
Welsh. Op school had Billy geleerd dat David in Wales een populaire
naam was, omdat de patroonheilige van het land zo heette, net als Patrick
in Ierland. Alle Dais werden niet op hun achternaam uit elkaar gehouden
– bijna iedereen in de stad heette Jones, Williams, Evans of Morgan –
maar op hun bijnaam. Als er een grappig alternatief was, werden echte
namen zelden gebruikt. Billy heette voluit William Williams, dus hij werd
Billy Dubbel genoemd. Vrouwen kregen soms de bijnaam van hun man,
dus ma was mevrouw Dai-van-de-Bond.
Terwijl Billy aan zijn tweede boterham begon, kwam opa naar beneden.
17

Ondanks het warme weer droeg hij een jasje en een vest. Na zijn handen te
hebben gewassen, nam hij tegenover Billy plaats. ‘Kom, niet zo benauwd
kijken,’ zei hij. ‘Toen ik de mijn in ging, was ik tien. En míjn vader ging al
op zijn vijfde op zijn vaders rug mee naar de mijn en werkte van ’s ochtends
zes tot ’s avonds zeven uur. Van oktober tot maart zag hij nooit daglicht.’
‘Ik ben niet benauwd,’ zei Billy. Dat was niet waar. Hij was doodsbang.
Maar opa was zachtmoedig en dreef het niet op de spits. Billy was dol op
hem. Ma behandelde hem als een baby en pa was streng en sarcastisch, maar
opa was verdraagzaam en praatte tegen Billy als tegen een volwassene.
‘Moet je horen,’ zei pa. Hij zou de Mail, een conservatief vod, nooit
kopen, maar soms nam hij de krant van iemand anders mee en las hij er
smalend uit voor om de domheid en oneerlijkheid van de heersende klasse
te bespotten. ‘Lady Diana Manners heeft kritiek gekregen omdat ze op twee
verschillende feesten dezelfde baljurk droeg. Op het Savoybal won de jongste
dochter van de hertog van Rutland met haar door baleinen versterkte
keurslijf met blote schouders en wijde hoepelrok de prijs voor “beste dames -
kostuum”, tweehonderdvijftig gienjes.’ Hij liet de krant zakken. ‘Dat is minstens
vijf jaar loon voor jou, Billyboy,’ zei hij. Hij las verder: ‘Maar toen ze
op het feest van lord Winterton en F.E. Smith in het Claridge Hotel in dezelfde
jurk verscheen, leidde dit bij de connaisseurs tot opgetrokken wenkbrauwen.
Je kunt ook te veel van het goede hebben, vond men.’ Hij keek
op van de krant. ‘Ik zou die japon maar voor iets anders verruilen, ma,’ zei
hij. ‘Voordat de connaisseurs je met opgetrokken wenkbrauwen aankijken.’
Ma vond het niet grappig. Ze droeg een oude, bruine wollen jurk met opgelapte
ellebogen en zweetplekken onder de oksels. ‘Als ik tweehonderdvijftig
gienjes had, zou ik er beter uitzien dan lady Diana Drek,’ zei ze verbitterd.
‘Klopt helemaal,’ zei opa. ‘Cara was altijd de knapste, net als haar moeder.’
Ma’s naam was Cara. ‘Je grootmoeder was Italiaanse,’ legde hij Billy
uit. ‘Ze heette Maria Ferrone.’ Dat wist Billy al, maar opa herhaalde graag
bekende verhalen. ‘Daar heeft je moeder d’r glanzende, zwarte haar en
prachtige donkere ogen vandaan – en je zus ook. Jouw opoe was de mooiste
meid in Cardiff, en ik kreeg haar!’ Plotseling keek hij verdrietig. ‘Wat
een tijd,’ mompelde hij zachtjes.
Pa fronste afkeurend, zulke praat riep immers vleselijke lusten op, maar
ma vrolijkte juist op van haar vaders complimenten en met een glimlach
zette ze zijn ontbijt voor hem op tafel. ‘O ja,’ zei ze. ‘Mijn zussen en ik
werden als schoonheden beschouwd. Als we het geld hadden voor zijde en
kant zouden we die hertogen wel eens laten zien wat een mooie meid is.’
18

Billy was verrast. Nooit had hij aan zijn moeder gedacht in termen van
‘mooi’ of zo, maar als ze zich op zaterdagavond voor het gezellige samenzijn
in de kapel opdofte, zag ze er inderdaad opvallend uit, vooral met een
hoed op. Misschien dat ze ooit een knappe meid was geweest, maar hij
kon het zich moeilijk voorstellen.
‘En,’ ging opa verder, ‘de familie van je opoe was ook slim, hoor. Mijn
zwager was mijnwerker, maar stapte uit het vak en begon een koffiehuis in
Tenby. Dat is pas een leven, joh; lekker zeebriesje, en de hele dag alleen
maar koffiezetten en je centen tellen.’
Pa las voor uit een ander artikel. ‘Als onderdeel van de voorbereidingen
op de kroning is Buckingham Palace met een draaiboek gekomen van wel
tweehonderdtwaalf pagina’s dik.’ Hij keek boven de krant uit. ‘Vertel ze
dat vandaag maar in de mijn, Billy. De mannen zullen blij zijn te weten
dat er niets aan het toeval wordt overgelaten.’
Billy was niet bijster geïnteresseerd in het koninklijk huis. Hij hield van
de avonturenverhalen die vaak in de Mail stonden, over stoere, rugby spelende
jongens van de kostschool, die gluiperige Duitse spionnen pakten.
Volgens de krant werd elke Britse stad door spionnen onveilig gemaakt,
hoewel er in Aberowen helaas geen enkele te vinden leek te zijn.
Billy stond op van tafel. ‘Ik loop even de straat af,’ deelde hij mee. Hij
verliet het huis door de voordeur. ‘Ik loop even de straat af’ was een familie-eufemisme;
het betekende dat je naar de wc’s ging, die halverwege
Wellington Row stonden: een lage, bakstenen keet met een golfplaten dak,
opgetrokken boven een diep gat in de grond. De keet was in twee hokken
verdeeld, een voor mannen en een voor vrouwen. Elk hok had twee wcbrillen,
zodat mensen twee aan twee naar de wc gingen. Niemand wist
waarom de bouwers voor deze indeling hadden gekozen, maar iedereen
nam het voor lief. Mannen keken zwijgend voor zich uit, maar vrouwen –
zo kon Billy vaak horen – zaten gezellig te kletsen. De lucht was niet te
harden, zelfs als je het elke dag onderging. Billy probeerde altijd zo min
mogelijk te ademen als hij er was en kwam er dan happend naar lucht weer
uit. Zo nu en dan werd het gat leeg geschept door een man die Dai Drek
werd genoemd.
Weer binnen zag Billy tot zijn verrukking zijn zus Ethel aan tafel zitten.
‘Gefeliciteerd, Billy!’ riep ze. ‘Ik móést even naar beneden komen en je een
kus geven voordat je de mijn in gaat.’
Ethel was achttien jaar, en het viel Billy niet moeilijk om háár mooi te
vinden. Haar kastanjebruine haar was een weelde van opstandige krullen,
19

