leven na een (hart-) - UZ Leuven

UZ
LEUVEN GYNAECOLOGIE
Fertiliteitscentrum
I n f o r m a t I e v o o r p a t I ë n t e n
LEVEN NA EEN
(HART-)LONGTRANSPLANTATIE

I n f o r m a t I e v o o r p a t I ë n t e n
LEVEN NA EEN
(HART-)LONGTRANSPLANTATIE
Pneumologie
eenheid 650
Tel. 016 34 65 00
de eenheid is bereikbaar via de blauwe Pijl, vijfde verdiePing.

InHOUd
InleIdIng
2 3
InleIdIng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Algemene lIchAAmshygIëne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
VoedIng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
FysIeke ActIVIteIten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
kInesItherApIe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
prAktIsche leeFregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
therApIetrouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
AFstotIng oF rejectIe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
tekens VAn AFstotIng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
opsporen VAn AFstotIng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
InFectIe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
tekens VAn InFectIe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Voorkomen VAn InFectIes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
medIcAtIe om InFectIes te Voorkomen . . . . . . . . . . . . . . . 19
medIcAtIe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Algemene AAndAchtspunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
AntI-AFstotIngsgeneesmIddelen (ImmunosuppresIeVe therApIe) 21
mAAgbeschermende geneesmIddelen . . . . . . . . . . . . . . . . 24
geneesmIddelen tegen InFectIe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
geneesmIddelen tegen botontkAlkIng . . . . . . . . . . . . . . 26
medIsch dAgboek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
medIsche eVAluAtIe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
psychosocIAle zorg nA longtrAnsplAntAtIe . . . . . . . . . . . . . 32
FInAncIële Aspecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
zelFhulpgroep hAlo Vzw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
prAktIsche gegeVens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Door uw (hart-)longtransplantatie kunt u opnieuw een actief leven
leiden. Deze nieuwe fase in uw leven brengt waarschijnlijk veel vragen
en indrukken met zich mee zoals: Wie is mijn donor? Hoe bouw ik mijn
leven terug op? Wat gebeurt er wanneer deze long (en eventueel hart)
afgestoten word(t)(en)? Hoe ga ik het thuis allemaal kunnen organiseren?
Zal ik terug kunnen gaan werken?
In deze brochure proberen we op de meeste vragen een antwoord
te geven. Bijkomende vragen kunt u gerust stellen aan de artsen, verpleegkundigen
of sociaal werker. Zij zullen u helpen om deze nieuwe
levensfase op een zo goed mogelijke manier aan te vatten.
Deze brochure is een hulpmiddel om de overgang van het ziekenhuis
naar de thuissituatie zo vlot mogelijk te laten verlopen. Het is opgevat
als een werkboek voor u en uw familie en vormt een onderdeel van
een leerprogramma dat de volgende dagen met u zal doorlopen worden.
Wij rekenen hierbij op uw inzet en begrip om onder meer de
volgende doelen te bereiken:
• Kennis van uw medicatie (werking, nevenwerkingen, tijdstip van
toediening enzovoort) en de correcte inname ervan.
• Herkenning van klachten die kunnen wijzen op een afstoting of een
ontsteking.
• Kennis van het belang van een gezonde voeding.
• Beweging/lichaamstraining opnemen als een vast onderdeel in het
dagelijkse leven.
• Nooit meer roken.

4 5
Dit boekje is een hulpmiddel. Uw levenslange inzet is een noodzakelijke
voorwaarde om een lang en gezond leven met uw nieuw(e) orga(a)n(en)
te garanderen.
Wij wensen u een spoedig herstel.
Het (hart)-longtransplantatieteam en de medewerkers van E 650
pneumologie
AlgeMene lICHAAMSHYgIËne
lIchAAmshygIëne
Een goede lichaamshygiëne is belangrijk om infecties te voorkomen.
Enkele richtlijnen:
• Vervang uw handdoek en washandje twee keer per week.
• Een stuk zeep moet u droog bewaren. Zeepdispenser (vloeibare
zeep) is ideaal.
• Was uw haar twee keer per week.
• Besteed extra aandacht aan oksels, nagels, voeten, huidplooien (verhoogde
kolonisatie).
• Neem bij voorkeur een douche in plaats van een bad.
• Was uw handen na het toilet, na het snuiten van uw neus en voor
en na het eten.
• U kunt best geen piercings en tatoeages laten aanbrengen na de
transplantatie.
mondhygIëne
Ook een zorgvuldige mondhygiëne is belangrijk om infecties te voorkomen,
zeker de eerste maanden na de transplantatie. Enkele richtlijnen:
• Poets uw tanden na elke maaltijd en gebruik hiervoor een zachte
tandenborstel en tandpasta die fluor bevat. Na gebruik moet u de
tandenborstel zorgvuldig spoelen en drogen. Vervang uw borstel
minstens elke maand.
• De eerste drie maanden na de transplantatie moet u vier keer per
dag, na het poetsen van uw tanden, uw mond spoelen met Perio
Aid ® en nadien uitspuwen. Dit product remt de vorming van tandplak
en helpt tandvleesontsteking te voorkomen. Na de eerste drie
maanden raden wij u aan om zo’n drie à vier keer per week uw
mond te blijven spoelen met Perio Aid ® .

