voor tekstedities en intellectuele geschiedenis voor tekstedities en ...
16.09.2013 • Views
Share Embed Flag

voor tekstedities en intellectuele geschiedenis voor tekstedities en ...

voor tekstedities en intellectuele geschiedenis voor tekstedities en ...

voor tekstedities en intellectuele geschiedenis voor tekstedities en ...

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
huygens.knaw.nl

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

koninklijke nederlandse akademie van wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut<br />

<strong>voor</strong> <strong>tekstedities</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is<br />

koninklijke nederlandse akademie van wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut<br />

<strong>voor</strong> <strong>voor</strong> <strong>tekstedities</strong> <strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

jaarverslag<br />

<strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is<br />

20 20<br />

jaarverslag<br />

Het van het Constantijn <strong>intellectuele</strong> Huyg<strong>en</strong>s lev<strong>en</strong> vormgegev<strong>en</strong>.<br />

Instituut <strong>voor</strong> <strong>tekstedities</strong> <strong>en</strong> <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is<br />

(chi) De is e<strong>en</strong> werkgroep<strong>en</strong> onderzoeksinstituut van het chi van zijn de gehuisvest Koninklijke op Nederlandse de nulde, tweede Akademie <strong>en</strong> derde van<br />

Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> verdieping van de (knaw). Koninklijke Het is op Bibliotheek 1 januari 1992 in D<strong>en</strong> opgericht Haag. Sommige na e<strong>en</strong> fusie medewerkers<br />

van <strong>en</strong>ke<strong>en</strong>kele zijn kleinere elders gestationeerd, institut<strong>en</strong> <strong>en</strong> project<strong>en</strong> bij<strong>voor</strong>beeld <strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd in het Van naar Gogh Constantijn Museum te Huyg<strong>en</strong>s Amsterdam. (1596- In<br />

1687), 2003 werd in wi<strong>en</strong>s met de persoon Koninklijke de verschill<strong>en</strong>de Bibliotheek aspect<strong>en</strong> overleg van gevoerd de werkzaamhed<strong>en</strong> over tijdelijke huisveshuisves- van het<br />

Instituut ting elders word<strong>en</strong> vanwege belichaamd. de herindeling Het chi <strong>en</strong> verricht verbouwing fundam<strong>en</strong>teel van de kb. onderzoek In de loop betreff<strong>en</strong>betreff<strong>en</strong>-<br />

van 2004<br />

de zal de het ontsluiting chi <strong>voor</strong> de van – <strong>voor</strong>lopig bronn<strong>en</strong>. onbek<strong>en</strong>de Hoofddoelstelling<strong>en</strong> – duur van zijn: de het reconstructie verzorg<strong>en</strong> van <strong>en</strong> (do<strong>en</strong>) de kb<br />

uitgev<strong>en</strong> tijdelijk<br />

03<br />

word<strong>en</strong> van wet<strong>en</strong>schappelijke ondergebracht op <strong>tekstedities</strong>, het adres Bezuid<strong>en</strong>houtseweg het uitvoer<strong>en</strong> van 2 project<strong>en</strong> in D<strong>en</strong> Haag. op het<br />

gebied van de <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is, het lever<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bijdrage aan de theotheorievorming Internationaal op beide gebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> het lever<strong>en</strong> van instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van de<br />

ontsluiting De wet<strong>en</strong>schappelijke van bronn<strong>en</strong>. teksteditie wordt door het chi uitgevoerd vanuit e<strong>en</strong><br />

internationaal De hierbov<strong>en</strong> perspectief, geformuleerde maar doelstelling<strong>en</strong> met betrekking zijn tot nauw het nationale met elkaar culturele verwev<strong>en</strong>. erferf- Het goed. chi Nationaal verstaat onder <strong>en</strong> internationaal <strong>intellectuele</strong> wil geschied<strong>en</strong>is het Instituut de geschied<strong>en</strong>is door middel van van het de organisatie<br />

<strong>intellectuele</strong><br />

van lev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> deelname de rol die aan daarin congress<strong>en</strong>, werd gespeeld symposia door <strong>en</strong> studiedag<strong>en</strong> person<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> instelling<strong>en</strong>, tot de de theotheostrostroming<strong>en</strong>,rievorming de op method<strong>en</strong> het gebied <strong>en</strong> van techniek<strong>en</strong>, de wet<strong>en</strong>schappelijke de communicatie teksteditie tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> intellectuel<strong>en</strong>, de <strong>intellectuele</strong> de<br />

productie, geschied<strong>en</strong>is. verspreiding Het chi streeft <strong>en</strong> receptie ernaar nieuwe van tekst<strong>en</strong>. inzicht<strong>en</strong> De wet<strong>en</strong>schappelijke op deze gebied<strong>en</strong> in teksteditie de prakprak- moet tijk te niet br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. los word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> van de <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is, aangezi<strong>en</strong> iedere<br />

tekst Het chi is ontstaan onderhoudt <strong>en</strong> heeft rechtstreeks gefunctioneerd <strong>en</strong> via in de e<strong>en</strong> werkgroep<strong>en</strong> culturele omgeving contact<strong>en</strong> <strong>en</strong> met niet diverse onafonafhankelijk wet<strong>en</strong>schappelijke daarvan beschouwd instelling<strong>en</strong> kan in binn<strong>en</strong>- word<strong>en</strong>; <strong>en</strong> ook buit<strong>en</strong>land. de literaire Soms productie is het is e<strong>en</strong> veelal kwestie iningebed van patronage, in het <strong>intellectuele</strong> zoals in het lev<strong>en</strong>. geval van de Union Académique Internationale (uai),<br />

soms Het gaat chi het wil om met int<strong>en</strong>sieve zijn onderzoeksprogramma wet<strong>en</strong>schappelijke sam<strong>en</strong>werking, e<strong>en</strong> functie vervull<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel t<strong>en</strong> di<strong>en</strong>di<strong>en</strong>- geval<br />

ste is sprake van de van Nederlandse e<strong>en</strong> bilateraal cultuur. onderzoeksprogramma Voor de periode met van e<strong>en</strong> de buit<strong>en</strong>lands Middeleeuw<strong>en</strong> instituut. <strong>en</strong> de<br />

R<strong>en</strong>aissance De werkgroep moet Middeleeuw<strong>en</strong>-R<strong>en</strong>aissance deze doelstelling ruim word<strong>en</strong> is lid van gehanteerd, de Fédération aangezi<strong>en</strong> Internationale e<strong>en</strong> groot<br />

deel des Instituts van het <strong>intellectuele</strong> d’Etudes Médiévales lev<strong>en</strong> to<strong>en</strong> (fidem) nog niet <strong>en</strong> aan heeft landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband<br />

gebond<strong>en</strong> was. Wel<br />

zal met in de beginsel Nederlandse elk onderzoeksproject Onderzoekschool e<strong>en</strong> Mediëvistiek. Nederlandse compon<strong>en</strong>t Het Lexicon bevatt<strong>en</strong>. <strong>en</strong> het project<br />

‘Aristoteles Voor belangstell<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Semitico-Latinus’ zijn mak<strong>en</strong> er folders deel over uit van het e<strong>en</strong> Instituut internationaal beschikbaar project in van het<br />

Nederlands, de uai. Het project het Duits, ‘Artes-faculteit’ het Engels <strong>en</strong> geschiedt het Frans. in Algem<strong>en</strong>e sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> actuele met het informatie Institut<br />

over de Recherche het chi is te et vind<strong>en</strong> d’Histoire op de des website Textes van (irht) het te Instituut: Parijs. Het http://www.chi.knaw.nl.<br />

Erasmus-project <strong>en</strong> het<br />

Grotius-project ressorter<strong>en</strong> onder de patronage van de uai. Voor het Erasmus-pro-<br />

Erasmus-pro-<br />

Het programma van het chi<br />

Het wet<strong>en</strong>schappelijk wet<strong>en</strong>schappelijk programma van het chi<br />

Wet<strong>en</strong>schapscommissie<br />

Wet<strong>en</strong>schapscommissie<br />

schapscommissie via advies <strong>en</strong> overleg aan<br />

via <strong>en</strong> overleg bij schapscommissie aan<br />

advies<br />

de wet<strong>en</strong>-<br />

draagt Daarnaast uitg<strong>en</strong>odigd. wet<strong>en</strong>-<br />

de draagt Daarnaast uitg<strong>en</strong>odigd.<br />

t<strong>en</strong>schapscommissie. Deze bestond in 2003<br />

t<strong>en</strong>schapscommissie. Deze bestond in 2003<br />

komt tot stand mede in overleg met e<strong>en</strong> wewe- e<strong>en</strong> met overleg in mede stand tot komt<br />

beleid van het chi. Naast werkgroep<strong>en</strong> beleid het Naast de de be-<br />

werkgroep<strong>en</strong> van be-<br />

chi.<br />

wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

het van totstandkoming de wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

het van totstandkoming de<br />

nistratie <strong>en</strong> over e<strong>en</strong> secretariaat.<br />

nistratie <strong>en</strong> over e<strong>en</strong> secretariaat.<br />

schikt het chi over e<strong>en</strong> afdeling beheer-admi-<br />

afdeling e<strong>en</strong> over chi het schikt<br />

Groning<strong>en</strong>), <strong>voor</strong>zitter a.i., prof. dr. J.D.F.<br />

Groning<strong>en</strong>), <strong>voor</strong>zitter a.i., prof. dr. J.D.F.<br />

uit prof. dr. H. van Dijk (Rijksuniversiteit<br />

Dijk van H. dr. prof. uit<br />

prof. dr. M.G.M. van der (Katholieke<br />

dr. van der Poel prof. (Katholieke<br />

M.G.M.<br />

Universiteit Amsterdam),<br />

(Vrije Halsema van Amsterdam),<br />

Universiteit (Vrije Halsema van<br />

voerd betreff<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het grootste deel tekstedivoerd<br />

betreff<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het grootste deel tekstedi-<br />

De project<strong>en</strong> die binn<strong>en</strong> het chi word<strong>en</strong> uitge-<br />

word<strong>en</strong> chi het binn<strong>en</strong> die project<strong>en</strong> De<br />

(Vrije Universiteit Amsterdam), prof. dr. J.J.<br />

(Vrije Universiteit Amsterdam), prof. dr. J.J.<br />

Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), prof. dr. F.J. van Ing<strong>en</strong><br />

van F.J. dr. prof. Nijmeg<strong>en</strong>), Universiteit<br />

drie soort<strong>en</strong> edities word<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>:<br />

drie soort<strong>en</strong> edities word<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>:<br />

ties. Voor wat de Nieuwe Tijd betreft moet<strong>en</strong><br />

betreft Tijd Nieuwe de wat Voor ties.<br />

Meerhoff (Universiteit van Amsterdam).<br />

Meerhoff (Universiteit van Amsterdam).<br />

Kloek (Universiteit Utrecht) <strong>en</strong> prof. dr. C.G.<br />

dr. prof. <strong>en</strong> Utrecht) (Universiteit Kloek<br />

gave <strong>en</strong> de leeseditie. De twee be-<br />

<strong>en</strong> leeseditie. eerste zijn twee gave zijn de be-<br />

De<br />

studie-uit-<br />

de uitgave, historisch-kritische de studie-uit-<br />

de uitgave, historisch-kritische de<br />

leeseditie geeft ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

leeseditie geeft ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

doeld <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk publiek. De<br />

publiek. wet<strong>en</strong>schappelijk e<strong>en</strong> <strong>voor</strong> doeld<br />

Het binn<strong>en</strong> het Instituut wordt<br />

Het onderzoek binn<strong>en</strong> het Instituut wordt<br />

Werkwijze<br />

breed publiek.<br />

breed publiek.<br />

<strong>voor</strong> e<strong>en</strong><br />

verantwoorde tekst, maar is bedoeld <strong>voor</strong> e<strong>en</strong><br />

bedoeld is maar tekst, verantwoorde<br />

twee afdeling<strong>en</strong>: de werkgroep Middeleeuw<strong>en</strong>-<br />

twee afdeling<strong>en</strong>: de werkgroep Middeleeuw<strong>en</strong>uitgevoerd<br />

op projectmatige wijze, <strong>en</strong> wel in<br />

wel <strong>en</strong> wijze, projectmatige op uitgevoerd<br />

wijdt zich behalve <strong>tekstedities</strong> aan wijdt zich behalve aan ook <strong>tekstedities</strong> an-<br />

ook aan an-<br />

Middeleeuw<strong>en</strong>-R<strong>en</strong>aissance<br />

werkgroep De Middeleeuw<strong>en</strong>-R<strong>en</strong>aissance<br />

werkgroep De<br />

Elke werkgroep is verantwoordelijk <strong>voor</strong> e<strong>en</strong><br />

werkgroep is verantwoordelijk <strong>voor</strong> e<strong>en</strong><br />

Elke<br />

<strong>en</strong> de werkgroep Nieuwe Tijd.<br />

R<strong>en</strong>aissance Tijd.<br />

Nieuwe werkgroep de <strong>en</strong> R<strong>en</strong>aissance<br />

het Lexicon Latinitatis Nederlandicae Medii<br />

Lexicon Latinitatis Nederlandicae Medii<br />

het<br />

vorm<strong>en</strong> van bronn<strong>en</strong>ontsluiting (zoals<br />

dere (zoals<br />

bronn<strong>en</strong>ontsluiting van vorm<strong>en</strong> dere<br />

door wet<strong>en</strong>schappelijk medewerkers. Deze<br />

door wet<strong>en</strong>schappelijk medewerkers. Deze<br />

aantal (deel)project<strong>en</strong>, die word<strong>en</strong> uitgevoerd<br />

word<strong>en</strong> die (deel)project<strong>en</strong>, aantal<br />

tellectuele geschied<strong>en</strong>is, dat wil zegg<strong>en</strong> de op<br />

tellectuele geschied<strong>en</strong>is, dat wil zegg<strong>en</strong> de op<br />

Aevi) <strong>en</strong> aan project<strong>en</strong> op het gebied van de in-<br />

de van gebied het op project<strong>en</strong> aan <strong>en</strong> Aevi)<br />

di<strong>en</strong>st <strong>voor</strong> de duur van het project. Elk project<br />

<strong>voor</strong> de duur van het project. Elk project<br />

di<strong>en</strong>st<br />

deels in vaste di<strong>en</strong>st <strong>en</strong> deels in tijdelijke<br />

zijn tijdelijke<br />

in deels <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st vaste in deels zijn<br />

lectuele lev<strong>en</strong>. De project<strong>en</strong> van de lectuele De project<strong>en</strong> van de werkgroep<br />

lev<strong>en</strong>.<br />

geschied<strong>en</strong>is van het intel-<br />

gebaseerde tekst<strong>en</strong> intel- het van geschied<strong>en</strong>is gebaseerde tekst<strong>en</strong><br />

van het Instituut; wet<strong>en</strong>schappelijk belang,<br />

van het Instituut; wet<strong>en</strong>schappelijk belang,<br />

wordt getoetst aan de algem<strong>en</strong>e doelstelling<br />

algem<strong>en</strong>e de aan getoetst wordt<br />

maar met het onderzoek naar Nederlandse<br />

met onderzoek naar het maar Nederlandse<br />

het<br />

veelal <strong>tekstedities</strong>,<br />

betreff<strong>en</strong> Tijd Nieuwe <strong>tekstedities</strong>,<br />

veelal betreff<strong>en</strong> Tijd Nieuwe<br />

van tevor<strong>en</strong> vastgesteld <strong>en</strong> zo tuss<strong>en</strong>tijds<br />

tevor<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo nodig van tuss<strong>en</strong>tijds<br />

vastgesteld<br />

eindresultaat word<strong>en</strong><br />

beoogd <strong>en</strong> tijdsplanning word<strong>en</strong><br />

eindresultaat beoogd <strong>en</strong> tijdsplanning<br />

deling aan de bestudering van de geschied<strong>en</strong>is<br />

aan de bestudering van de geschied<strong>en</strong>is<br />

deling<br />

wordt nu ook binn<strong>en</strong> deze af-<br />

Newtonianisme af- deze binn<strong>en</strong> ook nu wordt Newtonianisme<br />

ject e<strong>en</strong> projectcommissie verbond<strong>en</strong>; hier<strong>voor</strong><br />

ject e<strong>en</strong> projectcommissie verbond<strong>en</strong>; hier<strong>voor</strong><br />

aangepast. In het algeme<strong>en</strong> wordt aan elk propro- elk aan wordt algeme<strong>en</strong> het In aangepast.<br />

deskundig<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong> het Instituut<br />

word<strong>en</strong> deskundig<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong> het Instituut<br />

word<strong>en</strong><br />

De werkgroep<strong>en</strong> van het chi ge-<br />

werkgroep<strong>en</strong> het chi zijn De ge-<br />

van<br />

lev<strong>en</strong> vormgegev<strong>en</strong>.<br />

<strong>intellectuele</strong> het van vormgegev<strong>en</strong>.<br />

lev<strong>en</strong> <strong>intellectuele</strong> het van

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut <strong>voor</strong> <strong>tekstedities</strong> <strong>en</strong> <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is<br />

(Koninklijke Nederlandse Akademie van Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>)<br />

drs. N. Bakker, wet<strong>en</strong>schappelijk projectassist<strong>en</strong>t (020) 570 52 53 bakker@vangoghmuseum.nl<br />

dr. J. Bloem<strong>en</strong>dal, onderzoeker (070) 331 58 25 jan.bloem<strong>en</strong>dal@chi.knaw.nl<br />

drs. P. Boot, alfa-informaticus (070) 331 58 04 peter.boot@chi.knaw.nl<br />

dr. H. Brinkman, onderzoeker (070) 331 58 12 herman.brinkman@chi.knaw.nl<br />

dr. P.G. de Bruijn, s<strong>en</strong>ior onderzoeker (070) 331 58 10 peter.de.bruijn@chi.knaw.nl<br />

drs. P.J.W.R. van Eekel<strong>en</strong>, AIO (030) 253 83 40 reindert.vaneekel<strong>en</strong>@let.uu.nl<br />

drs. M.J. Eijg<strong>en</strong>raam, medewerker onderzoek (070) 331 58 26 marjo.eijg<strong>en</strong>raam@chi.knaw.nl<br />

drs. B.R.I. Van Elsacker, junior onderzoeker (070) 331 58 06 bert.van.elsacker@chi.knaw.nl<br />

dr. J.A.W. Gielk<strong>en</strong>s, onderzoeker (070) 331 58 09 jan.gielk<strong>en</strong>s@chi.knaw.nl<br />

dr. M. Gumbert-Hepp, onderzoekleider (070) 331 58 35 marijke.gumbert@chi.knaw.nl<br />

drs. E.G.P. Huijing, onderzoeker (070) 331 58 15 gerard.huijing@chi.knaw.nl<br />

dr. L.A.M. Jans<strong>en</strong>, onderzoeker (020) 570 52 06 jans<strong>en</strong>@vangoghmuseum.nl<br />

dr. H.G.M. Jorink, junior onderzoeker (070) 331 58 41 eric.jorink@chi.knaw.nl<br />

drs. P.W. Kegel, junior onderzoeker (070) 331 58 17 peter.kegel@chi.knaw.nl<br />

drs. H. van Kemp<strong>en</strong>, AIO (070) 331 58 08 hanneke.van.kemp<strong>en</strong>@chi.knaw.nl<br />

dr. A. Kets-Vree, plaatsvervang<strong>en</strong>d directeur; onderzoekleider (070) 331 58 32 annemarie.kets@chi.knaw.nl<br />

C.I. Klützow, medewerker DTP (070) 331 58 01 connie.klutzow@chi.knaw.nl<br />

S.J. Landmeter, beheerder (070) 331 58 05 sietze.landmeter@chi.knaw.nl<br />

dr. J.C.A. Luijt<strong>en</strong>, onderzoeker (020) 570 52 19 luijt<strong>en</strong>@vangoghmuseum.nl<br />

dr. H.J.M. Nell<strong>en</strong>, s<strong>en</strong>ior onderzoeker (070) 331 58 21 h<strong>en</strong>k.nell<strong>en</strong>@chi.knaw.nl<br />

dr. A.M.I. van Opp<strong>en</strong>raay, onderzoeker (070) 331 58 38 aafke.van.opp<strong>en</strong>raay@chi.knaw.nl<br />

drs. M. van Oosterhout, AIO (024) 361 28 46 m.v.oosterhout@let.kun.nl<br />

drs. L.C. Palm, s<strong>en</strong>ior onderzoeker (030) 253 82 83 l.c.palm@phys.uu.nl<br />

dr. L.L.E. Schlüter, junior onderzoeker (070) 331 58 14 lucy.schluter@chi.knaw.nl<br />

drs. S. Surdèl, wet<strong>en</strong>schappelijk projectassist<strong>en</strong>t (070) 331 58 42 stev<strong>en</strong>.surdel@chi.knaw.nl<br />

dr. M.J. Teeuw<strong>en</strong>, onderzoeker (070) 331 58 07 marik<strong>en</strong>.teeuw<strong>en</strong>@chi.knaw.nl<br />

drs. B. Thijs, junior onderzoeker (070) 331 58 18 boukje.thijs@chi.knaw.nl<br />

dr. J. Trapman, s<strong>en</strong>ior onderzoeker (070) 331 58 31 hans.trapman@chi.knaw.nl<br />

G. van Ve<strong>en</strong>, netwerkbeheerder (070) 331 58 11 gerard.van.ve<strong>en</strong>@chi.knaw.nl<br />

dr. H. Wals, directeur ad interim (070) 331 58 00 h<strong>en</strong>k.wals@chi.knaw.nl<br />

P.R. Werinussa, managem<strong>en</strong>t assist<strong>en</strong>t (070) 331 58 00 nelly.werinussa@chi.knaw.nl<br />

dr. O. Weijers, bijzonder onderzoeker (070) 331 58 24 olga.weijers@chi.knaw.nl<br />

dr. L.S. Wierda, onderzoeker (050) 527 32 23 lswierda@home.nl

koninklijke nederlandse akademie van van wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut<br />

<strong>voor</strong> <strong>tekstedities</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is<br />

jaarverslag 2003<br />

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut<br />

<strong>voor</strong> <strong>tekstedities</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is<br />

jaarverslag 2003<br />

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut D<strong>en</strong> Haag 2004

4<br />

10<br />

18<br />

49<br />

53<br />

59<br />

65<br />

66<br />

76<br />

Inleiding<br />

Het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut<br />

Project<strong>en</strong><br />

Lexicon Latinitatis Nederlandicae Medii Aevi<br />

Artes-faculteit<br />

CIVICIMA<br />

Reflections of sci<strong>en</strong>tific debate in the Carolingian R<strong>en</strong>aissance<br />

Aristoteles Semitico-Latinus/Avic<strong>en</strong>na Latinus<br />

Historische bronn<strong>en</strong> van Egmond<br />

Gruuthuse-handschrift<br />

Middeleeuwse Verzamelhandschrift<strong>en</strong> uit de Nederland<strong>en</strong><br />

Middelnederlandse Lancelotromans<br />

Erasmus: Opera Omnia<br />

Europa Humanistica<br />

Emblemata<br />

Academiebibliothek<strong>en</strong> in Franeker <strong>en</strong> Groning<strong>en</strong><br />

Hugo Grotius: Dichtwerk<strong>en</strong><br />

Biografie van Hugo Grotius<br />

Briev<strong>en</strong> in Remonstrantse archiev<strong>en</strong><br />

G.J. Vossius: Poeticae institutiones<br />

Antoni van Leeuw<strong>en</strong>hoek: Briev<strong>en</strong><br />

Newtonianisme in de Republiek<br />

Johannes Antonides van der Goes: Ystroom (1671)<br />

Guido Gezelle: Nagelat<strong>en</strong> <strong>en</strong> ongebundelde lyriek<br />

Vinc<strong>en</strong>t van Gogh: Briefwisseling<br />

Herman Gorter: Lyrische poëzie (1886-1905)<br />

Herman Gorter: Correspond<strong>en</strong>tie<br />

Willem Elsschot: Volledig Werk<br />

Willem Frederik Hermans: Volledige Werk<strong>en</strong><br />

Thema<br />

Publicaties<br />

Overige activiteit<strong>en</strong><br />

pres<strong>en</strong>taties Verteg<strong>en</strong>woordiging<strong>en</strong> Stages<br />

Zusamm<strong>en</strong>fassung Summary Résumé<br />

Illustratieverantwoording

Inleiding<br />

4 jaarverslag chi 2003

2003<br />

was <strong>voor</strong> het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut e<strong>en</strong> productief jaar.<br />

Het wet<strong>en</strong>schappelijk personeel van het Chi was verantwoordelijk<br />

<strong>voor</strong> de publicatie van 19 boek<strong>en</strong>, tijdschriftaflevering<strong>en</strong> <strong>en</strong> webedities, 41<br />

artikel<strong>en</strong> <strong>en</strong> 7 rec<strong>en</strong>sies. Het verschijn<strong>en</strong> van <strong>en</strong>kele van deze publicaties ging met<br />

feestelijkhed<strong>en</strong> gepaard. Op 14 november werd<strong>en</strong> in de Koninklijke Bibliotheek<br />

maar liefst vijf nieuwe boek<strong>en</strong> t<strong>en</strong> doop gehoud<strong>en</strong>. In het kader van het project<br />

‘Lanceloet, de Middelnederlandse vertaling van de Lancelot <strong>en</strong> prose overgeleverd<br />

in de Lancelotcompilatie’ versche<strong>en</strong> De Middelnederlandse Perceval-traditie van<br />

Soetje Ida Opp<strong>en</strong>huis de Jong. Van de kritische leeseditie van het Volledig Werk<br />

van Willem Elsschot (bezorgd door Peter de Bruijn i.s.m. met Wi<strong>en</strong>eke ’t Ho<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> Lily Hunter) versch<strong>en</strong><strong>en</strong> de del<strong>en</strong> 7 <strong>en</strong> 8, P<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> <strong>en</strong> Het Tankschip, nadat eerder<br />

in het jaar al de del<strong>en</strong> 5 <strong>en</strong> 6 – Kaas <strong>en</strong> Tsjip/De Leeuw<strong>en</strong>temmer – in het AMVC-<br />

Letter<strong>en</strong>huis in Antwerp<strong>en</strong> war<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd. Marik<strong>en</strong> Teeuw<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>teerde<br />

haar The vocabulary of intellectual life in the middle ages, het ti<strong>en</strong>de, afsluit<strong>en</strong>de <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>de<br />

deel van het project CIVICIMA (Comité International du Vocabulaire des<br />

Institutions et de la Communication Intellectuelles au Moy<strong>en</strong> Age). Dit project bestond<br />

sinds 1985 <strong>en</strong> het werd, onder leiding van dr. O. Weijers, gesteund door e<strong>en</strong><br />

internationaal netwerk van geleerd<strong>en</strong>. Als gesch<strong>en</strong>k <strong>voor</strong> de aanwezig<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />

andere relaties van het Chi versch<strong>en</strong><strong>en</strong> op 14 november t<strong>en</strong> slotte – in e<strong>en</strong> fraai<br />

vormgegev<strong>en</strong> boekje onder de titel De tekst bij u thuis – de lezing<strong>en</strong> die Paul Schnabel<br />

<strong>en</strong> Nelleke Noordervliet hield<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de viering van het ti<strong>en</strong>jarig bestaan van<br />

het Instituut op 19 december 2002. ><br />

het constantijn huyg<strong>en</strong>s instituut 5

Niet alle<strong>en</strong> drukwerk werd op 14 november t<strong>en</strong><br />

doop gehoud<strong>en</strong>. De alfa-informaticus van het<br />

Chi, drs. P. Boot, introduceerde met e<strong>en</strong> virtuele<br />

rondleiding de nieuwe, door Zeezeil<strong>en</strong><br />

te Amsterdam vormgegev<strong>en</strong> website van het<br />

Instituut: www.chi.knaw.nl. De nieuwe website<br />

moet het actieve <strong>en</strong> interactieve visitekaartje van<br />

het Chi word<strong>en</strong>, waarop niet alle<strong>en</strong> informatie<br />

wordt verstrekt over doelstelling, project<strong>en</strong>,<br />

medewerkers <strong>en</strong> publicaties van het Instituut,<br />

maar waar ook digitale publicaties e<strong>en</strong> plaats<br />

vind<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> van deze elektronische publicaties<br />

is de digitale versie van het eerder in de reeks<br />

Middeleeuwse Verzamelhandschrift<strong>en</strong> uit de<br />

Nederland<strong>en</strong> in druk uitgegev<strong>en</strong> Geraardsbergse<br />

Handschrift. Ook Hugo Grotius’ bijbelse drama<br />

Sophompaneas <strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>lopige werkeditie van<br />

Antonides van der Goes’ Ystroom staan intuss<strong>en</strong><br />

op de website van het Chi. Daarnaast wordt<br />

in het kader van het ‘Emblem Project Utrecht’,<br />

waarmee het Chi e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband<br />

heeft, e<strong>en</strong> webeditie aangebod<strong>en</strong> van Cats’ Sinne-<br />

<strong>en</strong> minnebeeld<strong>en</strong> (eerder in druk versch<strong>en</strong><strong>en</strong> in de<br />

reeks Monum<strong>en</strong>ta Literaria Neerlandica). In hun<br />

digitale vorm zijn deze edities verrijkt met extra<br />

hulpmiddel<strong>en</strong> <strong>voor</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek.<br />

De andere grote Chi-pres<strong>en</strong>tatie vond plaats<br />

op 10 december in de aula van de Koninklijke<br />

Bibliotheek in D<strong>en</strong> Haag. Drie nieuwe del<strong>en</strong><br />

van de Erasmi Opera Omnia werd<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd<br />

<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> aan de presid<strong>en</strong>t van de Knaw,<br />

prof. dr. W.J.M. Levelt. Het betrof twee del<strong>en</strong><br />

uit de Annotationes in Novum Testam<strong>en</strong>tum, bezorgd<br />

door respectievelijk P.F. Hovingh <strong>en</strong> M.L. van<br />

Poll-van de Lisdonk, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> deel van de Apologiae,<br />

bezorgd door E. Rummel <strong>en</strong> E. Rabbie. Prof. dr.<br />

Rummel van de University of Toronto (Canada)<br />

hield e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>dracht ‘Carpet citius aliquis quam<br />

imitabitur: The critical reception of Erasmus’<br />

Annotations’. De tekst van deze lezing werd als<br />

boekje aan de aanwezig<strong>en</strong> uitgereikt.<br />

De Erasmus-editie is e<strong>en</strong> van de vele Chi-project<strong>en</strong><br />

die in nationale of internationale sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong><br />

met universiteit<strong>en</strong>, andere<br />

wet<strong>en</strong>schappelijke instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> deskundig<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> uitgevoerd. Deze sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong> in 2003 verstevigd <strong>en</strong> uitgebreid.<br />

Zo werd het geme<strong>en</strong>schappelijk onderzoeksprogramma<br />

met het Institut de Recherche et<br />

d’Histoire des Textes (Irht/CNRS) te Parijs vernieuwd.<br />

De eerder begonn<strong>en</strong> bespreking<strong>en</strong> over<br />

e<strong>en</strong> internationaal Graduiert<strong>en</strong>kolleg (e<strong>en</strong> begeleid<br />

promotietraject <strong>voor</strong> 12 tot 16 promov<strong>en</strong>di op het<br />

gebied van de editiewet<strong>en</strong>schap) werd<strong>en</strong> <strong>voor</strong>tgezet:<br />

in mei vond op het Chi e<strong>en</strong> gesprek plaats<br />

tuss<strong>en</strong> de initiatiefnemers van deze postdoctorale<br />

opleiding, prof. dr. Th. Bein <strong>en</strong> prof. dr. A.<br />

Gellhaus (beid<strong>en</strong> van de Rheinisch-Westfälische<br />

Technische Hochschule Aach<strong>en</strong>) <strong>en</strong> dr. A.<br />

Kets-Vree, dr. M. Gumbert-Hepp <strong>en</strong> dr. J.A.W.<br />

Gielk<strong>en</strong>s nam<strong>en</strong>s het Chi. Het Chi heeft zich<br />

6 jaarverslag chi 2003

ereid verklaard e<strong>en</strong> bijdrage te lever<strong>en</strong> aan het<br />

Graduiert<strong>en</strong>kolleg. Uitvoering van het project is afhankelijk<br />

van e<strong>en</strong> financiering door de Deutsche<br />

Forschungsgemeinschaft.<br />

In sam<strong>en</strong>werking met de Katholieke Universiteit<br />

Nijmeg<strong>en</strong> (Faculteit der Letter<strong>en</strong>, Griekse<br />

<strong>en</strong> Latijnse Taal <strong>en</strong> Cultuur) werd e<strong>en</strong> promotieproject<br />

gestart over Hugo Grotius’ late Latijnse<br />

poëzie, de Posteriora. Het Chi zal ook medewerking<br />

verl<strong>en</strong><strong>en</strong> aan het door e<strong>en</strong> programmasubsidie<br />

van de Nederlandse Organisatie <strong>voor</strong><br />

Wet<strong>en</strong>schappelijk Onderzoek (NWO) mogelijk<br />

gemaakte project ‘De constructie van het<br />

Nederlands literair verled<strong>en</strong>: Ord<strong>en</strong>ing, evaluatie<br />

<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatie van de literaire erf<strong>en</strong>is in de<br />

neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw’ o.l.v. prof. dr. M. Mathijs<strong>en</strong><br />

(Universiteit van Amsterdam). Het aan dr. J.<br />

Bloem<strong>en</strong>dal toegewez<strong>en</strong> NWO-Vidi-project<br />

‘Latijnstalige <strong>en</strong> volkstalige cultuur. Theater <strong>en</strong><br />

publieke opinie in de Nederland<strong>en</strong> (ca. 1510-<br />

1625)’ zal word<strong>en</strong> uitgevoerd in sam<strong>en</strong>werking<br />

met de Universiteit van Amsterdam (Faculteit<br />

Geesteswet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>). Verder werd er beslot<strong>en</strong><br />

tot sam<strong>en</strong>werking met de Deltareeks. In<br />

deze reeks verschijn<strong>en</strong> nieuwe edities van oudere<br />

<strong>en</strong> klassieke werk<strong>en</strong> uit de Nederlandse literatuur,<br />

op basis van e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband<br />

van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong><br />

Wet<strong>en</strong>schap, de Stichting Nederlandse Literaire<br />

Klassiek<strong>en</strong>, de Maatschappij der Nederlandse<br />

Letterkunde, de Werkgroep Literaire Uitgevers<br />

<strong>en</strong> het Nederlands Literair Productie- <strong>en</strong><br />

Vertaling<strong>en</strong>fonds.<br />

Meer dan in de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> hield<strong>en</strong> de medewerkers<br />

van het Chi zich bezig met k<strong>en</strong>nisoverdracht.<br />

E<strong>en</strong> van de manier<strong>en</strong> om k<strong>en</strong>nis over te<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> is het opleid<strong>en</strong> van aankom<strong>en</strong>de wet<strong>en</strong>schappers.<br />

Het Chi biedt daar<strong>voor</strong> regelmatig bij<br />

<strong>en</strong>kele project<strong>en</strong> stageplaats<strong>en</strong> aan. In e<strong>en</strong> speciaal<br />

katern in dit jaarverslag vertell<strong>en</strong> <strong>voor</strong>malige stagiairs<br />

over hun ervaring<strong>en</strong>. Stagiairs word<strong>en</strong> ook<br />

geworv<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de pres<strong>en</strong>taties die medewerkers<br />

van het Chi gev<strong>en</strong> aan bezoek<strong>en</strong>de groep<strong>en</strong><br />

van <strong>voor</strong>al letter<strong>en</strong>opleiding<strong>en</strong> van Nederlandse<br />

<strong>en</strong> Vlaamse universiteit<strong>en</strong>. Er is t<strong>en</strong> opzichte van<br />

de <strong>voor</strong>bije jar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> duidelijke stijging te zi<strong>en</strong><br />

van dit soort pres<strong>en</strong>taties <strong>en</strong> van het aantal lezing<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> gastcolleges dat op <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> het Chi werd<br />

verzorgd. Ook het congresbezoek werd geïnt<strong>en</strong>siveerd.<br />

Voor het eerst in zijn bestaan organiseerde<br />

het Chi op het tweejaarlijkse congres van<br />

de Amerikaanse Society for Textual Scholarship in<br />

New York e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> panel, onder de titel ‘Made<br />

in Holland: On editing Vinc<strong>en</strong>t van Gogh, Hugo<br />

Grotius, and Antoni van Leeuw<strong>en</strong>hoek’ (maart).<br />

Oorspronkelijk was het de bedoeling dat zes Chimedewerkers<br />

aan het congres zoud<strong>en</strong> deelnem<strong>en</strong>,<br />

van wie drie met e<strong>en</strong> bijdrage aan het panel.<br />

Vanwege de dreig<strong>en</strong>de oorlog in Irak besloot e<strong>en</strong><br />

deel van de Chi-afvaardiging niet naar New York<br />

te gaan, zodat uiteindelijk drie person<strong>en</strong> overble-<br />

het constantijn huyg<strong>en</strong>s instituut 7

v<strong>en</strong>. H.J.M. Nell<strong>en</strong> hield zijn eig<strong>en</strong> lezing, J.A.W.<br />

Gielk<strong>en</strong>s die van L.A.M. Jans<strong>en</strong> <strong>en</strong> H. Brinkman<br />

die van L.C. Palm.<br />

Kleinere delegaties nam<strong>en</strong> onder andere deel<br />

aan het congres ‘New Technologies, Old Texts’<br />

in Leicester (juli), aan het Vijfti<strong>en</strong>de Colloquium<br />

Neerlandicum van de Internationale Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>voor</strong> Neerlandistiek in Groning<strong>en</strong> (augustus) <strong>en</strong><br />

aan het colloquium ‘The Book as Artefact’ van<br />

de European Society for Textual Scholarship in<br />

Kop<strong>en</strong>hag<strong>en</strong> (november). Al bijna e<strong>en</strong> traditie is<br />

de studiedag Tekstg<strong>en</strong>ese, die sinds e<strong>en</strong> aantal<br />

jar<strong>en</strong> in het najaar in Antwerp<strong>en</strong> wordt georganiseerd<br />

in e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband van het<br />

Chi met het AMVC-Letter<strong>en</strong>huis in Antwerp<strong>en</strong>,<br />

het C<strong>en</strong>trum <strong>voor</strong> Teksteditie <strong>en</strong> Bronn<strong>en</strong>studies<br />

van de Koninklijke Academie <strong>voor</strong> Nederlandse<br />

Taal- <strong>en</strong> Letterkunde (CTB-KANTL) in G<strong>en</strong>t, de<br />

Werkgroep G<strong>en</strong>ese <strong>en</strong> de Vakgroep Nederlandse<br />

Literatuur van de Universiteit G<strong>en</strong>t. Dit jaar was<br />

het thema van de studiedag ‘De geboorte van het<br />

vers’. E<strong>en</strong> delegatie van het Chi bracht in november<br />

e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nismakingsbezoek aan het jonge<br />

Vlaamse zusterinstituut CTB in G<strong>en</strong>t; e<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>bezoek<br />

is <strong>voor</strong> 2004 gepland.<br />

Het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut <strong>voor</strong> <strong>tekstedities</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is verrichtte al<br />

deze activiteit<strong>en</strong> met 26,5 formatieplaats<strong>en</strong> (0,7<br />

meer dan in 2002), verdeeld over ca. 35 medewerkers.<br />

Van deze formatieplaats<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> er 19,2<br />

ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door wet<strong>en</strong>schappelijk personeel. Het<br />

exploitatietotaal over 2003 bedroeg ¤ 1.618.500.<br />

Van dit bedrag werd 84% ter beschikking gesteld<br />

door de Koninklijke Nederlandse Akademie van<br />

Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, de rest komt onder andere uit<br />

externe subsidies (bij<strong>voor</strong>beeld van NWO).<br />

2003 was dus <strong>voor</strong> het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s<br />

Instituut e<strong>en</strong> jaar van doorwerk<strong>en</strong>, afrond<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

publicer<strong>en</strong>, maar ook van wacht<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> nieuwe<br />

directeur. Nog in 2002 was, wat dit laatste betreft,<br />

e<strong>en</strong> B<strong>en</strong>oemings Advies Commissie (BAC) in het<br />

lev<strong>en</strong> geroep<strong>en</strong>, die bestond uit prof. dr. F.P. van<br />

Oostrom (<strong>voor</strong>zitter), prof. dr. H.A.G. Braakhuis<br />

(directeur a.i. van het Chi), prof. dr. H. van Dijk<br />

(<strong>voor</strong>zitter a.i. van de Wet<strong>en</strong>schapscommissie van<br />

het Chi), dr. A. Kets-Vree <strong>en</strong> G. van Ve<strong>en</strong> nam<strong>en</strong>s<br />

het personeel van het Chi <strong>en</strong> drs. C.H. Mo<strong>en</strong> <strong>en</strong> S.<br />

Premchand nam<strong>en</strong>s de Knaw. Uit de sollicitatieprocedure<br />

kwam e<strong>en</strong> kandidaat naar vor<strong>en</strong> wi<strong>en</strong>s<br />

mogelijke directeurschap door het hele personeel<br />

werd begroet. Maar in de loop van de zomer werd<br />

duidelijk dat de beoogde nieuwe directeur met de<br />

Knaw ge<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>stemming kon bereik<strong>en</strong> over<br />

de <strong>voor</strong>waard<strong>en</strong> waaronder het directeurschap<br />

gestalte moest krijg<strong>en</strong>.<br />

Mede naar aanleiding van deze ontwikkeling<br />

b<strong>en</strong>oemde het Bestuur van de Knaw e<strong>en</strong> commissie<br />

‘Toekomst Chi’ onder <strong>voor</strong>zitterschap<br />

van prof. dr. M.A. Sch<strong>en</strong>keveld-van der Duss<strong>en</strong>,<br />

die zich moest berad<strong>en</strong> over de toekomst <strong>en</strong> de<br />

8 jaarverslag chi 2003

mogelijkhed<strong>en</strong> van het Chi. Deze commissie,<br />

bestaande uit de led<strong>en</strong> prof. dr. H.J. B<strong>en</strong>nis (directeur<br />

van het Meert<strong>en</strong>s Instituut-Knaw), prof.<br />

dr. H.A.G. Braakhuis <strong>en</strong> J. van ’t Hek (Knaw) <strong>en</strong><br />

de adviser<strong>en</strong>de led<strong>en</strong> prof. dr. W.J. van d<strong>en</strong> Akker<br />

(Universiteit Utrecht; vanaf 1 november directeur<br />

Institut<strong>en</strong> Geestes- <strong>en</strong> Sociale Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />

van de Knaw) <strong>en</strong> prof. dr. F. Willaert (Universiteit<br />

Antwerp<strong>en</strong>), bracht op 31 oktober haar rapport<br />

uit. Het personeel, de Onderdeelcommissie <strong>en</strong> de<br />

Wet<strong>en</strong>schapscommissie van het Chi keerd<strong>en</strong> zich<br />

teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> deel van de analyses <strong>en</strong> de conclusies<br />

uit het rapport-Sch<strong>en</strong>keveld <strong>en</strong> onderschrev<strong>en</strong><br />

het minderheidsrapport van prof. dr. F. Willaert.<br />

Op grond van deze ontwikkeling nam het<br />

Bestuur van de Knaw eind 2003 het besluit, dr.<br />

H. Wals (adjunct-directeur van het Internationaal<br />

Instituut <strong>voor</strong> Sociale Geschied<strong>en</strong>is-Knaw) per 1<br />

februari 2004 <strong>voor</strong> de duur van twee jaar <strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />

drie dag<strong>en</strong> per week te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> tot directeur<br />

van het Chi <strong>en</strong> dr. A. Kets-Vree tot plaatsvervang<strong>en</strong>d<br />

directeur. De nieuwe directie heeft de<br />

opdracht gekreg<strong>en</strong> de bedrijfsvoering van het<br />

Instituut te verbeter<strong>en</strong>.<br />

Prof. dr. H.A.G. Braakhuis, sinds februari 2002<br />

interim-directeur, kondigde teg<strong>en</strong> het einde van<br />

het verslagjaar aan dat hij het Chi per 1 februari<br />

2004 zou verlat<strong>en</strong>. Het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s<br />

