You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
de 20e eeuw<br />
Naar een communicatiemaatschappij<br />
René De Herdt
Het MIAt<br />
een unIeke reflectIe op onze sAMenlevIng<br />
Het MIAT toont hoezeer onze samenleving tussen 1750<br />
en 2000 is geëvolueerd en hoe grondig de industriële<br />
revoluties het dagelijks leven hebben veranderd.<br />
In het museum illustreren tal van voorwerpen, machines<br />
en evocaties de vooruitgang in de 19e en 20e eeuw.<br />
Maar het MIAT gaat ook dieper in op het leven van<br />
onze voorouders. Je krijgt als bezoeker niet alleen een<br />
buitengewoon uitzicht over de stad Gent, maar ook een<br />
goed inzicht in hoe onze hedendaagse samenleving<br />
zich heeft ontwikkeld. Tijdens de eerste industriële<br />
revolutie waren de wol- en katoennijverheid innoverende<br />
nijverheden. Daarom legt het MIAT een<br />
bijzonder accent op textiel.<br />
Het MIAT is een jong museum. In 1990 werd het<br />
ondergebracht in de voormalige katoenspinnerij Desmet-<br />
Guéquier, een gebouw uit 1905. Het verwijst naar de<br />
periode waarin Gent nog een echte textielstad was. ‘Het<br />
Manchester van het continent’ werd ze genoemd.<br />
Via een metalen trap daal je af naar het MIAT. Vroeger<br />
bevond zich hier een zogeheten ‘meers’: ‘de Minnemeers’.<br />
Op dit lage weidegebied (‘meers’) in de noordelijke<br />
bocht van de Leie werd vanaf de 16e eeuw linnen te<br />
bleken gelegd. Nu bevindt er zich een verftuin met een<br />
veertigtal verschillende planten die gebruikt werden<br />
om textiel artisanaal te verven. De naam ‘Minnemeers’<br />
verwijst tevens naar de ‘meermin’, een heidens symbool<br />
voor de bedrieglijke kracht van de zinnelijkheid, dat werd<br />
gerecupereerd door de middeleeuwse kerk.<br />
Uiterst rechts staat een bronzen standbeeld van<br />
Pierre De Geyter (1848-1922), een ontwerp van<br />
kunstenaar Tom Frantzen. Het werd opgericht in 1998,<br />
ter herinnering aan de Gentenaar die ‘De Internationale’<br />
componeerde, het lijflied van de socialistische beweging.
NAAR EEN<br />
commuNicAtiEmAAtschAppij<br />
De 20e eeuw: produceren voor de consumptiemaatschappij<br />
In de 19e eeuw ontstonden op het noordelijk halfrond industriële grootmachten.<br />
De liberale economie waar ze op stoelden, wordt in de 20e eeuw voortgezet.<br />
Het arme zuidelijke halfrond levert de grondstoffen, terwijl het Noorden de grote<br />
winsten opstrijkt. Het economisch leven wordt in veel gevallen nog geregeld<br />
door het optreden van de staat. De arbeider krijgt een aanvaardbaar loon en<br />
kan rekenen op allerlei sociale voorzieningen. Er komt meer vrije tijd en de<br />
ontspanningsmogelijkheden nemen toe, net als het comfort.<br />
Europa moet zijn plaats als industriële koploper afstaan aan de VS. Twee<br />
verwoestende oorlogen, met daartussen de economische wereldcrisis van 1929-<br />
1939, dragen daartoe bij. Hoewel tussen 1945 en 1985 de nieuwe Amerikaanse<br />
grootmacht verwikkeld is in een ‘Koude Oorlog’ met de communistische Sovjet-<br />
Unie en in de westerse landen de dekolonisatie inzet, breekt een gouden tijd van<br />
materiële overvloed en consumptie aan. Vanaf 1989 valt het Oostblok uiteen en<br />
begint de derde industriële revolutie. Daarin spelen biotechniek, het audiovisuele en<br />
de informatica een cruciale rol. Het pad naar de mondialisering en de communicatie-<br />
en informatiemaatschappij is hiermee voorgoed geëffend.<br />
i. Bij de aanvang van de 20e eeuw<br />
La belle époque<br />
De benaming “Belle Époque” ontstond na de Eerste Wereldoorlog. Met veel nostalgie werd toen<br />
teruggeblikt op, de periode tussen 1890 en 1914, een tijd van grote ontdekkingen, ongeziene vooruitgang<br />
en het geloof in de onbegrensde mogelijkheden van wetenschap en technologie.<br />
Rond de eeuwwisseling bevond de industrie zich in een stroomversnelling. Nieuwe sectoren zoals de<br />
staal- en de metaalnijverheid, de scheikundige industrie, de elektriciteitsproductie en de petroleumwinning<br />
maakten een stormachtige ontwikkeling door. Transatlantische schepen zorgden voor snel en goedkoop<br />
transport. Telegraaf en telefoon voorzagen in communicatie op lange afstand. In 1908 bracht Henry Ford de<br />
eerste betaalbare auto op de markt, de Ford T. Een jaar later stak de Fransman Louis Blériot voor het eerst<br />
met een vliegtuig het Kanaal over. In de kunstwereld ontstonden stromingen als het fauvisme, het kubisme<br />
en het impressionisme. Rijke industriëlen zoals Armand Solvay lieten door architecten als Victor Horta en<br />
Henry van de Velde een Art Nouveau huis bouwen.
