Download publicatie

Parels van GeleTTerDHeID 

G o e d e v o o r b e e l d e n u i t d e p r a k t i j k

Parels van GeleTTerDHeID 

G o e d e v o o r b e e l d e n u i t d e p r a k t i j k 

CInOP, ‘s Hertogenbosch 

samenstelling: 

Clémence Roosen 

Marianne Dijt

In Nederland kunnen alle mensen toch le- 

zen en schrijven? U denkt misschien dat 

deze vraag met ja beantwoord kan worden. 

Echter, anderhalf miljoen mensen hebben 

daar moeite mee. Een brief lezen, een werk- 

instructie uitvoeren of een treinkaartje ko- 

pen bij de automaat is voor laaggeletterden 

vaak een probleem. 

Voor henzelf, maar ook voor de samenleving 

en voor de economie is het van belang daar 

wat aan te doen. Daarom is het landelijk 

Aanvalsplan Laaggeletterdheid gelanceerd. 

Dit plan is erop gericht om tussen 2006 en 

2010 de laaggeletterdheid terug te dringen 

en bovendien nieuwe laaggeletterdheid te 

voorkomen. Laaggeletterdheid voorkomen 

we door over de hele linie, van peuterspeel- 

zaal tot lerarenopleiding, aandacht te beste- 

den aan taalontwikkeling en de kwaliteit van 

het taalonderwijs te verbeteren. Laaggelet- 

terdheid dringen we terug door ervoor te 

zorgen dat zoveel mogelijk laaggeletterde 

volwassenen (beter) leren lezen en schrij- 

voorwoord 

ven. Daarbij spelen niet alleen onderwijs- 

aanbieders een rol, maar ook werkgevers, 

overheden en toeleiders, van consultatiebu- 

reaus tot woningbouwverenigingen. 

CINOP is in opdracht van het ministerie van 

OCW samen met Stichting Lezen & Schrij- 

ven en Stichting Expertisecentrum ETV.nl 

hoofduitvoerder van het landelijk Aanvals- 

plan Laaggeletterdheid. 

De projecten die in dit boekje staan be- 

schreven, zijn ‘parels’ van voorbeelden uit 

de praktijk. Op concrete wijze wordt be- 

schreven hoe u laaggeletterdheid zou kun- 

nen aanpakken in, of vanuit uw eigen werk- 

veld, regio of organisatie. 

Ik wens u nieuwe ideeën toe maar bovenal 

ook veel leesplezier. 

Marli Tijssen 

Programmamanager 

Aanvalsplan Laaggeletterdheid CINOP

leZen en sCHrIJven OP De WerKvlOer 

• De Struisvogel P. 07 

• Coca Cola P. 11 

• Merba P. 15 

leZen en sCHrIJven In De vOlWassen eDUCaTIe 

• SRE-10 P. 21 

• Roma jongeren P. 25 

• Woningbouwcoöperatie P. 29 

leesBevOrDerInG 

• Ik ben even naar de bibliotheek P. 35 

• Makkelijk Lezen Plein P. 39 

• De Voorleesvogel P. 43 

InITIeel OnDerWIJs 

Inhoudsopgave 

• Levende boeken P. 49 

• Scoren door scholing P. 53 

• Taalbeleid, Mondriaan P. 57 

TaBOeDOOrBreKInG, WervInG en TOeleIDInG 

• Doe weer mee! P. 63 

• Lees en Schrijf! P. 67 

• Sita P. 71

leZen en sCHrIJven OP De WerKvlOer

steek je kop niet in het zand 

struisvogel maakt bedrijven bewust

Het Albeda College in Ridderkerk voert 

campagne om volwassenen die niet goed 

kunnen lezen en schrijven op te roepen 

naar school te gaan. Omdat de doelgroep 

zelf moeilijk te bereiken is, richt het Al- 

beda College zich op de toeleiders. Uit 

onderzoek blijkt dat 6% van de werken- 

de beroepsbevolking laaggeletterd is. Op 

deze doelgroep richt de campagne zich. 

KOrTe BesCHrIJvInG 

Het Albeda College benadert toeleiders uit 

het beroepsleven om laaggeletterde werk- 

nemers door te verwijzen naar een cursus 

lezen en schrijven. In Rot- 

terdam krijgen bedrij- 

ven een houten 

kistje met een 

pluche struis- 

vogel en het 

boekje ‘Steek 

je kop niet in 

h e t 

zand voor analfabetisme’. Deze ‘struisvo- 

gel mailpack’ maakt werkgevers duidelijk 

dat laaggeletterdheid productiviteitsverlies, 

veiligheidsrisico’s en gebrekkige communi- 

catie tot gevolg kan hebben en daarnaast 

het probleem dat laaggeletterden minder 

goed in staat zijn ‘mee te groeien’ met de 

organisatie. Het doel van de campagne is 

bewustwording en overtuiging bij de werk- 

gever van de noodzaak iets te doen tegen 

dit probleem. Bovendien wordt de werkge- 

ver zich bewust van de signalen om laag- 

geletterdheid te herkennen. 

aanPaK 

De aanpak van het Albeda College bestaat 

uit drie belangrijke stappen. De eerste stap 

is de omvangrijke acquisitiestrategie met 

behulp van de ‘struisvogel mailpack’. Bij 

deze mailpack zit een ondertekende brief 

van het College van Bestuur van het Albeda 

College, waarin de ontvanger wordt uitge- 

nodigd om in gesprek te gaan over een mo- 

gelijke aanpak van laaggeletterdheid binnen

het bedrijf. De website www.struisvogel.nl, 

een landingspagina voor ontvangers van de 

mailpack, geeft de werkgever extra informa- 

tie over de actie. Tot slot wordt een nabel- 

actie gehouden. Als de organisatie geïnte- 

resseerd is, volgt de tweede stap, de ‘Quick 

Scan’ Laaggeletterdheid voor bedrijven. Het 

doel van de Quick Scan is snel in beeld krij- 

gen of er een probleem is met taal- en/of 

rekenvaardigheid binnen het bedrijf. Hieruit 

volgt een voorstel hoe de toekomstige deel- 

nemers snel en effectief door het Albeda 

College geschoold kunnen worden. De der- 

de stap is het onderwijsaanbod. Het Albeda 

College heeft een vraaggericht aanbod van 

cursussen en trainingen ontwikkeld, gericht 

op laaggeletterdheid. Permanente instroom 

van deelnemers is hier mogelijk. 

WaT HeefT HeT OPGeleverD? 

De eerste uitkomsten zijn meer dan positief: 

97% van de ontvangende werkgevers heeft 

de mailpack opgemerkt en reageert zeer 

positief. Het presentje wordt gewaardeerd 

en de informatie is aandachtig doorge- 

lezen, kortom het probleem staat op de 

kaart. 40% is dermate positief dat men 

graag aanvullende informatie ontvangt, 

16% is bereid tot het maken van een 

afspraak om de mogelijkheden verder 

te bespreken. 

TIPs 

Werkgevers zijn vaak over- 

tuigd dat de problematiek 

binnen hun organisatie niet 

speelt. Zij vertonen ‘struis- 

vogelgedrag’ Door een op- 

vallende mailactie in te zet- 

ten is het mogelijk gebleken 

de ogen van het bedrijfsleven te 

openen. 

COnTaCT 

Dhr. O. (Olav) Rulander 

Albeda College 

010 – 297 47 63 

o.rulander@albeda.nl

Taal leer je in je vak 

Geïntegreerde taal- en vakscholing 

bij Coca-Cola

1 

Bij Coca-Cola gaan de ontwikkelingen 

razendsnel; nieuwe productielijnen en 

logistieke processen worden steeds 

verder geautomatiseerd. Voor de mede- 

werkers logistiek en productie betekent 

dit onder andere, dat ze voortaan moe- 

ten functioneren op mbo-niveau. Mede- 

werkers die niet het niveau hebben om 

direct in te kunnen stromen in een mbo- 

traject op maat, doorlopen eerst een 

lees- en schrijfvaardigheidstraining. 

Vakkennis en taalvaardigheid worden 

daarbij geïntegreerd aangeboden. 


De door Taalvakwerk verzorgde lees- en 

schrijfvaardigheidstraining bereidt de me- 

dewerkers voor op de toekomst en creëert 

bij hen het besef dat leren nodig is om op 

het werk goed te kunnen functioneren. Ook 

worden de medewerkers hierdoor breder 

inzetbaar. Hun inspanningen worden be- 

loond met een mbo-diploma van Helicon 

Opleidingen. 

aanPaK 

Eerst een lees- & schrijfvaardigheidstraining 

en daarna vakmatige ontwikkeling duurt wat 

Coca-Cola betreft te lang. De verwachting is 

dat medewerkers zich sneller ontwikkelen 

als ze leren over hun vak en de dagelijkse 

praktijk en tegelijkertijd de taal-, lees- en 

schrijfvaardigheid verwerven die ze daar- 

bij nodig hebben. Daarom is gekozen voor 

een geïntegreerde aanpak van taal, vak en 

werk; de deelnemers verwerven de algeme- 

ne Nederlandse taal én de taal van hun vak. 

Het traject begint met een intake bestaande 

uit een taaltest, een studievaardighedentest 

en een gesprek om een inschatting te ma- 

ken van de motivatie. Deelnemers die het 

Nederlands nog niet goed genoeg beheer- 

sen, krijgen vóór het geïntegreerde traject 

de lees- en schrijfvaardigheid bijgespijkerd. 

Voorafgaand aan het trainingsblok krijgen 

de deelnemers een opdracht die ze uitvoe- 

ren op de werkvloer. Deze opdracht keert 

terug in de les. Door de opdrachten kijken

de medewerkers intensief naar de inhoud, 

moeilijke woorden en zinsconstructies. Zon- 

der voorbereidingsopdracht is de les minder 

effectief. 