Instituut is H<strong>en</strong>k Braakhuis dankbaar <strong>voor</strong> de<br />

steun die hij de medewerkers tijd<strong>en</strong>s de uitoef<strong>en</strong>ing<br />

van zijn functie heeft gegev<strong>en</strong>.<br />

het constantijn huyg<strong>en</strong>s instituut 9

Het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut<br />

10 jaarverslag chi 2003

Het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut <strong>voor</strong> <strong>tekstedities</strong> <strong>en</strong> <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is<br />

(chi) is e<strong>en</strong> onderzoeksinstituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie<br />

van Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> (knaw). Het is op 1 januari 1992 opgericht na e<strong>en</strong> fusie van<br />

<strong>en</strong>kele kleinere institut<strong>en</strong> <strong>en</strong> project<strong>en</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd naar Constantijn Huyg<strong>en</strong>s<br />

(1596-1687), in wi<strong>en</strong>s persoon de verschill<strong>en</strong>de aspect<strong>en</strong> van de werkzaamhed<strong>en</strong><br />

van het Instituut word<strong>en</strong> belichaamd. Het chi verricht fundam<strong>en</strong>teel onderzoek<br />

betreff<strong>en</strong>de de ontsluiting van bronn<strong>en</strong>. Hoofddoelstelling<strong>en</strong> zijn: het verzorg<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> (do<strong>en</strong>) uitgev<strong>en</strong> van wet<strong>en</strong>schappelijke <strong>tekstedities</strong>, het uitvoer<strong>en</strong> van project<strong>en</strong><br />

op het gebied van de <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is, het lever<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bijdrage aan de<br />

theorievorming op beide gebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> het lever<strong>en</strong> van instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve<br />

van de ontsluiting van bronn<strong>en</strong>.<br />

De hierbov<strong>en</strong> geformuleerde doelstelling<strong>en</strong> zijn nauw met elkaar verwev<strong>en</strong>. Het<br />

chi verstaat onder <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is de geschied<strong>en</strong>is van het <strong>intellectuele</strong><br />

lev<strong>en</strong>, de rol die daarin werd gespeeld door person<strong>en</strong> <strong>en</strong> instelling<strong>en</strong>, de stroming<strong>en</strong>,<br />

de method<strong>en</strong> <strong>en</strong> techniek<strong>en</strong>, de communicatie tuss<strong>en</strong> intellectuel<strong>en</strong>, de<br />

productie, verspreiding <strong>en</strong> receptie van tekst<strong>en</strong>. De wet<strong>en</strong>schappelijke teksteditie<br />

moet niet los word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> van de <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is, aangezi<strong>en</strong> iedere<br />

tekst is ontstaan <strong>en</strong> heeft gefunctioneerd in e<strong>en</strong> culturele omgeving <strong>en</strong> niet onafhankelijk<br />

daarvan beschouwd kan word<strong>en</strong>; ook de literaire productie is veelal ingebed<br />

in het <strong>intellectuele</strong> lev<strong>en</strong>.<br />

Het chi wil met zijn onderzoeksprogramma e<strong>en</strong> functie vervull<strong>en</strong> t<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste<br />

van de Nederlandse cultuur. Voor de periode van de Middeleeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

R<strong>en</strong>aissance moet deze doelstelling ruim word<strong>en</strong> gehanteerd, aangezi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> groot<br />

deel van het <strong>intellectuele</strong> lev<strong>en</strong> to<strong>en</strong> nog niet aan landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> gebond<strong>en</strong> was. Wel<br />

zal in beginsel elk onderzoeksproject e<strong>en</strong> Nederlandse compon<strong>en</strong>t bevatt<strong>en</strong>.<br />

Voor belangstell<strong>en</strong>d<strong>en</strong> zijn er folders over het Instituut beschikbaar in het<br />

Nederlands, het Duits, het Engels <strong>en</strong> het Frans. Algem<strong>en</strong>e <strong>en</strong> actuele informatie<br />

over het chi is te vind<strong>en</strong> op de website van het Instituut: http://www.chi.knaw.nl.<br />

het constantijn huyg<strong>en</strong>s instituut 11

Wet<strong>en</strong>schapscommissie<br />

Het wet<strong>en</strong>schappelijk programma van het chi<br />

komt tot stand mede in overleg met e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schapscommissie.<br />

Deze bestond in 2003 uit prof.<br />

dr. H. van Dijk (Rijksuniversiteit Groning<strong>en</strong>),<br />

<strong>voor</strong>zitter a.i., prof. dr. J.D.F. van Halsema (Vrije<br />

Universiteit Amsterdam), prof. dr. M.G.M. van<br />

der Poel (Katholieke Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), prof.<br />

dr. F.J. van Ing<strong>en</strong> (Vrije Universiteit Amsterdam),<br />

prof. dr. J.J. Kloek (Universiteit Utrecht) <strong>en</strong> prof.<br />

dr. C.G. Meerhoff (Universiteit van Amsterdam).<br />

Werkwijze<br />

Het onderzoek binn<strong>en</strong> het Instituut wordt uitgevoerd<br />

op projectmatige wijze, <strong>en</strong> wel in twee afdeling<strong>en</strong>:<br />

de werkgroep Middeleeuw<strong>en</strong>-R<strong>en</strong>aissance<br />

<strong>en</strong> de werkgroep Nieuwe Tijd. Elke werkgroep is<br />

verantwoordelijk <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> aantal (deel)project<strong>en</strong>,<br />

die word<strong>en</strong> uitgevoerd door wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

medewerkers. Deze zijn deels in vaste di<strong>en</strong>st <strong>en</strong><br />

deels in tijdelijke di<strong>en</strong>st <strong>voor</strong> de duur van het<br />

project. Elk project wordt getoetst aan de algem<strong>en</strong>e<br />

doelstelling van het Instituut; wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

belang, tijdsplanning <strong>en</strong> beoogd<br />

eindresultaat word<strong>en</strong> van tevor<strong>en</strong> vastgesteld <strong>en</strong><br />

zo nodig tuss<strong>en</strong>tijds aangepast. In het algeme<strong>en</strong><br />

wordt aan elk project e<strong>en</strong> projectcommissie verbond<strong>en</strong>;<br />

hier<strong>voor</strong> word<strong>en</strong> deskundig<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong><br />

het Instituut uitg<strong>en</strong>odigd. Daarnaast draagt<br />

de wet<strong>en</strong>schapscommissie via advies <strong>en</strong> overleg<br />

bij aan de totstandkoming van het wet<strong>en</strong>schap-<br />

pelijk beleid van het chi. Naast de werkgroep<strong>en</strong><br />

beschikt het chi over e<strong>en</strong> afdeling beheer-administratie<br />

<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> secretariaat.<br />

De project<strong>en</strong> die binn<strong>en</strong> het chi word<strong>en</strong> uitgevoerd<br />

betreff<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het grootste deel <strong>tekstedities</strong>.<br />

Voor wat de Nieuwe Tijd betreft moet<strong>en</strong><br />

drie soort<strong>en</strong> edities word<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>: de<br />

historisch-kritische uitgave, de studie-uitgave<br />

<strong>en</strong> de leeseditie. De eerste twee zijn bedoeld <strong>voor</strong><br />

e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk publiek. De leeseditie geeft<br />

ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk verantwoorde<br />

tekst, maar is bedoeld <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> breed publiek.<br />

De werkgroep Middeleeuw<strong>en</strong>-R<strong>en</strong>aissance<br />

wijdt zich behalve aan <strong>tekstedities</strong> ook aan andere<br />

vorm<strong>en</strong> van bronn<strong>en</strong>ontsluiting (zoals het Lexicon<br />

Latinitatis Nederlandicae Medii Aevi) <strong>en</strong> aan project<strong>en</strong><br />

op het gebied van de <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is,<br />

dat wil zegg<strong>en</strong> de op tekst<strong>en</strong> gebaseerde geschied<strong>en</strong>is<br />

van het <strong>intellectuele</strong> lev<strong>en</strong>. De project<strong>en</strong><br />

van de werkgroep Nieuwe Tijd betreff<strong>en</strong> veelal<br />

<strong>tekstedities</strong>, maar met het onderzoek naar het<br />

Nederlandse Newtonianisme wordt nu ook binn<strong>en</strong><br />

deze afdeling aan de bestudering van de<br />

geschied<strong>en</strong>is van het <strong>intellectuele</strong> lev<strong>en</strong> vormgegev<strong>en</strong>.<br />

De werkgroep<strong>en</strong> van het chi zijn gehuisvest<br />

op de nulde, tweede <strong>en</strong> derde verdieping van de<br />

Koninklijke Bibliotheek in D<strong>en</strong> Haag. Sommige<br />

medewerkers zijn elders gestationeerd, bij<strong>voor</strong>beeld<br />

in het Van Gogh Museum te Amsterdam. In<br />

2003 werd met de Koninklijke Bibliotheek overleg<br />

12 jaarverslag chi 2003

gevoerd over tijdelijke huisvesting elders vanwege<br />

de herindeling <strong>en</strong> verbouwing van de kb. In<br />

de loop van 2004 zal het chi <strong>voor</strong> de – <strong>voor</strong>lopig<br />

onbek<strong>en</strong>de – duur van de reconstructie van de<br />

kb tijdelijk word<strong>en</strong> ondergebracht op het adres<br />

Bezuid<strong>en</strong>houtseweg 2 in D<strong>en</strong> Haag.<br />

Internationaal<br />

De wet<strong>en</strong>schappelijke teksteditie wordt door het<br />

chi uitgevoerd vanuit e<strong>en</strong> internationaal perspectief,<br />

maar met betrekking tot het nationale<br />

culturele erfgoed. Nationaal <strong>en</strong> internationaal wil<br />

het Instituut door middel van de organisatie van<br />

<strong>en</strong> deelname aan congress<strong>en</strong>, symposia <strong>en</strong> studiedag<strong>en</strong><br />

bijdrag<strong>en</strong> tot de theorievorming op het<br />

gebied van de wet<strong>en</strong>schappelijke teksteditie <strong>en</strong> de<br />

<strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is. Het chi streeft ernaar<br />

nieuwe inzicht<strong>en</strong> op deze gebied<strong>en</strong> in de praktijk<br />

te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Het chi onderhoudt rechtstreeks <strong>en</strong><br />

via de werkgroep<strong>en</strong> contact<strong>en</strong> met diverse<br />

wet<strong>en</strong>schappelijke instelling<strong>en</strong> in binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />

buit<strong>en</strong>land. Soms is het e<strong>en</strong> kwestie van patronage,<br />

zoals in het geval van de Union Académique<br />

Internationale (uai), soms gaat het om int<strong>en</strong>sieve<br />

wet<strong>en</strong>schappelijke sam<strong>en</strong>werking, in e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel<br />

geval is sprake van e<strong>en</strong> bilateraal onderzoeksprogramma<br />

met e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>lands instituut.<br />

De werkgroep Middeleeuw<strong>en</strong>-R<strong>en</strong>aissance<br />

is lid van de Fédération Internationale des<br />

Instituts d’Etudes Médiévales (fidem) <strong>en</strong> heeft<br />

e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband met de Nederlandse<br />

Onderzoekschool Mediëvistiek. Het Lexicon <strong>en</strong><br />

het project ‘Aristoteles Semitico-Latinus’ mak<strong>en</strong><br />

deel uit van e<strong>en</strong> internationaal project van<br />

de uai. Het project ‘Artes-faculteit’ geschiedt<br />

in sam<strong>en</strong>werking met het Institut de Recherche<br />

et d’Histoire des Textes (irht) te Parijs. Het<br />

Erasmus-project <strong>en</strong> het Grotius-project ressorter<strong>en</strong><br />

onder de patronage van de uai. Voor het<br />

Erasmus-project is in de jar<strong>en</strong> zestig de Conseil<br />

international pour l’édition des œuvres complètes<br />

d’Erasme in het lev<strong>en</strong> geroep<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> adviesraad<br />

die de uitgave begeleidt. Het project ‘Europa<br />

Humanistica’ wordt uitgevoerd in e<strong>en</strong> Europees<br />

sam<strong>en</strong>werkingsverband onder leiding van het<br />

irht te Parijs.<br />

De werkgroep Nieuwe Tijd onderhoudt contact<strong>en</strong><br />

met de Arbeitsgemeinschaft für germanistische<br />

Edition (Osnabrück), met de Society<br />

for Textual Scholarship (New York), met het<br />

C<strong>en</strong>trum <strong>voor</strong> Teksteditie <strong>en</strong> Bronn<strong>en</strong>studie<br />

(G<strong>en</strong>t) <strong>en</strong> met de in 2001 mede op initiatief van<br />

het CHI opgerichte European Society for Textual<br />

Scholarship (Leicester). Specifieke sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong><br />

zijn vermeld bij de desbetreff<strong>en</strong>de<br />

project<strong>en</strong>.<br />

Publicaties<br />

In overleg met deskundig<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong> het<br />

Instituut is beleid ontwikkeld <strong>voor</strong> de productie,<br />

publicatie <strong>en</strong> verspreiding van door het Instituut<br />

het constantijn huyg<strong>en</strong>s instituut 13

verzorgde edities. Leesedities zull<strong>en</strong> al dan niet<br />

met steun van het Nederlands Literair Productie-<br />

<strong>en</strong> Vertaling<strong>en</strong>fonds door e<strong>en</strong> van de Nederlandse<br />

literaire uitgevers word<strong>en</strong> uitgegev<strong>en</strong>. De grote<br />

wet<strong>en</strong>schappelijke edities word<strong>en</strong> onder auspiciën<br />

van het Instituut zelf geproduceerd of bij e<strong>en</strong><br />

wet<strong>en</strong>schappelijke uitgeverij ondergebracht. Bij<br />

elk project wordt de mogelijkheid van e<strong>en</strong> digitale<br />

publicatie bekek<strong>en</strong>. Enkele digitale publicaties<br />

zijn intuss<strong>en</strong> op de website van het chi te vind<strong>en</strong>.<br />

Financiën<br />

De onderzoeksproject<strong>en</strong> van het chi word<strong>en</strong><br />

gefinancierd door de Koninklijke Nederlandse<br />

Akademie van Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> op basis van e<strong>en</strong><br />

lump sum-financiering, waarvan de hoogte jaarlijks<br />

door het bestuur van de Akademie wordt<br />

vastgesteld. Ook de Nederlandse Organisatie <strong>voor</strong><br />

Wet<strong>en</strong>schappelijk Onderzoek (nwo) draagt bij<br />

aan de geldmiddel<strong>en</strong>. Incid<strong>en</strong>teel word<strong>en</strong> (kleine)<br />

project<strong>en</strong> betaald uit de zog<strong>en</strong>aamde derde geldstroom<br />

<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> klein deel uit de opbr<strong>en</strong>gst<br />

van boekverkoop <strong>en</strong> royalties.<br />

Stages<br />

Hoewel het chi ge<strong>en</strong> onderwijstak<strong>en</strong> heeft, is het<br />

<strong>voor</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> mogelijk om binn<strong>en</strong> de werkgroep<strong>en</strong><br />

<strong>voor</strong> e<strong>en</strong> bepaald project e<strong>en</strong> stage te<br />

volg<strong>en</strong>, in het algeme<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de duur van drie<br />

maand<strong>en</strong>. De stages betreff<strong>en</strong> bij<strong>voor</strong>beeld literatuur-<br />

<strong>en</strong>/of archiefonderzoek <strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>voor</strong>al<br />

als ondersteuning bij e<strong>en</strong> teksteditie. De stagiair<br />

neemt tev<strong>en</strong>s deel aan alle activiteit<strong>en</strong> van de<br />

werkgroep, zoals het werkgroepoverleg <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele<br />

studiedag<strong>en</strong>, <strong>en</strong> aan algem<strong>en</strong>e instituutsactiviteit<strong>en</strong>,<br />

zoals de maandelijkse werklunch,<br />

cursuss<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dergelijke. In dit jaarverslag is e<strong>en</strong><br />

speciaal themakatern gewijd aan de stageplaats<strong>en</strong><br />

op het chi (p. 49-52).<br />

Interne commissies<br />

º Commissie Informatie- <strong>en</strong> Communicatietechnologie –<br />

P. Boot (<strong>voor</strong>zitter vanaf medio 2003), H.<br />

Brinkman, P.G. de Bruijn (<strong>voor</strong>zitter tot medio<br />

2003), M.J. Eijg<strong>en</strong>raam, B.R.I. Van Elsacker, E.G.P.<br />

Huijing, P.W. Kegel, M.J. Teeuw<strong>en</strong>, G. van Ve<strong>en</strong>.<br />

De commissie informeert <strong>en</strong> adviseert bestuur<br />

<strong>en</strong> medewerkers van het Instituut over nieuwe<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> op het vlak van de ict. Daarnaast<br />

functioneert de commissie als d<strong>en</strong>ktank <strong>voor</strong> de<br />

mogelijkhed<strong>en</strong> om ict op e<strong>en</strong> vernieuw<strong>en</strong>de manier<br />

in te zett<strong>en</strong> t<strong>en</strong> bate van edities van het chi.<br />

De commissie nam in het verslagjaar afscheid van<br />

haar <strong>voor</strong>zitter P.G. de Bruijn.<br />

In het jaar 2003 is onder verantwoordelijkheid<br />

van e<strong>en</strong> subcommissie van de ict-commissie<br />

e<strong>en</strong> nieuwe chi-website tot stand gekom<strong>en</strong>. De<br />

subcommisie werd <strong>voor</strong> deze geleg<strong>en</strong>heid aangevuld<br />

met J.A.W. Gielk<strong>en</strong>s <strong>en</strong> H.J.M. Nell<strong>en</strong>. Met<br />

de vernieuwde site, ontworp<strong>en</strong> door Zeezeil<strong>en</strong><br />

(Amsterdam), is e<strong>en</strong> visitekaartje <strong>voor</strong> het<br />

14 jaarverslag chi 2003

Instituut gerealiseerd. De commissie is <strong>voor</strong>nem<strong>en</strong>s<br />

om de site uit te breid<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> ‘werkomgeving’<br />

<strong>voor</strong> de verschill<strong>en</strong>de project<strong>en</strong> van het<br />

Instituut.<br />

In het afgelop<strong>en</strong> jaar werd<strong>en</strong> de eerste digitale<br />

uitgav<strong>en</strong> van het Instituut op de website<br />

geplaatst, zoals bij<strong>voor</strong>beeld Het Geraardsbergse<br />

Handschrift, e<strong>en</strong> digitale heruitgave van het uitverkochte<br />

eerste deel uit de reeks Middeleeuwse<br />

Verzamelhandschrift<strong>en</strong> uit de Nederland<strong>en</strong>.<br />

De commissie heeft zich daarnaast beziggehoud<strong>en</strong><br />

met de <strong>voor</strong>bereiding van e<strong>en</strong> subsidieaanvraag<br />

<strong>voor</strong> het knaw-digitaliseringsfonds. De<br />

– inmiddels gehonoreerde – aanvraag, onder de<br />

titel editor, behelst de ontwikkeling van hulpmiddel<strong>en</strong><br />

<strong>voor</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek in<br />

de context van e<strong>en</strong> digitale editie. editor zal het<br />

mogelijk mak<strong>en</strong> om categorieën, eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> relaties van <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> tekstfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

te onderk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> op e<strong>en</strong> inzichtelijke wijze te<br />

visualiser<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> behoeve van deze aanvraag zijn<br />

contact<strong>en</strong> gelegd met verscheid<strong>en</strong>e belangstell<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

in binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>land.<br />

De commissie is <strong>voor</strong>nem<strong>en</strong>s de in 2002 uitgebrachte<br />

ict-strategi<strong>en</strong>ota in de eerste maand<strong>en</strong><br />

van 2004 aan de hand van de inmiddels opgedane<br />

ervaring<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gewijzigde vorm uit te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

º Commissie Public Relations – A.M.I. van Opp<strong>en</strong>raay<br />

(coördinator), P.R. Werinussa (praktische<br />

ondersteuning).<br />

De vaste PR-activiteit<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het Constantijn<br />

Huyg<strong>en</strong>s Instituut omvatt<strong>en</strong> onder meer de organisatie<br />

van de maandelijkse werklunches, boekaanbieding<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> diverse feestelijke bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> het contact met de redactie van Akademie<br />

Nieuws. Kleinere ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die betrekking<br />

hebb<strong>en</strong> op de verschill<strong>en</strong>de project<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in<br />

principe door de betreff<strong>en</strong>de medewerkers zelf<br />

georganiseerd, ev<strong>en</strong>tueel met ondersteuning.<br />

Voor grotere ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> wordt in wissel<strong>en</strong>de<br />

bezetting e<strong>en</strong> commissie ad hoc geformeerd.<br />

In het verslagjaar werd<strong>en</strong> de lezing<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s<br />

de werklunches gehoud<strong>en</strong> door respectievelijk<br />

H. Brinkman (23 januari: ‘E<strong>en</strong> lied van hoon<br />

<strong>en</strong> weerwraak. “Ruters” versus “Kerels” in het<br />

Gruuthuse-handschrift’), gastspreker N. van<br />

Haaft<strong>en</strong> (20 februari, m.m.v. P. van Re<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

E. Wattel, Vrije Universiteit Amsterdam: ‘Het<br />

gebruik van de computer <strong>en</strong> wiskundige modell<strong>en</strong><br />

bij stemmatologisch onderzoek’), gastspreker<br />

F. Wiering (Universiteit Utrecht, 28 maart:<br />

‘xml-demonstratie van de webeditie Thesaurus<br />

Musicarum Italicarum’), H.G.M. Jorink (17 april:<br />

‘Humanist<strong>en</strong> <strong>en</strong> microscop<strong>en</strong> in de zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de<br />

eeuw’), I. Broekman (stagiair, 5 juni: ‘Constantijn<br />

Huyg<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Suzanne van Baerle: e<strong>en</strong> dubbelportret<br />

beschouwd’), O. Weijers (25 september: ‘De<br />

het constantijn huyg<strong>en</strong>s instituut 15

uitgave van het Repertorium van magistri <strong>en</strong><br />

tekst<strong>en</strong> van de Parijse Artes-faculteit’), B. Thijs<br />

(9 oktober: ‘De Nederduytsche Helicon, e<strong>en</strong> rederijkersbundel<br />

uit 1610’) <strong>en</strong> P. Boot (20 november:<br />

‘Internationaal digitaal embleemonderzoek’).<br />

De commissie woonde verder de <strong>voor</strong>lichting<br />

rond het ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t Wet<strong>en</strong>Week 2003 te<br />

Amsterdam bij. Ook organiseerde zij e<strong>en</strong> ‘uitwaaimiddag’<br />

met zomerborrel <strong>voor</strong> de medewerkers<br />

in Schev<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> de jaarlijkse kerstborrel<br />

ter afsluiting van het jaar. De commissie rondde<br />

de werkzaamhed<strong>en</strong> rond het jubileumjaar af met<br />

de publicatie van de feestredes van Paul Schnabel<br />

<strong>en</strong> Nelleke Noordervliet onder de titel De tekst bij<br />

u thuis.<br />

º Commissie Intellectuele Geschied<strong>en</strong>is – H.G.M. Jorink,<br />

A. Kets-Vree, L.C. Palm (<strong>voor</strong>zitter), J. Trapman,<br />

O. Weijers.<br />

De commissie Intellectuele Geschied<strong>en</strong>is beraadt<br />

zich over de wijze waarop binn<strong>en</strong> het chi<br />

vorm kan word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> aan de beoef<strong>en</strong>ing<br />

van de <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is. In 2003 is de<br />

uitvoering van het project ‘Geschied<strong>en</strong>is van het<br />

Nederlandse Newtonianisme’ <strong>voor</strong>tgezet. De<br />

commissie besprak <strong>voor</strong>ts de mogelijkheid van<br />

het opzett<strong>en</strong> van andere project<strong>en</strong> op het gebied<br />

van de <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is. E<strong>en</strong> van de desiderata<br />

is e<strong>en</strong> digitale editie van de omvangrijke<br />

briefwisseling van de filosoof Frans Hemsterhuis<br />

(1721-1790), aangevuld met e<strong>en</strong> interpretatieve<br />

studie over de Haagse kring rond deze d<strong>en</strong>ker.<br />

Daarnaast zal het chi participer<strong>en</strong> in het door<br />

nwo gefinancierde project ‘De constructie van<br />

het Nederlands literair verled<strong>en</strong>: Ord<strong>en</strong>ing, evaluatie<br />

<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatie van de literaire erf<strong>en</strong>is in de<br />

neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw’ onder leiding van prof. dr. M.<br />

Mathijs<strong>en</strong> (Universiteit van Amsterdam). Naar<br />

verwachting zal de uitvoering van dit project in<br />

2004 leid<strong>en</strong> tot de aanstelling van e<strong>en</strong> aio. Met<br />

het chi als standplaats zal deze medewerker<br />

onderzoek verricht<strong>en</strong> naar de geschied<strong>en</strong>is van<br />

vroege edities van literaire tekst<strong>en</strong> in Nederland<br />

<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>.<br />

º Onderdeelcommissie – G. van Ve<strong>en</strong> (<strong>voor</strong>zitter),<br />

A.M.I. van Opp<strong>en</strong>raay (secretaris), M.J. Teeuw<strong>en</strong><br />

(tot april), H.G.M. Jorink (vanaf april).<br />

Als gevolg van de Wet op de Ondernemingsrad<strong>en</strong><br />

is op het chi e<strong>en</strong> Onderdeelcommissie (oc) actief.<br />

Deze commissie hield in het verslagjaar zes<br />

reguliere <strong>en</strong> vier interne vergadering<strong>en</strong>. Er was<br />

tweemaal informeel overleg met de directeur<br />

a.i. Daarnaast vond<strong>en</strong> er vier ingelaste gesprekk<strong>en</strong><br />

plaats, tweemaal met afvaardiging<strong>en</strong> van de<br />

knaw naar aanleiding van het rapport van de<br />

commissie-Sch<strong>en</strong>keveld over de toekomst van<br />

het chi, e<strong>en</strong>maal met e<strong>en</strong> kandidaat-directeur<br />

16 jaarverslag chi 2003

<strong>en</strong> e<strong>en</strong>maal met de beoogde directeur a.i. dr. H.<br />

Wals (in functie per 1 februari 2004). Tev<strong>en</strong>s vond<br />

e<strong>en</strong> gesprek plaats met de directeur Institut<strong>en</strong><br />

Geestes- <strong>en</strong> Sociale wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> de directeur<br />

Bedrijfsvoering van de knaw; naar aanleiding<br />

van dit gesprek over het <strong>voor</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

besluit van de Akademie om dr. Wals als tijdelijk<br />

directeur aan te stell<strong>en</strong> heeft de oc e<strong>en</strong> positief<br />

advies uitgebracht. De oc organiseerde driemaal<br />

e<strong>en</strong> informatiebije<strong>en</strong>komst <strong>voor</strong> de medewerkers,<br />

over de or/oc-verkiezing<strong>en</strong> <strong>en</strong> over het rapport-<br />

Sch<strong>en</strong>keveld.<br />

In de reguliere vergadering met de interim-directeur<br />

prof. dr. H.A.G. Braakhuis kwam<strong>en</strong> onder<br />

meer de volg<strong>en</strong>de onderwerp<strong>en</strong> aan de orde: de<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> rond de werving van e<strong>en</strong> nieuwe<br />

directeur <strong>voor</strong> het chi (de oc was in de persoon<br />

van G. van Ve<strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordigd in de b<strong>en</strong>oemingscommissie),<br />

de <strong>voor</strong>jaarsnota, de begroting<br />

<strong>en</strong> de or/oc-verkiezing<strong>en</strong> van 2003. De oc was<br />

aanwezig bij de verkiezingsbije<strong>en</strong>komst van de<br />

or/oc’s <strong>en</strong> de installatie van de nieuwe or/oc’s<br />

<strong>en</strong> nam deel aan e<strong>en</strong> cursus medezegg<strong>en</strong>schap<br />

in Garder<strong>en</strong>. Bij de instelling van de commissie-<br />

Sch<strong>en</strong>keveld was de oc in eerste instantie niet<br />

om advies gevraagd. To<strong>en</strong> dat uiteindelijk wel<br />

gebeurde, heeft de oc alsnog e<strong>en</strong> negatief advies<br />

uitgebracht <strong>voor</strong> wat betreft de instelling, de sam<strong>en</strong>stelling<br />

<strong>en</strong> de opdracht van deze commissie.<br />

Het door de eerste directeur a.i. <strong>voor</strong>gestelde plan<br />

van aanpak ter invoering van het pop (Persoonlijk<br />

Ontwikkelingsplan) binn<strong>en</strong> het chi heeft de oc<br />

van e<strong>en</strong> positief advies <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>.<br />

Zwaartepunt<strong>en</strong> van de activiteit<strong>en</strong> van de<br />

oc <strong>voor</strong> 2004 zull<strong>en</strong> zijn de verhuizing van het<br />

Instituut (gepland <strong>voor</strong> mei 2004) <strong>voor</strong> t<strong>en</strong>minste<br />

één jaar buit<strong>en</strong> de Koninklijke Bibliotheek, de<br />

implem<strong>en</strong>tatie van de strategi<strong>en</strong>ota van de knaw,<br />

de advisering van de nieuwe directie a.i. <strong>en</strong> de invoering<br />

van het pop op het Instituut.<br />

º Jaarverslagcommissie – M.J. Eijg<strong>en</strong>raam, J.A.W.<br />

Gielk<strong>en</strong>s (<strong>voor</strong>zitter), H. van Kemp<strong>en</strong>, H.J.M.<br />

Nell<strong>en</strong>, P.R. Werinussa.<br />

De Jaarverslagcommissie was verantwoordelijk<br />

<strong>voor</strong> de sam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> de eindredactie van het<br />

jaarverslag 2002, dat in e<strong>en</strong> vernieuwde vormgeving<br />

– van Willem Nobbe (bno) – versche<strong>en</strong>.<br />

het constantijn huyg<strong>en</strong>s instituut 17

Project<strong>en</strong><br />

18 jaarverslag chi 2003

º LEXICON LATINITATIS NEDERLANDICAE<br />

MEDII AEVI<br />

M. Gumbert-Hepp, O. Weijers<br />

Tot ongeveer 1900 was het oude Glossarium<br />

Mediae et Infimae Latinitatis van DuCange (<strong>voor</strong> het<br />

eerst versch<strong>en</strong><strong>en</strong> in 1688, later steeds herzi<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> uitgebreid) <strong>voor</strong> deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die zich met het<br />

Middeleeuws Latijn bezighield<strong>en</strong> steeds voldo<strong>en</strong>de<br />

geweest, maar rond 1920 bleek dat dit<br />

niet meer het geval was. Er moest e<strong>en</strong> geheel<br />

nieuw woord<strong>en</strong>boek kom<strong>en</strong>. Vanwege de omvang<br />

van deze taak besloot de Union Académique<br />

Internationale (UAI) dat ieder land zijn eig<strong>en</strong><br />

woord<strong>en</strong>boek zou mak<strong>en</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong>: ieder<br />

land zou e<strong>en</strong> woord<strong>en</strong>boek mak<strong>en</strong> van het Latijn<br />

zoals dat in de Middeleeuw<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de huidige<br />

gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> werd gebruikt. Deze woord<strong>en</strong>boek<strong>en</strong><br />

zoud<strong>en</strong> dan, naast elkaar geplaatst, e<strong>en</strong> compleet<br />

beeld gev<strong>en</strong> van het Latijn uit de Middeleeuw<strong>en</strong><br />

in heel Europa.<br />

In de praktijk bleek dat niet zo e<strong>en</strong>voudig.<br />

Immers, ieder land stelde zijn eig<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> vast<br />

over de te behandel<strong>en</strong> periode (e<strong>en</strong> land met zeer<br />

veel bronn<strong>en</strong> verkoos bij<strong>voor</strong>beeld om eerst tot<br />

het jaar 1200 te gaan, e<strong>en</strong> ander land met weinig<br />

vroege bronn<strong>en</strong> nam de ‘hele’ Middeleeuw<strong>en</strong>,<br />

tot ca. 1500), er was weinig of ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>heid van<br />

methode, <strong>en</strong> m<strong>en</strong> kwam ook niet tot vaste afsprak<strong>en</strong><br />

di<strong>en</strong>aangaande. Ook ging lang niet ieder land<br />

direct aan de slag.<br />

Wat Nederland betreft: er werd e<strong>en</strong> commissie<br />

ingesteld – de DuCange-commissie – die de<br />

<strong>voor</strong>bereiding<strong>en</strong> ter hand nam. Er werd<strong>en</strong> deskundig<strong>en</strong><br />

aangezocht om bronn<strong>en</strong> te excerper<strong>en</strong>,<br />

maar het werk vorderde slechts langzaam. Pas in<br />

de jar<strong>en</strong> zestig werd dr. J.W. Fuchs de eerste redacteur<br />

van het Woord<strong>en</strong>boek. Onder zijn leiding<br />

werd<strong>en</strong> de bronn<strong>en</strong> verder geëxcerpeerd door e<strong>en</strong><br />

aantal ervar<strong>en</strong> classici. Alle<strong>en</strong> gedrukte tekst<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong> gebruikt, maar daaronder viel<strong>en</strong> ook incunabel<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> post-incunabel<strong>en</strong> wanneer er van<br />

e<strong>en</strong> bepaalde tekst ge<strong>en</strong> moderne editie verkrijgbaar<br />

was, hetge<strong>en</strong> <strong>voor</strong>al <strong>voor</strong> filosofische tekst<strong>en</strong><br />

het geval was. Omstreeks 1970 was het excerper<strong>en</strong><br />

klaar. Nieuwe edities werd<strong>en</strong> (<strong>en</strong> word<strong>en</strong>) door<br />

de redactie tuss<strong>en</strong>door geëxcerpeerd <strong>en</strong> aan het<br />

bestand van fiches toegevoegd. Dit bestand is aanzi<strong>en</strong>lijk:<br />

ca. 300.000 fiches, alfabetisch geord<strong>en</strong>d<br />

in lad<strong>en</strong>kast<strong>en</strong>.<br />

Aan het eind van de jar<strong>en</strong> zestig was dr. Fuchs<br />

begonn<strong>en</strong> met het opzett<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> systeem <strong>voor</strong><br />

het schrijv<strong>en</strong> van de lemmata. E<strong>en</strong> erf<strong>en</strong>is van dit<br />

systeem is het ongebruikelijke alfabet dat in het<br />

Woord<strong>en</strong>boek wordt gehanteerd: dr. Fuchs wilde<br />

de middeleeuwse spelling recht do<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo is er<br />

in het Woord<strong>en</strong>boek ge<strong>en</strong> H, omdat deze letter in<br />

de middeleeuw<strong>en</strong> tot grote verwarring aanleiding<br />

had gegev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de klassieke spelling AE staat onder<br />

de letter E, PH onder de F, <strong>en</strong>z. De redactie, na<br />

de dood van dr. Fuchs gevoerd door dr. O. Weijers<br />

<strong>en</strong> dr. M. Gumbert-Hepp, kwam tot de conclusie<br />

20 jaarverslag chi 2003

dat het na de publicatie van de letter A niet meer<br />

mogelijk was het systeem te wijzig<strong>en</strong>.<br />

De publicatie kwam vanaf 1970 op gang.<br />

Aflevering 1 bevatte de bronn<strong>en</strong>lijst, <strong>en</strong> vanaf dat<br />

jaar zijn er met grote regelmaat (tweemaal per<br />

jaar tachtig pagina’s) aflevering<strong>en</strong> versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. Na<br />

het gereedkom<strong>en</strong> van de geschrev<strong>en</strong> kopij is het<br />

tempo van publicatie versneld: de aflevering<strong>en</strong><br />

bevatt<strong>en</strong> sinds fascikel 57 (2002) honderdtwintig<br />

pagina’s.<br />

Het Woord<strong>en</strong>boek vormt e<strong>en</strong> onmisbaar instrum<strong>en</strong>t<br />

<strong>voor</strong> iedere<strong>en</strong> die zich met de Nederlandse<br />

Middeleeuw<strong>en</strong> bezighoudt. Immers, het vergroot<br />

de toegankelijkheid van de Middeleeuws<br />

Latijnse tekst<strong>en</strong> die door Nederlanders, over<br />

Nederland(ers) of in Nederland geschrev<strong>en</strong> zijn.<br />

Met het afnem<strong>en</strong> van de algem<strong>en</strong>e schoolk<strong>en</strong>nis<br />

van het Latijn neemt de betek<strong>en</strong>is van het<br />

Woord<strong>en</strong>boek toe.<br />

Wat de huidige stand <strong>en</strong> planning betreft: in<br />

2003 zijn twee fascikels versch<strong>en</strong><strong>en</strong>: 59 <strong>en</strong> 60. De<br />

publicatie van het Woord<strong>en</strong>boek is daarmee gevorderd<br />

tot Terminabilis. De rest van de letter T, <strong>en</strong> de<br />

letters U, V <strong>en</strong> X ligg<strong>en</strong> in geschrev<strong>en</strong> vorm klaar,<br />

waarmee het corpus in eerste redactie gereed is.<br />

(N.B.: de letter W valt onder de V, de Y vindt m<strong>en</strong><br />

onder de I, de Z onder de S, dit vanwege het speciale<br />

alfabet.) Ook het supplem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de corrig<strong>en</strong>da<br />

zijn gereed. Voor het persklaar mak<strong>en</strong> van geschrev<strong>en</strong><br />

kopij <strong>en</strong> het verzorg<strong>en</strong> van drukproev<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> dergelijke zijn nog anderhalf jaar nodig.<br />

Bij het schrijv<strong>en</strong> van het supplem<strong>en</strong>t zijn de redacteur<strong>en</strong><br />

zeer terughoud<strong>en</strong>d geweest: het heeft<br />

ge<strong>en</strong> zin het aantal citat<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> uit te breid<strong>en</strong><br />

met (bij<strong>voor</strong>beeld) plaats<strong>en</strong> uit opnieuw uitgegev<strong>en</strong><br />

bronn<strong>en</strong>, waardoor ge<strong>en</strong> nieuwe informatie<br />

wordt verkreg<strong>en</strong>. Er word<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> nieuwe woord<strong>en</strong>,<br />

betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> of nuances opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />

uitzondering wordt gemaakt <strong>voor</strong> citat<strong>en</strong> met<br />

woord<strong>en</strong> die tot nu toe uitsluit<strong>en</strong>d <strong>voor</strong>kwam<strong>en</strong><br />

in de glossaria: bij<strong>voor</strong>beeld de Conflatus vocabulorum<br />

<strong>en</strong> de Teuthonista. Wij mog<strong>en</strong> haast aannem<strong>en</strong>,<br />

<strong>voor</strong>al als het gaat om minder gebruikelijke<br />

woord<strong>en</strong>, dat e<strong>en</strong> auteur e<strong>en</strong> exemplaar van deze<br />

oude glossaria op zijn werktafel had ligg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

gebruikte bij het zoek<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> goede vertaling.<br />

Eén van de aardigste <strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong> hiervan is Jacob<br />

Tymman van Amersfoort, die e<strong>en</strong> comm<strong>en</strong>taar<br />

heeft geschrev<strong>en</strong> bij werk<strong>en</strong> van Aristoteles: de<br />

Meteorologica <strong>en</strong> De g<strong>en</strong>eratione. Hij beschikte vrijwel<br />

zeker over e<strong>en</strong> exemplaar van de Teuthonista,<br />

aangezi<strong>en</strong> er bij hem vele <strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong> zijn van<br />

tekstbewijsplaats<strong>en</strong> als aanvulling op de glossaria.<br />

º ARTES-FACULTEIT<br />

O. Weijers<br />

Het project ‘Artes-faculteit’ betreft e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk<br />

onderzoekprogramma van het CHI<br />

<strong>en</strong> het IRHT (Institut de Recherche et d’Histoire<br />

des Textes) in Parijs, dat sinds 1991 bestaat. In het<br />

kader van dit programma, dat gericht is op de<br />

project<strong>en</strong> 21

<strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is van de Artes-faculteit,<br />

wordt gewerkt aan de sam<strong>en</strong>stelling van e<strong>en</strong> repertorium<br />

van magistri <strong>en</strong> tekst<strong>en</strong> van de Parijse<br />

Artes-faculteit. Hiervan zijn de eerste vijf aflevering<strong>en</strong><br />

(A-B; C-F; G; H-Johannes C.; J, à partir de<br />

Johannes D) inmiddels versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. Niet alle<strong>en</strong> de<br />

magistri die in Parijs hebb<strong>en</strong> onderwez<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, maar ook die contemporaine auteurs<br />

van wie de werk<strong>en</strong> duidelijk in Parijs bek<strong>en</strong>d<br />

war<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruikt werd<strong>en</strong>. Zo vindt m<strong>en</strong> in de<br />

laatste aflevering niet alle<strong>en</strong> de Parijse filosoof<br />

Jean de Jandun, maar ook bij<strong>voor</strong>beeld de Engelse<br />

geleerde John Peckam. Bij het onderzoek is de rol<br />

van het internationale netwerk, dat het project al<br />

van het begin af steunt, van groot belang. Soms<br />

wijz<strong>en</strong> led<strong>en</strong> van dit netwerk op in ge<strong>en</strong> van de<br />

gebruikte bronn<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> auteurs, soms ook<br />

bied<strong>en</strong> zij uitkomst in het geval van e<strong>en</strong> zeer<br />

bek<strong>en</strong>de auteur met e<strong>en</strong> overweldig<strong>en</strong>de bibliografie.<br />

Zo is er over Johannes Duns Scotus waarschijnlijk<br />

meer geschrev<strong>en</strong> dan over <strong>en</strong>ige andere<br />

middeleeuwse filosoof <strong>en</strong> leek het sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong><br />

van de notitie over deze auteur ondo<strong>en</strong>lijk,<br />

totdat e<strong>en</strong> van de led<strong>en</strong> van het netwerk wees<br />

op de volledige bibliografie van Duns Scotus die<br />

Tobias Hoffmann aan de Catholic University in<br />

Washington bijna had afgerond <strong>en</strong> die hij op verzoek<br />

onmiddellijk ter beschikking stelde. Deze<br />

hulp was bijzonder, maar ook in het algeme<strong>en</strong><br />

wordt de sam<strong>en</strong>stelling van de notities sterk beïnvloed<br />

door opmerking<strong>en</strong>, correcties <strong>en</strong> aanvullin-<br />

g<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> veertigtal trouwe medewerkers.<br />

Ook wordt onderzoek verricht naar onderwijsmethod<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> programma’s, in het bijzonder naar<br />

de rol van de ‘disputatio’ aan de Artes-faculteit.<br />

E<strong>en</strong> eerste publicatie hierover, toegespitst op de<br />

Parijse universiteit, is in 1995 versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />

tweede studie, over de ‘disputatio’ aan de diverse<br />

Artes-faculteit<strong>en</strong>, versche<strong>en</strong> in oktober 2002. T<strong>en</strong><br />

slotte zal e<strong>en</strong> derde deel het verschijnsel van de<br />

‘disputatio’ in ruimer verband bestuder<strong>en</strong>, <strong>voor</strong>al<br />

de relatie tuss<strong>en</strong> die van de Artes-faculteit <strong>en</strong> van<br />

de overige faculteit<strong>en</strong>, de <strong>voor</strong>geschied<strong>en</strong>is <strong>en</strong> de<br />

nawerking tijd<strong>en</strong>s de R<strong>en</strong>aissance. De <strong>voor</strong>bereiding<br />

van het eerste hoofdstuk, over de ‘disputatio’<br />

aan de theologische faculteit, maakt al duidelijk<br />

dat naast overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> ook duidelijke<br />

verschill<strong>en</strong> zijn aan te wijz<strong>en</strong> in het functioner<strong>en</strong><br />

van deze onderwijs- <strong>en</strong> onderzoekmethode in de<br />

diverse faculteit<strong>en</strong>.<br />

º CIVICIMA (Études sur le vocabulaire<br />

intellectuel du moy<strong>en</strong> âge)<br />

M.J. Teeuw<strong>en</strong>, O. Weijers<br />

Aan het Latijnse vocabulaire van het <strong>intellectuele</strong><br />

lev<strong>en</strong> in de Middeleeuw<strong>en</strong> is sinds 1986<br />

e<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>delige serie boek<strong>en</strong> gewijd onder de<br />

reeksnaam CIVICIMA (Comité International<br />

du Vocabulaire des Institutions et de la<br />

Communication Intellectuelles au Moy<strong>en</strong> Age).<br />

De neg<strong>en</strong> del<strong>en</strong>, bijna alle geredigeerd of gepubli-<br />