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
Voor België was de Belle Epoque een tijd van nooit geziene<br />
industriële en commerciële expansie. Tegen 1914 was ons land<br />
de vijfde handelsnatie ter wereld. Op sociaal gebied ging achter<br />
dit moderne dynamische België nog een andere realiteit schuil.<br />
Deze wereld werd bevolkt door fabrieksarbeiders, kleine boeren,<br />
handwerkers, dienstboden, leurders, thuiswerkers en ambachtslui.<br />
Arbeiders- en vrouwenbewegingen streden voor meer sociale<br />
rechtvaardigheid en stemrecht. Levensbeschouwelijke tegenstellingen<br />
concentreerden zich nog steeds op de strijd rond het onderwijs.<br />
Kasseibestrating<br />
De belle époque werd in Gent, Brussel en Antwerpen onder meer<br />
gekenmerkt door grote saneringswerken: men opende nieuwe<br />
straten en boulevards, en legde pleinen, squares en openbare parken<br />
aan. Dit stuk 19e-eeuwse verharde openbare weg bestaat uit ruw<br />
behouwen porfierkeien. Porfier was een granietsoort uit Henegouwen<br />
die in Vlaanderen zeer geliefd was voor het aanleggen van wegen. (1)<br />
straatverlichting<br />
Grote booglamp met originele lamphouder en ophangingssysteem.<br />
Het (witte) licht werd verkregen door een vonk die tussen twee<br />
koolstofstaven oversloeg. Het was zo fel dat één lamp een heel plein<br />
kon verlichten. (2)<br />
De kar van de scharensliep, 1890<br />
De scharensliep was een volksfiguur die met zijn wagen, een soort<br />
mobiele werkplaats, door de straten trok om gereedschap te slijpen.<br />
(Herkomst: Van Windsen, Desteldonk) (3)<br />
Woonhuis en interieur, ca. 1910<br />
Reconstructie van de gevel en het interieur van een woning van<br />
vóór W.O.I. Let op de schaarse verlichting met een kooldraadlamp.<br />
Verwarmen gebeurde met steenkool in een kookhaard. Aangezien er<br />
nog geen lopend water was, moest het water opgepompt worden uit<br />
een waterput. Wonen, koken en andere huishoudelijke taken, zoals<br />
strijken, gebeurden in één ruimte. Het feit dat er elektriciteit was,<br />
wijst erop dat dit een interieur van een beter betaalde arbeider was.<br />
(1)
5<br />
6<br />
7<br />
8<br />
9<br />
mosterdfabriek tierenteyn<br />
Reconstructie van mosterdwinkel Tierenteyn met de originele houten<br />
winkelpui in neoclassicistische stijl.<br />
In 1818 startte Petrus Tierenteyn met een kruidenierszaak in Gent,<br />
waar hij volgens de bereidingswijze uit Dijon mosterd produceerde.<br />
De winkelpui zelf dateert uit het begin van de 20e eeuw. Hoewel<br />
toen de belle époque en de art nouveau floreerden, is hij traditioneel<br />
vormgegeven.<br />
In de mosterdwinkel staat een gietijzeren cilindermolen (eerste<br />
kwart 20e eeuw) voor het pletten van mosterdzaad. Na het pletten<br />
werden de zaadjes met azijn gemengd. De brij moest 24 uur rusten<br />
en zwellen in houten tonnen. Nadien maalde een grote pletmolen de<br />
mosterd.<br />
Na het zwellen werd de gemalen brij tussen twee molenstenen<br />
fijngewreven. Deze pletmolen (ca. 1900) moest na elke draaibeurt<br />
gedemonteerd, gespoeld en grondig gereinigd worden. Dit was een<br />
zeer omslachtig werk, vooral door het gewicht van de molenstenen.<br />
Men ziet ook een mandenfles of ‘dame jeann’. Deze typische fles<br />
werd gebruikt voor het transport van vloeistoffen. Hier zijn de<br />
mandenflessen gevuld met azijn.<br />
Men bemerkt ook houten mosterdvaatjes (eerste kwart 20e eeuw),<br />
waarin de mosterd werd bewaard. Een klasseerkast en een kasregister<br />
vervolledigen het geheel. Al deze opbjecten zijn afkomstig van de<br />
Mosterdfabriek Tierenteyn-Verlent Gent. (5) (6) (7)<br />
triomfboog voor de Gentse<br />
wereldtentoonstelling, 1913<br />
Deze verkleinde reconstructie van een triomfboog is gebaseerd op<br />
een ontwerp van de belangrijke Gentse architect Geo Henderick<br />
(1879-1957). In tegenstelling tot zijn ‘Hal der Machines en der<br />
Elektriciteit’ voor de wereldtentoonstelling werd dit voorstel niet<br />
gerealiseerd. (8)<br />
Evocatie van de gelagzaal van grand<br />
café Gambrinus<br />
Café Gambrinus was een befaamd grand café met een restaurant<br />
in de Vlaanderenstraat, bij het voormalige Zuidstation in Gent.<br />
Het was genoemd naar de god van het bier en de bierbrouwers.<br />
Het oorspronkelijke art nouveau-interieur uit 1897 werd na W.O.I<br />
gewijzigd. Hier ziet men slechts twee van de vijf schilderijen die tot<br />
het interieur behoorden. Deze twee anonieme schilderijen in sociaal-
10<br />
11<br />
12<br />
realistische stijl – we zien een spinnerij en weverij – verheerlijken de<br />
Gentse industrie. (9)<br />
Tot dit interieur behoort ook een grammofoon. De grammofoon werd<br />
geperst in bakeliet en ze werd afgetast door de groeftaste (pick-up)<br />
van de platenspeler. Hierbij volgde de naad de slingeringen in de<br />
groef. Het elektrisch signaal werd versterkt in de geluidsversterker<br />
en aan een luidspreker doorgegeven. Dankzij talrijke verbeteringen<br />
verscheen naast de 78-toerenplaat met een speelduur van ca. 4,5 min<br />
per kant de 33-toeren langspeelplaat met een speelduur van 22 tot<br />
30 min. (10)<br />
(Merk Chantal. Herkomst L. Moeremans, Gent).<br />
Leeskast medische apparatuur, begin<br />
20e eeuw (11)<br />
In België werd aan het begin van de 20e eeuw steeds meer<br />
aan geboortebeperking gedaan. Naast de coïtus interruptus<br />
(vroegtijdige terugtrekking) gebruikte men vooral vaginale douches,<br />
spoelringen en irrigatiemethodes. Bij vaginale douches werd na<br />
de geslachtsgemeenschap lauw water, gemengd met citroensap,<br />
zeepsop of azijn, in de vagina gespoten. Het pessarium werd door<br />
een minderheid van de vrouwen gebruikt.<br />
Voorwerpen:<br />
- Spoelkan en spons (Verzameling MIAT)<br />
- Pessarium (3 stuks) en zaaddodende middelen<br />
(Verzameling prof. M. Thiery, Gent)<br />
- Bladzijde uit ‘Het middelenboekje’ van de Nieuwe Malthusiaanse<br />
Bond (Verzameling prof. M. Thiery)<br />
De afbeeldingen tonen achtereenvolgens:<br />
1. een sponsje met zijden lintje dat vóór de<br />
geslachtsgemeenschap in de schede moest worden gebracht;<br />
2. een irrigator, waarmee na de geslachtsgemeenschap de<br />
vagina werd gespoeld;<br />
3. een pessarium, dat als barrière in de schede van de vrouw<br />
werd gebracht.<br />
- Werkboekje (mevrouw De Cuyper-Temmerman, 1908)<br />
- Strijkijzers op houtskool (Legaat J. Storme)<br />
Vier schilderijen van de socialistische<br />
arbeidersbeweging (12)<br />
Constant Dratz (1875-1930) schilderde deze werken in 1924 voor<br />
de Internationale Coöperatieve Tentoonstelling in het Gentse<br />
Citadelpark.
