Magazine voor en over Steven directeur Museum Volkenkunde ... - Cit

SteVen.
Magazine voor en over Steven ■ directeur Museum Volkenkunde
■ 1982-2012 ■ www.volkenkunde.nl
SteVen.
Magazine voor en over Steven ■ directeur Museum Volkenkunde ■ 1982-2012 ■ www.volkenkunde.nl

colofon
Uitgever
Museum Volkenkunde
www.volkenkunde.nl
Hoofd- en eindredactie
Karin van den Wijngaard-Villerius
Papier en druk
Omslag:170 grs houtvrij silc mc
Binnenwerk: 135 grs houtvrij silc mc
true colours nederland bv,
savannahweg 64, 3542 AW Utrecht
Art direction/vormgeving
tessa Valk
Heleen van der Kwaak
DDK
Redactiemedewerkers
Gerard Daalhuisen, thomas de Jong,
Floor Scholte
Advertenties
thomas de Jong
Door het hele SteVen.
Magazine staan 9 vragen.
Breek uw hoofd er vooral niet
over! Voor Steven, wiskundige
en medeverantwoordelijk voor
de grote herinrichting van het
museum in de jaren ‘90 is dit
gesneden koek. Het boek La
Vie mode d’emploi (‘Het leven,
een gebruiksaanwijzing’) van
de Franse auteur Georges Perec
vormde een belangrijk aanknopingspunt
voor de inrichting
van de vaste tentoonstelling.
De ontwerpers van OPeRA vonden
in deze roman parallellen
met de opdracht die hen was
gesteld: binnen een begrensde
ruimte, het museum, oneindig
veel verhalen vertellen.
2
inhoud inhoud
04 REDACTIONEEL Steven, de floor is yours!
05 COLUMN De gunfactor van Steven
06 EXPEDITIE STEVEN
16 INTERVIEW Margot vertelt
18 MEESTERSCHAP
21 LEIDSE COLLEGA’S
26 MUSTHAVES Shoppen in Volkenkunde
28 HET LEIDSE
30 ETEN
31 RECEPTEN
40 PEREC
41 INTERVIEW Lejo Schenk onthult
42 PORTRET Fer Hakkaart aan het werk
44 PUZZEL
45 HOROSCOOP
46 UITTIPS Groeten van Gerard uit Wenen
Cover
Foto Peter Hilz
6
24
18
3

edactioneel
John Sijmonsbergen, directeur Publiek en Partners, en Miep
Huivenaar, directeur Faciliteitenbeheer & Bedrijfsvoering.
Steven is een icoon in Museumland. In
Nederland en misschien nog wel meer in
het buitenland. In twintig jaar bouwde hij
een eigentijds museum en een enthousiaste
organisatie en zette het internationaal op
de kaart. Is het Rijksmuseum onze nationale
schatkamer, dan is Museum Volkenkunde
onze internationale schatkamer. Voor een
groot deel dankzij Steven.
We hebben lang gehoopt dat de begerige
buitenlandse museumblikken niet op Leiden
Steven de floor
is yours!
De directie
Het is een primeur in Museumland. Onder Bekende nederlanders is een tijdschrift dat zijn of haar naam draagt al langer
een gewild eerbetoon. We kennen de Linda, de Beau, de Gullit, Catherine, Felderhof. De culturele wereld kent de Youp,
De Maarten, Van Royen en we hebben zelfs een minister die wil kapitaliseren op de veronderstelde aantrekkingskracht van
de eigen naam. en nu voegen we een museumdirecteur aan dit illustere rijtje toe. ’een’ museumdirecteur? In de showbizz zou
Mr. Volkenkunde niet misstaan. In de museumwereld zijn we iets behoudender. Iets.
4
zouden worden gericht. In die 3 jaar tot
Stevens pensionering zouden we dat ook
nog wel redden. Dachten we.
Maar nu wordt hij dus directeur van een
chique museum in Wenen dat nodig een
Steven nodig heeft.... Steven voert daarmee
onze merkwaarden in zijn genen. Steven is
100% “born to explore”!
Wij zijn er trots op dat hij, met alle Leidse
ervaringen, de gelegenheid heeft aangepakt
om zich nog eens voluit in te zetten voor de
herrijzenis van een Volkenkundig Museum.
