glas plus stad is drie keer winnen - Glastuinbouw Zuidplaspolder

GLAS PLUS STAD
IS DRIE KEER WINNEN
slimme aanpak van de energie- en waterkringlopen rond
de glastuinbouw maakt de Zuidplaspolder duurzamer en is
winstgevend voor bewoners, bedrijven en de glastuinbouw
december 2006
Glas plus stad is drie keer winnen

Glastuinbouw Zuidplaspolder
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord pag. 5
Hoofdstuk pag. 7
Drie keer winnen begint bij anders denken
Hoofdstuk 2 pag.
Technieken zijn beschikbaar; naast denken gaan
we vanaf nu ook doen
Hoofdstuk 3 pag. 3
Trapsgewijs ontwikkelen
Hoofdstuk 4 pag. 5
Andere spelers, andere regels
Hoofdstuk 5 pag. 7
De tijd dringt: het is nu of nooit
Bijlage pag. 9
Het organiserend vermogen vergroten en richten op
vier kernpunten
Bijlage 2 pag. 23
Toelichting op de hoofdstukken tot en met 5
Bijlage 3 pag. 3
Wat zijn de voordelen voor overheden,
financiers, nutsbedrijven en projectontwikkelaars?
Bijlage 4 pag. 35
Kwantificering en praktijkvoorbeelden
van enkele onderdelen van ons Nieuwe Nuts-concept.
Colofon pag. 42

Een warme ka(n)s voor elke woonwijk
De publicatie “Een kas voor elke woonwijk” (InnovatieNetwerk) beschrijft de oogst van zonnewarmte in tuinbouwkassen
voor verwarming van woningen. De consument is goedkoper uit, de tuinder verdient iets aan warmte, de overheid hoeft
minder te investeren, energiebedrijven varen er wel bij en alle partijen profiteren van de kracht en voordelen van innovatief
denken en werken. En het is goed voor het milieu.
Een ideale kans voor de Zuidplaspolder
Als ergens in Nederland grootschalige kansen liggen voor een win-win situatie met (inter)nationale exposure, dan is dat
wel in de Zuidplaspolder. Daar worden straks 30.000 woningen gebouwd en 280 ha netto glastuinbouw en 350 ha
bedrijfsterrein gerealiseerd. Deze schaalgrootte biedt een perfecte basis voor maximale winst. Als er tenminste wordt
ingespeeld op de mogelijkheden…
SAMENVATTING
Glas plus stad is drie keer winnen
3

4
De kas als energiebron bestaat uit een aantal bestaande technieken, zoals koude en warmte opslag in de bodem en een doorbraaktechnologie.
Uitvinder Noor van Andd heeft tien jaar gewerkt aan een revolutionaire warmtewisselaar waarmee kassen zijn te koelen (in de zomer) en te
verwarmen (in de winter). Het basisprincipe is de extreem hogewarmteoverdrachten via een koperen draad. (foto Mart van den Boomen)
Glastuinbouw Zuidplaspolder

VOORWOORD
Onze Stichting heeft als doel om de realisatie van een groot, nieuw glastuinbouwgebied in de Zuidplaspolder te
bevorderen. Daarbij is zij er zich van bewust dat glas zo dichtbij de nieuwe stad een bijzondere verplichting met
zich meebrengt: niet met de rug naar de stad gaan staan, maar zoeken naar symbiose tussen glas en stad.
Onze taakopvatting heeft in 2005 geresulteerd in ons Bouwstenenboekje over ruimtelijke kwaliteit en ruimtelijke
efficiency. Nu geven we aan onze ambitie invulling door de water- en energiekringlopen aan de orde te stellen.
Dit opent, naar onze mening, vergaande mogelijkheden tot symbiose tussen glas en stad. Deze mogelijkheden
kunnen we niet op eigen kracht bereiken, want ze overschrijden verre de grenzen
tussen de sectoren.
In de afgelopen maanden hebben we ons laten inspireren door vele deskundigen. Daaruit is overduidelijk naar
voren gekomen, dat zich in de Zuidplaspolder grote kansen voordoen om de duurzaamheid op een rendabele
wijze te vergroten. Daartoe moeten tijdig, dat wil zeggen in 2007, cruciale stappen gezet worden tussen stad en
glas. Het voorliggende Drie Keer Winnen Rapport wil beleidsmakers en bestuurders inspireren bij het formuleren
van nieuw beleid. Hiernaast publiceren wij het Achtergronddocument, bedoeld voor de deskundigen van de
betrokken partijen.
Wij nodigen overheden, projectontwikkelaars, nutsbedrijven en financiers uit om met ons verder te denken over de
grote perspectieven die zich aftekenen. Perspectieven die een allure hebben van wereldniveau en bepalend kunnen
zijn voor de identiteit van de Zuidplaspolder.
J. Heykoop
voorzitter van het bestuur van de Stichting Glastuinbouw Zuidplaspolder.
Met ondersteuning van:
Glas plus stad is drie keer winnen
5

6
Decentraal
Geïntegreerd
Webs / kringlopen
Breed
Glastuinbouw Zuidplaspolder
DRIE KEER WINST:
•
•
•
Duurzaamheid
Rentabiliteit
Cohesie
De componenten van ons concept, leidend tot Drie Keer Winnen Glas levert warmte voor woningen en bedrijven. Afvalwater wordt gebruikt als
meststof en energie. De wederkerige kringloop tussen glas en stad.
Bron: InnovatieNetwerk, rapport De Zonneterp, een grootschalig zonproject

1. DRIE KEER WINNEN BEGINT BIJ ANDERS DENKEN
Dit boekje heeft tot doel om de onderwerpen energie en water op de agenda’s van de beleidsmakers voor de Zuidplaspolder
te plaatsen. En wel met een nieuwe strekking: de duurzaamheid vergroten op een winstgevende wijze. Daartoe zetten wij in
vijf korte hoofdstukken ons Nieuwe-Nuts-Concept uiteen.
Ons concept gaat niet zozeer over nieuwe technieken, maar vooral over het organiserend vermogen in de regio:
Regionale potenties beter benutten
Denken: ombuigen van de trend van verdergaande centralisatie en segregatie in de water- en energieaanpak,
naar benutting van regionale potenties met behulp van een decentrale opzet èn een gebiedsgewijze aanpak.
Slimmer managen van planvorming en kringlopen
Doen: managen van deze ombuiging, door enerzijds bij de ruimtelijke planvorming in te haken op de benodigde
kringlopen/ webs. Anderzijds door deze webs bedrijfsmatig en winstgevend te gaan exploiteren.
Nieuwe energie steken in publiek-private samenwerking
Ons concept leidt, als gevolg van de omkering van de gebruikelijke benaderingswijze van water en energie, tot nieuwe
opgaven voor tal van partijen. Een periode van samenspraak is nodig om deze omkering van de grond te tillen. Onze
Stichting nodigt de partijen uit om deze samenspraak aan te gaan. Daarbij streven wij naar de ontwikkeling van
systemen, die ‘van’ de bewoners èn de bedrijven in de regio zijn.
Bereiken van milieudoelstellingen op een rendabele wijze
De “motor” achter deze organiserende inspanningen is enerzijds de duurzaamheid, o.a. het leveren van een bijdrage
aan de Kyoto-doelstellingen. Anderzijds gaat een katalyserende invloed uit van het rendement voor producenten en
consumenten van energie- en waterdiensten. Bepaald geen hindernissen, integendeel: alle reden om deze kansen aan
te grijpen.
Energie en water zijn ingewikkelde onderwerpen, zeker als daar ook aspecten als ombuigen van trends bij worden betrokken.
In de bijlagen lichten wij ons concept daarom vanuit verschillende invalshoeken nader toe.
Glas plus stad is drie keer winnen
7