13<br />
14<br />
15<br />
1. ‘De vlag en standaard van de Textielarbeiderscentrale van België’<br />
(13)<br />
2. ‘Muze neemt arbeidster onder haar hoede’. Dit schilderij illustreert<br />
de rol van de vrouw in de arbeidersvereniging.<br />
3. ‘Hulde aan Emiel Moyson, met de vaandels van Gentse spinners en<br />
wevers, de oudste vlaggen van arbeidersorganisaties in<br />
Vlaanderen’<br />
4. ‘De weldaden van de vakvereniging als een symbolische<br />
levensboom’<br />
(Herkomst: Museum voor Schone Kunsten, Gent)<br />
metaaldraaibank comhaire, vóór 1914<br />
Eind 19e en begin 20e eeuw groeide Gent uit tot het belangrijkste<br />
centrum voor machinebouw in Vlaanderen. Gentse machine- en<br />
motorenfabrieken, zoals Carels, Vande Kerckhove en de Phoenix<br />
waren, internationaal gekend. (14)<br />
Constructie: Atelier Comhaire, Gent<br />
Natte vlascontinu, 1902<br />
De Gentse vlasnijverheid bereikte in het eerste kwart van de<br />
20e eeuw haar hoogtepunt. Gent telde toen de drie grootste<br />
vlasfabrieken van Vlaanderen: La Lys, La Liève en La Linière Gantoise.<br />
De machines kwamen bijna uitsluitend uit Ierland. Aan deze beruchte<br />
natte continu’s werkten enkel spinsters. Ze waren onderbetaald<br />
en leden door de slechte arbeidsomstandigheden vaak aan<br />
beroepsziekten. (15)<br />
Constructeur: J. Mackie & Sons, Belfast<br />
(Herkomst: Stedelijk Textielinstituut H. Story, Gent)
16<br />
3. Kinderen in de jutespinnerij, ca. 1919<br />
Deze Hollandse meisjes naaiden jute tot zakken.<br />
Fototentoonstelling over kinderarbeid.<br />
Kinderarbeid kwam nog voor in de lichte en ambachtelijke nijverheid<br />
en in de landbouw. (16)<br />
1. Kinderen uit La Linière Gantoise<br />
Groepsfoto van kinderen op weg naar de vlasspinnerij La Linière<br />
Gantoise, genomen aan de Hoogpoort te Gent. Veel jongens en<br />
meisjes moesten ’s morgens rond 4 uur opstaan. Ze woonden op<br />
anderhalf tot 2 uur loopafstand van de fabriek.<br />
2. Landelijke betoging in Brussel, 1906<br />
Op 15 augustus 1906 manifesteerden in Brussel de kinderen en<br />
vrouwen uit de natte vlasspinnerijen voor een vermindering van<br />
het aantal arbeidsuren. Uiterst rechts op de foto staat Jan Samijn,<br />
voorzitter van de vakvereniging van de Gentse vlasbewerkers.<br />
(Herkomst: Verzameling Archief en Museum van de Socialistische<br />
Arbeidersbeweging (Amsab), Gent)<br />
4. Stakende textielarbeiders in Kortrijk, 1909<br />
Groep stakende meisjes en vrouwen uit de vlasfabriek van M. De Kien en Co., op de dag dat zij Josef Coole<br />
(tweede van links vooraan), secretaris van de Kortrijkse vakbond, naar de gevangenis vergezelden. Coole<br />
was veroordeeld tot zes maanden gevangenis omdat hij zijn arbeidsters in het openbaar had verdedigd.<br />
(Herkomst: Verzameling Archief en Museum van de Socialistische Arbeidersbeweging (Amsab), Gent)<br />
5. Kleine jongen helpt bij de bietenoogst, ca. 1902<br />
(Herkomst: Seminarie voor Historische en Vergelijkende Pedagogiek, Gent)<br />
6. Vlasbewerking: het samenbinden van de bussels<br />
Het slijten of trekken van het vlas gebeurde op het eind van de maand juni. De kinderen gingen niet naar<br />
school en hielpen bij de vlasboeren. Het vlas werd met wortel en al uit de grond getrokken en in bussels<br />
gebonden.<br />
7. Vlasbewerking: het eggen<br />
Na het zaaien van het vlas volgde het eggen, waarbij het jonge zaad in de grond werd ‘gedekt’. Jongens<br />
werden bij deze bewerking als volwaardige arbeidskracht naast een volwassen man ingeschakeld.<br />
(Copyright: J. Ballegeer en J.P. Braems)<br />
8. Bloembollenpelsters in Nederland, 1924<br />
“We waren twaalf, als er controle was moesten we ‘veertien’ zeggen. ’t Was elke dag drie kwartier heen en<br />
terug naar de bollenschuur. Een fiets hadden we niet. Die kon je wel huren, voor 1,25 guldens in de week,<br />
maar als je niet meer dan een kwartje in de maand kreeg, was dat zonde.”
9. Stoelenmatster en zoontje, 1910<br />
De huiskamer werd vaak omgevormd tot werkplaats voor de vrouw en enkele kinderen. Dit is de werkplaats<br />
van een stoelenmatster en haar zoon in Mechelen. Dit vak telde rond 1900 zevenhonderd arbeiders, die tot<br />
60 uur per week werkten en daarvoor amper zeven frank kregen.<br />
10. Meisje in een steenbakkerij in Steendorp (Oost-Vlaanderen)<br />
In de steenbakkerij werkten zeer veel kleine kinderen. Bijna alles gebeurde in openlucht en het werk was<br />
erg vermoeiend. Volwassenen begonnen om 3 uur ’s morgens, kinderen en jongeren om 4 uur. Ze werden<br />
soms slapend aangekleed en door hun vader naar de werf gedragen. Daar kregen ze koud water in hun<br />
gezicht om hen wakker te maken. Het werk werd haast ononderbroken voortgezet tot 9 of 10 uur ’s avonds.<br />
De behandeling van de werklieden was vaak zeer slecht. Veel meisjes werden nog op hun eerste werkdag<br />
ontmaagd. Dit ‘herenrecht’ wordt door Piet van Aken in zijn roman Klinkaart (1954) schrijnend beschreven.<br />
(Herkomst: Verzameling Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas, Sint-Niklaas)<br />
11. Kuiper Warrinier met twee leerjongens, poserend voor zijn atelier te Brugge, ca. 1900<br />
In de kuiperijen, die rond de eeuwwisseling floreerden, werkten heel wat kleine jongetjes. Het werk van een<br />
kuiper bestond uit het maken van houten tonnen, tobben, emmers, waskuipen en boterkannen.<br />
(Copyright: G. Michiels, Brugge)<br />
12. Kleine kinderen maken het stro klaar voor de stoelenvlechters, Mechelen, 1910<br />
(Herkomst: Verzameling F. Van Bost, Gent)<br />
13. Hulpje van de schoorsteenveger<br />
Toen huizen nog met kolenvuren en houtkachels werden verwarmd, was schoorsteenveger een veel<br />
voorkomend beroep. De veger had lenige jongetjes in dienst die in de schouwen van grote huizen<br />
klommen om er het roet weg te kappen of te vegen. Het werk gebeurde blootsvoets om voldoende grip te<br />
hebben op de stenen. Het was gevaarlijk en de kinderen kregen een grote hoeveelheid roet en stof binnen.<br />
14. Schoenmakershulpjes<br />
De kinderen leerden van jongs af ‘de stiel’. Ze verdienden heel weinig, tot ze alle knepen van het vak<br />
beheersten. Soms hadden dergelijke hulpjes het veel harder te verduren dan fabrieksarbeidertjes.<br />
15. Schipperskinderen in een trekzeel, ca. 1925<br />
Een binnenschip werd door een paard of door de vrouw of kinderen van de schipper getrokken langs het<br />
jaagpad. Kinderen liepen zo tot 12 uur per dag. Schipperskinderen gingen vaak nauwelijks naar school.<br />
(Herkomst: Seminarie voor Historische en Vergelijkende Pedagogiek, Gent)<br />
16. Melkverkopertjes<br />
Naast het specifieke veldwerk moesten boerenkinderen ’s morgens vroeg naar de stad om er producten van<br />
de boerderij te verkopen. Het vervoer van de kannen melk en van de karnemelk (afgeroomde melk met een<br />
zurige smaak) gebeurde met hondenkarren.