Wij hadden hem 20 jaar en zij krijgen hem
vijf jaar. Vijf jaar in een prachtige stad en in
een fascinerend museum, met de Spaanse
Rijschool als naaste buur. De cirkel is rond
als Margot en Steven na ruim 35 jaar weer
samen een klein appartement betrekken,
alleen nu in Wenen en niet in Utrecht.
Wij wensen ze alle geluk van de wereld.
De gunfactor van Steven
Lodewijk de Waal
Mijn eerste ontmoeting met Steven
engelsman was gelijk raak. Hij moest
mij overtuigen dat voorzitter van zijn
Raad van toezicht zijn een leuke baan
was. Hij deed het met verve. Vertelde
dat de zaken allemaal op orde waren,
en dat mijn belangrijkste taak het
zoeken, over een jaar of drie, van een
nieuwe directeur was, maar dat het dus
voorlopig nog niet aan de orde was...
Vervolgens leidde hij me met groot
enthousiasme rond door het museum.
Ik had wel behoefte aan een toezichtsrol waarin
problemen ontbraken, en Steven vertelde zo
enthousiast over het museum, dat ik al snel
voelde dat ik geen keus had: zo iets leuks moet
je niet laten lopen.
Het was mijn eerste ervaring met de
“gun-factor” die Steven uitstraalt. Een
Bourgondische heer van stand. Prominent
in Leiden en omstreken. Herensociëteit en
kegelen op maandagavond, zo leerde ik
later. Maar toen was ik al lang gecharmeerd
geraakt van zijn optreden en onze
gezamenlijke dracht, een rode sjaal.
Twee jaar samenwerken als voorzitter van de
RvT met iemand als Steven is te kort om hem
diep genoeg te leren kennen. Zo begrijp ik uit de
verhalen dat er ook moeilijke tijden zijn geweest
in de twintig jaar dat Steven als algemeen
directeur heeft gediend. Maar conflicten lijken
niet bij hem te passen, hij heeft meer iets van een
polderaar, en dat bevalt mij zeer.
Bourgondisch is ook iets wat hem past.
Genieten op reis naar het Pitt Rivers museum,
een combinatie van een leerzame ervaring in
een geheel andere omgeving en een goed
maal met een aardig slokje. Genieten van het
goede leven. Het goede leven in meerdere
opzichten, culinair en cultureel...
Probleemloos bleek trouwens een
understatement. Drie wijzigingen van
“zo iets leuks
moet je niet laten lopen.”
de subsidieregeling door een nieuwe
staatssecretaris en vele besprekingen met
andere volkenkundige musea verder, weet
ik wel beter. En dan breekt hij ook even en
passant zijn eerste belofte aan mij. Hij vertelt in
vergaande bespreking te zijn met een museum
in Wenen. Een kroon op het werk, dat begrijp
ik wel. Een grote uitdaging om ook daar een
bloeiend museum op te zetten.
Terug in de trein van een bijeenkomst met de
staatssecretaris vertelt hij over de verentooi
van Montezuma. Een hoogtepunt uit de
Weense volkenkundige collectie. Ik herken
het inhoudelijke enthousiasme van ons eerste
gesprek. En neem me voor ook dat museum
eens goed te gaan bekijken. De charme en de
“gun-factor” blijft aantrekkelijk. Die gaat vast
ook werken in het land van de “ Man ohne
Eigenschaften”.
Lodewijk de Waal
Voorzitter Raad van Toezicht
Vraag 1: En utilisant sept fois le chiffre 7, pas une fois de plus pas une fois de moins, et les signes mathémathiques les plus
usuels, écrire les nombres de 1 à 10. Il y a parfois plusieurs solutions pour un même nombre. Antwoord zie pagina 40
5
column

6
expeditie
expeditie steven
Indonesië
PAARS OP MAAT
Weet je nog Steven, de opening van de Sumatra
tentoonstelling in het Museum Nasional in
Jakarta? We droegen allemaal paarse kleding
die speciaal voor ons was gemaakt, en waarbij
de kleermaker zich had verbaasd over de maten.