22 jaarverslag chi 2003

ceerd door O. Weijers, bevatt<strong>en</strong> het resultaat van<br />

congress<strong>en</strong> over afgebak<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> van het<br />

onderwerp, monografieën of geredigeerde bundels<br />

artikel<strong>en</strong>. Zo is deel 2, Vocabulaire du livre et de<br />

l’écriture au moy<strong>en</strong> âge (Turnhout 1989), gewijd aan<br />

term<strong>en</strong> uit de wereld van het boek of de boekproductie.<br />

Hierin wordt bij<strong>voor</strong>beeld het <strong>voor</strong><br />

de universiteit zo belangrijke f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> van het<br />

pecia-systeem besprok<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> systeem waarbij<br />

e<strong>en</strong> lange tekst op afzonderlijke katern<strong>en</strong> wordt<br />

opgeschrev<strong>en</strong>, welke vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> verhuurd<br />

aan stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ter overschrijving. Deel 4, om e<strong>en</strong><br />

ander <strong>voor</strong>beeld te noem<strong>en</strong>, Dictionnaires et répertoires<br />

au moy<strong>en</strong> âge (1991), is geheel gewijd aan term<strong>en</strong><br />

die word<strong>en</strong> gebruikt <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> heel nieuw g<strong>en</strong>re<br />

dat in de derti<strong>en</strong>de eeuw tot bloei komt: de zog<strong>en</strong>aamde<br />

consultatieliteratuur – opzoekboek<strong>en</strong>,<br />

index<strong>en</strong>, woord<strong>en</strong>boek<strong>en</strong> <strong>en</strong> naslagwerk<strong>en</strong>. De<br />

reeks, die internationaal grote belangstelling <strong>en</strong><br />

medewerking heeft gekreg<strong>en</strong>, heeft overtuig<strong>en</strong>d<br />

aangetoond dat de analyse van het meer technische<br />

vocabulaire van het middeleeuwse <strong>intellectuele</strong><br />

bedrijf e<strong>en</strong> waardevolle bijdrage levert aan<br />

de verdieping van onze k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> begrip van het<br />

culturele lev<strong>en</strong>.<br />

In de zomer van 2003 is e<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>de <strong>en</strong> afsluit<strong>en</strong>d<br />

deel in de reeks gepubliceerd door M.J.<br />

Teeuw<strong>en</strong>. Dit deel doet di<strong>en</strong>st als handboek <strong>en</strong><br />

is e<strong>en</strong> praktisch instrum<strong>en</strong>t <strong>voor</strong> het vind<strong>en</strong> van<br />

informatie <strong>en</strong> materiaal over e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk aantal<br />

‘technische’ term<strong>en</strong> – dat wil zegg<strong>en</strong>, term<strong>en</strong><br />

die in de context van middeleeuwse onderwijs<br />

of wet<strong>en</strong>schap specifieke betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

ontwikkeld. Het terminologische veld is verdeeld<br />

in vier categorieën: 1. het vocabulaire van<br />

schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> universiteit<strong>en</strong> (bij<strong>voor</strong>beeld schola,<br />

magister, universitas, etc.); 2. het vocabulaire van het<br />

boek <strong>en</strong> de boekproductie (bij<strong>voor</strong>beeld armarium,<br />

pecia, scriptorium, etc.); 3. het vocabulaire van<br />

onderwijsmethod<strong>en</strong>, instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> product<strong>en</strong><br />

van wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek (bij<strong>voor</strong>beeld<br />

concordantia, disputatio, glossa, etc.); <strong>en</strong> t<strong>en</strong> slotte 4.<br />

de nam<strong>en</strong> van de disciplines <strong>en</strong> hun beoef<strong>en</strong>aars<br />

(bij<strong>voor</strong>beeld artes liberales, canonista, decretista, theologia,<br />

etc.). Binn<strong>en</strong> deze vier categorieën word<strong>en</strong><br />

term<strong>en</strong>, individueel of inhoudelijk gegroepeerd,<br />

beschrev<strong>en</strong> in korte, uniforme artikel<strong>en</strong>. Hierin<br />

wordt aandacht besteed aan hun betek<strong>en</strong>is(s<strong>en</strong>)<br />

in middeleeuwse context(<strong>en</strong>), aan hun (klassieke)<br />

oorsprong <strong>en</strong> hun betek<strong>en</strong>isontwikkeling, <strong>en</strong> aan<br />

historische of regionale verschill<strong>en</strong> in betek<strong>en</strong>is.<br />

Als <strong>voor</strong>beeld van e<strong>en</strong> term die e<strong>en</strong> sterke betek<strong>en</strong>isverschuiving<br />

doormaakt kan compilare of<br />

compilatio di<strong>en</strong><strong>en</strong>. In het klassiek Latijn heeft het<br />

werkwoord compilare uitsluit<strong>en</strong>d e<strong>en</strong> negatieve betek<strong>en</strong>is:<br />

‘met geweld afnem<strong>en</strong>’, ‘rov<strong>en</strong>’, of ‘plunder<strong>en</strong>’.<br />

In de late oudheid kom<strong>en</strong> daar compilatio<br />

<strong>en</strong> compilator bij, woord<strong>en</strong> die ook in figuurlijke<br />

zin gebruikt word<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het ‘plunder<strong>en</strong>’ van<br />

andermans werk, het pleg<strong>en</strong> van plagiaat. In de<br />

derti<strong>en</strong>de eeuw echter, die wel gek<strong>en</strong>schetst is<br />

als ‘the age of the compiler’, werd de praktijk van<br />

project<strong>en</strong> 23

het ‘compiler<strong>en</strong>’, het aanlegg<strong>en</strong> van verzameling<strong>en</strong><br />

van uittreksels of passages uit werk<strong>en</strong> van<br />

ander<strong>en</strong> zo gewoon <strong>en</strong> zo waardevol gevond<strong>en</strong>,<br />

dat compilare e<strong>en</strong> neutrale betek<strong>en</strong>is kreeg. Het<br />

g<strong>en</strong>re van de bloemlezing, het florilegium (wat zelf<br />

overig<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> post-middeleeuwse term is) werd<br />

beschouwd als e<strong>en</strong> zeer waardevolle uitbreiding<br />

van het instrum<strong>en</strong>tarium van de geleerde, die<br />

gezi<strong>en</strong> de <strong>en</strong>orme groei in beschikbare boek<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

tekst<strong>en</strong> dring<strong>en</strong>d behoefte had aan opzoekinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> tekst<strong>en</strong> gerangschikt volg<strong>en</strong>s bered<strong>en</strong>eerde<br />

principes.<br />

E<strong>en</strong> <strong>voor</strong>beeld van e<strong>en</strong> term die in moderne<br />

wet<strong>en</strong>schappelijke literatuur opvall<strong>en</strong>d vaak<br />

<strong>voor</strong> misverstand<strong>en</strong> of foutieve vertaling<strong>en</strong><br />

zorgt, is scriptorium. In het huidige wet<strong>en</strong>schappelijke<br />

vocabulaire wordt deze term gebruikt<br />

<strong>voor</strong> ‘werkplaats waar handschrift<strong>en</strong> vervaardigd<br />

word<strong>en</strong>’. In het Latijn van oudheid <strong>en</strong> middeleeuw<strong>en</strong><br />

betek<strong>en</strong>t scriptorium echter in de eerste plaats<br />

‘schrijfgerei’, ‘griffel’. In <strong>en</strong>kele middeleeuwse<br />

bronn<strong>en</strong> wordt de term ook gebruikt <strong>voor</strong> de plek<br />

waar boek<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, maar het is vaak<br />

onduidelijk of hier wel e<strong>en</strong> zaal bedoeld wordt<br />

waar collectief gewerkt wordt aan de vervaardiging<br />

van handschrift<strong>en</strong>. Het lijkt vaker te gaan<br />

om de cel van e<strong>en</strong> individuele monnik of om één<br />

schrijftafel.<br />

Behalve de beschrijving van de betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong><br />

van dergelijke term<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ontwikkeling bevat<br />

het boek e<strong>en</strong> uitgebreide bibliografie <strong>en</strong> twee<br />

indices, die het boek tot e<strong>en</strong> echt opzoekboek<br />

beog<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong>. De bedoeling is dat m<strong>en</strong> het<br />

ter hand neemt om snel informatie in te winn<strong>en</strong><br />

over de betek<strong>en</strong>is van term<strong>en</strong>, én om snel meer<br />

gespecialiseerde literatuur erover op het spoor te<br />

kom<strong>en</strong>.<br />

º REFLECTIONS OF SCIENTIFIC DEBATE<br />

IN THE CAROLINGIAN RENAISSANCE<br />

M.J. Teeuw<strong>en</strong><br />

Het Europa van de neg<strong>en</strong>de eeuw wordt gek<strong>en</strong>merkt<br />

door e<strong>en</strong> culturele opleving die geïnspireerd<br />

<strong>en</strong> gestimuleerd werd door zijn leiders.<br />

Karel de Grote <strong>en</strong> zijn zon<strong>en</strong>, met name Lodewijk<br />

de Vrome <strong>en</strong> Karel de Kale, zijn van grote invloed<br />

geweest op de ontwikkeling van het onderwijs <strong>en</strong><br />

het strev<strong>en</strong> naar k<strong>en</strong>nis. Aan hun hov<strong>en</strong> verzameld<strong>en</strong><br />

zich groep<strong>en</strong> geleerd<strong>en</strong>, <strong>en</strong> het is bek<strong>en</strong>d dat<br />

die hov<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong> war<strong>en</strong> waar koning <strong>en</strong> geleerd<strong>en</strong><br />

met elkaar discussieerd<strong>en</strong> over allerlei theologische<br />

vraagstukk<strong>en</strong>. Dit gold, zo wil dit project<br />

betog<strong>en</strong>, ook <strong>voor</strong> wereldlijke vraagstukk<strong>en</strong>.<br />

Eén van de wereldlijke tekst<strong>en</strong> die door neg<strong>en</strong>de-eeuwse<br />

geleerd<strong>en</strong> met groot <strong>en</strong>thousiasme<br />

gelez<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> is Over het huwelijk van Philologia<br />

<strong>en</strong> Mercurius van Martianus Capella. Martianus<br />

behandelt in dit laat-antieke boek in beknopte<br />

vorm de zev<strong>en</strong> vrije kunst<strong>en</strong> (artes liberales), <strong>en</strong> de<br />

droge stof wordt omkleed met e<strong>en</strong> mythologisch<br />

verhaal over het huwelijk tuss<strong>en</strong> Philologia (die<br />

24 jaarverslag chi 2003

hier staat <strong>voor</strong> ‘wet<strong>en</strong>schap’) <strong>en</strong> Mercurius (e<strong>en</strong><br />

beeld <strong>voor</strong> ‘welsprek<strong>en</strong>dheid’). De tekst is overgeleverd<br />

in e<strong>en</strong> vijftigtal neg<strong>en</strong>de-eeuwse handschrift<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> in vijfti<strong>en</strong> daarvan is hij verrijkt<br />

met e<strong>en</strong> groot corpus marginale <strong>en</strong> interlineaire<br />

aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, dat ruwweg gedateerd kan word<strong>en</strong><br />

rond 840. Hierin kom<strong>en</strong> tal van wereldlijke<br />

onderwerp<strong>en</strong> aan bod: Griekse mythologie, de<br />

beweging<strong>en</strong> van de planet<strong>en</strong>, getall<strong>en</strong>speculatie,<br />

de antieke geleerde traditie over alle zev<strong>en</strong> vrije<br />

kunst<strong>en</strong>. De wijze waarop dit corpus van aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

(of gloss<strong>en</strong>) aan ons is overgeleverd<br />

suggereert e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale verspreiding van de tekst<br />

vanuit het hof naar minder c<strong>en</strong>trale del<strong>en</strong> van het<br />

Karolingische rijk.<br />

Het doel van dit project is e<strong>en</strong> integrale editie<br />

van de oudste comm<strong>en</strong>taartraditie op deze tekst.<br />

Hier<strong>voor</strong> zal gebruik gemaakt word<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

internationaal netwerk van specialist<strong>en</strong> op de<br />

verschill<strong>en</strong>de terrein<strong>en</strong> van de zev<strong>en</strong> vrije kunst<strong>en</strong>.<br />

Belangrijker echter is dat het comm<strong>en</strong>taar<br />

gebruikt zal word<strong>en</strong> om vrag<strong>en</strong> van algem<strong>en</strong>ere<br />

aard te kunn<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong>: door wie <strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />

wie is het comm<strong>en</strong>taar geschrev<strong>en</strong>; wat is de <strong>intellectuele</strong><br />

context van het geheel; hoe ging de verspreiding<br />

van dergelijke tekst<strong>en</strong> in zijn werk, etc.<br />

Het project wordt gesubsidieerd (V<strong>en</strong>i-subsidie)<br />

door de Nederlandse Organisatie <strong>voor</strong><br />

Wet<strong>en</strong>schappelijk Onderzoek (NWO). Voor de uitvoering<br />

ervan is e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking tot stand gebracht<br />

tuss<strong>en</strong> het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut<br />

<strong>en</strong> het Onderzoeksinstituut <strong>voor</strong> Geschied<strong>en</strong>is<br />

<strong>en</strong> Cultuur (OGC) van de Universiteit Utrecht. De<br />

looptijd van het project is 2003-2007.<br />

º ARISTOTELES SEMITICO-LATINUS <strong>en</strong><br />

AVICENNA LATINUS<br />

A.M.I. van Opp<strong>en</strong>raay<br />

Het project ‘Aristoteles Semitico-Latinus’ wordt<br />

sinds 1971 uitgevoerd onder auspiciën van de<br />

Union Académique Internationale (UAI). Het<br />

beoogt de uitgave van de Syrische, Arabische<br />

<strong>en</strong> Hebreeuwse vertaling<strong>en</strong> van de werk<strong>en</strong> van<br />

Aristoteles, van de Latijnse vertaling<strong>en</strong> van deze<br />

vertaling<strong>en</strong>, <strong>en</strong> van middeleeuwse comm<strong>en</strong>tar<strong>en</strong><br />

die binn<strong>en</strong> de context van deze vertaaltraditie<br />

werd<strong>en</strong> vervaardigd. Bij het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s<br />

Instituut zijn twee projectonderdel<strong>en</strong> ondergebracht:<br />

a. Afwerking van het project <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> tekstkritische<br />

editie van de Arabisch-Latijnse vertaling<br />

van Michael Scotus (ca. 1215) van Aristoteles’<br />

De animalibus. Deel 3 van de editie, De g<strong>en</strong>eratione<br />

animalium, is in 1992 versch<strong>en</strong><strong>en</strong>, deel 2, De partibus<br />

animalium, in 1998. Deel 1, Historia animalium,<br />

is in bewerking. Deze vertaling van Aristoteles’<br />

algem<strong>en</strong>e dierkunde, de anatomie der dier<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

de <strong>voor</strong>tplanting der dier<strong>en</strong> heeft, veel meer dan<br />

de latere Grieks-Latijnse vertaling van Willem<br />

van Moerbeke (ca. 1260), door de eeuw<strong>en</strong> he<strong>en</strong> de<br />

biologie als wet<strong>en</strong>schap gevestigd <strong>en</strong> deze tot op<br />

project<strong>en</strong> 25

de dag van vandaag diepgaand beïnvloed. In de<br />

wet<strong>en</strong>schappelijke <strong>en</strong> theologische werk<strong>en</strong> uit de<br />

Middeleeuw<strong>en</strong> is het deze vertaling van Scotus<br />

waaruit vrijwel altijd wordt geciteerd.<br />

b. Tekstkritische editie van de Arabisch-<br />

Latijnse vertaling door Michael Scotus (ca. 1230)<br />

van Avic<strong>en</strong>na’s Libri de animalibus (ca. 1030). De<br />

editie zal vermoedelijk in drie del<strong>en</strong> verschijn<strong>en</strong>.<br />

Deel 1: Historia animalium (= De animalibus I-X); deel<br />

2: De partibus animalium (= De animalibus XI-XIV); deel<br />

3: De g<strong>en</strong>eratione animalium (= De animalibus XV-XIX).<br />

De verschijning van deel 1 is afhankelijk van de<br />

voltooiing van het laatste deel van onderdeel a.<br />

Naast de werkzaamhed<strong>en</strong> aan de editie is in<br />

2003 veel tijd besteed aan de implem<strong>en</strong>tatie van<br />

e<strong>en</strong> nieuw opmaakprogramma <strong>voor</strong> <strong>tekstedities</strong>,<br />

Classical Text Editor. Rec<strong>en</strong>telijk is aan dit programma,<br />

dat al faciliteit<strong>en</strong> bood om met Latijnse<br />

<strong>en</strong> Griekse tekst<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong>, de mogelijkheid<br />

toegevoegd om Right-to-Left-tekst (Arabisch,<br />

Syrisch, Hebreeuws) te incorporer<strong>en</strong>. Hiermee<br />

is echter, ook internationaal, nog vrijwel ge<strong>en</strong><br />

expertise opgebouwd. Daarom is het van groot<br />

belang het programma geschikt te mak<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />

edities van tekst<strong>en</strong> waarin het gebruik van meerdere<br />

alfabett<strong>en</strong> (Left-to-Right <strong>en</strong> Right-to-Left)<br />

noodzakelijk is. E<strong>en</strong> groot bijkom<strong>en</strong>d <strong>voor</strong>deel<br />

van het programma is dat het de mogelijkheid<br />

biedt om de editie, indi<strong>en</strong> gew<strong>en</strong>st, in e<strong>en</strong> later<br />

stadium te converter<strong>en</strong> naar XML. In sam<strong>en</strong>werking<br />

met de alfa-informaticus van het CHI, P.<br />

Boot, wordt ernaar gestreefd om te zijner tijd tot<br />

e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e handleiding te kom<strong>en</strong>, die ook <strong>voor</strong><br />

andere editor<strong>en</strong> op dit gebied bruikbaar kan zijn.<br />

Op 23 oktober 2003 overleed te Leuv<strong>en</strong> professor<br />

Jozef Brams, directeur van de ‘Aristoteles<br />

Latinus’. In deze door de UAI gepatroneerde<br />

reeks van middeleeuwse Graeco-Latijnse vertaling<strong>en</strong><br />

van <strong>en</strong> comm<strong>en</strong>tar<strong>en</strong> op de werk<strong>en</strong> van<br />

Aristoteles verzorgde hij sam<strong>en</strong> met professor<br />

Fernand Bossier de uitgave van de Physica<br />

(Translatio Vetus, VII 1-2 1990). Hij maakte sinds<br />

1995 deel uit van de projectcommissie <strong>voor</strong> de<br />

project<strong>en</strong> Aristoteles’ De animalibus <strong>en</strong> Avic<strong>en</strong>na’s<br />

De animalibus, tweemaal neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> dierkundeboek<strong>en</strong>,<br />

beide in de Arabico-Latijnse vertaling<br />

van Michael Scotus, op het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s<br />

Instituut. In die hoedanigheid heeft hij zich altijd<br />

bijzonder ingezet <strong>voor</strong> de kwaliteitsbewaking van<br />

de edities. Zijn vele waardevolle adviez<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn<br />

warme belangstelling <strong>voor</strong> de project<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

hier met grote dankbaarheid herdacht.<br />

º HISTORISCHE BRONNEN VAN EGMOND<br />

M. Gumbert-Hepp<br />

De Egmondse historiografie vóór Beka (ca. 1350)<br />

is vrijwel id<strong>en</strong>tiek aan de Hollandse historiografie<br />

<strong>en</strong> vormt het leeuw<strong>en</strong>deel van de West-<br />

Nederlandse historiografie van die tijd. Zij omvat<br />

in hoofdzaak drie bronn<strong>en</strong>:<br />

I. De Egmondse Annal<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> hoogst belangrijke<br />

26 jaarverslag chi 2003

on, overgeleverd in één handschrift. Over de<br />

aard, het ontstaan <strong>en</strong> de datering van dit werk<br />

is in de loop van de tijd veel bek<strong>en</strong>d geword<strong>en</strong>;<br />

e<strong>en</strong> nieuwe uitgave, met vertaling <strong>en</strong> toelichting<br />

(tekstkritische not<strong>en</strong>, historiografische opmerking<strong>en</strong><br />

– <strong>voor</strong>al over de bronn<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun verwerking<br />

– <strong>en</strong> toelichting<strong>en</strong> op de vermelde historische<br />

feit<strong>en</strong> zelf) is dring<strong>en</strong>d gew<strong>en</strong>st. Hierbij<br />

hoort ook e<strong>en</strong> editie van de Annales Xant<strong>en</strong>ses, e<strong>en</strong><br />

interessant Karolingisch geschiedwerk dat door<br />

de eerste auteur van de Annal<strong>en</strong> in zijn werk is geincorporeerd.<br />

II. Het Chronicon Egmund<strong>en</strong>se. Dit Chronicon is<br />

vanaf de derti<strong>en</strong>de (Melis Stoke) tot de achtti<strong>en</strong>de<br />

eeuw e<strong>en</strong> van de hoofdbronn<strong>en</strong> van de<br />

oude Hollandse geschied<strong>en</strong>is geweest. Er bestaan<br />

verscheid<strong>en</strong>e handschrift<strong>en</strong> van <strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> aantal<br />

edities; de laatste is die van Kluit (1777). De tekst<br />

van het Chronicon is <strong>voor</strong> de periode 1122-1168 overig<strong>en</strong>s<br />

zeer verwant met die van de Annal<strong>en</strong>, <strong>voor</strong><br />

de periode 1168-1205 zelfs gedeeltelijk dezelfde.<br />

De relatie tuss<strong>en</strong> deze tekst<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong>t heroverweging.<br />

III. Willelmus Procurator (= Willelmus Jacobi).<br />

Hij beschouwde zijn werk als e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>tzetting<br />

van de Annal<strong>en</strong> van 1168 af; tot 1205 is zijn werk<br />

dan ook weinig meer dan e<strong>en</strong> derde versie van<br />

Annal<strong>en</strong>/Chronicon. Hij heeft ev<strong>en</strong>wel toevoeging<strong>en</strong><br />

uit andere bronn<strong>en</strong>, <strong>en</strong> om zijn historiografische<br />

int<strong>en</strong>ties recht te do<strong>en</strong> zijn deze in de editie opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

Het doel van het project is de editie van Annal<strong>en</strong>,<br />

Chronicon <strong>en</strong> Willelmus Procurator met prolegom<strong>en</strong>a<br />

<strong>en</strong> tekstkritische not<strong>en</strong> <strong>en</strong> de vertaling van deze<br />

tekst<strong>en</strong> met historiografische <strong>en</strong> historische toelichting<strong>en</strong>.<br />

De editie <strong>en</strong> vertaling met beperkte historische<br />

annotatie van de kroniek van Willelmus Procurator,<br />

chronologisch dus de jongste bron, is in 2001<br />

gepubliceerd. Het werk aan de nieuwe editie van<br />

de Annal<strong>en</strong>, de oudste bron, vordert goed: er is e<strong>en</strong><br />

werkvertaling <strong>en</strong> de collatie van de tekst is vrijwel<br />

gereed. Er is e<strong>en</strong> nieuwe transcriptie gemaakt<br />

van de Annales Xant<strong>en</strong>ses (in de reeks Monum<strong>en</strong>ta<br />

Germaniae historica uitgegev<strong>en</strong> door G.H.<br />

Pertz: MG. SS. II (1829) p. 217-236), <strong>en</strong> ook e<strong>en</strong><br />

(werk)vertaling. Het hoofdstuk over de codicologische<br />

interpretatie van het zeer ingewikkelde<br />

handschrift (Lond<strong>en</strong>, British Library, Cotton ms.<br />

Tiberius C. XI), dat bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> door brand beschadigd<br />

is, zal geschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door J.P. Gumbert.<br />

De kom<strong>en</strong>de tijd zal de collatie word<strong>en</strong> voltooid,<br />

de werkvertaling doorgewerkt <strong>en</strong> e<strong>en</strong> annotatie<br />

verzorgd. Ev<strong>en</strong>min als bij Willelmus Procurator<br />

wordt gestreefd naar historische volledigheid van<br />

de annotatie.<br />

Overwog<strong>en</strong> zal moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in welke vorm<br />

het Chronicon Egmund<strong>en</strong>se zal word<strong>en</strong> uitgegev<strong>en</strong>.<br />

De verschill<strong>en</strong> met <strong>en</strong>erzijds de tekst van de<br />

Annal<strong>en</strong> <strong>en</strong> anderzijds Willelmus Procurator zijn niet<br />

zodanig dat het zinvol is de hele tekst met vertaling<br />

in boekvorm uit te gev<strong>en</strong>, maar het ligt in de<br />

project<strong>en</strong> 27

edoeling de ‘overlapp<strong>en</strong>de’ del<strong>en</strong> van de tekst<strong>en</strong><br />

in <strong>en</strong>igerlei elektronische vorm parallel uit te<br />

gev<strong>en</strong>. Hierover zal in 2004 e<strong>en</strong> besluit word<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

º GRUUTHUSE-HANDSCHRIFT<br />

H. Brinkman<br />

Reeds lange tijd bestaat binn<strong>en</strong> de medioneerlandistiek<br />

e<strong>en</strong> grote behoefte aan e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

verantwoorde, integrale editie van het<br />

befaamde Gruuthuse-handschrift (Koolkerke,<br />

collectie familie Van Calo<strong>en</strong>). De <strong>en</strong>ige uitgave<br />

waarin (nag<strong>en</strong>oeg) alle tekst<strong>en</strong> uit dit Brugse, van<br />

omstreeks 1400 dater<strong>en</strong>de handschrift werd<strong>en</strong><br />

opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, versche<strong>en</strong> in 1848-1849 in e<strong>en</strong> gelimiteerde<br />

oplage. Niet slechts vanwege de moeilijke<br />

toegankelijkheid maar <strong>voor</strong>al om de povere<br />

kwaliteit ervan is e<strong>en</strong> nieuwe editie dring<strong>en</strong>d<br />

gew<strong>en</strong>st. In 2001 werd daarom, in sam<strong>en</strong>werking<br />

met de Universiteit Utrecht, het initiatief g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

tot e<strong>en</strong> project waarin wordt <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong> in<br />

e<strong>en</strong> kritische uitgave van zowel de tekst<strong>en</strong> als de<br />

muziek (het handschrift bevat onder meer, naast<br />

<strong>en</strong>ige verstrooide lieder<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> collectie van 147<br />

lieder<strong>en</strong>, vrijwel alle met muzieknotatie).<br />

Het project behelst e<strong>en</strong> integrale, kritische<br />

editie van de tekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> (<strong>voor</strong> zover mogelijk) de<br />

muziek in het handschrift. In 2003 is er gewerkt<br />

aan de diplomatische transcriptie van zowel de<br />

tekst van het Gruuthuse-handschrift als van de<br />

parallele overlevering. Kritische bewerking van de<br />

melodieën zal lang niet in alle gevall<strong>en</strong> mogelijk<br />

zijn. Deels wordt dat veroorzaakt door de aard<br />

van de notatiewijze (de muziek is opgeschrev<strong>en</strong><br />

in de zog<strong>en</strong>aamde streepjesnotatie, die eig<strong>en</strong>lijk<br />

bedoeld was als geheug<strong>en</strong>steun <strong>voor</strong> gebruikers<br />

die de melodieën al k<strong>en</strong>d<strong>en</strong>), deels door de latere<br />

besnoeiing van de bladmarges die vaak verlies van<br />

del<strong>en</strong> van de not<strong>en</strong>balk<strong>en</strong> met zich meebracht.<br />

Gestreefd wordt naar e<strong>en</strong> editie die zowel e<strong>en</strong><br />

boekvorm als e<strong>en</strong> digitale compon<strong>en</strong>t omvat.<br />

Voor het digitale deel van de editie werd gekoz<strong>en</strong><br />

<strong>voor</strong> e<strong>en</strong> XML-formaat. In 2003 werd tev<strong>en</strong>s aandacht<br />

geschonk<strong>en</strong> aan <strong>en</strong>kele belangrijke interpretatieve<br />

kwesties alsmede aan de literair-historische<br />

situering van de tekstcollectie.<br />

º MIDDELEEUWSE VERZAMELHANDSCHRIFTEN<br />

UIT DE NEDERLANDEN<br />

H. Brinkman, P. Boot<br />

De digitale heruitgave van Het Geraardsbergse handschrift<br />

(MVN I), het inmiddels uitverkochte eerste<br />

deel dat versche<strong>en</strong> in de reeks Middeleeuwse<br />

Verzamelhandschrift<strong>en</strong> uit de Nederland<strong>en</strong>,<br />

werd in 2003 voltooid. De editie is gebaseerd op<br />

XML-docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die zijn gecodeerd volg<strong>en</strong>s de<br />

(waar nodig aangepaste of uitgebreide) richtlijn<strong>en</strong><br />

van het Textual Encoding Initiative (TEI). De<br />

uitgave is raadpleegbaar op de website van het<br />

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut: http://www.chi.<br />

28 jaarverslag chi 2003

knaw.nl/epub/mvn/geraardsberg<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> gelukkige vondst van H. Mulder<br />

(Koninklijke Bibliotheek van België) maakte het<br />

mogelijk, bij wijze van sluitstuk van het editieproject<br />

Het Comburgse handschrift, zowel de datering<br />

als de herkomst van het in de MVN-reeks uitgegev<strong>en</strong><br />

handschrift (MVN IV, 1-2) definitief vast<br />

te stell<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> jurische codex afkomstig uit<br />

G<strong>en</strong>t werd<strong>en</strong>, <strong>voor</strong> het eerst, drie kopiist<strong>en</strong>hand<strong>en</strong><br />

aangetroff<strong>en</strong> die bek<strong>en</strong>d zijn als medevervaardigers<br />

van de <strong>voor</strong>naamste gedeelt<strong>en</strong> van het<br />

Comburgse handschrift. E<strong>en</strong> studie van de parallelhandschrift<strong>en</strong><br />

van de codex, alle behor<strong>en</strong>d tot<br />

het type ‘Verzameling van Privileges van G<strong>en</strong>t’,<br />

maakte het ook mogelijk de onderlinge werkverdeling<br />

<strong>en</strong> de aard van het sam<strong>en</strong>werkingsverband<br />

tuss<strong>en</strong> deze kopiist<strong>en</strong> aanschouwelijk te mak<strong>en</strong>.<br />

º MIDDELNEDERLANDSE LANCELOTROMANS<br />

P.J.W.R. van Eekel<strong>en</strong><br />

Het volg<strong>en</strong>de deel van het project ‘Lanceloet, de<br />

Middelnederlandse vertaling van de Lancelot<br />

<strong>en</strong> prose overgeleverd in de Lancelotcompilatie’<br />

behelst e<strong>en</strong> (deel)editie van de Queeste vand<strong>en</strong> Grale.<br />

In 2003 zijn de werkzaamhed<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> afschrift<br />

van deze tekst, met de daarbij behor<strong>en</strong>de paleografisch-g<strong>en</strong>etische<br />

aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, grot<strong>en</strong>deels<br />

voltooid. Naar verwachting zal in de loop van<br />

2004 word<strong>en</strong> begonn<strong>en</strong> met de vervaardiging van<br />

de leestekst.<br />

º ERASMUS: OPERA OMNIA<br />

E.G.P. Huijing, L.L.E. Schlüter, J. Trapman<br />

De kritische <strong>en</strong> geannoteerde uitgave van de<br />

Opera Omnia van Erasmus (ca. 1466-1536) is e<strong>en</strong><br />

langlop<strong>en</strong>d KNAW-project, dat teruggaat op e<strong>en</strong><br />

Rotterdams initiatief uit 1960. Het wordt uitgevoerd<br />

onder auspiciën van de Union Académique<br />

Internationale (UAI) <strong>en</strong> de Conseil international<br />

pour l’édition des œuvres complètes d’Erasme<br />

(opgericht in 1963). Naar de plaats van vestiging<br />

van de KNAW wordt de uitgave aangeduid als de<br />

‘Amsterdamse editie’, met als afkorting ASD. De<br />

uitgever is Elsevier (Amsterdam etc.). De volledige<br />

reeks zal ongeveer zestig band<strong>en</strong> tell<strong>en</strong>.<br />

De editie wordt verzorgd door e<strong>en</strong> team van<br />

zo’n vijf<strong>en</strong>dertig binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>landse specialist<strong>en</strong>,<br />

die hun werkzaamhed<strong>en</strong> doorgaans naast<br />

hun reguliere tak<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong>. Zij ontvang<strong>en</strong><br />

ge<strong>en</strong> salaris. De medewerkers van het Constantijn<br />

Huyg<strong>en</strong>s Instituut die <strong>voor</strong> het Erasmus-project<br />

werkzaam zijn hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke <strong>en</strong><br />

coördiner<strong>en</strong>de taak. Er bestaat e<strong>en</strong> nauwe sam<strong>en</strong>werking<br />

met het Canadese project Collected<br />

Works of Erasmus (CWE), e<strong>en</strong> Engelse vertaling, met<br />

comm<strong>en</strong>taar, van Erasmus’ briev<strong>en</strong> <strong>en</strong> geschrift<strong>en</strong>;<br />

CWE zal bij voltooiing zes<strong>en</strong>tachtig band<strong>en</strong><br />

omvatt<strong>en</strong>.<br />

Ev<strong>en</strong>als de edities van Bazel (Frob<strong>en</strong>, 1538-<br />

1540) <strong>en</strong> Leid<strong>en</strong> (Van der Aa, 1703-1706) is de<br />

Amsterdamse editie overe<strong>en</strong>komstig Erasmus’<br />

project<strong>en</strong> 29

eig<strong>en</strong> w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ingedeeld in neg<strong>en</strong> ordines (categorieën).<br />

Dit zijn: I. geschrift<strong>en</strong> over literaire <strong>en</strong><br />

opvoedkundige kwesties; II. spreekwoord<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

spreuk<strong>en</strong> (Adagia); III. correspond<strong>en</strong>tie; IV. geschrift<strong>en</strong><br />

over morele kwesties; V. geschrift<strong>en</strong> met<br />

betrekking tot religieuze instructie; VI. editie van<br />

de Griekse tekst van het Nieuwe Testam<strong>en</strong>t, met<br />

Latijnse vertaling <strong>en</strong> annotaties; VII. parafras<strong>en</strong><br />

van het Nieuwe Testam<strong>en</strong>t; VIII. geschrift<strong>en</strong> in<br />

verband met de kerkvaders (incl. <strong>en</strong>kele vertaling<strong>en</strong><br />

uit het Grieks); IX. apologieën.<br />

Elk deel van de Amsterdamse editie bevat e<strong>en</strong><br />

of meer werk<strong>en</strong> van Erasmus <strong>en</strong> wordt aangeduid<br />

door middel van e<strong>en</strong> Romeins cijfer, dat<br />

verwijst naar de ordo, gevolgd door e<strong>en</strong> Arabisch<br />

cijfer, waarmee binn<strong>en</strong> iedere ordo de del<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>ummerd. Zo bevat bij<strong>voor</strong>beeld ASD I,<br />

3 de Colloquia (Sam<strong>en</strong>sprak<strong>en</strong>). De correspond<strong>en</strong>tie<br />

(ordo III) is beschikbaar in de editie van<br />

P.S. All<strong>en</strong>, H.M. All<strong>en</strong> <strong>en</strong> H.W. Garrod (12 del<strong>en</strong>,<br />

Oxford 1906-1958), <strong>en</strong> wordt daarom niet in de<br />

Amsterdamse editie opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

In de Amsterdamse editie gaat aan iedere tekst<br />

e<strong>en</strong> inleiding <strong>voor</strong>af, waarin het ontstaan, de inhoud<br />

<strong>en</strong> de drukgeschied<strong>en</strong>is van de betreff<strong>en</strong>de<br />

tekst kort besprok<strong>en</strong> wordt, gevolgd door e<strong>en</strong><br />

beschrijving van de gecollationeerde edities c.q.<br />

handschrift<strong>en</strong> (er is overig<strong>en</strong>s weinig handschriftelijk<br />

materiaal bewaard geblev<strong>en</strong>). Als uitgangspunt<br />

<strong>voor</strong> de tekstuitgave fungeert in beginsel de<br />

eerste door Erasmus geautoriseerde editie, met<br />

aanduiding van de variant<strong>en</strong> uit de overige geautoriseerde<br />

edities in het kritisch apparaat. Alle<strong>en</strong><br />

wanneer Erasmus e<strong>en</strong> werk bij iedere nieuwe<br />

druk aanzi<strong>en</strong>lijk heeft uitgebreid, wordt, om het<br />

kritisch apparaat te ontlast<strong>en</strong>, de laatste door<br />

Erasmus geautoriseerde editie als uitgangspunt<br />

<strong>voor</strong> de tekstuitgave gekoz<strong>en</strong>. Dit is bij<strong>voor</strong>beeld<br />

het geval bij de editie van de Adagia, de Annotationes<br />

op het Nieuwe Testam<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de Lof der Zotheid.<br />

Maar ook daar zijn uiteraard alle <strong>voor</strong>afgaande<br />

stadia van de tekst via het kritisch apparaat te<br />

reconstruer<strong>en</strong>. Het comm<strong>en</strong>taar is beknopt <strong>en</strong><br />

bevat de id<strong>en</strong>tificatie van de geciteerde bronn<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> de taalkundige <strong>en</strong> historische achtergrondinformatie<br />

die nodig is om de Latijnse tekst te<br />

begrijp<strong>en</strong>. De inleiding <strong>en</strong> het comm<strong>en</strong>taar zijn,<br />

naar keuze van de bewerker, gesteld in het Engels,<br />

Frans of Duits.<br />

Aangezi<strong>en</strong> het Erasmus-project grot<strong>en</strong>deels<br />

afhankelijk is van externe editor<strong>en</strong>, is regelmatige<br />

herzi<strong>en</strong>ing van de planning onvermijdelijk.<br />

Daarbij komt dat e<strong>en</strong> gepland deel soms twee,<br />

drie of meer geschrift<strong>en</strong> bevat <strong>en</strong> pas kan word<strong>en</strong><br />

gepubliceerd wanneer all<strong>en</strong> die daaraan meewerk<strong>en</strong><br />

hun bijdrage hebb<strong>en</strong> ingedi<strong>en</strong>d. Het strev<strong>en</strong><br />

is erop gericht per jaar minst<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> deel uit te<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, het tempo te versnell<strong>en</strong> <strong>en</strong> het project<br />

in 2015 te voltooi<strong>en</strong>. Sedert 1969 zijn 32 del<strong>en</strong> versch<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />

te wet<strong>en</strong> I, 1-7; II, 1-2 <strong>en</strong> 4-8; IV,1-3 (incl.<br />

IV, 1A); V, 1-5; VI, 2, 5, 6 <strong>en</strong> 8; VII, 6; IX, 1-4.<br />

In het verslagjaar versch<strong>en</strong><strong>en</strong> drie del<strong>en</strong> in<br />

30 jaarverslag chi 2003

de reeks Erasmi Opera Omnia. Deze werd<strong>en</strong> op 10<br />

december tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> feestelijke bije<strong>en</strong>komst<br />

in de Koninklijke Bibliotheek door de editor<strong>en</strong><br />

aangebod<strong>en</strong> aan de presid<strong>en</strong>t van de KNAW,<br />

prof. dr. W.J.M. Levelt. Het betreft twee del<strong>en</strong><br />

Aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> op het Nieuwe Testam<strong>en</strong>t <strong>en</strong> e<strong>en</strong> deel<br />

Apologieën, te wet<strong>en</strong>: VI, 6 (Annotationes in Novum<br />

Testam<strong>en</strong>tum [Ioannes-Acta], ed. P.F. Hovingh); VI,<br />

8 (Annotationes in Novum Testam<strong>en</strong>tum [Epistolae ad<br />

Corinthios], ed. M.L. van Poll-van de Lisdonk);<br />

IX, 4 (Apologia qua respondet duabus invectivis Eduardi<br />

Lei; Responsio ad annotationes Eduardi Lei; Manifesta<br />

M<strong>en</strong>dacia, ed. Erika Rummel; Responsio ad disputationem<br />

cuiusdam Phimostomi de divortio, ed. Edwin<br />

Rabbie).<br />

De Aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> op het Nieuwe Testam<strong>en</strong>t versch<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

in 1516 <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s in telk<strong>en</strong>s uitgebreide<br />

<strong>en</strong> gewijzigde edities in 1519, 1522, 1527 <strong>en</strong> in<br />

1535, e<strong>en</strong> jaar <strong>voor</strong> Erasmus’ dood. In veel gevall<strong>en</strong><br />

reageerde Erasmus in de ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de<br />

edities op kritiek die door behoud<strong>en</strong>de theolog<strong>en</strong><br />

op hem werd uitgeoef<strong>en</strong>d. In zijn afzonderlijke<br />

Apologieën (doorgaans Apologia of Responsio<br />

g<strong>en</strong>oemd) kon hij dieper op de zak<strong>en</strong> ingaan;<br />

ook hier betreft het vaak de interpretatie van het<br />

Nieuwe Testam<strong>en</strong>t. In zijn Annotationes bespreekt<br />

Erasmus bij<strong>voor</strong>beeld uitvoerig – <strong>en</strong> in relatief<br />

liberale zin – het probleem van de echtscheiding<br />

(zie deel VI, 8, pp. 144-190; annotatie op 1<br />

Corinth<strong>en</strong> 7, 39). Aan dit thema wijdde hij tev<strong>en</strong>s<br />

e<strong>en</strong> apologie (zie deel IX, 4, pp. 357-398).<br />

Ter geleg<strong>en</strong>heid van de pres<strong>en</strong>tatie op 10 december<br />

sprak prof. dr. Erika Rummel (Toronto)<br />

over de Annotationes, de Apologieën <strong>en</strong> hun onderlinge<br />

verwev<strong>en</strong>heid. De tekst van haar <strong>voor</strong>dracht<br />

is versch<strong>en</strong><strong>en</strong> bij het CHI <strong>en</strong> werd na afloop van de<br />

bije<strong>en</strong>komst aan de aanwezig<strong>en</strong> uitgereikt.<br />

º EUROPA HUMANISTICA<br />

H.J.M. Nell<strong>en</strong>, S. Surdèl<br />

In de zomer van 1999 besloot het Constantijn<br />

Huyg<strong>en</strong>s Instituut te participer<strong>en</strong> in het project<br />

‘Europa Humanistica’, e<strong>en</strong> internationaal<br />

onderzoek dat werd opgezet door het Institut<br />

de Recherche et d’Histoire des Textes (IRHT) te<br />

Parijs. Het doel van ‘Europa Humanistica’ is e<strong>en</strong><br />

meerdelig naslagwerk waarin e<strong>en</strong> overzicht wordt<br />

gegev<strong>en</strong> van Europese humanistische filolog<strong>en</strong><br />

uit de zesti<strong>en</strong>de <strong>en</strong> de zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw <strong>en</strong> hun<br />

edities van (post-)klassieke auteurs. Op basis van<br />

chronologische overzicht<strong>en</strong>, die rond belangrijke<br />

editor<strong>en</strong> of editie-c<strong>en</strong>tra zijn opgezet, zull<strong>en</strong><br />

(del<strong>en</strong> uit) de <strong>voor</strong>werk<strong>en</strong> (opdrachtbriev<strong>en</strong>, bericht<strong>en</strong><br />

aan de lezer, drempeldicht<strong>en</strong>, etc.) word<strong>en</strong><br />

afgedrukt. Op die manier zal inzicht word<strong>en</strong><br />

verschaft in de beweegred<strong>en</strong><strong>en</strong> om de tekst<strong>en</strong> aan<br />

het lezerspubliek aan te bied<strong>en</strong>, in de verwerking<br />

van handschrift<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele eerdere drukk<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> in andere aspect<strong>en</strong> van het filologisch onderzoek<br />

dat aan de edities <strong>voor</strong>afging. E<strong>en</strong> dergelijk<br />

repertorium zal ook licht werp<strong>en</strong> op de drukge-<br />

project<strong>en</strong> 31

schied<strong>en</strong>is van de edities, alsmede op de onderlinge<br />

betrekking<strong>en</strong> die de filolog<strong>en</strong> ter bevordering<br />

van hun arbeid onderhield<strong>en</strong>.<br />

Inmiddels wordt er <strong>voor</strong>tgewerkt aan de lemmata<br />

Rudolph Agricola, Gisbertus Longolius,<br />

Petrus Nannius <strong>en</strong> Theodorus Pulmannus. Voor<br />

de lemmata over Dirk Volkertsz. Coornhert,<br />

Adrianus Junius <strong>en</strong> Johannes Murmellius zijn er<br />

principeafsprak<strong>en</strong> gemaakt met externe specialist<strong>en</strong>.<br />