6 7
• De eerste drie maanden na de transplantatie wordt u ook gevraagd
om vier keer per dag Nilstat ® in te nemen. Dit is een geelachtige
vloeistof die schimmelvorming in de mond voorkomt. Deze vloeistof
moet u wel doorslikken en niet uitspuwen.
• Ook een kunstgebit moet goed gereinigd worden. Neem hiervoor
altijd het gebit uit en reinig ook het verhemelte en de bovenzijde
van uw tong met een zachte borstel. Wanneer u uw mond spoelt
met Nilstat ® en Perio Aid ® doet u eerst uw gebit uit. Neem ook ’s
nachts uw gebit uit, zodat u het tandvlees ontlast. Bewaar uw gebit
niet in water, maar droog. Wanneer uw gewicht verandert, kan
dit de pasvorm van uw gebit beïnvloeden. U kunt dan best contact
opnemen met uw tandarts om uw gebit te laten aanpassen.
• Ga minstens om de zes maanden op controle bij uw tandarts. Vertel
hem dat u een transplantatiepatiënt bent en medicatie neemt om
uw weerstand te onderdrukken. Hij kan altijd contact opnemen met
het transplantatiecentrum voor bijkomende informatie.
nAgelVerzorgIng
Hou uw nagels kort en netjes. Zorg voor losse nagelriemen en vermijd
inscheuring.
gezIchtsVerzorgIng
Door het gebruik van cortisone hebt u meer kans op acne. Als acne
optreedt, is het belangrijk om bijbesmetting te voorkomen door manipulaties
te vermijden en door meerdere keren per dag ontsmettende
oplossingen aan te brengen. Beperk make-up omdat dit acne verdoezelt
en niet geneest.
Als u een droge huid hebt, gebruikt u best een milde zeep.
Als u last hebt van overvloedige haargroei door de cortisone of
immuunsupressiva, behandel deze haartjes dan met epileercrème,
bleek ze met zuurstofwater of gebruik een elektrische ontharing.
hAAr
Door het gebruik van cortisone wordt de kwaliteit van uw haar aangetast.
Een permanent aanbrengen of kleuren, maakt uw haar breekbaar
en broos. Was uw haar twee keer per week en gebruik een conditioner.
zonnen
Huidkanker komt vaker voor bij transplantatiepatiënten omdat het
immuunstelsel de aangerichte schade van de zon niet kan herstellen.
U moet daarom directe blootstelling aan de zon vermijden of zo veel
mogelijk beperken. U draagt ook best aangepaste kledij zoals een hoed
of pet, een hemd met lange mouwen en een lichte lange broek in plaats
van een rok of short.
Gebruik ook een beschermingscrème (minimum factor 15). Deze crème
moet in een dikke laag op het gezicht en andere blootgestelde lichaamsdelen
aangebracht worden. Breng de crème meerdere keren per dag aan.
Opgelet: u kunt zelfbruinende crèmes gebruiken, maar deze beschermen
niet tegen de zon!
Zonnebank is verboden.
kledIng
Doe elke dag proper ondergoed aan.

VOedIng
8 9
Na een transplantatie is het belangrijk dat u gezond en evenwichtig eet.
U moet hierbij de nadruk leggen op het gebruik van de juiste vetten
(beperken van de verzadigde vetten), omdat door het innemen van
bepaalde medicijnen de cholesterolspiegel in uw bloed toeneemt.
Het gebruik van zout of zoutrijke voedingsmiddelen is verboden. Soms
is het nodig om eventuele bijvoeding in te schakelen om aan de caloriebehoefte
te voldoen.
Patiënten met mucoviscidose moeten na de transplantatie hun calorierijke
voeding verderzetten.
Onmiddellijk na de transplantatie kan uw immuunsysteem verzwakt
zijn. Hierdoor is er een groter risico dat er complicaties optreden bij
voedseloverdraagbare ziekten. Daarom wordt tot het eerste ontslag na
de transplantatie een kiembeperkte voeding gegeven.
De diëtiste zal samen met u, aan de hand van de actieve voedingsdriehoek,
de voedingsrichtlijnen overlopen die u moet naleven na uw ontslag.
Als er een bijkomend voedingsadvies nodig is, zal deze driehoek
voor u aangepast worden.
Met eventuele vragen kunt u altijd terecht bij de diëtiste.

FYSIeKe ACTIVITeITen
10 11
kInesItherApIe
In het ziekenhuis
Het oefenprogramma wordt de eerste dagen na de operatie al opgestart,
wanneer u in bed nog verbonden bent met het beademingstoestel.
Met behulp van de ademhalingsoefeningen worden uw longen
vrijgemaakt van fluimen en worden de longen maximaal ontplooid.
Eenmaal de beademingsbuis uit de mond is verwijderd, blijven die
ademhalingsoefeningen belangrijk om de fluimen zelf op te hoesten en
om infectie van de longen te voorkomen.
Tijdens het verblijf op de transplantatieafdeling E 650 zullen de al aangeleerde
oefeningen verdergezet worden. Naast de ademhalingsoefeningen
geeft de kinesitherapeut u oefeningen die uw kracht, conditie,
lenigheid en uithouding bevorderen. Om er voor te zorgen dat uw
conditie optimaal is bij uw ontslag, wordt u aangemoedigd om dagelijks
zelfstandig te gaan wandelen en te fietsen. Onder begeleiding van de
kinesitherapeut zult u trappen leren doen.
Na uw ontslag uit het ziekenhuis
Lichamelijke activiteit is, zeker in combinatie met een evenwichtige
voeding, zeer belangrijk om uw lichamelijke conditie op peil te houden.
Ook heeft lichamelijke inspanning een positief effect op uw gemoedstoestand.
OPGELET! Bij een hart-longtransplantatie heeft uw hart tijd nodig om
zich aan te passen aan een verhoogde lichaamsactiviteit. Drijf daarom
uw inspanning langzaam op.
Bewegen is gezond en onder meer belangrijk voor de spieren, de longen,
het hart en de bloedsomloop.
Enkel bij regelmatig en langdurig sporten, verliest u vetweefsel.
Samen met u en de kinesitherapeut zal bepaald worden of u revalidatie
volgt in ons centrum of bij een fysiotherapeut of ziekenhuis bij u in de
buurt.