Zelf was ik heel zenuwachtig, want ik had wel
gesolliciteerd naar de baan van Pieter, maar
ik wist nog niet of ik de nieuwe conservator
Indonesië zou worden. We hebben elkaar toen
wel beter leren kennen tijdens het speciale
ontbijt in hotel Saripan Pacific en ons uitstapje
naar Banten en Serang, samen met Erna. Van
de vier mensen op de foto (Ambassadeur Van
Dam, Pak Hari Untoro, Ibu Retno en jij) ben jij de
enige die zijn functie vrijwillig heeft verruild voor
een nieuwe uitdaging. Succes!
Fransje Brinkgreve, conservator Indonesië
Afrika
IN TO AfRICA
In 2007 heb ik samen met Matthi en Steven
een bezoek gebracht aan Mali in verband met
het internationaal erfgoed project dat Museum
Volkenkunde daar sinds 1996 heeft. In Bamako
hebben we een uitgebreid bezoek gebracht
aan het Nationaal Museum waar het museum
al jaren mee samenwerkt en waarmee we
gezamenlijke veel tentoonstellingen hebben
gemaakt. In Bamako waren we ook aanwezig
bij de première voorstelling van “Bintou Were,
un Opéra du Sahel” georganiseerd door het
Prins Claus Fonds en uitgevoerd op een boot in
de Niger. Vervolgens hebben we de hoofdstad
achter ons gelaten en alle dorpen bezocht, in
en rond Djenné en in het Dogon gebied, waar
Museum Volkenkunde in samenwerking met het
Malinese Ministerie van Cultuur monumentale
leemarchitectuur heeft gerestaureerd. Er
stonden weer prachtige gebouwen die in
hun oude glorie waren hersteld waardoor
7
expeditie
o.a. de leefomstandigheden van de lokale
bevolking aanzienlijk waren verbeterd. Door
de herstelwerkzaamheden aan de gebouwen
hadden tevens de meester metselaars de
kans gekregen hun kennis aan een jongere
generatie door te geven. Steven was prettig
reisgezelschap, dat zich prima aanpaste aan de
lokale omstandigheden en makkelijk contact
legde met de plaatselijke bevolking.
Annette Schmidt, conservator Afrika

expeditie inhoud expeditie
Filippijnen & Ecuador
In 2005 bezoekt Steven het ASEMUS Public Forum in Manilla voor de officiële overdracht van het ASEMUS voorzitterschap aan Corazon Alvina, directeur van het Filippijnse Nationaal Museum. Steven weet
ervoor te zorgen dat de Filippijnse collectie die in Volkenkunde ligt, kan reizen naar Manilla en eindelijk weer kan bewonderd worden in één van onze vele Sharing Heritage projecten. In 2008 maakt hij een
rondreis langs verschillende musea samen met de Nederlandse ambassadeur zijne excellentie Kornelis Spaans.
8
Singapore
Samen met minister Bernard Bot van Buitenlandse Zaken is Steven in 2005 aanwezig op de opening van de tentoonstelling Shared Cultural Heritage/ Warisan Budaya Bersama in Jakarta. Minister Bot was daar om
de datum van Indonesische Onafhankelijkheid, 17 augustus 1945, te erkennen. In 2010 is Steven in Singapore ter gelegenheid van de Sumatra tentoonstelling in het Asian Civilizations Museum in Singapore.
Vraag 2: En utilisant sept fois le chiffre 7, pas une fois de plus pas une fois de moins, et les signes mathémathiques
les plus usuels, écrire les nombres de 11 à 20. Antwoord zie pagina 40
9

1
Korea
10
expeditie
1. Tijdens de opening van een nieuw archeologisch museum in
Korea in 2011. Aan het woord (rechts) is de gouverneur en
waarschijnlijk next president van Korea. Alles wijkt en buigt
voor hem. Maar Steven trekt alle aandacht door visitekaartjes
uit te delen aan kinderen die voor reporter spelen.
2. In gesprek met de directeur van de Korea Foundation, een
zeer groot fonds voor culturele projecten in binnen- en
buitenland. Samen met John op missie om de relatie te op
timaliseren: de gesprekken waren hartelijk en vruchtbaar.
