Opstaan zonder vallen : factsheet over valpreventie bij ouderen

Opstaan zonder vallen
Factsheet over valpreventie bij ouderen in Amsterdam
2 Veel valongevallen bij ouderen
2 Wat zijn de oorzaken van vallen?
2 Wat zijn de gevolgen?
2 Meer valongeval
2 Valpreventie loont!
3 Wat doet Amsterdam aan valpreventie?
4 De GGD wil het aanbod beter in beeld brengen
4 Meer weten?
#9

Een derde van de Amsterdamse 65-plussers valt ten minste één keer per jaar. Dat zijn ongeveer 45
duizend ouderen. En een val leidt bij ouderen veel vaker tot letsels dan bij jongere leeftijdsgroepen.
Valongevallen gaan daarom gepaard met een hoge ziektelast. Verschillende maatregelen kunnen het
aantal valongevallen terugdringen. Welke interventies zijn daarvoor in Amsterdam beschikbaar, wie
doet wat en hoe vindt de verwijzing plaats? Dat leest u in deze factsheet.
Met het ouder worden nemen spierkracht, uithoudingsvermogen, reactiesnelheid en coördinatie af. Het
risico op een val neemt hierdoor toe. En een oudere die valt, breekt veel sneller een arm, pols of heup
dan een jongere. Gevolg is een langdurige beperking van de mobiliteit en afhankelijkheid van hulp en
zorg. Het voorkómen van valongevallen bespaart niet alleen persoonlijk leed, het verlaagt ook de
maatschappelijke kosten.
Veel valongevallen bij ouderen
Een derde van de zelfstandig wonende 65-plussers en de helft van de 65-plussers in een verpleeg- of
verzorgingshuis valt ten minste één keer per jaar. De kans op vallen neemt toe met de leeftijd: 8% van de
65-74-jarigen valt ten minste twee keer per jaar; onder 75-plussers is dat ongeveer 18% (zie tabel 1). En
hoe ouder hoe groter de kans op ernstig letsel. Vrouwen vallen vaker dan mannen en hebben ook een
grotere kans op letsel.
Tabel 1: valongevallen in Amsterdam onder zelfstandig wonende 65-plussers (bron: AGM, 2008)
≥ 2 keer gevallen afgelopen Angst om te vallen
leeftijd mannen vrouwen mannen vrouwen
65-74 jaar 7% 10% 4% 9%
75+ jaar 16% 19% 9% 19%
Wat zijn de oorzaken van vallen?
Valongevallen worden veroorzaakt door een combinatie van persoonlijke factoren en externe factoren.
Medische of lichamelijke problemen, zoals moeite met bewegen, verminderde spierkracht,
gezichtsproblemen, duizeligheid, verwardheid, medicijngebruik en zelfoverschatting zijn persoonlijke
oorzaken van vallen. Een onveilige omgeving, zoals losliggende voorwerpen in en om het huis (kleedjes,
snoeren, stoeptegels), natte vloeren, onvoldoende verlichting en onvoldoende steunpunten zijn
voorbeelden van externe factoren. Ouderen van 65 tot 75 jaar vallen het meest buitenshuis,
Amsterdammers van 75 jaar en ouder vallen juist vaker in huis.
Wat zijn de gevolgen?
Jaarlijks worden in ons land 72.000 65-plussers na een val op een spoedeisende hulp behandeld. Een op
de drie wordt daarna opgenomen in het ziekenhuis. Veelvoorkomende letsels zijn pols- en heupbreuken.
Een val met letsel kan leiden tot opname in een verpleeg- of verzorgingstehuis en verminderde
zelfstandigheid. Ongeveer 2.000 ouderen in Nederland overlijden per jaar aan de gevolgen van een val.
Na een val ontwikkelen veel ouderen bovendien de angst om weer te vallen (zie tabel 1). Deze angst
belemmert hen om bepaalde activiteiten te ondernemen en draagt daarmee bij aan een sociaal
isolement.
Meer valongevallen en letsels in de toekomst
Door de toenemende vergrijzing zal het aantal valongevallen en letsels door vallen de komende jaren
toenemen. Die trend is al zichtbaar als we kijken naar de periode van 2005 tot 2009. In die jaren is het
aantal behandelingen na een val op de spoedeisende hulp bij 55-plussers met 23% toegenomen.