8
1. IN GAS
Huidige situatie
Kassen, woningen en bedrijfsgebouwen worden
verwarmd met aardgas.
Gevolgen:
•
•
•
•
Eindige bron
Vervuilend
Verspillend
CO 2 uitstoot
Locale kringloop / toekomst
Woningen en bedrijfsgebouwen worden verwarmd
met in kassen opgevangen zonnewarmte.
Gevolgen:
•
•
•
•
Onuitputtelijk
Schoon
Goedkoop
Nauwelijks CO 2 uitstoot
Wat is nu nodig?
•
•
•
•
•
Woningen en bedrijfsgebouwen met vloerverwarming
Ondergrondse opslag van zonnewarmte
Warmteweb tussen glas en stad
Open markt voor warmte
Robuust maken van het systeem met bijvoorbeeld
industriële restwarmte en aardwarmte
Glastuinbouw Zuidplaspolder
WAAR ZIT DE WINST?
2. IN AFVALWATER
Huidige situatie
Afvalwater wordt gemengd en centraal gezuiverd.
Gevolgen:
•
•
•
•
Nuttige componenten onbenut
Beperkt zuiveringsrendement
Toch nog vervuiling oppervlaktewater
Inefficiënt waterverbruik
Locale kringloop / toekomst
Afvalwaterstromen blijven gescheiden.
Gevolgen:
•
•
•
•
Alle componenten bruikbaar
Optimaal zuiveringsrendement
Nauwelijks vervuiling oppervlaktewater
Minder waterverbruik
Wat is nu nodig?
•
•
•
Gescheiden rioolsysteem in woonwijken
Decentrale waterzuivering
Waterrecirculatie op glastuinbouwbedrijven

3. IN LICHT
Huidige situatie
Elektriciteitsproductie in kolen-, gas- en kerncentrales
Gevolg:
•
•
•
•
•
Warmte wordt weggegooid
CO 2 probleem
Niet-duurzame energieproductie blijft voor lange
tijd leidend
Huidige industriële inzet van biomassa levert geen
milieuverbetering
Structurele afhankelijkheid van buitenlandse
energiebronnen
Lokale kringloop / toekomst
Decentrale elektriciteitsproductie
Gevolg:
•
•
•
•
•
Warmtebenutting
CO 2 benutting
Versnelde overgang naar duurzaam brandstofgebruik
Benutting van locale biomassa levert milieuverbetering
Netstabilisatie
Wat is nu nodig?
•
•
•
•
Locale warmte-infrastructuur
Voldoende teruglevercapaciteit
Stimulering duurzame energiesystemen
Open markt voor electra
WAAR ZIT DE WINST?
4. IN POLDERWATER
Huidige situatie
Publieke voorzieningen voorkomen overstromingen
Gevolg:
•
•
•
•
Gesegmenteerd ruimtegebruik voor wateropvang
Relatieve verspilling hemelwater
Noodzakelijke kosten, maar weinig extra baten
Gedelegeerde verantwoordelijkheid
Lokale kringloop / toekomst
Combinatie van publieke en private voorzieningen ter
voorkoming van overstromingen.
Gevolg:
•
•
•
•
Meervoudig efficiënt ruimtegebruik (bijv. drijvende kas)
Optimale benutting hemelwater
Noodzakelijke kosten, maar ook extra baten
Gedeelde verantwoordelijkheid
Wat is nu nodig?
•
•
•
•
Integraal ontwikkelingsplan
Andere inventarisatie en analyse watervraag- en aanbod
Organisatie verevening watervraag- en aanbod
Verevening tussen deelprojecten
Glas plus stad is drie keer winnen
9

0
Decentraal: Eerst locale potenties benutten, daarna pas inhaken op nationale en
internationale netwerken
Glastuinbouw Zuidplaspolder
De eerste haalbaarheidsstudie naar verwarming van woningen met zonnewarmte
uit kassen vond plaats in Nieuwveen. De heer Van der Weijden ontwikkelde, samen
met zijn adviseur mevrouw Eurich, een plan voor levering van zonnewarmte aan
83 woningen en naburige kassen. Het plan is inmiddels gerealiseerd.

Praktijkbewijs: Triangel, Waddinxveen
De hoge gasprijzen stimuleren de glastuinbouw om snel te innoveren. De praktijk bewijst dat nu al op verschillende locaties
in Nederland. Ook in de Zuidplaspolder worden de eerste stappen in de richting van de implementatie van ons concept gezet.
Zo hebben wij, in het kader van de aanbesteding van de warmtelevering voor de woonwijk Triangel te Waddinxveen (2800
woningen), samen met andere partijen, een bieding neergelegd om in deze levering te voorzien. Eerst met restwarmte,
later met zonnewarmte, beide vanuit de glastuinbouw. Tegen billijke tarieven en met een zeer lage uitstoot van CO 2 . ‘Groene’
warmte uit de kas, zou je kunnen zeggen.
Grootverbruiker als warmteleverancier?
De glastuinbouw staat nu nog bekend als een grootverbruiker van fossiele brandstoffen, maar dat verandert. Aan de
hoge duurzaamheidscriteria van Waddinxveen kunnen wij namelijk ruimschoots voldoen. Onze aanbieding is gebaseerd
op toepassing van bestaande technieken; de grootste hindernissen die genomen moeten worden, zijn de beleidsmatige
bepalingen in het bestek, zoals het wel / niet mogen koersen op vloerverwarming en de voorwaarden rond warmteleidingen
in gemeentelijke eigendommen. Ons concept is dus geen fictie, maar kan in de komende jaren juist op grote schaal worden
geïmplementeerd. Maar zoals dat zo vaak gebeurt bij innovaties, vormt het bestaande krachtenveld een hindernis voor het
bereiken van de doorbraak.
Niet alleen warmte
2. TECHNIEKEN ZIJN BESCHIKBAAR:
NAAST DENKEN GAAN WE, VANAF NU, OOK DOEN
Naast zonnewarmte zijn er ook voor andere stromen, zoals industriële restwarmte, aardwarmte, water en afval, concrete
technieken beschikbaar. Onze Stichting volgt alert de ontwikkelingen om ook deze opties “op de markt” te zetten.
Glas plus stad is drie keer winnen

2
Benutting van (rest) warmte uit de glastuinbouw lage temperatuursysteem:
vloerverwarming en koeling, in plaats van de gebruikelijke radiatoren.
Glastuinbouw Zuidplaspolder
Duurzaamheid
Op basis van bestaande technieken en installaties kan in de Zuidplaspolder
al direct worden gestart met decentralisatie van de nutsvoorzieningen. Er
ontstaat een ‘broedplaats voor duurzaamheid’ waarin het locale innovatie- en
investeringsvermogen wordt gemobiliseerd. Op een termijn van 10 à 15 jaar kan het
energielandschap er ingrijpend anders uitzien. Van ‘fossiel’ tot een ‘locale levende
kringloop’: duurzaam en profijtelijk.

Winst op korte termijn
De winst van de nieuwe samenwerking kan (deels) al direct worden verzilverd. Toch is het slim om ruimte te houden
voor toekomstige innovaties. De technieken op het gebied van water en energie zijn immers nog volop in ontwikkeling.
Wij pleiten daarom voor een trapsgewijze benadering, waarbij de eerste stappen worden gezet, zonder de perspectieven
voor de langere termijn uit het oog te verliezen. Dus: opties voor voortschrijdend inzicht open houden,
maar op de korte termijn wel scoren.
Winst op middellange termijn
De lange uitvoeringsperiode van de Zuidplaspolder (20 0 tot 2030) biedt volop ruimte voor de inbedding van toekomstige
innovaties en nieuwe uitvindingen. Trapsgewijs ontwikkelen biedt daarbij het voordeel, dat volop kan worden geprofiteerd
van ervaring met “broedplaatsen” in het gebied.
De infrastructuur = de basis
Een organische ontwikkeling van beleid is niet voor alle onderdelen van de water- en energiekringlopen de aangewezen
weg: het gescheiden houden en gescheiden benutten van afvalwaterstromen zal van meet af aan in de woningen en de
leidingen-infrastructuur moeten worden ingebouwd. De gebruikelijke optie, waarbij alle afvalwater in één leiding wordt
gestort en vervolgens “gemengd” wordt gezuiverd, is immers in een later stadium moeilijk weer terug
te draaien.
3. TRAPSGEWIJS ONTWIKKELEN
Glas plus stad is drie keer winnen
3