Maar het enorme verschil in postuur zegt in dit geval niet
veel over wie hier de baas is!
3. Samen met John Sijmonsbergen voor het compleet
herbouwde keizerlijk paleis midden in hypermodern Seoul.
2
3
Vaak kun je wel makkelijk in een van de restaurants
die zo’n hotel rijk is goed eten. Maar het
is even zo leuk wat te wandelen en kijken of
je gewoon een restaurant ziet dat er enigszins
aantrekkelijk uitziet. Vaak niet het eerste dat je
tegenkomt, eerder het derde, vierde, of vijfde.
Maar soms tref je het en is er direct om de hoek
van het hotel een restaurant dat je best wil proberen
– volgens het bord buiten een visrestaurant,
komt goed uit want eigenlijk regent het ook.
De ingang leidt tot een lange trap die je afdaalt,
tot je in een van onder tot boven betegelde
kelder staat. ‘Irasshaimase’ klinkt het, welkom
zijn we dus en we kunnen gewoon een tafeltje
uitzoeken. We zijn de enige gasten en er loopt
alleen een man met een groot schort op grote
laarzen rond. Nu weer draait hij een kraan
open, dan weer een kraan dicht, en behalve zijn
voetstappen op de betegelde vloer is stromend
water eigenlijk het enige geluid. Hij neemt vast
even voor de ober waar, vraagt wat we willen
drinken en brengt het gevraagde. Als we naar de
kaart vragen, stelt hij voor een voorgerechtje te
maken dat alleszins smakelijk klinkt: prima dus.
Hij maakt het vervolgens klaar, dezelfde man met
een groot schort en grote laarzen is kennelijk
tevens de kok, en komt het ons weer als ober
opdienen. Ook voor een volgend gerecht komt
er geen kaart, wel een suggestie van zijn kant –
klinkt alweer best, dus goed, wat kan er eigenlijk
ook fout gaan. In een van de grote tanks vangt
hij een vis in een schepnet, verser kan het niet.
Inmiddels zijn er twee andere gasten
binnengekomen. Ook zij krijgen te drinken
– maar een suggestie van de chef voor een
voorgerecht willen ze niet afwachten zonder ook
een kaart te kunnen inzien waarin de gerechten
benoemd zijn en van een prijsindicatie voorzien.
Ze rekenen hun drankje af en druipen af; stom,
nooit zullen ze weten wat ze gemist hebben. Ze
hadden geloof ik niet eens hun jas uitgetrokken.
We kunnen ons vervolgens weer verheugen in
11
expeditie
Japan De vis wordt duur betaald
de onverdeelde aandacht van de kok/ober die
zich in het gesprek bekend maakt als de visser/
eigenaar van het etablissement. Zijn hartenwens
is het zijn gasten smakelijke tot zeer smakelijke,
verse en wel zéér verse visgerechten voor te
kunnen zetten. Hij heeft ook een lunchkaart,
dat wil zeggen, ook voor de lunch is hij bereid
passende vis uit de tanks uit te zoeken. Zijn
restaurant loopt goed, maar of het werkelijk alles
loont, dat kan hij nog niet beoordelen – hij geeft
zichzelf nog een jaar om dat eens rustig te gaan
overdenken.
Nooit zijn we teruggeweest – misschien eens
via Google Street een kijkje om de hoek van
het Mitsui Garden hotel wagen? Misschien
wel veiliger dan nog eens zulke smakelijke
vis genieten, het mocht eens je vaste plek in
Tokyo worden. Wel een absoluut onvergetelijke
ervaring, daaraan weer eens terugdenkend.
Matthi Forrer, conservator Japan

12
expeditie
Suriname
22 augustus, 21:16 Laura uit Paramaribo:
“Alles goed hier. Gisteren aangekomen en meteen
een warm onthaal. Vanuit het vliegveld meteen
meegetroond naar de kapitein van Bernards dorp
en de locale Piai (sjamaan) daar. Ook daar grootse
plannen op het netvlies van een aantal van
onze gasten. Bernardsdorp is een dorp waar vertegenwoordigers
van alle volkeren van Suriname
wonen in de outskirts van Paramaribo. Zij hopen
een locaal museum te kunnen oprichten daar dat
gaat over indiaanse volkeren met satellieten doorheen
het hele land. Wij zouden dan bv technische
assistentie en workshops kunnen geven. Een
goede vlucht voor jou en Margo in ieder geval, en
je kan hier een snikkende hitte, maar een prachtig
land verwachten!