Gezi<strong>en</strong> de grote hoeveelheid werk zijn de humanist<strong>en</strong><br />

die hun werkkring aan het Collegium<br />

Trilingue te Leuv<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de<br />

fase verschov<strong>en</strong>. Voor deze groep zijn al contact<strong>en</strong><br />

gelegd met collega’s uit België.<br />

Het driejaarlijkse internationale Neolatinist<strong>en</strong>congres<br />

(deze keer in Bonn, van 3 tot <strong>en</strong> met<br />

9 augustus) bood e<strong>en</strong> uitgelez<strong>en</strong> kans om het<br />

Nederlandse aandeel in Europa Humanistica <strong>voor</strong><br />

het eerst aan e<strong>en</strong> breed publiek van vakg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong><br />

<strong>voor</strong> te legg<strong>en</strong>. S. Surdèl <strong>en</strong> H.J.M. Nell<strong>en</strong> verzorgd<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> lezing, bestaande uit e<strong>en</strong> inleiding<br />

over het project als zodanig, gevolgd door e<strong>en</strong><br />

‘case-study’ met nieuwe gegev<strong>en</strong>s bij het onderzoek<br />

naar Gisbertus Longolius; e<strong>en</strong> publicatie<br />

in de acta van het congres is in <strong>voor</strong>bereiding.<br />

Tev<strong>en</strong>s werd<strong>en</strong> er nuttige contact<strong>en</strong> gelegd met<br />

collega’s uit Duitsland <strong>en</strong> Spanje.<br />

In oktober (S. Surdèl) <strong>en</strong> november (H. Nell<strong>en</strong>)<br />

vond<strong>en</strong> werkbezoek<strong>en</strong> plaats aan diverse bibliothek<strong>en</strong><br />

in Parijs, als vervolg op het onderzoek dat<br />

in 2001 werd begonn<strong>en</strong>. Van ongeveer zev<strong>en</strong>tig<br />

oude drukk<strong>en</strong> werd het <strong>voor</strong>werk vergelek<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

getranscribeerd. Met dezelfde bedoeling werd in<br />

november ook e<strong>en</strong> werkbezoek gebracht aan de<br />

Stedelijke Ath<strong>en</strong>aeum Bibliotheek te Dev<strong>en</strong>ter <strong>en</strong><br />

de bibliotheek van de Universiteit Utrecht.<br />

In december vond het jaarlijkse overleg plaats<br />

met collega’s van het IRHT, deze keer aangevuld<br />

met Marcus De Schepper van de Koninklijke<br />

Bibliotheek te Brussel <strong>en</strong> prof. Dr. Robert Seidel<br />

van de Goethe-Universität te Frankfurt. Dit overleg<br />

leidde onder meer tot e<strong>en</strong> sterk verbeterde <strong>en</strong><br />

meer gedetailleerde richtlijn <strong>voor</strong> het sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong><br />

van de lemmata, die in Frankrijk, Duitsland,<br />

België <strong>en</strong> Nederland zal word<strong>en</strong> toegepast.<br />

Daarmee kunn<strong>en</strong> deze land<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>trekkersrol<br />

vervull<strong>en</strong> <strong>voor</strong> teams die nog bezig zijn met<br />

de <strong>voor</strong>bereiding van hun deelname, zoals Spanje<br />

<strong>en</strong> Italië. E<strong>en</strong> dergelijke richtlijn maakt het tev<strong>en</strong>s<br />

mogelijk de boekdel<strong>en</strong> in de reeks ‘Europa<br />

Humanistica. Collection publiée par l’Institut de<br />

Recherche et d’Histoire des Textes’ op e<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de<br />

uitgever aantrekkelijke manier te pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.<br />

In de reeks Europa Humanistica is inmiddels<br />

versch<strong>en</strong><strong>en</strong>: J.-Fr. Maillard et alii (eds.), La<br />

France des humanistes, Hellénistes I (Turnhout 1999).<br />

Volg<strong>en</strong>de del<strong>en</strong> uit de reeks zijn op korte termijn<br />

te verwacht<strong>en</strong> van W. Kühlmann (Ruprecht-Karls-<br />

Universität Heidelberg) <strong>en</strong> van I. Monok (universiteit<br />

van Szeged, Hongarije). Het CHI zal in eerste<br />

instantie e<strong>en</strong> dubbeldeel (1a <strong>en</strong> 1b) verzorg<strong>en</strong><br />

over edities van geleerd<strong>en</strong> uit de Nederland<strong>en</strong> tot<br />

32 jaarverslag chi 2003

1575, het stichtingsjaar van de Leidse universiteit.<br />

In sam<strong>en</strong>werking met collega’s uit België zal e<strong>en</strong><br />

volg<strong>en</strong>d deel gewijd word<strong>en</strong> aan de bloeitijd van<br />

de klassieke filologie in de zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw.<br />

º EMBLEMATA<br />

P. Boot, m.m.v. J. Bloem<strong>en</strong>dal <strong>en</strong> B. Thijs<br />

Begin 2003 ontving het ‘Emblem Project Utrecht’<br />

(EPU) e<strong>en</strong> subsidie van NWO. Dankzij die subsidie<br />

kan het sam<strong>en</strong>werkingsverband van CHI <strong>en</strong><br />

EPU word<strong>en</strong> <strong>voor</strong>tgezet. De kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> zal<br />

door het EPU word<strong>en</strong> gewerkt aan de digitalisering<br />

van ongeveer vijf<strong>en</strong>twintig bundels liefdesemblem<strong>en</strong><br />

uit de Nederland<strong>en</strong>. Hier<strong>voor</strong> is<br />

e<strong>en</strong> projectorganisatie gevormd waarin wordt<br />

sam<strong>en</strong>gewerkt door de Universiteit Utrecht, het<br />

Nederlands Instituut <strong>voor</strong> Wet<strong>en</strong>schappelijke<br />

Informatiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (NIWI-KNAW), de Digitale<br />

Bibliotheek <strong>voor</strong> de Nederlandse Letter<strong>en</strong> (DBNL),<br />

Mnemosyne <strong>en</strong> het CHI. Het CHI zal meewerk<strong>en</strong><br />

aan de inhoudelijke ontsluiting van de embleembundels<br />

die door het EPU op het internet ter<br />

beschikking zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld. Zodra het<br />

materiaal <strong>voor</strong> deze ontsluiting beschikbaar is,<br />

kan het CHI met dit werk beginn<strong>en</strong>.<br />

Gedur<strong>en</strong>de 2003 is al wel verder gewerkt aan<br />

de digitale versie van Sinne- <strong>en</strong> minnebeeld<strong>en</strong>, de<br />

door J.C.A. Luijt<strong>en</strong> bezorgde editie van Cats’ beroemde<br />

embleembundel (Monum<strong>en</strong>ta Literaria<br />

Neerlandica IX). In 2003 is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aan-<br />

vang gemaakt met e<strong>en</strong> promotieonderzoek naar<br />

embleemsemiotiek. De bevinding<strong>en</strong> van dit<br />

onderzoek zull<strong>en</strong> digitaal word<strong>en</strong> vastgelegd, <strong>en</strong><br />

toegankelijk word<strong>en</strong> gemaakt vanuit elektronische<br />

edities van het bronn<strong>en</strong>materiaal. Voor het<br />

CHI is het onderzoek interessant vanwege de mogelijkhed<strong>en</strong><br />

om de digitale editie <strong>en</strong> het daarop<br />

gebaseerde onderzoek te integrer<strong>en</strong>. Daarmee is<br />

het onderzoek relevant <strong>voor</strong> de bruikbaarheid van<br />

de digitale editie.<br />

In het verslagjaar heeft het onderzoek <strong>voor</strong>al in<br />

het tek<strong>en</strong> gestaan van technische mogelijkhed<strong>en</strong><br />

om onderzoeksbevinding<strong>en</strong> vast te legg<strong>en</strong>. Van<br />

dit onderzoek is verslag gedaan op diverse confer<strong>en</strong>ties.<br />

º ACADEMIEBIBLIOTHEKEN IN FRANEKER<br />

EN GRONINGEN<br />

L.S. Wierda<br />

In 1999 is e<strong>en</strong> begin gemaakt met e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk<br />

onderzoeksproject van het CHI <strong>en</strong> de<br />

Fryske Akademy. Het project heeft tot thema de<br />

<strong>voor</strong>- <strong>en</strong> vroege geschied<strong>en</strong>is van de bibliothek<strong>en</strong><br />

van de academies/universiteit<strong>en</strong> te Franeker<br />

<strong>en</strong> Groning<strong>en</strong> (respectievelijk gesticht in 1585<br />

<strong>en</strong> 1614). De uitvoerder van het project is gestationeerd<br />

aan de Fryske Akademy te Leeuward<strong>en</strong>.<br />

Met dit onderzoek wordt beoogd de <strong>intellectuele</strong><br />

geschied<strong>en</strong>is van de Noordelijke Nederland<strong>en</strong><br />

inzichtelijker te mak<strong>en</strong>. Daartoe wordt studie<br />

project<strong>en</strong> 33

gemaakt van de sam<strong>en</strong>stelling van de twee academiebibliothek<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> hun rol bij het onderwijs aan<br />

beide academies. Van de Franeker bronn<strong>en</strong> (vijf<br />

gedrukte bibliotheekcatalogi uit de zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de<br />

eeuw) wordt daartoe e<strong>en</strong> ruim geannoteerde<br />

editie gemaakt. In de inleid<strong>en</strong>de hoofdstukk<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> de Franeker gegev<strong>en</strong>s, die tot nu toe niet<br />

zijn ontslot<strong>en</strong>, vergelek<strong>en</strong> met het Groninger materiaal,<br />

dat door J.M.M. Hermans al uitgebreid is<br />

bewerkt. Daarnaast wordt in het inleid<strong>en</strong>de deel<br />

de geschied<strong>en</strong>is van de Franeker bibliotheek, haar<br />

functioner<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stelling besprok<strong>en</strong>.<br />

Behalve de zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de-eeuwse gedrukte catalogi<br />

zijn de boek<strong>en</strong> zelf object van onderzoek,<br />

<strong>voor</strong> zover ze aanvull<strong>en</strong>de informatie lever<strong>en</strong><br />

over de wijze waarop ze in de bibliotheek werd<strong>en</strong><br />

bewaard (te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> valt aan bij<strong>voor</strong>beeld kettingklamp<strong>en</strong><br />

of spor<strong>en</strong> daarvan) <strong>en</strong> over gebruiksspor<strong>en</strong><br />

(aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, verwijzing<strong>en</strong> etc.).<br />

E<strong>en</strong> ander punt van aandacht is de manier<br />

waarop de bibliotheek de boek<strong>en</strong> heeft verworv<strong>en</strong>.<br />

Aangezi<strong>en</strong> er ge<strong>en</strong> budget beschikbaar was,<br />

moet de groei van de bibliotheek gedur<strong>en</strong>de de<br />

zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw (van 373 titels in 520 band<strong>en</strong><br />

in 1626 naar 1229 titels in 1780 band<strong>en</strong> in 1694)<br />

vrijwel geheel <strong>voor</strong> rek<strong>en</strong>ing zijn geweest van<br />

sch<strong>en</strong>king<strong>en</strong> van instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> particulier<strong>en</strong> in<br />

Friesland. Veel sch<strong>en</strong>king<strong>en</strong> zijn vastgelegd, in<br />

e<strong>en</strong> vermelding in e<strong>en</strong> van de catalogi <strong>en</strong>/of in de<br />

gedrukte sch<strong>en</strong>kingsoorkond<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> groot<br />

aantal boek<strong>en</strong> zijn bijgebond<strong>en</strong>. In de annotaties<br />

bij de editie word<strong>en</strong> sch<strong>en</strong>kingsaantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

steeds vermeld <strong>en</strong> geciteerd <strong>en</strong> wordt gesignaleerd<br />

waar sch<strong>en</strong>kingsoorkond<strong>en</strong> <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>.<br />

Deze laatste word<strong>en</strong> apart weergegev<strong>en</strong>.<br />

Weg<strong>en</strong>s gezondheidsproblem<strong>en</strong> is sinds 1 juli<br />

2003 tot begin december 2003 ge<strong>en</strong> werk verricht<br />

<strong>voor</strong> het project. In de rester<strong>en</strong>de tijd is door de<br />

onderzoeker verder gewerkt aan het <strong>voor</strong>bereid<strong>en</strong><br />

van de editie <strong>en</strong> de annotaties daarbij. Vooral het<br />

gestandaardiseerd <strong>en</strong> bibliografisch juist weergev<strong>en</strong><br />

van auteurs, titels <strong>en</strong> drukgegev<strong>en</strong>s (plaats<br />

van druk, drukker, jaar van druk) bleek zeer<br />

tijdrov<strong>en</strong>d. Om e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>beeld te gev<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> auteur<br />

die in de zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de-eeuwse catalogi wordt<br />

vermeld als ‘Jani Damasc<strong>en</strong>i’ (in g<strong>en</strong>itiefvorm<br />

dus) blijkt gestandaardiseerd (<strong>en</strong> dus vindbaar<br />

in bibliografische naslagwerk<strong>en</strong>) Ibn Sarafyun te<br />

het<strong>en</strong>.<br />

Behalve aan de editie is ook gewerkt aan de<br />

inleid<strong>en</strong>de stukk<strong>en</strong>: zo zijn alle sch<strong>en</strong>kingsoorkond<strong>en</strong><br />

geïnv<strong>en</strong>tariseerd <strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> is e<strong>en</strong><br />

begin gemaakt met e<strong>en</strong> hoofdstuk over sch<strong>en</strong>kers.<br />

Ook de inleiding is in grote lijn<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong>.<br />

Tev<strong>en</strong>s is e<strong>en</strong> lezing, gehoud<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de<br />

Codicolog<strong>en</strong>dag<strong>en</strong> 2002 in Leeuward<strong>en</strong>, bewerkt<br />

tot e<strong>en</strong> Engelstalig artikel (te verschijn<strong>en</strong> in 2004<br />

onder de titel ‘Armam<strong>en</strong>tarium totius sapi<strong>en</strong>tiae.<br />

The Franeker Academy Library and its sev<strong>en</strong>te<strong>en</strong>th-c<strong>en</strong>tury<br />

catalogues’).<br />

34 jaarverslag chi 2003

º HUGO GROTIUS: DICHTWERKEN<br />

A.C.G.M. Eyffinger, M. van Oosterhout<br />

In de reeks Dichtwerk<strong>en</strong> van Hugo Grotius (The Poetry of<br />

Hugo Grotius) zull<strong>en</strong> nog twee del<strong>en</strong> verschijn<strong>en</strong>:<br />

het deel met de Gravure-poëzie wordt <strong>voor</strong>bereid<br />

door A.C.G.M. Eyffinger, extern medewerker van<br />

het Instituut, de Posteriora word<strong>en</strong> bewerkt door<br />

M. van Oosterhout.<br />

In het verslagjaar vorderde het werk aan het<br />

deel Gravure-poëzie gestaag, zij het dat de in<br />

het vorig jaarverslag vermelde opdracht <strong>voor</strong><br />

Buit<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote aanslag op de gereserveerde<br />

tijd deed. Grotius’ gravurereeks Omnium<br />

rerum vicissitudo oogstte e<strong>en</strong> onverwacht groot succes<br />

tijd<strong>en</strong>s t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> in W<strong>en</strong><strong>en</strong> (<strong>voor</strong> de<br />

diplomat<strong>en</strong> van de Organisatie <strong>voor</strong> Veiligheid <strong>en</strong><br />

Sam<strong>en</strong>werking in Europa <strong>en</strong> de Ver<strong>en</strong>igde Naties)<br />

<strong>en</strong> in het Palais des Nations in G<strong>en</strong>ève. Van de<br />

reeks is e<strong>en</strong> vierhonderdtal afdrukk<strong>en</strong> op groot<br />

formaat gemaakt, die over de ambassades werd<strong>en</strong><br />

verspreid. Daarnaast werd<strong>en</strong> er <strong>voor</strong>bereiding<strong>en</strong><br />

getroff<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de najaarst<strong>en</strong>toonstelling in Slot<br />

Loevestein/Gorcum. Inmiddels zijn de tekstconstitutie<br />

<strong>en</strong> het onderzoek naar de achtergrond<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> wordingsgeschied<strong>en</strong>is van de gravures nag<strong>en</strong>oeg<br />

afgerond. Het vertaal- <strong>en</strong> comm<strong>en</strong>taarwerk<br />

wordt vanaf 1 maart 2004 ter hand g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

De verzorging van de tekstuitgave van de<br />

Posteriora van Hugo Grotius (1583-1645) wordt uitgevoerd<br />

in e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband tuss<strong>en</strong> het<br />

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut <strong>en</strong> de Katholieke<br />

Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>. Het werk aan de uitgave<br />

gebeurt in de vorm van e<strong>en</strong> promotieonderzoek<br />

<strong>en</strong> is begonn<strong>en</strong> op 1 september 2003. De gedicht<strong>en</strong><br />

die Grotius in de periode van 1609 tot aan zijn<br />

dood in 1645 schreef word<strong>en</strong> de Posteriora, ofwel de<br />

Latere Poëzie g<strong>en</strong>oemd, dit in teg<strong>en</strong>stelling tot de<br />

Jeugdpoëzie (Iuv<strong>en</strong>ilia). Het corpus van de Posteriora<br />

bestaat uit ongeveer honderdvijfti<strong>en</strong> gedicht<strong>en</strong><br />

die verspreid gepubliceerd zijn. Het betreft <strong>voor</strong>al<br />

geleg<strong>en</strong>heidspoëzie. De gedicht<strong>en</strong> zijn onderverdeeld<br />

in thematische groep<strong>en</strong> in navolging van<br />

eerdere del<strong>en</strong> in de Dichtwerk<strong>en</strong> van Hugo Grotius.<br />

Ook in het geval van de Posteriora zal de kritische<br />

uitgave van de Latijnse tekst word<strong>en</strong> <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong> van<br />

e<strong>en</strong> uitgebreid ontsluitingsapparaat, bestaande<br />

uit e<strong>en</strong> letterlijke vertaling van de gedicht<strong>en</strong>,<br />

alsmede e<strong>en</strong> historische <strong>en</strong> letterkundige becomm<strong>en</strong>tariëring.<br />

De voertaal van de reeks is het<br />

Engels.<br />

Onder de Posteriora bevindt zich tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> zeer<br />

klein aantal Griekse gedicht<strong>en</strong>, waaronder e<strong>en</strong><br />

distichon uit 1642 op het overlijd<strong>en</strong> van François<br />

van Aerss<strong>en</strong>, Heer van Sommelsdijk. In zijn briev<strong>en</strong><br />

geeft Grotius meermaals blijk van zijn afkeer<br />

van deze geslep<strong>en</strong> staatsman, wanneer hij Van<br />

Aerss<strong>en</strong> ‘nuttig <strong>voor</strong> zichzelf <strong>en</strong> <strong>voor</strong> het Huis<br />

van Nassau’ noemt, <strong>en</strong> schrijft dat de bestuurder<br />

zichzelf rijk heeft gemaakt <strong>en</strong> het land arm<br />

(Briefwisseling van Hugo Grotius XIII, 5552 p. 27, d.d.<br />

11.I.1642, aan L. Camerarius <strong>en</strong> Briefw. XIII, 5553 p.<br />

project<strong>en</strong> 35

28, d.d. 11.I.1642, aan J. de Wicquefort). Grotius<br />

ontvangt e<strong>en</strong> omstandig verslag van het sterfbed<br />

van Van Aerss<strong>en</strong>: ‘Somelsdijck naer e<strong>en</strong> seer pinelijcke<br />

sieckte, verswerynge van nier<strong>en</strong>, ulceratiën<br />

in de blase, in thi<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> water hebb<strong>en</strong>de<br />

geloost als door e<strong>en</strong> καθτερ, heeft geagoniseert<br />

van tussch<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Ma<strong>en</strong>dach <strong>en</strong>de Dynxdach met<br />

grot<strong>en</strong> ziek- <strong>en</strong>de flaut<strong>en</strong> tot des Vrijdachs naer<br />

d<strong>en</strong> middach, wanneer hij is overled<strong>en</strong>. […] De<br />

doot wort by weynyge beclacht’. (Briefw. XIII, 5566<br />

p. 46, d.d. 20.I.1642, van N. van Reigersberch). De<br />

dichter heeft hierop in e<strong>en</strong> brief aan zijn broer<br />

Willem e<strong>en</strong> giftig epitaphium verzond<strong>en</strong> (Briefw.<br />

XIII, 5582 p. 64, d.d. 1.II.1642):<br />

Θλυς ην ψυν ιλργυρς, νµα δ’ ρσην.<br />

’Αρσενικν δ’ τµς πατρδι τς τε λις.<br />

De woordspeling<strong>en</strong> in het epigram zorg<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />

problem<strong>en</strong> in de vertaling: ‘Vrouwelijk van geest<br />

was de hebzuchtige: zijn naam is echter mannelijk<br />

(ρσην). Puur ars<strong>en</strong>icum was hij <strong>voor</strong> zijn<br />

vaderland <strong>en</strong> <strong>voor</strong> zijn vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>’. Het gedicht is<br />

<strong>voor</strong> zover bek<strong>en</strong>d slechts overgeleverd in de brief<br />

van Hugo aan zijn broer.<br />

º BIOGRAFIE VAN HUGO GROTIUS <strong>en</strong><br />

BRIEVEN IN REMONSTRANTSE ARCHIEVEN<br />

H.J.M. Nell<strong>en</strong><br />

Na de voltooiing van de Briefwisseling van Hugo<br />

Grotius werd e<strong>en</strong> begin gemaakt met de redactie<br />

van e<strong>en</strong> biografie van Hugo Grotius (1583-1645)<br />

op basis van zijn correspond<strong>en</strong>tie. Voor de uitgave<br />

van deze biografie heeft het Prins Bernhard Fonds<br />

e<strong>en</strong> subsidie verstrekt. In het verslagjaar werd<br />

e<strong>en</strong> vijftal hoofdstukk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>lopige vorm<br />

afgerond.<br />

Aan het einde van het jaar kon beslag word<strong>en</strong><br />

gelegd op e<strong>en</strong> onbek<strong>en</strong>de brief. Op 19 november<br />

2003 werd door het veilinghuis Burgersdijk &<br />

Niermans te Leid<strong>en</strong> e<strong>en</strong> brief geveild van Hugo<br />

Muys van Holy. Het kavelnummer omvatte<br />

behalve de autograaf ook e<strong>en</strong> afschrift in latere<br />

hand, vermoedelijk uit de neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de of twintigste<br />

eeuw, alsmede e<strong>en</strong> portretgravure van e<strong>en</strong><br />

familielid van Muys van Holy. De Koninklijke<br />

Bibliotheek kocht de brief aan <strong>en</strong> gaf mete<strong>en</strong> na<br />

aankoop toestemming e<strong>en</strong> afschrift te vervaardig<strong>en</strong>.<br />

De briefschrijver, Hugo Muys van Holy,<br />

schout van Dordrecht, was in november 1618<br />

b<strong>en</strong>oemd tot lid van e<strong>en</strong> speciale rechtbank, bestaande<br />

uit vier<strong>en</strong>twintig rechters, die Johan van<br />

Old<strong>en</strong>barnevelt <strong>en</strong> di<strong>en</strong>s partijg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> moest<strong>en</strong><br />

veroordel<strong>en</strong>. Muys van Holy gold als e<strong>en</strong> van de<br />

meest verbet<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>standers van de landsadvo-<br />

36 jaarverslag chi 2003

caat. De brief werd in grote haast opgesteld op<br />

zondag 19 mei 1619, daags nadat het vonnis teg<strong>en</strong><br />

Hugo de Groot <strong>en</strong> Rombout Hogerbeets was uitgesprok<strong>en</strong>.<br />

Van beid<strong>en</strong> geeft de briefschrijver de<br />

reactie op de uitspraak. Het wordt wel duidelijk<br />

dat de gevang<strong>en</strong><strong>en</strong> in grote spanning hadd<strong>en</strong> gezet<strong>en</strong>.<br />

Na de terechtstelling van hun grote leider<br />

Old<strong>en</strong>barnevelt, op maandag 13 mei, hadd<strong>en</strong> zij<br />

vanzelfsprek<strong>en</strong>d e<strong>en</strong> gegronde red<strong>en</strong> om <strong>voor</strong><br />

hun lev<strong>en</strong> te vrez<strong>en</strong>. De uitslag viel mee, althans<br />

<strong>voor</strong> De Groot, p<strong>en</strong>sionaris van Rotterdam, die<br />

teg<strong>en</strong>over de rechters niet op de uitspraak wilde<br />

reager<strong>en</strong>, maar terug in zijn kamer blijdschap<br />

toonde <strong>en</strong> <strong>voor</strong> het eerst weer e<strong>en</strong>s met smaak<br />

zijn voedsel verorberde: ‘Grotius sprack noch <strong>voor</strong><br />

noch naer niet e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>ich woort, <strong>en</strong>de in sijn camer<br />

wederom com<strong>en</strong>de toonde vreuchde, gelijck<br />

hij des middaechs wel geeet<strong>en</strong> <strong>en</strong>de gedronck<strong>en</strong><br />

heeft, meer als oyt te voir<strong>en</strong>’. Daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> heeft<br />

het er alle schijn van dat Hogerbeets, p<strong>en</strong>sionaris<br />

van Leid<strong>en</strong>, door gevang<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> proces ernstig<br />

van slag was gebracht. In de rechtszaal hield hij<br />

e<strong>en</strong> verward betoog over het vonnis <strong>en</strong> to<strong>en</strong> hij ’s<br />

avonds vroeg opnieuw zijn zegje te mog<strong>en</strong> do<strong>en</strong>,<br />

opperde hij teg<strong>en</strong>over Muys van Holy <strong>en</strong> di<strong>en</strong>s<br />

collega H<strong>en</strong>drik van Ess<strong>en</strong> dwaze argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

die dan ook vlot opzij geschov<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>.<br />

Tev<strong>en</strong>s is in 2003 e<strong>en</strong> bescheid<strong>en</strong> <strong>voor</strong>tgang<br />

gemaakt met het project dat de uitgave betreft<br />

van briev<strong>en</strong> van geleerd<strong>en</strong> uit remonstrantse<br />

kring. Dit briev<strong>en</strong>materiaal zal licht werp<strong>en</strong> op<br />

de wijze waarop het gedachtegoed van geleerd<strong>en</strong><br />

als Arminius, Grotius, Vossius <strong>en</strong> Episcopius werd<br />

aangew<strong>en</strong>d <strong>voor</strong> de ontwikkeling van ideeën die<br />

uiteindelijk in de Verlichting uitmondd<strong>en</strong>. In<br />

het onderzoeksjaar werd<strong>en</strong> transcripties vervaardigd<br />

van e<strong>en</strong> aantal briev<strong>en</strong> van de remonstrantse<br />

predikant Eti<strong>en</strong>ne de Courcelles (1586-1659),<br />

hoogleraar aan het Remonstrants Seminarie te<br />

Amsterdam. De briev<strong>en</strong> van Courcelles word<strong>en</strong><br />

bewaard in de collectie van de Remonstrantse<br />

Kerk in de bibliotheek van de Universiteit van<br />

Amsterdam.<br />

º G.J. VOSSIUS: POETICAE INSTITUTIONES<br />

J. Bloem<strong>en</strong>dal, E. Rabbie<br />

Dit project betreft de uitgave van Gerardus<br />

Joannes Vossius, Poeticarum institutionum libri III, De<br />

artis poeticae natura ac constitutione <strong>en</strong> De imitatione, alle<br />

drie in 1647 in Amsterdam versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. Het jaar<br />

1647 was <strong>voor</strong> Vossius (1577-1649) het ‘poëticale’<br />

hoogtepunt. In dat jaar werd zijn invloedrijke<br />

werk Poeticae institutiones <strong>voor</strong> het eerst gedrukt <strong>en</strong><br />

gaf hij twee kleinere geschrift<strong>en</strong> over de dichtkunst<br />

uit: De artis poeticae natura ac constitutione, e<strong>en</strong><br />

theoretische inleiding op het grote werk, <strong>en</strong> De<br />

imitatione, e<strong>en</strong> uitwerking van e<strong>en</strong> deelaspect van<br />

de poëtica, namelijk de navolging van de klassieke<br />

auteurs. De tweede editie van deze drie werk<strong>en</strong><br />

stamt uit 1697, als deel van de Opera omnia. De editie<br />

die nu wordt <strong>voor</strong>bereid zal de eerste kritische<br />

project<strong>en</strong> 37

uitgave <strong>en</strong> de eerste vertaling van deze werk<strong>en</strong><br />

bied<strong>en</strong>, alsook de eerste comm<strong>en</strong>taar erop.<br />

Vossius’ poëtica biedt e<strong>en</strong> heldere <strong>en</strong> geleerde<br />

sam<strong>en</strong>vatting van alles wat op dat mom<strong>en</strong>t over<br />

de antieke poëtica, in het bijzonder de leer van<br />

Aristoteles, bek<strong>en</strong>d was. Daarnaast citeert Vossius<br />

talloze bek<strong>en</strong>de <strong>en</strong> minder bek<strong>en</strong>de klassieke <strong>en</strong><br />

contemporaine auteurs die over de dichtkunst<br />

of e<strong>en</strong> onderdeel daarvan hebb<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />

ook diverse scholiast<strong>en</strong> <strong>en</strong> comm<strong>en</strong>tator<strong>en</strong>, zodat<br />

hij e<strong>en</strong> staalkaart geeft van wat er op dit gebied<br />

<strong>voor</strong>hand<strong>en</strong> is. De drie werk<strong>en</strong> war<strong>en</strong> invloedrijk,<br />

<strong>voor</strong>al op het gebied van de theorie, maar ook op<br />

dat van de praktijk van het drama in de tweede<br />

helft van de zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw. De theorie van het<br />

Frans-classicistische toneel <strong>en</strong> haar praktische<br />

toepassing kunn<strong>en</strong> nauwelijks los gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

van deze poëticale geschrift<strong>en</strong>.<br />

De tekst zal verschijn<strong>en</strong> als studie-uitgave met<br />

kritisch apparaat, parallelle Engelse vertaling <strong>en</strong><br />

comm<strong>en</strong>taar. In de comm<strong>en</strong>taar zal <strong>voor</strong>al word<strong>en</strong><br />

ingegaan op de bronn<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>bronn<strong>en</strong><br />

die Vossius heeft gebruikt: zo wordt duidelijk hoe<br />

hij in relatief korte tijd deze omvangrijke studie<br />

kon uitvoer<strong>en</strong>.<br />

Aan het einde van het verslagjaar war<strong>en</strong> de<br />

tekstconstitutie <strong>en</strong> de vertaling in eerste versie<br />

afgerond. Ook war<strong>en</strong> Vossius’ klassieke, middeleeuwse<br />

<strong>en</strong> vroegmoderne bronn<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het<br />

grootste deel getraceerd. De comm<strong>en</strong>taar was<br />

grot<strong>en</strong>deels in eerste versie uitgeschrev<strong>en</strong>. De voltooiing<br />

van het project is gepland <strong>voor</strong> 2005.<br />

º ANTONI VAN LEEUWENHOEK: BRIEVEN<br />

L.C. Palm<br />

Het project behelst e<strong>en</strong> historisch-kritische editie<br />

van alle briev<strong>en</strong> van de Delftse microscopist<br />

Antoni van Leeuw<strong>en</strong>hoek (1632-1723) met e<strong>en</strong><br />

moderne Engelse vertaling, <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong> van filologische,<br />

historische, natuurwet<strong>en</strong>schappelijke annotaties<br />

<strong>en</strong> interne verwijzing<strong>en</strong> <strong>en</strong> geïllustreerd<br />

met foto’s van tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> gravures.<br />

Van Antoni van Leeuw<strong>en</strong>hoek is e<strong>en</strong> groot<br />

aantal briev<strong>en</strong> bewaard geblev<strong>en</strong>. In deze briev<strong>en</strong>,<br />

die hij vaak van illustraties <strong>voor</strong>zag, beschreef<br />

hij nauwgezet de resultat<strong>en</strong> van zijn microscopisch<br />

onderzoek, dat vanwege de kwaliteit van<br />

zijn instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> de eig<strong>en</strong>zinnigheid van<br />

zijn interpretaties tot het beste van die tijd behoort.<br />

Monografieën heeft Van Leeuw<strong>en</strong>hoek<br />

nooit geschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarom vormt het corpus<br />

van zijn briev<strong>en</strong> de <strong>en</strong>ige toegang tot zijn werk<br />

<strong>en</strong> zijn ideeën. E<strong>en</strong> aantal briev<strong>en</strong> is in zeldzame<br />

contemporaine edities beschikbaar, in het<br />

Nederlands of in Latijnse vertaling. Ook is er e<strong>en</strong><br />

gedeelte in Engelse vertaling gepubliceerd. E<strong>en</strong><br />

volledig overzicht van het werk van Van Leeuw<strong>en</strong>hoek<br />

ontbreekt. De editie is van belang <strong>voor</strong><br />

(wet<strong>en</strong>schaps)historici die Van Leeuw<strong>en</strong>hoeks rol<br />

38 jaarverslag chi 2003

in de wet<strong>en</strong>schap will<strong>en</strong> bestuder<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>voor</strong> taalkundig<strong>en</strong><br />

die gespecialiseerd zijn in zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de-<br />

<strong>en</strong> achtti<strong>en</strong>de-eeuws Nederlands.<br />

Het project bevindt zich thans in zijn afsluit<strong>en</strong>de<br />

fase. Er zijn tot nu toe vijfti<strong>en</strong> del<strong>en</strong> van<br />

Alle de Briev<strong>en</strong> van Antoni van Leeuw<strong>en</strong>hoek / The Collected<br />

Letters of Antoni van Leeuw<strong>en</strong>hoek versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. De reeks<br />

zal uiteindelijk neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> del<strong>en</strong> tell<strong>en</strong>. De bewerking<br />

van de kopij van de laatste vier del<strong>en</strong> is naar<br />

verwachting in 2005 klaar.<br />

Internationaal is er van verschill<strong>en</strong>de kant<strong>en</strong><br />

grote belangstelling <strong>voor</strong> Van Leeuw<strong>en</strong>hoeks<br />

werk, in 2003 zelfs in Japan. Van 7 tot 10 november<br />

werd onder auspiciën van het Japanse<br />

Ministerie van Onderwijs, Cultuur, Sport,<br />

Wet<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> Technologie in Nagahama e<strong>en</strong><br />

congres gehoud<strong>en</strong> onder de titel: ‘Headwaters of<br />

Sci<strong>en</strong>ce and Technology in Pre-Modern Japan:<br />

Galileo, Leeuw<strong>en</strong>hoek, Ikkansai’. L.C. Palm verzorgde<br />

bij dit congres e<strong>en</strong> lezing.<br />

º NEWTONIANISME IN DE REPUBLIEK<br />

H.G.M. Jorink<br />

‘Dat aller grootste vernuft onzer eeuw’ was de<br />

kwalificatie van Betje Wolff <strong>voor</strong> Sir Isaac Newton<br />

(1642-1727). De invloed van deze geleerde op<br />

het geesteslev<strong>en</strong> in de Republiek was <strong>en</strong>orm.<br />

Newton is <strong>voor</strong>al bek<strong>en</strong>d vanwege zijn formulering<br />

van de universele gravitatiewet (Principia<br />

Mathematica, 1687), die al snel de Aristotelische <strong>en</strong><br />

Cartesiaanse natuurfilosofie verdrong. Newtons<br />

g<strong>en</strong>ie sprak echter ook buit<strong>en</strong> de kleine kring van<br />

natuurkundig<strong>en</strong> zeer tot de verbeelding. Aan de<br />

Engelsman toegeschrev<strong>en</strong> ideeën blek<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rijke<br />

bron <strong>voor</strong> dichterlijke ontboezeming<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />

bespiegeling<strong>en</strong> over bij<strong>voor</strong>beeld Gods op<strong>en</strong>baring<br />

in de Schepping, over de sam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong><br />

de Europese tal<strong>en</strong> <strong>en</strong> over de aantrekkingskracht<br />

tuss<strong>en</strong> ‘zedelijke wez<strong>en</strong>s’. Kortom: de achtti<strong>en</strong>de<br />

eeuw was de eeuw van Newton.<br />

Om de complexe beeldvorming rond Newton<br />

te bestuder<strong>en</strong> is in oktober 2001 dit project van<br />

start gegaan. Oogmerk van het onderzoek, dat<br />

wordt gefinancierd uit het Vernieuwingsfonds<br />

van de KNAW, is om de invloed van Newtons werk<br />

te analyser<strong>en</strong>, in het bijzonder op de niet-natuurkundige<br />

aspect<strong>en</strong> van het <strong>intellectuele</strong> lev<strong>en</strong>.<br />

Het uiteindelijke doel van het onderzoek is e<strong>en</strong><br />

Engelstalige monografie, die naar verwachting in<br />

2006 gepubliceerd zal word<strong>en</strong>. Nadat het eerste<br />

jaar van de aanstelling <strong>voor</strong>al werd besteed aan<br />

e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie van het bronn<strong>en</strong>materiaal, het<br />

formuler<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> werkhypothese <strong>en</strong> het opstell<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> hoofdstukindeling, werd in 2003<br />

begonn<strong>en</strong> met het schrijv<strong>en</strong> van de monografie.<br />

Daarnaast versche<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eerste artikel: e<strong>en</strong> studie<br />

waarin de problematische verhouding tuss<strong>en</strong> theologie<br />

<strong>en</strong> natuurfilosofie in de Republiek t<strong>en</strong> tijde<br />

van de publicatie van Newtons Principia wordt<br />

beschrev<strong>en</strong>.<br />

project<strong>en</strong> 39

º JOHANNES ANTONIDES VAN DER GOES:<br />

YSTROOM (1671)<br />

B. Thijs<br />

‘Wat zal het nieuwe jaer ons gev<strong>en</strong> / Indi<strong>en</strong> wij als<br />

in ’t oude lev<strong>en</strong>?’ – Deze wijze woord<strong>en</strong> zijn de<br />

beginregels van e<strong>en</strong> nieuwjaarslied op de melodie<br />

van Vondels ‘O kerstnacht schoner dan de dag<strong>en</strong>’<br />

dat Johannes Antonides van der Goes (1646-<br />

1684) dichtte. Het gedicht is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de<br />

bundel Alle de gedicht<strong>en</strong>, die e<strong>en</strong> jaar na Antonides’<br />

dood versche<strong>en</strong> <strong>en</strong> werd verzorgd door zijn vader<br />

Antonis Jansz.<br />

De bundel op<strong>en</strong>t met het beroemdste werk van<br />

Antonides van der Goes, de Ystroom. Dit lofdicht<br />

op het Amsterdamse IJ bestaat uit vier boek<strong>en</strong>.<br />

In het eerste boek neemt de auteur ons mee op<br />

e<strong>en</strong> wandeling door Amsterdam langs het IJ.<br />

Gedetailleerd beschrijft hij de tor<strong>en</strong>s, de huiz<strong>en</strong>,<br />

de ‘industrieterrein<strong>en</strong>’, de markt etc. Antonides<br />

laat alle<strong>en</strong> de mooiste plekjes van de stad zi<strong>en</strong>.<br />

In boek twee neemt hij ons mee op e<strong>en</strong> wereldzeereis:<br />

langs Kaap de Goede Hoop richting<br />

Indië. Antonides b<strong>en</strong>oemt de specerij<strong>en</strong> die de<br />

Ver<strong>en</strong>igde Oost-Indische Compagnie (VOC) me<strong>en</strong>am<br />

uit de Oost: foelie, nootmuskaat, kruidnagel<strong>en</strong>.<br />

Hij stipt de Gro<strong>en</strong>landvaarders aan, noemt de<br />

Goudkust, de West-Indische Compagnie (WIC).<br />

Het derde boek is anders van karakter: hierin<br />

bevindt de ik-figuur zich in e<strong>en</strong> grot, waar de<br />

bruiloft van Peleus <strong>en</strong> Thetis wordt gevierd. De<br />

IJstroomgod heeft de rol van Peleus <strong>en</strong> zit aan het<br />

hoofd van de feestdis, wat leidt tot e<strong>en</strong> jaloerse<br />

reactie bij de overige riviergod<strong>en</strong>. Met deze allegorie<br />

verwijst Antonides naar de Triple Alliantie<br />

van 1668. In boek vier br<strong>en</strong>gt de dichter ons terug<br />

naar Holland <strong>en</strong> bevindt hij zich weer op het IJ.<br />

Net als in het eerste boek wordt hier de omgeving<br />

rond het IJ beschrev<strong>en</strong>. De t<strong>en</strong>eur in dit boek is<br />

dat Amsterdam mede aan het IJ, de ‘koopgoot’<br />

van Amsterdam, zijn grote rijkdom te dank<strong>en</strong><br />

heeft.<br />

Het doel van dit project is het vervaardig<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> studie-uitgave. De basistekst is de laatste<br />

door de auteur gezi<strong>en</strong>e versie, de eerste druk<br />

uit 1671. Het project loopt sinds april 2001 <strong>en</strong> zal<br />

naar verwachting in 2006 word<strong>en</strong> afgerond. Het<br />

Ystroom-project is e<strong>en</strong> van de pilots <strong>voor</strong> digitale<br />

uitgav<strong>en</strong> van het CHI. In het verslagjaar is de basistekst<br />

gedigitaliseerd. Tekst <strong>en</strong> illustraties zijn<br />

nu raadpleegbaar via de website van het CHI. Aan<br />

ieder boek van de Ystroom gaat e<strong>en</strong> titelpr<strong>en</strong>t van<br />

Romeijn de Hooghe (1645-1708) <strong>voor</strong>af. Bij de titelpr<strong>en</strong>t<br />

van boek III is op de website bij wijze van<br />

<strong>voor</strong>proefje te zi<strong>en</strong> hoe het verband tuss<strong>en</strong> tekst<br />

<strong>en</strong> illustratie digitaal weer te gev<strong>en</strong> is:<br />

http://www.chi.knaw.nl/epub/ystroom.<br />

40 jaarverslag chi 2003

º GUIDO GEZELLE: NAGELATEN EN<br />

ONGEBUNDELDE LYRIEK<br />

P.G. de Bruijn, J. Pauwels<br />

(ISNL/Universiteit Antwerp<strong>en</strong>)<br />

Dit project is e<strong>en</strong> door het Vlaams Nederlands<br />

Comité (FWO/NWO) gesubsidieerd onderzoek<br />

dat wordt uitgevoerd in sam<strong>en</strong>werking met het<br />

Instituut <strong>voor</strong> de Studie van de Letterkunde<br />

in de Nederland<strong>en</strong> (ISNL) van de Universiteit<br />

Antwerp<strong>en</strong>. Doel van het project is e<strong>en</strong> historisch-kritische<br />

editie van de nagelat<strong>en</strong> <strong>en</strong> ongebundelde<br />

lyriek van Guido Gezelle (1830-1899).<br />

Alhoewel de gedicht<strong>en</strong> tot het belangrijkste werk<br />

van Gezelle word<strong>en</strong> gerek<strong>en</strong>d, bestaat nog steeds<br />

ge<strong>en</strong> uitgave waarin recht wordt gedaan aan de<br />

diversiteit <strong>en</strong> complexiteit van het overgeleverde<br />

materiaal. In het tekst- <strong>en</strong> apparaatdeel wordt<br />

de tekstontwikkeling van de gedicht<strong>en</strong> zo volledig<br />

mogelijk gedocum<strong>en</strong>teerd <strong>en</strong> van comm<strong>en</strong>taar<br />

<strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> apart deel wordt ook de<br />

publicatiegeschied<strong>en</strong>is van de postume bundels<br />

Laatste verz<strong>en</strong> <strong>en</strong> Verz<strong>en</strong> (beide uit 1901) beschrev<strong>en</strong>.<br />