en ze had een ondeugende fonkeling in haar donkere ogen. Misschien had
ma er ook ooit zo uitgezien. Ethel droeg de eenvoudige, zwarte jurk en het
witte, katoenen kapje van een dienstmeisje, een uniform dat haar flatteerde.
Billy aanbad zijn zus. Ze was niet alleen knap, maar ook grappig, slim
en dapper, en ze durfde het soms op te nemen tegen pa. Ze vertelde Billy
dingen die niemand anders wilde uitleggen, zoals het maandelijkse gedoe
dat vrouwen de Vloek noemden, en ook wat nu die publieke schande was
waarom de anglicaanse dominee de stad zo halsoverkop had moeten verlaten.
Ze was altijd de beste van de klas geweest, en haar opstel ‘Mijn stad
of dorp’ had de eerste prijs opgeleverd in een wedstrijd van de South Wales
Echo. Ze had de Wereldatlas van Cassell’s gewonnen.
Ze kuste Billy op zijn wang. ‘Ik heb tegen mevrouw Jevons, de huishoud
ster, gezegd dat onze laarzenpoets bijna op was en dat ik maar beter
wat nieuwe kon gaan halen in de stad.’ Ethel woonde en werkte op Tyˆ
Gwyn, het enorme huis van graaf Fitzherbert, anderhalve kilometer de
berg op. Ze gaf Billy iets wat ze in een schone lap had gewikkeld. ‘Hier, ik
heb een stuk cake voor je meegepikt.’
‘O, bedankt, Eth!’ riep Billy blij verrast. Hij was dol op cake.
‘Zal ik het in je blik doen?’ vroeg ma.
‘Ja, graag.’
Ma pakte een blikken trommel uit de kast en deed de cake erin. Ze sneed
nog eens twee sneeën brood, besmeerde ze met braadvet, bestrooide ze met
zout en stopte ze erbij. Alle mijnwerkers hadden een ‘blik’. Als ze hun eten
gewikkeld in een lap mee onder de grond namen, zouden de muizen alles
al voor de eerste ochtendpauze hebben opgevreten. ‘Als je met je loon
thuiskomt, dan krijg je van mij een plak gekookte spek in je blik.’
Billy’s loon zou in het begin niet veel voorstellen, maar voor het gezin
zou het toch wel wat uitmaken. Hij vroeg zich af hoeveel zakgeld ma hem
zou gunnen, en of hij ooit genoeg zou kunnen sparen voor een fiets, zijn
grootste wens.
Ethel ging weer aan tafel zitten. ‘Hoe gaat het daar in dat grote huis?’
vroeg pa.
‘Lekker rustig,’ antwoordde ze. ‘De graaf en prinses zijn naar Londen
voor de kroning.’ Ze wierp een blik naar de klok op de schoorsteenmantel.
‘Ze zullen zo direct wel opstaan, want ze moeten al vroeg in de Abbey
zijn. Zal zíj niet leuk vinden – ze is niet gewend aan vroeg uit de veren –
maar voor de koning mag ze natuurlijk niet te laat komen.’ Bea, de echtgenote
van de graaf, was een Russische prinses en zeer voornaam.
20

‘Ze zullen vooraan willen zitten, zodat ze de hele vertoning goed kunnen
zien,’ zei pa.
‘O nee, je mag niet gaan zitten waar je wilt,’ zei Ethel. ‘Ze hebben speciaal
zesduizend mahoniehouten stoelen laten maken, met op de rug de
namen van alle gasten in gouden letters.’
‘Sjonge, dat is nog eens geldverspilling!’ zei opa. ‘Wat doen ze daar na
afloop mee?’
‘Geen idee. Misschien neemt iedereen ze als souvenir mee naar huis.’
‘Zeg ze maar dat als er een overschiet, ze die naar ons moeten sturen,’
zei pa droogjes. ‘Wij zijn hier maar met z’n vijven en toch moet je moeder
staan.’
Als pa geestig uit de hoek kwam, kon er een flinke woede achter schuilgaan.
Ethel sprong overeind. ‘O, sorry, ma, ik dacht er niet bij na.’
‘Blijf lekker zitten waar je zit, ik heb het te druk om te gaan zitten,’ zei ma.
De klok sloeg vijf uur. ‘Je kunt er maar beter vroeg zijn, Billyboy,’ zei
pa. ‘Begin zoals je van plan bent door te gaan.’
Billy stond vol tegenzin van tafel op en pakte zijn trommel.
Ethel gaf hem nog een kus en opa gaf hem een hand. Pa reikte hem twee
roestige en iets verbogen spijkers van tien centimeter aan. ‘Stop die in je
broekzak.’
‘Waarvoor?’ vroeg Billy.
‘Zul je wel zien,’ zei pa met een glimlach.
Ma gaf Billy een fles met een schroefdop, waarin ruim een liter koude
thee met melk en suiker zat. ‘En, Billy, vergeet niet dat Jezus altijd bij je
is, zelfs diep in de mijn.’
‘Ja, ma.’
Hij zag een traan in haar oog en snel draaide hij zich om, want anders
werd hij zelf ook nog snotterig. Hij pakte zijn pet van de kapstok. ‘Tot kijk
dan maar,’ zei hij alsof hij gewoon naar school ging; en hij stapte door de
voordeur naar buiten.
Tot nu toe was de zomer warm en zonnig verlopen, maar vandaag was het
bewolkt en het zag er zelfs naar uit dat het kon gaan regenen. Leunend tegen
de muur van het huis wachtte Tommy hem al op. ‘Aye, aye, Billy,’ zei hij.
‘Aye, aye, Tommy.’
Zij aan zij liepen ze de straat af.
Aberowen was ooit een klein marktstadje dat boeren op de hellingen in
de omgeving van benodigdheden voorzag, zo had Billy op school geleerd.
Boven aan Wellington Row zag je aan de ene oever van de rivier de Owen,
21