4
Agenda voor de dialoog met Overheden (niet limitatief)
• Relatie met Kyoto-doelstelling en andere
milieudoelstellingen
• Route naar een Zuidplaspolder, zonder fossiele
brandstoffen
• Voorschrijven “aansluitplicht” c.a. in exploitatieopzet
(publiek kader)
• Adequaat aanbestedingsregime voor stadsverwarming,
elektriciteitsvoorziening e.d.
• Ruimtelijke reserveringen voor water- en energiewebs in
bestemmingsplannen
• Innovatieve watersystemen en de beheersing daarvan
Agenda voor de dialoog met Projectontwikkelaars
(niet limitatief)
• Vloer- en muurverwarming in plaats van radiatoren
• Gescheiden rioolsystemen
• Inventiviteit om de iets hogere bouwprijzen te plaatsen in
de context van “terugverdientijd”
Agenda voor de dialoog met Financiers (niet limitatief)
• Financiering van de ondernemingen die de water- en
energiewebs gaan exploiteren
• Ontwikkeling van hypotheekproducten om de iets hogere
bouwkosten financierbaar te maken tegen de achtergrond
van de “terugverdientijd”.
Agenda voor de dialoog met Glastuinbouw (niet limitatief)
• Participatie in de ondernemingen die de water- en
energiewebs gaan exploiteren
• Meegaan in de trapsgewijze ontwikkeling
• Op termijn overschakeling van WKK op duurzame
systemen
Over bovenstaande punten zou de Stichting Glastuinbouw Zuidplaspolder graag de
dialoog aangaan met een aantal hoofdrolspelers, teneinde haar concept verder te
ontwikkelen; bij voorkeur in de vorm van een brede initiatiefgroep, die binnen de
publieke kaders (in wording) de operationele mogelijkheden verkent.
Glastuinbouw Zuidplaspolder
Agenda van de dialoog met de reguliere nutsbedrijven
(niet limitatief)
• Samenwerking in ondernemingen voor nieuwe nuts
• Samenwerking op gebiedsoverschrijdend niveau,
bijvoorbeeld peak-shaving
Symbolische voorstelling van de kern van ons betoog

Voorwaarde voor succes is: sectoroverschrijdend denken
In ons concept voor de energie- en waterkringlopen neemt de glastuinbouw een spilpositie in. Toch kunnen wij het succes niet
alléén realiseren. Je kunt immers wel warmte met zonne-energie opwekken, maar er moeten ook vragers zijn die daarvoor het
juiste verwarmingssysteem in hun woning hebben.
Kortom: dit onderwerp is sectoroverschrijdend en vereist een tijdige dialoog tussen “werelden” die elkaar tot nog toe
nauwelijks kennen: bijvoorbeeld woningontwikkelaars en glastuinbouw.
Als sector nemen wij graag het initiatief om nieuwe beleidskeuzes aan te dragen waarmee o.a. overheden effectief aan de
slag kunnen en de publieke randvoorwaarden kunnen bepalen. Toch is naast een publiek kader ook een privaat initiatief
nodig: een bedrijfsorganisatie zal de regionale systemen / webs daadwerkelijk moeten gaan “runnen”. Wij dagen daarom de
marktpartijen uit de koppen bij elkaar steken om ook dit traject op gang te brengen.
Elke sector moet zelf ook blijven presteren
4. ANDERE SPELERS, ANDERE REGELS
Een gemeenschappelijke aanpak ontslaat partijen niet van de uitdaging om ook in eigen huis optimaal te presteren.
Denk bijvoorbeeld aan zover mogelijk gesloten waterkringlopen in de glastuinbouwbedrijven en aan het benutten van
de CO 2 - uitstoot van bedrijven in de regio en in het Rotterdamse Havengebied.
Glas plus stad is drie keer winnen
5

6
De totale bouwopgave in de Zuidplaspolder is door de Stichting Glastuinbouw
Zuidplaspolder bovenstaand vrijelijk in planning gezet. De glastuinbouw houdt
rekening met een vernieuwing na circa 15 jaar, waardoor vanaf 2023 nieuwe
opties kunnen worden geïmplementeerd.
Glastuinbouw Zuidplaspolder
“Hoogtekaart” van de warmte in de Zuidplaspolder: glastuinbouw (oker
en blauw) heeft een warmte overschot, overige bebouwing (rood) heeft
warmtetekort.

Het jaar 2010 lijkt nog ver weg, maar ons concept gaat over “morgen”
De woningen die vanaf 20 0 worden gebouwd, liggen bij wijze van spreken, al op de tekentafels. Het is dus de hoogste tijd
om deze af te stemmen op de glorende economische en duurzaamheidwinsten. En niet alleen het tekenwerk, maar ook de
beleidsvorming en het aanbestedingsregime voor bijvoorbeeld warmtelevering vraagt nu om cruciaal beraad.
De glastuinbouw is immers van plan om vanaf medio 2008 te gaan bouwen en zou dat bij voorkeur willen doen op een wijze
die is afgestemd op het concept voor de water- en energiekringlopen en de trapsgewijze ontwikkeling daarvan.
De eerste vervolgstappen op dit Drie-Keer-Winnen-Rapport zijn al gezet
Intussen is door Habiforum al een marktconsultatie gestart. Ook onze eerdergenoemde aanbieding voor de Triangel is een
tastbare stap op weg naar ‘eko-innovatie’. Maar de tijd dringt. Daarom stellen wij voor om in het voorjaar van 2007 een
cruciaal beraad te beleggen: gaan we in de Zuidplaspolder voort op de trendmatige ontwikkeling of maken we een omslag
in het denken?
5. DE TIJD DRINGT: HET IS NU OF NOOIT
Wij gaan in de komende maanden de dialoog met de markt en de overheid aan, zodat het cruciale beraad goed wordt
voorbereid. Wat ons betreft staan alle ‘innovatieklokken’ dan gelijk.
Glas plus stad is drie keer winnen
7

8
Warmtekracht combinatie (WKK)
Bij de opwekking van elektriciteit ontstaat warmte die tuinbouwondernemers gebruiken voor verwarming van kassen. Veelal wordt ook
de CO 2 gezuiverd ten behoeve van bemesting van gewassen. Deze combinatie van benutting, leidt tot een hoge graad van benutting
van het gas, waarop de WKK draait. De WKK aanpak kent in de komende jaren veel perspectief; op den duur zal deze aanpak moeten
concurreren met het oogsten van zonnewarmte
Glastuinbouw Zuidplaspolder

BIJLAGE 1:
HET ORGANISEREND VERMOGEN
VERGROTEN EN RICHTEN OP
VIER KERNPUNTEN
Glas plus stad is drie keer winnen
9

20
1. BREED BEWEGEN
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zonnewarmte
Warmtekrachtcombinaties
Aardwarmte
Industriële afvalwarmte
Elektriciteit
Windenergie
Zonnecellen
Brandstofcellen
Organisch afval (vacuümriool)
Regenwater
Oppervlaktewater
Gietwater
Grondwater
Condenswater
Drinkwater
Organisch afvalwater (zwart)
Afvalwater
Koelte
Aardgas
Biogas
Glastuinbouw Zuidplaspolder
2. SYNERGIE IN STROMEN
Ons concept neemt alle stromen in beschouwing. Wij zien grote voordelen in het bewerkstelligen van
wisselwerking tussen de verschillende stromen
•
•
•
•
Enkele voorbeelden van de synergie die met een
geïntegreerde benadering kan worden bereikt
Bij de opwekking van elektriciteit ontstaat
warmte. Bij centrale opwekking wordt de warmte
“weggegooid” of moet over grote afstanden
worden vervoerd. Bij opwekking van elektriciteit in
het gebied kan de warmte volledig benut worden
en is transport van warmte goedkoper en gaat met
minder warmte verliezen gepaard.
Het “oogsten” van warmte en koelte in kassen is
enerzijds interessant vanwege levering door de
tuinbouw aan naburige bebouwing. Anderzijds leidt
dit ook tot verregaande klimaatbeheersing in kassen,
waardoor volledige afscherming tegen lichthinder
beter mogelijk is, ook voor gevoelige gewassen.
Onder kassen kan op een eenvoudige wijze waterbergend
vermogen worden gerealiseerd (kelders
e.d.). Dit vermogen kan ook worden ingezet voor
de bergingsopgave van naburige bedrijfsterreinen
(“vervangend” oppervlakte water). Deze stapeling
van functies in het glastuinbouwgebied leidt tot
een grotere oppervlakte uitgeefbare kavels in het
bedrijventerrein.