De uitgave zal word<strong>en</strong> gepubliceerd in de reeks<br />

Monum<strong>en</strong>ta Literaria Neerlandica.<br />

In 2003 is de inv<strong>en</strong>tarisatie van het primaire<br />

materiaal, met uitzondering van <strong>en</strong>kele handschrift<strong>en</strong><br />

in privébezit, afgerond. Op grond van<br />

deze inv<strong>en</strong>tarisatie zijn het corpus gedicht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

de editieprincipes definitief vastgesteld. Daartoe<br />

werd in overleg met de projectcommissie het in<br />

de reeks Monum<strong>en</strong>ta Literaria Neerlandica gebruikelijke<br />

pres<strong>en</strong>tatiesysteem op <strong>en</strong>kele punt<strong>en</strong><br />

aangepast aan de specificiteit van het overgeleverde<br />

bronn<strong>en</strong>materiaal. Inmiddels is ongeveer driekwart<br />

van het corpus volledig bewerkt (tekst, apparaat<br />

<strong>en</strong> comm<strong>en</strong>taar). Daarnaast werd het aldus<br />

ontwikkelde model uitgeprobeerd op de g<strong>en</strong>ese<br />

van het bek<strong>en</strong>de gedicht ‘Bezoek by ’t graf’, dat<br />

het onderwerp vormt van e<strong>en</strong> themanummer van<br />

het tijdschrift Gezelliana. Kroniek van de Gezellestudie<br />

(te verschijn<strong>en</strong> in 2004).<br />

Met het oog op het onderdeel publicatiegeschied<strong>en</strong>is<br />

is het secundaire materiaal (correspond<strong>en</strong>tie,<br />

zakelijke docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e.d.) volledig<br />

verwerkt: de collecties van het Guido<br />

Gezellearchief in de Stadsbibliotheek Brugge,<br />

het Engels Klooster te Brugge, de Universiteit<br />

Antwerp<strong>en</strong>, het AMVC-Letter<strong>en</strong>huis te Antwerp<strong>en</strong>,<br />

het Letterkundig Museum te D<strong>en</strong> Haag <strong>en</strong> de UB<br />

Amsterdam zijn doorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> op relevante gegev<strong>en</strong>s<br />

in verband met het ontstaan <strong>en</strong> de publicatie<br />

van Gezelles gedicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> postume bundels. Dit<br />

heeft talloze nieuwe gegev<strong>en</strong>s opgeleverd over de<br />

totstandkoming van Laatste verz<strong>en</strong> <strong>en</strong> Verz<strong>en</strong>, twee<br />

bundels die indertijd uit de handschriftelijke<br />

nalat<strong>en</strong>schap zijn sam<strong>en</strong>gesteld door Gezelles<br />

executeurs-testam<strong>en</strong>tair Stijn Streuvels <strong>en</strong> Caesar<br />

Gezelle. Deze uitgav<strong>en</strong> zijn zowel in editietechnisch<br />

opzicht interessant (in sommige gevall<strong>en</strong><br />

gaan ze terug op inmiddels verlor<strong>en</strong> gegane<br />

manuscript<strong>en</strong>) als in literair-historisch opzicht<br />

project<strong>en</strong> 41

van belang, omdat de ontstaansgeschied<strong>en</strong>is<br />

ervan verwev<strong>en</strong> blijkt te zijn met de poging<strong>en</strong><br />

van Vlaamse schrijvers (met name Streuvels) om<br />

in Nederland vaste voet aan de grond te krijg<strong>en</strong>.<br />

Dit laatste aspect is door de Vlaamse projectuitvoerder<br />

nader uitgewerkt in het proefschrift Guido<br />

Gezelle <strong>en</strong> Lambertus Jacobus Ve<strong>en</strong>; bijdrage tot de studie<br />

van uitgeverij, boekhandel <strong>en</strong> lezerspubliek, 1901-1919,<br />

waarop hij op 5 december 2003 te Antwerp<strong>en</strong> promoveerde.<br />

º VINCENT VAN GOGH: BRIEFWISSELING<br />

L.A.M. Jans<strong>en</strong>, J.C.A. Luijt<strong>en</strong>, m.m.v. N. Bakker.<br />

Het onderzoek <strong>voor</strong> de uitgave van de volledige<br />

correspond<strong>en</strong>tie van Vinc<strong>en</strong>t van Gogh<br />

(1853-1890) wordt uitgevoerd op basis van e<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werkingsverband tuss<strong>en</strong> het Constantijn<br />

Huyg<strong>en</strong>s Instituut <strong>en</strong> het Van Gogh Museum te<br />

Amsterdam; het begon aan het einde van 1994 <strong>en</strong><br />

is inmiddels in e<strong>en</strong> vergevorderd stadium. Het<br />

beoogde jaar van publicatie is 2008.<br />

In 2003 richtt<strong>en</strong> de werkzaamhed<strong>en</strong> zich <strong>voor</strong>namelijk<br />

op het schrijv<strong>en</strong> van de comm<strong>en</strong>tar<strong>en</strong><br />

bij de briev<strong>en</strong> uit de Nu<strong>en</strong><strong>en</strong>se <strong>en</strong> Antwerpse<br />

periode. Door het onderzoek in archiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />

raadpleg<strong>en</strong> van specifieke bronn<strong>en</strong> kon e<strong>en</strong> groot<br />

aantal briev<strong>en</strong> nauwkeuriger word<strong>en</strong> gedateerd.<br />

Zo meldt Van Gogh in e<strong>en</strong> brief uit 1885 dat hij in<br />

Antwerp<strong>en</strong> e<strong>en</strong> collectie schilderij<strong>en</strong> zag die werd<br />

verkocht. Dit was, volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> advert<strong>en</strong>tie in het<br />

Handelsblad van Antwerp<strong>en</strong> van 12 december 1885,<br />

e<strong>en</strong> verkoping op maandagmiddag 14 december.<br />

De brief moet na de verkoping zijn geschrev<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> aangezi<strong>en</strong> Van Gogh bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zegt dat er in<br />

de stad nog sneeuw lag, dateert hij hoogstwaarschijnlijk<br />

van maandag(avond) 14 december 1885,<br />

want vanaf die dag steeg de temperatuur, aldus de<br />

weerrapport<strong>en</strong> van het KMI te Ukkel. In de laatste<br />

uitgave van de briev<strong>en</strong> werd dit schrijv<strong>en</strong> nog gedateerd<br />

tuss<strong>en</strong> circa 8 <strong>en</strong> 15 december.<br />

Ook zijn <strong>en</strong>kele sam<strong>en</strong>stelling<strong>en</strong> van briev<strong>en</strong><br />

gewijzigd t<strong>en</strong> opzichte van de vorige editie,<br />

bij<strong>voor</strong>beeld uit de Dr<strong>en</strong>tse periode (1883).<br />

Nader onderzoek wees uit dat <strong>voor</strong>he<strong>en</strong> sommige<br />

blad<strong>en</strong> abusievelijk bij elkaar werd<strong>en</strong> gevoegd.<br />

Bijzondere vermelding verdi<strong>en</strong>t de veiling van<br />

e<strong>en</strong> blad met e<strong>en</strong> briefschets van ‘Het Gele Huis’<br />

op 24 juni 2003 bij Christie’s te Lond<strong>en</strong>. Aan de<br />

verso-zijde stond<strong>en</strong> 30 regels brieftekst; zij blek<strong>en</strong><br />

het slot te vorm<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> brief die zich in het<br />

Van Gogh Museum bevindt – verrass<strong>en</strong>d was dat<br />

de afsluiting die m<strong>en</strong> in <strong>voor</strong>gaande edities aan<br />

deze laatste brief had toegek<strong>en</strong>d op haar beurt<br />

weer beter bij e<strong>en</strong> andere brief bleek te pass<strong>en</strong>,<br />

waardoor ope<strong>en</strong>s twee volledige briev<strong>en</strong> aan de<br />

nieuwe uitgave kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegevoegd.<br />

Inmiddels zijn de annotaties van circa 600 briev<strong>en</strong><br />

gereed. De eerstkom<strong>en</strong>de tijd zal het onderzoek<br />

zich geheel richt<strong>en</strong> op Van Goghs Franse periode:<br />

Arles, Saint-Rémy-de-Prov<strong>en</strong>ce <strong>en</strong> Auvers-sur-<br />

Oise (1888-1890). In de loop van het verslagjaar<br />

42 jaarverslag chi 2003

werd<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sieve bespreking<strong>en</strong> gevoerd met e<strong>en</strong><br />

pot<strong>en</strong>tiële uitgever. Over de uiteindelijke vorm<br />

van de uitgave (met e<strong>en</strong> mogelijke elektronische<br />

compon<strong>en</strong>t) is nog ge<strong>en</strong> beslissing gevall<strong>en</strong>.<br />

Met de Pierpont Morgan Library te New York<br />

is overe<strong>en</strong>stemming bereikt over e<strong>en</strong> rijk geïllustreerde<br />

deeluitgave van de twintig briev<strong>en</strong> van<br />

Van Gogh aan de kunst<strong>en</strong>aar Emile Bernard. Dit<br />

boek zal de oorspronkelijke Franse tekst<strong>en</strong>, de<br />

Engelse vertaling<strong>en</strong> <strong>en</strong> annotaties bevatt<strong>en</strong> die<br />

in de uiteindelijke editie zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> aldus als e<strong>en</strong> pilot gaan di<strong>en</strong><strong>en</strong>. Voorts<br />

zijn, sam<strong>en</strong> met Michael Hoyle, ‘g<strong>en</strong>eral editor of<br />

translations’ van het project, van ruim 100 brieftekst<strong>en</strong><br />

de Engelse vertaling<strong>en</strong> gecontroleerd.<br />

Buit<strong>en</strong> het museum verstrekt<strong>en</strong> de editeurs<br />

regelmatig informatie <strong>en</strong> advies over de Van<br />

Gogh-briev<strong>en</strong> <strong>en</strong> editieproblematiek: in radioprogramma’s,<br />

filmdocum<strong>en</strong>taires, gastcolleges,<br />

<strong>voor</strong>dracht<strong>en</strong> <strong>voor</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, bijdrag<strong>en</strong> aan<br />

‘Profielwerkstukk<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> het ‘GRAS-project’ (t<strong>en</strong><br />

behoeve van het Middelbaar Onderwijs), bij de<br />

op<strong>en</strong>ing van de t<strong>en</strong>toonstelling ‘Van Gogh <strong>en</strong><br />

Amsterdam’ in Museum de Amstelkring Ons’<br />

Lieve Heer op Solder, tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> paneldiscussie<br />

op de Salon du Livre in Parijs <strong>en</strong> aan de (internationale)<br />

schrijv<strong>en</strong>de pers.<br />

Over de rec<strong>en</strong>t ontdekte, onbek<strong>en</strong>de brief van<br />

Van Gogh aan Hermanus Gijsbertus Tersteeg,<br />

zijn vroegere chef bij kunsthandel Goupil & Cie.<br />

in D<strong>en</strong> Haag, werd e<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatie sam<strong>en</strong>ge-<br />

steld <strong>voor</strong> het Pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>kabinet van het Van Gogh<br />

Museum met andere briev<strong>en</strong> <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die<br />

de context van deze uitzonderlijke brief ev<strong>en</strong>als<br />

Van Goghs relatie met Tersteeg toelicht<strong>en</strong>. Ter<br />

begeleiding van deze t<strong>en</strong>toonstelling, die vanaf<br />

januari 2004 te zi<strong>en</strong> zal zijn, schrev<strong>en</strong> de editeurs<br />

<strong>voor</strong> het Van Gogh Museum Journal 2003 het artikel<br />

‘Self-portrait betwe<strong>en</strong> the lines: a previously<br />

unknown letter from Vinc<strong>en</strong>t van Gogh to H.G.<br />

Tersteeg’, waarin deze onconv<strong>en</strong>tionele condoleancebrief<br />

in zijn geheel is gepubliceerd: het is de<br />

<strong>en</strong>ige in zijn soort die we k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van Van Gogh<br />

<strong>en</strong> waarin zijn ambities als aspirant-predikant<br />

onmisk<strong>en</strong>baar tot uitdrukking kom<strong>en</strong>.<br />

º HERMAN GORTER: LYRISCHE POËZIE<br />

(1886-1905)<br />

H. van Kemp<strong>en</strong><br />

Aan dit project wordt sinds augustus 2001 gewerkt<br />

in e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband tuss<strong>en</strong> het<br />

CHI <strong>en</strong> de Vrije Universiteit Amsterdam in de<br />

vorm van e<strong>en</strong> AIO-aanstelling aan deze universiteit.<br />

Het onderzoek omvat twee onderdel<strong>en</strong>:<br />

de uitgave van e<strong>en</strong> historisch-kritische editie<br />

van de lyrische poëzie die Herman Gorter (1864-<br />

1927) schreef tuss<strong>en</strong> 1886 <strong>en</strong> 1905, <strong>en</strong> daaraan<br />

gekoppeld e<strong>en</strong> studie naar de achtergrond<strong>en</strong> van<br />

Gorters wissel<strong>en</strong>de bundelsam<strong>en</strong>stelling<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />

1890 <strong>en</strong> 1925. De editie bevat gedicht<strong>en</strong> uit<br />

tijdschrift<strong>en</strong> als De nieuwe gids, Tweemaandelijksch<br />

project<strong>en</strong> 43

Tijdschrift <strong>en</strong> De nieuwe tijd <strong>en</strong> uit de bundels Verz<strong>en</strong><br />

(1890), De school der poëzie (1897), Verz<strong>en</strong> (1903), De<br />

school der poëzie (1905), Verz<strong>en</strong> (1916) <strong>en</strong> De school der<br />

poëzie (1925). Gorter selecteerde, herschikte <strong>en</strong><br />

wijzigde in zijn vier andere verz<strong>en</strong>bundels het<br />

materiaal uit Verz<strong>en</strong> 1890 <strong>en</strong> 1903, <strong>en</strong> vulde dit<br />

aan met tijdschriftpublicaties <strong>en</strong> met <strong>voor</strong>he<strong>en</strong><br />

ongepubliceerd materiaal. Bij de inrichting van<br />

de editie spel<strong>en</strong> de bundels <strong>en</strong> de sam<strong>en</strong>stelling<strong>en</strong><br />

ervan e<strong>en</strong> belangrijke rol.<br />

In het verslagjaar is het onderzoek <strong>voor</strong> de<br />

editie <strong>voor</strong>tgezet. De werkzaamhed<strong>en</strong> stond<strong>en</strong> in<br />

het tek<strong>en</strong> van het vervolledig<strong>en</strong> van het apparaat<br />

<strong>en</strong> het vormgev<strong>en</strong> van het comm<strong>en</strong>taargedeelte<br />

van de editie. Er is t<strong>en</strong> behoeve van het comm<strong>en</strong>taar<br />

<strong>en</strong> de drukgeschied<strong>en</strong>is archiefonderzoek<br />

gepleegd in e<strong>en</strong> aantal archiev<strong>en</strong>, bij<strong>voor</strong>beeld dat<br />

van De nieuwe gids (Koninklijke Bibliotheek in D<strong>en</strong><br />

Haag), <strong>en</strong> er is verder relevante correspond<strong>en</strong>tie<br />

bekek<strong>en</strong>. Daarnaast zijn concretere ideeën ontwikkeld<br />

over de editietechnische achtergrond<strong>en</strong><br />

van <strong>en</strong> problematiek achter Gorters wissel<strong>en</strong>de<br />

bundelsam<strong>en</strong>stelling<strong>en</strong>. Deze thematiek was ook<br />

onderwerp van e<strong>en</strong> lezing tijd<strong>en</strong>s de jaarlijkse<br />

Studiedag Tekstg<strong>en</strong>ese in het AMVC-Letter<strong>en</strong>huis<br />

in Antwerp<strong>en</strong>.<br />

Daarnaast stond 2003 <strong>voor</strong> dit project in het<br />

tek<strong>en</strong> van de k<strong>en</strong>nisoverdracht. Uitvoer<strong>en</strong>de<br />

was sam<strong>en</strong> met haar promotor, prof. J.D.F. van<br />

Halsema, doc<strong>en</strong>t van de collegereeks ‘Herman<br />

Gorter tot 1897’ aan de Vrije Universiteit<br />

Amsterdam (september-december). Tijd<strong>en</strong>s deze<br />

colleges <strong>voor</strong> de opleiding Nederlandse taal <strong>en</strong><br />

cultuur werd gestreefd naar e<strong>en</strong> verdieping van<br />

de k<strong>en</strong>nis van <strong>en</strong> het inzicht in het dichterschap<br />

van Herman Gorter tot aan zijn overgang naar<br />

het socialisme. Gorters poëzie werd geplaatst in<br />

haar literair-historische, cultuur-historische <strong>en</strong><br />

lev<strong>en</strong>sbeschouwelijke context. Daarbij werd ook<br />

specifieke aandacht besteed aan de editietechnische<br />

problem<strong>en</strong> die dit corpus tekst<strong>en</strong> met zich<br />

meebr<strong>en</strong>gt, <strong>en</strong> aan de oplossing<strong>en</strong> die hier in de<br />

editie <strong>voor</strong> zijn gezocht.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is sam<strong>en</strong> met de uitvoerder van<br />

het project ‘Herman Gorter: Correspond<strong>en</strong>tie’,<br />

J.A.W. Gielk<strong>en</strong>s, e<strong>en</strong> aantal stagiairs begeleid. Irna<br />

van der Wekke (Universiteit Utrecht) <strong>en</strong> Rebecca<br />

Lingstuyl (Universiteit Leid<strong>en</strong>) hebb<strong>en</strong> meegewerkt<br />

aan zowel het lyriek- als het correspond<strong>en</strong>tieproject.<br />

Hun tak<strong>en</strong> bestond<strong>en</strong> uit het collationer<strong>en</strong><br />

van tekst<strong>en</strong>, het transcriber<strong>en</strong> van briev<strong>en</strong>,<br />

het do<strong>en</strong> van bibliografisch onderzoek <strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong><br />

van diverse archiefwerkzaamhed<strong>en</strong>. Hun<br />

stage mondde uit in e<strong>en</strong> kleine proefeditie van<br />

twaalf briev<strong>en</strong> van Herman Gorter aan Augusta de<br />

Wit, inclusief comm<strong>en</strong>taar. Er is daarnaast grote<br />

<strong>voor</strong>uitgang geboekt bij de sam<strong>en</strong>stelling van<br />

e<strong>en</strong> zo volledig mogelijke secundaire bibliografie<br />

van werk<strong>en</strong> over zowel de literator als de politicus<br />

Herman Gorter. Het uiteindelijke bestand zal op<br />

termijn op de website van het Instituut raadpleegbaar<br />

zijn.<br />

44 jaarverslag chi 2003

º HERMAN GORTER: CORRESPONDENTIE<br />

J.A.W. Gielk<strong>en</strong>s<br />

Na twee jaar van inv<strong>en</strong>tarisatie stond 2003 <strong>voor</strong><br />

het project ‘Herman Gorter: Correspond<strong>en</strong>tie’<br />

<strong>voor</strong> e<strong>en</strong> deel in het tek<strong>en</strong> van de transcriptie. Er<br />

werd e<strong>en</strong> begin gemaakt met het tot stand br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde ‘archiefeditie’: het is de<br />

bedoeling dat van alle – ruim 2000 – bewaarde<br />

briev<strong>en</strong> van <strong>en</strong> aan Herman Gorter (1864-1927)<br />

e<strong>en</strong> digitale versie wordt gemaakt. Tot nu toe is<br />

ongeveer e<strong>en</strong> derde van dit aantal getranscribeerd<br />

of – als het om eerder gepubliceerde briev<strong>en</strong> gaat<br />

– gescand <strong>en</strong> geredigeerd. De archiefeditie zal<br />

in e<strong>en</strong> later stadium als basis di<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>voor</strong> (e<strong>en</strong>)<br />

publicatie(s).<br />

Het grootste corpus dat in 2003 werd getranscribeerd<br />

was dat van de briev<strong>en</strong> aan (<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />

van) Gorters politieke vri<strong>en</strong>d David Wijnkoop. De<br />

in het verslagjaar 2002 in Moskou geraadpleegde<br />

correspond<strong>en</strong>tie – met bijna 300 briev<strong>en</strong> de grootste<br />

die van Gorter bewaard is – werd in zijn geheel<br />

overgeschrev<strong>en</strong>. De ca. 65 docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

andere uitvoerige correspond<strong>en</strong>tie met e<strong>en</strong> politieke<br />

vri<strong>en</strong>d, Bar<strong>en</strong>d Luteraan, werd<strong>en</strong> getranscribeerd<br />

door Irna van der Wekke (Universiteit<br />

Utrecht) in het kader van haar stage bij de twee<br />

Gorter-project<strong>en</strong> van het CHI. E<strong>en</strong> andere, minder<br />

omvangrijke correspond<strong>en</strong>tie (met uitgeverij Van<br />

Dishoeck) werd getranscribeerd door e<strong>en</strong> andere<br />

stagiair, Rebecca Lingstuyl, stud<strong>en</strong>te klassieke<br />

tal<strong>en</strong> aan de Universiteit Leid<strong>en</strong>.<br />

Tijd<strong>en</strong>s hun werk aan e<strong>en</strong> kleine proefeditie<br />

van briev<strong>en</strong> van Herman Gorter aan Augusta de<br />

Wit (zie projectbeschrijving ‘Herman Gorter:<br />

Lyrische poëzie’) haald<strong>en</strong> de stagiairs overig<strong>en</strong>s<br />

e<strong>en</strong> tot nu toe onbek<strong>en</strong>de opdracht van Herman<br />

Gorter aan H<strong>en</strong>riette Roland Holst bov<strong>en</strong> water,<br />

die verborg<strong>en</strong> was geblev<strong>en</strong> in de collectie van<br />

de Koninklijke Bibliotheek in D<strong>en</strong> Haag. Gorter<br />

schreef de opdracht in zijn brochure Het imperialisme,<br />

de wereldoorlog <strong>en</strong> de sociaal-democratie (1915). Over<br />

het vertal<strong>en</strong> van deze brochure in het Duits gaan<br />

de meeste van de twaalf briev<strong>en</strong> van Gorter aan<br />

Augusta de Wit.<br />

Opdrachtexemplar<strong>en</strong> van Herman Gorter zijn<br />

uiterst zeldzaam. E<strong>en</strong> klein aantal bevindt zich in<br />

op<strong>en</strong>bare collecties; uit de Gorter-literatuur <strong>en</strong><br />

uit andere bronn<strong>en</strong> is het bestaan van nog <strong>en</strong>kele<br />

exemplar<strong>en</strong> te concluder<strong>en</strong>. Tot nu toe zijn<br />

slechts zo’n vijf<strong>en</strong>twintig boek<strong>en</strong> met opdracht<strong>en</strong><br />

van Gorter bek<strong>en</strong>d. Het was dan ook bijzonder<br />

dat de uitvoerder van het project ‘Herman<br />

Gorter: Correspond<strong>en</strong>tie’ in het najaar van 2003<br />

e<strong>en</strong> exemplaar van de vijfde druk van Mei (1916)<br />

in de antiquariaatsboekhandel kon kop<strong>en</strong> met<br />

de volg<strong>en</strong>de opdracht: ‘Aan Marie Hagemeijer /<br />

van / Herman Gorter’. Ondanks navraag bij de<br />

oorspronkelijke eig<strong>en</strong>aar van het boek kon nog<br />

niet word<strong>en</strong> achterhaald wie Marie Hagemeijer<br />

was <strong>en</strong> waarom Herman Gorter het boek aan haar<br />

opdroeg.<br />

project<strong>en</strong> 45

º WILLEM ELSSCHOT: VOLLEDIG WERK<br />

P.G. de Bruijn, L.S. Hunter<br />

Volledig Werk van Willem Elsschot (1882-1960)<br />

is e<strong>en</strong> kritische leeseditie in elf del<strong>en</strong>, uitgegev<strong>en</strong><br />

door Ath<strong>en</strong>aeum – Polak & Van G<strong>en</strong>nep te<br />

Amsterdam. Elk deel bevat e<strong>en</strong> zorgvuldig geëditeerde<br />

tekst, <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aparte verantwoording<br />

<strong>en</strong> comm<strong>en</strong>taar.<br />

De tekst van het Volledig Werk – die op <strong>en</strong>kele<br />

uitzondering<strong>en</strong> na gebaseerd is op de eerste publicatie<br />

in boekvorm (de eerste druk) – is het resultaat<br />

van uitgebreid bibliografisch <strong>en</strong> tekstkritisch<br />

onderzoek, waarbij gebruik is gemaakt van<br />

alle beschikbare bronn<strong>en</strong>. Behalve handschrift<strong>en</strong>,<br />

typoscript<strong>en</strong>, tijdschriftpublicaties <strong>en</strong> boekuitgav<strong>en</strong><br />

van Elsschots werk is ook de correspond<strong>en</strong>tie<br />

van Elsschot in het onderzoek betrokk<strong>en</strong>, alsmede<br />

de briev<strong>en</strong> van deg<strong>en</strong><strong>en</strong> (literaire vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>,<br />

uitgevers, drukkers) die zich met de totstandkoming<br />

van zijn werk hebb<strong>en</strong> bemoeid. Deze gegev<strong>en</strong>s<br />

over de ontstaans- <strong>en</strong> publicatiegeschied<strong>en</strong>is<br />

zijn te vind<strong>en</strong> in de verantwoording van de editie.<br />

T<strong>en</strong> slotte bevat elk deel e<strong>en</strong> lijst met annotaties,<br />

waarin alle begripsproblem<strong>en</strong> die de hed<strong>en</strong>daagse<br />

lezer zou kunn<strong>en</strong> ontmoet<strong>en</strong> uit de weg word<strong>en</strong><br />

geruimd.<br />

In 2003 werd<strong>en</strong> vier nieuwe del<strong>en</strong> van het<br />

Volledig Werk gepubliceerd. De pres<strong>en</strong>tatie van<br />

de del<strong>en</strong> 5 <strong>en</strong> 6, Kaas <strong>en</strong> Tsjip/De Leeuw<strong>en</strong>temmer,<br />

vond plaats op 26 juni 2003 tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> drukbezochte<br />

bije<strong>en</strong>komst in het AMVC-Letter<strong>en</strong>huis in<br />

Antwerp<strong>en</strong>. P.G. de Bruijn hield bij die geleg<strong>en</strong>heid<br />

e<strong>en</strong> toespraak waarin hij beide del<strong>en</strong> toelichtte.<br />

In het bijzonder de tekstgeschied<strong>en</strong>is van<br />

Tsjip/De Leeuw<strong>en</strong>temmer is interessant, omdat dat<br />

boek – dat zich afspeelt aan de <strong>voor</strong>avond van de<br />

Tweede Wereldoorlog – in 1940 buit<strong>en</strong> de auteur<br />

om in gec<strong>en</strong>sureerde vorm werd uitgegev<strong>en</strong> (met<br />

weglating van politiek gevoelige uitdrukking<strong>en</strong>)<br />

<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s Elsschots lev<strong>en</strong> nooit meer in zijn oorspronkelijke,<br />

auth<strong>en</strong>tieke vorm is herdrukt. In de<br />

nieuwe uitgave van het Volledig Werk wordt deze<br />

omissie <strong>voor</strong> het eerst hersteld.<br />

Op 14 november werd<strong>en</strong> in D<strong>en</strong> Haag de del<strong>en</strong><br />

7 <strong>en</strong> 8, P<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> <strong>en</strong> Het Tankschip, t<strong>en</strong> doop gehoud<strong>en</strong><br />

tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> door het CHI georganiseerde<br />

bije<strong>en</strong>komst. Met deze publicatie nadert het<br />

Volledig Werk zijn voltooiing: de nog te verschijn<strong>en</strong><br />

del<strong>en</strong> – Het Dwaallicht (VW 9), Verz<strong>en</strong> (VW 10) <strong>en</strong><br />

Ongepubliceerd werk (VW 11) – staan gepland <strong>voor</strong><br />

eind 2004/begin 2005.<br />

In 2003 versche<strong>en</strong> t<strong>en</strong> slotte ook nog e<strong>en</strong><br />

goedkope editie van Kaas, ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s uitgegev<strong>en</strong><br />

door Ath<strong>en</strong>aeum – Polak & Van G<strong>en</strong>nep. De tekst<br />

ervan is gebaseerd op de kritische leeseditie in het<br />

Volledig Werk, maar werd omgezet in de huidige<br />

spelling. De volledige tekstverantwoording uit de<br />

wet<strong>en</strong>schappelijke uitgave is niet overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>,<br />

wel blev<strong>en</strong> de inhoudelijke toelichting<strong>en</strong> bij de<br />

tekst gehandhaafd.<br />

46 jaarverslag chi 2003

º WILLEM FREDERIK HERMANS:<br />

VOLLEDIGE WERKEN<br />

A. Kets-Vree, P.W. Kegel,<br />

m.m.v. B.R.I. Van Elsacker <strong>en</strong> C.I. Klützow<br />

(technische ondersteuning)<br />

Het onderzoek <strong>voor</strong> de uitgave van de Volledige<br />

Werk<strong>en</strong> van Willem Frederik Hermans (1921-1995)<br />

is in het begin van 2000 van start gegaan. De editie<br />

zal behalve al het zelfstandig versch<strong>en</strong><strong>en</strong> werk<br />

(ca. 65 titels) ook honderd<strong>en</strong> niet eerder gebundelde<br />

tekst<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>, waaronder veel rec<strong>en</strong>sies<br />

<strong>en</strong> artikel<strong>en</strong> uit de jar<strong>en</strong> vlak na de Tweede<br />

Wereldoorlog. Het Hermans-project wordt uitgevoerd<br />

in sam<strong>en</strong>werking met het Willem Frederik<br />

Hermans Instituut; de Volledige Werk<strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />

vanaf 2005 verschijn<strong>en</strong> bij uitgeverij De Bezige Bij<br />

(Amsterdam).<br />

De ruime aanloopperiode is het gevolg van<br />

de omvang <strong>en</strong> complexiteit van het project: de<br />

editeurs strev<strong>en</strong> ernaar om alle problem<strong>en</strong> goed<br />

in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> om mogelijke oplossing<strong>en</strong><br />

kritisch te doord<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, mede met het oog op e<strong>en</strong><br />

consequ<strong>en</strong>te uitvoering binn<strong>en</strong> het gehele oeuvre.<br />

Dit gebeurt via pilots, vaak uitgevoerd per g<strong>en</strong>re.<br />

Zo is, op basis van repres<strong>en</strong>tatieve steekproev<strong>en</strong>,<br />

beslot<strong>en</strong> het Beschouw<strong>en</strong>d Werk (gebundeld<br />

<strong>en</strong> ongebundeld, in totaal ca. 12 verzamelband<strong>en</strong>)<br />

te ontsluit<strong>en</strong> door middel van registers <strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

beperkte vorm van annotatie. Met de uitvoering<br />

hiervan is inmiddels e<strong>en</strong> begin gemaakt.<br />

De periode van <strong>voor</strong>bereiding di<strong>en</strong>t ook om het<br />

omvangrijke privé-archief van Hermans (zo’n<br />

dertig strekk<strong>en</strong>de meter) door te nem<strong>en</strong> op<br />

gegev<strong>en</strong>s die van belang (kunn<strong>en</strong>) zijn <strong>voor</strong> de<br />

beschrijving van de ontstaans- <strong>en</strong> publicatiegeschied<strong>en</strong>is<br />

van zijn werk<strong>en</strong>, vanaf de eerste manifestatie<br />

(zoals e<strong>en</strong> ruwe opzet op e<strong>en</strong> kladje of e<strong>en</strong><br />

opmerking in e<strong>en</strong> brief) tot <strong>en</strong> met de laatste bij<br />

lev<strong>en</strong> versch<strong>en</strong><strong>en</strong> druk. Het archiefonderzoek, dat<br />

voltooid moet zijn alvor<strong>en</strong>s de publicatie van de<br />

Volledige Werk<strong>en</strong> in gang kan word<strong>en</strong> gezet, zal in<br />

2004 word<strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong>. Details uit de ontstaans-<br />

<strong>en</strong> publicatiegeschied<strong>en</strong>is van de Boze Briev<strong>en</strong><br />

van Bijkaart (zie hier<strong>voor</strong> http://www.chi.knaw.<br />

nl/nieuwetijd/hermans/pdf/bijkaart.pdf) mak<strong>en</strong>,<br />

hoewel het onderzoek nog niet is afgerond, al wel<br />

duidelijk dat het archiefmateriaal aanknopingspunt<strong>en</strong><br />

biedt <strong>voor</strong> meer algem<strong>en</strong>e conclusies, die<br />

vervolg<strong>en</strong>s weer aanleiding kunn<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />

literair-historisch <strong>en</strong> interpretatief onderzoek<br />

naar de aard, de achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> de ontwikkeling<br />

van Hermans’ schrijverschap.<br />

In de aanloopfase is <strong>en</strong> wordt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong>, mede<br />

door ondersteun<strong>en</strong>de medewerkers <strong>en</strong> stagiairs,<br />

gewerkt aan de <strong>voor</strong>bereiding <strong>en</strong> uitvoering van<br />

elektronische collaties. Per titel word<strong>en</strong> alle relevante<br />

drukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>voor</strong>publicaties met elkaar vergelek<strong>en</strong>,<br />

waarna de docum<strong>en</strong>tatie wordt geconverteerd<br />

naar één XML-TEI-bestand, met de laatste<br />

bij lev<strong>en</strong> versch<strong>en</strong><strong>en</strong> druk als uitgangspunt. In<br />

project<strong>en</strong> 47

2003 zijn de technische <strong>en</strong> inhoudelijke standaard<strong>en</strong><br />

<strong>voor</strong> de productie van deze XML-TEI-bestand<strong>en</strong><br />

vastgesteld.<br />

De XML-TEI-bestand<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> het werkmateriaal<br />

<strong>voor</strong> de sam<strong>en</strong>stelling van de leestekst<strong>en</strong> van<br />

Hermans’ werk<strong>en</strong>. De tekstconstitutie van e<strong>en</strong><br />

aantal titels, waaronder Ik heb altijd gelijk (1951) <strong>en</strong><br />

Boze Briev<strong>en</strong> van Bijkaart (1977), is inmiddels in gang<br />

gezet.<br />

In 2003 werd ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s begonn<strong>en</strong> met het<br />

digitaliser<strong>en</strong> van het ongebundelde werk: ongeveer<br />

veertig proc<strong>en</strong>t van dit materiaal is op dit<br />

mom<strong>en</strong>t digitaal beschikbaar, met inbegrip van<br />

<strong>voor</strong>lopige codering<strong>en</strong>, die e<strong>en</strong> automatische<br />

omzetting naar XML-TEI mogelijk mak<strong>en</strong>. Voor<br />

het vervaardig<strong>en</strong> van de ‘hard copy’ op basis van<br />

de XML-TEI-bestand<strong>en</strong> werd overleg gevoerd<br />

met de zetterij, waarbij e<strong>en</strong> aantal testbestand<strong>en</strong><br />

is uitgewisseld. De editeurs war<strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s nauw<br />

betrokk<strong>en</strong> bij de door De Bezige Bij bepaalde typografische<br />

vormgeving van de Volledige Werk<strong>en</strong>, op<br />

basis waarvan de definitieve indeling van de reeks<br />

kan word<strong>en</strong> vastgesteld. Gedetailleerde <strong>en</strong> actuele<br />

projectinformatie is te vind<strong>en</strong> op de website van<br />

het CHI.<br />

48 jaarverslag chi 2003

‘E<strong>en</strong> kijkje in de keuk<strong>en</strong>’<br />

over stages bij het constantijn huyg<strong>en</strong>s instituut<br />

Het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut is gevestigd<br />

in de nabijheid van de Koninklijke Bibliotheek<br />

<strong>en</strong> het Nederlands Letterkundig Museum <strong>en</strong><br />

Docum<strong>en</strong>tatiec<strong>en</strong>trum in D<strong>en</strong> Haag. Als wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

instituut is het CHI niet verbond<strong>en</strong><br />

aan e<strong>en</strong> van de Nederlandse universiteit<strong>en</strong>, maar<br />

het staat wel dicht bij de rijke bronn<strong>en</strong> van de KB<br />

<strong>en</strong> het NLMD. Geïnteresseerde stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong><br />

op verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> de kans om zich te<br />

verdiep<strong>en</strong> in het onderzoek dat aan het Instituut<br />

plaatsvindt. Voor de onderzoekers van het CHI is,<br />

buit<strong>en</strong> het gev<strong>en</strong> van (gast)colleges <strong>en</strong> lezing<strong>en</strong>,<br />

het begeleid<strong>en</strong> van stagiairs e<strong>en</strong> van de manier<strong>en</strong><br />

om hun k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> expertise over te drag<strong>en</strong>. In<br />

2003 war<strong>en</strong> in totaal zev<strong>en</strong> stagiairs, afkomstig<br />

van verschill<strong>en</strong>de Nederlandse universiteit<strong>en</strong>,<br />

<strong>voor</strong> e<strong>en</strong> bepaalde periode werkzaam aan het CHI.<br />

In dit jaarverslag kom<strong>en</strong> vijf stagiairs van zeer<br />

diverse project<strong>en</strong> over hun ervaring<strong>en</strong> aan het<br />

woord.<br />

Stageplaats<strong>en</strong> word<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> beide werkgroep<strong>en</strong><br />

van het Instituut gevond<strong>en</strong>: zowel bij de<br />

werkgroep Middeleeuw<strong>en</strong>-R<strong>en</strong>aissance als<br />

bij de Nieuwe Tijd. Moniek van Oosterhout<br />

(Katholieke Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>) vond e<strong>en</strong><br />

onderkom<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de eerste werkgroep: ‘Ik<br />

heb van januari tot <strong>en</strong> met september 2002 stage<br />

gelop<strong>en</strong> aan het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut<br />

in het kader van mijn tweede studie Algem<strong>en</strong>e<br />

Literatuurwet<strong>en</strong>schap aan de Katholieke<br />

Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>. Mijn eerste studie,<br />

Griekse <strong>en</strong> Latijnse Taal <strong>en</strong> Cultuur aan dezelfde<br />

universiteit, had ik in 2001 afgerond. Gedur<strong>en</strong>de<br />

de stageperiode verkeerde ik één dag per week op<br />

het Instituut, <strong>en</strong> op twee andere dag<strong>en</strong> verrichtte<br />

ik stagewerkzaamhed<strong>en</strong> in Nijmeg<strong>en</strong>.’ De stageopdracht<br />

van Inge Broekman (Rijksuniversiteit<br />

Groning<strong>en</strong>) bevond zich op het snijvlak van de<br />

twee werkgroep<strong>en</strong>: ‘In de periode februari tot<br />

<strong>en</strong> met juni 2003 heb ik stage gelop<strong>en</strong> bij het<br />

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut. Mijn stageopdracht<br />

had betrekking op het Ystroom-project;<br />

Boukje Thijs werkt daar aan e<strong>en</strong> studie-editie<br />

van dit zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de-eeuwse stroomdicht van<br />

Antonides van der Goes.’ Irna van der Wekke<br />

(Universiteit Utrecht) werkte in het kader van<br />

haar studie moderne Nederlandse letterkunde<br />

van juli tot december 2003 binn<strong>en</strong> de werkgroep<br />

Nieuwe Tijd mee aan de beide Gorterproject<strong>en</strong>:<br />

Lyrische poëzie <strong>en</strong> Correspond<strong>en</strong>tie. Andrea van<br />

Leerdam (Universiteit Utrecht) liep van april tot<br />

juli 2003 stage bij het ‘Van Gogh correspond<strong>en</strong>tie’-project,<br />

e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> het CHI<br />

<strong>en</strong> het Amsterdamse Van Gogh Museum: ‘E<strong>en</strong><br />

doc<strong>en</strong>te had me op deze stage geatt<strong>en</strong>deerd <strong>en</strong><br />

hoewel ik mij in mijn opleiding heb gespecialiseerd<br />

in de cultuur van de Middeleeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

R<strong>en</strong>aissance, leek het me prachtig om te mog<strong>en</strong><br />

meewerk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> geannoteerde uitgave van<br />

de briev<strong>en</strong> van Vinc<strong>en</strong>t van Gogh.’ Simon Blaas<br />

(Universiteit Utrecht) heeft meegewerkt aan<br />

thema 49

het project Volledige Werk<strong>en</strong> van Willem Frederik<br />

Hermans: ‘Het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut<br />

bood mij e<strong>en</strong> kijkje in de keuk<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

instituut. Ik heb ervaring kunn<strong>en</strong><br />

opdo<strong>en</strong> met bronn<strong>en</strong>onderzoek <strong>en</strong> editietechniek<br />

aan de hand van het werk van Hermans.’<br />

Er kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong> zijn om te kiez<strong>en</strong><br />

<strong>voor</strong> e<strong>en</strong> stage bij e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk instituut.<br />

Behalve het opdo<strong>en</strong> van werkervaring is het<br />

in praktijk br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van geleerde vaardighed<strong>en</strong><br />

aan de universiteit e<strong>en</strong> belangrijke red<strong>en</strong>. Andrea:<br />

‘Aanvankelijk was het naast het onderzoekswerk<br />

<strong>voor</strong>al het “kijkje in de keuk<strong>en</strong>” bij e<strong>en</strong> ger<strong>en</strong>ommeerd<br />

museum dat me in deze opdracht aantrok.<br />

Inderdaad was het e<strong>en</strong> hele ervaring om afdelingsvergadering<strong>en</strong><br />

bij te won<strong>en</strong>, post te mog<strong>en</strong><br />

lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> natuurlijk het depot <strong>en</strong> het restauratieatelier<br />

uitgebreid te bekijk<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> heb<br />

ik k<strong>en</strong>nis kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> met bibliothek<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

archiev<strong>en</strong> in het hele land, waar ik niet alle<strong>en</strong><br />

boei<strong>en</strong>d speurwerk verrichtte (wat soms nog iets<br />

opleverde ook!), maar waar ik tev<strong>en</strong>s praktijkervaring<br />

opdeed die mij nu, bij het schrijv<strong>en</strong> van mijn<br />

doctoraalscriptie, <strong>en</strong> ongetwijfeld ook later tot<br />

nut is.’ Het aftast<strong>en</strong> van de mogelijkhed<strong>en</strong> na het<br />

afrond<strong>en</strong> van de studie spel<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> rol. Irna<br />

stelt: ‘Ook al is de stage ge<strong>en</strong> verplicht onderdeel<br />

van de studie, toch wilde ik me graag wat meer<br />

oriënter<strong>en</strong> op het vakgebied. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> sloot<br />

deze stage goed aan bij mijn belangstelling <strong>voor</strong><br />

het tijdperk van de Tachtigers <strong>en</strong> de periode kort<br />

daarna. De brede opzet van de stage vond ik aantrekkelijk.<br />

Door zowel met de poëzie- als met de<br />

briev<strong>en</strong>editie bezig te zijn kreeg ik meer inzicht<br />

in de verschill<strong>en</strong>de aspect<strong>en</strong> van het editeursvak.’<br />

Stagiairs do<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> aantal gebied<strong>en</strong> ervaring op.<br />

Aan de <strong>en</strong>e kant is er het tekstkritisch onderzoek.<br />

Irna: ‘Voor de poëzie-editie van Herman Gorter<br />

heb ik de bundel Verz<strong>en</strong> (1890) gecollationeerd:<br />

e<strong>en</strong> heel int<strong>en</strong>sieve, maar ook erg leuke klus. In<br />

eerste instantie was ik bang dat ik het niet nauwkeurig<br />

g<strong>en</strong>oeg deed. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> was de bundel al<br />

e<strong>en</strong> keer gecollationeerd <strong>en</strong> ik dacht dat ik niets<br />

nieuws meer zou vind<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> ik echter e<strong>en</strong><br />

variant ontdekte die nog niet was opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>,<br />

was ik <strong>en</strong>igszins gerustgesteld.’ Ook komt het<br />

mak<strong>en</strong> van annotaties <strong>en</strong> kritisch comm<strong>en</strong>taar<br />

soms aan bod: ‘Voor de briev<strong>en</strong>editie heb ik onder<br />

andere zo’n zestig briev<strong>en</strong> getranscribeerd die<br />

Herman Gorter in de jar<strong>en</strong> 1918 tot 1927 schreef<br />

aan Bar<strong>en</strong>d Luteraan, e<strong>en</strong> politieke vri<strong>en</strong>d van<br />

hem. Daarnaast heb ik sam<strong>en</strong> met mijn medestagiaire<br />

Rebecca Lingstuyl e<strong>en</strong> uitgave gemaakt van<br />

twaalf briev<strong>en</strong> van Herman Gorter aan Augusta de<br />

Wit. Deze briev<strong>en</strong> zijn gedateerd in 1904 <strong>en</strong> 1915<br />