die weinig meer dan een beek was, het oude handelscentrum, met de open
hokken voor de veemarkt, het gebouw van de wolbeurs en de anglicaanse
kerk. Nu doorsneed een spoorlijn de stad als een wond, eindigend bij de
mijnpoort. De mijnwerkerswoningen stonden verspreid op de hellingen,
honderden grijze, stenen huizen met daken van nog donkerder grijze
Welshe leisteen. Ze waren gebouwd in lange, kronkelende rijen die de
contouren van de berghellingen volgden, doorkruist door kortere straatjes
die steil afliepen richting het dal.
‘Onder wie denk je te gaan werken?’ vroeg Tommy.
Billy haalde zijn schouders op. Nieuwe jongens werden toegewezen aan
een van de opzichters van de mijnbeheerder. ‘Valt niet te zeggen.’
‘Nou, ik hoop dat ze me in de stallen zetten.’ Tommy was dol op paarden.
Er werkten ongeveer vijftig pony’s in de mijnen, die de door de kompels
gevulde mijnwagentjes over het spoor voorttrokken. ‘Wat voor soort
werk wil je dan doen?’
Billy hoopte dat ze hem geen te zwaar werk gaven voor zijn kinderlijke
lijf, maar dat wilde hij niet toegeven. ‘Wagentjes invetten.’
‘Waarom?’
‘Lijkt me makkelijk.’
Ze liepen langs de school waar ze gisteren nog les hadden gehad. Het was
een victoriaans gebouw met puntvormige vensters, als van een kerk, en het
was gebouwd door de familie Fitzherbert, wat de hoofdmeester nooit beu
werd de leerlingen in de oren te knopen. Nog altijd stelde de graaf de leraren
aan en bepaalde hij zelf de leerstof. Aan de muren hingen schilderijen
van heldhaftige, militaire overwinningen, en de grootsheid van het Britse
vaderland vormde een vast thema. In de bijbelles, waar elke dag mee werd
begonnen, werden strenge, anglicaanse dogma’s gedoceerd, ook al kwamen
bijna alle kinderen uit een niet-anglicaans gezin. Er was een schoolleidingcommissie,
waar pa lid van was, maar die had slechts een adviserende taak.
Pa zei dat de graaf de school als zijn persoonlijke eigendom beschouwde.
In hun laatste schooljaar hadden Billy en Tommy de grondbeginselen
van het mijnvak geleerd, terwijl de meisjes hadden leren naaien en koken.
Tot zijn verrassing had hij ontdekt dat de grond onder zijn voeten uit verschillende
soorten aardlagen bestond, net als een stapel boterhammen.
Een steenkolenbedding – een woord dat hij al zijn hele leven wel had opgevangen,
maar nooit echt had begrepen – was zo’n laag. Ook was hem
verteld dat steenkool bestond uit dode bladeren en ander plantaardig materiaal,
dat door de eeuwen heen was opgehoopt en door het gewicht van
22

de grond erboven was samengedrukt. Tommy, wiens vader een atheïst was,
beweerde dat dit bewees dat wat er in de Bijbel stond niet waar was; maar
Billy’s pa zei dat dit slechts één interpretatie was.
Op dit uur was de school nog dicht, het speelplein verlaten. Billy was
trots dat hij school nu achter zich had gelaten, hoewel hij er heimelijk ook
een beetje naar terugverlangde, in plaats van de mijn in te moeten.
Naarmate ze dichter bij de mijnpoort kwamen, begonnen de straten
zich te vullen met mijnwerkers, ieder met zijn blikken trommel en fles
thee. Ze waren allemaal hetzelfde gekleed: in een oud pak dat ze op hun
werkplek uit zouden trekken. In sommige mijnen was het koud, maar
Aberowen was een warme groeve, en de mannen werkten in hun ondergoed
en laarzen, of in de grove, linnen korte broek die ze bannickers noemden.
Iedereen droeg voortdurend een dik gevoerde pet, omdat de tunnelgangen
laag waren en je gemakkelijk je hoofd stootte.
Boven de huizen uit zag Billy de hijsinrichting, een toren waar bovenin
twee grote wielen in tegengestelde richtingen ronddraaiden en waarlangs
de kabels de kooi op en neer haalden. Boven de meeste stadjes in de valleien
van Zuid-Wales doemden net zulke mijntorens op, zoals kerktorenspitsen
de boerendorpen domineerden.
Rondom de ingang van de mijn stonden her en der andere gebouwen,
als bij toeval neergekwakt: de lampenkamer, het mijnkantoor, de smidse,
de opslagplaatsen. Spoorlijnen kronkelden ertussendoor. Op het afvalterrein
stonden kapotte mijnwagens, oude gebroken balken, voedselzakken
en stapels roestige, in onbruik geraakte machines, alles onder een dikke
laag kolenstof. Pa zei altijd dat er minder ongelukken zouden gebeuren als
mijnwerkers de boel een beetje netjes hielden.
Billy en Tommy liepen naar het kantoor. In de voorste kamer zat Arthur
‘Pukkel’ Llewellyn, een klerk die niet veel ouder was dan zij. Zijn witte
hemd had een vieze kraag en manchetten. Ze werden al verwacht – hun
beide vaders hadden al eerder geregeld dat ze vandaag met werk konden
beginnen. Pukkel noteerde hun naam in een grootboek en nam hen mee
naar het kantoor van de mijnbeheerder. ‘Meneer Morgan,’ zei hij, ‘de
jonge Tommy Griffiths en de jonge Billy Williams.’
Maldwyn Morgan was een lange man in een zwart pak. Op zijn manchetten
zat geen steenkolenstof. Zijn roze wangen waren vrij van stoppels,
wat moest betekenen dat hij zich elke dag schoor. Zijn ingenieursdiploma
hing in een lijst aan de muur, en zijn bolhoed – het andere symbool van
zijn status – hing aan de staande kapstok naast de deur.
23

Tot Billy’s verrassing was hij niet alleen. Naast hem stond een zelfs nog
indrukwekkender gestalte: Perceval Jones, voorzitter van Celtic Minerals,
het bedrijf dat de steenkolenmijn van Aberowen en verschillende andere
bezat en exploiteerde. Hij was gekleed in jacquet, een zwarte rok en grijze
streepjesbroek, en had zijn zwarte, hoge hoed niet afgezet.
Jones keek vol afkeer naar de knapen. ‘Griffiths,’ zei hij. ‘Je vader is een
revolutionair socialist.’
‘Ja, meneer Jones,’ zei Tommy.
‘En een atheïst.’
‘Ja, meneer Jones.’
Hij wendde zijn blik tot Billy. ‘En jouw vader is een functionaris van de
Mijnwerkersfederatie van Zuid-Wales.’
‘Ja, meneer Jones.’
‘Ik moet niets hebben van socialisten. Atheïsten zijn gedoemd tot eeuwige
verdoemenis. En vakbondsleden behoren tot de ergste soort.’
Hij keek de twee woest aan, maar hij had geen vraag gesteld, dus zei
Billy niets.
‘Ik wil geen onruststokers,’ ging Jones verder. ‘In de Rhonddavallei zijn
ze vanwege mensen als jullie vaders, die de boel opstoken, al drieënveertig
weken aan het staken.’
Billy wist dat de staking in Rhondda niet te wijten was aan onruststokers,
maar aan de eigenaren van de Elymijn in Penygraig, die hun mijnwerkers
hadden uitgesloten. Maar hij hield zijn mond dicht.
‘Zijn jullie onruststokers?’ vroeg Jones terwijl hij met een benige vinger
naar Billy wees, die meteen begon te beven. ‘Heeft je vader je verteld voor
je rechten op te komen als je voor mij werkt?’
Billy deed zijn best om na te denken, maar dat viel niet mee als Jones
zo dreigend keek. Pa had vanmorgen weinig gezegd, maar gisteravond had
hij wel wat advies gegeven. ‘Meneer, alstublieft, hij zei tegen me: “Niet onbeleefd
zijn tegen de bazen, dat is míjn werk.”’
Achter hem gniffelde Pukkel Llewellyn.
Perceval Jones vond het niet grappig. ‘Onbeschaamde vlegel,’ siste hij.
‘Maar als ik je wegstuur, heb ik straks de hele vallei in staking.’
Daar had Billy niet bij stilgestaan. Was hij dan zo belangrijk? Nee… maar
de mijnwerkers konden net zo goed in staking gaan voor het principe dat de
kinderen van hun vakbondsfunctionarissen niet moesten lijden. Hij was nog
geen vijf minuten op zijn werk of de vakbond nam hem al in bescherming.
‘Wegwezen met ze,’ beval Jones.
24