Steven 21:19: “Dank, verheug me er enorm op.
Kun je echt niet mee naar Apina? ‘S”.
Laura: ‘We kunnen met zijn allen, maakt in prijs
niet heel veel uit… MAAR… de enige luchtvaartmaatschappij
waar we ermee kunnen komen is
Blue Wing. Die staat wel op de zwarte lijst van
vliegtuigmaatschappijen omdat er in afgelopen
jaren 3 toestellen zijn neergestort op weg naar
de binnenlanden. We proberen na te gaan wat
dat precies betekent, want misschien qua verzekeringen
niet helemaal ok? “
Living on the edge…
Laura: “Hier ben ik weer... laatste update na
veel heen en weer getwijfel en geïnformeer
heen en weer van ons: Alleen Bluewing
vliegt zoveel op Apetina (de lijnvluchten naar
binnenland gaan elke dag met dit vliegtuig;
de directeur himself zou ons vliegen, ze hebben
alles enorm aangescherpt sinds laatste
crash); het betreft een vliegtuigje Chessna
Dehaviland DHC 6; alle Russische kisten
vliegen niet meer. Of verzekering toch dekt
ondanks zwarte lijst, hebben we niet kunnen
uitvinden via ANWB contacts dus dat weten
we nog niet, het was nieuwe vraag voor hun.
Nu zijn er drie opties: we gaan toch, aangezien
men ons daar heel graag wil ontvangen
en mensen als Arnold altijd met deze lijndienst
vliegen en er goeie ervaringen mee
hebben. Andere optie is we gaan niet en we
gaan wat anders doen; derde optie is: we
huren een Chessna bij andere airline, en die
vliegt jou+Margo en bv Arnold naar Apetina;
volgende dag huren we twee chessna’s
die jullie allemaal daar komen ophalen. Dan
kunnen we niet met zijn allen, maar kan de
Granman en anderen jou wel ontvangen
(ze zetten heel programma in elkaar as we
speak) en vraag is of derde optie echte optie
is qua beschikbaarheid vliegtuigen en vraag
is: is het veiliger?
Na overleg met Alex, Anne-Marie en nog wat
anderen lijkt statistisch de kans dat er iets mis
zou gaan echt minimaal, en zouden wij zeggen:
toch maar gaan. Als jij morgen voor jullie vertrek
nog ff laat weten hoe jij erover denkt, dan kunnen
we uiteindelijke beslissing aan Samoe aangeven
wat het wordt. In een chessna mag max 350 kilo,
dus daar kunnen circa 3 a 4 ps in van ons.
Steven: “Doen! Dat risico nemen we dan om
met z’n allen in Apetina te zijn. Xx ‘s”
Uiteindelijk bleek de vlucht en de reis naar Apetina
het absolute hoogtepunt van onze reis naar
Suriname (niets ten nadele van onze SK&CH en
wetenschappelijke encounters ter plekke…)
Een herinnering om nooit meer te vergeten.
Laura Van Broekhoven, hoofd onderzoek
en conservator Midden-, Zuid-Amerika
New Zeeland
13
expeditie
Nieuw-Zeeland! Wat een avontuur is het geworden! Toen ik bij mijn
sollicitatiegesprek te horen kreeg dat ik zou mogen meewerken
aan een Nieuw-Zeelandtentoonstelling was ik heel erg opgetogen.
Ik wist toen nog niet met welk enthousiasme jij het hele project zou
aansturen: van de onderhandelingen met het Auckland Museum,
de reizen naar Nieuw-Zeeland, tot de soms moeilijke gesprekken
met Toi Maori Aotearoa voor het waka-project en de hernieuwde
energie die je in de Nieuw-Zeeland – Nederland Stichting stak. Ik
weet zeker dat je een deeltje van de ‘Polynesian way’ naar Wenen
zal meenemen. De waka op de Donau lijkt komende van jou,
Steven Engelsman, helemaal geen onmogelijk idee.