PRAKTISCHe leeFRegelS
12 13
Tillen van zware gewichten
Vermijd de eerste zes weken na de operatie het tillen van zware
gewichten (bijvoorbeeld een volle emmer) om het aaneengroeien van
het borstbeen en de heling van de wonde niet te schaden.
Autorijden
Autorijden na een long- en/of harttransplantatie mag eventueel terug
na acht weken. Als uw herstel naar wens verloopt, zal uw arts u op
verzoek een rijvaardigheidsattest afleveren (Wet van 28.03.1988).
U kunt dit vragen aan uw arts tijdens een bezoek aan de dagzaal.
Hervatting van uw beroepsactiviteit
Na een herstelperiode mag u uw beroepsactiviteit hernemen. Bespreek
uw werkhervatting met uw behandelende arts.
Seksuele activiteit
Er is geen enkel bezwaar tegen seksuele activiteit als u er zelf aan toe
bent. Bepaalde medicatie kan wel invloed hebben op uw seksueel functioneren,
praat erover met uw arts of verpleegkundige. Immuunsupressiva
kunnen invloed hebben op de werking van orale contraceptiva. Praat met
uw arts/gynaecoloog over een goed contraceptivum.
Vermijd het zoenen van mensen met een verkoudheid of herpes.
Roken
Roken is de voornaamste oorzaak van hart-, long- en vaatziekten. Roken
verhoogt vooral de kans op longontstekingen, longkanker en kransslagaderziekten.
Daarom is roken voor u absoluut verboden. Als transplantatiepatiënt
bent u, door de medicatie om afstoting te voorkomen, al
gevoeliger voor hart- en vaatlijden. Vraag ook uw omgeving en bezoek
om deze regel toe te passen. Roken in uw nabijheid is af te raden.
Reizen
De eerste maanden na de transplantatie gaat u best nog niet op reis
omdat uw lichaam zich nog moet aanpassen aan zijn nieuwe situatie.
De kans op afstoting is nog vrij hoog en u hebt op geregelde tijdstippen
controles nodig. Daarna kunt u, in overleg met uw arts, zonder
problemen een reis plannen.
Neem altijd uw geneesmiddelen mee in uw handbagage. Steek ze niet in
uw reiskoffer. Zo hebt u geen problemen als uw bagage verloren raakt.
Vraag uw reisattest tijdens een bezoek aan de dagzaal. Daarop staan
de telefoonnummers van het ziekenhuis zodat u ons in geval van problemen
kunt bereiken. Op het attest staat ook de medicatie vermeld
die u op dit moment inneemt.
Neem eventueel reserve medicatievoorschriften mee.
Geneesmiddelen kunnen in het buitenland een andere naam hebben.
Neem daarom altijd uw bijsluiter(s) mee.
Als u naar het buitenland gaat, kunt u bij de transplantcoördinator
(tel. 016 34 45 90) informeren naar het dichtstbijzijnde transplantatiecentrum
in de buurt van uw vakantieverblijf.
Neem altijd een reisverzekering (wordt aangeboden door sommige
ziekenfondsen).
Informeer goed naar kosten bij een eventuele repatriëring. Soms is het
aangeraden een bijkomende medische verzekering af te sluiten.

THeRAPIeTROUW
14 15
Dankzij de transplantatie kunt u de levenskwaliteit herwinnen die u
verloren was. Er zijn wel bepaalde verplichtingen waarmee u zult moeten
leren leven.
Therapietrouw is het opvolgen van het medisch voorschrift, met andere
woorden het naleven van de behandeling die werd voorgeschreven
door de arts die uw transplantatieorgaan opvolgt.
Respecteer het voorschrift dat uw arts heeft voorgeschreven, zelfs tijdens
periodes waarin uw levensritme anders is zoals tijdens een vakantie.
Respecteer de dosis en het tijdschema waarop u de medicatie moet
innemen. Probeer altijd uw medicatie op hetzelfde tijdstip in te nemen.
Vraag raad aan het transplantatieteam voor u een ander niet-voorgeschreven
medicijn inneemt.
Als u uw therapie niet opvolgt, kan dit leiden tot:
• het optreden van complicaties;
• de afstoting van uw transplantatieorgaan;
• het verlies van uw transplantatieorgaan.
Zich informeren = de voordelen en de risico’s van de behandeling
begrijpen
Begrijpen = respect hebben voor het donororgaan en voor
de donor
AFSTOTIng OF ReJeCTIe
We hebben allemaal een afweersysteem dat ons beschermt tegen
ziektes. Dit afweersysteem is in staat lichaamsvreemde cellen (bijvoorbeeld
microben, maar ook cellen van een donororgaan) te herkennen.
Wanneer dergelijke cellen in het lichaam aanwezig zijn, zal het afweersysteem
deze proberen uit te schakelen.
‘Afstoting’ is de reactie van uw lichaam op de long(en) en/of hart die als
‘vreemd’ wordt beschouwd. Om dit te voorkomen moet u levenslang
medicatie innemen die uw afweersysteem onderdrukken zoals bijvoorbeeld
Medrol ® , Neoral ® , Sandimmun ® , Cellcept ® , Imuran ® en Prograft ® .
Deze medicatie is echter nog niet perfect en er wordt nog veel onderzoek
verricht om ze verder te ontwikkelen. Ook bij een trouwe inname
bestaat de kans op het ontwikkelen van afstotingsverschijnselen. Deze
kans is het grootst de eerste drie maanden na de transplantatie. Nadien
vermindert de kans op afstoting, maar ze verdwijnt nooit helemaal.
Het optreden van een afstoting kunt u niet altijd vermijden. Het is
eigen aan de transplantatie. U kunt de kans echter verkleinen door de
voorgeschreven geneesmiddelen juist en blijvend in te nemen en door
thuis een aantal gewoonten aan te nemen die u helpen een afstoting of
andere problemen tijdig op te sporen.
Het optreden van afstotingsverschijnselen betekent niet dat u uw
orga(a)n(en) verliest. Een afstoting kan behandeld worden wanneer
ze vroeg ontdekt wordt. Dit verklaart het belang van een regelmatige
controle in het ziekenhuis. De eerste weken zal dit tweemaal per week
gebeuren via een dagconsultatie op E 502.
Om een afstoting te behandelen zal uw medicatie aangepast worden.
Soms is een opname in het ziekenhuis nodig. Men gaat dan over tot het
nemen van biopsies via bronchoscopische weg.