ii. Eerste Wereldoorlog<br />
De Eerste Wereldoorlog is een rechtstreekse uitloper van het economisch kapitalistisch denken tijdens de<br />
belle époque, met z’n niet te stuiten optimisme, mateloos nationalisme en uitbuitend imperialisme. Vanaf<br />
1907 ontstonden er bij de Europese mogendheden twee blokken: de Centralen (Oostenrijk-Hongarije,<br />
Duitsland, Turkije…) en de Geallieerden (Servië, Rusland, Frankrijk, België, Groot-Brittannië…). Een<br />
bewapeningswedloop zorgde voor een oorlogspsychose: niemand wou de oorlog, maar iedereen was er<br />
ook van overtuigd dat een vlugge diplomatieke overwinning met militaire ingrepen mogelijk was. Tegen<br />
alle verwachtingen in mondden de vijandelijkheden uit in een loopgravenoorlog.<br />
Oostenrijk greep de moord op aartshertog en troonopvolger Franz Ferdinand door de Serviër Prinzip<br />
(Sarajevo, 28 juni 1914, zie tekening) aan om Servië de oorlog te verklaren. Hierop volgde een reeks<br />
ultimatums en oorlogsverklaringen tussen de landen van de twee blokken. In het Westen trokken de<br />
Duitsers door België en Noord-Frankrijk, met als doel Parijs. Dat bereikten ze niet. Ook hun poging om het<br />
Kanaal te bereiken stuitte op het verzet van het Belgisch leger, dat zich achter de IJzer had ingegraven.<br />
Wat eind 1914 begon als een ‘militaire wandeling’ tussen enkele Europese hoofdsteden, draaide uit op<br />
een nooit geziene slachtpartij. Deze loopgravenoorlog duurde tot 11 november 1918. Toen ondertekende<br />
Duitsland een wapenstilstand in het bos van Compiègne nabij Parijs. De ’Groote Oorlog’, gevoerd door<br />
moderne geïndustrialiseerde staten, maar met verouderde militaire strategieën, was op menselijk vlak<br />
catastrofaal: 10 miljoen doden, 20 miljoen gewonden en enorme verwoestingen. Het optimisme van vóór<br />
1914 was gefnuikt. Talrijke politieke problemen bleven onopgelost en het vredesverdrag van Versailles<br />
(1919) bevatte al de kiemen van de Tweede Wereldoorlog.<br />
17<br />
Reconstructie van een loopgracht uit de<br />
Eerste Wereldoorlog (17)<br />
tekening aanslag Franz Ferdinand<br />
Op 28 juni 1914 werden de Habsburgse kroonprins Franz Ferdinand<br />
en zijn vrouw neergeschoten in Sarajevo. Deze aanslag vormde de<br />
directe aanleiding voor het begin van de Eerste Wereldoorlog.<br />
Foto Zeppelin<br />
In 1915 zette Duitsland Zeppelins in bij aanvallen op Groot-Brittannië.<br />
Op 7 juni 1915 haalde een Britse piloot een Zeppelin neer boven<br />
Gent. Het luchtschip stortte te pletter op het klooster van Onze-<br />
Lieve-Vrouw-visitatie in Sint-Amandsberg.<br />
(Stadsarchief Gent)
18<br />
iii. De interbellumperiode<br />
19<br />
20<br />
Leeskast Eerste Wereldoorlog:<br />
‘Vechten om te overleven’ (18)<br />
De Duitse invasie in België (augustus 1914) ging gepaard met<br />
gruwelen tegenover de burgerbevolking. Het dagelijks leven werd<br />
beheerst door de strijd om te overleven. De industrie lag grotendeels<br />
plat en de werkloosheid nam enorme proporties aan. Vooral bij<br />
vrouwen uit de textiel- en vlassector liep het werkloosheidscijfer<br />
hoog op. Zij engageerden zich o.a. in liefdadigheidsorganisaties, in<br />
hospitalen aan het front en zelfs in de wapenindustrie.<br />
- Strijkijzers met steen. Het strijkijzer kon worden gevuld met een<br />
gloeiende steen, zodat de strijkzool warm werd (Legaat J. Storme)<br />
- Soepkan, gamel, koffiebrandtoestel voor Leuvense stoof<br />
- Sunlight- en Condorzeep<br />
Fabriekspoort met aanplakbiljetten en<br />
affiches (19)<br />
Reproducties van affiches, aanplakbiljetten en verordeningen<br />
uitgevaardigd tijdens de Wederopbouw. Dit materiaal dateert van na<br />
28 november 1918.<br />
(Herkomst fabriekspoort: katoenspinnerij Van Acker, Gent)<br />
Leeskast jaren 1920: ‘terug naar de<br />
haard en de kinderen’ (20)<br />
In de jaren 1920 nam in België de vrouwelijke tewerkstelling in<br />
de landbouw en de industrie enorm af; ook in de dienstensector<br />
konden vrouwen zich nauwelijks handhaven. De huisarbeid moest<br />
het definitief afleggen tegen de gemechaniseerde arbeid. Het<br />
zogenaamde ‘traditionele gezin’ – met een buitenshuis werkende<br />
vader en een huismoeder – werd meer en meer de norm.<br />
- Typemachine Pheinmetall Borsig, sigarettenhouder<br />
- Gietijzeren strijkijzers. Het strijkijzer moest eerst opgewarmd<br />
worden op een kachel. (Legaat J. Storme)
21<br />
22<br />
23<br />
hoedenstoompersmachine (21)<br />
Een hoed staat altijd goed. De eerste bolhoed werd rond 1850<br />
in Engeland ontworpen door James en George Lock. Hun<br />
opdrachtgever, Thomas Williame Coke, 2de Graaf van Leicester,<br />
zocht aanvankelijk een hoofddeksel dat hard genoeg was om zijn<br />
jachtopzichters, op zoek naar stropers, te beschermen tegen slagen<br />
op het hoofd en een ruiter te paard tegen laaghangende takken.<br />
Het ontwerp van de Locks werd op grote schaal geproduceerd door<br />
hoedenmakers Thomas en William Bowler. De bolhoed kreeg in het<br />
Engels dan ook de naam “bowler hat”.<br />
Rond de eeuwwisseling piekte de populariteit van de bolhoed<br />
wereldwijd. Het werd een tijdsicoon. De bolhoed vormde de<br />
middenweg tussen de hoge hoed die gedragen werd door hogere<br />
sociale klasse en de stoffen pet van de arbeider.<br />
Contructeur: A. De Herdt – De Groof, F. Vande Cruys, Brussel<br />
huishoudtoestellen die het leven van de<br />
vrouw vergemakkelijkten<br />
De opgestelde toestellen waren een luxe die enkel de hogere klasse<br />
zich kon permitteren. (22)<br />
1. Kolenfornuizen uit een burgerhuis<br />
Fornuis, L.F.B., 1925 en fornuis Godin<br />
2. Rolveger<br />
Met dit apparaat, de voorloper van de stofzuiger, maakte de<br />
huisvrouw gemakkelijk de vloerbedekking en de tapijten schoon.<br />
De rolveger werd in 1876 uitgevonden en was zeer populair.<br />
Constructeur: Bissel’s Elite<br />
3. Stofzuiger Hoover, tweede helft 20e eeuw<br />
De mechanische stofzuiger werd rond de eeuwwisseling uitgevonden.<br />
In 1908 begon de Amerikaan William Hoover met het vervaardigen<br />
van elektrische stofzuigers. Vanaf de jaren 1920 verspreidde de<br />