3. DECENTRAAL ONTWIKKELEN
Optimalisering van ons concept vergt een
gebiedswijze ontwikkeling
•
•
•
Enkele voordelen die met een decentrale aanpak
kunnen worden bereikt
De realisatie van 30.000 woningen, 350 ha
bedrijfsterrein en 280 ha glastuinbouw leidt bij
de gebruikelijke aanpak tot grote investeringen
in rioolwaterzuiveringsinstallaties. Vanwege de
menging van verschillende afvalwaterstromen
is sprake van een beperkt zuiveringsrendement.
Bij scheiding van afvalwaterstromen en
decentraal zuiveren is sprake van een hoger
zuiveringsrendement en het economisch
rendement neemt toe als gevolg van de locale
benutting van reststoffen.
Wij sluiten gebruik van industriële restwarmte uit
het Rotterdamse Havengebied bepaald niet uit.
Hetzelfde geldt voor benutting van aardwarmte,
welke op ca. 000 meter diepte gewonnen kan
worden. Onze denklijn is evenwel, dat eerst de
warmteoverschotten (WKK en zonnewarmte)
benut worden en dat industriële restwarmte en
aardwarmte eventuele tekorten aanvullen c.q. het
systeem robuuster maken.
4. IEDEREEN BETREKKEN
De optimalisatie wordt nog versterkt, indien bewoners
en ondernemers zich verbinden met het algehele
concept.
•
•
•
Enkele voorbeelden van locale binding tussen
producenten en consumenten
Wij streven ernaar om ook de bewoners
en de bedrijven te laten participeren in de
ondernemingen, die de water- en energiekringlopen
gaan exploiteren. Deze nutsfuncties worden
daarmee “van” producenten en consumenten
in het gebied. Dit vereist gebiedsgewijze
samenwerking, maar brengt ook marktwerking van
een overzienbare schaal met zich mee (waaronder
prijsstelling).
De lange realisatieperiode van woningen en
bedrijfsterreinen biedt in samenhang met de door
ons voorgestelde trapsgewijze ontwikkeling veel
ruimte voor verdergaande innovatie. Wij zouden
het toejuichen als dit leidt tot “broedplaatsen”
waarin producenten en consumenten
samenwerken. Daarmee worden de nutsfuncties
ontdaan van de gebruikelijke anonimiteit en
evenals de ruimtelijke kwaliteit, verheven tot een
keuzecriterium voor het gaan wonen c.q. zich gaan
vestigen in de Zuidplaspolder.
Glas plus stad is drie keer winnen
2

22
Aanleg van de OCAP-leiding in 2005, waarmee CO 2 uit het Rotterdamse Havengebied wordt vervoerd naar glastuinbouwgebieden
en daar benut wordt voor bemesting van gewassen. Voordien werd deze CO 2 geloosd in de atmosfeer.
Glastuinbouw Zuidplaspolder

BIJLAGE 2
TOELICHTING OP DE
HOOFDSTUKKEN 1 T/M 5
Glas plus stad is drie keer winnen
23

24
Zonnewarmte kan in kassen worden geoogst, maar ook in met glas overdekte ruimtes. Dat biedt onvermoede perspectieven voor de inrichting van openbare ruimtes in
stedelijke gebieden.
Glastuinbouw Zuidplaspolder

Sterk concept
Onze stichting heeft in de afgelopen maanden veel deskundigen geconsulteerd
over energie en water. Aanvankelijk was deze consultatie gericht op de vraag hoe
de glastuinbouw het beste om zou kunnen gaan met energie en water. Uit deze
consultaties zijn perspectieven naar voren gekomen, die onze verwachtingen verre
overtreffen en die ook voor de functies wonen en bedrijventerrein van cruciaal
belang kunnen zijn. Dit heeft geresulteerd in een concept voor het algehele energie-
en watersysteem in de Zuidplaspolder. Dit nieuwe Nuts-Concept presenteren wij
in dit hoofdstuk. Het is een concept dat leidt tot drie keer winnen. In onze ogen dus
zeer het overwegen waard. Ook bij partijen die tot nu toe niet annex zijn bij
de glastuinbouw.
Ongewijzigd beleid: verdergaande centralisatie
In het recente verleden zijn grootschalige nutsvoorzieningen opgezet door grote
bedrijven. Nutssystemen voor afval, energie en water schalen op tot internationaal
formaat, maar zijn weinig flexibel en niet energie-efficiënt. Bij ongewijzigd beleid
is sprake van een gecentraliseerde en gesegregeerde aanpak van de verschillende
stromen. Bij ons concept kunnen de rendementen van energie en water(zuivering)
fors omhoog in een locale, decentrale en geïntegreerde kringloop. Afval en
biomassa worden daarin omgezet in energie. Belangrijk is dat de schaal wordt
afgestemd op de locale energievraag en het afvalaanbod. De Zuidplaspolder kan
dit met haar mix van kassen, woningen en bedrijfspanden in de praktijk laten zien.
Omkering van de denklijn; accent op decentraal
In de Zuidplaspolder vindt in de komende decennia een omvangrijke ruimtelijke
transformatie plaats: 280 ha netto nieuwe glastuinbouw, 30.000 nieuwe woningen
en 300 ha nieuw bedrijfsterrein. Dit schept mogelijkheden voor veel effectievere
systemen voor gas, water, elektriciteit en afval, dan bij doortrekken van de thans
gangbare lijnen het geval is. Met name denken wij daarbij aan benutting van
bronnen die de nieuwe functies te bieden hebben; op die nieuwe locale bronnen
haken de gangbare systemen niet in.
Een saillant voorbeeld van zo’n nieuwe bron is de warmteleverende tuinbouwkas.
In de zomer straalt veel zonnewarmte de kassen in. Als deze warmte opgeslagen
wordt in de ondergrond kan daarmee niet alleen de kas in de winterperiode worden
verwarmd, maar per hectare glas ook nog eens 00 woningen. Dit oogstsysteem
van zonnewarmte met behulp van kassen kent in de Zuidplaspolder grote proporties;
met de 280 ha nieuwe kassen kunnen, naast de eigen warmtebehoefte van de kassen,
nog minstens 28.000 woningen van warmte worden voorzien, zonder noemenswaardige
CO2 uitstoot. Voorwaarde is wel dat de woningen worden uitgerust met
een lage-temperatuur verwarmingssysteem, i.c. vloerverwarming. Dit werpt een
geheel ander licht op de gebruikelijke gasvoorziening voor kassenglas, bedrijven en
woningen. De gehele transformatie kan zonder extra gasvoorziening functioneren!
ANDERS DENKEN
Soortgelijke “kantelingen” zijn, met vergelijkbare perspectieven, denkbaar voor
water, elektriciteit en afval.
Nieuwe opgaven dienen zich aan
Bestaande organisatiepatronen verhinderen in belangrijke mate een doorbraak in
de richting van ons concept. Aan bedoelde nieuwe regels en nieuwe spelers geven
wij op pag. 28 specifieke aandacht.
Bij de gebiedsontwikkeling dient zich een nieuwe opgave aan: energie- en
waterwebs, anders bouwen èn organiseren, mogelijk in de vorm van nieuwe
onconventionele “nutsbedrijven”? Een belangrijke stap is te gaan letten op locale
potenties, zoals bronnen voor warmte en elektriciteit en dus niet uitsluitend
in te haken op gebiedsoverstijgende internationale bronnen, netwerken en
beheerorganisaties. Bij een gebiedsgewijze benadering is het mogelijk dat
het gebied in belangrijke mate zelfvoorzienend wordt. Het slagen van deze
benadering is afhankelijk van drie factoren. Ten eerste zijn gebiedsgewijze webs
voor energie en water nodig, die actief participeren in de gebiedsontwikkeling
c.q. de nutsvoorzieningen. Ten tweede moet de bouw van kassen, woningen en
bedrijfsgebouwen worden afgestemd op de locale potenties. In de Zuidplaspolder
kan dit omdat alles nog gebouwd moet worden. Ten derde zullen de gebiedsgewijze
webs geëxploiteerd moeten worden. Dit vergt een ondernemingsgezinde aanpak.
Het resultaat is: drie keer winst
Toepassing van het concept, zoals dat op de volgende pagina’s wordt uiteengezet,
leidt tot drie keer winnen:
• de duurzaamheid is er bij gebaat: minder uitstoot van CO2, minder gebruik van
fossiele brandstoffen en meer hergebruik van water en andere nuttige stoffen.
• een hogere graad van duurzaamheid kan worden bereikt op een economisch
aantrekkelijke wijze: bedrijven en bewoners zijn goedkoper uit en bij de
glastuinbouw kan het economisch worden “rondgezet”.
• het concept bevordert de cohesie in de Zuidplaspolder; geen amorfe huizenzee,
maar de ruimtelijke functies hebben elkaar wat te bieden en kunnen de
nutsfuncties gezamenlijk gaan exploiteren.
Onze Stichting vindt dat wij deze kansen kunnen en moeten benutten. We weten
ons gesteund door een breed scala aan deskundigen. Nu appelleren wij aan
beleid en bestuur van andere sectoren om gezamenlijk deze perspectieven tot
ontwikkeling te brengen.
Glas plus stad is drie keer winnen
25