16 17
tekens VAn AFstotIng
• Daling van de longfunctie (spirometer)
• Koorts (> dan 37,5°C) en rillingen
• Grieperig gevoel of algemeen onwel zijn
• Vermoeidheid
Soms kan een afstoting optreden zonder dat u daar enige klachten van
ondervindt. Als toch een van de bovenstaande symptomen optreedt,
neem dan zo snel mogelijk contact op met het ziekenhuis en vraag naar
de transplantatieverpleegkundige die u dan in contact brengt met een van
de artsen van het longtransplantatieteam via E 650: tel. 016 34 65 00 of
rechtstreeks met de dagzaal op telefoonnummer 016 34 03 72.
opsporen VAn AFstotIng
U kunt een afstoting tijdig opsporen door volgende raadgevingen op
te volgen:
Meet tweemaal per dag uw longfunctie met de spirometer. Tijdens een
van de eerste dagconsultaties krijgt u bij de dienst longfunctiemetingen
een gratis spirometer.
Een daling van de longfunctie kan wijzen op een beginnende infectie
of afstoting. Als de daling meer dan 10 procent is (in vergelijking met
de normale waarden; bijvoorbeeld normaal blaast u 2 liter, en nu nog
maar 1,8 liter), neemt u contact op met de dagzaal voor een afspraak
(tel. 016 34 03 72).
Neem daarom de tijd om ’s morgens en ’s avonds uw longfunctie te
controleren.
Tijdens uw opname op E 650 wordt u een digitale thermometer aangeboden.
Deze kost 25 euro en wordt achteraf verrekend via de factuur.
Meet tweemaal per dag uw temperatuur.
Doe dit best ’s morgens en ’s avonds op hetzelfde tijdstip.
Wanneer u meer dan 37,5°C temperatuur hebt, neem dan onmiddellijk
contact op met de dagzaal.
Bij een temperatuur tussen de 37 en 37,5°C controleert u uw temperatuur
opnieuw na 1 uur. Blijft uw temperatuur meer dan 37,5°C of stijgt
deze verder, neem dan onmiddellijk contact op met de dagzaal.
U noteert deze gegevens best samen met uw medicatie in uw dagboekje
(dit wordt verder nog besproken). U kunt hierin ook best andere
eventuele opmerkingen noteren. Vergeet uw dagboekje niet mee te
brengen naar de dagzaal.

InFeCTIe
18 19
Omdat u geneesmiddelen neemt die het afweersysteem onderdrukken,
neemt de kans op infecties toe.
U wordt echter niet ziek van gelijk welke kiem waarmee u in contact
komt. Deze gevoeligheid is het grootst kort na de transplantatie of na
de behandeling van een afstotingsreactie. U wordt die dagen dan ook
in protectieve (beschermende) isolatie verzorgd.
De meeste infecties bij transplantatiepatiënten worden veroorzaakt
door kiemen, waarvan u al drager was voor de transplantatie.
Om bepaalde infecties te voorkomen na de transplantatie, krijgt u
extra medicatie voorgeschreven: Eusaprim ® of Bactrim ® .
tekens VAn InFectIe
• Koorts (meer dan 37,5°C) of koude rillingen
• Aanhoudende hoest of kortademigheid
• Grieperig gevoel, moeheid
• Braken en diarree
• Huiduitslag
Voorkomen VAn InFectIes
In het ziekenhuis
Tot aan uw ontslag zult u in een isolatiekamer verzorgd worden.
Iedereen die de kamer betreedt moet dan:
• een masker opzetten;
• de handen wassen;
• een schort en handschoenen aandoen.
Deze maatregelen zijn bij een volgende opname niet meer van toepassing,
tenzij op medische indicatie (bij bepaalde infecties of bij behandeling
van afstoting met hoge dosis steroïden).
Na ontslag uit het ziekenhuis
Hoewel u meer vatbaar bent voor infecties, is het niet zo dat u het
slachtoffer wordt van elke ziektekiem in uw omgeving.
U kunt zelf een belangrijke rol spelen om u zo goed mogelijk te
beschermen tegen infecties. Deze richtlijnen zijn vooral de eerste drie
maanden na de transplantatie belangrijk:
• Vermijd contact met mensen die verkouden zijn of griep hebben.
• Vermijd grote groepen van mensen, bijvoorbeeld een drukke bioscoop,
openbaar vervoer tijdens het spitsuur, warenhuizen tijdens de
piekuren enzovoort.
• Vermijd mensen die juist ingeënt zijn met levende vaccins, bijvoorbeeld
mazelen, rode hond en windpokken. De volgende vaccins
vormen geen probleem: griepvaccin, tetanus en kinkhoest. Bij twijfel
raadpleegt u natuurlijk uw arts.
• Vermijd contact met huisdieren.
• Niet roken.
• Vermijd contact met kinderen die een kinderziekte doormaken.
medIcAtIe om InFectIes te Voorkomen
Bactrim ® /Eusaprim ® tabletten: twee vaste dagen per week 1 tablet
’s morgens en 1 ’s avonds. U moet deze medicatie levenslang innemen.
Zovirax ® of Valcyte ® tabletten worden aan sommige patiënten gegeven
om bepaalde virusinfecties te voorkomen.