Valpreventie loont!
Valpreventie leidt tot minder valongevallen en draagt daarmee bij aan het terugdringen van de
zorgkosten. De directe behandelkosten van valongevallen bij ouderen die op de spoedeisende hulp
komen, bedragen gemiddeld 6.900 euro. Dat is landelijk ongeveer 740 miljoen euro per jaar. Daarbij
komen nog de kosten voor (tijdelijke) huishoudelijke hulp, woningaanpassing en bijvoorbeeld kosten
voor aanvullend openbaar vervoer.
Op http://www.veiligheid.nl/case/business-case-valpreventie krijgt u een idee welke besparingen,
bijvoorbeeld van Wmo-gelden, lokale investeringen in valpreventie kunnen opleveren.
2 Opstaan Wegwijs in zonder de jeugdpreventie
vallen

U voert een aantal gegevens in zoals materiaalkosten, salariskosten, aantal inwoners en het te
verwachten effect en u krijgt direct een gespecificeerde kosten-baten analyse.
Wat doet Amsterdam aan valpreventie?
In Amsterdam wordt door de eerstelijn, thuiszorg, ziekenhuizen, welzijns- en ouderenwerk aandacht
besteed aan het voorkómen van valongevallen. Preventie begint met goede signalering van een
verhoogd valrisico. Maar het is ook de kunst om met de juiste insteek ouderen te bereiken.
Signalering kan eenvoudig
In de Ouderen Praktijkwijzer Amsterdamse huisartsen, die in veel praktijken door de praktijkondersteuner
ouderenzorg gebruikt wordt, is speciale aandacht voor het opsporen van valrisico’s. VeiligheidNL heeft
een valrisicotest (zie onder) ontwikkeld voor de eerstelijnszorg. Als een oudere een verhoogd risico heeft
kan met de valanalyse vastgesteld worden waarom het risico verhoogd is. Zo kan men gericht adviseren
of verwijzen.
Cordaan Thuiszorg besteedt bij de intake van nieuwe cliënten aandacht aan vallen. Ouderen met een
verhoogd risico krijgen advies, worden doorverwezen en krijgen zo nodig begeleiding van een
wijkverpleegkundige. In sommige stadsdelen inventariseert het Ouderenwerk in het kader van het
preventief huisbezoek de valrisico’s. Eventueel worden dan kleine aanpassingen in huis gedaan, zoals het
aanbrengen van muurbeugels of een verhoogd toilet.
“Ik kom nu ongeveer 1,5 jaar bij een mevrouw van 79 jaar. Ze kon nog maar weinig en lag veel op
de bank. Ze viel regelmatig maar accepteerde geen hulp. Pas toen ze na een val niet meer
overeind kon komen wilde ze een rollator gaan gebruiken. Er zijn ook aanpassingen gedaan in
huis. De ergotherapeut leert haar hoe ze die kan gebruiken. Ze kan zich nu beter redden en voelt
zich veiliger in huis. “
Praktijkondersteuner Ouderenzorg
Verhoogd valrisico. En dan?
Er zijn verschillende groepsprogramma’s voor ouderen met een verhoogd valrisico. De meeste
programma’s richten zich op het verbeteren van spierkracht en balans en coördinatie, vaak in combinatie
met kennisoverdracht en het verbeteren van omstandigheden in en om het huis. Sommige programma’s
- meestal uitgevoerd door fysio- en oefentherapeuten - leggen daarbij de nadruk op het stimuleren van
bewegen. Andere interventies besteden aandacht aan angst om te vallen door middel van cognitieve
gedragstherapie. Ergotherapeuten richten zich bij de begeleiding op aanpassing van de woonomgeving
en een andere manier van handelen door aanpassing van activiteiten. Ouderen die vaker vallen, kunnen
door de huisarts verwezen worden naar een valpolikliniek. Hier onderzoekt een multidisciplinair team
welke behandelbare oorzaken het vallen heeft. Vervolgens kan de oudere vanuit het ziekenhuis of in de
eigen omgeving begeleiding krijgen. Meer informatie over aanbevolen leefstijlinterventies is te vinden
op www.loketgezondleven.nl.
Jeugdpreventiewijzer.nl Factsheet over valpreventie zet programma's bij ouderen voor in Amsterdam
u op een rij 3

“De rollatorbijeenkomst in het servicepunt voor ouderen was succesvol. Fantastisch teamwork
van ergotherapeut, wijkverpleging en welzijnswerk. Er waren 25 buurtbewoners.”