Morgan knikte. ‘Neem ze mee naar buiten, Llewellyn,’ zei hij tegen
Pukkel. ‘Rhys Price kan wel op ze letten.’
Billy kreunde in stilte. Rhys Price was een van de minder geliefde opzichters.
Een jaar geleden had hij zijn zinnen gezet op Ethel, maar zij had
hem bot afgewezen, net als ze had gedaan met de helft van de alleenstaande
mannen in Aberowen, maar Price had het zwaar opgenomen.
Met een ruk van zijn hoofd draaide Pukkel zich om. ‘Eruit,’ zei hij, en
hij liep met hen mee. ‘Wacht buiten op meneer Price.’
Billy en Tommy liepen het kantoorgebouwtje uit en leunden tegen de
muur naast de deur. ‘Ik zou die Napoleon zo in zijn dikke pens willen
stompen,’ zei Tommy. ‘Over kapitalistische schoften gesproken.’
‘Nou en of,’ zei Billy, hoewel de gedachte niet in hem was opgekomen.
Even later verscheen Rhys Price. Net als alle opzichters had hij een lage,
ronde hoed op die een ‘garibaldi’ of dophoed werd genoemd, duurder dan
een mijnwerkerspet maar goedkoper dan een bolhoed. In de zakken van
zijn vest zaten een aantekenboekje en een potlood, en hij droeg een meetlat.
Price had een donkere stoppelbaard en een spleet tussen zijn voortanden.
Billy kende hem als slim, maar ook als geslepen.
‘Goedemorgen, meneer Price,’ zei Billy.
Price keek hem argwanend aan. ‘Waar bemoei jij je mee om tegen mij
goedemorgen te zeggen, Billy Dubbel?’
‘Meneer Morgan heeft gezegd dat we met u naar de mijn moeten.’
‘O, heeft hij dat gezegd?’ Price had de gewoonte zijn blik plotseling naar
links en naar rechts te laten schieten, en soms ook naar achteren, alsof hij vanuit
een onverwachte hoek problemen verwachtte. ‘Dat zullen we nog wel eens
zien.’ Hij keek omhoog naar het ronddraaiende wiel, alsof hij daar een verklaring
zocht. ‘Voor jongetjes heb ik geen tijd.’ Hij liep het kantoor binnen.
‘Ik hoop dat hij iemand anders haalt om ons mee naar beneden te
nemen,’ zei Billy. ‘Hij heeft een hekel aan ons, omdat mijn zus niet met
hem wilde gaan.’
‘Je zus vindt zichzelf te goed voor de mannen van Aberowen,’ zei Tommy,
waarmee hij duidelijk iets herhaalde wat hij had gehoord.
‘Ze ís te goed voor ze,’ sprak Billy flink.
Price kwam naar buiten. ‘Goed dan, deze kant op,’ zei hij, en hij liep
vlug voor hen uit.
De jongens volgden hem de lampenkamer in. De lampenman gaf Billy
een glimmende, koperen mijnlamp, en hij haakte deze net als de mannen
deden aan zijn riem.
25

Op school had hij over de veilige mijnwerkerslamp, of de davylamp, geleerd.
Methaan, het ontvlambare gas dat uit steenkoollagen ontsnapte, behoorde
tot de gevaren van kolenwinning. De mannen noemden het mijngas,
en het was de oorzaak van alle ondergrondse explosies. De mijnen in
Wales waren berucht om hun gassen. De lamp was vernuftig ontworpen
zodat de vlam het mijngas niet zou doen ontsteken. De vlam zou juist van
vorm veranderen, hoger worden, en zo een waarschuwing geven – want
mijngas was reukloos.
Als de lamp doofde, kon de mijnwerker hem zelf niet opnieuw aansteken.
Lucifers waren verboden, en de lamp zat op slot om overtreding van
de regels te ontmoedigen. Een gedoofde lamp moest worden meegenomen
naar een ontstekingsstation, meestal onder in de mijn, vlak bij de schacht.
Dit kon wel een wandeling van anderhalve kilometer of meer betekenen,
maar liever dat dan het risico van een ondergrondse explosie te lopen.
Op school was de jongens verteld dat de veilige lamp een van de manieren
was waarop mijneigenaren lieten zien dat ze zich om hun werknemers
bekommerden – ‘alsof die hoge heren er geen voordeel bij hadden
om explosies, oponthoud van het werk en schade aan de tunnels te voorkomen’,
zei pa dan.
Na hun lamp opgehaald te hebben gingen de mannen voor de kooi
in de rij staan. Langs de rij stond, heel handig, een mededelingenbord.
Handgeschreven of grof gedrukte berichten over crickettrainingen, dartswedstrijden,
een verloren zakmes, een recital door het mannenkoor van
Aberowen en een lezing in de openbare bibliotheek over Karl Marx’ theorie
van historisch materialisme. Maar opzichters hoefden niet te wachten,
en met de jongens in zijn kielzog duwde Price zich een weg naar voren.
Net als de meeste mijnen beschikte Aberowen over twee schachten, met
ventilatoren om verse lucht in de ene omlaag en in de andere omhoog te
blazen. Vaak gaven de eigenaars de schachten zonderlinge namen, en hier
waren dat Pyramus en Thisbe. Deze, Pyramus, was de schacht waarin de
lucht omhoog werd geblazen, en Billy voelde de warme luchtstroom uit de
mijn langs zich heen trekken.
Vorig jaar wilden Billy en Tommy een kijkje nemen in de schacht. Op
Paasmaandag, toen er niet werd gewerkt, waren ze de bewaker te slim af
geweest. Ze waren over het afvalterrein naar de mijningang geslopen en
vervolgens over het hek geklommen. De ingang van de schacht was slechts
gedeeltelijk omsloten door de kooibehuizing, en liggend op hun buik hadden
ze over de rand gekeken. Bang maar gefascineerd hadden ze in dat vre-
26