MedICATIe
20 21
Algemene AAndAchtspunten
Noteer dagelijks in uw dagboek welke medicatie u moet innemen. Pas
uw medicatie niet zelf aan. Neem nooit medicatie (om het even welke)
op eigen initiatief. Zorg ook altijd dat u voldoende reservemedicatie in
huis hebt. Eén dosis overslaan kan belangrijke gevolgen hebben.
Als u braakt na inname van de medicatie moet u het volgende in acht
nemen:
• als u direct moet braken, moet u de medicatie opnieuw innemen.
• Als u tot 1 uur na het innemen van de medicatie moet braken, neem
dan de helft van de dosis Neoral ® /Prograft ® opnieuw in.
• Als u meer dan 1 uur na het innemen van de medicatie moet braken,
hoeft u niets te doen.
Het is belangrijk dat u regelmatig en op een correcte manier uw temperatuur
controleert na de transplantatie. Zo kunnen infecties en afstoting
tijdig opgespoord worden. Pijnstillers op basis van acetylsalicylzuur
of paracetamol (bijvoorbeeld aspegic, aspirine, dafalgan, perdolan)
moet u vermijden omdat deze de lichaamstemperatuur beïnvloeden.
Ontstekingsremmers zoals voltaren, brufen, ibuprofen, indocid enzovoort
zijn verboden. Na de transplantatie is de nierfunctie heel belangrijk
en deze geneesmiddellen kunnen de nierfunctie aantasten.
Laat uw huisarts geen nieuwe medicatie voorschrijven zonder expliciet
na te vragen of er geen problemen zullen ontstaan met uw dagelijkse
medicatie. Vooral met Neoral ® en Prograft ® kan veel medicatie interfereren
(tegenwerken).
BELANGRIJK
1. Behandel uzelf niet met om het even welk pilletje uit uw huis-
apotheek.
2. Een nieuw geneesmiddel mag enkel worden ingenomen als uw
transplantatiearts akkoord is.
3. Neem alleen medicatie die uw transplantatiearts voorschrijft.
4. Neem uw medicatie op het juiste tijdstip in.
AntI-AFstotIngsgeneesmIddelen
(ImmunosuppresIeVe therApIe)
Deze geneesmiddelen zijn noodzakelijk voor de goede werking van uw
transplantatieorgaan. De anti-afstotingsgeneesmiddelen of immunosuppressiva
mag u nooit onderbreken of veranderen, tenzij op voorschrift
van uw arts.
Alleen de arts van uw transplantatiecentrum mag een dergelijke behandeling
aanpassen!

22 23
SANDIMMUM NEORAL ® (CYCLOSPORINE)
Vorm: gelule van 25, 50 en 100 mg
vloeibare oplossing van 100 mg/ml
Doel: voorkomen van afstoting door het onderdrukken van
het afweersysteem
Inname: los van de maaltijden, twee innamen per dag met 12
uur tussenpauze, bijvoorbeeld om 9 en om 21 uur
Neem de capsule pas uit de verpakking op het moment
dat u het medicijn inneemt.
Bewaring: kamertemperatuur
Bijwerkingen: beven, eventueel hoofdpijn bij de aanvang van de
behandeling, verdikking van het tandvlees en stimulatie
van de haargroei
PROGRAFT ® (FK 506 of TACROLIMUS)
Vorm: capsule van 0,5 en 1 en 5 mg
Doel: afstoting voorkomen door het onderdrukken van het
afweersysteem
Inname: los van de maaltijden, twee innamen per dag met 12
uur tussenpauze, bijvoorbeeld om 9 en om 21 uur
Neem de capsule pas uit de verpakking op het moment
dat u het medicijn inneemt.
Bewaring: droog op kamertemperatuur
Bijwerkingen: beven, braakneigingen
IMURAN ® (AZATHIOPRINE)
Vorm: tabletten van 25 en 50 mg
Doel: afstoting voorkomen door het onderdrukken van het
afweersysteem
Inname: één inname per dag
Om maagklachten te verminderen, neemt u het medicijn
in na de maaltijd. U mag de tabletten niet breken.
Bewaring: droog, op kamertemperatuur
Bijwerkingen: maagklachten (misselijkheid en braken) en leverontsteking
CELLCEPT ® (MYCOPHENOLAAT)
Vorm: tabletten van 250 en 500 mg
Doel: onderdrukken van het afweersysteem
Inname: twee innamen per dag met 12 uur tussenpauze bijvoorbeeld
om 9 en om 21 uur. U mag de tabletten
niet breken.
Bewaring: droog, op kamertemperatuur
Bijwerkingen: Braken en diarree
Belangrijk: Bij een hart-longtransplantatie komt u in aanmerking
voor terugbetaling van dit geneesmiddel. U kunt dit
met een voorschrift krijgen in uw apotheek. Bij een
longtransplantatie komt u niet in aanmerking voor terugbetaling.
Dat wil zeggen: ga nooit naar uw apotheek om
Cellcept ® te halen of bestel nooit Cellcept ® in de ziekenhuisapotheek
als u bent opgenomen in het ziekenhuis.
Bij longtransplantatie is Cellcept ® alleen maar te verkrijgen
via de dagzaal E 650. Dit is volledig gratis.
Mycophenolaat wordt in bepaalde gevallen afgeleverd
als Myfortic ® .
MEDROL ® (methylprednisolone)
Vorm: deelbare tabletten van 4, 16 en 32 mg
Doel: ontstekingswerend
Inname: één inname per dag, bij de maaltijd
Bewaring: droog, op kamertemperatuur
Bijwerkingen: verhoogde eetlust, verdikking, opgewonden gevoel

24 25
mAAgbeschermende geneesmIddelen
Ranitidine (Docraniti ® , Zantac ® , …)
Vorm: tabletten van 150 en 300 mg
oplostabletten van 150 en 300 mg
Doel: voorkomen van maag- en darmzweren
Inname: 150 mg: twee tabletten per dag met 12 uur tussenpauze
300 mg: een tablet per dag
Bewaring: droog op kamertemperatuur
Bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid, huiduitslag
Omeprazole (Merck omeprazole ® , …)
Vorm: tabletten van 10, 20 en 40 mg
Doel: voorkomen van maag- en darmzweren
Inname: één inname per dag, bij voorkeur ’s morgens
Bewaring: droog op kamertemperatuur
Bijwerkingen: braken, diarree, winderigheid, darmgassen
geneesmIddelen tegen InFectIe
Cotrimoxazole (Bactrim ® , Eusaprim forte ® , Cotrimoxazole ® , ...)
Vorm: deelbare tabletten van 800 mg
Doel: infectiepreventie
Inname: twee dagen per week, één inname ’s morgens en één
inname ’s avonds
in te nemen na de maaltijd met veel water
Bewaring: droog op kamertemperatuur
Bijwerkingen: maag- en darmklachten
Aciclovir (Docaciclo ® , Zovirax ® )
Vorm: deelbare tabletten van 200 of 800 mg
Doel: voorkomen van virale infecties onder andere door
herpesvirus
Inname: drie innamen per dag
Bewaring: droog op kamertemperatuur
Bijwerkingen: Huiduitslag, gastro-intestinale klachten, leverfunctiestoornissen
VALCYTE ® (valganciclovir)
Vorm: tabletten van 450 mg
Doel: behandelen en voorkomen van cytomegalovirus
(CMV)-infecties
Inname: meestal twee innamen ’s morgens
Bewaring: droog op kamertemperatuur
Bijwerkingen: diarree, neutropenie (daling witte bloedcellen)
NILSTAT ® (nystatine)
Vorm: vloeibare suspensie voor orale toediening, 30 ml
Doel: voorkomen van schimmelinfecties in mond en slokdarm
Inname: na de maaltijd en het poetsen van uw tanden, vier
keer per dag, in elke wangzak twee pipetjes inbrengen,
suspensie in mond laten rondgaan, daarna
inslikken. Enkel te gebruiken tot drie maanden na de
transplantatie.
Bewaring: op kamertemperatuur
Bijwerkingen: soms maag- en darmklachten