Centraal in de les staat de praktijk. Dit be- 

staat uit de taal op de werkvloer, zoals me- 

dedelingen, opschriften, borden, breuklijs- 

ten, werkinstructies en dagrapporten. In de 

les is er voortdurend aandacht voor taal. Aan 

het eind van de trainingsbijeenkomst leggen 

de deelnemers een theorietoets af. Wanneer 

zij eerst voorbereidingsopdrachten doen, 

halen zij de toets makkelijker. Belangrijk is 

dat na de training de borging op de werk- 

vloer plaatsvindt. Om te laten zien dat de 

medewerker de vakinhoud beheerst, maakt 

hij/zij een praktijkgerichte eindopdracht. 

Eindopdracht, handelingenlijst en theorie- 

toets vormen een portfolio, die besproken 

wordt tijdens het eindgesprek, waarin de 

examinator van Helicon en de leidinggeven- 

de beoordelen of de deelnemer voldoet aan 

de van tevoren opgestelde criteria. 


De deelnemers aan de lees- en schrijfvaar- 

digheidstraining zijn allemaal geslaagd en 

ingestroomd in het geïntegreerde vaktaal- 

traject, waardoor nu 29 medewerkers een 

mbo-diploma hebben gehaald. Enkele andere 

medewerkers gaan door met een training die 

bestaat uit opdrachten op de werkvloer. Sinds 

de training werken de deelnemers beter sa- 

men, hebben ze meer zelfvertrouwen en zijn 

initiatiefrijker en meer betrokken. Leidingge- 

venden weten veel beter waar hun medewer- 

kers in hun ontwikkeling staan. Zij zijn beter 

in staat hen te begeleiden en beoordelen. Ook 

is er in de organisatie meer waardering en 

openheid voor laaggeletterden. 

De allochtone medewerkers die inburge- 

ringsplichtig waren en nu hun mbo-diploma 

hebben gehaald, hoeven het inburgering- 

examen niet meer af te leggen. 

1

1 

TIPs 

- Spreek de deelnemers aan op hun ei- 

gen verantwoordelijkheid. 

- Bied duidelijkheid en structuur. 

- Stel de eigen werkpraktijk centraal. 

- Laat lezen en schrijven even zwaar we- 

gen als vakkennis. 

- Zorg voor een goede samenwerking 

tussen trainer en leidinggevende. 

COnTaCT 

Frank van Loon 

Learning & Development 

Manager Operations 

Coca-Cola Enterprises Nederland B.V. 

Postbus 24 

5100 BB Dongen 

013-579 34 27 

fvanloon@ge.cokecce.com

van inpakster naar machinebediende 

functionele lees- en schrijftraining 

bij banketbakkerij Merba

16 

Bij banketbakkerij Merba werken veer- 

tien laaggeletterde Turkse vrouwen als 

inpakker. Robots nemen hun inpakwerk 

over. De werknemers moeten worden 

omgeschoold van inpakker tot machi- 

nebediener. Hiervoor moeten ze leren 

om een machine te bedienen, kwali- 

teitsformulieren in te vullen, klok te 

kijken, een etiket te lezen en de weeg- 

schaal af te lezen. Om het omscholings- 

traject succesvol te doorlopen, dienen 

de medewerkers het Nederlands goed 

te beheersen. Daarom volgen ze een op 

maat ontwikkelde taal- en lees/schrijf- 

training op de werkvloer. 


De lees- en schrijftraining is verzorgd door 

Taalvakwerk, de cursus machinebediener 

door het agrarisch opleidingencentrum Heli- 

con Opleidingen. Aansluitend op de lees- en 

schrijftraining ondersteunt Taalvakwerk de 

docent en deelnemers aan deze cursus. 

aanPaK 

De voorbereidende lees- en schrijftraining is 

praktijkgericht. Leidraad zijn de handelingen 

op de werkvloer, zoals bediening en onder- 

houd van de machine of het aanpakken van 

storingen. Elke trainingssessie omvat een 

mondeling gedeelte, waarin bijvoorbeeld 

wordt besproken waarom schoonmaken be- 

langrijk is, en een schriftelijk gedeelte, waar- 

in de medewerkers letters in bedrijfsteksten 

leren herkennen en naschrijven. Ook worden 

er in de les formulieren en andere bedrijf- 

steksten ingevuld, praktische vaardigheden 

geoefend, zoals het noteren van de tijd en 

de datum, of beschrijven waar onderdelen 

zich bevinden in de werkruimte. Behalve aan 

taalvaardigheid wordt ook aan rekenvaardig- 

heid, interculturele communicatie en de hou- 

ding van de deelnemers gewerkt. 

De verworven kennis en vaardigheden wordt 

direct geoefend in de praktijk. Het lesmateri- 

aal bestaat vrijwel geheel uit materiaal van de

werkvloer, zoals checklists, formulieren, op- 

schriften en nieuwsbrieven. Na de voorberei- 

dende training stromen de deelnemers door 

naar de cursus machinebediende. Het cur- 

susmateriaal is aangepast aan het taalniveau 

van de vrouwen. De vakdocent past de werk- 

wijze aan op taalgebruik, didactiek rond het 

aanleren van nieuwe woorden en toetsing. Zo 

neemt de vakdocent het examen niet schrif- 

telijk af, maar mondeling aan de machine. 

Gedurende de cursus machinebediener 

krijgt de deelnemers één uur per week on- 

dersteuning op het gebied van taal-, schrijf- 

en leesvaardigheid, zodat zij hetgeen zij 

moeten leren, begrijpen. De vakdocent is 

bij dit extra uur aanwezig, zodat hij/zij pre- 

cies weet waar de taalkundige knelpunten 

liggen. Zo kan hij/zij effectiever aan de slag 

met het technische deel van de cursus. 

Elke tien weken wordt getoetst of de deel- 

nemers de leerstof beheersen, elke drie 

maanden welk lees- en schrijfniveau zij 

hebben bereikt. Ook wordt er, samen met 

de leidinggevende en de cursisten, regelma- 

tig geëvalueerd. 


De helft van de voormalige inpakkers is in- 

middels machinebediende. Dankzij de lees- 

en schrijftraining kunnen nu bovendien alle 

werknemers lezen en schrijven. Bij twee- 

derde van de deelnemers is het niveau zelfs 

aanmerkelijk gestegen. 

De medewerkers zijn op het werk meer Ne- 

derlands gaan spreken. De communicatie 

met hun Nederlandstalige leidinggevenden 

en collega’s is sterk verbeterd. Door de trai- 

ning zijn de werknemers bovendien zelf- 

standiger en initiatiefrijker geworden: op 

het werk sturen ze elkaar voortaan bij. Ook 

is hun ambitieniveau gestegen. Eén streeft 

er nu bijvoorbeeld naar om bandleider te 

worden. Een aantal deelnemers tenslotte 

17

1 

is van een tijdelijk uitzendcontract doorge- 

stroomd naar vast werk bij het bedrijf. Ook 

in hun privéleven hebben de vrouwen pro- 

fijt van de training. Zo zijn ze hun kinderen 

voor gaan lezen, rijles gaan nemen, kijken 

ze voortaan naar de Nederlandse televisie, 

hebben ze in het Nederlands leren telefone- 

ren, en zijn ze nu in staat om zelf formulie- 

ren in te vullen bij de dokter. 

TIPs 

- Zorg voor een open en duidelijke com- 

municatie. Dit voorkomt strubbelingen. 

COnTaCT 

J.P. Visser 

Banketbakkerij Merba BV 

Postbus 119 

4900 AC Oosterhout 

0162-481000 

jvisser@merba.com

leZen en sCHrIJven In De vOlWassen eDUCaTIe 

1

Plan sre-10 

samenwerken met effect 

1

Om tot een wijd bereik, effectieve wer- 

ving en goede scholing te komen, heb- 

ben tien Brabantse gemeenten en ROC 

Eindhoven de handen ineen geslagen. 

Zij hebben samenwerkingsafspraken 

gemaakt voor de periode van 2007 tot 

2010, waarbij zij gebruik maken van de 

WEB-gelden voor de werving van laag- 

geletterden. Plan SRE-10 werkt vanuit 

het principe van de communicerende 

vaten; de gelden kunnen voor zowel 

uitvoering van educatie als voor laag- 

geletterdheid ingezet worden. Aan- 

vankelijk wordt veel geïnvesteerd in 

werving en toeleiding en minder in de 

uitvoering, om vervolgens toe te wer- 

ken naar een omgekeerde situatie. 


In mei 2006 is het Actieplan Alfabetisering 

van Nederlandssprekende laaggeletterden 

verschenen. Het was een plan waarmee de 

School voor Volwasseneneducatie beschreef 

hoe zij het aantal laaggeletterden deelne- 

mers wilde verdubbelen. Projectmatig en 

vraaggestuurd werken waren daarin de kern- 

woorden. Maar het gemeentelijk draagvlak 

en de financiële middelen ontbraken om de 

benodigde activiteiten te ontplooien op het 

gebied van het bereik en werving van deze 

doelgroep, terwijl de daadwerkelijke aan- 

pak betreffende laaggeletterdheid, vooral 

op lokaal niveau gevoerd dient te worden. 