selijke gat gestaard, en Billy had gevoeld hoe zijn maag had opgespeeld.
De zwartheid leek oneindig. Hij had een zekere opwinding gevoeld, voor
de helft blijdschap omdat hij niet naar beneden hoefde, en voor de helft
afgrijzen omdat ooit de dag zou aanbreken waarop hij wel zou moeten.
Hij had een steentje laten vallen, en ze hadden geluisterd hoe het tegen de
houten kooigeleider en het stenen binnenwerk van de schacht ketste. Het
leek afschuwelijk lang te duren voordat ze heel diep het zwakke plonsje in
de plas water op de bodem van de schacht hoorden.
Nu, een jaar later, stond hij op het punt om de val van dat steentje te
volgen.
Hij maande zichzelf geen bangerik te zijn. Hij moest zich gedragen als
een vent, ook al voelde hij zich niet zo. Het ergste wat hem kon overkomen
was dat hij zichzelf te schande zou maken. Daar was hij banger voor
dan voor de dood.
Hij zag het schuifrooster dat de schacht afsloot. Erachter was slechts de
lege ruimte, want de kooi was op weg naar boven. Aan de andere kant van
de mijnschacht zag hij de motor die de grote wielen hoog boven zijn
hoofd aandreef. Stoomwolken ontsnapten uit het mechaniek. Met het geluid
als van een zweepslag sloegen de kabels tegen hun geleiders. De geur
van warme olie hing in de lucht.
Met een metalen gekletter dook achter het hek de kooi op. De banks -
man, de man bij de schachtmond die boven verantwoordelijk was voor het
laden en lossen van de kooi, schoof het hek opzij. Rhys Price stapte in de
lege kooi en de twee jongens volgden zijn voorbeeld. Achter hen stapten
dertien kompels in – de kooi bood plaats aan zestien man in totaal. Met
een klap werd het hek dichtgeschoven.
Het werd even stil. Billy voelde zich kwetsbaar. De vloer onder zijn voeten
was stevig, maar hij zou zich zonder al te veel moeite tussen de wijd
uit elkaar staande spijlen door kunnen wurmen. De kooi hing aan een stalen
kabel, maar zelfs dat was niet honderd procent veilig; iedereen wist dat
in 1902 de kabel in Tirpentwys op een dag was geknapt en dat de kooi
naar beneden was gestort, waardoor acht man waren omgekomen.
Hij knikte naar de mijnwerker naast hem. Het was Harry ‘Niervet’ Hewitt,
een jongen met een blotebillengezicht die slechts drie jaar ouder was
dan hij, maar wel dertig centimeter groter. Billy herinnerde zich hem nog
van school: hij was in klas drie blijven steken bij de jongetjes van tien en
verknalde elk proefwerk tot hij oud genoeg was om te gaan werken.
Een bel rinkelde, het signaal dat de man beneden zijn hek had gesloten.
27

De banksman haalde een hendel over en er rinkelde een andere bel. De
stoommachine siste en er volgde een andere klap.
De kooi viel de diepte in.
Billy wist dat het gevaarte in een vrije val ging en voor een zachte landing
bijtijds zou worden afgeremd; maar geen enkele theoretische voorkennis
kon hem hebben voorbereid op het gevoel dat ze nu onbelemmerd
door de ingewanden van de aarde stortten. Zijn voeten kwamen los van
de vloer. Hij gilde het uit van angst. Hij kon het niet helpen.
Alle mannen lachten. Ze wisten dat het zijn eerste keer was en hadden
zijn reactie al verwacht, realiseerde hij zich. Te laat zag hij dat ze zich vasthielden
aan de spijlen van de kooi. Maar dit maakte zijn angst er niet minder
op. Alleen door zijn tanden op elkaar te klemmen slaagde hij erin niet
meer te gillen.
Eindelijk kwam de rem in werking. De snelheid van de val nam af, en hij
voelde de vloer weer onder zijn voeten. Hij greep een spijl en probeerde niet
meer te beven. Even later maakte de angst plaats voor een verongelijkt gevoel,
zo sterk dat hij tegen zijn tranen moest vechten. Hij keek op in het
lachende gezicht van Niervet. ‘Hou je grote waffel, Hewitt, etterbak.’
Niervets gezicht vertrok meteen en hij keek woedend, maar de andere
mannen lachten nog harder. Billy zou tegenover Jezus berouw moeten betonen
voor het vloeken, maar hij voelde zich nu toch iets minder idioot.
Hij keek naar Tommy, die doodsbleek zag. Had Tommy ook gegild? Hij
durfde het niet te vragen uit angst dat het antwoord nee zou zijn.
De kooi kwam tot stilstand, het hek werd teruggeslagen en Billy en
Tommy liepen beverig de mijn in.
Het was er duister. De mijnwerkerslampen boden minder licht dan de
petroleumlampen thuis aan de muur. De mijnschacht was zo donker als
een maanloze nacht. Misschien hoefden ze niet zo goed te kunnen zien om
steenkool uit te hakken, dacht Billy. Hij spetterde door een plas, keek omlaag
en zag overal water en modder, schitterend door de zwakke weerspiegelingen
van lampenvlammetjes. Hij had een vreemde smaak in zijn
mond: de lucht was verzadigd van kolenstof. Konden mannen dit de hele
dag inademen? Dat moest dan wel de reden zijn waarom mijnwerkers
voortdurend hoestten en spuugden.
Vier mannen stonden klaar om in de kooi te stappen en naar boven te
gaan. Ieder van hen droeg een leren foedraal, en Billy realiseerde zich dat
dit de brandweermannen waren, die elke ochtend, voordat de mijnwerkers
begonnen, nagingen of er mijngas hing. Was de concentratie methaan on-
28

aanvaardbaar hoog, dan zouden ze de mannen gelasten niet aan de slag te
gaan voordat de ventilatoren het gas hadden weggeblazen.
In de directe nabijheid zag hij een rij stallen voor pony’s en een openstaande
deur naar een felverlichte ruimte met een bureau, waarschijnlijk
een kantoor voor de opzichters. De mannen verspreidden zich over vier
tunnels die vanuit de schachtbodem uitwaaierden. Tunnels werden steenof
mijngangen genoemd en voerden naar de sectoren waar de steenkool
werd gewonnen.
Price nam hen mee naar een hok en maakte een hangslot open. Het
bleek de gereedschapsopslag. Hij pakte twee schoppen, gaf ze aan de jongens
en sloot het hok weer af.
Ze liepen naar de stallen. Een man, die slechts gekleed was in een korte
broek en laarzen, was bezig om bevuild stro uit een stal in een kolenwagentje
te scheppen. Het zweet liep over zijn gespierde rug. ‘Wil je hulp van
een van deze jongens?’ vroeg Price.
De man draaide zich om, en Billy herkende Dai-van-de-Pony’s, een
ouder ling van de Bethesdakapel. Dai liet niet blijken dat hij Billy her -
kende. ‘Die kleine wil ik niet,’ zei hij.
‘Goed,’ reageerde Price. ‘De andere is Tommy Griffiths. Hij is voor jou.’
Tommy keek tevreden. Hij had gekregen wat hij wilde. Ook al zou hij
alleen maar mest opruimen, hij werkte wel mooi in de stallen.
‘Kom, Billy Dubbel,’ zei Price, en hij liep een van de mijngangen in.
Billy liet de schop op zijn schouder rusten en volgde. Nu Tommy niet
langer bij hem was, werd hij angstiger. Hij had liever gewild dat hij samen
met zijn vriend aan het uitmesten van stallen was gezet. ‘Wat moet ik
doen, meneer Price?’ vroeg hij.
‘Je kunt toch zeker wel raden? Waarom denk je anders dat ik je goddomme
een schop heb gegeven?’
Billy schrok van het terloopse gebruik van het verboden woord. Hij kon
niet raden wat hij zou gaan doen, maar hij stelde geen vragen meer.
De tunnel was rond en het plafond was versterkt door gebogen stalen stutten.
Erlangs liep een vijf centimeter dikke buis, vermoedelijk voor water. Elke
nacht werden de mijnschachten gesproeid in een poging het stof neer te slaan.
Dat stof was niet alleen gevaarlijk voor de longen van de mannen – als dat het
enige was, zou het Celtic Minerals vermoedelijk niets kunnen schelen – maar
zorgde ook voor brandgevaar. De sproei-installatie was echter ontoereikend.
Pa had geopperd een buis met een diameter van vijftien centimeter te plaatsen,
maar Perceval Jones had geweigerd daar geld aan uit te geven.
29