<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> als onderwerp de Duitse vertaling<strong>en</strong><br />

die Augusta de Wit maakte van twee van Gorters<br />

politieke geschrift<strong>en</strong>. Het leuke van dit project<br />

was <strong>voor</strong> ons om toe te kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong><br />

zichtbaar eindresultaat. We maakt<strong>en</strong> transcripties<br />

50 jaarverslag chi 2003

van de originele briev<strong>en</strong> <strong>en</strong> verzameld<strong>en</strong> informatie<br />

om ze te kunn<strong>en</strong> annoter<strong>en</strong>. Daarbij moest<strong>en</strong><br />

we natuurlijk eerst goed nad<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over de vraag<br />

welk publiek we met de uitgave op het oog hadd<strong>en</strong>.<br />

Op onze laatste stagedag pres<strong>en</strong>teerd<strong>en</strong> we<br />

vol trots onze – bescheid<strong>en</strong> – briev<strong>en</strong>uitgave aan<br />

de medewerkers van het CHI.’<br />

Volg<strong>en</strong>s Moniek war<strong>en</strong> de werkzaamhed<strong>en</strong><br />

afwissel<strong>en</strong>d: ‘<strong>en</strong>erzijds archivalisch van aard naast<br />

de onderzoekscompon<strong>en</strong>t. Het onderwerp betrof<br />

de latere Neo-Latijnse poëzie van de zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>deeeuwse<br />

geleerde <strong>en</strong> staatsman Hugo de Groot.<br />

Deze zog<strong>en</strong>aamde Posteriora zijn door Grotius<br />

geschrev<strong>en</strong> in de jar<strong>en</strong> 1609-1645.’ Het do<strong>en</strong> van<br />

archiefonderzoek heeft Inge nog e<strong>en</strong> nieuwe<br />

vondst opgeleverd: ‘E<strong>en</strong> van de onderdel<strong>en</strong> van<br />

mijn stageopdracht was het mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie<br />

van de verschill<strong>en</strong>de drukk<strong>en</strong> waarin<br />

de Ystroom is overgeleverd. In de collectie van de<br />

afdeling “Handschrift<strong>en</strong> <strong>en</strong> oude drukk<strong>en</strong>” van<br />

de Koninklijke Bibliotheek kon ik nag<strong>en</strong>oeg alle<br />

uitgav<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> ik deze op mijn tafel ter<br />

inzage kreeg, bleek e<strong>en</strong> van de exemplar<strong>en</strong> in het<br />

bezit geweest te zijn van Constantijn Huyg<strong>en</strong>s<br />

(1596-1687). Het mom<strong>en</strong>t waarop ik daar achter<br />

kwam, is mij van deze stageperiode het best bijgeblev<strong>en</strong>:<br />

“Zie ik dit nu goed…? Ja! En mijn hart<br />

maakte e<strong>en</strong> sprongetje”.’<br />

Volg<strong>en</strong>s Andrea heeft het stagewerk haar ook<br />

inzicht gebod<strong>en</strong> in het proces waarin e<strong>en</strong> editie<br />

tot stand komt: ‘Gaandeweg, meekijk<strong>en</strong>d over de<br />

schouders van de editeurs, groeide mijn belangstelling<br />

<strong>voor</strong> de editietechniek. Hoe leuk het kan<br />

zijn om te puzzel<strong>en</strong> op onleesbare woord<strong>en</strong> tot je<br />

als bij toverslag ziet wat er staat had ik al e<strong>en</strong>s in<br />

mijn studie ervar<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> cursus paleografie. Nu<br />

zag ik ook in de praktijk welke dilemma’s zich<br />

zoal <strong>voor</strong>do<strong>en</strong> bij het verzorg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kritische<br />

editie, <strong>en</strong> hoe belangrijk maar moeilijk het<br />

is om consequ<strong>en</strong>t trouw aan je uitgangspunt<strong>en</strong><br />

(met betrekking tot transcriptie <strong>en</strong> annotatie) te<br />

blijv<strong>en</strong>.’ Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> stage de universitaire<br />

k<strong>en</strong>nis van e<strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t in e<strong>en</strong> bepaald perspectief<br />

plaats<strong>en</strong>. Simon: ‘Wat mij betreft was de stage e<strong>en</strong><br />

illustratie bij mijn letter<strong>en</strong>studie. Ze heeft inzicht<br />

gegev<strong>en</strong> in werk dat je als literatuurwet<strong>en</strong>schapper<br />

in de praktijk zou kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. Het editer<strong>en</strong><br />

is echter wel specifiek werk, want er is maar één<br />

CHI in Nederland. Van wat ik tijd<strong>en</strong>s de stage heb<br />

geleerd is e<strong>en</strong> opgedane vaardigheid als het werk<strong>en</strong><br />

met het tekstvergelijkingsprogramma Collate<br />

bij<strong>voor</strong>beeld specifiek <strong>voor</strong> het editer<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />

Hermans-project in het bijzonder geblek<strong>en</strong>.’ Wat<br />

de functie van deze nieuwe k<strong>en</strong>nis zal zijn <strong>voor</strong><br />

zijn toekomst kan hij nog maar moeilijk overzi<strong>en</strong>:<br />

‘In algem<strong>en</strong>e zin is het in deze tijd, waarin aan<br />

digitalisering groot belang wordt gehecht, altijd<br />

goed om met iets op dat gebied (nieuwe media)<br />

k<strong>en</strong>nis te hebb<strong>en</strong> gemaakt. Op de universiteit was<br />

de aandacht hier<strong>voor</strong> namelijk gering. Ook het<br />

bronn<strong>en</strong>onderzoek is te vertal<strong>en</strong> naar het vind<strong>en</strong><br />

van je weg in informatie in het algeme<strong>en</strong>. Vooraf<br />

thema 51

was het niet altijd makkelijk om e<strong>en</strong> goed beeld<br />

te krijg<strong>en</strong> van wat editiewerk nu precies inhoudt.<br />

Het is specialistisch werk dat <strong>voor</strong> buit<strong>en</strong>staanders<br />

weinig bell<strong>en</strong> doet rinkel<strong>en</strong>. Achteraf is<br />

geblek<strong>en</strong> hoe veel in korte tijd te ler<strong>en</strong> is van werk<br />

waarvan je eerst het bestaan niet wist.’<br />

De stage is <strong>voor</strong> sommig<strong>en</strong> aanleiding om serieus<br />

e<strong>en</strong> carrière in de wet<strong>en</strong>schap te overweg<strong>en</strong>.<br />

Inge: ‘Deze stage aan het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s<br />

Instituut was <strong>voor</strong> mij e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>kans om als<br />

stud<strong>en</strong>t te kunn<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> wat het inhoudt<br />

om aan e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoeksinstituut<br />

werkzaam te zijn. De vacaturesite van dit<br />

Instituut zal ik de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> nauwlett<strong>en</strong>d in<br />

de gat<strong>en</strong> houd<strong>en</strong>!’ Andrea heeft nog ge<strong>en</strong> concrete<br />

loopbaanplanning, maar is door haar stage<br />

gaan inzi<strong>en</strong> dat ze graag zelf ooit editiewerk zou<br />

will<strong>en</strong> do<strong>en</strong>: ‘Met bij<strong>voor</strong>beeld de uitgave van<br />

e<strong>en</strong> Middeleeuwse tekst zoud<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> uit<br />

mijn specialisatie <strong>en</strong> mijn stage, schijnbaar zo<br />

wijd uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>d, toch nog heel mooi sam<strong>en</strong>vloei<strong>en</strong>…’<br />

Voor Moniek is haar stage al uitgemond<br />

in e<strong>en</strong> vervolg: ‘E<strong>en</strong> eerste <strong>voor</strong>tvloeisel uit mijn<br />

stage was mijn doctoraalscriptie <strong>voor</strong> Algem<strong>en</strong>e<br />

Literatuurwet<strong>en</strong>schap met de titel Ad Arcam, Op<br />

de Kist: Literatuur <strong>en</strong> de herinnering aan de ontsnapping<br />

van Hugo de Groot (Nijmeg<strong>en</strong> 2003). Aangezi<strong>en</strong> de<br />

Posteriora als laatste corpus van de oorspronkelijke<br />

Neo-Latijnse poëzie van Grotius nog niet zijn versch<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

in de reeks Oorspronkelijke Dichtwerk<strong>en</strong><br />

van Hugo de Groot, heb ik sam<strong>en</strong> met H<strong>en</strong>k<br />

Nell<strong>en</strong> <strong>en</strong> prof. dr. M.G.M. van der Poel (hoogleraar<br />

Latijnse Taal- <strong>en</strong> Letterkunde in Nijmeg<strong>en</strong>)<br />

e<strong>en</strong> onderzoeks<strong>voor</strong>stel ingedi<strong>en</strong>d bij het CHI <strong>en</strong><br />

de KUN. Sinds 1 september 2003 b<strong>en</strong> ik als junior<br />

onderzoeker verbond<strong>en</strong> aan de werkgroep<br />

Middeleeuw<strong>en</strong>-R<strong>en</strong>aissance van het CHI <strong>en</strong> bij de<br />

afdeling Griekse <strong>en</strong> Latijnse taal <strong>en</strong> cultuur van<br />

de Nijmeegse letter<strong>en</strong>faculteit. Het belang van de<br />

stage <strong>voor</strong> mijn loopbaan is evid<strong>en</strong>t.’<br />

Maar behalve e<strong>en</strong> concrete baan kan e<strong>en</strong> stage ook<br />

meer algem<strong>en</strong>e inzicht<strong>en</strong> over het werk binn<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk instituut oplever<strong>en</strong>. Simon:<br />

‘Wat mij erg bevall<strong>en</strong> is aan de stage was het zelfstandig<br />

werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> het k<strong>en</strong>nis nem<strong>en</strong> van het hele<br />

traject. Medewerkers van het instituut mak<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

volledig product, wat het werk bevredig<strong>en</strong>d doet<br />

zijn.’ En Inge stelt: ‘Ik heb mijn stageperiode aan<br />

het CHI als zeer leerzaam ervar<strong>en</strong>. Niet alle<strong>en</strong> heb<br />

ik geleerd hoe je e<strong>en</strong> historische tekst moet annoter<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> welke problem<strong>en</strong> daarbij kom<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong>,<br />

doordat ik als stagiair bij vergadering<strong>en</strong> aanwezig<br />

was heb ik ook van de beleidsmatige kant van dit<br />

instituut k<strong>en</strong>nis kunn<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>. Verder heb ik<br />

me lat<strong>en</strong> inspirer<strong>en</strong> door de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die ik heb<br />

ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>: ik heb het als bijzonder prettig ervar<strong>en</strong><br />

te werk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> omgeving waarin m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

gepassioneerd met hun vak bezig zijn.’<br />

52 jaarverslag chi 2003

Publicaties<br />

º J. Bloem<strong>en</strong>dal, Spiegel van het dagelijks<br />

lev<strong>en</strong>? Latijnse school <strong>en</strong> toneel<br />

in de zesti<strong>en</strong>de <strong>en</strong> de zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de<br />

eeuw. Hilversum 2003 (Zev<strong>en</strong><br />

Provinciënreeks 22).<br />

º J. Bloem<strong>en</strong>dal (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met H.J.M. Nell<strong>en</strong>), webeditie van<br />

Hugo Grotius, Sophompaneas (1635).<br />

Op: http://www.chi.knaw.nl/publicaties/elektronica.html.<br />

º De Utrechtse Parnas. Utrechtse<br />

Neolatijnse dichters uit de zesti<strong>en</strong>de <strong>en</strong> de<br />

zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw, red. J. Bloem<strong>en</strong>dal.<br />

Amersfoort 2003.<br />

º J. Bloem<strong>en</strong>dal, ‘Inleiding’. In: De<br />

Utrechtse Parnas. Amersfoort 2003,<br />

p. 7-10.<br />

º J. Bloem<strong>en</strong>dal, ‘E<strong>en</strong> stichtelijk lied<br />

van e<strong>en</strong> onbek<strong>en</strong>de Utrechtse rector.<br />

Bergius’ Carm<strong>en</strong> annale’. In: De<br />

Utrechtse Parnas. Amersfoort 2003,<br />

p. 159-182.<br />

º J. Bloem<strong>en</strong>dal, ‘Voorlopige inv<strong>en</strong>taris<br />

van Utrechtse Neolatijnse<br />

dichters’. In: De Utrechtse Parnas.<br />

Amersfoort 2003, p. 183-191.<br />

º J. Bloem<strong>en</strong>dal (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met H.J.M. Nell<strong>en</strong>), Bijdrage over<br />

Daniel Heinsius (1580-1655). In:<br />

The dictionary of sev<strong>en</strong>te<strong>en</strong>th and eighte<strong>en</strong>th-c<strong>en</strong>tury<br />

Dutch philosophers, red.<br />

W. van Bunge et al. Bristol 2003,<br />

deel I, p. 404-407.<br />

º J. Bloem<strong>en</strong>dal (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met H.J.M. Nell<strong>en</strong>), Bijdrage over<br />

Gerardus Joannes Vossius (1577-<br />

1649). In: The dictionary of sev<strong>en</strong>te<strong>en</strong>th<br />

and eighte<strong>en</strong>th-c<strong>en</strong>tury Dutch philosophers,<br />

deel ii, p. 1045-1049.<br />

º J. Bloem<strong>en</strong>dal, ‘Themes and subjects<br />

in early modern Latin plays<br />

in the Netherlands’. In: Neerlandica<br />

ii. Emblematica et iconographia = Acta<br />

Universitatis Palackianae Olomuc<strong>en</strong>sis.<br />

Facultas Philosophica. Philologica 81<br />

(2003), p. 103-112.<br />

º P. Boot (in sam<strong>en</strong>werking met H.<br />

Brinkman) (eds.), Het Geraardsbergse<br />

handschrift. Hs. Brussel, Koninklijke<br />

Bibliotheek van België, 837-845, f.<br />

103r-183v. Tweede, elektronische<br />

uitgave. Naar de diplomatische<br />

editie, bezorgd door Marie-José<br />

Govers, Marik<strong>en</strong> Goris, Peter van<br />

Heusd<strong>en</strong>, Anda Schippers, Gerard<br />

Sonnemans, Wilma Wissink <strong>en</strong><br />

Hans Ki<strong>en</strong>horst. D<strong>en</strong> Haag 2003.<br />

Op: http://www.chi.knaw.nl/<br />

epub/mvn/geraardsberg<strong>en</strong>.<br />

º P. Boot (in sam<strong>en</strong>werking met E.<br />

Stronks), ‘Ingrediënt<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong><br />

succesformule? Experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

met e<strong>en</strong> digitale editie van Cats’<br />

“Sinne- <strong>en</strong> minnebeeld<strong>en</strong>”’. In:<br />

Nederlandse letterkunde 8 (2003), afl. 1,<br />

p. 24-40.<br />

º H. Brinkman (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met P. Boot) (eds.), Het<br />

Geraardsbergse handschrift. Hs. Brussel,<br />

Koninklijke Bibliotheek van België,<br />

837-845, f. 103r-183v. Tweede,<br />

elektronische uitgave. Naar de<br />

diplomatische editie, bezorgd<br />

door Marie-José Govers, Marik<strong>en</strong><br />

Goris, Peter van Heusd<strong>en</strong>, Anda<br />

Schippers, Gerard Sonnemans,<br />

Wilma Wissink <strong>en</strong> Hans<br />

Ki<strong>en</strong>horst. D<strong>en</strong> Haag 2003. Op:<br />

http://www.chi.knaw.nl/epub/<br />

mvn/geraardsberg<strong>en</strong>.<br />

º H. Brinkman, ‘Het Kerelslied:<br />

van historielied tot lyriek van het<br />

beschavingsoff<strong>en</strong>sief’. In: Queeste 9<br />

(2002), p. 98-116.<br />

º H. Brinkman (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met H. Mulder), ‘Recht, historie<br />

<strong>en</strong> schone letter<strong>en</strong>: het arbeids-<br />

terrein van e<strong>en</strong> G<strong>en</strong>ts kopiist<strong>en</strong>collectief’.<br />

In: Queeste 10 (2003),<br />

p. 27-78.<br />

publicaties 53

º P.G. de Bruijn, ‘Aardige misver- º B.R.I. Van Elsacker (in sam<strong>en</strong>wer- º J.A.W. Gielk<strong>en</strong>s, ‘“Wilt t<strong>en</strong> strijde<br />

stand<strong>en</strong> <strong>voor</strong> litteratuur-historici. king met P.W. Kegel), ‘In progress u stal<strong>en</strong>!” De vroegste vertaling<br />

De wonderbaarlijke geboorte van – The Complete Works of Willem van de Internationale?’. In: Filter.<br />

Elsschots Kaas te Antwerp<strong>en</strong>’. In: Frederik Hermans: a report on the Tijdschrift over vertal<strong>en</strong> 10 (2003), nr.<br />

Zuurvrij 2003, afl. 4, p. 34-39. In integration of digital technologies 2, p. 43-45.<br />

gewijzigde vorm onder de titel ‘De in the publication of a multi-vo- º J.A.W. Gielk<strong>en</strong>s, ‘“Wir zieh<strong>en</strong><br />

wonderbaarlijke geboorte van Kaas lume edition’. Op: http://www. morg<strong>en</strong> um”. Eine bisher unveröf-<br />

<strong>en</strong> Tsjip’ ook in: Achter de scherm<strong>en</strong> 5 chi.knaw.nl/nieuwetijd/hermans/ f<strong>en</strong>tlichte Postkarte von Friedrich<br />

(2003), afl. 2, p. 1-3.<br />

pdf/in-progress.pdf).<br />

Engels an Karl Kautsky’. In: Ursula<br />

º P.G. de Bruijn, Twist met ons, twist<br />

Balzer, Heiner M. Becker <strong>en</strong> Jaap<br />

met mate. Woubrugge 2003<br />

º Desiderius Erasmus Roterodamus, Kloosterman (red.), Kein Nachruf!<br />

Opera Omnia, deel IX, 4. Amsterdam Beiträge über und für Götz Langkau.<br />

º Willem Elsschot, Kaas. Bezorgd etc. 2003. Bevat: 1. Apologia qua res- Amsterdam 2003, p. 98-100.<br />

door Peter de Bruijn m.m.v.<br />

pondet duabus invectivis Eduardi Lei; 2. º J.A.W. Gielk<strong>en</strong>s (in sam<strong>en</strong>werking<br />

Wi<strong>en</strong>eke ’t Ho<strong>en</strong> <strong>en</strong> Lily Hunter. Responsio ad annotationes Eduardi Lei; met H. van Kemp<strong>en</strong>), Bespreking<br />

Amsterdam 2003 (Volledig Werk 5). 3. Manifesta M<strong>en</strong>dacia, uitgegev<strong>en</strong> van vier del<strong>en</strong> uit de serie ‘Berliner<br />

º Willem Elsschot, Tsjip/De<br />

door Erika Rummel; 4. Responsio Beiträge zur Editionswiss<strong>en</strong>schaft’<br />

Leeuw<strong>en</strong>temmer. Bezorgd door Peter ad disputationem cuiusdam Phimostomi (red. Hans-Gert Roloff): Kleine<br />

de Bruijn m.m.v. Wi<strong>en</strong>eke ’t Ho<strong>en</strong> de divortio, uitgegev<strong>en</strong> door Edwin Schrift<strong>en</strong> zur Editionswiss<strong>en</strong>schaft,<br />

<strong>en</strong> Lily Hunter. Amsterdam 2003 Rabbie.<br />

Wiss<strong>en</strong>schaftliche Briefedition<strong>en</strong> und ihre<br />

(Volledig Werk 6).<br />

º Desiderius Erasmus Roterodamus, Probleme. Editionswiss<strong>en</strong>schaftliches<br />

º Willem Elsschot, P<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>. Bezorgd Opera Omnia, deel VI, 6. Amsterdam Symposion, Die Funktion von Edition<strong>en</strong><br />

door Peter de Bruijn m.m.v.<br />

etc. 2003. Bevat: Annotationes in<br />

in Wiss<strong>en</strong>schaft und Gesellschaft <strong>en</strong><br />

Wi<strong>en</strong>eke ’t Ho<strong>en</strong> <strong>en</strong> Lily Hunter. Novum Testam<strong>en</strong>tum [pars secunda; Editionswiss<strong>en</strong>schaft und akademischer<br />

Amsterdam 2003 (Volledig Werk 7). Ioannes-Acta], uitgegev<strong>en</strong> door Unterricht (Berlin 1997-1999). In:<br />

º Willem Elsschot, Het Tankschip. P.F. Hovingh.<br />

Tijdschrift <strong>voor</strong> Nederlandse taalº <strong>en</strong><br />

Bezorgd door Peter de Bruijn º Desiderius Erasmus Roterodamus, letterkunde, 119 (2003), afl. 1, p. 7-<br />

m.m.v. Wi<strong>en</strong>eke ’t Ho<strong>en</strong> <strong>en</strong> Lily Opera Omnia, deel VI, 8. Amsterdam 11. Op: http://www.leid<strong>en</strong>univ.<br />

Hunter. Amsterdam 2003 (Volledig etc. 2003. Bevat: Annotationes in nl/host/mnl/tntl/119/119-1/web-<br />

Werk 8).<br />

Novum Testam<strong>en</strong>tum [pars quarta;<br />

Epistolae ad Corinthios], uitgegev<strong>en</strong><br />

door M.L. van Poll-van de<br />

Lisdonk.<br />

paginas.pdf.<br />

54 jaarverslag chi 2003

º M. Gumbert-Hepp (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met O. Weijers), Lexicon<br />

Latinitatis Nederlandicae Medii Aevi,<br />

Fasc. 59 (Suadela-Superimprimo)<br />

<strong>en</strong> Fasc. 60 (Superinantea-<br />

Terminabilis). Leid<strong>en</strong> 2003.<br />

º L.S. Hunter, ‘“Ja, onze Harp heeft<br />

veel tijd noodig om tot ruisch<strong>en</strong><br />

te kom<strong>en</strong>”. Het poëzietijdschrift<br />

De Harp’. In: ZL. Literair-historisch tijdschrift<br />

3 (2003) afl. 3, p. 45-62.<br />

º L.S. Hunter (in sam<strong>en</strong>werking met<br />

P.G. de Bruyn <strong>en</strong> W. ’t Ho<strong>en</strong>), uitgave<br />

van Willem Elsschot, Volledig<br />

werk 5-8 (zie hierbov<strong>en</strong>).<br />

º L.A.M. Jans<strong>en</strong> (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met J.C.A. Luijt<strong>en</strong> <strong>en</strong> F. Pabst),<br />

‘Paper <strong>en</strong>dures: docum<strong>en</strong>tary<br />

research into the life and work of<br />

Vinc<strong>en</strong>t van Gogh’. In: Van Gogh<br />

Museum Journal 2002. Amsterdam <strong>en</strong><br />

Zwolle 2002, p. 26-39.<br />

º L.A.M. Jans<strong>en</strong>, ‘Literatuur als<br />

leidraad. Vinc<strong>en</strong>t van Gogh als<br />

lezer’. In: Literatuur 20 (2003), afl. 1,<br />

p. 20-26.<br />

º L.A.M. Jans<strong>en</strong> (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met J.C.A. Luijt<strong>en</strong> <strong>en</strong> E. Fokke),<br />

‘E<strong>en</strong> nog onbek<strong>en</strong>de diagnose. De<br />

ziekte van Vinc<strong>en</strong>t van Gogh’. In:<br />

Ons Erfdeel 46-5 (2003), p. 657-664.<br />

º L.A.M. Jans<strong>en</strong> (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met J.C.A. Luijt<strong>en</strong>), Publicatie van<br />

brief 883 [522]. In: Sept<strong>en</strong>trion. Arts,<br />

lettres et culture de Flandre et des Pays-<br />

Bas 32 (2003), afl. 33, p. 39-44.<br />

º H.G.M. Jorink, ‘“Outside God,<br />

there is nothing”. Swammerdam,<br />

Spinoza and the Janus-face of the<br />

early Dutch <strong>en</strong>light<strong>en</strong>m<strong>en</strong>t’. In:<br />

The early <strong>en</strong>light<strong>en</strong>m<strong>en</strong>t in the Dutch<br />

Republic, 1650-1750. Selected papers of<br />

a confer<strong>en</strong>ce held at the Herzog August<br />

Bibliothek, Wolf<strong>en</strong>büttel, 22-23 March<br />

2001, red. W. van Bunge. (Leid<strong>en</strong><br />

etc. 2003), p. 81-108 (Brill’s Studies<br />

in Intellectual History 120).<br />

º H.G.M. Jorink, Bijdrage over Otto<br />

Heurnius (1577-1652). In: The<br />

dictionary of sev<strong>en</strong>te<strong>en</strong>th and eighte<strong>en</strong>thc<strong>en</strong>tury<br />

Dutch philosophers, red. W. van<br />

Bunge et al. Bristol 2003, deel I, p.<br />

430-432.<br />

º H.G.M. Jorink, Bijdrage over<br />

Johannes de Mey (1617-1678). In:<br />

The dictionary of sev<strong>en</strong>te<strong>en</strong>th and eighte<strong>en</strong>th-c<strong>en</strong>tury<br />

Dutch philosophers, deel<br />

ii, p. 691-694.<br />

º H.G.M. Jorink, Bijdrage over<br />

Nicolaus Mulerius (1564-1630). In:<br />

The dictionary of sev<strong>en</strong>te<strong>en</strong>th and eight-<br />

e<strong>en</strong>th-c<strong>en</strong>tury Dutch philosophers, deel<br />

ii, p. 712-714.<br />

º H.G.M. Jorink, Bijdrage over Jan<br />

Swammerdam (1637-1680). In: The<br />

dictionary of sev<strong>en</strong>te<strong>en</strong>th and eighte<strong>en</strong>thc<strong>en</strong>tury<br />

Dutch philosophers, deel ii,<br />

p. 960-963.<br />

º H.G.M. Jorink, Rec<strong>en</strong>sie van J.K.<br />

van der Korst, E<strong>en</strong> dokter van formaat.<br />

Gerardus van Swiet<strong>en</strong>, lijfarts van keizerin<br />

Maria Theresia (Amsterdam 2003).<br />

In: NRC Handelsblad, 12 december<br />

2003.<br />

º H.G.M. Jorink, Rec<strong>en</strong>sie van<br />

Edwin van Meerkerk, Achter de<br />

scherm<strong>en</strong> van het boekbedrijf. H<strong>en</strong>ri<br />

du Sauzet (1687-1754) in de wereld<br />

van de uitgeverij <strong>en</strong> boekhandel in de<br />

Republiek (Amsterdam 2001). In:<br />

πTijdschrift <strong>voor</strong> tijdschriftstudies 14<br />

(2003), p. 43-45.<br />

º P.W. Kegel (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met A. Kets-Vree), ‘De Volledige<br />

Werk<strong>en</strong> van Willem Frederik<br />

Hermans’. In: Nachbarsprache<br />

Niederländisch. Beiträge zur Sprache,<br />

Literatur und Kultur der Niederlande und<br />

Flanderns 18 (2003), p. 14-25. Ook<br />

op: http://www.chi.knaw.nl/<br />

nieuwetijd/hermans/pdf/<br />

nachbarsprache.pdf.<br />

publicaties 55

º P.W. Kegel (in sam<strong>en</strong>werking met º A. Kets-Vree (ed.), Multatuli,<br />

Museum Journal 2002. Amsterdam <strong>en</strong><br />

B.R.I. Van Elsacker), ‘In progress Max Havelaar of de koffiveiling<strong>en</strong> der Zwolle 2002, p. 26-39.<br />

– The Complete Works of Willem Nederlandsche Handelmaatschappy. º J.C.A. Luijt<strong>en</strong> (in sam<strong>en</strong>werking<br />

Frederik Hermans: a report on the Digitale uitgave van deel 1 van met L.A.M. Jans<strong>en</strong> <strong>en</strong> E. Fokke),<br />

integration of digital technologies de historisch-kritische uit-<br />

‘E<strong>en</strong> nog onbek<strong>en</strong>de diagnose. De<br />

in the publication of a multi-vogave, verzorgd door A. Kets-<br />

ziekte van Vinc<strong>en</strong>t van Gogh’. In:<br />

lume edition’. Op: http://www. Vree, Ass<strong>en</strong> 1992 (Monum<strong>en</strong>ta<br />

Ons Erfdeel 46 (2003), afl. 5,<br />

chi.knaw.nl/nieuwetijd/hermans/ Literaria Neerlandica vi, 1). Op: p. 657-664.<br />

pdf/in-progress.pdf.<br />

http://www.dbnl.nl/tekst/<br />

º J.C.A. Luijt<strong>en</strong> (in sam<strong>en</strong>werking<br />

mult001maxh01.<br />

met L.A.M. Jans<strong>en</strong>), Publicatie van<br />

º H. van Kemp<strong>en</strong> (in sam<strong>en</strong>werking º A. Kets-Vree (in sam<strong>en</strong>werking brief 883 [522]. In: Sept<strong>en</strong>trion. Arts,<br />

met J.A.W. Gielk<strong>en</strong>s), Bespreking met P.W. Kegel), ‘De Volledige<br />

lettres et culture de Flandre et des Paysvan<br />

vier del<strong>en</strong> uit de serie ‘Berliner Werk<strong>en</strong> van Willem Frederik<br />

Bas 32 (2003), afl. 3, p. 39-44.<br />

Beiträge zur Editionswiss<strong>en</strong>schaft’ Hermans’. In: Nachbarsprache<br />

(red. Hans-Gert Roloff): Kleine<br />

Niederländisch. Beiträge zur Sprache, º H.J.M. Nell<strong>en</strong> (in sam<strong>en</strong>wer-<br />

Schrift<strong>en</strong> zur Editionswiss<strong>en</strong>schaft,<br />

Literatur und Kultur der Niederlande und king met J. Bloem<strong>en</strong>dal) (eds.),<br />

Wiss<strong>en</strong>schaftliche Briefedition<strong>en</strong> und ihre Flanderns 18 (2003), p. 14-25. Ook Webeditie van Hugo Grotius,<br />

Probleme. Editionswiss<strong>en</strong>schaftliches op: http://www.chi.knaw.nl/<br />

Sophompaneas (1635). Op: http://<br />

Symposion, Die Funktion von Edition<strong>en</strong> nieuwetijd/hermans/pdf/<br />

www.chi.knaw.nl/publicaties/<br />

in Wiss<strong>en</strong>schaft und Gesellschaft <strong>en</strong> nachbarsprache.pdf.<br />

elektronica.html.<br />

Editionswiss<strong>en</strong>schaft und akademischer º A. Kets-Vree, ‘Ontstaan <strong>en</strong> publi- º H.J.M. Nell<strong>en</strong> (in sam<strong>en</strong>wer-<br />

Unterricht (Berlin 1997-1999). In: catie van Bijkaarts Boze Briev<strong>en</strong>; over king met D.K.W. van Miert <strong>en</strong> A.<br />

Tijdschrift <strong>voor</strong> Nederlandse taal- <strong>en</strong> de uitgave van de Volledige Werk<strong>en</strong> Wesseling) (red.), Nieuwsbrief van<br />

letterkunde, 119 (2003), afl. 1, p. 7- van Willem Frederik Hermans’. het Neolatinist<strong>en</strong>verband, nr. 15 [D<strong>en</strong><br />

11. Op: http://www.leid<strong>en</strong>univ. Op: http://www.chi.knaw.nl/ Haag 2003].<br />

nl/host/mnl/tntl/119/119-1/<br />

nieuwetijd/hermans/pdf/<br />

º H.J.M. Nell<strong>en</strong>, ‘Var<strong>en</strong> <strong>en</strong> vecht<strong>en</strong>:<br />

webpaginas.pdf.<br />

bijkaart.pdf.<br />

de neergang van Zeeland tijd<strong>en</strong>s<br />

º H. van Kemp<strong>en</strong>, Bespreking van<br />

de Tachtigjarige Oorlog’. In: Hein<br />

Problems of editing. Beihefte zu edi- º J.C.A. Luijt<strong>en</strong> (in sam<strong>en</strong>werking Kluiver, e<strong>en</strong> Zeeuws cultuurhistoricus,<br />

tio, Vol. 14. Edited by Christa<br />

met L.A.M. Jans<strong>en</strong> <strong>en</strong> F. Pabst), red. Fr. Smulders <strong>en</strong> E. van der<br />

Jansohn (Tübing<strong>en</strong> 1999). In: Text. ‘Paper <strong>en</strong>dures: docum<strong>en</strong>tary Doe. Middelburg-Zierikzee 2003,<br />

An Interdisciplinary Annual of Textual research into the life and work of p. 141-152.<br />

Studies 15 (2003), p. 431-437.<br />

Vinc<strong>en</strong>t van Gogh’. In: Van Gogh<br />

56 jaarverslag chi 2003

º H.J.M. Nell<strong>en</strong>, ‘Hugo Grotius’<br />

correspond<strong>en</strong>ce with his brother<br />

Willem de Groot’. In: Acta Conv<strong>en</strong>tus<br />

Neo-Latini Cantabrigi<strong>en</strong>sis. Proceedings<br />

of the Elev<strong>en</strong>th International Congress of<br />

Neo-Latin Studies (Cambridge, 30 July - 5<br />

August 2000), ed. Rh. Schnur. Tempe<br />

(Arizona) 2003, p. 385-393.<br />

º H.J.M. Nell<strong>en</strong> (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met J. Bloem<strong>en</strong>dal), Bijdrage over<br />

Daniel Heinsius (1580-1655). In:<br />

The dictionary of sev<strong>en</strong>te<strong>en</strong>th and eighte<strong>en</strong>th-c<strong>en</strong>tury<br />

Dutch philosophers, red.<br />

W. van Bunge et al. Bristol 2003,<br />

deel I, p. 404-407.<br />

º H.J.M. Nell<strong>en</strong> (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met J. Bloem<strong>en</strong>dal), Bijdrage over<br />

Gerardus Joannes Vossius (1577-<br />

1649). In: The dictionary of sev<strong>en</strong>te<strong>en</strong>th<br />

and eighte<strong>en</strong>th-c<strong>en</strong>tury Dutch philosophers,<br />

deel ii, p. 1045-1049.<br />

º H.J.M. Nell<strong>en</strong>, Bespreking van<br />

The Adv<strong>en</strong>ture of Religious Pluralism<br />

in Early Modern France. Papers from<br />

the Exeter confer<strong>en</strong>ce, April 1999, red.<br />

K. Cameron, M. Gre<strong>en</strong>grass, P.<br />

Roberts (Oxford etc. 2000). In:<br />

Nederlands Archief <strong>voor</strong> Kerkgeschied<strong>en</strong>is<br />

/ Dutch Review of Church History 83<br />

(2003), p. 591-593.<br />

º H.J.M. Nell<strong>en</strong>, Bespreking van<br />

G. Braun et al. (eds.), Die franzö-<br />

sisch<strong>en</strong> Korrespond<strong>en</strong>z<strong>en</strong>, Band V, 1<br />

(1646-1647) <strong>en</strong> V, 2 (1647). Acta<br />

Pacis Westphalicae, Serie ii, Abt.<br />

B (Münster 2002). In: Bijdrag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Mededeling<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de de Geschied<strong>en</strong>is<br />

der Nederland<strong>en</strong> 118 (2003),<br />

p. 585-586.<br />

º M. van Oosterhout, ‘Ad Arcam, Op<br />

de Kist: Literatuur <strong>en</strong> de herinnering<br />

aan de ontsnapping van<br />

Hugo de Groot’. Doctoraalscriptie<br />

Nijmeg<strong>en</strong> 2003.<br />

º A.M.I. van Opp<strong>en</strong>raay, ‘The reception<br />

of Aristotle’s “History<br />

of Animals” in the marginalia<br />

of some Latin manuscripts of<br />

Michael Scot’s Arabic-Latin translation’.<br />

In: The reception of Aristotle’s<br />

physical works in the Middle Ages. Essays<br />

in memory of Jozef Brams. Leid<strong>en</strong> 2003,<br />

p. 387-403 (Early Sci<strong>en</strong>ce and Medicine,<br />

deel viii, afl. 4. Special Issue).<br />

º L.C. Palm, ‘Leeuw<strong>en</strong>hoek and<br />

microscopy in the Dutch Republic<br />

in the 17th and 18th c<strong>en</strong>turies’. In:<br />

Headwaters of Sci<strong>en</strong>ce and Technology in<br />

Pre-Modern Japan: Galileo, Leeuw<strong>en</strong>hoek,<br />

Ikkansai. Nagahama 2003, p. 29-36.<br />

º L.C. Palm, Bijdrage over Antoni<br />

van Leeuw<strong>en</strong>hoek (1632-1723). In:<br />

The dictionary of sev<strong>en</strong>te<strong>en</strong>th and eighte<strong>en</strong>th-c<strong>en</strong>tury<br />

Dutch philosophers, red.<br />

W. van Bunge et al. Bristol 2003,<br />

deel ii, p. 599-603.<br />

º E. Rummel, Carpet citius aliquis<br />

quam imitabitur. The critical reception of<br />

Erasmus’ Annotations. ’s-Grav<strong>en</strong>hage<br />

(Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut)<br />

2003.<br />

º L.L.E. Schlüter, Jaarlijkse bijdrage<br />

<strong>voor</strong> de Bibliographie Internationale<br />

de l’Humanisme et de la R<strong>en</strong>aissance<br />

(G<strong>en</strong>ève): publicaties (circa 500<br />

titels) in Nederland uit 1999 op<br />

het gebied van Humanisme <strong>en</strong><br />

R<strong>en</strong>aissance (1450-1650).<br />

º Paul Schnabel, Nelleke<br />

Noordervliet, De tekst bij u thuis.<br />

Over de zin van <strong>tekstedities</strong>. D<strong>en</strong> Haag<br />

(Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut)<br />

2003<br />

º M.J. Teeuw<strong>en</strong>, The vocabulary of<br />

intellectual life in the Middle Ages.<br />

Turnhout 2003 (civicima. Études<br />

sur le vocabulaire intellectuel du<br />

moy<strong>en</strong> âge, deel x).<br />

º M.J. Teeuw<strong>en</strong>, ‘The study of<br />

publicaties 57

Martianus Capella’s De nuptiis<br />

in the ninth c<strong>en</strong>tury’. In: A.A.<br />

MacDonald, M.W. Twomey <strong>en</strong><br />

G.J. Reinink (red.), Learned Antiquity.<br />

Scholarship and society in the Near-East,<br />

the Greco-Roman world, and the early<br />

medieval west. Leuv<strong>en</strong> etc. 2003, p.<br />

185-194.<br />

º M.J. Teeuw<strong>en</strong>, Bespreking van L.<br />

Nauta (ed.), ‘Guillelmus de Conchis,<br />

Glosae super Boetium’ (Turnhout<br />

1999). In: Mill<strong>en</strong>nium. Tijdschrift <strong>voor</strong><br />

middeleeuwse studies 16 (2002), afl. 2,<br />

p. 186-189 (versch<strong>en</strong><strong>en</strong> in 2003).<br />

º B. Thijs, ‘Gekunsteld geknutsel.<br />

Puzzel<strong>en</strong> met naamletters in de<br />

Veldt-dichtsche T’saemspraeck’.<br />

In: Literatuur 20 (2003), afl. 3,<br />

p. 32-34.<br />

º B. Thijs, Bespreking van From<br />

Strangers to Citiz<strong>en</strong>s, The Integration<br />

of Immigrant Communities in Britain,<br />

Ireland and Colonial America, 1550-<br />

1750, red. R. Vigne <strong>en</strong> Ch. Littleton<br />

(Sussex 2001). In: Nederlands Archief<br />

<strong>voor</strong> Kerkgeschied<strong>en</strong>is / Dutch Review of<br />

Church History 83 (2003), p. 578-581.<br />

º O. Weijers (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met M. Gumbert-Hepp), Lexicon<br />

Latinitatis Nederlandicae Medii Aevi,<br />

Fasc. 59 (Suadela-Superimprimo)<br />

<strong>en</strong> Fasc. 60 (Superinantea-<br />

Terminabilis). Leid<strong>en</strong> 2003.<br />

º O. Weijers, Le travail intellectuel à la<br />

Faculté des arts de Paris: textes et maîtres<br />

(ca. 1200-1500), 5. Répertoire des noms<br />

comm<strong>en</strong>çant par J à partir de Johannes D).<br />

Turnhout 2003 (Studia Artistarum<br />

11).<br />

º O. Weijers (in sam<strong>en</strong>werking met<br />

C. Sirat <strong>en</strong> S. Klein-Braslavy) (red.),<br />

Les méthodes de travail de Gersonide et le<br />

maniem<strong>en</strong>t du savoir chez les scolastiques.<br />

Parijs 2003.<br />

º O. Weijers, ‘Les cursus des études<br />

et le cadre institutionnel et intellectuel<br />

chréti<strong>en</strong>’. In: C. Sirat, S.<br />

Klein-Braslavy, O. Weijers (red.),<br />

Les méthodes de travail de Gersonide et le<br />

maniem<strong>en</strong>t du savoir chez les scolastiques.<br />

Parijs 2003, p. 27-32.<br />

º O. Weijers (in sam<strong>en</strong>werking met<br />

C. Sirat), ‘Les g<strong>en</strong>res littéraires<br />

des textes hébreux ou traduits de<br />

l’arabe et ceux des textes latins’.<br />

In: C. Sirat, S. Klein-Braslavy, O.<br />

Weijers (red.), Les méthodes de travail<br />

de Gersonide et le maniem<strong>en</strong>t du savoir<br />

chez les scolastiques. Parijs 2003,<br />

p. 32-39.<br />

º O. Weijers, ‘Questions disputées et<br />

dispute scolastique à la Faculté des<br />

arts’. In: C. Sirat, S. Klein-Braslavy,<br />

O. Weijers (red.), Les méthodes de<br />

travail de Gersonide et le maniem<strong>en</strong>t du<br />

savoir chez les scolastiques. Parijs 2003,<br />

p. 135-149.<br />

º O. Weijers, ‘Chronique pour les<br />

Pays-Bas’. In: Archivum Latinitatis<br />

Medii Aevi 60 (2002), p. 348-351<br />

(versch<strong>en</strong><strong>en</strong> in 2003).<br />

º O. Weijers, ‘La Faculté des arts<br />

dans les Universités médiévales’.<br />

In: Thema no 1. Le CNRS à l’heure de<br />

l’Europe. Parijs 2003, p. 87.<br />

º O. Weijers, ‘La Questio de augm<strong>en</strong>to<br />

d’Adam de Bocfeld’. In: G.<br />

Marchetti, V. Sorge, O. Rignani<br />

(red.), Ratio et superstitio. Essays in<br />

honor of Graziella Federici Vescovini.<br />

Louvain-la-Neuve 2003,<br />

p. 243-262.<br />

º O. Weijers, ‘Un type de comm<strong>en</strong>taire<br />

particulier à la Faculté<br />

des arts : la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>tia cum questionibus’.<br />

In: P. Lardet (red.), La tradition<br />

vive. Mélanges d’histoire des textes <strong>en</strong><br />

l’honneur de Louis Holtz. Turnhout<br />

2003, p. 211-222 (Bibliologia 20).<br />

58 jaarverslag chi 2003

Overige activiteit<strong>en</strong><br />

J. Bloem<strong>en</strong>dal<br />

- Lezing ‘Gerardus Joannes Vossius<br />

and his Poeticae Institutiones (1647).<br />

Perspicuitas for would-be<br />

poets and their tutors?’, Bonn,<br />

International Association for Neo-<br />

Latin Studies (3-9 augustus).<br />

- Voorbereiding <strong>en</strong> indi<strong>en</strong>ing van<br />

e<strong>en</strong> aanvraag <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> Vidi-subsidie<br />

bij NWO t<strong>en</strong> behoeve van e<strong>en</strong><br />

project ‘Latijnstalige <strong>en</strong> volkstalige<br />

cultuur. Theater <strong>en</strong> publieke<br />

opinie in de Nederland<strong>en</strong> (ca.<br />

1510-1625)’, dat zal word<strong>en</strong> uitgevoerd<br />

in sam<strong>en</strong>werking met de<br />

Universiteit van Amsterdam.<br />

º Medewerking aan ‘Emblem<br />

Project Utrecht’ (EPU): vertaalwerk<br />

<strong>en</strong> bronn<strong>en</strong>onderzoek <strong>voor</strong> Otho<br />