Uit deze bevindingen is het projectprogram- 

ma van tien Brabantse gemeenten en ROC 

Eindhoven School voor Volwasseneneduca- 

tie ontstaan. Het projectprogramma getiteld 

Bereik, werving en scholing van Nederlands- 

sprekende laaggeletterden is 1 januari 2007 

van start gegaan. Het doel van de samen- 

werking is allereerst het bereik te vergroten 

en laaggeletterden daarbij aan te spreken op 

hun rol als wijkbewoner, werkende/werkzoe- 

kende, en ouder/opvoeder. Ten tweede wil- 

len de gemeenten de werving intensiveren. 

Ten derde is het de bedoeling de effectiviteit 

van de scholing te verhogen door het educa- 

tiepakket verder te ontwikkelen.

aanPaK 

De tien gemeenten en het ROC hebben sa- 

menwerkingsafspraken gemaakt om de ge- 

zamenlijke doelstellingen te bereiken. De 

samenwerkingsafspraken zijn: 

- dat voor de periode 2007-2010 de 

WEB-gelden, zoals die beschikbaar zijn 

voor Basiseducatie, niet alleen besteed 

kunnen worden aan de uitvoering van 

educatie, maar ook ingezet kunnen 

worden voor activiteiten op het gebied 

van de werving van laaggeletterden; 

- dat het daarmee mogelijk is om extra 

middelen in te zetten om deze zo moei- 

lijk te bereiken doelgroep te activeren 

tot educatie; 

- dat er projectmatig en vraaggestuurde 

activiteiten ontwikkeld kunnen wor- 

den, opdat in de komende drie jaar het 

aantal laaggeletterde deelnemers mi- 

nimaal verdubbeld kan worden. 

De stuurgroep SRE-10 komt 10-wekelijks 

bijeen om nieuwe en lopende projecten te 

bespreken. Op die manier wordt de continu- 

iteit van het project gewaarborgd. Dit pro- 

ject zal (in ieder geval) gedurende drie jaar 

uitgevoerd en gemonitord worden. 


Plan SRE-10 is gestart in januari 2007. In de 

eerste periode van vier maanden is gestart 

met de opbouw van een lokaal netwerk. 

Daarnaast zijn de eerste wervingsprojecten 

van start gegaan. Zo organiseert ROC Eind- 

hoven in samenwerking met de bibliotheek 

te Oirschot een viertal workshops rondom 

taal: voorlezen, verhalen schrijven, gedich- 

ten maken en dialect spreken. Daarnaast 

wordt aangesloten bij bestaande projecten 

die in het kader van het Aanvalsplan Laag- 

geletterdheid worden georganiseerd.

TIPs 

Om tot een goede samenwerking te komen 

zijn heldere afspraken belangrijk. Om tot 

continuïteit van het project te komen, zorgt 

de stuurgroep voor een 10-wekelijks over- 

leg en evaluatie. Per projectdeelplan worden 

steeds de activiteiten en resultaten (zowel 

kwantitatief als kwalitatief) beschreven. 

COnTaCT 

Dhr. P. (Pol) Goethals 

Kenniscentrum Basiseducatie 

ROC Eindhoven 

School voor Volwasseneneducatie 

040 – 269 58 60 

Ptm.goethals@roceindhoven.nl

alfabetisering van roma-jongeren 

roma-jongeren aan het leren geslagen

6 

De gemeente Veldhoven heeft een al- 

fabetiseringsproject voor Roma-jonge- 

ren opgestart. Naar schatting 90% van 

de Roma is werkloos en heeft weinig 

onderwijs gehad. Met het leertraject 

wil de gemeente de zelfredzaamheid, 

maatschappelijke participatie en finan- 

ciële verzelfstandiging van de groep 

bevorderen, zodat deze een beter toe- 

komstperspectief krijgt. 


Het project ‘Alfabetisering van Roma-jonge- 

ren’ is gericht op de groep jongeren vanaf 

15 jaar voor wie geen passend scholings- 

aanbod bestaat. De jongeren hebben vaak 

geen basisonderwijs gevolgd of zijn na het 

basisonderwijs uitgestroomd. Hun kennis 

van het lezen en schrijven is daardoor mi- 

niem of ontbreekt. Het betreft veelal jon- 

geren tussen de 15 en 25 jaar die kinderen 

hebben en een uitkering genieten. Omdat 

deze Roma-jongeren een bijstandsuitkering 

krijgen, kan de gemeente hen verplichten 

mee te doen met het leertraject. 

Roma spreken Romanees, een taal die maar 

250 woorden kent. Voorbeeld: Een hond is 

een dier. Roma maken geen onderscheid in 

verschillende dieren. Katten, geiten en koeien 

zijn allemaal dieren. Dus: er loopt een man 

op straat met een dier. Dit verschil met de 

Nederlandse taal maakt het voor Roma niet 

eenvoudig de taal goed eigen te worden. 

De Roma-gemeenschap kent bovendien 

geen ‘leercultuur’, Roma zijn dan ook niet 

zelden laaggeletterd. De woordenschat die 

zij hebben, is beperkt en per persoon af- 

hankelijk. Door de taal van Roma en de be- 

perkte leercultuur, is het voor hen moeilijker 

verbanden te leggen. 

aanPaK 

Het onderwijsaanbod is flexibel opgezet. In- 

dien nodig wordt het onderwijs aangepast 

aan de specifieke eisen van de doelgroep. 

Het alfabetiseringsproject bestaat uit en- 

kele onderdelen: werving en toeleiding, het 

leertraject en het vasthouden van de jon-

geren. Voor de werving en toeleiding is een 

contactpersoon van ‘stichting Stimulans’ 

(intermediair) ingezet in wie de gemeen- 

schap vertrouwen heeft. Het leertraject be- 

vat lessen lezen en schrijven, maar ook so- 

ciale vaardigheden, koken, computerlessen 

enzovoort. Door de jongeren te motiveren, 

het leren leuk te maken en een streng be- 

leid vanuit de gemeente te voeren, worden 

de jongeren ‘bij de les’ gehouden. Door 

aan basale vaardigheden als geletterdheid 

te werken en tegelijkertijd interesse voor 

andere zaken te wekken, wordt beoogd de 

lethargie en terughoudendheid om aan de 

samenleving mee te doen te doorbreken. 

Een blijvend aandachtspunt is dat spannin- 

gen in de gemeenschap doorwerken in het 

klaslokaal. De docenten besteden hier veel 

aandacht aan. Incidenten kunnen heel veel 

invloed hebben en het leerproces negatief 

beïnvloeden. Belangrijk is rekening te hou- 

den met hiërarchische verhoudingen binnen 

de Roma-gemeenschap. 


Nagenoeg alle startende Roma (17 perso- 

nen) doen nog steeds mee met het leertra- 

ject (16 personen). Deelnemers ervaren nu 

dat leren best leuk kan zijn. 

TIPs 

De succesfactor van Alfabetisering Roma- 

jongeren is het lik-op-stuk beleid. Meteen 

actie ondernemen als een deelnemer ver- 

zuimt. Daarnaast blijkt de individuele bena- 

dering effectief, ieder heeft zijn/haar eigen 

leertraject en leerdoelen. Het modulaire 

en flexibele aanbod blijft een continu aan- 

dachtspunt: het leertraject wordt steeds op- 

nieuw tegen het licht gehouden en zodanig 

ingericht dat het zo goed mogelijk aansluit 

bij de behoeften en wensen van de Roma. 

Cruciaal is dat het traject uitgevoerd wordt 

door docenten die er expliciet voor kiezen 

om met deze groep te werken. Zij hebben 

inmiddels een behoorlijk vertrouwen op- 

gebouwd bij de deelnemers. Bovendien is 

er samenwerking tussen docenten en een 

7

pedagogisch medewerker met kennis van 

de doelgroep. De pedagogisch medewerker 

helpt de doelgroep te enthousiasmeren en 

stimuleren. 

COnTaCT 

Mw. I. (Ingrid) Willems 

Gemeente Veldhoven 

040 - 258 45 90 

Ingrid.willems@veldhoven.nl

Op les in de wijk 

Woningbouwcorporatie leidt huurders 

toe naar lees- en schrijfcursus

0 

In de wijk Nieuw Den Helder huren veel 

laaggeletterden een woning bij de wo- 

ningstichting. Brochures en formulie- 

ren aan hen uitleggen kost de mede- 

werkers van de woningstichting veel 

tijd. De woningstichting besloot er iets 

aan te doen: samen met het opbouw- 

werk leidt zij laaggeletterden toe naar 

een lees- en schrijfcursus in het wijk- 

centrum. 


Het wijkcentrum is laagdrempeliger en ‘vei- 

liger’ dan de centrale lokatie van het ROC. 

Daardoor trekt de cursus mensen die nor- 

maliter geen lees- en schrijftraining zouden 

volgen. Toch zijn het gewoon educatiedo- 

centen van ROC Kop van Noord-Holland 

die de cursus verzorgen. Bij het lesgeven 

worden zij ondersteund door een gepensi- 

oneerde ex-collega en door een vrijwilliger. 

Drie andere vrijwilligers, die zijn geworven 

via de Vrijwilligerscentrale, dragen zorg 

voor de kinderopvang. Daardoor kunnen 

ook moeders aan de cursus deelnemen. De 

cursisten leren niet alleen (beter) lezen en 

schrijven, maar ook luisteren, spreken, de 

computer gebruiken en zichzelf redden in de 

maatschappij. Behalve via Woningstichting 

Den Helder en WMD Opbouwwerk komen zij 

ook binnen via andere diensten in wijkcen- 

trum De Dintel. 

aanPaK 

Om de cursus te promoten heeft Wonings- 

tichting Den Helder er informatie over op- 

genomen in haar Woonmagazine. Ook ver- 

scheen er een artikel in de lokale krant, en 

stuurde het ROC een wervingsfolder aan 

huisartsen, apothekers en andere toelei- 

ders. Aangezien de toeleiding door meer- 

dere instanties geschiedt, zijn er duidelijke 

afspraken gemaakt over plaatsing. 