Na ongeveer vierhonderd meter sloegen ze een zijtunnel in die omhoogliep.
Dit was een oudere, smallere doorgang, met houten stutten in
plaats van stalen ringen. Op de plekken waar het plafond doorzakte,
moest Price bukken. Ongeveer om de dertig meter passeerden ze de doorgangen
naar de werkplekken waar de mijnwerkers al bezig waren steenkool
uit te houwen.
Billy ving een rommelend geluid op. ‘In het mangat,’ beval Price.
‘Wat?’ Billy keek naar de grond. Mangaten, die zaten toch in de trottoirs
in de stad? En hij zag helemaal niets op de grond, behalve dan het spoor voor
de mijnwagentjes. Hij sloeg zijn ogen op en zag opeens een pony van de helling
af op hem toe draven, een stoet wagentjes achter zich aan trekkend.
‘In het mangat!’ riep Price.
Nog steeds begreep Billy niet wat er van hem werd verwacht, maar hij
zag wel dat de tunnel nauwelijks breder was dan de wagentjes en dat hij
vermorzeld zou worden. Het volgende moment leek Price zomaar in de
muur te verdwijnen.
Billy liet zijn schop vallen, draaide zich om en rende terug in de richting
waar hij vandaan was gekomen. Hij probeerde de pony voor te blijven,
maar die was verrassend snel. Plotseling zag hij een in de muur uitgehakte
nis, net zo hoog als de tunnel zelf, en hij realiseerde zich dat hij
ongeveer om de vijfentwintig meter dergelijke nissen al had gezien, maar
zonder ze echt op te merken. Dit bedoelde Price zeker met een mangat.
Hij wierp zichzelf in de nis, en het treintje wagentjes denderde voorbij.
Toen de tunnel weer vrij was, stapte hij hijgend tevoorschijn.
Price deed net alsof hij boos was, maar hij glimlachte. ‘Je zult wel wat
alerter moeten reageren,’ zei hij. ‘Want anders kom je nog om, hier beneden
– net als je broer.’
De meeste mannen vonden het leuk om de spot te drijven met de onwetendheid
van jongens, merkte Billy. Hij nam zich voor het anders te
doen als hij zelf groot was.
Hij pakte zijn schop op. Die was nog helemaal gaaf. ‘Heb jij even geluk,’
zei Price. ‘Als hij was gebroken door de wagentjes, dan had je voor een
nieuwe moeten dokken.’
Ze liepen verder en betraden al snel een uitgeputte sector, waar de werkplekken
verlaten waren. Hier stond minder water, en op de grond lag een
dikke laag kolenstof. Na nog een paar keer een hoek te zijn omgeslagen
was Billy zijn richtinggevoel kwijt.
Ze kwamen bij een plek waar de tunnel werd geblokkeerd door een vies,
30

oud mijnwagentje. ‘Dit gedeelte moet worden uitgeruimd,’ zei Price. Het
was de eerste keer dat hij de moeite nam om iets uit te leggen, en Billy
kreeg het gevoel dat hij loog. ‘Jouw taak is om de rotzooi in het wagentje
te scheppen.’
Billy keek om zich heen. Voorzover het licht van zijn lamp reikte, lag
het stof wel dertig centimeter hoog; hij gokte dat het nog veel verder ging.
Hij kon hier wel een week lang scheppen zonder dat het veel zou uitmaken.
En wat had het voor zin? Dit deel van de mijn was uitgeput. Maar hij
stelde geen vragen. Dit was vast een soort test.
‘Ik kom straks terug om te kijken hoe het gaat,’ zei Price. Hij draaide
zich om en verdween.
Dit had Billy niet verwacht. Hij was ervan uitgegaan dat hij met oudere
mannen zou werken en van hen zou leren. Maar hij kon slechts doen wat
hem was opgedragen.
Hij haakte de lamp los van zijn riem en zocht om zich heen naar een
plekje om hem neer te zetten. Er was niets wat hij als plank kon gebruiken.
Hij zette de lamp op de grond, maar daar was hij zo goed als nutteloos.
Toen schoten hem de spijkers te binnen die pa hem had meegegeven.
Dus daar waren ze voor bedoeld. Hij haalde er een uit zijn broekzak. Met
de schop hamerde hij de spijker in een houten stut en hij hing zijn lamp
op. Dat was beter.
Voor een man reikte het mijnwagentje tot borsthoogte, maar bij Billy
tot zijn schouders, en toen hij aan zijn klus begon, merkte hij dat de helft
van het stof al van zijn schop gleed voordat hij hem over de rand kon krijgen.
Om dit te voorkomen draaide hij het blad van de schop iets. Al na
een paar minuten baadde hij in het zweet, en hij realiseerde zich waar de
tweede spijker voor bedoeld was. Hij hamerde hem in een andere balk en
hing zijn hemd en broek eraan.
Na een poosje merkte hij dat iemand naar hem keek. Vanuit een ooghoek
zag hij een vage gestalte staan, roerloos als een standbeeld. ‘O god!’
gilde hij, en hij draaide zich om.
Het was Price. ‘Ik was vergeten je lamp na te kijken,’ zei hij. Hij nam
Billy’s lamp van de spijker en deed er iets mee. ‘Dat is niet zo mooi,’ zei
hij. ‘Ik zal de mijne hier achterlaten.’ Hij hing de andere lamp op en verdween
weer.
Wat een griezel, maar hij leek in elk geval aan Billy’s veiligheid te denken.
Billy ging door met zijn werk. Al snel begonnen zijn armen en benen
pijn te doen. Hij was gewend aan scheppen, maande hij zichzelf: pa hield
31