26
Technieken zijn beschikbaar
In ons concept worden nieuwe technieken toegepast, nieuw in de zin van niet
algemeen gebruikelijk, maar al wel in operationele vorm beschikbaar. Wij geven
een voorbeeld. De zonnewarmte die ’s zomers instraalt in kassen wordt geoogst
met warmtewisselaars. Voor de fabricage van deze wisselaars is al een bedrijf
opgezet. Grootschalige doorbraak van deze systemen wordt in de sector alom
verwacht. Deze systemen leveren warmte van een lage temperatuur. Voor nuttig
gebruik van deze goedkope en duurzame energie moet daar al vroegtijdig rekening
mee worden gehouden. De transportsystemen en warmteafgifte-systemen
in bedrijven en woningen moeten worden ontworpen voor werking op lage
temperaturen.
Praktijkvoorbeelden zijn te bezichtigen
Onderdelen van ons geavanceerde concept worden al in de praktijk toegepast:
onder andere in Nieuwveen, Bleiswijk en binnenkort in Zevenhuizen. Wij zijn
gaarne bereid te bemiddelen voor excursies naar deze (en andere, verder weg
gelegen) praktijkvoorbeelden.
Voordelen van een brede benadering
De glastuinbouw gaat duurzame warmte (en koelte) overhouden. Daarom zouden
warmtebenutting en koeltevoorziening integrale onderdelen moeten zijn van de
planning, ontwikkeling en inrichting van de gehele Zuidplaspolder. Benutting
van locale duurzame warmte is niet alleen goed voor het milieu. Het kan ook
profijtelijk zijn zowel voor de warmteleverende tuinders als voor de afnemende
gebruikers. Het vergt wel een doorbreken van bestaande patronen in planning
en organisatie. Enerzijds in efficiënter energiegebruik maar geleidelijk ook in
toenemende benutting van duurzame energiebronnen. Restwarmte van kassen is
bruikbaar in woningen en bedrijven mits de afstand tussen warmteproducent en
warmteafnemer beperkt blijft én het verwarmingssysteem daarop is afgestemd.
Het comfort van nieuwe woningen kan verhoogd worden door ook koeling aan
te bieden en zo (elektriciteit verslindende) airconditioning onnodig te maken.
Een optie is om ’s winters koelte te oogsten en op te slaan voor gebruik in de
zomer. Door koelte te oogsten, worden teelttechnische nadelen van schermen
tegen lichthinder ondervangen. Oogst van warmte in de kas levert dus niet
alleen een bron van duurzame energie, maar ook een randvoorwaarde voor
vermijding van lichthinder.
Glastuinbouw Zuidplaspolder
NUTSPRODUCTEN KOMEN VOORTAAN UIT DE KAS
Glastuinbouw vervult voor tal van opties een spilfunctie
De glastuinbouw is innovatief en teelt bloemen, planten en groente van
wereldklasse. De export van tuinbouwproducten bedraagt 7 miljard euro per jaar.
Ook in energie, water en klimaatbeheersing is de sector toonaangevend. Met
veel aandacht voor energie-efficiency heeft zij haar brandstofverbruik sinds 980
gehalveerd. Een recente ontwikkeling - de ‘energieproducerende kas’ - werpt
nieuw licht op de besparingsinspanningen. In plaats van energieverbruiker te zijn,
heeft de glastuinbouw potentie om een bron van duurzame energie te worden
voor haar omgeving.
Glastuinders hebben ruime praktijkervaring met water en energie. Velen van hen
hergebruiken en zuiveren water en wekken zelf elektriciteit op. Warmtetanks voor
kasverwarming tekenen het aanzicht van menig tuinbouwbedrijf. Tuinders benutten
kansen voor efficiënter grondstoffengebruik, zodra ze die zien. In het water- en
energiegebruik werken zij steeds vaker samen om kosten te besparen en energie en
water maximaal te benutten.
Tuinders staan dicht bij de markt, de techniek en de natuur. Zij weten dat het tijd is
om de bakens te verzetten en hun bedrijven te verduurzamen. Voor de samenleving
geldt hetzelfde. Niet over 50 jaar. Maar nu. De recente fors gestegen energieprijzen
hebben tuinders aan het denken gezet. Actuele geopolitieke omstandigheden
wijzen op verdere destabilisatie en prijsstijging. Dus willen tuinders graag in hun
eigen energiebehoefte voorzien.
Deze zelfvoorziening op schaal van een glastuinbouwbedrijf biedt kansen voor
de locale samenleving. Tuinders kunnen onderling overschotten uitwisselen
en zo de totale milieubelasting beperken. In een enkel geval hebben tuinders
al energieclusters opgericht. De vervolgstap is dat zij energie leveren aan de
gebouwde omgeving: woningen en bedrijven.
Waarop stagneert de doorbraak?
De technieken voor ons concept zijn al vergaand ontwikkeld. Veel onderdelen ervan
zijn voor producent (glastuinder) en afnemer (bewoners en bedrijven) rendabel en
zijn dus goed te financieren. De ruimtelijke planning vergt op enkele punten wel
een andere aanpak. Eerste stappen daartoe zijn al gezet in het Intergemeentelijk
Structuurplan. Over de algemene uitgangspunten lijkt een brede consensus te
bestaan. Waar de doorbraak echter op spaak kan lopen, is de samenwerking tussen
de sectoren. De komende maanden zetten wij ons in om die op gang te brengen.