stofzuiger zich ook over Europa. Tien jaar later was hij in België<br />
razend populair.<br />
4. Sanitair comfort in een burgerhuis<br />
- Badkuip in vuurvaste klei, verstevigd met ijzeren banden<br />
(Constructeur: Rudford & Co Manufacturers [Stourbridge])<br />
- Warmwaterboiler op steenkool, Houben en gasboiler Idalia,<br />
ca. 1880
24<br />
25<br />
26<br />
27<br />
De vrouw tijden het interbellum<br />
- In 1919 werd het algemeen (enkelvoudig) stemrecht voor mannen<br />
vanaf 21 jaar ingevoerd. Vrouwen moesten nog tot na de Tweede<br />
Wereldoorlog wachten. (Stadsarchief Brussel)<br />
- Studentes van de kandidaturen lichamelijke opvoeding leggen<br />
examen af bij professor Irène Van den Oostende-Van der Bracht,<br />
de eerste vrouwelijke hoogleraar aan de Gentse universiteit.<br />
(Archief Universiteit Gent)<br />
- Na de Eerste Wereldoorlog onderging de uiterlijke verschijning<br />
van vrouwen een grote verandering. Het nieuwe schoonheidsideaal<br />
was een jongensachtig meisjestype, dat schijnbaar vrijgevochten<br />
door het leven ging.<br />
Kolenfornuis of ‘cuisinière’ (24)<br />
uit burgerhuis, eerste kwart 20ste eeuw<br />
Vervaardigd door Gentse stovensmid Charles Van Acker & Co.<br />
(Brouwerij Excelsior)<br />
ciné palace (26)<br />
Het MIAT reconstrueerde een eigen filmzaaltje: Ciné Palace is<br />
genoemd naar een merkwaardige art deco-filmzaal op de Korenmarkt<br />
in Gent (nu Cinema Sphinx). Aan de ingang staat een Triarcfilmprojector<br />
voor stomme films. De fotovergroting toont een rij<br />
wachtenden aan de ingang voor een filmvoorstelling in de Nouveau<br />
Cirque in de Sint-Pietersnieuwstraat in Gent. (Stadsarchief Gent). Op<br />
de houten staander liggen het ontwerp van Geo Henderick voor Ciné<br />
Palace en foto’s van het toenmalige interieur. Boven de inkom hangt<br />
een calicot van Metropolis (1929), een futuristische film van Fritz<br />
Lang. In Ciné Palace staat een Zeiss Ikon-projector uit 1945 waarop<br />
nog filmklassiekers worden afgespeeld. Dat gebeurt elke tweede<br />
zondag van de maand. De zaaldeuren zijn afkomstig van Ciné Savoy<br />
uit Gent en de toonkasten van Ciné Rex in Antwerpen.<br />
In de nabijheid van het zaaltje ziet men nog een calicot ter promotie<br />
van de film Casablanca (1942) met Humphrey Bogart en Ingrid<br />
Bergman. In dit kader bevinden zich originele filmtickets uit 1930.<br />
tRiARc-filmprojector voor stomme film<br />
(27)
28<br />
29<br />
30<br />
31<br />
Evocatie van een arbeiderswoonkamer<br />
uit de interbellumperiode<br />
Reconstructie van de gevel en het origineel interieur van een<br />
woonkamer uit de jaren 1920-1930. De kookhaard is voorzien<br />
van een fornuis en er staat reeds een koelkast. De strijkplank en<br />
naaimachine waren de traditionele hulpmiddelen van de vrouw. Haar<br />
inspiratie vond ze in vrouwentijdschriften en in het kookboek van de<br />
Boerinnenbond. (28)<br />
Koffiebranderij sao paulo, interbellum<br />
Het branden van koffie is een delicaat proces dat de koffie zijn<br />
typische smaak bezorgt. Tijdens het branden (‘roosteren’) verandert<br />
de intense warmte de structuur van de boon en worden de essentiële<br />
oliën uit de koffie verwijderd. (29)<br />
(Herkomst: Koffiebranderij Sao Paulo, Sint-Amandsberg, Gent)<br />
Fotovergrotingen<br />
De fotovergrotingen aan de wand illustreren het sociale leven in het<br />
interbellum: (30)<br />
1. Betoging van de huishoudsters in de straten van Cuesmes in de<br />
Borinage tijdens de wilde staking van 1932.<br />
(Herkomst: Verzameling Archief en Museum van de Socialistische<br />
Arbeidersbeweging. (Amsab, Gent)<br />
2. ‘Arbeidsverbod voor vrouwen lost de crisis niet op’. Vrouwendag<br />
in Deinze (Oost-Vlaanderen) in 1934. Tijdens de crisisjaren<br />
probeerde de regering de arbeid van gehuwde vrouwen<br />
te ontmoedigen en te beperken, wat hevig protest uitlokte.<br />
(Herkomst: Verzameling Archief en Museum van de Socialistische<br />
Arbeidersbeweging (Amsab, Gent)<br />
3. Een schippersvrouw aan het werk in de jaren 1930.<br />
(Stadsarchief Antwerpen)<br />
4. Ontspanning aan het Noordkasteel in Antwerpen. In 1936 werd<br />
een jaarlijks betaalde vakantie van zes dagen ingevoerd.<br />
(Stadsarchief Antwerpen)<br />
De huisuitzetting<br />
Reconstructie van een stootkar met huisraad (tafel, stoelen, bed...) na<br />
een woonstuitzetting. De beurscrash van 1929 was nadelig voor alle<br />
klassen in de samenleving. Deze opstelling toont wat een arbeider<br />
zonder werk en woonst in crisistijd moest ondergaan. (31)
32<br />
33<br />
34<br />
Bakelietpers<br />
Oorspronkelijk werd plastic gebruikt om allerlei materialen te<br />
imiteren, maar al snel merkte men dat het ook eigen kwaliteiten<br />
had. Bakeliet was het eerste echt synthetische plastic. Het werd in<br />
1909 uitgevonden door de naar de Verenigde Staten uitgeweken<br />
Gentenaar Leo Baekeland. Vooral in het interbellum was deze<br />
kunststof enorm populair. Deze pers voor wisselende persvormen is<br />
het resultaat van een kwarteeuw technische vooruitgang. (32)<br />
Constructieatelier: Machinefabrik Giesserei Nestal (D)<br />
Leeskast jaren 1930:<br />
‘Vrouwenarbeid doet de werkloosheid<br />
stijgen en schaadt de familie’ (33)<br />
De titel komt van een Franse krant (november 1931). De economische<br />
crisis van de jaren 1930 legde een ernstige hypotheek op de<br />
beroepsarbeid van de vrouw. Ook de doorbraak van het fascisme en<br />
nazisme betekende een terugval voor de situatie van de vrouwen.<br />
Volgens extreem rechts hoorden vrouwen thuis aan de haard en<br />
moesten ze zoveel mogelijk kinderen op de wereld zetten. Bij de<br />
overschakeling op een oorlogseconomie werden veel vrouwen in de<br />
wapenindustrie ingezet.<br />
De kast toont diverse voorwerpen die gebruikt werden in die periode:<br />
- Schuurpoeder Reynco<br />
- Tondeuse<br />
- Thermometer met grotere schaal om de lichaamstemperatuur bij<br />
te houden en zo de vruchtbare periode van een vrouw te bepalen.<br />
(Verzameling prof. M. Thiery)<br />
- Grafieken waarop de lichaamstemperatuur van een vrouw werd<br />
bijgehouden. (Verzameling prof. M. Thiery)<br />