een varken op het braakliggende stukje grond achter het huis, en het was
Billy’s taak om één keer in de week dat varkenskot uit te mesten. Maar dat
vergde ongeveer een kwartiertje. Kon hij dit wel de hele dag volhouden?
Onder het stof lag een bodem van steen en klei. Na een tijdje had
hij een stukje van een meter twintig in het vierkant schoon geschept, de
breedte van de tunnel. De bodem van het mijnwagentje was nog amper
bedekt, maar nu al was hij doodmoe.
Hij probeerde het wagentje vooruit te trekken, zodat hij niet zo ver met een
volle schop hoefde te lopen, maar de wielen leken helemaal vast te zitten.
Hij had geen horloge, en het viel niet mee om te weten hoeveel tijd er
inmiddels was verstreken. Om zijn krachten te sparen begon hij wat langzamer
aan te doen.
Plotseling ging zijn lamp uit.
Eerst flakkerde de vlam nog even, en met een angstige blik keek hij naar
de lamp aan de spijker. Hij wist dat de vlam hoger zou worden als er mijngas
was, maar dit was wat anders en dus voelde hij zich gerust. Daarna
doofde het vlammetje.
Een duisternis als deze had hij nog nooit meegemaakt. Hij zag helemaal
niets, zelfs geen flarden van grijs, of zelfs zwarttinten. Hij bracht zijn schop
tot een centimeter of twee van zijn neus, maar zag hem niet. Zo moest het
dus zijn als je blind was.
Hij bleef staan. Wat moest hij nu doen? Hij wist dat hij met de lamp
naar het ontstekingsstation moest, maar zelfs als hij iets kon zien, zou hij
zijn weg terug door de tunnels niet meer hebben gevonden. In dit pikkedonker
kon hij wel urenlang rondstrompelen. Hij had geen idee hoeveel
kilometers de uitgeputte groeves zich uitstrekten en hij wilde niet dat de
mannen een reddingsteam moesten sturen.
Hij zou gewoon op Price moeten wachten. De opzichter had immers gezegd
dat hij ‘straks’ terug zou komen. Dat kon een paar minuten betekenen,
of een uur of nog langer. En hij vermoedde dat het eerder laat dan vroeg zou
zijn. Dit was vast de bedoeling geweest van Price. Een veiligheidslamp kon
niet zomaar uitwaaien, en er stond hier sowieso weinig wind. Price had
Billy’s lamp verruild voor eentje waar bijna geen olie meer in zat.
Zelfmedelijden welde in hem op, en zijn ogen schoten vol tranen. Wat
had hij gedaan dat hij dit verdiende? Vervolgens vermande hij zichzelf.
Het was natuurlijk weer zo’n test, net als in de kooi. Hij zou hun laten zien
dat hij stoer genoeg was.
Hij moest maar gewoon doorgaan met zijn werk, zelfs in het donker.
32

Voor het eerst sinds de lamp was uitgegaan, kwam hij in beweging. Hij
bracht zijn schop naar de grond en schoof hem naar voren in een poging
stof op te scheppen. Toen hij hem optilde, meende hij aan het gewicht te
voelen dat er wat op lag. Hij draaide zich om, deed twee passen en bracht
de schop omhoog om de troep in het wagentje te gooien, maar hij schatte
de hoogte verkeerd in. De schop klapte tegen de zijkant en voelde opeens
lichter nu het stof op de grond was gevallen.
Hij zou zich wel aanpassen. Hij probeerde het nog een keer en tilde de
schop nu hoger op. Bij het leegkiepen liet hij de schop vallen en hij voelde
de houten steel tegen de rand van het wagentje klappen. Dat was beter.
Naarmate het werk hem verder van het wagentje bracht, sloeg hij zo nu
en dan nog wel mis, totdat hij hardop zijn stappen begon te tellen. Hij
kwam nu in een ritme, en hoewel zijn spieren zeer deden, lukte het hem
om door te werken.
Het werd nu een automatisme, en daardoor konden zijn gedachten afdwalen,
wat niet zo goed was. Hij vroeg zich af hoe diep de tunnel voor
hem nog was en hoe lang die al in onbruik was. Hij dacht aan de aarde
boven zijn hoofd, achthonderd meter hoog, en aan het gewicht dat door
deze oude, houten stutten werd gedragen. Hij dacht terug aan zijn broer,
Wesley, en de anderen die in deze mijn waren omgekomen. Maar hun
geesten waren hier natuurlijk niet. Wesley was bij Jezus. De anderen misschien
ook wel. En anders waren ze elders.
Hij begon angstig te worden. Misschien was het niet verstandig om aan
geesten te denken. Hij merkte dat hij honger had. Was het al tijd voor zijn
lunch? Hij had geen idee, maar hij kon net zo goed wat eten. Op de tast
vond hij de plek waar hij zijn kleren had opgehangen, voelde op de grond
en vond zijn fles en blik.
Hij ging met zijn rug tegen de muur zitten en nam een flinke teug koude,
zoete thee. Terwijl hij zijn brood met braadvet at, ving hij een zwak geluid
op. Hij hoopte dat dit het gekraak van Rhys Price’ laarzen was, maar de wens
was de vader van de gedachte. Hij herkende dat gepiep: het waren ratten.
Hij was niet bang voor ze. In de greppels langs elke straat in Aberowen
wemelde het van de ratten. Maar in het donker leken ze brutaler, en even
later voelde hij er een over zijn blote been lopen. Hij nam zijn eten over
met zijn linkerhand, pakte zijn schop op en haalde uit. Die beesten werden
niet eens bang, en hij voelde de klauwtjes weer op zijn huid. Deze
probeerde over zijn arm te rennen. Kennelijk konden ze het eten ruiken.
Het gepiep nam toe, en hij vroeg zich af hoeveel het er waren.
33