Va<strong>en</strong>ius’ Amorum emblemata.<br />

P. Boot<br />

º Lezing ‘Sign structures and networks<br />

of concepts in TEI-<strong>en</strong>coded<br />

texts’ tijd<strong>en</strong>s de confer<strong>en</strong>tie<br />

Digital resources in the humanities<br />

2003, Chelt<strong>en</strong>ham (31 augustus<br />

– 3 september).<br />

º Lezing ‘Beyond the digital edition:<br />

Tools for emblem research’<br />

tijd<strong>en</strong>s het symposium ‘Emblem<br />

Literature: Digital modelling<br />

of the interrelationships betwe<strong>en</strong><br />

texts and images’ in de<br />

Herzog August Bibliothek te<br />

Wolf<strong>en</strong>büttel (11-13 september).<br />

º Technisch adviseur van het<br />

‘Emblem Project Utrecht’ (EPU).<br />

º Lid van de technische adviescommissie<br />

<strong>voor</strong> de Digitale<br />

Bibliotheek <strong>voor</strong> de Nederlandse<br />

Letter<strong>en</strong> (DBNL).<br />

H. Brinkman<br />

º Lid van de projectcommissie<br />

Middeleeuwse<br />

Verzamelhandschrift<strong>en</strong> uit de<br />

Nederland<strong>en</strong>.<br />

º Lid van de redactieraad van Queeste.<br />

º Lid van de begeleidingscommissie<br />

van de editie van de Rijmkroniek<br />

van Holland (Instituut <strong>voor</strong><br />

Nederlandse Geschied<strong>en</strong>is-Rijks<br />

Geschiedkundige Publicatiën).<br />

º Lid van de adviescommissie <strong>voor</strong><br />

de Mondriaan-Stichting.<br />

º Advisering <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> subsidie-<br />

aanvraag bij de Nederlandse<br />

Organisatie <strong>voor</strong> Wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

Onderzoek (NWO) <strong>en</strong> het<br />

Nationaal Fonds <strong>voor</strong> Wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

Onderzoek (NFWO).<br />

P.G. de Bruijn<br />

º Voordracht bij de pres<strong>en</strong>tatie van<br />

het Volledig Werk (deel 5 <strong>en</strong> 6) van<br />

Willem Elsschot, Antwerp<strong>en</strong><br />

(26 juni).<br />

º Voordracht bij de pres<strong>en</strong>tatie van<br />

het Volledig Werk (deel 7 <strong>en</strong> 8) van<br />

Willem Elsschot, D<strong>en</strong> Haag (14<br />

november).<br />

º Redactielid van het Jaarboek Gerrit<br />

Achterberg.<br />

B.R.I. Van Elsacker<br />

º Lezing (in sam<strong>en</strong>werking met<br />

P.W. Kegel) ‘In progress – The<br />

Complete Works of Willem<br />

Frederik Hermans: a report on the<br />

integration of digital technologies<br />

in the publication of a multi-volume<br />

edition’ tijd<strong>en</strong>s het ‘Seminar<br />

in electronic editing’, C<strong>en</strong>trum<br />

<strong>voor</strong> Teksteditie <strong>en</strong> Bronn<strong>en</strong>studie<br />

(KANTL), G<strong>en</strong>t (4 juli), <strong>en</strong> het congres<br />

‘New technologies, old texts’,<br />

De Montfort University, Leicester<br />

(7-9 juli). Tekst op: http://www.<br />

chi.knaw.nl/nieuwetijd/hermans/<br />

pdf/in-progress.pdf.<br />

J.A.W. Gielk<strong>en</strong>s<br />

º Leiding van het panel ‘Made in<br />

Holland: On editing Vinc<strong>en</strong>t van<br />

overige activiteit<strong>en</strong> 59

Gogh, Hugo Grotius, and Antoni<br />

van Leeuw<strong>en</strong>hoek’ tijd<strong>en</strong>s de<br />

‘Twelfth bi<strong>en</strong>nial international<br />

interdisciplinary confer<strong>en</strong>ce’ van<br />

de Society for Textual Scholarship,<br />

New York (19-22 maart).<br />

º Lezing ‘Celan, de lezer <strong>en</strong> het<br />

wet<strong>en</strong>’ tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> studiedag over<br />

Paul Celan van het Instituut <strong>voor</strong><br />

Joodse Studies van de Universiteit<br />

Antwerp<strong>en</strong> (10 april).<br />

º Redactieconfer<strong>en</strong>ties van het bezorgersteam<br />

van de Ernst-Meistereditie<br />

(Bonn/Ak<strong>en</strong>), Ak<strong>en</strong> (16-17<br />

april <strong>en</strong> 23-24 september).<br />

M. Gumbert-Hepp<br />

º Advies <strong>en</strong> correctie bij vertaling<strong>en</strong><br />

uit het middeleeuws (<strong>en</strong> vroeg-<br />

R<strong>en</strong>aissance) Latijn (Kroniek van<br />

Aduard <strong>en</strong> Abt<strong>en</strong>lev<strong>en</strong>s van Sibrandus<br />

Leo).<br />

L.A.M. Jans<strong>en</strong><br />

º Lezing ‘“Zoek<strong>en</strong>d naar de<br />

Rust, die Geluk heet”. Karel<br />

van de Woestijne <strong>en</strong> de oorsprong<br />

van het vers’ tijd<strong>en</strong>s de<br />

Studiedag Tekstg<strong>en</strong>ese van het<br />

C<strong>en</strong>trum <strong>voor</strong> Teksteditie <strong>en</strong><br />

Bronn<strong>en</strong>studie, in het Archief<br />

<strong>en</strong> Museum <strong>voor</strong> het Vlaams<br />

Cultuurlev<strong>en</strong>, Antwerp<strong>en</strong> (5 november).<br />

º Begeleiding van de dissertatie van<br />

Wouter van der Ve<strong>en</strong> (Universiteit<br />

Utrecht).<br />

º Lid van de redactie van Van Gogh<br />

Museum Journal.<br />

º Lid van de redactie van de briev<strong>en</strong>editie<br />

van Willem Wits<strong>en</strong>.<br />

º Advies <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> rapport van het<br />

Van Gogh Museum over Bouwe<br />

Jans’ schilderij Twee spitters.<br />

º Deelname aan e<strong>en</strong> seminar in<br />

G<strong>en</strong>t over het digitaal uitgev<strong>en</strong><br />

van briev<strong>en</strong> (4 juli).<br />

º Deelname aan de studiedag ‘Het<br />

RKD als Bron’, D<strong>en</strong> Haag (22 september).<br />

H.G.M. Jorink<br />

º Gastcollege ‘Rariteit<strong>en</strong>verzameling<strong>en</strong><br />

in de vroegmoderne tijd’,<br />

Vakgroep Geschied<strong>en</strong>is, Rijksuniversiteit<br />

Groning<strong>en</strong> (27 mei).<br />

º Externe refer<strong>en</strong>t van Gewina.<br />

Tijdschrift <strong>voor</strong> de geschied<strong>en</strong>is der g<strong>en</strong>eeskunde,<br />

natuurwet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, wiskunde<br />

<strong>en</strong> techniek.<br />

P.W. Kegel<br />

º Lezing (in sam<strong>en</strong>werking met<br />

B.R.I. Van Elsacker) ‘In progress<br />

– The Complete Works of Willem<br />

Frederik Hermans: a report on the<br />

integration of digital technologies<br />

in the publication of a multi-volume<br />

edition’ tijd<strong>en</strong>s het ‘Seminar<br />

in electronic editing’, C<strong>en</strong>trum<br />

<strong>voor</strong> Teksteditie <strong>en</strong> Bronn<strong>en</strong>studie<br />

(KANTL), G<strong>en</strong>t (4 juli), <strong>en</strong> het congres<br />

‘New technologies, old texts’,<br />

De Montfort University, Leicester<br />

(7- 9 juli). Tekst op: http://www.<br />

chi.knaw.nl/nieuwetijd/hermans/<br />

pdf/in-progress.pdf.<br />

º Interview met Tonnus Oosterhoff<br />

tijd<strong>en</strong>s ‘De geboorte van het vers’,<br />

Studiedag Tekstg<strong>en</strong>ese, C<strong>en</strong>trum<br />

<strong>voor</strong> Teksteditie <strong>en</strong> Bronn<strong>en</strong>studie<br />

(KANTL), Werkgroep G<strong>en</strong>ese,<br />

Vakgroep Nederlandse Literatuur<br />

van de Universiteit G<strong>en</strong>t <strong>en</strong> het<br />

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut,<br />

Antwerp<strong>en</strong> (5 november).<br />

º Gastcollege ‘De <strong>voor</strong>bereiding<strong>en</strong><br />

<strong>voor</strong> de uitgave van<br />

de Volledige Werk<strong>en</strong> van Willem<br />

Frederik Hermans’, bij de cursus<br />

‘Editiewet<strong>en</strong>schap’, Vakgroep<br />

Nederlandse Literatuur van de<br />

Universiteit G<strong>en</strong>t, G<strong>en</strong>t (25 november).<br />

º Redactielid πTijdschrift <strong>voor</strong> tijdschriftstudies.<br />

60 jaarverslag chi 2003

H. van Kemp<strong>en</strong><br />

- Deelname aan de workshop<br />

‘Tekstanalyse’ van<br />

de Onderzoekschool<br />

Literatuurwet<strong>en</strong>schap (OSL),<br />

Berg<strong>en</strong> (28-30 januari).<br />

- Lezing ‘“Die andere hang<strong>en</strong><br />

zonder dit in de lucht”: evolutie<br />

van sam<strong>en</strong>hang in het werk<br />

van Herman Gorter’ tijd<strong>en</strong>s ‘De<br />

geboorte van het vers’, Studiedag<br />

Tekstg<strong>en</strong>ese, C<strong>en</strong>trum <strong>voor</strong><br />

Teksteditie <strong>en</strong> Bronn<strong>en</strong>studie<br />

(KANTL), Werkgroep G<strong>en</strong>ese,<br />

Vakgroep Nederlandse Literatuur<br />

van de Universiteit G<strong>en</strong>t <strong>en</strong> het<br />

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut,<br />

Antwerp<strong>en</strong> (5 november).<br />

º Doc<strong>en</strong>t collegereeks ‘Herman<br />

Gorter tot 1897’ (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met prof. dr. J.D.F. van<br />

Halsema) aan de Vrije Universiteit<br />

Amsterdam (september-december).<br />

A. Kets-Vree<br />

º Lezing ‘Ontstaan <strong>en</strong> publicatie<br />

van Bijkaarts Boze Briev<strong>en</strong>; over de<br />

uitgave van de Volledige Werk<strong>en</strong> van<br />

Willem Frederik Hermans’ ter<br />

geleg<strong>en</strong>heid van de pres<strong>en</strong>tatie<br />

van Ronald Hav<strong>en</strong>aar, Muiz<strong>en</strong>hol.<br />

Nederland volg<strong>en</strong>s Willem Frederik<br />

Hermans, Koninklijke Bibliotheek<br />

D<strong>en</strong> Haag (25 april). Tekst op:<br />

http://www.chi.knaw.nl/<br />

nieuwetijd/hermans/pdf/<br />

bijkaart.pdf.<br />

º Voordracht <strong>voor</strong> Bestuur <strong>en</strong> relaties<br />

van het Willem Frederik<br />

Hermans Instituut over de uitgave<br />

van de Volledige Werk<strong>en</strong> van Willem<br />

Frederik Hermans, Amsterdam<br />

(14 mei).<br />

º Voordracht Faculty Club Erasmus<br />

Universiteit over de uitgave van<br />

de Volledige Werk<strong>en</strong> van Willem<br />

Frederik Hermans, Rotterdam (22<br />

oktober).<br />

º Gastcollege <strong>voor</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de<br />

Masteropleiding Nederlands van<br />

de Rijksuniversiteit Groning<strong>en</strong><br />

(‘Tr<strong>en</strong>ds in de Neerlandistiek’),<br />

Groning<strong>en</strong> (3 november).<br />

º Organisatie van de vijfde Studiedag<br />

Tekstg<strong>en</strong>ese ‘De geboorte van<br />

het vers’ in sam<strong>en</strong>werking met het<br />

AMVC-Letter<strong>en</strong>huis, het C<strong>en</strong>trum<br />

<strong>voor</strong> Teksteditie <strong>en</strong> Bronn<strong>en</strong>studie<br />

(KANTL), de Universiteit G<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />

de Werkgroep G<strong>en</strong>ese, Antwerp<strong>en</strong><br />

(5 november).<br />

º Gastcollege <strong>voor</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de<br />

Vakgroep Nederlandse Literatuur<br />

<strong>en</strong> Algem<strong>en</strong>e <strong>en</strong> Vergelijk<strong>en</strong>de<br />

Literatuurwet<strong>en</strong>schap van de<br />

Universiteit G<strong>en</strong>t (18 november).<br />

º Copromotor <strong>voor</strong> het AIO-project<br />

‘Herman Gorter: Lyrische<br />

poëzie 1886-1905’ van drs. H. van<br />

Kemp<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>werking met<br />

de Vrije Universiteit Amsterdam;<br />

promotor prof. dr. J.D.F. van<br />

Halsema.<br />

º Adviser<strong>en</strong>d lid van de<br />

Beheerscommissie van het Archief<br />

Willem Frederik Hermans.<br />

º Lid van de Stuurgroep <strong>en</strong> de<br />

Redactieraad van het Van Gogh<br />

Briev<strong>en</strong>project.<br />

º Lid van de Adviesraad<br />

Correspond<strong>en</strong>tie Willem Wits<strong>en</strong>.<br />

H.J.M. Nell<strong>en</strong><br />

º Lezing ‘Codes of confid<strong>en</strong>tiality in<br />

Grotius’ correspond<strong>en</strong>ce’, tijd<strong>en</strong>s<br />

de ‘Twelfth bi<strong>en</strong>nial international<br />

interdisciplinary confer<strong>en</strong>ce’ van<br />

de Society for Textual Scholarship,<br />

New York (19-22 maart).<br />

º Bijdrage aan de organisatie van de<br />

Neolatinist<strong>en</strong>dag (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met de Belgische zusterver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>en</strong> Oikos) (5 juni).<br />

º Lezing (in sam<strong>en</strong>werking met<br />

S. Surdèl) ‘Classical philology<br />

overige activiteit<strong>en</strong> 61

and early humanism in the Low<br />

Countries. Research for Europa<br />

Humanistica’, Bonn, International<br />

Association for Neo-Latin Studies<br />

(3-9 augustus).<br />

º Voordracht bij de pres<strong>en</strong>tatie van<br />

de bundel Hein Kluiver, e<strong>en</strong> Zeeuws<br />

cultuurhistoricus, Zeeuws Archief,<br />

Middelburg (30 augustus).<br />

º Studieverblijf <strong>voor</strong> Europa<br />

Humanistica te Parijs (9-22 december).<br />

º Bijdrage aan de organisatie van<br />

e<strong>en</strong> themagroep over Hugo<br />

de Groots De iure praedae (NIAS,<br />

Wass<strong>en</strong>aar).<br />

º Secretariaat van het<br />

Neolatinist<strong>en</strong>verband (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met D.K.W. van Miert <strong>en</strong><br />

A. Wesseling).<br />

º Begeleiding <strong>en</strong> coördinatie van de<br />

uitgave van de Poemata van Hugo<br />

de Groot.<br />

º Bestuurslid van de Stichting<br />

Grotiana.<br />

M. van Oosterhout<br />

º Lezing ‘De Posteriora van Hugo<br />

Grotius’, tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> symposium<br />

van de onderzoeksgroep De<br />

Antieke Wereld, Nijmeg<strong>en</strong> (17<br />

oktober).<br />

A.M.I. van Opp<strong>en</strong>raay<br />

º Secretaris van het redactiecomité<br />

van de Aristoteles Semitico-Latinus.<br />

L.C. Palm<br />

º Lezing ‘Leeuw<strong>en</strong>hoek and microscopy<br />

in the Dutch Republic<br />

in the 17th and 18th c<strong>en</strong>turies’,<br />

Nagahama, Japan (8 november).<br />

º Redactiesecretaris van De Achtti<strong>en</strong>de<br />

Eeuw. Docum<strong>en</strong>tatieblad van de<br />

Werkgroep Achtti<strong>en</strong>de Eeuw.<br />

º Redactielid van de Nieuwe<br />

Nederlandse Bijdrag<strong>en</strong> tot de Geschied<strong>en</strong>is<br />

der G<strong>en</strong>eeskunde, Natuurwet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>,<br />

Wiskunde <strong>en</strong> Techniek.<br />

S. Surdèl<br />

º Lezing (in sam<strong>en</strong>werking met<br />

H.J.M. Nell<strong>en</strong>) ‘Classical philology<br />

and early humanism in the Low<br />

Countries. Research for Europa<br />

Humanistica’, Bonn, International<br />

Association for Neo-Latin Studies<br />

(3-9 augustus).<br />

º Studieverblijf <strong>voor</strong> Europa<br />

Humanistica te Parijs (21 september-5<br />

oktober).<br />

M.J. Teeuw<strong>en</strong><br />

º Oppositie bij de promotie van dr.<br />

W. Engelbrecht (18 juni).<br />

º Collegereeks Middeleeuws Latijn<br />

aan de Universiteit Utrecht (september-oktober).<br />

B. Thijs<br />

º Lezing over ‘Rederijkers over<br />

hun stad’, gehoud<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de<br />

werkgroep Beeld<strong>en</strong> van Leid<strong>en</strong>,<br />

Universiteit Leid<strong>en</strong> (15 april).<br />

º Hoofdredactie van de Zev<strong>en</strong><br />

Provinciënreeks van uitgeverij<br />

Verlor<strong>en</strong> (Hilversum).<br />

º Eindredactie van: A. Tønnes<strong>en</strong>, ‘Al<br />

het Hollandse volk dat hier nu woont’.<br />

Nederlanders in Helsingør, circa 1550-<br />

1600 (Hilversum 2003).<br />

J. Trapman<br />

º Lezing ‘Erasmus in de Goud<strong>en</strong><br />

Eeuw’, Historisch Gezelschap te<br />

’s-Grav<strong>en</strong>hage (24 januari).<br />

º Organisatie (in sam<strong>en</strong>werking<br />

met B. Westerweel) van de 24e<br />

‘Erasmus Birthday Lecture’ in<br />

Leid<strong>en</strong> (23 oktober).<br />

º Secretaris van de Conseil international<br />

pour l’édition des œuvres<br />

complètes d’Erasme.<br />

º Voorzitter van de<br />

Redactiecommissie van de Opera<br />

Omnia Erasmi.<br />

62 jaarverslag chi 2003

º Secretaris van de Erasmus of<br />

Rotterdam Society.<br />

º Lid van het Advisory Committee<br />

van de Collected Works of Erasmus.<br />

º Redactielid van het Erasmus-project<br />

van Ath<strong>en</strong>aeum-Polak & Van<br />

G<strong>en</strong>nep.<br />

º Redactielid van het Nederlands<br />

Archief <strong>voor</strong> Kerkgeschied<strong>en</strong>is/Dutch<br />

Review of Church History.<br />

º Redactielid van het Biografisch<br />

Lexicon <strong>voor</strong> de Geschied<strong>en</strong>is van het<br />

Nederlandse Protestantisme.<br />

º Lid van het ‘Comitato sci<strong>en</strong>tifico’<br />

van de Studi e testi per la storia della tolleranza<br />

in Europa nei secoli XVI-XVIII.<br />

º Bestuurslid van de Ver<strong>en</strong>iging<br />

van Vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> der Koninklijke<br />

Bibliotheek.<br />

º P<strong>en</strong>ningmeester van de<br />

Fédération Internationale des<br />

Sociétés et Instituts pour l’Étude<br />

de la R<strong>en</strong>aissance (FISIER).<br />

O. Weijers<br />

º Correctie van de kopij van het<br />

Novum Glossarium Mediae Latinitatis.<br />

º Begeleiding van het postdoc-project<br />

van Pascale Duhamel in Parijs<br />

over ‘Les questions disputées de<br />

musique de l’Université de Paris’.<br />

º Begeleiding van de thèse de<br />

doctorat van Bénédicte Sère over<br />

‘L’amitié dans les comm<strong>en</strong>taires<br />

sur l’Ethique, XIII-XVe siècles’.<br />

º Lezing ‘La Commissio Leonina et<br />

l’histoire intellectuelle’ tijd<strong>en</strong>s<br />

e<strong>en</strong> studiedag in Parijs, Sorbonne<br />

(Paris-IV) (13 december).<br />

º Bestuurslid van de FIDEM<br />

(Fédération Internationale des<br />

Instituts d’Etudes Médiévales).<br />

º Voorzitter van de Nederlandse<br />

redactiecommissie van het<br />

Repertorium Fontium Historiae Medii<br />

Aevi (Potthast) <strong>en</strong> <strong>voor</strong>bereiding<br />

van de kopij <strong>voor</strong> dit repertorium.<br />

º Hoofdredactie, met Louis Holtz,<br />

van de reeks Studia Artistarum.<br />

º Lid van de redactiecommissie van<br />

ALMA (Archivum Latinitatis Medii Aevi).<br />

º Lid van het redactiecomité van de<br />

Aristoteles Latinus.<br />

º Lid van het redactiecomité van de<br />

Aristoteles Semitico-Latinus.<br />

º Lid van het redactiecomité van ‘Les<br />

lieux de savoir’ (vierdelige publicatie<br />

over de ‘pratiques intellectuelles’<br />

onder leiding van Christian<br />

Jacob, CNRS, Paris).<br />

L.S. Wierda<br />

º Eindredacteur van Groninger Kerk<strong>en</strong>,<br />

kwartaaltijdschrift uitgegev<strong>en</strong><br />

door de Stichting Oude Groninger<br />

Kerk<strong>en</strong>.<br />

º Secretaris van de afdeling<br />

Noord van de Maatschappij der<br />

Nederlandse Letterkunde.<br />

overige activiteit<strong>en</strong> 63

Pres<strong>en</strong>taties verteg<strong>en</strong>woordiging<strong>en</strong> <br />

stages<br />

PRESENTATIES<br />

In wissel<strong>en</strong>de sam<strong>en</strong>stelling<strong>en</strong><br />

verzorgd<strong>en</strong> medewerkers van het<br />

CHI gedur<strong>en</strong>de het jaar pres<strong>en</strong>taties<br />

<strong>voor</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. In 2003 werd<br />

het Instituut onder andere bezocht<br />

door groep<strong>en</strong> van de universiteit<strong>en</strong><br />

van Groning<strong>en</strong>, Amsterdam (UvA;<br />

Minoropleiding Redacteur/Editor)<br />

<strong>en</strong> Utrecht.<br />

VERTEGENWOORDIGINGEN<br />

º Congres ‘Parallel Cities’ over de<br />

relatie tuss<strong>en</strong> Hollandse sted<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> sted<strong>en</strong> overzee, Amsterdam (31<br />

januari <strong>en</strong> 1 februari).<br />

º Akademielezing<strong>en</strong> (februari, oktober).<br />

º Liber workshop microfilming<br />

and digitisation for preservation,<br />

Koninklijke Bibliotheek, D<strong>en</strong><br />

Haag (14 <strong>en</strong> 15 april).<br />

º Focqu<strong>en</strong>broch-symposium,<br />

Amsterdam (22 april).<br />

º Vijfti<strong>en</strong>de Colloquium<br />

Neerlandicum van de<br />

Internationale Ver<strong>en</strong>iging <strong>voor</strong><br />

Neerlandistiek, Groning<strong>en</strong> (25-27<br />

augustus).<br />

º ‘Digitale Bibliothek - Digitale<br />

Edition’. Forum der Editorinn<strong>en</strong><br />

und Editor<strong>en</strong> der philosophisch<strong>en</strong><br />

und theologisch<strong>en</strong> Mediävistik,<br />

Albertus-Magnus-Institut, Bonn<br />

(25 oktober).<br />

º Text Encoding Initiative, led<strong>en</strong>bije<strong>en</strong>komst,<br />

Nancy (7-8 november<br />

2003).<br />

º Stemmatologiedag, Vrije<br />

Universiteit Amsterdam, NIAS,<br />

Wass<strong>en</strong>aar (21 november).<br />

º Pres<strong>en</strong>tatie C<strong>en</strong>trum <strong>voor</strong><br />

Teksteditie <strong>en</strong> Bronn<strong>en</strong>studie,<br />

Koninklijke Academie<br />

<strong>voor</strong> Nederlandse Taal- <strong>en</strong><br />

Letterkunde, G<strong>en</strong>t (21 november).<br />

º ‘The book as artefact’. Third colloquium<br />

of the European Society for<br />

Textual Scholarship, Kop<strong>en</strong>hag<strong>en</strong><br />

(21-23 november).<br />

STAGES<br />

Andrea van Leerdam (Universiteit<br />

Utrecht): Project ‘Vinc<strong>en</strong>t van<br />

Gogh: Briefwisseling’.<br />

Rebecca Lingstuyl (Universiteit<br />

Leid<strong>en</strong>): Project<strong>en</strong> ‘Herman<br />

Gorter: Lyrische poëzie (1886-<br />

1905)’ <strong>en</strong> ‘Herman Gorter:<br />

Correspond<strong>en</strong>tie’.<br />

Irna van der Wekke (Universiteit<br />

Utrecht): Project<strong>en</strong> ‘Herman<br />

Gorter: Lyrische poëzie (1886-<br />

1905) <strong>en</strong> ‘Herman Gorter:<br />

Correspond<strong>en</strong>tie’.<br />

Johan Jans<strong>en</strong> (Rijksuniversiteit<br />

Groning<strong>en</strong>): Project ‘Willem<br />

Frederik Hermans, Volledige<br />

Werk<strong>en</strong>’.<br />

Erika van Bommel (Universiteit<br />

Utrecht): Project ‘Willem Frederik<br />

Hermans, Volledige Werk<strong>en</strong>’.<br />

Jolanda Hamers (Universiteit van<br />

Amsterdam): Project ‘Willem<br />

Frederik Hermans, Volledige<br />

Werk<strong>en</strong>’.<br />

Inge Broekman (Rijksuniversiteit<br />

Groning<strong>en</strong>): Project ‘Johannes<br />

Antonides van der Goes: Ystroom’.<br />

Pres<strong>en</strong>taties verteg<strong>en</strong>woordiging<strong>en</strong> stages 65

Zusamm<strong>en</strong>fassung Für das Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut (chi) war<br />

2003 ein produktives Jahr. Die wiss<strong>en</strong>schaftlich<strong>en</strong><br />

Mitarbeiter zeichnet<strong>en</strong> verantwortlich für<br />

19 Bücher, Zeitschrift<strong>en</strong>nummern und digitale<br />

Edition<strong>en</strong>, 41 Artikel und 7 Rez<strong>en</strong>sion<strong>en</strong>.<br />

Das Erschein<strong>en</strong> einiger Publikation<strong>en</strong> wurde<br />

festlich begang<strong>en</strong>, so am 14. November, als in<br />

der Koninklijke Bibliotheek in D<strong>en</strong> Haag nicht<br />

w<strong>en</strong>iger als fünf Bücher aus der Taufe gehob<strong>en</strong><br />

wurd<strong>en</strong>. Im Rahm<strong>en</strong> des Projekts ‘Lanceloet, de<br />

Middelnederlandse vertaling van de Lancelot<br />

<strong>en</strong> prose overgeleverd in de Lancelotcompilatie’<br />

erschi<strong>en</strong> De Middelnederlandse Perceval-traditie von<br />

Soetje Ida Opp<strong>en</strong>huis de Jong. Von der kritisch<strong>en</strong><br />

Summary For the Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Institute, 2003 was<br />

a productive year. chi’s research staff were responsible<br />

for the publication of 19 books, issues<br />

of journals and web editions, 41 articles and 7<br />

reviews. The appearance of some of these publications<br />

was marked by festivities. On 14 November,<br />

for example, no less than five new books were<br />

launched in the Koninklijke Bibliotheek.<br />

As part of the project <strong>en</strong>titled ‘Lanceloet, de<br />

Middelnederlandse vertaling van de Lancelot <strong>en</strong><br />

prose overgeleverd in de Lancelotcompilatie’,<br />

Soetje Ida Opp<strong>en</strong>huis de Jong pres<strong>en</strong>ted De<br />

Middelnederlandse Perceval-traditie. On the same day,<br />

Résumé L’année 2003 a été particulièrem<strong>en</strong>t féconde pour<br />

l’Institut Constantijn Huyg<strong>en</strong>s (chi). Le personnel<br />

sci<strong>en</strong>tifique de l’Institut a publié pas moins<br />

de dix-neuf livres, revues et éditions numériques,<br />

ainsi que quarante et un articles et sept rec<strong>en</strong>sions.<br />

La parution de certaines de ces publications<br />

a donné lieu à des festivités. Le 14 novembre,<br />

cinq livres ont été portés sur les fonts baptismaux<br />

dans les locaux de la Bibliothèque royale,<br />

à La Haye. Dans le cadre du projet « Lanceloet, de<br />

Middelnederlandse vertaling van de Lancelot <strong>en</strong> prose<br />

overgeleverd in de Lancelotcompilatie » (Lancelot, la<br />

traduction <strong>en</strong> moy<strong>en</strong> néerlandais du Lancelot<br />

<strong>en</strong> prose transmise dans la compilation de<br />

66 jaarverslag chi 2003

Textedition von Willem Elsschots Volledig Werk<br />

(hrsg. von Peter de Bruijn unter Mitarbeit von<br />

Wi<strong>en</strong>eke ’t Ho<strong>en</strong> und Lily Hunter) erschi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

die Bände 7 und 8 – P<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> und Het Tankschip –,<br />

nachdem bereits im Juni die Bände 5 und 6 – Kaas<br />

und Tsjip / De Leeuw<strong>en</strong>temmer – im Antwerp<strong>en</strong>er<br />

amvc-Letter<strong>en</strong>huis vorgestellt word<strong>en</strong> war<strong>en</strong>.<br />

Marik<strong>en</strong> Teeuw<strong>en</strong> stellte ihr Studie The vocabulary<br />

of intellectual life in the middle ages vor, die das Projekt<br />

civicima (Comité International du Vocabulaire<br />

des Institutions et de la Communication<br />

Intellectuelles au Moy<strong>en</strong> Age) als zehnter, zusamm<strong>en</strong>fass<strong>en</strong>der<br />

Band zum Abschluß bringt. Das<br />

Projekt lief seit 1985 und wurde unter Leitung<br />

parts 7 and 8, P<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> and Het Tankschip, appeared<br />

of the critical edition of Willem Elsschot’s Volledig<br />

Werk (prepared by Peter de Bruijn in collaboration<br />

with Wi<strong>en</strong>eke ’t Ho<strong>en</strong> and Lily Hunter), after<br />

parts 5 and 6, Kaas and Tsjip / De Leeuw<strong>en</strong>temmer,<br />

had made there appearance earlier in the year<br />

at the amvc-Letter<strong>en</strong>huis in Antwerp. Marik<strong>en</strong><br />

Teeuw<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ted her The vocabulary of intellectual<br />

life in the middle ages, the t<strong>en</strong>th and final, summarizing<br />

volume of the civicima project (Comité<br />

International du Vocabulaire des Institutions et<br />

de la Communication Intellectuelles au Moy<strong>en</strong><br />

Age). This project had be<strong>en</strong> set up in 1985 and was<br />

von Dr. Olga Weijers international unterstützt.<br />

Schließlich erschi<strong>en</strong><strong>en</strong> als Gesch<strong>en</strong>k für die<br />

Anwes<strong>en</strong>d<strong>en</strong> und für Kontakte des chi auch<br />

noch – in einem schön gestaltet<strong>en</strong> Bändch<strong>en</strong> mit<br />

dem Titel De tekst bij u thuis [Der Text bei Ihn<strong>en</strong> zuhause]<br />

– die Festvorträge von Paul Schnabel und<br />

Nelleke Noordervliet zum 10jährig<strong>en</strong> Besteh<strong>en</strong><br />

des Instituts im Dezember 2002.<br />

Am 14. November 2003 erblickte aber<br />

nicht nur Gedrucktes das Licht der Welt. Der<br />

Informatiker des chi, Drs. Peter Boot, führte<br />

mit einem virtuell<strong>en</strong> Rundgang die neue, von<br />

Zeezeil<strong>en</strong> in Amsterdam <strong>en</strong>twickelte Webseite<br />

des Instituts vor: www.chi.knaw.nl. Die Seite<br />

supported by an international group of scholars<br />

led by Dr Olga Weijers. Finally, 14 November also<br />

saw the pres<strong>en</strong>tation of De tekst bij u thuis, comprising<br />

the papers read by Paul Schnabel and<br />

Nelleke Noordervliet during the celebration of<br />

chi’s t<strong>en</strong>th anniversary on 19 December 2002, a<br />

spl<strong>en</strong>didly designed booklet giv<strong>en</strong> to the guests<br />

pres<strong>en</strong>t and other contacts of the Institute.<br />

But it was not only printed matter that was<br />

pres<strong>en</strong>ted on 14 November: chi’s information<br />

sci<strong>en</strong>tist, Peter Boot, gave a virtual introductory<br />

tour of our new website, designed by Zeezeil<strong>en</strong><br />

in Amsterdam: www.chi.knaw.nl. This new site is<br />

Lancelot), Soetje Ida Opp<strong>en</strong>huis de Jong a publié récapitulatif, du projet du civicima (Comité<br />

De Middelnederlandse Perceval-traditie (La tradition de international du Vocabulaire des Institutions et<br />

Perceval <strong>en</strong> moy<strong>en</strong> néerlandais). En collaboration de la Communication intellectuelles au Moy<strong>en</strong><br />

avec Wi<strong>en</strong>eke ’t Ho<strong>en</strong> et Lily Hunter, Peter de Âge), un projet lancé <strong>en</strong> 1985 sous la direction de<br />

Bruijn a poursuivi la réalisation de l’édition criti- Olga Weijers et qui a bénéficié du souti<strong>en</strong> de cherque<br />

des Œuvres complètes de Willem Elsschot, <strong>en</strong> cheurs de plusieurs pays. Enfin, a été publiée le 14<br />

publiant le 14 novembre les tomes 7 et 8: P<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> novembre une jolie plaquette intitulée De tekst bij<br />

(P<strong>en</strong>sion) et Het tankschip (Le bateau-citerne). Les u thuis (Le texte à domicile) reproduisant le texte<br />

tomes 5 et 6 de la série – Kaas (Fromage) et Tsjip / intégral des causeries que Nelleke Noordervliet<br />

De leeuw<strong>en</strong>temmer (Tchip / Le dompteur de lions) et Paul Schnabel ont données à l’occasion du<br />

– avai<strong>en</strong>t été prés<strong>en</strong>tés précédemm<strong>en</strong>t dans l’an- dixième anniversaire du chi, le 19 décembre 2002.<br />

née, à la Maison des Lettres amvc (Archief <strong>en</strong> Museum Cette plaquette, qui a été distribuée à toutes les<br />

<strong>voor</strong> het Vlaamse Cultuurlev<strong>en</strong>) à Anvers. Marik<strong>en</strong> personnes prés<strong>en</strong>tes le 14 novembre, constituera<br />

Teeuw<strong>en</strong> a prés<strong>en</strong>té son The vocabulary of intellectual une belle « carte de visite » que le chi sera fier<br />

life in the middle ages, le dixième et dernier volume, d’offrir à ses relations.<br />

publicaties 67

wird aktiv wie interaktiv die neue Visit<strong>en</strong>karte<br />

des chi sein, auf der nicht nur Information<strong>en</strong><br />

über Zielstellung, Projekte, Mitarbeiter und<br />

Publikation<strong>en</strong> zu find<strong>en</strong> sind, sondern auch<br />

digitale Publikation<strong>en</strong>, wie z.B. die digitale<br />

Fassung der in der Reihe ‘Middeleeuwse<br />

Verzamelhandschrift<strong>en</strong> uit de Nederland<strong>en</strong>’<br />

erschi<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>en</strong> Geraardsbergse Handschrift. Auch Hugo<br />

Grotius’ biblisches Drama Sophompaneas und<br />

eine vorläufige Arbeitsedition von Antonides<br />

van der Goes’ Ystroom steh<strong>en</strong> inzwisch<strong>en</strong> auf der<br />

chi-Webseite. Außerdem wird im Rahm<strong>en</strong> des<br />

‘Emblem Project Utrecht’, an dem das chi beteiligt<br />

ist, eine web-Edition von Jacob Cats’ Sinne- <strong>en</strong><br />

meant as an active and interactive calling card for<br />

the chi, not only providing information about<br />

the Institute’s aims, projects, staff and publications,<br />

but also offering a platform for digital<br />

publications. One such work is the digital version<br />

of the Geraardsbergse Handschrift, which had appeared<br />

in print earlier in the series ‘Middeleeuwse<br />

Verzamelhandschrift<strong>en</strong> uit de Nederland<strong>en</strong>’.<br />

Other works on the website include Hugo<br />

Grotius’ biblical drama Sophompaneas and a provisional<br />

draft of Antonides van der Goes’ Ystroom.<br />

Furthermore, the site is host to Jacob Cats’ Sinne-<br />

<strong>en</strong> minnebeeld<strong>en</strong> (already published in the series<br />

minnebeeld<strong>en</strong> aus der Reihe ‘Monum<strong>en</strong>ta Literaria<br />

Neerlandica’ angebot<strong>en</strong>. Diese Edition<strong>en</strong> sind mit<br />

zusätzlich<strong>en</strong> digital<strong>en</strong> Hilfsmitteln für die wiss<strong>en</strong>schaftliche<br />

B<strong>en</strong>utzung angereichert.<br />

Die zweite große chi-Präs<strong>en</strong>tation fand<br />

am 10. Dezember in der Aula der Koninklijke<br />

Bibliotheek statt. Drei neue Bände der Erasmi<br />

Opera Omnia wurd<strong>en</strong> vorgestellt und dem<br />

Präsid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> der Koninklijke Nederlandse<br />

Akademie van Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> (knaw), Prof. Dr.<br />

W.J.M. Levelt, überreicht. Es betraf zwei Bände<br />

der Annotationes in Novum Testam<strong>en</strong>tum, hrsg. von P.F.<br />

Hovingh bzw. von M.L. van Poll-van de Lisdonk,<br />

sowie ein<strong>en</strong> Band Apologiae, hrsg. von E. Rummel<br />

‘Monum<strong>en</strong>ta Literaria Neerlandica’), a product of<br />

the ‘Emblem Project Utrecht’, in which chi also<br />

participates. The digital version of these works is<br />

<strong>en</strong>riched with extra aids for scholarly research.<br />

The other major chi pres<strong>en</strong>tation took place<br />

on 10 December in the hall of the Koninklijke<br />

Bibliotheek in The Hague. Three new volumes of<br />

Erasmi Opera Omnia were pres<strong>en</strong>ted to the Presid<strong>en</strong>t<br />

of the Koninklijke Nederlandse Akademie van<br />

Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> (knaw), Professor W.J.M. Levelt:<br />

two parts of the Annotationes in Novum Testam<strong>en</strong>tum,<br />

prepared by P.F. Hovingh and M.L. van Pollvan<br />

de Lisdonk respectively, and one part of the<br />

Mais les nouvelles technologies étai<strong>en</strong>t, el- de manuscrits médiévaux). Le drame biblique<br />

les aussi, prés<strong>en</strong>tes le 14 novembre: Peter Boot, de Hugo Grotius Sophompaneas et une édition de<br />

l’informatici<strong>en</strong> du chi, a prés<strong>en</strong>té le nouveau site travail provisoire de l’Ystroom d’Antonides van der<br />

internet de l’Institut (www.chi.knaw.nl), conçu Goes ont été placés <strong>en</strong>tre-temps sur le site du chi.<br />

par la société Zeezeil<strong>en</strong> à Amsterdam, <strong>en</strong> emme- Par ailleurs, le site propose, dans le cadre du pronant<br />

toute l’assistance dans une visite virtuelle jet Emblem d’Utrecht, avec lequel le chi a conclu<br />

du site, qui est appelé à dev<strong>en</strong>ir un instrum<strong>en</strong>t un accord de coopération, une édition numérique<br />

de communication privilégié – actif et interactif du Sinne- <strong>en</strong> minnebeeld<strong>en</strong> (Symboles et poèmes cour-<br />

– du chi: non seulem<strong>en</strong>t il donnera des informatois) de Jacob Cats (publié précédemm<strong>en</strong>t dans<br />

tions sur l’objectif, les projets, les collaborateurs la série Monum<strong>en</strong>ta Literaria Neerlandica). La version<br />

et les publications de l’Institut, mais il sera aussi numérique de ces ouvrages est <strong>en</strong>richie de nom-<br />

un support numérique pour des publications. breux auxiliaires de recherche.<br />

Une de ces publications est la version numéri-<br />

La seconde grande journée de prés<strong>en</strong>tation<br />

que du Geraardsbergse Handschrift, publié dans la du chi a eu lieu le 10 décembre, dans la salle de<br />

série « Middeleeuwse Verzamelhandschrift<strong>en</strong> » (Recueils confér<strong>en</strong>ces de la Bibliothèque royale, à La Haye.<br />

68 jaarverslag chi 2003

und E. Rabbie. Prof. Rummel von der University<br />

of Toronto (Canada) sprach über ‘Carpet citius<br />

aliquis quam imitabitur: The critical reception of<br />

Erasmus’ Annotations’. Der Vortrag wurde d<strong>en</strong><br />

Anwes<strong>en</strong>d<strong>en</strong> als Büchlein überreicht.<br />

Die Erasmus-Edition ist eines der viel<strong>en</strong> chi-<br />

Projekte, die in nationaler und/oder internationaler<br />

Zusamm<strong>en</strong>arbeit mit Universität<strong>en</strong>,<br />

ander<strong>en</strong> wiss<strong>en</strong>schaftlich<strong>en</strong> Einrichtung<strong>en</strong><br />

und Fachwiss<strong>en</strong>schaftlern <strong>en</strong>tsteht. Diese<br />

Zusamm<strong>en</strong>arbeit wurde 2003 int<strong>en</strong>siviert<br />

und erweitert. So wurde das gemeinsame<br />

Forschungsprogramm mit dem Pariser<br />

Apologiae, edited by E. Rummel and E. Rabbie.<br />

Professor Rummel of the University of Toronto<br />

(Canada) delivered a paper <strong>en</strong>titled ‘Carpet citius<br />

aliquis quam imitabitur: The critical reception of<br />

Erasmus’ Annotations’. The text of her paper was<br />

made available as a booklet to the other guests.<br />

Editing Erasmus’ works is one of the many<br />

projects carried out by the chi in partnership<br />

with universities, other research institutions and<br />

experts at home and abroad. In 2003 these cooperative<br />

projects were str<strong>en</strong>gth<strong>en</strong>ed and expanded.<br />

One example of this is the r<strong>en</strong>ewal of the joint<br />

Institut de Recherche et d’Histoire des Textes<br />

(irht/cnrs) erneuert. Die 2002 begonn<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

Besprechung<strong>en</strong> über ein internationales<br />

Graduiert<strong>en</strong>kolleg (ein Doktorand<strong>en</strong> auf dem<br />

Gebiet der Editionswiss<strong>en</strong>schaft begleit<strong>en</strong>des<br />

Programm) wurd<strong>en</strong> fortgeführt: im Mai fand<br />

im chi ein Gespräch zwisch<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Initiator<strong>en</strong>,<br />

d<strong>en</strong> Professor<strong>en</strong> Dr. Thomas Bein und Dr. Axel<br />

