Machiavelli En De Machtsspelen Aan De Top Van De ... - Ashridge

land te houden. Machiavelli vond dat hij in een jammerlijke tijd leefde 13 en was op zoek
naar iets beters, iets beters dat hij vooral vond in de verhalen van Livius en Tacitus over de
Romeinse republiek. Maar hij doet met die klassieke teksten, die hij zo bewondert, iets
volstrekt nieuws: hij problematiseert de positie van de machthebber. Als hij om zich heen
kijkt, komt hij tot de tragische constatering dat het aan de top van de hiërarchie eigenlijk
nooit veilig is. Dus concludeert hij dat juist om te komen tot een deugdelijke, gezonde en
duurzame hiërarchie, er een voortdurende machtsstrijd plaats moet vinden tussen harde en
onverbiddelijke, maar tegelijk milde en rechtvaardige mannen – het zeldzame soort
mannen dat in staat is om door en door slecht te zijn, maar ook in en in goed 14 . De leider
wordt een tragische figuur die handig manoeuvreert en voortdurend op zijn hoede is voor
rivalen. De positie in de hiërarchie bepaalt waar de macht is, zodat die positie bij uitstek
aantrekkelijk is voor concurrenten om de macht. Je moet dus voortdurend op je hoede zijn,
zelfs voor je eigen adviseurs.
Het is fascinerend om te zien in welke mate het thema ‘macht’ bij denkers vóór Machiavelli
onbesproken blijft, en hoe populair dit thema is vanaf Machiavelli. In het door mij gebruikte
overzichtswerk Klassiker des politiken Denkens (Maier, Rausch & Denzer, 1968) vinden we
slechts één vermelding van ‘macht’ vóór Machiavelli e en vele vanaf Machiavelli.
Bij Machiavelli bevindt de oorsprong van de macht zich aan de top van de hiërarchie, een
macht die bij anderen steeds een tegenreactie oproept, gevoed door haat, jaloezie, ambitie
en opportunisme. Zo ontstaat het klassieke machtsspel tussen de heerser en concurrenten
voor de positie van heerser. Dergelijke patronen kunnen we herkennen in de organisaties
waarin wij werken en zijn op vele plaatsen beschreven (zie bijvoorbeeld Pfeffer, 1992, of
dichter bij huis: Boers & Evers, 1997). Vandaar dat Machiavelli mij nog altijd in hoge mate
relevant lijkt wanneer we ons vragen stellen bij macht en politiek in de organisaties waar we
deel van uitmaken f .
Bijna honderdenvijftig jaar na Machiavelli voert Hobbes (1651) een grote vernieuwing door
in het denken over macht. Hij verlaat de idee van een ‘natuurlijke hiërarchie’ tussen de
mensen, zoals Aristoteles deze al invoerde, en kijkt naar de machtsspelen die om zich
heen grijpen tussen mensen die ‘in principe elkaars gelijken’ zijn. Tussen al deze mensen
ontstaat volgens Hobbes spontaan een vurige machtsstrijd, een ‘oorlog van allen tegen
allen’. Waar Machiavelli alleen de positie binnen de hiërarchie problematiseert,
problematiseert Hobbes de hiërarchie zelf. Hobbes beschrijft geen éénzijdige macht meer,
die zich geheel binnen de hiërarchie bevindt. Hobbes beschrijft een macht waaraan we ons
niet meer kunnen onttrekken, die zich overal manifesteert en die ons hele maatschappelijke
MACHTSSPELEN BIJ MACHIAVELLI 19-01-2006 18
Ashridge Business School UK - http://www.ashridge.org.uk