Hij stond op en propte het laatste stuk brood in zijn mond. Hij dronk
nog wat thee en nam een hap van zijn cake. Het smaakte heerlijk, vol
gedroogd fruit en amandelen; maar er schoot weer een rat over zijn
been omhoog, en hij kon niet anders dan de cake vlug naar binnen te
werken.
Het was alsof ze wisten dat het eten op was, want langzaam stierf het gepiep
weg en daarna werd het helemaal stil.
Met hernieuwde energie ging hij weer aan de slag, maar na een tijdje
kreeg hij een brandende pijn in zijn rug. Hij ging in een langzamer tempo
verder, en stopte geregeld om even te rusten.
Om zichzelf wat op te vrolijken maakte hij zichzelf wijs dat het misschien
later was dan hij dacht. Misschien was het al twaalf uur. Tegen het
einde van de ploegendienst zou iemand hem komen ophalen. De lampen -
man telde altijd de lampen na, dus ze wisten meteen of iemand niet boven
was gekomen. Maar Price had zijn lamp verruild voor een andere. Was hij
soms van plan om Billy hier een hele nacht alleen te laten?
Dat zou nooit lukken. Pa zou uit zijn vel springen. De bazen waren
bang voor pa – Perceval Jones had dit min of meer toegegeven. Vroeg of
laat zou iemand Billy gaan zoeken.
Maar toen hij opnieuw honger kreeg, wist hij zeker dat er al heel wat
uren verstreken moesten zijn. Hij werd bang en ditmaal kon hij het niet
van zich af schudden. Het kwam door de duisternis. Als hij iets had kunnen
zien, zou hij het wachten nog wel hebben kunnen verdragen. In dit
volstrekte pikkedonker merkte hij dat hij langzaam zijn verstand verloor.
Zijn richtingsgevoel was weg, en iedere keer dat hij wegliep van het mijnwagentje
vroeg hij zich af of hij niet bijna tegen de tunnelwand botste.
Eerder was hij bang geweest dat hij als een kind zou grienen. Nu moest hij
uitkijken dat hij het niet uitschreeuwde.
Opeens schoot hem te binnen wat ma hem had gezegd: Vergeet niet dat
Jezus altijd bij je is, zelfs diep in de mijn. Op dat moment had hij gedacht
dat hij zich gewoon goed diende te gedragen. Maar zijn moeder was een
stuk wijzer geweest. Natuurlijk was Jezus bij hem. Jezus was overal. De
duisternis deed er niet toe, het verstrijken van de tijd evenmin. Billy wist
dat er iemand op hem paste.
Om dat niet te vergeten zong hij een hymne. Hij had een hekel aan zijn
stem, nog altijd een jongenssopraan, maar niemand die hem hier kon
horen, dus hij zong zo hard als hij kon. Toen hij alle verzen had gezongen
en het angstgevoel weer terugkeerde, stelde hij zich voor dat Jezus aan de
34

andere kant van het mijnwagentje met een ernstige blik vol mededogen op
zijn bebaarde gezicht naar hem stond te kijken.
Hij zong nog een kerklied. Hij schepte en liep op het ritme van de muziek.
In de meeste hymnen zat een zekere cadans. Zo nu en dan kwam de
angst weer boven dat ze hem waren vergeten, dat de ploegendienst inmiddels
ten einde was en hij in zijn eentje hier beneden zou achterblijven,
maar dan dacht hij gewoon aan de gestalte in het gewaad die naast hem in
het donker stond.
Hij kende zat hymnen. Sinds hij oud genoeg was om stil te zitten, was
hij elke zondag drie keer naar de Bethesdakapel gegaan. Gezangboeken
waren duur, en niet iedereen binnen de parochie kon lezen, dus leerden ze
allemaal de woorden uit hun hoofd.
Toen hij twaalf hymnen had gezongen, gokte hij dat er een uur was verstreken.
Zijn dienst moest er toch zeker wel op zitten? Maar hij zong er
nog eens twaalf. Daarna werd het lastig om de tel bij te houden. Zijn lievelingsliederen
zong hij tweemaal. Hij werkte steeds langzamer.
Hij was net bezig om uit volle borst ‘Up from the Grave He Arose’ te zingen
toen hij licht zag. Het werk ging inmiddels zo vanzelf dat hij niet ophield,
maar gewoon een volgende schop vol naar het mijnwagentje droeg
en verder zong terwijl het licht sterker werd. Toen de hymne ten einde was,
leunde hij op zijn schop. Met een lamp aan zijn riem en met een vreemde
blik op zijn beschaduwde gezicht stond Rhys Price naar hem te kijken.
Billy wilde niet toegeven aan zijn opluchting. Hij was niet van plan
Price te laten merken hoe hij zich voelde. Hij trok zijn hemd en broek aan,
nam de gedoofde lamp van de spijker en hing hem aan zijn riem.
‘Wat is er met je lamp gebeurd?’ vroeg Price.
‘Dat weet u best,’ antwoordde Billy, en hij klonk op een vreemde manier
volwassen.
Price draaide zich om en liep terug door de tunnel.
Billy talmde en keek de andere kant op. Net aan de andere kant van het
wagentje ving hij een glimp op van een bebaard gezicht en een licht gewaad,
maar de gestalte vervloog als een gedachte. ‘Dank u,’ zei Billy tegen
de lege tunnel.
Hij volgde Price. Zijn benen deden zoveel pijn dat hij even vreesde dat
hij zou vallen, maar het kon hem nauwelijks deren. Hij kon weer zien, en
de dienst zat er op. Straks zou hij weer thuis zijn en kon hij gaan liggen.
Ze bereikten de schacht en samen met een grote groep mannen met
zwarte koppen stapten ze in de kooi. Tommy Griffiths was er niet bij,
35

maar Harry ‘Niervet’ Hewitt wel. Wachtend op het signaal van boven zag
Billy dat ze hem met een geniepige grijns opnamen.
‘En, hoe is het gegaan op je eerste dag, Billy Dubbel?’ vroeg Hewitt.
‘Prima, dank je,’ antwoordde hij.
Hewitt keek met een kwaaie kop: hij dacht ongetwijfeld terug aan het
moment waarop Billy hem een etterbak had genoemd. ‘Geen problemen
gehad?’ vroeg hij.
Billy aarzelde. Kennelijk wisten ze iets. Hij wilde dat ze beseften dat hij
niet was bezweken aan de angst. ‘Mijn lamp ging uit,’ antwoordde hij, en
hij slaagde er ternauwernood in om zijn stem niet te laten overslaan. Hij
keek naar Price, maar achtte het stoerder om hem niet te beschuldigen.
‘Het was een beetje lastig om de hele dag in het donker te scheppen,’
maakte hij zijn zin af. Dat was iets te zwak uitgedrukt – ze konden denken
dat zijn beproeving weinig had voorgesteld – maar het was beter dan
toe te geven aan angst.
Een oudere man nam het woord. Het was John Jones-van-de-Winkel,
zo genoemd omdat zijn vrouw een bazaar in hun salon runde. ‘De hele
dag?’ vroeg hij.
‘Aye,’ zei Billy.
John Jones keek Price aan. ‘Schoft die je bent,’ zei hij, ‘dat mag maar een
uur.’
Billy’s vermoeden werd bevestigd. Ze wisten allemaal wat er was gebeurd,
en het leek erop dat ze zoiets met alle nieuwe jongens deden. Maar
Price had het erger gemaakt dan gebruikelijk was.
Niervet Hewitt grijnsde. ‘Was je niet bang, Billyboy, zo in je eentje in
het donker?’
Hij dacht na over zijn antwoord. Ze keken hem allemaal aan, wachtend
op wat hij zou zeggen. De geniepige blikken waren verdwenen, en ze leken
zich een beetje te schamen. Hij besloot de waarheid te vertellen. ‘Ik was
bang, ja, maar ik was niet in mijn eentje.’
Hewitt was verbijsterd. ‘Niet in je eentje?’
‘Nee, natuurlijk niet,’ zei Billy. ‘De Heer was bij me.’
Hewitt lachte hard, maar hij was de enige. Zijn geschater weergalmde
in de stilte en hield plotseling op.
De rust duurde enkele seconden. Toen klonk er een harde, metalige klap,
en met een ruk schoot de kooi omhoog. Harry wendde zich af.
Vanaf dat moment noemde iedereen hem Billy-in-de-Here.
36