26 MedISCH dAgBOeK
27
PERIO AID ®
Vorm: vloeibare oplossing, fles van 500 ml
Doel: mondhygiëne en ontsmetting, voorkomen van mondinfecties
Inname: na elke maaltijd en voor het slapengaan één afsluitdopje
(= hoeveelheid) nemen, mond goed spoelen en
terug uitspuwen! Na drie maanden neemt u nog drie
of vier innamen per week.
Bewaring: op kamertemperatuur
Bijwerkingen: geen
geneesmIddelen tegen botontkAlkIng
Calciumcarbonaat en vitamine D
(magistrale bereiding, Cacit D3 ® )
Vorm: zakjes van 500/440 mg en 1000/880 mg met wateroplosbaar
poeder
Doel: botontkalking en vitamine D tekorten tegengaan
Inname: één zakje per dag, ’s avonds
tijdens de maaltijd: voldoende water nemen, goed
roeren en onmiddellijk opdrinken
Bewaring: droog op kamertemperatuur
Bijwerkingen: darmklachten, verstopping
De eerste dagen op de transplantatieafdeling E 650 krijgt u een dagboek.
U moet dit boekje altijd bij u dragen (in geval van dringende ziekenhuisopname
of bezoek aan uw arts) en altijd meebrengen wanneer
u naar de consultatie komt of opgenomen wordt in het ziekenhuis.
gebruIksAAnwIjzIng VAn het dAgboek:
Voor de medicatie en de parameters werken we met een weekoverzicht:
1. Medicatie
• eenmaal per week wordt de medicatie genoteerd;
• dagelijks vult u het tijdstip in waarop u uw medicatie inneemt.
2. Parameters
• elke ochtend en avond wordt de temperatuur genoteerd;
• elke ochtend en avond worden de longfunctiewaarden genoteerd
(FVC en FEV1: de beste waarde van de 3 metingen);
• omcirkel de hoogste weekwaarde van FVC en FEV1 in het blauw;
• omcirkel de laagste weekwaarde van FVC en FEV1 in het rood;
• uw bloeddruk moet alleen op vraag gevolgd worden;
• gewicht eenmaal per week noteren.
Na elke maand is er een blanco blad voorzien voor eigen notities.

MedISCHe eVAlUATIe
28 29
consultAtIe op de dAgzAAl
Hoe vaak moet u zich aanbieden op de dagzaal?
Patiënten die een long- of hartlongtransplantatie ondergingen, moeten
zich post-operatief op regelmatige basis aanmelden op de dagzaal: in
het begin twee keer per week, nadien een keer per week en zo bouwen
we af tot om de vier tot maximaal twaalf weken.
Zo komt u een jaar na de transplantatie nog drie keer per jaar naar de
dagzaal en een keer per jaar wordt u drie dagen opgenomen voor een
volledig post-transplantatie bilan.
Hoe kunt u ons helpen om de dagzaal vlot te laten verlopen?
Voorbereiding thuis
• Maak een lijstje met nodige voorschriften en attesten.
• Als u een e-mailadres hebt, mag u ons uw lijstje mailen.
• Vul uw dagboek (hart-)longtransplantatie elke dag in.
• Annuleer tijdig uw afspraak als u verhinderd bent.
De dag zelf
• Nuchter blijven is niet nodig.
• Kom op tijd: wij verwachten iedereen tussen 7.30 en 9 uur.
• Het is belangrijk dat u zich eerst laat inschrijven voor u naar E 502
functiemetingen pneumologie komt.
• Breng uw medicatie voor die dag mee naar de dagzaal.
• Wacht met de inname van de medicatie tot ná de bloedafname.
• Verwittig ons als u niet komt.
• Verwittig ons ook als u onverwacht wilt komen.
Hoe verloopt een dagzaal?
Het verpleegkundig consult
• U wordt, in volgorde van inschrijving, gezien door de verpleegkundige.
• Zij neemt uw parameters (bloeddruk, hartslag, temperatuur, saturatie
(hoeveelheid zuurstof in het bloed) en gewicht).
• Eventuele klachten en problemen worden besproken.
• Het dagboek wordt nagekeken: de longfunctiewaarden vergeleken
en de medicatie-inname overlopen.
• Bij elk bezoek aan de dagzaal wordt bloed afgenomen en moet u een
urinestaal geven.
• Hier kunt u uw briefje met de nodige voorschriften en attesten
afgeven.
De onderzoeken
• Bij elk bezoek aan de dagzaal moet u naar radiologie voor een
RX-thorax.
• Bij elk bezoek aan de dagzaal moet u ook naar longfunctiemetingen.
• Naargelang de klachten kunnen er extra onderzoeken aangevraagd
worden.
• Na de onderzoeken komt u terug naar E 502.
• Op vaste tijdstippen na de transplantatie (na drie, zes en twaalf,
achttien en vierentwintig maanden en verder om de zes maanden)
worden ook een aantal routine-onderzoeken gepland die belangrijk
kunnen zijn in de vroegtijdige opsporing van afstoting: dit omvat
een CT-scan van de longen en een bronchoscopie met spoeling en
eventueel biopsiename.