De instroom van deelnemers is flexibel. Tus- 

sen inschrijving en plaatsing zit vaak maar 

één dag. Na inschrijving worden de dossiers 

van de deelnemers bestudeerd. Levert dat 

onvoldoende informatie op, dan wordt een

toets afgenomen om het niveau te bepalen. 

Uitgangspunt van het onderwijs is de leer- 

vraag van de cursist: deze geeft zelf aan 

wat hij of zij specifiek wil leren. Op basis 

daarvan wordt een Globaal Persoonlijk Plan 

opgesteld en maatwerk geleverd. Daarbij 

wordt ook rekening gehouden met de leefsi- 

tuatie van de cursist. 

Bij het leren lezen en schrijven werken de 

cursisten vaak zelfstandig, in duo’s of in 

kleine groepjes. Er wordt gebruik gemaakt 

van computerprogramma’s, klokbladen en 

reclamefolders. De laatste worden vaak 

aangedragen door de cursisten zelf, die ook 

regelmatig met overheidspapieren komen. 

De deelnemers krijgen taallesjes, dictees 

en letteroefeningen, leren alfabetisch rang- 

schikken en ordenen, verbeteren hun hand- 

schrift en doen lees- en schrijfoefeningen. 

Alle niveaus kunnen worden bediend. 

In de loop van de cursus, die een jaar duurt, 

worden er regelmatig toetsen afgenomen. 

Gedurende minimaal twee, maximaal vier 

periodes per jaar worden er bovendien per 

cursist voortgangsnotities gemaakt. Voor het 

succes van de cursus (het aantal deelnemers 

overtreft al jaren het streefgetal) zijn ver- 

schillende verklaringen aan te dragen. Het 

vrijwillige karakter van de cursus is er één. 

Een tweede verklaring is dat de cursus zeer 

dichtbij huis is. Ten derde is de cursus nage- 

noeg gratis: de woningstichting vergoedt haar 

huurders wekelijks drie euro materiaalkosten, 

de gemeente subsidieert de overige kosten. 

Een vierde succesfactor is dat de cursus voor 

veel deelnemers een belangrijke sociale func- 

tie vervult. Mede daardoor zijn zij zeer gemo- 

tiveerd en is er nauwelijks verzuim. 


De cursisten zijn enthousiast en hun zelf- 

vertrouwen is toegenomen. Behalve hun 

lees- en schrijfvaardigheid is ook hun 

spreekvaardigheid verbeterd. Zo kan men 

met cursisten die aan het begin slechts met 

1

handen en voeten spraken, nu een heel ge- 

sprek voeren. 

Vanwege het hoge aantal aanmeldingen zijn 

er thans een toelatingsstop en een wacht- 

lijst. Men maakt vooral geen reclame, om- 

dat anders het aantal cursisten nóg groter 

zou worden. 

COnTaCT 

Loes Bout 

ROC Kop van Noord-Holland 

Postbus 165 

1780 AD Den Helder 

0223 - 61 12 60 

boutloes@hotmail.com

leesBevOrDerInG

Ben even naar de bibliotheek 

samenwerking Bibliotheek en MBO

6 

Bibliotheek Súd Fryslân steekt veel 

energie in de samenwerking met MBO 

Friesland College en basisscholen. Ver- 

schillende doelen met als uitgangs- 

punt leesbevordering liggen hieraan 

ten grondslag. Door de samenwerking 

tussen bibliotheken en MBO komen er 

meer jongeren in de bibliotheek. De jon- 

geren krijgen bovendien een positiever 

beeld over bibliotheken en er worden 

veel jonge kinderen bereikt door de 

activiteiten van de studenten. Studen- 

ten krijgen de mogelijkheid praktijk- 

ervaring op te doen en de bibliotheken 

vinden meer jongeren en kinderen in 

de bibliotheek. Een win-win situatie is 

gecreëerd. 


De bibliotheken Súd Fryslân werken samen 

met MBO Friesland College in Heerenveen. 

De studenten van het MBO voeren prak- 

tijkopdrachten uit in de bibliotheek. Zij 

voeren opdrachten uit voor bijvoorbeeld de 

Kinderboekenweek, de herinrichting van de 

bibliotheek of het jongerenpanel. Het doel 

van de samenwerking tussen bibliotheken en 

het MBO is het terugbrengen van een stukje 

leesplezier bij de jeugd. De bibliotheken 

doen dit door te wijzen op de vele mogelijk- 

heden van de bibliotheek voor de beroeps- 

praktijk. Zij laten zien dat de bibliotheek 

meer te bieden heeft dan boeken, denk aan 

cd’s, dvd’s, tijdschriften enzovoort. Bij on- 

derdelen die betrekking hebben op leesbe- 

vordering, bijvoorbeeld Kinderboekenweek, 

Leesprogramma, Herinrichting bibliotheek, 

worden studenten nauw betrokken bij de 

voorbereiding en uitvoering. 

aanPaK 

De bibliotheek formuleert opdrachten aan 

het Friesland College voor studenten van 

verschillende opleidingen. Bijvoorbeeld: 

OPDraCHT 

Enquête opstellen en uitvoeren onder de 

jeugd van 12 t/m 16 jaar, ten behoeve van

de herinrichting van de jongerenafdeling 

van de bibliotheek. 

GevraaGD 

Vijf studenten van het Friesland College 

(twee studenten van Vervoer en Logistiek, 

één student van XL en twee studenten van 

Interieur en Design). 

Er is een klantenpanel ingesteld om nieuwe 

ontwikkelingen en trends bij te houden. Zo 

blijft de bibliotheek inspelen op behoeften 

van klanten. De verruiming van activiteiten 

in de bibliotheken breidt zich uit naar lees- 

bevordering in het basisonderwijs. Jongeren 

blijven een bijdrage leveren aan de invulling 

van verschillende projecten. 


Succesvoorbeeld: Tijdens de Kinderboe- 

kenweek 2006 hebben 160 studenten van 

het Friesland College deelgenomen aan dit 

project. Er zijn 126 groepen 1 t/m 4 op de 

basisscholen bereikt door promotie van de 

Kinderboekenweek en het Kinderboeken- 

weekprogramma van de bibliotheek. Bo- 

vendien zijn er 55 groepen 5 en 6 in de 

bibliotheken geweest voor een circuit. Daar- 

naast heeft de bibliotheek de opening en de 

aankleding van de Kinderboekenweek uit 

handen gegeven aan de studenten van het 

Friesland College. Door deze samenwerking 

zijn er tijdens deze 10 dagen in totaal 6143 

kinderen (4 t/m 12 jaar) bereikt. Zowel het 

Friesland College als de bibliotheek heeft 

veel baat bij deze samenwerking! De bibli- 

otheken in Súd Fryslân krijgen door deze 

samenwerking veel jongeren over de vloer, 

terwijl het bezoek van deze doelgroep de 

laatste jaren flink aan het afnemen is. 

Daarbij krijgen de jongeren door deze acti- 

viteiten een positiever beeld over het imago 

van de bibliotheek. 

TIPs 

Door nauw contact met scholen in de omge- 

ving te onderhouden, kunnen mooie samen- 

7

werkingsverbanden ontstaan. Dat kan met 

het MBO zijn, maar ook contacten met ba- 

sisscholen zijn belangrijk. Studenten voeren 

in hun opleiding steeds meer opdrachten en 

stages uit in de praktijk. De bibliotheek kan 

hier zijn voordeel mee doen. 

Het initiatief kan uiteraard ook liggen bij de 

MBO-opleidingen. 

COnTaCT 

Mw. W. (Wiesje) Eppinga 

Bibliotheek Heerenveen 

0513 – 62 66 75 

weppinga@obheerenveen.nl

Makkelijk lezen Plein 

Plezier in lezen draait 

niet om leeftijd of niveau

0 

Een Makkelijk Lezen Plein is een plek 

in de openbare bibliotheek die speciaal 

is gericht op kinderen die leesproble- 

men ervaren door dyslexie, concentra- 

tieproblemen en/of taalachterstanden. 

Het ‘plein’ is aantrekkelijk ingericht 

en de media staan gepresenteerd rond 

aansprekende thema’s. Thema’s die 

aansluiten bij de belevingswereld en 

interesse van een kind. 


Het Makkelijk Lezen Plein in de stadsbibli- 

otheek van Haarlem is een plek die speci- 

aal is ingericht voor kinderen die leespro- 

blemen ervaren. De collectie op het plein is 

speciaal voor deze doelgroep geselecteerd: 

toegankelijke boeken, verfilmde boeken, 

luisterboeken, internet en informatieve me- 

dia. Naast de kinderen vallen ook ouders en 

leerkrachten onder de doelgroep. Daarom 

is advies en informatie op het plein te vin- 

den over bruikbare media, hulpmiddelen 

en methodes van aanpak rond plezier in le- 

zen. Tot slot worden voor hen bijeenkom- 

sten georganiseerd. De bibliotheek is met 

het Makkelijk Lezen Plein afgestapt van de 

indeling naar leeftijd en leesniveau. Kinde- 

ren met leesproblemen ervoeren deze aan- 

bodgerichte werkwijze als ontoegankelijk 

en konden niet vinden wat ze wilden. Een 

voorbeeld: boeken worden op het Makkelijk 

Lezen Plein met de cover naar voren gepre- 

senteerd. Met de nieuwe indeling wil de bi- 

bliotheek aanzetten tot meer lezen en meer 

informatieverwerking door kinderen. 