Wonu Veys, conservator Oceanië

14
expeditie
Logboek
Steven Engelsman
“De droom van een museumdirecteur komt uit…”
Juni 2009 Het hele verhaal begint in de zomer van 2009. tentoonstellingsmaker
Herman de Boer en ik zijn in nieuw-Zeeland. Herman filmt er op los, interviewt
interessante nieuw-Zeelanders, onder wie Witi Ihimaera, filmmaker, intellectueel en de
schrijver van Whale Rider. In dat verhaal speelt de Waka (een Maori kano) een belangrijke
rol. Het plan ontstaat om een Waka voor Leiden te gaan maken, die in heel europa kan
worden ingezet. en zo komt het dat Volkenkunde eind augustus 2009 een projectvoorstel
“een Waka in Leiden, een Waka voor europa” bij de BankGiroLoterij indient. Het grote
wachten begint….
Februari 2010
Donderdag 11 februari 2010 was het zover.
De BankGiro Loterij had haar deelnemers
uitgenodigd voor het Goed Geld Gala.
En maar wachten op de uitslag van de
dertiende trekking, waarvoor wij eind ons
Wakaplan hadden ingediend. Daar kwam de
eerste – wij niet. De tweede – weer niet; de
derde - al weer niet. Had ik dan toch teveel
gevraagd en daardoor mijn kans verspeeld?
De vierde – ook weer niet. De vijfde – “In
de zomer van 2010 komt een groep Maori
houtsnijders ….” begon de aankondiging.
De rest heb ik niet meer gehoord, door m’n
eigen oergejuich. WHAOWH!! Een Waka voor
Leiden! BankGiro Loterij, bedankt!
Maart 2010: Waitangi
Vandaag vlieg ik naar het Hoge Noorden om
met mastercarver Hector Busby en met de
president van de Nga Waka Federation Robert
Gabel kennis te maken. We gaan het hebben
over wat Volkenkunde en Leiden en welke
rol de Waka bij ons kan gaan spelen. Busby
gaat de Leidse Waka in zijn werkplaats in het
hoge noorden van het Noordereiland maken.
Gemaakt uit een 1000 jaar oude kauriboom,
speciaal voor de gelegenheid gekapt. De
Waka wordt een meter of 14 lang en gaat
ongeveer 1.5 ton wegen. De planning is nu
dat de Waka eind juli op transport gaat naar
Leiden, en dan ergens in september
zal arriveren.
Robert Gabel
Het echte werk begint: op bezoek bij de
mannen die Waka’s maken en in Waka’s
varen. Op het vliegveldje van Kerikeri begroet
de voorzitter van de Nga Waka Federation
Robert Gabel me op zijn Maori’s, met een
“honggi”, de karakteristieke neuszoen. We
rijden naar Waitangi, waar op een prachtig
grasveld aan de Bay of Islands de grootste
Waka van Nieuw-Zeeland ligt. Deze Waitangi
Waka is in 1940 ter gelegenheid van de
100ste verjaardag van het Verdrag van
Waitangi gemaakt, 35 meter lang en kan een
crew van een man of 80 hebben.
Robert Gabel’s eigen Waka ligt er ook, en de
onze wordt een tweelingbroertje. Gemaakt
uit een naburige kauriboom, krijgt hij dezelfde
soort versiering en wordt gemaakt door
dezelfde fenomenale Wakabouwer Hector
Busby. De foto’s moeten de rest van het
verhaal maar vertellen. Adembenemend mooi,
rank en elegant die Waka!
Robert gaat ook een echt Waka botenhuis
laten maken, een kleine variant van het hele
grote Waitangi Waka botenhuis dat op de
foto te zien is. Dat wordt me wat! We praten
over hoe de Waka er uit komt te zien, waar
hij komt te liggen, hoe hij wordt versierd
en hoe hij wordt gebruikt. Robert blijft
argwanend. Zoveel wist hij nog niet over die
gekke Nederlander die opeens een Waka
wil hebben. Weet die man wel hoe belangrijk
een Waka is, hoe bezield met voorouders
een Waka is, en hoe deze zich tegen je kan
keren als je er niet goed voor zorgt? Begrijpt
hij wel dat een Waka niet geschikt is om
een ‘Studenten Bierfest’ zoals hij dat noemt
op te vieren? In de loop van de anderhalve
dag dat ik met Robert optrek klaart de lucht,
en groeit zijn vertrouwen. Zo zegt hij bij het
afscheid op zondagochtend, in het bos waar
onze kauriboom vandaan is gekomen, dat
hij er erg veel vertrouwen in heeft gekregen.