30 31
Het medisch consult
• U wordt in dezelfde volgorde als bij het verpleegkundig consult
gezien door de arts.
• Hij bespreekt de resultaten met u en legt een nieuwe afspraak vast.
• Daarna mag u naar huis.
• De laatste patiënt uit de dagzaal wordt meestal gezien rond 13 à
13.30 uur.
• Soms moet u ’s avonds terugbellen voor een resultaat. Bel vóór 16 uur
naar tel. 016 34 03 72.
Nuttige gegevens
• De dagzaal is elke weekdag open van 7.30 tot 16 uur.
• Tijdens deze uren kunt u ons bereiken op 016 34 03 72.
• Buiten deze uren is er altijd een verpleegkundige bereikbaar op
016 34 65 00 (enkel voor noodgevallen).
• U kunt ons via e-mail bereiken: longtransplantatie@uzleuven.be.
jAArlIjkse eVAluAtIe
Een keer per jaar wordt u drie dagen opgenomen voor een jaarlijkse
evaluatie.
Deze opname wordt gepland van maandagochtend 8 uur tot woensdagnamiddag
14 uur.
Of van woensdagnamiddag 14 uur tot vrijdagavond (na afronding van al
de nodige onderzoeken).
Als u binnenkomt voor de jaarlijkse evaluatie, moet u zich in de ontvangsthal
van het ziekenhuis laten inschrijven. Vervolgens komt u naar
eenheid 650.
Tijdens deze opname worden een aantal bijkomende testen gedaan om
de toestand van de transplantatielong(en/hart) te evalueren en het effect
van bepaalde afstotingsmedicatie op andere orgaansystemen te evalueren.
Concreet betekent dit volgende testen: uitgebreide bloedanalyse,
uitgebreide longfunctie, een CT-scan van de longen, meting van botdichtheid,
een RX van de wervelzuil, een inspanningsproef, een elektrocardiogram
of ECG, een echocardiografie, een 24 uurs-bloeddrukmeting,
een 24 uurs-meting van ECG eventueel bronchoscopie met spoeling en
biopsiename en eventueel bijkomende testen zo medisch geïndiceerd.
U moet jaarlijks op consultatie gaan bij een huidspecialist (dermatoloog).
Dit kan gebeuren tijdens de jaarlijkse evaluatie ofwel bij een
dermatoloog in uw eigen streek.
De arts zal uw huid grondig onderzoeken om eventueel beginnende
letsels op te sporen en ze zo snel mogelijk te behandelen.
U moet uw huisarts raadplegen als u het volgende opmerkt:
• Moedervlekjes die veranderen, groter worden, asymmetrisch worden
en waarvan de randen onregelmatig worden.
• Korsten die niet genezen na 15 dagen of letsels die spontaan gaan
bloeden.
U moet jaarlijks op consultatie gaan bij een oogarts (oftalmoloog). Dit
kan eveneens gebeuren tijdens de jaarlijkse evaluatie, of bij een oftalmoloog
in uw eigen streek. U brengt het verslag dan gewoon mee.

PSYCHOSOCIAle ZORg
nA lOngTRAnSPlAnTATIe
32 33
Zowel de patiënt als zijn directe familie moet na de transplantatie op
psychosociaal vlak een proces doorlopen om te ‘leren leven met nieuwe
longen’.
Bij deze psychosociale vragen spelen de psychologe en de sociaal werker,
in samenwerking met de overige teamleden, een belangrijke rol.
Zij bespreken, ondersteunen en begeleiden de patiënt en zijn omgeving
doorheen het transplantatieproces en verwijzen onderling naar elkaar
door.
onmIddellIjk nA de trAnsplAntAtIe
U verblijft op intensieve zorgen (ITE-513), de medium care (MC-511) en
de transplantatieafdeling (PNEU-650).
Longtransplantatie is een hoogtechnologische heelkundige ingreep.
Het ondergaan van een longtransplantatie is dan ook een ingrijpende
gebeurtenis, en dit zowel voor de patiënt als voor zijn directe familieleden.
Het emotioneel verwerken van de transplantatie en de isolatieperiode
na de transplantatie is niet altijd vanzelfsprekend.
Na het verblijf in het ziekenhuis volgt het ontslag naar huis. Misschien
voelt u zich angstig of hebt u gemengde gevoelens om het ziekenhuis
te verlaten. Ook het voorbereiden van het ontslag en de thuiskomst
organiseren, is vaak belastend voor de familieleden.
terug thuIs: IntegrAtIe en AAnpAssIng
Na een verder herstel thuis, start de aanpassingsperiode. Hierbij kunnen
zich ook veel vragen stellen.
Op lichamelijk vlak:
• het op tijd opmerken van infectie en afstoting;
• de therapietrouw (volgen van de instructies van de arts);
• het verschijnen en omgaan met neveneffecten van de medicatie.
Op sociaal vlak:
• terug verantwoordelijkheden en taken opnemen in het gezin;
• terug opnemen van sociale contacten (in de buurt, met vrienden en/
of familie, in het verenigingsleven enzovoort);
• opnieuw naar school of het werk? Terug hobby’s uitoefenen? Reizen?
Sporten?;
• praktische zaken: vervoer van en naar het ziekenhuis (dagzaal), financiële
consequenties.
Op psychisch vlak:
• omgaan met angst en onzekerheid voor afstoting en infectie;
• stemmingsveranderingen.

