Machiavelli En De Machtsspelen Aan De Top Van De ... - Ashridge

leven doordrenkt. Pas door het tekenen van een contract of verdrag is het volgens Hobbes
mogelijk om de allesvernietigende machtsspelen g achter ons te laten.
Hans Achterhuis laat in Het rijk van de schaarste (1988; zie ook voor een kortere
introductie: Achterhuis, 1987) zien dat de vernieuwing die Hobbes doorvoert niet alleen
theoretisch is, maar dat vanaf de tijd waarin Hobbes leefde ook onze maatschappij is
veranderd. We zijn elkaar inderdaad steeds meer gaan zien als ‘in principe gelijken’, zodat
het grote machtsspel ‘van allen tegen allen’ nu meer dan ooit woedt en zijn slachtoffers eist.
Toch lijken onze instituties langzamer te veranderen dan onze maatschappij. Ik durf te
stellen dat op de geschetste ontwikkelingsweg de meeste van onze organisaties, zoals de
grote overheidsorganisaties en multinationals, grotendeels blijven steken in de fase van
‘éénzijdige macht’ (zie de tabel in de aanhef van dit artikel). Het is wel zo dat nu – mede
door de gelijkschakelende effecten van moderne communicatietechnologie (zie Toffler,
1990) – de ontwikkeling in de richting van organisaties van ‘in principe gelijken’ versneld
plaatsvindt. Maar deze overgang naar machtsspelen zoals Hobbes deze beschrijft, en zoals
ook belangrijke machtsfilosofen na Hobbes, zoals Locke, Rousseau, Marx en Foucault (zie
Achterhuis, 1988) ze beschrijven, is op dit moment mijns inziens nog gaande, waardoor
Machiavelli met zijn overzichtelijke machtsspelen (die éénzijdig zijn en steeds binnen de
hiërarchie om de plaats in de hiërarchie gaan) nog altijd een zeer bruikbare beschrijver is.
Overigens is in de ideeëngeschiedenis slechts gedurende een betrekkelijk korte periode
aandacht geweest voor deze éénzijdige machtsspelen, omdat in de tijden vóór Machiavelli,
Erasmus, De Groot, Luther, en More – de belangrijkste denkers en beschrijvers van deze
machtsspelen (zie Maier et al., 1968) – die machtsspelen eenvoudigweg niet gepercipieerd
werden. Macht werd vóór Machiavelli nog niet geproblematiseerd.
Een korte samenvatting van dit historische denken over macht:
1) In het totalitaire, middeleeuwse systeem ‘vóór Machiavelli’ is de machtsfilosoof
optimistisch en beschrijvend. Zie bijvoorbeeld Marsilius van Padua, die in zijn Defensor
Pacis (1324) uitgaat van een natuurlijke orde onder de geestelijke macht van de paus
en de wereldlijke macht van de keizer.
2) In het hiërarchische systeem ‘na Machiavelli, vóór Hobbes’ is de machtsfilosoof
wantrouwend en achterdochtig. Intieme omgang met macht lijkt bij deze denkers te
leiden tot een tragische levenshouding. Het is interessant om vast te stellen dat ook
onze grootste tragediedichters – zoals Shakespeare, Corneille, Racine, en Calderón de
la Barca – leven in deze ‘tragische’ renaissanceperiode.
3) In het meerzijdige systeem ‘na Hobbes’ gaat de machtsfilosoof meer vertrouwen op
sociale contracten en andere verlichtingsinstrumenten, om de scherpe kanten van de
machtsstrijd weg te slijpen. De beschrijvingen van die strijd – bij zowel Hobbes,
MACHTSSPELEN BIJ MACHIAVELLI 19-01-2006 19
Ashridge Business School UK - http://www.ashridge.org.uk