Trapsgewijze ontwikkeling
Hoewel veel technieken al operationeel zijn, worden in de komende jaren nog weer
verdere innovaties verwacht. Wij stellen dan ook voor om in 2007 niet voor een
technisch eindconcept te kiezen, maar opties open te houden voor de toekomst.
Op basis van bestaande technieken, installaties en investeringen kan een symbiose
tussen glas en stad al direct worden gerealiseerd. Dat geeft een vliegwiel voor
verdere inzet van betere en duurzamere technieken, naar gelang deze technieken
beschikbaar komen en de investeringsruimte aanwezig is. Dit noemen wij
“trapsgewijze ontwikkeling”..
Broedplaatsen voor verdere vernieuwing
In die trapsgewijze ontwikkeling worden broedplaatsen gecreëerd waarin
vernieuwingen versneld worden verkend en ingevoerd. Onderlinge samenwerking
staat daarbij centraal. Geheel nieuw is dat niet. Zeker in het waterbeheer is
samenwerking in de Lage Landen een eeuwenoude traditie.
Samenwerking rondom water zou de zoetwaterproblemen kunnen helpen
oplossen. Het overschot van de één vult andermans tekort aan. Zo zorgen sloten
in weidegebeiden die in particuliere bezit zijn thans al voor veerkracht in het
watersysteem. Gezamenlijke voorzieningen besparen ruimte en kosten. Tuinders,
ontwikkelaars en Hoogheemraadschap kunnen een casco ontwikkelen met
als uitgangspunten goed waterbeheer, droge voeten en voldoende gietwater.
Gemeenschappelijke delen daarin zijn onder te brengen in een (coöperatief)
waterbedrijf, dat gezamenlijk eigendom is van de tuinders. Het is goed denkbaar dat
dit waterbedrijf ook de waterzuivering - decentraal - in eigen beheer neemt.
In een broedplaats voor waterbeheer kunnen interessante duurzaamheidsvoordelen
worden geboekt. De bestaande centrale waterzuivering werkt niet optimaal.
Verschillende soorten afvalwater worden nu, ten behoeve van de afvoer,
samengevoegd. Dit komt het zuiveringsrendement niet ten goede. Door decentraal
in gescheiden stromen te gaan werken kan het zuiveringsrendement niet alleen sterk
verbeteren. Ook kunnen nuttige afvalstoffen worden hergebruikt. Dit levert voordeel
voor het milieu en mogelijk ook extra economisch rendement.
Tuinders zijn ervaren waterbeheerders, vaak met een eigen kringloop van
waterzuivering en -hergebruik. Zij benutten in hun teelt veel regenwater. Op basis
van hun ervaring kunnen tuinders en het Hoogheemraadschap veel van elkaar
leren. Dat alleen al is een reden om tot samenwerking te komen. De voordelen
kunnen door de jaren heen verder groeien. Tuinders zijn sterk geneigd hun winsten
te herinvesteren in de eigen bedrijfsvoering. Voor teeltbedrijven en hun installaties
gelden bovendien veel kortere afschrijvingstermijnen dan voor bijvoorbeeld
waterbouwkundige bouwwerken. In de tuinbouw worden vaker en sneller nieuwe
technieken toegepast. Deze motor voor innovatie kan trapsgewijs leiden tot een
innovatievoorsprong van wereldformaat.
TRAPSGEWIJS VERZILVEREN
Samenwerking is tuinders op het lijf geschreven. Afzetcoöperaties zijn al meer dan
honderd jaar oud. Studieclubs zijn door de jaren heen belangrijke verspreiders
van kennis geweest. Naburige tuinders treffen nu al geregeld voorzieningen om
wederzijdse overschotten en tekorten te verevenen. Die samenwerkingsbereidheid
en ervaring kan in de ontwikkeling van de Zuidplaspolder goed van pas komen.
Opties moeten wel rendabel zijn
De glastuinbouw wil over de verschillende opties tot clustervorming en symbiose
meedenken en initiatief nemen. Voorwaarde is wel dat deze op relatief korte termijn
haalbaar en realiseerbaar zijn. Bedrijfseconomisch rendement staat daarbij natuurlijk
voorop. Zonder dat kunnen geen verantwoorde investeringen worden gedaan. De hier
besproken opties worden in principe haalbaar geacht maar het hele samenwerkings-
en investeringsplaatje zal van geval tot geval moeten worden bekeken.
Niet alles kan overgelaten worden aan spontane groei
Sommige dingen moeten van te voren worden gepland. Zo is het een fundamentele
keuze om water niet centraal, maar decentraal te gaan zuiveren en de verschillende
soorten afvalwater gescheiden te houden. Dat levert kwaliteitsverbeteringen en
besparingen op. Maar het vraagt om een andere infrastructuur en organisatievorm.
Daarmee moet al vroegtijdig rekening worden gehouden. Onder andere bij de
besluitvorming voor de lange termijn investeringen in riool en waterzuivering.
Wordt het centraal of decentraal? En als voor decentraal wordt gekozen: welke
organisatievorm staat ons dan voor ogen? Net als bij water kunnen bij energie
overschotten en tekorten onderling worden verevend. Hierbij krijgt de één
(bijvoorbeeld glastuinbouw) een structurele functie in het proces van de ander
(bijvoorbeeld gebouwde omgeving). Ook dit is een fundamentele keuze. Belangrijke
voordelen ervan zijn efficiënter energiegebruik en versnelde invoering van
duurzame technieken. Het vergt wel aanleg en beheer van specifieke infrastructuur
en natuurlijk de nodige investeringen. Voordat die investeringen gedaan kunnen
worden, zullen de nodige zekerheden moeten worden gegeven over met name de
energievraag. De glastuinbouw kan dit niet op eigen kracht organiseren. Wel biedt
zij aan om de mogelijkheden met de locale partners (provincie, gemeenten en
Hoogheemraadschap) nader te onderzoeken en vorm te geven.
Omgevingskwaliteit en cohesie
Het belang van dit alles gaat verder dan alleen de economie en het milieu.
Het betreft ook de kwaliteit van de omgeving en de sociale cohesie. Tegenstellingen
tussen glas en stad worden overbrugd als tuinders, bedrijven en bewoners de
functionele samenhang tussen de ruimtelijke functies gaan ervaren. Bovendien
zullen locale partijen eerder geneigd zijn om in hoogwaardige voorzieningen in de
eigen omgeving te investeren. Ze plukken er per slot van rekening zelf de vruchten
van. Welvaart en investeringen blijven in de eigen regio en de vruchten ervan
kunnen door alle ingezetenen worden geplukt.
Glas plus stad is drie keer winnen
27

28
Van binnenuit en van onderop
Bij de ruimtelijke inrichting van gebieden van de schaal van de Zuidplaspolder
wordt normaliter het water en de energie in één keer van bovenaf geregeld.
Bij de decentrale opzet, die wij voorstaan, zouden andere regels moeten
worden gehanteerd.
Locale kringlopen bieden directe voordelen, maar vragen ook extra
organisatiekracht. De Stichting Glastuinbouw Zuidplaspolder heeft hierop
geanticipeerd. Zo zijn de 45 serieuze gegadigden voor vestiging in het gebied
bijeen gebracht. Zij zien kansen voor coöperatief waterbeheer, elektriciteitsvoorziening,
restwarmtebenutting en energieproducerende kassen. De serieuze
gegadigden (allemaal vooraanstaande tuinbouwbedrijven) willen en kunnen
op hun nieuwbouw ‘state of the art’-technieken gebruiken. Een verbinding met
de gebouwde omgeving (voor afval, energie en water) kan de locale slagkracht
vergroten en de samenwerking verstevigen. Deze verbinding is niet het resultaat
van een grote investering, maar van de keuze om nieuwe en betere infra-
structurele wegen te zoeken in een locale samenwerking.
Integrale masterplannen zijn doorgaans kostbaar, ingewikkeld en overbodig.
Decentrale voorzieningen zijn juist heel goed per geval en naar omstandigheden
planbaar. Voor de wateropgave en gietwaterbehoefte kan per ontwikkelingsgebied
een plan worden gemaakt. Het streven is dan dit gebied als geheel - conform
het waterplan - te ontwikkelen. Voor de energie en watervragen tussen
ontwikkelingsgebieden is het zaak om de vraagkant te definiëren, zodat de
aanbodkant hierop kan voorsorteren. Gelet op de betrokken investeringen wordt
hier het best gestuurd met afnamegaranties. Zijn de randvoorwaarden en
organisatorische structuren gegeven, dan vormt de techniek doorgaans geen
belemmering. Als een betrouwbare overheid de randvoorwaarden ondubbelzinnig
vastlegt én handhaaft, kunnen marktpartijen binnen dit stramien voorsorteren.
Uiteraard worden voor investeringen harde garanties gevraagd. Dat is een
belangrijke vereiste op basis waarvan de glastuinbouw haar medewerking aan
de ambitieuze doelstellingen voor de Zuidplaspolder geven kan.
Interne optimalisatie binnen sectoren
Eén belangrijk kenmerk van ons concept is de eigen verantwoordelijkheid van
individuele glastuinbouwbedrijven en ook die van andere bedrijven en bewoners.
Duurzame energie- en watervoorzieningen zijn en blijven gediend met verstandig
en efficiënt verbruik. Juist wanneer de vraag wordt beperkt - zoals met goede
isolatie van woningen - kan eenvoudiger worden overgeschakeld op duurzame
bronnen - zoals zonnewarmte.
Glastuinbouw Zuidplaspolder
IEDER ZIJN EIGEN HUISWERK
Ook voor waterkringlopen geldt ieders verantwoordelijkheid voor een optimaal
gebruik van het eigen systeem. Hoe langer het gietwater binnen bedrijven kan
worden gerecirculeerd en hoe minder gewasbeschermingsmiddelen eraan worden
toegevoegd, hoe beter en kosteneffectiever het, aan het eind van gebruik, weer
gezuiverd kan worden. Gezamenlijke decentrale voorzieningen voor energie en
water, kan helpen de individuele bedrijven extra scherp te houden. De minder
efficiënte bedrijven leggen immers een zwaar beslag op het collectieve systeem.
Ons voorstel: twee nieuwe ondernemingen, samen met andere spelers
Wij stellen voor de implementatie van ons concept op een zakelijke basis aan te
pakken. Daarbij denken wij aan het oprichten van twee ondernemingen: een voor
het management van de energiekringlopen en een voor het management van de
waterkringlopen. Dit voorstel is bedoeld om het meedenken te katalyseren èn
om duidelijk te maken in welke context het verdere onderzoek geplaatst zou
moeten worden.
De RZG-organisatie spant zich al in voor adequate publieke randvoorwaarden
Een adequaat publiek kader is nodig voor de bedrijfsmatige implementatie van
ons concept. Eerste stappen daartoe zijn in het Intergemeentelijk Structuurplan/
Streekplan gezet. Naar het zich laat aanzien, krijgt dit op versterkte wijze een
vervolg in de bestemmingsplannen. Wij nemen aan dat deze ruimtelijke plannen
ook gaan doorwerken in het sectorbeleid van de verschillende overheden, zoals
milieubeleid, grondwaterbeleid en aanbestedingsbeleid.
Uitnodiging voor participatie in de verdere ontwikkeling van ons concept
In de eerste maanden van 2007 organiseren wij een communicatietraject over
dit Drie Keer Winnen rapport. Dit traject mondt uit in een werkconferentie in
het voorjaar van 2007. Dan moet vooral duidelijk worden of de verschillende
geledingen hier samen de schouders onder willen zetten.
Is dat het geval, dan stellen wij voor ons initiatief onder te brengen in een
brede projectorganisatie, die zich vooral zou moeten richten op het opstellen
van ondernemingsplannen. Voor deze ondernemingsplannen moeten nog
wel enkele onderzoeken worden uitgevoerd. Daarvoor stellen wij tijdens het
communicatietraject Plannen van Aanpak op, mede vanwege de financiering
van deze activiteiten.
Eén vervolgactiviteit gaat al in het najaar van 2006 van start: Habiforum houdt een
marktconsultatie onder potentiële consortiumpartijen en betrokken overheden.