- Strijkijzers verwarmd met spiritus (alcohol). Bij dit type strijkijzer<br />
werd brandspiritus gebruikt als brandstof. (Legaat J. Storme)<br />
Evocatie van een confectieatelier voor<br />
dameslingerie, ca. 1940-1950 (34)<br />
Een selectie grondstoffen voor en afgewerkte producten van<br />
dameslingerie: korsetten, bustehouders in verschillende stadia van<br />
afwerking. De etalagepop Tina is een beschilderde plaasteren pop<br />
van omstreeks 1940.<br />
We zien:<br />
1. Een stoffensnijmachine, een onmisbaar instrument in de<br />
confectienijverheid om volgens knippatronen op maat stukken
35<br />
weefsel te snijden.<br />
(Constructeur: Phillipsohn & Leschziner N 1022, Berlijn)<br />
2. Huismodellen van naai- of borduurmachines uit het eerste kwart<br />
van de 20e eeuw<br />
Elektrisch fabrieksschakelbord,<br />
interbellum<br />
Controle- en schakelbord op marmer uit een bedrijf dat elektriciteit<br />
opwekte door een stoommachine met dynamo of/en turbo-alternator.<br />
De eerste elektrische centrales ontstonden bij het begin van de<br />
20e eeuw, hoewel veel bedrijven toen nog hun eigen energie<br />
produceerden. (35)<br />
Constructeur: Neyt en De Smedt, Gent<br />
‘Zusters, stemt rood!’<br />
Kopie van een socialistische affiche voor de gemeenteraadsverkiezingen<br />
van 1932.<br />
(Herkomst: Stadsarchief Gent)<br />
iV. De tweede Wereldoorlog<br />
36<br />
Leeskast over de tweede Wereldoorlog<br />
Met de inval van Hitlers leger in Polen op 1 september 1939<br />
begon een nieuwe wereldoorlog. Die werd gevoerd door de<br />
zogeheten ‘asmogendheden’ (Duitsland, Italië en Japan) en de<br />
Geallieerden (Frankrijk, Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie, de V.S.<br />
+ hun bondgenoten). Op 10 mei 1940 begon het Duitse leger<br />
met de bezetting van België, Nederland en Luxemburg. Mannen<br />
maar vooral ook vrouwen werden geconfronteerd met het harde<br />
bezettingsregime: door de voedselschaarste, de rantsoenering en<br />
het urenlang aanschuiven namen vele vrouwen hun toevlucht tot hun<br />
zuinigheid en vindingrijkheid om het huishouden overeind te houden.<br />
Sommigen collaboreerden met de nazi’s uit politieke overtuiging<br />
of door familiale invloeden. Anderen traden uit humanitaire<br />
overwegingen in het georganiseerd verzet. De meesten hielden<br />
zich afzijdig. Honderdduizenden stierven in de uitroeiingskampen.<br />
Op 6 juni (‘D-day’) 1944 vielen de Geallieerden Normandië binnen.
België werd bevrijd in september 1944. Duitsland capituleerde<br />
onvoorwaardelijk op 7 mei 1945. (36)<br />
1. Amidonstijfsel, gemaakt van zetmeel of rijst, diende om de was op<br />
te stijven en tijdens W.O.II ook om de soep aan te dikken.<br />
2. Kookboekje met oorlogsrecepten<br />
3. Wastoestel waarmee men water in beweging kon brengen<br />
4. Tondeuse<br />
5. Strijkijzers met gas. Het gas werd als brandstof gebruikt om het<br />
ijzer op te warmen.<br />
(Legaat J. Storme)<br />
V. Na 1945: van consumptietijdperk naar<br />
informatiemaatschappij<br />
Na de Tweede Wereldoorlog brak in het Westen dankzij het heropbloeien van de democratie en de<br />
vrijemarkteconomie een gouden tijd aan. Doorgedreven specialisatie en automatisering in de industrie,<br />
goedkope grondstoffen en nieuwe vormen van energie brachten een welvaartsstijging met zich mee. De<br />
kwaliteit van het leven verbeterde aanzienlijk en de Europese Unie groeide uit tot een machtig handelsblok.<br />
Veel westerse landen werden verzorgingsstaten en vrouwen werden ingeschakeld in het arbeidsproces.<br />
Kolonies scheurden zich af van hun moederlanden.<br />
Omstreeks 1964 ontstond er bij de jongere generatie een nieuwe mentaliteit. Studentenrevoltes, zoals<br />
die van mei 1968 in Parijs, stelden de bestaande maatschappij in vraag. Vanaf de jaren 1970 kwam er een<br />
einde aan de stijgende economische welvaart, onder meer door de drastische stijging van de aardolieprijs.<br />
In de derde wereld heerste vaak schrijnende armoede. De val van de Berlijnse Muur op 9 november 1989<br />
betekende het einde van de Koude Oorlog tussen het kapitalistische en het communistische machtsblok.<br />
Terwijl de industrie een mondiaal gegeven werd, bleven de rijke industrielanden de internationale<br />
instellingen domineren. Nieuwe technieken, zoals internet, leidden tot een nieuwe informatiemaatschappij<br />
waarin communicatie, media en beeldcultuur uitzonderlijk belangrijk zijn.<br />
37<br />
Bottelarij: volautomatische vul- en<br />
kurkmachine, jaren 1950<br />
Deze evocatie van een bottelarij illustreert de automatisering in de<br />
bedrijven. De vulmachine werd gebruikt om wijnflessen te vullen. De<br />
volle flessen werden vervolgens op een lopende band gezet, waar<br />
ze automatisch gekurkt en van een etiket voorzien werden. Op de<br />
achtergrond staan enkele grote houten wijntonnen, flessenwagentjes<br />
en flessenbakken. (37)<br />
(Herkomst: Wijnhandel en jeneverstokerij Bruggeman, Gent)
38<br />
39<br />
40<br />
Leeskast: ‘keuken, kookpot en kinderen’<br />
Met de demobilisatie na de Tweede Wereldoorlog werd de vrouw<br />
net als in 1918 teruggestuurd naar het huishouden en de kinderen.<br />
De situatie van buitenhuiswerkende vrouwen was niet altijd<br />
benijdenswaardig. Zij hadden in veel gevallen een laag betaalde<br />
baan in de textiel-, de confectie- of de voedingsnijverheid. In de<br />
geïndustrialiseerde landen betekenden de jaren vijftig het begin<br />
van een lange periode van stijgende levensstandaard, toenemende<br />
welvaart en meer comfort. Deze jaren vormden het hoogtepunt van<br />
de vrouw als ‘koningin van het huishouden’. De komst van stromend<br />
water, elektriciteit en huishoudtoestellen bracht een aanzienlijke<br />
verbetering in de gewone leefomstandigheden en verlichtte de<br />
dagelijkse taken.De tijd, die aan het huishouden werd besteed,<br />
daalde, maar de toenemende drang naar perfectie deed de druk op<br />
vrouwen nog toenemen. (38)<br />
- De plichten van de vrouw in het maatschappelijke en staatkundige<br />
vrouwen (‘Kristelijke arbeidersvrouwen’, 1945, privécollectie)<br />
- Vim waspoeder<br />