Het Makkelijk Lezen Plein is bovendien méér 

dan een fysieke plek, ook de rol van de bi- 

bliothecaris is duidelijk gedefinieerd, opdat 

kinderen daadwerkelijk geholpen worden. 

aanPaK 

In Haarlem is door middel van ervaringson- 

derzoek geëxperimenteerd met de plaatsing 

van een Makkelijk Lezen Plein. Belangrijke 

instrumenten hierbij zijn overtuigingskracht, 

ervaringsgegevens en kennisdeling. Om tot

een mooi concept te komen, is samenge- 

werkt door regionale en landelijke onder- 

wijsbegeleidingsdiensten (CPS), ouder- 

vereniging Balans, Provinciale Bibliotheek 

Centrale (ProBiblio) en onderwijsgevenden 

waaronder intern begeleiders. 


Stadsbibliotheek Haarlem heeft de uitleen- 

cijfers zien groeien. De kinderen lezen met 

plezier en ook de ouders oefenen het lezen 

met hun kinderen met meer enthousiasme. 

Omdat het concept Makkelijk Lezen Plein is 

gestart in een stadsbibliotheek, die steeds 

heeft ingezet op het doorgeven van de ex- 

pertise, is het concept verspreid. Dankzij de 

website www.makkelijklezenplein.nl, studie- 

dagen en vakbladen en de drive en overtui- 

gingskracht van de medewerkers van biblio- 

theek Haarlem, zijn er in vijf jaar tijd al 103 

andere Makkelijk Lezen Pleinen geopend. 

TIPs 

Veel bibliotheken hebben het voorbeeld 

van stadsbibliotheek Haarlem al opgevolgd. 

Daarmee heeft stadsbibliotheek Haarlem al 

veel ervaring met het overdragen van het 

concept dat zij ontwikkeld hebben. Plannen 

van aanpak, communicatieplan, folders en- 

zovoort zijn te downloaden via de website 

van ProBiblio: www.probiblio.nl. 

COnTaCT 

Mw. N. (Nanda) Geuzebroek 

Stadsbibliotheek Haarlem 

023 – 511 53 00 

n.geuzebroek@haarlem.nl 

1

De vogel leest je voor 

Multimediaal voorleesprogramma 

voor kinderen van 0 tot 6 jaar

Eén van de beste manieren om laaggelet- 

terdheid te voorkómen is ervoor te zor- 

gen dat kinderen (en hun ouders) plezier 

krijgen in lezen. Dit kun je bereiken met 

‘De Voorleesvogel’, een multimediaal 

voorleesprogramma voor kinderen van 0 

tot 6 jaar, hun ouders en professionals. 

Met het programma, dat is ontwikkeld 

door Stichting Lezen en de bibliotheken 

van de vier grote steden, verbeteren ou- 

ders en kinderen samen spelenderwijs 

hun taal- en leesvaardigheid. Bibliotheek 

Rotterdam en ROC Zadkine hebben aan 

het programma twee lesmodules voor 

het volwassenenonderwijs toegevoegd. 

Met de ene module leren anderstaligen 

Nederlands, met de andere leren Neder- 

landstaligen lezen en schrijven. 


De beide lesmodules zijn vooral geschikt 

voor de trajecten opvoeders, voorschool en 

brede school. Zij richten zich op deelnemers 

aan lees- en schrijfvaardigheidscursussen en 

aan cursussen Nederlands voor anderstali- 

gen, maar ook op bibliotheekmedewerkers 

en docenten. In Rotterdam kunnen docenten 

volwassenenonderwijs die van de lesmodules 

gebruik maken, namelijk bij de bibliotheek 

terecht voor een aantal bij de lesmodules 

behorende activiteiten. Deze activiteiten zijn 

opgenomen in het reguliere educatieve pro- 

gramma van Bibliotheek Rotterdam. 

aanPaK 

Het voorleesprogramma omvat enerzijds 

een website en anderzijds een film. De 

website (www.voorleesvogel.nl) richt zich 

op professionals in consultatiebureaus, pe 

uterspeelzalen,kinderdagverblijven, voor- 

schoolse opvang, brede scholen, basison- 

derwijs, bibliotheken en instellingen voor 

volwasseneneducatie en inburgering. Zij 

vinden op de website informatie over ver- 

schillende programma’s op het gebied van 

voor- en vroegschoolse educatie. Voor me- 

dewerkers van bibliotheken en van voor- en 

vroegschoolse instellingen zijn er tevens

handleidingen voor het samenstellen en 

gebruiken van een collectie die ouders sti- 

muleert om voor te lezen. Ook hebben me- 

dewerkers voor een bepaalde periode de 

beschikking over boeken en materialen om 

interactief voor te lezen. In samenwerking 

met de bibliotheek kunnen zij het gebruik 

van de collectie combineren met workshops 

voor professionals, ouderbijeenkomsten 

over voorlezen en kennismakingsbezoeken 

aan de bibliotheek. 

Docenten volwasseneneducatie en biblio- 

theekmedewerkers kunnen op de website 

terecht voor de lesmodules lees-/schrijf- 

vaardigheid en Nederlands voor anderstali- 

gen. Het tweede element van het voorlees- 

programma is, zoals gezegd, een film. Deze 

film, die eveneens ‘De Voorleesvogel’ heet, 

beoogt ouders en opvoeders te informeren 

over voorlezen. De film laat onder andere 

zien waarom voorlezen belangrijk is, wie er 

allemaal kunnen voorlezen en wat goede 

momenten zijn om voor te lezen. De film 

speelt een prominente rol in de lesmodu- 

les voor lees-/schrijfvaardigheid en Neder- 

lands voor anderstaligen. De lessen in deze 

modules zijn namelijk opgebouwd aan de 

hand van de verschillende afleveringen van 

de film, die wordt uitgezonden door de edu- 

catieve regionale omroep van Stichting Ex- 

pertisecentrum ETV.nl (zie www.etv.nl). De 

film is daarnaast ook als dvd verkrijgbaar, 

bij NBD/Biblion. Dankzij de dvd kan de film 

gebruikt worden tijdens ouderbijeenkom- 

sten in voorschoolse instellingen, consulta- 

tiebureaus en basisscholen. De afleveringen 

van de film zijn kort. Daardoor is de film 

geschikt als aanvulling van presentaties. 


In Rotterdam maakt De Voorleesvogel deel 

uit van het reguliere educatieve programma 

en is in 2006-2007 aangeboden aan 324 

voorschoolse instellingen, 274 basisscholen 

en 72 instellingen voor volwasseneneducatie 

en inburgering. Behalve in de regio’s Rotter- 

dam, Amsterdam, Den Haag en Utrecht lijkt

6 

het programma zich thans ook te versprei- 

den in andere delen van het land. Voor de 

lesmodules uit Rotterdam bestaat veel be- 

langstelling bij ROC’s en andere instellingen 

voor volwassenenonderwijs. 

TIPs 

Geef het stimuleren van voorlezen een 

plaats in trajecten voor opvoeders en kop- 

pel zo leesbevordering aan het werven van 

cursisten. Voor veel laaggeletterden is de 

wens om hun (klein)kinderen voor te kun- 

nen lezen, namelijk een drijfveer om zich in 

te schrijven voor een lees- en schrijfcursus. 

COnTaCT 

Judith Pietersma, 

medewerker Ontwikkeling & Advies 

Bibliotheek Rotterdam 

Hoogstraat 110 

3011 PV Rotterdam 

010-28 16 240 

educatie@bibliotheek.rotterdam.nl

InITIeel OnDerWIJs 

7

levende boeken 

luister, 

lees en doe mee met dit verhaal

0 

Levende Boeken zijn geanimeerde 

prentenboeken via het internet. Kin- 

deren bekijken de verhalen op de com- 

puter, via www.levendeboeken.nl. De 

kinderen worden geboeid door de be- 

wegende beelden, ingesproken stem- 

men en geluidseffecten. Af en toe wordt 

het verhaal onderbroken met een vraag 

om de woordenschat en het verhaalbe- 

grip te testen. Zo worden leesplezier en 

taalontwikkeling op speelse wijze met 

elkaar verbonden. 


Het doel van Levende Boeken is om de woor- 

denschatontwikkeling en het verhaalbegrip 

bij kinderen van 5-7 jaar te stimuleren en 

kinderen enthousiast te maken voor pren- 

tenboeken. De Levende Boeken worden ge- 

bruikt in combinatie met het ‘echte’ prenten- 

boek. Het voordeel van de Levende Boeken 

is de interactie die kan plaatsvinden. Op de 

computer beantwoorden de kinderen vragen 

door op een afbeelding te klikken, waarna 

het echte verhaal verder gaat. De kinderen 

vinden de Levende Boeken fantastisch en de 

leerkrachten merken dat hun woordenschat 

en verhaalbegrip inderdaad vooruit gaan. 

Leerkrachten kunnen kinderen individueel 

laten spelen met Levende Boeken. Herha- 

ling is belangrijk voor taalzwakke kinderen 

en dit kan met Levende Boeken op maat 

worden aangeboden. Uiteindelijk is het de 

bedoeling dat er op school, in de bibliotheek 

en thuis gewerkt wordt met de Levende 

Boeken, zodat de verschillende educatieve 

omgevingen elkaar versterken. 

aanPaK 

Om de Levende Boeken te ontwikkelen is 

samengewerkt door vele partijen: 

Molendrift (pedagogische inhoud), Ordina 

(ICT), Het Woeste Woud (animatie), 

Universiteit Leiden (onderzoek), Sardes 

(onderzoek), KRO (televisie-uitzendingen) 

Stichting Lezen (promotie). 