Gellhaus (beide von der Rheinisch-Westfälisch<strong>en</strong><br />

Technisch<strong>en</strong> Hochschule Aach<strong>en</strong>), und Dr.<br />

Annemarie Kets-Vree, Dr. Marijke Gumbert-<br />

Hepp und Dr. Jan Gielk<strong>en</strong>s statt. Das chi hat sich<br />

bereit erklärt, ein<strong>en</strong> Beitrag zum Graduiert<strong>en</strong>kolleg<br />

zu liefern. Der Start des Projekts ist abhängig<br />

research programme run by the Institute and the<br />

Institut de Recherche et d’Histoire des Textes<br />

(irht/cnrs) in Paris. Negotiations continue on<br />

the institution of an international Graduiert<strong>en</strong>kolleg,<br />

a supervised PhD programme in textual editing<br />

for 12 to 16 graduates: in May, talks were<br />

held at the chi betwe<strong>en</strong> the initiators of this<br />

postgraduate programme, Professor Thomas<br />

Bein and Professor Axel Gellhaus (both of the<br />

Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule<br />

Aach<strong>en</strong>), and Dr Annemarie Kets-Vree, Dr Marijke<br />

Gumbert-Hepp and Dr Jan Gielk<strong>en</strong>s on behalf of<br />

the chi. While the chi expressed willingness to<br />

À cette occasion, trois nouveaux volumes des œu- l’un des nombreux projets du chi réalisés dans<br />

vres complètes d’Érasme (Erasmi Opera Omnia) ont le cadre de coopérations, nationales et interna-<br />

été prés<strong>en</strong>tés et offerts au présid<strong>en</strong>t de l’Acadétionales, avec des universités, des chercheurs et<br />

mie royale néerlandaise des Sci<strong>en</strong>ces et des Lettres d’autres instituts sci<strong>en</strong>tifiques. Ces structures de<br />

(knaw), le professeur W.J.M. Levelt: deux volumes coopération ont été r<strong>en</strong>forcées et élargies <strong>en</strong> 2003.<br />

des Annotationes in Novum Testam<strong>en</strong>tum, réalisés l’un C’est ainsi que le programme commun de recher-<br />

par P.F. Hovingh, l’autre par M.L. van Poll-van de che avec l’Institut de Recherche et d’Histoire des<br />

Lisdonk, et un volume des Apologiæ d’Érasme, réa- Textes (irht) du cnrs, à Paris, a été reconduit. Les<br />

lisé par E. Rummel et E. Rabbie. E. Rummel, pro- <strong>en</strong>treti<strong>en</strong>s sur la création d’un « Graduiert<strong>en</strong>kolleg »<br />

fesseur à l’université de Toronto (Canada) a donné international – un programme d’<strong>en</strong>cadrem<strong>en</strong>t de<br />

à cette occasion une causerie intitulée « Carpet citius 12 à 16 doctorants qui prépar<strong>en</strong>t une thèse dans le<br />

aliquis quam imitabitur: The critical reception of Erasmus’ domaine de l’édition critique – ont été poursui-<br />

Annotations », dont le texte a été distribué à l’assisvis: <strong>en</strong> mai a eu lieu au chi une r<strong>en</strong>contre <strong>en</strong>tre<br />

tance, sous la forme d’une plaquette.<br />

les initiateurs de cette formation postdoctorale,<br />

L’édition des œuvres complètes d’Érasme est le professeur Thomas Bein et le professeur Axel<br />

publicaties 69

von einer Finanzierung durch die Deutsche<br />

Forschungsgemeinschaft (dfg).<br />

In Zusamm<strong>en</strong>arbeit mit der Katholieke<br />

Universiteit Nijmeg<strong>en</strong> (Literarische Fakultät,<br />

Abt. Griechische und Lateinische Sprache und<br />

Kultur) wurde ein Promotionsprojekt zu Hugo<br />

Grotius’ späte Poesie, die Posteriora, gestartet.<br />

Das chi wird auch das durch Subv<strong>en</strong>tion der<br />

Nederlandse Organisatie <strong>voor</strong> Wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

Onderzoek (nwo) ermöglichte Projekt ‘De<br />

constructie van het Nederlands literair verled<strong>en</strong>:<br />

Ord<strong>en</strong>ing, evaluatie und pres<strong>en</strong>tatie van de<br />

literaire erf<strong>en</strong>is in de neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw’ unter<br />

der Leitung von Prof. Dr. Marita Mathijs<strong>en</strong><br />

participate in this joint project, the final decision<br />

on the realization of the plans dep<strong>en</strong>ds on funding<br />

by the Deutsche Forschungsgemeinschaft.<br />

Together with the classics departm<strong>en</strong>t of<br />

the University of Nijmeg<strong>en</strong>, chi started a PhD<br />

project on the Posteriora, the late Latin poetry<br />

of Hugo Grotius. Moreover, the Institute will<br />

also participate in a project, under the direction<br />

of Professor Marita Mathijs<strong>en</strong> (University<br />

of Amsterdam), <strong>en</strong>titled ‘De constructie van het<br />

Nederlands literair verled<strong>en</strong>: Ord<strong>en</strong>ing, evaluatie<br />

<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatie van de literaire erf<strong>en</strong>is in de<br />

neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw’, which was made possible by<br />

(Universiteit van Amsterdam) unterstütz<strong>en</strong>. Das<br />

an Dr. Jan Bloem<strong>en</strong>dal zugewies<strong>en</strong>e nwo-Vidi-<br />

Projekt ‘Latijnstalige und volkstalige cultuur.<br />

Theater <strong>en</strong> publieke opinie in de Nederland<strong>en</strong><br />

(ca. 1510–1625)’ wird in Zusamm<strong>en</strong>arbeit mit<br />

der Universiteit van Amsterdam (Geisteswiss<strong>en</strong>schaftliche<br />

Fakultät) durchgeführt werd<strong>en</strong>.<br />

Außerdem wurde eine Zusamm<strong>en</strong>arbeit mit<br />

der Delta-Reihe beschloss<strong>en</strong>, die – gefördert<br />

vom Ministerie van Onderwijs, Cultuur und<br />

Wet<strong>en</strong>schap, der Stichting Nederlandse Literaire<br />

Klassiek<strong>en</strong>, der Maatschappij der Nederlandse<br />

Letterkunde, der Werkgroep Literaire Uitgevers<br />

und dem Nederlands Literair Productie- und<br />

a grant from the Netherlands Organisation for<br />

Sci<strong>en</strong>tific Research (nwo). The nwo Vidi Project<br />

‘Latijnstalige <strong>en</strong> volkstalige cultuur. Theater <strong>en</strong><br />

publieke opinie in de Nederland<strong>en</strong> (ca. 1510-<br />

1625)’, awarded to Dr Jan Bloem<strong>en</strong>dal, will be<br />

carried out in conjunction with the Faculty of<br />

Humanities of the University of Amsterdam.<br />

Lastly, the Institute decided to participate in the<br />

Deltareeks, a series of new editions of early and classic<br />

works of Dutch literature produced under the<br />

aegis of the Dutch Ministry of Education, Culture<br />

and Sci<strong>en</strong>ce, the Stichting Nederlandse Literaire<br />

Klassiek<strong>en</strong>, the Maatschappij der Nederlandse<br />

Gellhaus, tous deux attachés à l’université technique<br />

de Rhénanie-Westphalie d’Aix-la-Chapelle, et<br />

M<br />

70 jaarverslag chi 2003<br />

me Annemarie Kets-Vree, Mme tion néerlandaise pour la Recherche sci<strong>en</strong>tifique<br />

(nwo); il s’agit du projet intitulé « De constructie<br />

Marijke Gumbert- van het Nederlands literair verled<strong>en</strong>: Ord<strong>en</strong>ing, evaluatie <strong>en</strong><br />

Hepp et M. Jan Gielk<strong>en</strong>s, pour le chi, lequel s’est pres<strong>en</strong>tatie van de literaire erf<strong>en</strong>is in de neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw »<br />

déclaré disposé à fournir une contribution au (La construction du passé littéraire néerlandais:<br />

projet. En fin de compte, la viabilité du projet de ordonnance, évaluation et prés<strong>en</strong>tation du patri-<br />

création du Graduiert<strong>en</strong>kolleg dép<strong>en</strong>d du souti<strong>en</strong> moine littéraire au xix<br />

financier de la « Deutsche Forschungsgemeinschaft ».<br />

Un projet a été lancé, <strong>en</strong> coopération avec<br />

l’université catholique de Nimègue (Faculté des<br />

Lettres, départem<strong>en</strong>t des lettres classiques), sur<br />

l’œuvre poétique latine de Hugo Grotius, les<br />

Posteriora. Le chi apportera aussi son concours à<br />

un projet qui a été r<strong>en</strong>du possible par une subv<strong>en</strong>tion<br />

de programme accordée par l’Organisa-<br />

e siècle), mis <strong>en</strong> œuvre sous<br />

la direction du professeur Marita Mathijs<strong>en</strong>, de<br />

l’université d’Amsterdam. Le projet de la nwo-<br />

Vidi, confié à Jan Bloem<strong>en</strong>dal et intitulé « Latijnstalige<br />

<strong>en</strong> volkstalige cultuur. Theater <strong>en</strong> publieke opinie in<br />

de Nederland<strong>en</strong> (ca. 1510-1625) (Culture latine et <strong>en</strong><br />

langue vulgaire. Théâtre et opinion publique aux<br />

Pays-Bas de 1510 à 1625), sera réalisé <strong>en</strong> coopération<br />

avec l’université d’Amsterdam (départem<strong>en</strong>t

Vertaling<strong>en</strong>fonds – neue Edition<strong>en</strong> von älter<strong>en</strong><br />

und klassisch<strong>en</strong> Werk<strong>en</strong> der niederländisch<strong>en</strong><br />

Literatur auf d<strong>en</strong> Markt bringt.<br />

Mehr als in früher<strong>en</strong> Jahr<strong>en</strong> bemühte sich das<br />

chi 2003 um die Weitergabe von Wiss<strong>en</strong>. Eine der<br />

Möglichkeit<strong>en</strong> ist die Ausbildung komm<strong>en</strong>der<br />

Wiss<strong>en</strong>schaftler. Das chi bietet hierfür bei einig<strong>en</strong><br />

Projekt<strong>en</strong> regelmäßig Praktikant<strong>en</strong>stell<strong>en</strong><br />

an. (Siehe dazu auch die Sonderseit<strong>en</strong> in diesem<br />

Bericht.) Praktikant<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> z.B. währ<strong>en</strong>d<br />

Führung<strong>en</strong> gewonn<strong>en</strong>, die das chi regelmäßig<br />

für Grupp<strong>en</strong>, vor allem von Stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> der<br />

Literaturwiss<strong>en</strong>schaft<strong>en</strong> an niederländisch<strong>en</strong> und<br />

Letterkunde, the Werkgroep Literaire Uitgevers<br />

and the Nederlands Literair Productie- <strong>en</strong><br />

Vertaling<strong>en</strong>fonds.<br />

In the year under review chi staff were increasingly<br />

involved in the dissemination of<br />

knowledge. One way of achieving the spread<br />

of knowledge is to train aspiring researchers in<br />

the methods of scholarship. To this <strong>en</strong>d the chi<br />

regularly offers traineeships involved in work on<br />

projects; in a special section of this Annual Report<br />

former trainees tell of their experi<strong>en</strong>ces with us.<br />

Trainees are also recruited during pres<strong>en</strong>tations<br />

flämisch<strong>en</strong> Universität<strong>en</strong>, organisiert.<br />

In Bezug auf frühere Jahre ist ein deutlicher<br />

Anstieg dieser Art Öff<strong>en</strong>tlichkeitsarbeit und auch<br />

der Zahl der Vorträge und Gastvorlesung<strong>en</strong> festzustell<strong>en</strong>,<br />

die im oder außerhalb des chi gehalt<strong>en</strong><br />

wurd<strong>en</strong>. Auch die Teilnahme an Kongress<strong>en</strong><br />

wurde int<strong>en</strong>siviert. 2003 organisierte das chi<br />

erstmals in seiner 10jährig<strong>en</strong> Geschichte auf dem<br />

zweijährlich stattfind<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Kongreß der amerikanisch<strong>en</strong><br />

Society for Textual Scholarship in<br />

New York ein eig<strong>en</strong>es Panel, ‘Made in Holland:<br />

On Editing Vinc<strong>en</strong>t van Gogh, Hugo Grotius, and<br />

Antoni van Leeuw<strong>en</strong>hoek’ (März). Ursprünglich<br />

sollt<strong>en</strong> sechs chi-Mitarbeiter – drei mit einem<br />

giv<strong>en</strong> by chi staff to visiting groups of mainly<br />

arts stud<strong>en</strong>ts from Dutch and Flemish universities.<br />

Compared with preceding years, there was<br />

a marked increase in 2003 in the number of such<br />

pres<strong>en</strong>tations and in the volume of talks and<br />

guest lectures giv<strong>en</strong> on and off the premises of the<br />

chi. There were also more visits to confer<strong>en</strong>ces.<br />

For the first time in its exist<strong>en</strong>ce the chi organized<br />

its own panel at the bi<strong>en</strong>nial confer<strong>en</strong>ce of<br />

the American Society for Textual Scholarship in<br />

New York, <strong>en</strong>titled ‘Made in Holland: On Editing<br />

Vinc<strong>en</strong>t van Gogh, Hugo Grotius, and Antoni<br />

van Leeuw<strong>en</strong>hoek’ (March). Originally, six mem-<br />

des sci<strong>en</strong>ces humaines). Le chi a égalem<strong>en</strong>t décidé Au cours de l’année 2003, les chercheurs du chi se<br />

de participer à la réalisation de la série Delta, qui sont davantage consacrés au transfert de connais-<br />

publie de nouvelles éditions d’œuvres anci<strong>en</strong>sances que les années précéd<strong>en</strong>tes, notamm<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />

nes et classiques de la littérature néerlandaise. participant à la formation de jeunes chercheurs.<br />

Ce projet est le fruit d’une coopération <strong>en</strong>tre le Le chi offre régulièrem<strong>en</strong>t des places de stage<br />

ministère de l’Enseignem<strong>en</strong>t, de la Culture et des dans le cadre de plusieurs de ses projets. Un cahier<br />

Sci<strong>en</strong>ces, l’Association des Classiques littéraires spécial du rapport annuel donne la parole à un<br />

néerlandais (Stichting Nederlandse Literaire Klassiek<strong>en</strong>), certain nombre d’anci<strong>en</strong>s stagiaires qui racont<strong>en</strong>t<br />

la Société des Lettres néerlandaises (Maatschappij leur expéri<strong>en</strong>ce au chi. Des stagiaires sont aussi<br />

der Nederlandse Letterkunde), le Groupe de travail des recrutés à la faveur des prés<strong>en</strong>tations données par<br />

Éditeurs littéraires néerlandais (Werkgroep Literaire des chercheurs du chi à des groupes de visiteurs,<br />

Uitgevers) et le Fonds néerlandais de production le plus souv<strong>en</strong>t des étudiants <strong>en</strong> lettres des uni-<br />

et de traduction d’œuvres littéraires (Nederlands versités néerlandaises et flamandes. On a assisté<br />

Literair Productie- <strong>en</strong> Vertaling<strong>en</strong>fonds).<br />

<strong>en</strong> 2003 à une augm<strong>en</strong>tation s<strong>en</strong>sible de ce type de<br />

prés<strong>en</strong>tations, de même que du nombre de confépublicaties<br />

71

Beitrag – am Kongreß teilnehm<strong>en</strong>. Weg<strong>en</strong> des<br />

droh<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Kriegs im Irak war<strong>en</strong> es letzt<strong>en</strong>dlich<br />

nur drei: H<strong>en</strong>k Nell<strong>en</strong> hielt sein<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

Vortrag, Jan Gielk<strong>en</strong>s d<strong>en</strong> von Leo Jans<strong>en</strong> und<br />

Herman Brinkman d<strong>en</strong> von Lodewijk Palm.<br />

Kleinere Delegation<strong>en</strong> nahm<strong>en</strong> u.a.<br />

teil am Kongreß ‘New Technologies, Old<br />

Texts’ in Leicester (Juli), am 15. ‘Colloquium<br />

Neerlandicum’ der Internationale Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>voor</strong> Neerlandistiek in Groning<strong>en</strong> (August)<br />

und am Colloquium ‘The Book as Artefact’ der<br />

European Society for Textual Scholarship in<br />

Kop<strong>en</strong>hag<strong>en</strong> (November). Fast eine Tradition<br />

ist bereits der Studi<strong>en</strong>tag Tekstg<strong>en</strong>ese, der seit<br />

bers of staff were to take part in the confer<strong>en</strong>ce,<br />

three of whom contributing to the panel. What<br />

with the threat of war in Iraq, however, only<br />

three members of the original delegation travelled<br />

to New York: Dr H<strong>en</strong>k Nell<strong>en</strong> delivered his<br />

own paper, and those of Leo Jans<strong>en</strong> and L.C. Palm<br />

were read by Dr Jan Gielk<strong>en</strong>s and Dr Herman<br />

Brinkman respectively.<br />

Smaller delegations participated in confer<strong>en</strong>ces<br />

and colloquia such as ‘New Technologies,<br />

Old Texts’ in Leicester (July), the Fifte<strong>en</strong>th<br />

Colloquium Neerlandicum of the Internationale<br />

Ver<strong>en</strong>iging <strong>voor</strong> Neerlandistiek in Groning<strong>en</strong><br />

einig<strong>en</strong> Jahr<strong>en</strong> im Herbst in Antwerp<strong>en</strong> in<br />

Zusamm<strong>en</strong>arbeit des chi mit dem Antwerp<strong>en</strong>er<br />

amvc-Letter<strong>en</strong>huis, dem C<strong>en</strong>trum <strong>voor</strong><br />

Teksteditie <strong>en</strong> Bronn<strong>en</strong>studies der Koninklijke<br />

Academie <strong>voor</strong> Nederlandse Taal- <strong>en</strong> Letterkunde<br />

(ctb-kantl) in G<strong>en</strong>t, der Arbeitsgruppe G<strong>en</strong>ese<br />

und der Vakgroep Nederlandse Literatuur<br />

der Universität G<strong>en</strong>t organisiert wird. 2003<br />

hieß das Thema ‘De geboorte van het vers’. Im<br />

November brachte eine Delegation des chi ein<strong>en</strong><br />

erst<strong>en</strong> Arbeitsbesuch an das junge flämische<br />

Schwesterinstitut ctb in G<strong>en</strong>t; ein Geg<strong>en</strong>besuch<br />

ist für 2004 geplant.<br />

(August) and ‘The Book as Artefact’ of the<br />

European Society for Textual Scholarship in<br />

Cop<strong>en</strong>hag<strong>en</strong> (November). An annual ev<strong>en</strong>t which<br />

is rapidly becoming a modern tradition is the<br />

Studiedag Tekstg<strong>en</strong>ese, an all-day workshop on<br />

textual g<strong>en</strong>esis held every autumn in Antwerp<br />

for a number of years now. This ev<strong>en</strong>t is organized<br />

jointly by the chi, the amvc-Letter<strong>en</strong>huis<br />

in Antwerp, the C<strong>en</strong>trum <strong>voor</strong> Teksteditie <strong>en</strong><br />

Bronn<strong>en</strong>studies of the Koninklijke Academie<br />

<strong>voor</strong> Nederlandse Taal- <strong>en</strong> Letterkunde (ctbkantl)<br />

in Gh<strong>en</strong>t, the Werkgroep G<strong>en</strong>ese and<br />

the Vakgroep Nederlandse Literatuur of the<br />

r<strong>en</strong>ces et de cours donnés par le personnel sci<strong>en</strong>tition r<strong>en</strong>onça à se r<strong>en</strong>dre à New York: seuls partifique<br />

du chi, aussi bi<strong>en</strong> intra muros qu’à l’extérieur. cipèr<strong>en</strong>t au panel H<strong>en</strong>k Nell<strong>en</strong>, qui prés<strong>en</strong>ta son<br />

La participation à des congrès a égalem<strong>en</strong>t connu propre exposé, Jan Gielk<strong>en</strong>s, qui prés<strong>en</strong>ta l’exposé<br />

un succès accru au cours de l’année écoulée. Pour de Leo Jans<strong>en</strong>, et Herman Brinkman, qui prés<strong>en</strong>ta<br />

la première fois dans son histoire, le chi a orga- l’exposé de Lodewijk Palm.<br />

nisé un panel au congrès bi<strong>en</strong>nal de la Société<br />

Des délégations plus restreintes ont notam-<br />

américaine d’édition critique de textes (Society for m<strong>en</strong>t participé au congrès « New Technologies,<br />

Textual Scholarship), <strong>en</strong> mars 2003 à New York, sous Old Texts », qui a eu lieu <strong>en</strong> juillet à Leicester, au<br />

le titre « Made in Holland: On Editing Vinc<strong>en</strong>t van Gogh, Quinzième Colloquium Neerlandicum de l’Associa-<br />

Hugo Grotius, and Antoni van Leeuw<strong>en</strong>hoek » (Fabriqué tion internationale de Langue et de Littérature<br />

aux Pays-Bas: l’édition critique de van Gogh, néerlandaises, qui a eu lieu <strong>en</strong> août à Groningue,<br />

Hugo Grotius et Antonie van Leeuw<strong>en</strong>hoek). Il et au colloque « The Book as Artefact », organisé <strong>en</strong><br />

était prévu, à l’origine, que six chercheurs du novembre à Cop<strong>en</strong>hague par la Société euro-<br />

chi particip<strong>en</strong>t au congrès, dont trois devai<strong>en</strong>t pé<strong>en</strong>ne d’édition critique de textes (European<br />

prés<strong>en</strong>ter une contribution au panel. Devant la Society for Textual Scholarship). Le chi a aussi organisé<br />

72 m<strong>en</strong>ace de guerre <strong>en</strong> Irak, une partie de la déléga- la journée d’étude Tekstg<strong>en</strong>ese jaarverslag (G<strong>en</strong>èse chi du texte)<br />

2003

Dem Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut <strong>voor</strong> <strong>tekstedities</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is stand<strong>en</strong><br />

für seine Aktivität<strong>en</strong> 26,5 Stell<strong>en</strong> (0,7 mehr als<br />

2002) verteilt über ca. 35 Person<strong>en</strong> zur Verfügung.<br />

Hiervon sind 19,2 Stell<strong>en</strong> von wiss<strong>en</strong>schaftlich<strong>en</strong><br />

Mitarbeitern besetzt. Die Betriebskost<strong>en</strong> betrug<strong>en</strong><br />

2003 insgesamt ¤ 1.618.500. Hiervon wurd<strong>en</strong><br />

84% durch die knaw getrag<strong>en</strong>, der Rest kam u.a.<br />

aus extern<strong>en</strong> Subv<strong>en</strong>tion<strong>en</strong> (z.B. nwo).<br />

2003 war für das chi also ein Jahr des Weiterarbeit<strong>en</strong>s,<br />

Abschließ<strong>en</strong>s und Publizier<strong>en</strong>s, aber auch<br />

ein Jahr des Wart<strong>en</strong>s auf ein<strong>en</strong> neu<strong>en</strong> Direktor.<br />

Was das Letzte betrifft, war noch 2002 eine be-<br />

University of Gh<strong>en</strong>t. This year’s theme was ‘The<br />

birth of verse’. In November, finally, a chi delegation<br />

paid a courtesy call on the newly-formed<br />

Flemish sister-institution, ctb, in Gh<strong>en</strong>t; a return<br />

visit is planned in 2004.<br />

The Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Institute for text editions<br />

and intellectual history performed the activities<br />

m<strong>en</strong>tioned above with a complem<strong>en</strong>t of 26.5<br />

full-time equival<strong>en</strong>t staff positions (.7 more than<br />

in 2002), occupied by some 35 individuals, with<br />

19.2 of the 26.5 positions filled by research staff.<br />

The total budget for 2003 was ¤1,618,500, 84%<br />

rat<strong>en</strong>de Kommission, besteh<strong>en</strong>d aus Prof. Dr.<br />

Frits van Oostrom (Vorsitz<strong>en</strong>der), Prof. Dr. H<strong>en</strong>k<br />

Braakhuis (chi-Direktor a.i.), Prof. Dr. Hans van<br />

Dijk (Vorsitz<strong>en</strong>der a.i. des wiss<strong>en</strong>schaftlich<strong>en</strong><br />

Beirats des chi) sowie Dr. Annemarie Kets-Vree<br />

und Gerard van Ve<strong>en</strong> (für die Mitarbeiter des<br />

chi) und Drs. C.H. Mo<strong>en</strong> und S. Premchand<br />

(für die knaw), ins Leb<strong>en</strong> geruf<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Ein<br />

erster möglicher Kandidat für d<strong>en</strong> Post<strong>en</strong> fand<br />

bei der chi-Belegschaft Zustimmung, im Laufe<br />

des Sommers wurde jedoch deutlich, daß er mit<br />

der knaw keine Übereinstimmung über die<br />

Voraussetzung<strong>en</strong> zur Leitung des Instituts erreich<strong>en</strong><br />

konnte.<br />

of which was funded by the Royal Netherlands<br />

Academy of Arts and Sci<strong>en</strong>ces (knaw) and the rest<br />

by external sources such as nwo.<br />

2003 was a year marked by ongoing work on<br />

projects and their completion, and by the publication<br />

of results; but it was also a year of waiting<br />

as the quest for a new director continued. As early<br />

as 2002 a committee consisting of Professor Frits<br />

van Oostrom (chair), Professor H<strong>en</strong>k Braakhuis<br />

(acting director chi), Professor Hans van Dijk<br />

(acting chair Research Committee of the chi),<br />

Dr Annemarie Kets-Vree and Gerard van Ve<strong>en</strong><br />

– qui est presque dev<strong>en</strong>ue une tradition –, dans L’Institut Constantijn Huyg<strong>en</strong>s pour l’édition<br />

le cadre d’une coopération avec la Maison des critique de textes et l’histoire intellectuelle a<br />

Lettres amvc d’Anvers, le C<strong>en</strong>trum <strong>voor</strong> Teksteditie accompli toutes ces activités avec un personnel<br />

<strong>en</strong> Bronn<strong>en</strong>studies (C<strong>en</strong>tre pour l’édition critique limité: 35 personnes occupant au total 26,5 pos-<br />

de textes et les études de sources) de l’Académie tes à temps complet (soit 0,7 poste de plus qu’<strong>en</strong><br />

royale de Langue et de Littérature néerlandaises 2002), dont 19,2 postes de chercheurs. Le budget<br />

(ctb-kantl) de Gand, le groupe de travail G<strong>en</strong>ese de l’Institut pour 2003 s’élevait à 1 618 500 euros,<br />

(G<strong>en</strong>èse) et le départem<strong>en</strong>t de littérature néer- dont 84 % mis à disposition par l’Académie royale<br />

landaise de l’université de Gand. Le thème ret<strong>en</strong>u néerlandaise des Sci<strong>en</strong>ces et des Lettres, le reste<br />

pour la journée d’étude de cette année était: « La prov<strong>en</strong>ant notamm<strong>en</strong>t de diverses subv<strong>en</strong>tions<br />

naissance du vers ». En novembre, une délégation<br />

du chi a r<strong>en</strong>du une visite à sa jeune homologue<br />

extérieures (de la nwo, par exemple).<br />

flamande, le ctb de Gand, pour lier connaissance. L’année 2003 aura donc été pour l’Institut<br />

Le chi devrait accueillir à son tour le ctb dans le Constantijn Huyg<strong>en</strong>s une année de travail in-<br />

courant de 2004.<br />

t<strong>en</strong>se et sout<strong>en</strong>u, ayant conduit à de nombreuses<br />

publicaties publications, mais aussi une année marquée 73 par

Anläßlich dieser Entwicklung b<strong>en</strong>annte der<br />

Vorstand der knaw eine Kommission unter<br />

Vorsitz von Prof. Dr. M.A. Sch<strong>en</strong>keveld-van der<br />

Duss<strong>en</strong>, die sich über Zukunftsperspektiv<strong>en</strong><br />

und Chanc<strong>en</strong> des chi aussprech<strong>en</strong> sollte. Die<br />

Kommission, besteh<strong>en</strong>d aus Prof. Braakhuis,<br />

Prof. Dr. Hans B<strong>en</strong>nis (Direktor des Meert<strong>en</strong>s<br />

Instituut-knaw) und J. van ’t Hek (knaw) sowie<br />

d<strong>en</strong> berat<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Mitgliedern Prof. Dr. Wiljan van<br />

d<strong>en</strong> Akker (Universiteit Utrecht; ab November<br />

2003 Direktor der Institute für Geistes- und<br />

Sozialwiss<strong>en</strong>schaft<strong>en</strong> der knaw) und Prof.<br />

Dr. Frank Willaert (Universiteit Antwerp<strong>en</strong>),<br />

reichte ihr<strong>en</strong> Bericht am 31. Oktober ein. Die<br />

repres<strong>en</strong>ting chi staff, and C.H. Mo<strong>en</strong> and S.<br />

Premchand on behalf of the knaw, was formed<br />

to advise on the appointm<strong>en</strong>t. This process produced<br />

a candidate whose possible appointm<strong>en</strong>t<br />

was greeted positively by all members of staff. In<br />

the course of the summer, however, it became<br />

clear that the pot<strong>en</strong>tial appointee and the knaw<br />

were not able to reach agreem<strong>en</strong>t on the terms<br />

under which the director was to operate.<br />

Partly as a result of this developm<strong>en</strong>t the<br />

governors of the knaw instituted a committee,<br />

chaired by Professor M.A. Sch<strong>en</strong>keveld-van der<br />

Duss<strong>en</strong>, to advise on the future prospects of the<br />

Belegschaft, der Personalrat und der wiss<strong>en</strong>schaftliche<br />

Beirat des chi lehnt<strong>en</strong> ein<strong>en</strong> Teil<br />

der Analyse des Sch<strong>en</strong>keveld-Berichts einschließlich<br />

der Schlußfolgerung<strong>en</strong> ab und unterschrieb<strong>en</strong><br />

eher d<strong>en</strong> Minderheitsstandpunkt<br />

von Prof. Dr. Willaert. Auf Grund dieser neu<strong>en</strong><br />

Entwicklung <strong>en</strong>tschloß sich der Vorstand der<br />

knaw Ende 2003, Dr. H<strong>en</strong>k Wals (stellvertret<strong>en</strong>der<br />

Direktor des Internationaal Instituut <strong>voor</strong><br />

Sociale Geschied<strong>en</strong>is-knaw) zum 1. Februar 2004<br />

für die Dauer von zwei Jahr<strong>en</strong> für drei Tage pro<br />

Woche zum Direktor des chi zu ern<strong>en</strong>n<strong>en</strong> und<br />

Dr. Annemarie Kets-Vree zur stellvertret<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

Direktorin. Die neue Direktion hat d<strong>en</strong> Auftrag<br />

Institute. On 31 October this committee, whose<br />

membership included Professor H<strong>en</strong>k Braakhuis,<br />

Professor Hans B<strong>en</strong>nis (director of the Meert<strong>en</strong>s<br />

Instituut-knaw) and J. van ’t Hek (knaw) and, in<br />

a consulting capacity, Professor Wiljan van d<strong>en</strong><br />

Akker (University of Utrecht; as from 1 November<br />

2003 director of the Institut<strong>en</strong> Geestes- <strong>en</strong> Sociale<br />

Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> of the KNAW) and Professor Frank<br />

Willaert (University of Antwerp), published its<br />

report. The staff of the chi and two important<br />

standing committees of the Institute objected<br />

to some of the analyses of the Sch<strong>en</strong>keveld<br />

committee’s report and supported the minor-<br />

l’att<strong>en</strong>te d’un nouveau directeur. Fin 2002 avait d’accord avec la knaw sur les conditions d’exer-<br />

été mise <strong>en</strong> place une Commission consultative cice de la direction de l’Institut.<br />

de nomination (la bac), présidée par le professeur À la suite notamm<strong>en</strong>t de ces développem<strong>en</strong>ts,<br />

Frits van Oostrom et compr<strong>en</strong>ant le professeur le conseil d’administration de la knaw a institué<br />

H<strong>en</strong>k Braakhuis (directeur par intérim du chi), une commission à laquelle il a confié le mandat<br />

le professeur Hans van Dijk (présid<strong>en</strong>t par inté- de m<strong>en</strong>er une réflexion sur l’av<strong>en</strong>ir et les possirim<br />

de la Commission sci<strong>en</strong>tifique du chi), Mme bilités du chi. Présidée par le professeur M.A.<br />

Annemarie Kets-Vree et M. Gerard van Ve<strong>en</strong>, re- Sch<strong>en</strong>keveld-van der Duss<strong>en</strong>, la commission se<br />

prés<strong>en</strong>tant le personnel du chi, et M. C.H. Mo<strong>en</strong> composait du professeur H<strong>en</strong>k Braakhuis, du<br />

et Mme S. Premchand, représ<strong>en</strong>tant la knaw. professeur Hans B<strong>en</strong>nis (directeur de l’Institut<br />

Dans la procédure de sélection d’un nouveau di- Meert<strong>en</strong>s de la knaw) et de M. J. van ’t Hek (de la<br />

recteur, un candidat est sorti du lot qui recueillait knaw), ainsi que de deux membres consultatifs:<br />

l’agrém<strong>en</strong>t de l’<strong>en</strong>semble du personnel. Mais il le professeur Wiljan van d<strong>en</strong> Akker (de l’Univer-<br />

apparut, dans le courant de l’été, que le nouveau sité d’Utrecht, directeur, depuis le 1<br />

directeur press<strong>en</strong>ti ne parv<strong>en</strong>ait pas à se mettre<br />

74 jaarverslag chi 2003<br />

er novembre<br />

2003, des Instituts des Sci<strong>en</strong>ces sociales et humai

ekomm<strong>en</strong>, die Betriebsführung des Instituts zu<br />

verbessern.<br />

Prof. Dr. H<strong>en</strong>k Braakhuis, seit Februar<br />

2002 Interimsdirektor, kündigte am Ende des<br />

Berichtsjahrs an, das Institut zum 1. Februar 2004<br />

zu verlass<strong>en</strong>. Das chi ist Prof. Braakhuis dankbar<br />

für die Unterstützung, die er d<strong>en</strong> Mitarbeitern<br />

währ<strong>en</strong>d der Interimszeit hat zukomm<strong>en</strong> lass<strong>en</strong>.<br />

ity report writt<strong>en</strong> by Professor Frank Willaert.<br />

At the <strong>en</strong>d of 2003 the governors of the knaw<br />

decided to appoint Dr H. Wals (deputy director<br />

of the Internationaal Instituut <strong>voor</strong> Sociale<br />

Geschied<strong>en</strong>is-knaw) director of the chi on a<br />

three-day-a-week basis for a period of two years<br />

as from 1 February 2004, and to appoint Dr<br />

Annemarie Kets-Vree deputy director. The remit<br />

of the new managem<strong>en</strong>t is to improve the operational<br />

viability of the Institute.<br />

At the <strong>en</strong>d of the year under review, Professor<br />

H<strong>en</strong>k Braakhuis, acting director since February<br />

2002, announced that he would be leaving<br />

the chi on 1 February 2004. The Constantijn<br />

Huyg<strong>en</strong>s Institute takes this opportunity to<br />

thank H<strong>en</strong>k Braakhuis for his unstinting support<br />

for members of staff while acting director.<br />

nes de la knaw) et le professeur Frank Willaert<br />

(de l’université d’Anvers). Le personnel, la comité<br />

d’<strong>en</strong>treprise et la Commission sci<strong>en</strong>tifique du chi<br />

n’étai<strong>en</strong>t pas d’accord avec une partie des analyses<br />

et des conclusions du rapport publié le 31 octobre<br />

2003 par la Commission Sch<strong>en</strong>keveld, mais souscrivai<strong>en</strong>t<br />

au rapport minoritaire du professeur<br />

Frank Willaert. Devant cette situation, le conseil<br />

d’administration de la knaw a décidé, fin 2003, de<br />

nommer, au 1<br />

publicaties 75<br />

er février 2004, pour une période de<br />

deux ans et à raison de trois jours par semaine, M.<br />

H<strong>en</strong>k Wals, directeur adjoint de l’Institut international<br />

d’histoire sociale de la knaw, à la direction<br />

du chi et Mme chargé d’améliorer la gestion de l’Institut.<br />

Le professeur H<strong>en</strong>k Braakhuis, qui assurait<br />

l’intérim depuis février 2002, a annoncé fin 2003<br />

qu’il quitterait le chi le 1<br />

Annemarie Kets-Vree, au poste<br />

de directeur suppléant. Le nouveau directeur a été<br />

er février 2004. L’Institut<br />

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s ti<strong>en</strong>t à exprimer ici toute sa<br />

gratitude à H<strong>en</strong>k Braakhuis pour le souti<strong>en</strong> qu’il a<br />

apporté au personnel du chi au cours de ces deux<br />

dernières années.

Illustratieverantwoording<br />

p. 8: titelpagina van Prud<strong>en</strong>tius’ Cathemerinon<br />

(hymn<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de getijd<strong>en</strong>), bezorgd door<br />

Johannes Murmellius uit Roermond, ca. 1510<br />

(Dev<strong>en</strong>ter, Stedelijke Ath<strong>en</strong>aeum Bibliotheek,<br />

11 E 22 KL)<br />

p. 12: Annal<strong>en</strong> van Egmond. Codex Cotton.<br />

Tiberius C. XI, f. 167 (171) (Lond<strong>en</strong>, British<br />

Library)<br />

p. 16: omslag van Paul Schnabel, Nelleke<br />

Noordervliet, De tekst bij u thuis. Over de zin van<br />

<strong>tekstedities</strong>. D<strong>en</strong> Haag (Constantijn Huyg<strong>en</strong>s<br />

Insituut) 2003 (vormgeving Caroline de Lint)<br />

p. 17: Jaarverslag 2002 van het Constantijn Huyg<strong>en</strong>s<br />

Instituut (vormgeving Willem Nobbe); p. 19,<br />

25: initiaal met portretminiatuur van Michael<br />

Scotus in e<strong>en</strong> laat-derti<strong>en</strong>de- of begin-veerti<strong>en</strong>de-eeuws<br />

handschrift, afkomstig uit Zuid-<br />

Italië (Oxford, Bodleian Library)<br />

p. 22-23: in ti<strong>en</strong> medaillons wordt het proces<br />

van het mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> boek geïllustreerd.<br />

Afbeelding uit het eerste terts van de twaalfde<br />

eeuw, handschrift afkomstig uit het klooster<br />

Michelsberg in Bamberg (R. Büll, Das große Buch<br />

vom Wachs, deel 2, Münch<strong>en</strong> 1977, p. 838)<br />

p. 24: eerste pagina van het handschrift Martianus<br />

Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii, gedateerd<br />

rond 850, vervaardigd in Auxerre (?)<br />

(Oxford, Bodleian Library, Laud.lat. 118, fol. 1r)<br />

p. 26: Annal<strong>en</strong> van Egmond. Codex Cotton.<br />

Tiberius C. XI, f. 125 (129) (Lond<strong>en</strong>, British<br />

Library)<br />

p. 27: Annal<strong>en</strong> van Egmond. Codex Cotton.<br />

Tiberius C. XI, f. 141 (145) (Lond<strong>en</strong>, British<br />

Library)<br />

p. 28: het Egidiuslied (Gruuthuse-handschrift)<br />

p. 29: foto: Nelly Werinussa <strong>en</strong> Gerard van Ve<strong>en</strong><br />

p. 31: titelpagina van e<strong>en</strong> bloemlezing uit het<br />

werk van Juv<strong>en</strong>alis, bezorgd door Johannes<br />

Murmellius, ca. 1516 (Dev<strong>en</strong>ter, Stedelijke<br />

Ath<strong>en</strong>aeum Bibliotheek, 11 E 17 KL)<br />

p. 33 rechtsbov<strong>en</strong> links: Ged<strong>en</strong>k te sterv<strong>en</strong>,<br />

rechtsbov<strong>en</strong> rechts: Gehechtheid aan aardse<br />

goeder<strong>en</strong> br<strong>en</strong>gt de m<strong>en</strong>s in de macht van de<br />

duivel (beide ontle<strong>en</strong>d aan Amoris divini et humani<br />

antipathia, Parijs 1628), achtergrond: <strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong><br />

van doorzoekbaarheid van e<strong>en</strong> database<br />

van emblem<strong>en</strong> op basis van e<strong>en</strong> ontologie van<br />

gerelateerde begripp<strong>en</strong> (prototype, gepres<strong>en</strong>teerd<br />

op de confer<strong>en</strong>tie Digital Resources in<br />

the Humanities, 2003)<br />

p. 35: De inname van Breda (1590), gravure door<br />

B. Dol<strong>en</strong>do, met e<strong>en</strong> gedicht van Hugo Grotius<br />

(François Petiti, Grande Chronique, D<strong>en</strong> Haag,<br />

Koninklijke Bibliotheek)<br />

p. 36: portret van Hugo Grotius door Michiel<br />

Jansz. Mierevelt, 1631 (Delft, Stedelijk Museum<br />

Het Prins<strong>en</strong>hof)<br />

p. 38: portret G.J. Vossius (http://www.dbnl.nl)<br />

p. 40 links: pr<strong>en</strong>t uit de Ystroom van Johannes<br />

Antonides van der Goes, 1671 (D<strong>en</strong> Haag,<br />

Koninklijke Bibliotheek, 764 D 33), rechts: e<strong>en</strong><br />

andere pr<strong>en</strong>t uit de Ystroom met bijbehor<strong>en</strong>de<br />

tekst als <strong>voor</strong>beeld van e<strong>en</strong> digitale editie in<br />

aanbouw (http://www.chi.knaw.nl)<br />

p. 41: eerste blad van het nethandschrift van<br />

Guido Gezelles gedicht ‘Gierzwaluw<strong>en</strong>’ uit<br />

1897, met rechtsbov<strong>en</strong> de notitie van de dichter:<br />

‘niet te verliez<strong>en</strong> of te verdol<strong>en</strong> / ’k <strong>en</strong> heb<br />

ge<strong>en</strong> afschrift / G.G.’ (Brugge, Op<strong>en</strong>bare<br />

Bibliotheek)<br />

p. 42: schets<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> brief van Vinc<strong>en</strong>t van Gogh<br />

aan Theo van Gogh, D<strong>en</strong> Haag, wo<strong>en</strong>sdag 26<br />

juli 1882 (Amsterdam, Van Gogh Museum,<br />

Vinc<strong>en</strong>t van Gogh Stichting)<br />

p. 44: handschrift van het gedicht ‘De golv<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> hun òver <strong>voor</strong>overvall<strong>en</strong> (De Dag<strong>en</strong>)’ van<br />

Herman Gorter, uit e<strong>en</strong> brief aan Willem Kloos<br />

(ongedateerd) (Herman Gorter, Twintig gedicht<strong>en</strong><br />

in handschrift, Amsterdam 1964, p. 55)<br />

p. 45: opdracht van Herman Gorter aan Marie<br />

Hagemeijer in e<strong>en</strong> exemplaar van de vijfde<br />

druk van Mei uit 1916 (privébezit)<br />

p. 47: bewerking door W.F. Hermans van e<strong>en</strong> van<br />

de ‘Briev<strong>en</strong> van Bijkaart’ met het oog op bundeling<br />

in Ik draag ge<strong>en</strong> helm met vederbos (Collectie<br />

wfh)<br />

p. 48: xml-tei-docum<strong>en</strong>tatie van W.F. Hermans’<br />

Ik heb altijd gelijk, weergegev<strong>en</strong> in de xml-editor<br />

xxe<br />

76 jaarverslag chi 2003

Constantijn Huyg<strong>en</strong>s Instituut <strong>voor</strong> <strong>tekstedities</strong> <strong>en</strong> <strong>intellectuele</strong> geschied<strong>en</strong>is<br />

(Koninklijke Nederlandse Akademie van Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>)<br />

Tijdelijk bezoekadres:<br />

Bezuid<strong>en</strong>houtseweg 2 2594 av D<strong>en</strong> Haag<br />

Correspond<strong>en</strong>tieadres:<br />

Postbus 90754 2509 lt D<strong>en</strong> Haag<br />

Telefoon: (070) 331 58 00<br />

Telefax: (070) 382 05 46<br />

E-mail: chi_algeme<strong>en</strong>@chi.knaw.nl<br />

Internet: http://www.chi.knaw.nl<br />

Ontwerp <strong>en</strong> typografie:<br />

Peterpaul Kloosterman p Gouda (www.2pk.nl)<br />

Druk:<br />

Koninklijke van der Garde bv, Zaltbommel<br />

isbn 90 76832 10 2

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!