- Lux waspoeder<br />
- Coral waspoeder<br />
- Chocopasta Kwatta<br />
- Reisstrijkijzers (Legaat J. Storme)<br />
Evocatie van een interieur van<br />
arbeidersgezin, ca. 1950<br />
Deze woonkamer beschikt over een elektrisch fornuis, afzonderlijke<br />
verwarming, een ijskast, radio, mixer en een naaimachine met<br />
voetkast en continu. Het duurde tot na de wereldtentoonstelling<br />
van 1958 in Brussel tot de meeste Vlaamse gezinnen een televisie<br />
bezaten. (39)<br />
Kinderwelzijn, jaren 1950<br />
Babytafels en weegschaal. Instellingen voor kinderwelzijn<br />
bewezen ook na de Tweede Wereldoorlog hun doeltreffendheid.<br />
Jonge moeders maakten er kennis met de nieuwste medische<br />
ontwikkelingen. Baby- en kinderziektes die in het interbellum<br />
nog nefast waren geweest, verdwenen volledig. Ook preventief<br />
gynaecologisch onderzoek raakte stilaan ingeburgerd. Mede door<br />
de afnemende invloed van de kerk, werd het abortusprobleem einde<br />
jaren 1960 bespreekbaar. (40)
41<br />
42<br />
43<br />
Fotowand (41)<br />
1. De komst van het stromend water, gasfornuizen en elektrische<br />
huishoudapparaten verlichtte de huishoudelijke taken van heel wat<br />
huisvrouwen in de jaren 1950.<br />
(Foto: Herman Selleslaghs)<br />
2. Anti-Sovjetbetoging in New York, april 1959. Op het einde van de<br />
jaren 1950 nam de spanning tussen oost en west opnieuw toe.<br />
(Amsab, Gent)<br />
Breimachine (41)<br />
Na de naaimachine voor huishoudelijk gebruik in de 19de eeuw<br />
zorgde vanaf de jaren 1950 de breimachine voor de vereenvoudiging<br />
van het breiwerk van de huisvrouw.<br />
Passap Duomatic, Zwitserland<br />
televisie, ca. 1950 (41)<br />
In 1936 begon de BBC met de eerste publieke televisie-uitzendingen.<br />
Vanaf 1953 werd in de Verenigde Staten de kleurentelevisie<br />
ontwikkeld. In België was de eerste officiële televisie-uitzending te<br />
zien op 31 oktober 1953.<br />
Constructeur: Anex (IT)<br />
Leeskast jaren 1960: ‘het persoonlijke<br />
wordt politiek, maar met mate’<br />
Vanaf de jaren 1960 werd vrouwenarbeid dankzij de economische<br />
expansie en de hoogconjunctuur sterk aangemoedigd. Hoewel meer<br />
vrouwen betaalde arbeid verrichtten, waren ze vooral te vinden in<br />
de non-profitsector. Daar verdienden ze minder en waren er minder<br />
promotiemogelijkheden. In het midden van de jaren 1960 waaide<br />
een feministische golf over uit Amerika en begon de strijd tegen<br />
discriminatie en voor een gelijk loon. (42)<br />
1. Mixer, broodtoaster en vleesgrill op elektriciteit<br />
(Verzameling MIAT)<br />
2. Elektrische strijkijzers (Legaat J. Storme)<br />
Extruder voor plastiek (43)<br />
De eerste plastic voorwerpen voor huishoudelijk gebruik verschenen<br />
in Vlaanderen eind jaren 1950. Op de jaarbeurzen vochten de<br />
bezoekers toen nog voor eenvoudige witplastic drinkbekertjes, die
44<br />
45<br />
46<br />
door deze machines werden uitgespuwd.<br />
Plastickorrels werden in deze machine gesmolten en in vorm<br />
gestampt. De plastic voorwerpen vervingen voornamelijk voorwerpen<br />
in zink en bakeliet.<br />
Constructeur: Battersfeld, 1961<br />
sanitair comfort, jaren 1950<br />
Badkamerinrichting uit de jaren 1950-1960, met een lavabo<br />
en een verplaatsbaar wastoestel in plastic. Let ook op de twee<br />
Japanse wasmachines. Ze werden via een hendeltje met de hand<br />
aangedreven. (44)<br />
studentenkamer, ca. 1968<br />
In de jaren 1960 ontstond een nieuwe jongerencultuur.<br />
Hippiejongeren protesteerden tegen oorlog en hadden hun eigen<br />
kledingstijl, muziek en filosofie. De flower-powerperiode werd<br />
ook gekenmerkt door de seksuele revolutie. De pil, ontdekt in<br />
1956, bezorgde de vrouw een ongekende seksuele vrijheid en<br />
protestbetogingen voor abortus maakten dat er grote stappen<br />
werden gezet in de emancipatie van de vrouw. (45)<br />
Een Dolle mina komt op voor haar<br />
seksuele vrijheid<br />
‘Dolle Mina’ was een linkse, radicaal feministische actiegroep,<br />
ontstaan in december 1969 in Nederland. Zij kwam onder andere<br />
op voor een gelijk loon voor gelijke arbeid, meer en betere seksuele<br />
voorlichting en opvoeding, goede anticonceptie en zelfbeslissing<br />
over abortus (‘Baas in eigen Buik’). (46)<br />
Fotowand<br />
1. In 1969 riep de ‘National Organisation for Women’, één van de<br />
invloedrijkste Amerikaanse vrouwengroepen, secretaresses op om<br />
niet langer slaafs de bevelen van hun baas te volgen.<br />
2. Een vrouw aan het werk op een ouderwetse computer.<br />
(Kadoc, Leuven)<br />
3. Een airhostess in de cockpit van een vliegtuig. (Kadoc, Leuven)
47<br />
48<br />
49<br />
50<br />
Burotica/informatica<br />
Omstreeks 1941 werd in de Verenigde Staten een gigantisch grote<br />
computer gebouwd, de ENIAC. Hij bestond uit 19.000 radiobuizen.<br />
Computers werden in die periode enkel door overheden en grote<br />
bedrijven gebruikt. Met de eerste transistors in 1947 werden de<br />
computers kleiner. De geïntegreerde schakeling (1969) opende de<br />
weg naar de eerste homecomputers (1975-1985). (47)<br />
Constructeur: GA-General Automation<br />
industriële eenarmige robot eerste<br />
generatie, jaren 1980<br />
Computergestuurde robot van het type Smart die werd gebruikt voor<br />
het lassen van naden in de auto-industrie. (48)<br />
(Schenking : Volvo Cars Gent)<br />
politiemotor, 1977<br />
Deze motor Hona werd gebruikt door de Gentse politie. Hij staat<br />
symbool voor de federale staat België, die in 1993 tot stand<br />
kwam. De drie gemeenschappen – de Vlaamse, Franse en Duitse<br />
– zijn bevoegd zijn voor cultuur, onderwijs en persoonsgebonden<br />
aangelegenheden. De drie gewesten – het Vlaamse, het Waalse en<br />
het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – zijn bevoegd voor regionale<br />
materies, zoals economie, werkgelegenheid, landbouw en energie.<br />
Een aantal aangelegenheden bleven federaal: defensie, buitenlandse<br />
zaken, de sociale zekerheid… In 1995 kwam er een tiende provincie<br />
bij, toen de tweetalige provincie Brabant werd gesplitst in de<br />
eentalige provincies Vlaams- en Waals-Brabant. (49)<br />