Onze Stichting wil in 2008 beginnen met de realisatie van de glaslocatie. Twee jaar
later gaan de woningbouw en de bedrijventerreinen van start. De tijd voor een
go-or-no-go beslissing over ons concept begint dus te dringen.
De contouren voor de eerste woningbouwprojecten worden al zichtbaar
Belangrijke beslissingen over nieuwbouwlocaties worden jaren voor de bouw
al genomen. Dat geldt zeker voor de Zuidplaspolder, waarvoor ambitieuze
doelstellingen zijn geformuleerd. Het intergemeentelijk structuurplan voorziet
in meervoudig ruimtegebruik en hoge ambities in voor een duurzame
energievoorziening. Ons concept sluit perfect aan op die ambities. De haalbaarheid
wordt echter sterk bepaald door tijdige besluitvorming, die de randvoorwaarden
en spelregels voor de gebiedsontwikkeling vastleggen. De duurzame decentrale
voorzieningen vergen een andere benadering van infrastructuur en de aanbesteding
daarvan. Van belang is ook dat er vroegtijdig zekerheid kan worden geboden over
watervoorziening en energieafname. Als er geen kopers zijn voor de warmte (en
koelte) van de glastuinbouw, kunnen glastuinders zich de moeite van innovatieve
installaties besparen. De glastuinders gaan in 2007 aan de gang met hun
bouwplannen en kunnen daarbij wel of niet inspelen op warmtelevering.
Omkering in de conceptuele benadering
Essentieel voor ons concept is de omkering van de denklijn. Die moet tijdig, in onze
ogen in 2007, worden gemaakt. Zo niet, dan zullen de voordelen van ons concept
snel vervliegen/verzanden. Wij illustreren dit met een enkel voorbeeld:
In de symbiose tussen glas en stad zijn investeringen in het hoofdriool en in
centrale waterzuivering niet nodig. In plaats daarvan komen kleinere locale
eenheden met als resultaat minder transport, hergebruik van nuttige stoffen en
een beter zuiveringsresultaat. De verschillende soorten afvalwater blijven
gescheiden en worden decentraal verwerkt. De energie uit huishoudelijk afvalwater
(zwart water) wordt benut, het water wordt hergebruikt en nutriënten worden
teruggewonnen uit de afvalstroom. De waterbehandeling richt zich op verschillende
stromen met verschillende eigenschappen. Waterzuivering wordt onderdeel van een
locale kringloop, die afval omzet in meststoffen en energie. Het gebruik van eindige
hulpbronnen als aardgas en fosfor wordt afgebouwd.
DE TIJD DRINGT
Aan de ene kant vallen gebruikelijke investeringen dus weg. Maar elders worden
andere investeringen juist gewenst, vooral op het gebied van het ontwerp en de
totstandkoming van vernieuwende infrastructuur. Het zwaartepunt ligt niet in
meerkosten van de hardware, maar in orkestratie van de ontwikkeling: juist daar
waar dingen anders gaan dan nu gebeurt en waar het werk van verschillende
partijen op elkaar moet worden afgestemd.
De trends werken in ons voordeel
De stijgende gas- en elektriciteitsprijzen baren ondernemers en bewoners in
toenemende mate zorgen. Ook in de verdere toekomst blijven deze, onder invloed
van politieke factoren, volatiel en met grote onzekerheden omgeven. Ons concept
leidt tot meer stabiliteit in de prijzen, hetgeen alle belanghebbenden zal aanspreken.
Vanwege de start van de transformatie in 2008/20 0 is sprake van een ‘Point of no
return’ in 2007.
In 2007 moeten cruciale beslissingen worden genomen
Eerder in dit rapport hebben wij voorgesteld om ondernemingsplan(nen)
voor één of twee ondernemingen op te stellen. Het is van belang, dat deze
ondernemingsplannen in 2007 gereed komen èn dat, eveneens in 2007, begonnen
wordt met de vorming van een of meer consortia gericht op implementatie van de
ondernemingsplannen.
Glas plus stad is drie keer winnen
29

30
Warmte en koude kunnen tijdelijk worden opgeslagen in de diepere ondergrond. Zo wordt de tijd tussen de zomer (warmteoverschot en koeltevraag) en de winter
(warmtevraag en koelteoverschot) overbrugd.
Glastuinbouw Zuidplaspolder

BIJLAGE 3
WAT ZIJN DE VOORDELEN
VOOR OVERHEDEN, FINANCIERS,
NUTSBEDRIJVEN EN
PROJECTONTWIKKELAARS?
Glas plus stad is drie keer winnen
33

32
VOORDELEN VOOR OVERHEDEN
Om de gedachten te bepalen, bepaald niet limitatief bedoeld:
•
•
•
Bijdrage aan het behalen van de Kyoto norm van CO 2 uitstoot
Meer cohesie in de Zuidplaspolder als geheel
Lagere kosten voor afvalverwerking, uitmondend in lagere
gemeentelijke belastingen
VOORDELEN VOOR DE GLASTUINBOUW
•
•
Glastuinbouw Zuidplaspolder
VOORDELEN VOOR FINANCIERS
Om de gedachten te bepalen, bepaald niet limitatief
bedoeld:
•
•
•
Investeringen in duurzaamheid zijn in dit geval
winstgevend en kennen zodoende minder risico’s voor
financiers
Investeringen komen deels in aanmerking voor
financiering uit zogenaamde groene fondsen
Betere toegang tot de markt voor kleinere financiële
instellingen
Kas is niet langer een grootverbruiker van aardgas, maar wordt een rendabele leverancier van zonne-energie
Minder afhankelijk van geopolitieke ontwikkelingen rond fossiele brandstoffen en daardoor meer grip op productiekosten

VOORDELEN VOOR NUTSBEDRIJVEN
Om de gedachten te bepalen, bepaald niet limitatief bedoeld:
•
•
•
Minder investeringen in grote nieuwe elektriciteitscentrales en
in grote transportnetten
Bijdrage aan verhoging van het percentage energie uit nietfossiele
grondstoffen
Inzet van expertise op het gebied van distributie, service en
incasso
VOORDELEN VOOR DE GLASTUINBOUW
•
•
VOORDELEN VOOR PROJECTONTWIKKELAARS
Om de gedachten te bepalen, bepaald niet limitatief
bedoeld:
•
•
•
Projectontwikkelaars kunnen woningen op de markt
brengen met lagere en meer stabiele energiekosten
Norm voor isolatie van woningen kan gemakkelijker
gehaald worden, waardoor de bouwkosten lager
worden
Exposure van participatie in een project met een
allure van wereldniveau
Meer binding met stedelijke omgeving, hetgeen de planologische stabiliteit ten goede kan komen
Betere mogelijkheden om lichthinder te beteugelen, ook voor gewassen die slecht reageren op volledige afscherming
Glas plus stad is drie keer winnen
33

34
Waterberging en gietwaterbassins zijn in dit ontwerp van Mecanoo bewust naast de kassen gelegd, ter verhoging van de ruimtelijke kwaliteit van het naastgelegen
woongebied. In andere ontwerpen zijn andere opties voor water uitgewerkt: onder kassen in kiezelbedden of kelders c.q. drijvende kassen.
Glastuinbouw Zuidplaspolder
Vrije kavels
Zwembad
Geclusterde woningen
kaswoningen
Gierwateropslag
Bedrijven in groene parkzone

BIJLAGE 4
KWANTIFICERING EN
PRAKTIJKVOORBEELDEN
VAN ENKELE ONDERDELEN VAN
ONS NIEUWE NUTS-CONCEPT.
Glas plus stad is drie keer winnen
35 35