Door deze samenwerking is het mogelijk 

geweest naast enthousiasmerende prenten-

oeken ook een goede pedagogische inhoud 

te geven aan Levende Boeken. Dankzij de 

samenwerking met Sardes en de Universi- 

teit Leiden is het mogelijk gemaakt de me- 

thode bij te stellen en zo goed mogelijk te 

laten aansluiten op de doelgroep. Tevens is 

ingezet op promotie en bekendheid in sa- 

menwerking met KRO en Stichting Lezen. 


Als een kind een vraag in het Levende Boek 

onjuist beantwoordt, helpen de figuurtjes 

Joris en Jep hem het juiste antwoord te ge- 

ven. Het kind bouwt zo (taal)kennis en zelf- 

vertrouwen op. Ook uit onderzoek blijkt dat 

geanimeerde prentenboeken een effectief 

middel zijn voor woordenschatstimulering . 

TIPs 

Uit een goede samenwerking tussen ver- 

schillende partijen met elk hun eigen exper- 

tise kunnen mooie producten ontstaan. Het 

contact met proefscholen en ontwikkelaars 

heeft geholpen technische hobbels weg te 

werken. Ook heeft onderzoek tot nieuwe 

inzichten geleid. Levende Boeken heeft op 

vier pilotlocaties met testversies gewerkt. 

Deskundigen van de Universiteit Leiden en 

Sardes hebben adviezen gegeven voor de 

juiste formulering van de juiste vragen en 

de juiste feedback. 

COnTaCT 

Mw. E. (Ellen) Loykens 

Molendrift 

050 – 318 51 42 

e.loykens@molendrift.nl 

1

scoren door scholing 

fC Twente ondersteunt risicojongeren 

bij beroepskeuze

Sommige jongeren weten niet precies 

wat ze willen, en haken mede daar- 

door af van school, met het risico dat 

ze werkloos worden. Erachter komen 

wat je wilt, wordt echter makkelijker 

als je daarbij wat hulp kunt krijgen. Ze- 

ker als die hulp komt van een professi- 

onele voetbalclub als FC Twente. Deze 

club werkt samen met het ROC van 

Twente om jongeren te helpen met hun 

beroepskeuze. FC Twente stelt hiervoor 

zijn oefenaccommodatie in Hengelo be- 

schikbaar en laat deelnemers meepro- 

fiteren van de mogelijkheden die een 

groot voetbalbedrijf heeft. 


Het programma ‘Scoren door Scholing’ be- 

gint met het afnemen van een aantal tes- 

ten en onderzoeken om duidelijk te krijgen 

waar de interesse van een deelnemer ligt. 

Na de toetsen krijgt de deelnemer de gele- 

genheid om de gekozen beroepsrichting(en) 

in de praktijk uit te proberen. Het uitpro- 

beren gebeurt door stage te lopen bij FC 

Twente zelf of bij een bedrijf dat lid is van 

een van de businessclubs van deze voetbal- 

club. Door de uitstraling van FC Twente en 

doordat er zoveel bedrijven lid zijn van de 

businessclubs, is het mogelijk om in korte 

tijd voor iedereen stageplaatsen te vinden. 

Een stage duurt drie weken en kan plaats- 

vinden in allerlei beroepsrichtingen, zoals 

horeca, beveiliging, administratie, techniek, 

groenvoorziening en detailhandel. Door de 

twee stages van elk drie weken en de inten- 

sieve begeleiding gedurende het in totaal 

tien weken durende programma krijgen de 

deelnemers stap voor stap een helder beeld 

van wie ze zijn, wat ze kunnen en hoe ze 

zich verder willen ontwikkelen: via een (an- 

dere) opleiding of via werk. 

aanPaK 

Het gaat erom dat de deelnemers aan den 

lijve ondervinden of het door hen gekozen 

beroep c.q. de stage ook datgene is wat 

ze ervan verwachten, en of het aansluit bij

hun capaciteiten. Daarom houden ze een 

interview met een beroepsbeoefenaar en 

lopen ze twee snuffelstages met wekelijkse 

terugkomdag. Aan de hand van een stage- 

werkboek met gerichte opdrachten worden 

de stages uitgediept. Tussen beide stages 

is er een terugkomweek, waarin de eerste 

stage wordt uitgewerkt en de tweede stage 

voorbereid. Bij de voorbereiding horen ook 

gesprekstechnieken, die worden geoefend 

door middel van rollenspelen, en is ook inbe- 

grepen dat de deelnemer sollicitatiegesprek- 

ken oefent en een CV leert maken. Na de 

tweede stage volgt een eindweek, waarin de 

deelnemer zijn definitieve beroeps- of op- 

leidingskeuze maakt. De laatste tijd worden 

deelnemers ook verwezen ‘ter diagnosestel- 

ling’. ‘Scoren door Scholing’ kijkt in dit geval 

wat er precies aan de hand is met de deel- 

nemer en wat een goed behandelplan zou 

kan zijn. Doordat er in de cursus veel aan- 

dacht wordt besteed aan (het trainen van) 

sociale vaardigheden, worden de antwoor- 

den op deze beide vragen in de loop van de 

cursus snel duidelijk. Na enkele cursusweken 

is de problematiek en de hulpvraag van de 

individuele deelnemer duidelijk. Op grond 

daarvan wordt voor ieder individu een tra- 

ject vastgesteld. Zo’n individueel traject kan 

bijvoorbeeld zijn dat er geen volledige maar 

een gedeeltelijke stage wordt gelopen, die 

dan wordt gecombineerd met hulpverlening 

of therapie. Aan jongeren die op een hoger 

niveau functioneren worden andere, hogere 

eisen gesteld. Het traject wordt afgesloten 

met een eindpresentatie en met een rappor- 

tage, waaruit blijkt waarom de deelnemer is 

gestart bij ‘Scoren door Scholing’, wat hij of 

zij heeft gedaan en wat het vervolgtraject is. 

Dit vervolgtraject wordt door ‘Scoren door 

Scholing’ zoveel mogelijk snel in gang gezet. 

Degenen die het programma succesvol heb- 

ben doorlopen ontvangen een certificaat. 


In het eerste jaar is 67 % van de deelnemers 

uitgestroomd naar het ROC, 6 % naar werk, 

en 12 % naar een alternatief traject. Het to-

6 

tale rendement komt daarmee op 85 %. Het 

project genereerde bovendien veel goodwill 

bij betrokken partijen, zoals de provincie, 

de gemeenten in de regio, FC Twente en zijn 

toeleveringsbedrijven, vmbo-scholen en het 

ROC. Het project kreeg veel aandacht in de 

media. 

TIPs 

- Maak gebruik van de belevingswereld 

(bijvoorbeeld voetbal) van jongeren. 

- Appelleer aan de maatschappelijke ver- 

antwoordelijkheid van de voetbalclub, 

bedrijven en andere organisaties. 

- Werk samen met vmbo-scholen en bij- 

voorbeeld het servicebureau van het 

ROC om cursisten toe te leiden. 

COnTaCT 

Edwin Kamp 

ROC van Twente 

Traject- & adviesbureau 

Lokatie AKA Enschede 

Schuttersveld 17 

7514 AC Enschede 

tel. 053 – 48 03 170 / 06 46 70 58 05 

ekamp@rocvantwente.nl

De ijssalon van a tot Z 

Taalbeleid 

bij de Mondriaan onderwijsgroep 

7

Veel MBO-leerlingen hebben moeite 

om het taalgebruik op school, op hun 

stageplek of op de werkvloer te begrij- 

pen. Uit onderzoek van CINOP blijkt 

dat zij het lesmateriaal, toetsopgaven 

of de uitleg van de docent vaak niet be- 

grijpen. Om dat te veranderen voeren 

steeds meer ROC’s een taalbeleid. De 

Mondriaan onderwijsgroep, een ROC in 

Den Haag en omstreken, is één van de 

scholen die hierin het voortouw neemt. 


Taalbeleid is een samenhangend pakket van 

maatregelen waarmee een school twee din- 

gen wil bereiken. Ten eerste dat het taal- 

gebruik in de les, de toetsen en het onder- 

wijsmateriaal toegankelijker wordt voor de 

leerlingen. Van docenten vergt dit bijvoor- 

beeld dat ze niet te moeilijke woorden ge- 

bruiken, niet te ingewikkelde zinnen maken, 

en hun uitleg verduidelijken met illustraties. 

Het tweede doel van taalbeleid is dat de 

school zich inzet om de taalvaardigheid van 

de leerlingen zelf te vergroten; bijvoorbeeld 

door ervoor te zorgen dat niet alleen taal- 

maar ook vakdocenten bewust werken aan 

het stimuleren van de ontwikkeling van de 

taalvaardigheid van hun leerlingen, en de 

taalvaardigheid meenemen in praktijkop- 

drachten en toetsen. De Mondriaan onder- 

wijsgroep vindt taalbeleid erg belangrijk. 

Om te verzekeren dat het taalbeleid door 

héél de organisatie wordt gedragen, stuurt 

de Mondriaan onderwijsgroep het centraal 

aan. 

aanPaK 

De centrale aansturing geschiedt door drie 

beleidsmedewerkers. Zij adviseren het Col- 

lege van Bestuur en faciliteren de directies 

van de verschillende domeinen, zoals het 

domein Mens & Maatschappij. Er is voor heel 

het ROC een visie op taalbeleid ontwikkeld. 

Op basis van deze visie hebben de beleids- 

medewerkers een lijst met standaarden en 

indicatoren aangelegd, die de domeindirec- 

ties richting geeft bij het invoeren van het

taalbeleid. Ook zijn er instrumenten ontwik- 

keld om de taalvaardigheid van nieuwe leer- 

lingen te meten, en checklists geproduceerd 

waarmee docenten hun lesmateriaal en 

toetsen kunnen screenen. In het Landelijk 

Platform Taalbeleid worden kennis en erva- 

ringen uitgewisseld met andere ROC’s. 

