Keuning_2.0_Kroniek_van_de_Koningsas - SteenhuisMeurs

Het zijn zo maar wat ruimtelijke en sociale aanknopingspunten die de programmering van de
constructie Koningsas en het Land van de Koningsas kunnen versterken. Al deze dingen - een
arbeiderskolonie, een ondernemer die publieke werken financiert, een systeem van middeleeuws
grondgebruik - je glimlacht er nog eens om en gaat over tot de orde van de dag. Maar het
interessante van deze voorbeelden is dat ze ons telkens andere vormen van collectiviteit laten zien,
van publiek-private samenwerking in verschillende mengvormen. Of het nu een marke, een
waterschap, een ontginningslandgoed of een arbeiderskolonie betrof, in al die samenwerkingen ligt
de waarlijke ‘fine Dutch tradition’, de innovatieve vormen van samenwerking, voortkomend uit het
telkens veranderende landgebruik. Wat zou er gebeuren als we een aantal thema’s serieus nemen en
bijvoorbeeld het markesysteem evalueren op bruikbare elementen voor het heden? In het zoeken
naar alternatieve eigendomsmodellen voor woon- en werkinitiatieven kan die (andere) modieuze
verkoopterm ‘naboarschap’ dan werkelijk inhoud krijgen. Wat is een ontginningslandgoed in de 21 e
eeuw? Hoe kan de typologie van de kolonie opnieuw gestalte krijgen?
Het zijn potentiele verrijkingen voor het stadslandschap van de Koningsas, maar als ruimtelijke
artefacten misschien nog te fragmentarisch om als drager van een regiopark te fungeren.
De ambitie van het regiopark veronderstelt een gebied met parkachtige kenmerken, een zone
waarin, aldus het ontwerp van Zuidema, ‘landschappelijke, culturele en recreatieve kwaliteiten
voorop staan.’ In een samenleving waarin authenticiteit het nieuwe massaproduct is, groeit de vraag
naar landschappen en plekken met karakter en geschiedenis. Daarbij doet zich iets merkwaardigs
voor. Authenticiteit laat zich nauwelijks kunstmatig construeren.
De meest verbazingwekkende vondst uit dit onderzoek ligt verstopt in de archieven. Het is het
manuscript van het nooit vastgestelde streekplan voor Noord-Drenthe uit de jaren dertig, waar elf
gemeenten in 1934 op eigen initiatief mee begonnen. De poging die ik deed om de Koningsas van
een geheugen te voorzien is in dit streekplan op grondige wijze waargemaakt. Geheel in de traditie
van de streekplanning van de jaren dertig bevat het manuscript een complete sociaal-economische,
waterstaatkundige maar ook historische schets van Noord-Drenthe in de jaren dertig. De auteurs: de
Groningse stedenbouwkundige ir. J. Beckering Vinckers en de Veendamse sociaal geograaf dr. H.J.
Keuning. Inderdaad, de Keuning van de Keuningcongressen.
Een streekplan voor Noord-Drenthe, 1934-1940
De jaren dertig waren de tijd van voortwoekerende lintbebouwing, met sociale en financiële
ontwrichting van kernen tot gevolg, de komst van het autoverkeer, wilde bouw van zomerhuisjes en
de teloorgang van het traditionele landgoedbeheer. Het beroemde Hollandse stelsel van ruimtelijke
wetten en regels bestond nog nauwelijks, en alleen grotere gemeenten voldeden met frisse tegenzin,
en vaak na excessen aangespoord door de provincie, aan de verplichting om een uitbreidingsplan op
te stellen. Niet zelden leverde een gemeente een uitbreidingsplan in waarbij het gehele grondgebied
was verkaveld met villaparken, goed voor de gemeentekas. Toch besloten elf gemeenten rond de
stad Groningen, daartoe aangespoord door de Commissarissen der Koningin van Groningen en
Drenthe, om de ruimtelijke ontwikkeling van hun grondgebied in onderlinge samenhang te
beschouwen. Het streekplan is gemaakt voor het grondgebied van Zuidlaren, Vries, Eelde, Peize,
Roden, Haren, Hoogezand, Leek, Hoogkerk, Noorddijk en Groningen.
Het motief van de burgemeesters: het vasthouden van het unieke vestigingsklimaat van dit gebied,
dat zijn karakter ontleent aan het natuurschoon. Dat natuurschoon stond echter van twee kanten