36
Glastuinbouw Zuidplaspolder

WARMTE
EN
KOELTE
WARMTE-
CASCADE
GEREALISEERD IN
NIEUWVEEN (ZH)
•
•
Eén hectare glas kan zoveel
zonnewarmte “oogsten” dat in
de winter de eigen kas verwarmd
kan worden en dan blijft er
nog voldoende over voor 00
woningen.
De 280 ha nieuw glas in de
Zuidplaspolder kan dus
minstens 28.000 woningen
van warmte voorzien.
Glas plus stad is drie keer winnen
37

38
DE SECTOR
GLASTUINBOUW
KAN EEN NIEUWE
ELECTRICITEITS-
CENTRALE
UITSPAREN
VEEL OPTIES VOOR
ANDERE INVULLING
VAN “VERVANGEND”
OPPERVLAKTE WATER
Glastuinbouw Zuidplaspolder
Elektriciteit van het glas naar de stad
De Nederlandse glastuinbouw beschikt naar
schatting over ca 000 MW opgesteld elektrisch
vermogen (WKK). Dit is gelijk aan het vermogen
van een grote elektriciteitscentrale. Verschil is
dat dit vermogen door het hele land verspreid
(decentraal) staat opgesteld. Deze spreiding
heeft meerdere voordelen:
•
•
•
Minder transportkosten en -verliezen
Nuttig gebruik van de restwarmte
Stabilisering van het elektriciteitsnet
De tuinbouw levert 20% van het Nederlandse
piekvermogen, want tuinders gaan energie
leveren als de vraag stijgt. Ook gaan ze zelf
minder stroom gebruiken als het duur wordt.
Zo hebben ze een stabiliserende invloed op de
energievoorziening via het net. Grote centrales
koelen hun restwarmte doorgaans in zee of in
rivieren weg. Bij gespreid opgestelde WKK’s kan
de restwarmte nuttig worden gebruikt.
“Vervangend” oppervlaktewater is nodig,
als de verharde oppervlakte toeneemt,
bijvoorbeeld door kassen-en woningbouw.
Hiernaast afbeeldingen van twee opties voor
vervangend oppervlaktewater:
• Drijvende kas
• Benutting van vervangend water voor betere
woonomgeving
Andere opties zijn o.a.:
•
•
Kelders onder kassen
Kassen op een zand- of kiezelbed
Rendementen van elektriciteitsproductie:
Stopcontactrendement: 42%
Rendement aardgascentrale: 56%
WKK-rendement glastuinbouw: 90% (mits
alle warmte
nuttig wordt
gebruikt)
De glastuinbouw verwacht in 20 0 het
opgesteld elektrisch vermogen te hebben
verdubbeld tot ca 2000 MW. Dit staat gelijk aan
toevoeging van een grote elektriciteitscentrale.
De energievoorziening vanuit de
glastuinbouw vertegenwoordigt dus een
groot maatschappelijk en economisch nut.
Voorwaarde is wel dat het benutten van deze
restwarmte al bij de inrichting (planning,
organisatie en infrastructuur) van het gebied
wordt meegenomen.

WOONLASTEN DALEN,
MAAR DE AANVANGS-
INVESTERING IS
HOGER
NIET ALLE AFVAL-
WATER IN ÉÉN RIOOL,
MAAR GESCHEIDEN
VERWERKEN EN
BENUTTEN
De investering van een woning wordt hoger
als gevolg van lage temperatuurverwarming:
leidingenstelsel in de woonwijk èn vloer- en
muurverwarming.
De exploitatie van een woning wordt
goedkoper; tegenover een hogere
hypotheeklast (orde van grootte ca e 25,-/
maand) staat een warmtefactuur die lager is
dan de gebruikelijke gasfactuur en bovendien
minder snel zal stijgen.
De hogere investering verdient zich, vanwege
lagere jaarlijkse verwarmingskosten, binnen
een beperkt aantal jaren terug. Nu is het
beoordelingssysteem voor hypotheken nog
gebaseerd op aanvangsinvesteringen. Wij
pleiten ervoor om daarbij ook de jaarlijkse
exploitatie van de woning te betrekken,
waardoor lage temperatuursystemen een
eerlijke kans krijgen. De netto – contante
– waarde van deze systemen is immers lager
dan van traditionele systemen, waarbij in
elke woning een gasgestookte cv-ketel wordt
geplaatst.
Glas plus stad is drie keer winnen
39

40
“GESLOTEN”
KAS BIEDT VEEL
PERSPECTIEVEN
OP DEN DUUR KAN
ALLE AFVAL BENUT
WORDEN
Glastuinbouw Zuidplaspolder
Met de term “gesloten” kas wordt in beginsel
geduid op een kas, waarbij geen dakramen
kunnen worden opengezet.
Het concept van de gesloten kas biedt vele
opties:
• Voorwaarde voor energieleverende kassen
• Minder CO2 nodig
• Minder gietwater nodig
• Minder gewasbeschermingsmiddelen nodig
• Eerder 00% lichtafscherming mogelijk
•
En nog meer opties

Glas plus stad is drie keer winnen
44

42
Colofon
Dit is een uitgave van: Stichting Glastuinbouw Zuidplaspolder Postbus 649, 2003 RP Haarlem. Website: www.glastuinbouwzuidplaspolder.nl
De Stichting heeft het procesmanagement opgedragen aan
Bureau Mentink, Postbus 233, 2640 AE te Pijnacker. Tel. 0 5 – 36 5 , email: secretariaat@bureaumentink.nl.
Bureau Mentink verzorgt, namens de Stichting, de communicatie rond deze uitgave.
Deze uitgave is door Bureau Mentink tezamen met Elannet BV, de heer E. Wortmann, opgesteld, met bijdragen van de heer P. Kralt
van veiling Flora Holland. Het ontwerp en de grafische vormgeving is verzorgd door Studio Naskin, Haarlem.
Aan de totstandkoming van dit rapport hebben de volgende deskundigen bijdragen geleverd:
J. Ammerlaan, adviseur glastuinbouw; mevr. M. Bakker, Senter Novem; mevr. M. Baneke, Provincie Zuid-Holland; M. Beke, Mentinkprocesmanagement
bv; A. Bosma, Provincie Zuid-Holland; K. Braber, CEA; P. Bregman, Stichting Glastuinbouw Zuidplaspolder;
G.J. Brueren, Glaskracht; T. Cuijpers, Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard; mevr. E.M.A. Fischer, Mentinkprocesmanagement
bv; mevr. L. Frinking, Provincie Zuid-Holland; mevr. C. de Groot, Provincie Zuid-Holland; R. van Ham, Waterblok
bv; J. van der Heijden, Universiteit van Amsterdam; L. Heijdra, Provincie Zuid-Holland; H. van der Honing, Henk van der Honing
Advies; G. Huismans, Senter Novem; E. Janssen, TNO-bouw; O. Kleefkens, Senter Novem; P. Kralt, Flora Holland; A.A. van der
Krogt, TNO Bouw en Ondergrond/ Divisie Bodem en Grondwater; R.J. van Lantman, TNO Bouw en Ondergrond/ Divisie Bodem
en Grondwater; A.A. van der Maas, Praktijkonderzoek Plant & Omgeving; A. Mellema, Senter Novem; H.R.M. Mentink, Mentinkprocesmanagement
bv; P. Oei, SIGN/Innovatienetwerk; E. van Os, WUR; E. Pfeiffer, Kema; P. Postma, Provincie Zuid-Holland;
H. Prinsen, Tauw bv; mevr. M.S. van Raalten, Provincie Zuid-Holland; N. de Rooij, Hoogheemraadschap van Schieland en de
Krimpenerwaard; F. Roelofsen, TNO; G. Schepers, gemeente Gouda; J. Smits Productschap Tuinbouw; M. van Sprang, Provincie
Zuid-Holland; R. van Sterk, Aqua Terra Nova; R v.d. Valk, Glaskracht; W. van Valen, Gemeente Waddinxveen; P.J. Visser, Stichting
Glastuinbouw Zuidplaspolder; M.T.M. Vossen, Provincie Zuid-Holland; mevr. H. Westera, Hoogheemraadschap van Schieland en de
Krimpenerwaard; E. Wortmann, Elannet; A. Wubben, Aqua Terra Nova
Glastuinbouw Zuidplaspolder