Het taalbeleid van de domeindirecties wordt 

verder vormgegeven door taalbeleidscoör- 

dinatoren. Zij stimuleren de ontwikkelingen 

binnen hun domein, en vertalen die naar 

de opleidingen, bijvoorbeeld door vragen te 

stellen als: welke taaleisen stellen deze ont- 

wikkelingen aan de toekomstige beroepsbe- 

oefenaren? Welke taaltaken moeten leerlin- 

gen daarvoor kunnen vervullen? Hoe meet 

je of ze dat ook daadwerkelijk kunnen? Wat 

vergt het van de docenten? En hoe organi- 

seer je het? 

Het stimuleren van taalbeleid op het ni- 

veau van de opleidingen, zoals de opleiding 

Schoonheidsverzorging, is in handen van 

de taalcoaches. Zij verzorgen bijvoorbeeld 

workshops voor docenten om die bewust te 

maken van de problematiek. Ze begeleiden 

docententeams, of bezoeken leraren in de 

klas en geven hun dan didactische handrei- 

kingen. Ook ontwikkelen zij soms (instru- 

menten voor) taal in het nieuwe curriculum. 

Zowel de taalcoaches als de taalbeleidsco- 

ordinatoren volgen een training bij CINOP. 

Een belangrijk hulpmiddel in het taalbeleid 

zijn de taalprofielen. Een taalprofiel is een 

overzicht van de taalvaardigheid die nodig 

is om een bepaald beroep uit te kunnen oe- 

fenen. Zo kan men aan het taalprofiel ‘fast- 

foodmedewerker’ zien op welk niveau een 

verkoper in bijvoorbeeld een ijssalon moet 

kunnen luisteren, lezen, spreken, schrijven 

en gesprekken voeren. Bij ‘lezen’ gaat het, 

in het geval van de ijscoman, vooral om 

het lezen van instructies, zoals veiligheids- 

instructies, de huisregels van het bedrijf, 

voorschriften omtrent de bereidingswijze 

van producten en richtlijnen ten aanzien van

60 

de hygiëne. Bij de vaardigheid ‘gesprekken 

voeren’ gaat het erom dat de verkoper een 

telefoongesprek kan voeren met een klant. 

Al deze deelvaardigheden, die een ijssalon- 

medewerker van A tot Z dient te beheersen, 

worden in het taalprofiel beschreven in ter- 

men van functionele taaltaken. 

Hoe komt nu een taalprofiel tot stand? Eerst 

wordt op basis van het kwalificatiedossier, 

dat in meer algemene termen aangeeft welke 

competenties iemand voor een beroep nodig 

heeft, een analyse gemaakt van de taalta- 

ken in de beroepscontext. Aan de hand van 

deze analyse worden interviews afgenomen 

in stagebedrijven om te achterhalen welke 

taaltaken er voorkomen en met welke fre- 

quentie. Daarna vraagt men naar knelpunten 

bij stagiaires en naar specifieke aandachts- 

punten voor de opleiding. Dit gebeurt aan 

de hand van een vraagprocedure. Na de in- 

terviews wordt het taalprofiel opgesteld, dat 

docenten een concreet handvat biedt. 


Dankzij het taalbeleid krijgt taalvaardigheid 

een duidelijke plaats in het competentiege- 

richt onderwijs. De taalprofielen verschaffen 

taal- en vakdocenten een gemeenschappe- 

lijke terminologie. Daardoor gaan zij met 

elkaar het gesprek aan over lesmateriaal, 

didactiek en de wijze van toetsen en exa- 

mineren. Aldus verbeteren zij samen hun 

onderwijs. 

COnTaCT 

Meer informatie vindt u op de website 

van de Mondriaan onderwijsgroep: 

www.mon3aan.nl

TaBOeDOOrBreKInG, WervInG en TOeleIDInG 

61

6 

Doe weer mee! is een uitgebreide regi- 

onale wervingscampagne voor het te- 

rugdringen van laaggeletterdheid onder 

autochtone Nederlanders in de regio 

Haaglanden. Het doel van de campagne 

is laaggeletterden toe te leiden naar 

een cursus lezen, schrijven en/of reke- 

nen. Daarnaast is het doel bewustzijn 

bij de toeleiders te scheppen. Zij spelen 

een belangrijke rol bij het motiveren en 

bieden van steun aan laaggeletterden. 


Het project Doe weer mee! richt zich op twee 

doelgroepen, namelijk autochtone laaggelet- 

terden en toeleiders. Het doel is laaggeletter- 

de autochtone inwoners van de regio Haag- 

landen de moed te doen verzamelen om weer 

naar school te gaan. Om deze doelgroep te 

bereiken is het belangrijk dat toeleiders zich 

bewust zijn van signalen over laaggeletterd- 

heid. Zij moeten weten hoe zij laaggelet- 

terden kunnen stimuleren en motiveren om 

een cursus lezen, schrijven en/of rekenen te 

gaan volgen. De doelgroep toeleiders om- 

vat onder meer persoonlijke bekenden (fa- 

milie, vrienden, kennissen, collega’s, buren) 

en professioneel betrokkenen (huisartsen, 

verpleegkundigen, werkgevers, onderwijzers 

van kinderen, medewerkers van sociale dien- 

sten van gemeenten). Tot slot richt Doe weer 

mee! zich op groepen die mede de randvoor- 

waarden bepalen voor de aanpak van laag- 

geletterdheid. Bijvoorbeeld politieke partijen, 

gemeentelijke- en provinciale bestuurders, 

bibliotheken, ROC’s en redacties van media. 

Met behulp van regionale wervingsspots, 

folders en de alfabetiseringstram, wordt de 

hele regio betrokken. Dankzij opvallende ac- 

tiviteiten trekt Doe weer mee! de aandacht. 

Zo doopte toenmalig staatssecretaris van on- 

derwijs Bruno Bruins de Alfabetiseringstram 

op 20 november 2006. Verder worden am- 

bassadeurs ingezet op radio en televisie om 

laaggeletterden te bereiken. Al met al is Doe 

weer mee! een zeer breed opgezette cam- 

pagne, waarbij veel verschillende partijen

worden ingezet om laaggeletterdheid in de 

regio Haaglanden te bestrijden. 

aanPaK 

In de regio Haaglanden ontstond het plan 

om samen met de provincie het maatschap- 

pelijk probleem van laaggeletterdheid onder 

autochtonen uit taboesferen te halen en ver- 

volgens op de Regionale Agenda Samenle- 

ving te zetten. Financiering van de vereiste 

‘lange adem-aanpak’ werd zo bereikt. 

Doe weer mee! startte in 2004 en kreeg in 

2005 de aanmoedigingsprijs van het minis- 

terie van OC&W. Vanaf 2006 is Doe weer 

mee! een onderdeel van de Regionale Agen- 

da Samenleving Haaglanden 2006 – 2008. 

Deze regionale agenda is een afsprakenka- 

der tussen de provincie, de negen gemeen- 

ten en het Stadsgewest Haaglanden over de 

aanpak van maatschappelijke problemen. 

Doe weer mee! ontwikkelde een groot aantal 

nieuwe materialen voor de benadering van 

doelgroepen. Er ontstond een wervingsspot 

via TV West en folders die wijd verspreid 

worden. Voor toeleiders is een herkennings- 

wijzer gemaakt met tips voor het herkennen 

van signalen van laaggeletterdheid. Hierbij 

hoort ook een gespreksleidraad. 


Het aantal autochtone cursisten dat een cur- 

sus lezen, schrijven en/of rekenenen volgt 

steeg met ruim 20% sinds de start van de 

wervingscampagne in 2004. Het voorbeeld 

van de Belangengroep Analfabete Neder- 

landers (BAN) heeft er toe geleid dat meer 

nieuwe cursisten bereid zijn zich in te zetten 

voor ‘Doe weer mee!’ Meer inwoners van re- 

gio Haaglanden begrijpen het taboe en zijn 

bekend met het fenomeen laaggeletterd- 

heid bij autochtonen. Een ander mooi re- 

sultaat is dat de provincie Zuid-Holland het 

project Doe weer mee! als basis kan nemen 

voor beleid in die regio. 

6

66 

TIPs 

De binnen Doe weer mee! ontwikkelde ma- 

terialen en methodieken worden inzichtelijk 

gemaakt via het ‘Dossier Laaggeletterdheid’ 

dat te vinden is op de website van Netwer- 

ken Sociale Initiatieven (NSI) Zuid-Holland 

www.nsi-zh.nl 

Opgebouwde expertise en ontwikkelde ma- 

terialen leverden een bijdrage aan de ontwik- 

keling van een aantal landelijk beschikbare 

hulpmiddelen: de herkenningswijzer en de 

handleiding ‘Taalkracht voor bedrijven’ van 

Stichting Lezen en Schrijven, de ‘Leidraad 

voor toeleiders’ van CINOP en het werkboek 

bij de serie ‘Lees en Schrijf’ van ETV.nl. Ook 

fungeerden stuurgroepleden van Doe weer 

mee! als klankbord bij de ontwikkeling van 

‘Taalkracht voor gemeenten’. Al deze mate- 

rialen kunnen andere regio’s helpen bij het 

bestrijden van laaggeletterdheid. 

Tot slot is een belangrijke afspraak die ROC’s 

maakten om cursisten gelijk te laten starten 

met een cursus zodra zij zich aanmeldden. 