Leeskast jaren 1970: ‘Vrouwen tussen<br />
inhaalbeweging en crisis’<br />
In de jaren 1970 waren er in Vlaanderen en Wallonië uitlopers van<br />
de feministische golf. De strijdthema’s van de nieuwe organisaties en<br />
actiegroepen gingen over gelijke kansen, de gelijke behandeling van<br />
vrouwen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt, een evenwichtige<br />
taakverdeling binnen het gezin en het doorbreken van traditionele<br />
rolpatronen en rechtsregels. (50)<br />
Vrouwen kwamen op voor abortus en namen steeds meer deel aan<br />
het hoger onderwijs.<br />
1. Elektrische strijkijzers (Legaat J. Storme)<br />
2. Het rode boekje van de vrouw (Privécollectie)
51<br />
52<br />
53<br />
3. Indicator voor periodieke onthouding<br />
4. De pil met verpakkingen, diverse spiraaltjes, het condoom<br />
(Verzameling prof. M. Thiery)<br />
Leeskast over de jaren 1990-2000:<br />
‘Een stand van zaken’<br />
Tijdens de jongste decennia werden de huishoudelijke snufjes steeds<br />
gesofisticeerder.<br />
De situatie van de vrouwen is er in de loop van de 20ste en 21ste<br />
eeuw sterk op vooruitgegaan. De vrouwen zijn geleidelijk actiever<br />
en zichtbaarder in de politiek, op het werk en in het culturele<br />
leven. Toch betekent deze vooruitgang niet het einde van alle<br />
discriminatie en vooroordelen. Vrouwen verdienen nog steeds<br />
aanzienlijk minder dan hun mannelijke collega’s voor hetzelfde werk<br />
en zijn vaak nog ondervertegenwoordigd in de politiek. Aan de top<br />
van het internationale zakenwezen, de diplomatie, het leger en de<br />
academische wereld blijven vrouwen witte raven. (51)<br />
- Flessenverwarmer<br />
- Yoghurtmaker op electriciteit<br />
- Floppydisks<br />
- Stempelkaart (Rijksdienst voor Arbeidsvoorzieningen)<br />
stereocamera voor luchtfotografie en<br />
cartografie, ca. 1970<br />
Deze stereocamera kon in 3D fotograferen en werd gebruikt voor het<br />
interpreteren van luchtfoto’s om kaarten uit te tekenen. (52)<br />
(Herkomst: Aero Survey, Sint-Niklaas)<br />
Vlaanderen in kaart<br />
Collage van kaarten door het Cartografisch Instituut Brussel op<br />
1:20.000. (52)<br />
camera<br />
Televisiecamera Thomson Cfs. (53)<br />
Constructeur: W. Vinten Ltd., Londen
twee gebouwen<br />
Het museum zelf bestaat uit twee afzonderlijke gebouwen. In het hoofdgebouw bevinden zich de<br />
museumcollecties. Het werd tussen 1905 en 1912 opgetrokken in Manchesteriaanse fabrieksstijl.<br />
In 1994 werd het aanpalende dienstgebouw ingehuldigd. Dat bevat de ontvangstruimte met<br />
museumbalie, museumcafé ‘De Soupape’ met museumwinkel en een auditorium-polyvalente zaal.<br />
In het museumcafé stellen twee schilderijen het textielveredelingsbedrijf Alsberge & Van Oost in<br />
Drongen voor. Reclameschilder Jules Gondry schilderde ze omstreeks 1904.<br />
Panorama<br />
Via de lift in de trappentoren bereik je de hoogste verdieping, met een van de meest<br />
spectaculaire panorama’s over het historisch centrum van Gent. Vlak voor je, aan de westkant, zie<br />
je het oude stadscentrum met van links naar rechts: de Sint-Jacobskerk, de Sint-Baafskathedraal,<br />
het Belfort, de Sint-Niklaaskerk, het Stadhuis, het ‘s Gravensteen en de silhouetten van andere<br />
kerken, kloosters en gildenhuizen.<br />
Zo moet het Gentse dakenpatroon er tijdens het ancien régime ongeveer hebben uitgezien. Als<br />
je tenminste de nieuwe flatgebouwen, het silhouet van de Boekentoren van de Gentse universiteit<br />
en het socialistisch mutualiteitengebouw (‘Bond Moyson’) op de Vrijdagmarkt even wegdenkt.<br />
In het noorden en het oosten zie je op de achtergrond nog restanten van fabrieksschouwen en<br />
fabrieken uit de 19e en 20e eeuw, met kranen en havenloodsen.<br />
Vijf niveaus<br />
Het hoofdgebouw telt vijf niveaus, elk zowat 900 m² groot. De twee hoogste vormen een<br />
organisch geheel. Je krijgt er een indringend beeld van de evolutie van de industriële<br />
samenleving.<br />
Op het hoogste niveau (niveau 5) – ‘Naar een nieuwe samenleving’ – toont het museum de<br />
evolutie van de samenleving tussen 1750 en 1900. Een belangrijk accent ligt op de eerste en<br />
tweede industriële revolutie en op (historische) kinderarbeid. Verspreid over de afdeling staan<br />
een vijftiental speelkasten met museumspelen. Die kunnen zowel in familieverband als door<br />
schoolgroepen gespeeld worden.<br />
Na het bezoek aan dit niveau daal je af naar de vierde verdieping, waar we zien hoe de<br />
maatschappij van 1900 tot 2007 evolueerde. Hier staan het dagelijks leven en de communicatie<br />
tussen mensen, met onder meer drukwerk en film, centraal. Dit niveau is onderverdeeld in drie<br />
afdelingen: ‘Het geluk van de huisvrouw’, het cinemazaaltje ‘Ciné Palace’ en de drukkerij en<br />
letterzetterij.<br />
Niveau 3 gaat in op het vervaardigingsproces in de industriële periode. De permanente opstelling<br />
‘Katoenkabaal’ toont de industriële productie van textiel. Ook de geschiedenis van textiel en<br />
hedendaagse en hoogtechnologische textielstoffen komen uitvoerig aan bod.<br />
Niveau 2 omvat een kleine zaal in het dienstgebouw. In dit auditorium-polyvalente zaal vinden<br />
tijdelijke tentoonstellingen plaats.<br />
Op niveau 1 staan de grote en zware machines, motoren, stoommachines en<br />
vlasverwerkingsmachines. Ze werden er geplaatst op de wijze van een machinegalerij tijdens de<br />
Gentse wereldtentoonstelling van 1913. Deze galerij kan op aanvraag bezocht worden.<br />
Niveau 0 of de kelderverdieping is niet toegankelijk voor het publiek. Hier bevinden zich de<br />
reserves van het MIAT, waar nog meer dan 50 % van de collectie opgeborgen is. De reserves zijn<br />
zo’n 1000 m² groot.
ColoFon<br />
tekst: René De Herdt<br />
Coördinatie: Ann Van Nieuwenhuyse<br />
Redactie: Patrick De Rynck<br />
Medewerking: Sabine De Groote,<br />
Brigitte De Meyer, Sofie De Schampheleire,<br />
Nele Desimpelaere, Maria De Waele,<br />
Pieter Neirinckx, Florian Preiss, Tanya Van Hecke,<br />
Lieve Van Schoors<br />
Fotografie: Josiane Kisteman<br />
Vormgeving: Rose-Marie Marchand<br />
D/2007/3938/009<br />
met dank aan