Ouderenwerker in stadsdeel Oost
Wegnemen van ‘drempels’.
Naast goede signalering en verwijzing is ook communicatie essentieel. ’Valpreventie’ spreekt ouderen in
het algemeen niet aan. Velen vinden dat ze hier geen hulp bij nodig hebben en dat het vooral bedoeld is
voor anderen die fysiek slechter of ouder zijn dan zijzelf. Ouderen die al een valongeval hebben
meegemaakt, wijten het vaak aan pure pech of onoplettendheid. De manier van aanspreken is van groot
belang om ouderen mee te krijgen. Activiteiten die bijdragen aan het versterken van de balans en
conditie zijn meer geaccepteerd dan bijvoorbeeld tips over het verwijderen van losse kleedjes en
snoeren. Maar ook het aanbod zelf moet aansluiten bij interesses en behoeften van de doelgroep. De
een heeft meer affiniteit met sportgerichte activiteiten, een ander heeft meer interesse in informatieve of
recreatieve activiteiten. De uitdaging is om valpreventie daar op een aangename en effectieve manier in
te vlechten.
Sta Stevig!
Sta Stevig is een valpreventieprogramma met aandacht voor bewustwording, kennis en maatregelen. Het is
voor alle oudere bewoners in een wijk. De GGD voert het uit samen met het ouderenwerk, sociaal cultureel
werk, ouderenorganisaties, beweeggroepen, thuiszorg en de eerstelijn. Voorbeelden van activiteiten zijn:
> Sta Stevig! Bingo: ouderen spelen bingo en krijgen informatie over een goede conditie en handig
huishouden. De prijzen hebben een relatie met de informatie, bijvoorbeeld een nachtlampje of een antislip
douchemat. Bewustwording staat hier centraal.
> Veilig op pad met de rollator: een ergotherapeut geeft informatie over het gebruik van de rollator. Een
hulpmiddelenleverancier controleert de rollator en doet kleine aanpassingen. Het gaat hier vooral om kennis
en maatregelen.
> In Balans: een speciaal getrainde beweegdocent geeft de cursus In Balans. De eerste drie lessen zijn een
combinatie van informatie en bewegen. Daarna volgen tien beweeglessen.
De GGD wil het aanbod beter in beeld brengen
Om een gerichte verwijzing door professionals te bevorderen, wil de GGD Amsterdam het aanbod aan
zorgverlening en cursussen rond valpreventie beter in kaart brengen. Op de sociale kaart van de GGD
staat een overzicht met instellingen en professionals in Slotervaart die actief zijn op het gebied van
valpreventie. Voor stadsdeel Oost wordt op dit moment eenzelfde inventarisatie gemaakt. De sociale
kaart is te vinden op www.socialekaart.amsterdam.nl -> valpreventie. Professionals in de stad die zich
bezighouden met valpreventie, worden uitgenodigd dit bij de GGD (socialekaart@ggd.amsterdam.nl) te
melden.
Meer weten?
Voor meer informatie over valpreventie voor ouderen kunt u terecht op de website van de GGD
Amsterdam, www.gezond.amsterdam.nl -> beleid, onderzoek & preventie -> ouderen. U kunt ook
contact opnemen met Astrid van Ketel, te bereiken via mail: avketel@ggd.amsterdam.nl of tel: 020
5555495. Professionals die met valpreventie aan de slag willen of informatie zoeken, kunnen ook terecht
bij het landelijk Kennisnetwerk Valpreventie Senioren, www.kennisnetwerkvalpreventie.nl.
Colofon
Deze factsheet is een uitgave van het cluster Epidemiologie, Documentatie en Gezondheidsbevordering
van de GGD Amsterdam, edg@ggd.amsterdam.nl, 020- 555 5495.
Redactie: Anton Janssen, Johan Osté, Jan Vlierhuis, Astrid van Ketel en Sanne van Meeteren
Jaar van uitgave: 2012
Fotografie: Beeldbank gemeente Amsterdam . De personen op de foto's zijn niet gerelateerd aan het
onderwerp van deze factsheet.
Vormgeving & druk: Leijten Drukwerk
4 Wegwijs in de jeugdpreventie