COnTaCT 

Dhr. H. Hoeffnagel 

De Mondriaan onderwijsgroep 

070 – 30 84 261 

h.hoeffnagel@mon3aan.nl

lees en schrijf! 

Multimediale aanpak met effect 

67

6 

Sinds 5 maart 2007 is er in heel Ne- 

derland een nieuw programma te vol- 

gen via (vrijwel alle) regionale tele- 

visiezenders: het programma Lees en 

Schrijf! Om tot het programma Lees 

en Schrijf! te komen is samengewerkt 

door ROC’s die aangesloten zijn bij 

Stichting Expertisecentrum ETV.nl. Zij 

ontwikkelden niet alleen het televisie- 

programma, maar ook een bijbehorend 

gratis werkboek en een website met 

oefeningen en extra informatie. Boven- 

dien staat de gratis bellijn 0800 023 44 

44 tot de beschikking van de kijkers 

voor ondersteuning en coaching. 


Lees en Schrijf! heeft als doel laaggeletter- 

den te motiveren om aan de slag te gaan 

met hun lees- en schrijfvaardigheden en de 

weg naar het cursusaanbod NT1 op het ROC 

alsnog in te slaan. Lees en Schrijf! beoogt 

de lees- en schrijfvaardigheden van laag- 

geletterde volwassenen te verbeteren door 

aandacht te besteden aan alledaagse woon- 

en werksituaties waarin informatietechnolo- 

gie een rol speelt. De serie is te zien via re- 

gionale zenders en op internet. Het initiatief 

omvat een televisieserie van 12 afleverin- 

gen van ieder 20 minuten met rolmodellen 

en leermomenten. Om verder te oefenen 

bij de televisieserie is een gratis te verkrij- 

gen werkboek en een website (www.lees- 

enschrijf.nl) met aanvullende oefeningen 

ontwikkeld. Op de website bestaat ook de 

mogelijkheid om de tv-serie te bekijken. De 

gratis bellijn 0800 023 44 44 is beschikbaar 

gesteld voor coaching en ondersteuning bij 

het bekijken van de serie en het oefenen 

met lezen en schrijven. Bovendien kunnen 

de telefonisten advies geven over cursussen 

bij het ROC. Tot slot is voor Lees en Schrijf! 

communicatiemateriaal gemaakt, bestaan- 

de uit posters, kaartjes, magnetische boe- 

kenleggers en het pakket Taalkracht voor 

ROC’s.

aanPaK 

Er heeft ruim twee jaar voorbereiding plaats- 

gevonden waarin draagvlak bij ROC’s is ge- 

creëerd en bij diverse andere partijen. Lees 

en Schrijf! heeft een mooi voorbeeld gehad 

aan het Ierse Read Write Now. Zo lang als 

de aanloopperiode was, zo snel is de ont- 

wikkeling van het programma zelf verlopen 

(juni 2006 – maart 2007). Twaalf ambassa- 

deurs zijn voor de televisie geportretteerd. 

Zij zijn een prachtig rolmodel voor potenti- 

ele cursisten. 


Op dit moment is de 12delige serie uitgezon- 

den op de regionale zenders. In september 

2007 wordt deze serie herhaald. Tot eind juli 

zijn er 15.160 werkboeken aangevraagd. 

Op www.leesenschrijf.nl hebben zich 11.457 

mensen aangemeld. De website www.etv.nl 

heeft dit jaar al zo’n 200.000 unieke bezoe- 

kers gehad. 

TIPs 

Dankzij een grote dosis doorzettingsvermo- 

gen heeft Stichting Expertisecentrum ETV.nl 

het project Lees en Schrijf! op de agenda van 

het ministerie van OCW kunnen krijgen. 

Met de inzet van ambassadeurs en veel 

andere partijen (zoals Stichting Lezen & 

Schrijven en Stichting Landelijk Nedwerk 

Nederlandstaligen in de Volwasseneneduca- 

tie ) is in relatief korte tijd een programma 

op poten gezet met een wijd bereik. 

COnTaCT 

Dhr. B.A.M. (Ben) Vaske 

Stichting Expertisecentrum ETV.nl 

010 – 266 69 69 

b.vaske@etv.nl 

6

leren rapporteren op het werk 

volledig geletterde organisatie 

71

7 

Een volledig geletterde organisatie, dat 

is het doel van Sita Nederland. Het be- 

drijf zet zich in om medewerkers die 

daar moeite mee hebben, te leren lezen 

en schrijven. De risicogroepen bij Sita 

zijn beladers, chauffeurs, medewerkers 

van het afvalbrengstation en medewer- 

kers van de overslag. Met behulp van 

Taalvakwerk en het ROC leren de mede- 

werkers lezen en schrijven en ze worden 

tijdens de lessen gewoon doorbetaald. 


Het project “Leren rapporteren bij Sita 

Nederland” richt zich op medewerkers die 

moeite hebben met het lezen en schrijven 

van de Nederlandse taal. Deze medewer- 

kers krijgen een intake en volgen een trai- 

ning van telkens 20 weken, voor de duur 

van maximaal twee jaar. In de trainingen 

wordt materiaal gebruikt dat gericht is op 

het werk binnen Sita, aangevuld met ma- 

teriaal dat gericht is op zelfredzaamheid in 

de Nederlandse samenleving. 

aanPaK 

Om te komen tot een goede aanpak van 

laaggeletterdheid binnen Sita Nederland is 

een decentrale werkgroep opgestart. Een 

bijdrage hierin is/wordt geleverd door: 

Sita Nederland, Taalvakwerk, ROC Ter AA, 

CINOP en Stichting Lezen en Schrijven. 

Met een intake wordt gekeken wie in aan- 

merking komt voor de cursus. Deelname 

aan een cursus is voor medewerkers ver- 

plicht. Het project werkt niet alleen taboe- 

doorbrekend, maar ook preventief door bij 

aanname van nieuwe medewerkers te kij- 

ken naar het lees- en schrijfniveau. Is dit 

niveau niet voldoende en vindt men deze 

kandidaat wel geschikt, dan krijgt hij/zij 

ondersteuning in de taal. 


Het voordeel van de lees- en schrijfcursus 

straalt door naar beide partijen. Voor Sita 

is het positieve effect dat medewerkers 

van Sita breder inzetbaar worden. Boven-

dien wordt de klanttevredenheid vergroot. 

Ook het ziekteverzuim kan teruggedron- 

gen worden door de medewerkers op deze 

wijze te stimuleren. De werknemer kan 

trots zijn op het behaalde resultaat en kan 

de nieuwe vaardigheden in werk en privé- 

leven toepassen. 

Een van de grootste behaalde resultaten 

is het feit dat de computer in de vracht- 

wagen als minder bedreigend wordt erva- 

ren en dat de deelnemers trots zijn op de 

behaalde resultaten. Liep men eerst niet 

met de taalmap te koop, nu wordt ieder- 

een, van de kantinejuffrouw tot leiding- 

gevenden, door de deelnemers bij het tra- 

ject betrokken. Het taboe is doorbroken. 

De leergierigheid is groot en op het ge- 

bied van lezen en schrijven zijn concrete 

resultaten geboekt. In Duiven en Helmond 

verlopen de trajecten succesvol. Daarom 

zal in september ook een traject in Utrecht 

gaan starten. Er is binnen het bedrijf veel 

begrip gekweekt voor het onderwerp laag- 

geletterdheid. Ook de betrokkenheid van 

de leidinggevenden is vergroot. 

TIPs 

Sita vergoedt de opleiding van medewer- 

kers voor maximaal twee jaar. Ook de kilo- 

meters worden vergoed en de studie-uren 

worden door Sita uitbetaald als werkuren. 

Hiermee wordt de drempel voor werkne- 

mers om een cursus te volgen verlaagd. 

Deelname is bovendien verplicht, waarbij 

een minimale aanwezigheid geldt. 

Tussentijds (na elke 20 weken) wordt een 

(voorwaardelijke) toets afgenomen om de 

vorderingen vast te stellen. 

7

7 

COnTaCT 

Mw. F. (Floortje) Vermeer 

Sita Nederland B.V. 

026 – 400 15 06 / 06 – 51343406 

Floortje.vermeer@sita.nl

Titel: 

Parels van geletterdheid 

Ontwerp en opmaak: Compact Drukwerken 

Postbus 2054 

6201 CD Maastricht 

Bestellen: akepser@cinop.nl 

Uitgave: CINOP, 

Copyright © 2007 

‘s Hertogenbosch 

2007 

Niets uit deze uitgave mag worden ver- 

menigvuldigd of openbaar gemaakt door 

middel van druk, fotokopie, op welke an- 

dere wijze dan ook, zonder vooraf schriftel- 

ijke toestemming van de uitgever. 

Colofon 

Postbus 1585 

5200 BP ‘s Hertogenbosch 

Telefoon; 073-6800800 

Fax; 073-6123425 

www.cinop.nl

76 

Dit boekje beschrijft goede praktijkvoorbeelden 

van de aanpak van laaggeletterdheid op lokaal, 

regionaal en nationaal niveau. Het geeft een 

handreiking met tips en ideeën. Het laat zien wat 

u zelf zou kunnen doen om de laaggeletterdheid 

in uw omgeving te bestrijden en te voorkomen. 

De meeste van de beschreven praktijkvoorbeelden 

zijn in de afgelopen jaren bekroond met, of ge- 

nomineerd voor, een Nationale Alfabetiseringsprijs. 

De winnaars van de Nationale Alfabetiseringsprijzen 

van 2007 staan ook beschreven. 

Deze uitgave is tot stand gekomen in het kader van het Aanvalsplein Laaggelleterdheid 2006-2010: 

‘Van A tot Z betrokken’ van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Download publicatie

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?