FInAnCIËle ASPeCTen
34 35
Ziekenhuiskosten
Een aantal weken na uw ontslag uit het ziekenhuis zal de oplegrekening
van uw hospitalisatieperiode naar uw thuisadres worden opgestuurd.
Het bedrag dat daar op vermeld staat, moet u volledig betalen.
Als u een privéverzekering hebt afgesloten die de ziekenhuiskosten ten
laste neemt, kunt u deze rekening gedeeltelijk of volledig teruggestuurd
krijgen van uw verzekeringsinstelling.
Kosten consultatie
Na elke consultatie krijgt u een rekening toegestuurd. Deze rekening
moet u volledig betalen. Ingesloten bij de factuur vindt u een groen formulier
dat u recht geeft op een gedeeltelijke tussenkomst vanwege uw
ziekenfonds in de kosten van de consultatie.
Tussenkomst in de verplaatsingsonkosten
Sommige patiënten genieten een tussenkomst in de verplaatsingsonkosten
van en naar het ziekenhuis bij opvolgconsultaties. Deze tussenkomst
gebeurt vanuit de aanvullende vrije verzekering (A.V.R.) van
het ziekenfonds. U vraagt best na bij uw ziekenfonds of u al of niet een
tussenkomst in de verplaatsingsonkosten krijgt.
Als er tussenkomst is, kunt u bij ons een attest krijgen met de data van
uw verplaatsingen.
De maximumfactuur
Door de regeling van de maximumfactuur worden de jaarlijkse kosten
van uw gezin beperkt tot een maximumbedrag.
Van zodra uw medische kosten in de loop van het jaar het maximumbedrag
bereiken, krijgt u de overige medische kosten volledig terugbetaald.
Dit maximumbedrag hangt af van het inkomen van uw gezin.
Jaarlijks netto gezinsinkomen Maximumbedrag
0 – 14 878 euro 450 euro
14 878 – 22 872 euro 650 euro
22 872 – 30 866 euro 1 000 euro
30 866 – 38 527 euro 1 400 euro
Vanaf 38 527 euro 1 800 euro

ZelFHUlPgROeP HAlO VZW
36 37
HALO vzw is een zelfhulpgroep die zich richt tot patiënten die een
(hart-)longtransplantatie overwegen of hebben ondergaan en tot hun
directe omgeving.
De zelfhulpgroep kan op verschillende manieren ondersteuning bieden
aan mensen die al een longtransplantatie ondergaan hebben of nog op
een longtransplantatie wachten. De belangrijkste manieren worden
hieronder opgesomd:
• Het bijstaan van de patiënten en hun onmiddellijke omgeving
door het verlenen van emotionele steun.
Luisteren naar mensen die met dezelfde problemen (hebben) moeten
afrekenen en met hen meevoelen, geeft nieuwe moed. Bovendien
leren patiënten en familieleden van elkaar hoe ze de zaken het beste
kunnen aanpakken. Soms hebben nieuwe patiënten genoeg aan de bijeenkomsten
van de groep, maar vaak zetten ze de onderlinge steun
verder door telefoongesprekken, brieven of individuele contacten.
• Het geven van informatie over de verschillende aspecten
van de transplantatie.
Het uitwisselen van informatie binnen de groep is essentieel. Ook
familieleden, kennissen en een breed publiek hebben behoefte aan
juiste en bruikbare informatie. Het uitwisselen van eigen ervaringen
en kennis, het uitnodigen van experten om bestaande of nieuwe
behandelingsmethoden uit te leggen en het verduidelijken van specifieke
problemen in verband met de transplantatie, zijn voorbeelden
van informatie waaraan een grote nood bestaat. Die uitwisseling van
ervaringen kan probleemoplossend zijn of kan ook belangrijk zijn voor
doorverwijzing of voor het zoeken naar geschikte hulpverleners.
• Het bevorderen van begrip bij een breder publiek.
Nog altijd bestaat bij sommige mensen weerstand tegenover het
transplanteren van organen. De hulpgroep probeert deze vooroordelen
te doen verdwijnen.
• Het verdedigen van de belangen van de leden tegenover de
verschillende instanties.
De verdediging van de belangen en de uitoefening van druk op
bepaalde instanties heeft weinig effect als die uitgaan van een individu
alleen. Door op te treden als groep is de kans op slagen groter.
• Het verlenen van diensten aan de patiënten en hun familie.
Voorbeelden hiervan zijn het ter beschikking stellen van SOSstickers,
een lijst met aandachtspunten voor vakantie, het uitgeven
van een viermaandelijkse nieuwsbrief enzovoort.
• Het organiseren van sociale activiteiten.
Het samenbrengen van de patiënten en hun omgeving in een losse,
sociale context laat de nieuwere leden toe zich makkelijker in de
groep te integreren en hernieuwt contacten en vriendschappen tussen
alle leden.
Voor meer informatie over de zelfhulpgroep of voor een gesprek rond
transplantatie kunt u terecht bij:
Secretariaat HALO vzw
t.a.v.Agnes Van den Wijngaert
Elshoutlaan 39
2960 Brecht
tel./fax 03 663 69 81
www.halovzw.info
U kunt ook terecht bij de coördinatoren van het netwerk rond emotionele
ondersteuning:
UZ Leuven campus Gasthuisberg
Sociaal werk
Dirk Delva, tel. 016 34 43 58

PRAKTISCHe gegeVenS
38 39
Telefooncentrale UZ Leuven
tel. 016 33 22 11
Kernteam longtransplantatie
Geert Verleden, Lieven Dupont, Dirk Van Raemdonck
secretariaat thoraxheelkunde, tel. 016 34 68 20
secretariaat pneumologie, tel. 016 34 68 02
www.longtransplantatie.be
E 650 transplantatieafdeling (blauwe pijl, vijfde verdieping)
E 650: tel. 016 34 65 00
Dagzaal: tel. 016 34 03 72
e-mail: longtransplantatie@uzleuven.be
E 513 intensieve zorgen A (roze pijl, eerste verdieping)
tel. 016 34 40 60
E 511 medium care (roze pijl, eerste verdieping)
tel. 016 34 40 50
Verpleegkundig specialist
Veronique Schaevers, tel. 016 34 16 82
Sociaal werk
Dirk Delva, tel. 016 34 43 58
Pastoraal werk
Piet Vandevoorde, tel. 016 34 86 27
Psychologe
Valentine Lemaigre, tel. 016 34 68 02
nOTITIeS
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

40 nOTITIeS
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

© maart 2011 UZ Leuven
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt
door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere
wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de algemene
directie van UZ Leuven.
Ontwerp en realisatie:
Deze tekst werd opgesteld door pneumologie in samenwerking met
communicatie.
Verantwoordelijke uitgever
UZ Leuven
Herestraat 49
3000 Leuven
Tel. 016 34 49 00
www.uzleuven.be