Mijn opmerking dat Volkenkunde de Waka
graag in eeuwigdurend bruikleen heeft
omdat we daarmee ook een eeuwigdurende
vriendschapsrelatie tussen Volkenkunde en de
Maori gemeenschap kunnen opbouwen, heeft
hem aangenaam geraakt. Robert wil ook nog
wel een “Waka tete”voor ons maken. Een uit
fiberglas gemaakte Waka, waarvoor helemaal
geen cultureel protocol geldt en die dus
wel voor van alles en nog wat mag worden
gebruikt. Dus twee Waka’s voor Volkenkunde.
De chique ceremoniële aan zwaar protocol
onderhevige Waka taua, en de fun Waka tete
waarmee we wel feestjes op het Leidse water
mogen vieren.
Op bezoek bij Hector Busby
De boten in Waitangi hebben we bekeken.
Op naar Taupa, in het noorden van het
Noordereiland aan de oevers van Doubtful Bay,
naar de werkplaats van Hector Busby. Hector
en ik maken kennis. Ik vertel hem waarom ik
een Waka in Nederland zo’n goed idee vind.
De eerste kano met Europeanen aan boord
arriveerde in december 1642 in Nieuw-Zeeland.
Het waren de mannen van Abel Tasman, die
poolshoogte kwamen nemen, maar het er
niet levend van af brachten. Nederland heeft
daarmee de eer het vaderland te zijn geweest
van de eerste pakeha (niet-Maori) die in Nieuw-
Zeeland zijn gesneuveld. Dat is iets om bij stil
te staan, en te herdenken. Bijvoorbeeld met
een echte Waka uit Nieuw-Zeeland die in Oud
Zeeland (nou ja, Holland, maar een kniesoor die
daarover valt) wordt geplaatst!
Hector vertelt honderduit over de Waka’s die
hij heeft gebouwd. Hij laat de boomstam zien,
die hij voor onze Waka heeft gereserveerd.
Het blijkt een 600 jaar oude kauri te zijn, die
een poos geleden is omgewaaid, en die hij
heeft mogen meenemen toen de kauri voor de
Waka van Robert Gabel werd geveld. Hector
is van plan om de Waka op zijn eigen terrein
te gaan maken, daar ook te water te laten en
uit te testen, hem op een trailer te zetten en
zo naar Leiden te laten vervoeren. Het was
een geweldige middag, die bij zonsondergang
wordt afgesloten door met zijn allen een 2
literfles zoete rode wijn soldaat te maken.
Juni 2010: Leidse Waka
in Nieuw-Zeeland te water
Op zaterdag 26 juni is de Leidse Waka in
Nieuw-Zeeland te water gelaten. Onder
begeleiding van traditionele zang en gebeden,
gedoopt en te water gelaten. De Nieuw-
Zeelandse nationale tv en Maori-zender,
die een reportage van dit voor de Maori’s
bijzonder belangrijke evenement uitzonden,
spreken van een historisch evenement. Met
de ceremoniële doop en tewaterlating van
deze originele Maori kano, die de naam Te
Hono ki Aotearoa, “Verbonden met Nieuw-
Zeeland” draagt, is een mijlpaal bereikt in
het Wakaproject. Hector Busby zegent de
Leidse Waka met een honggi, de traditionele
neuszoen.
Augustus 2010:
Maori houtsnijders
op het terrein
Het is spannend op ons voorterrein! Vier Maori
houtsnijders zijn sinds begin deze week aan
het werk. Geschikt hout te vinden was niet
makkelijk. En toen de keuze was gevallen op vers
eikenhout bleek het nog een hele tour om dat
hout midden in de bouwvak geleverd te krijgen.
Het is onze timmerman John toch gelukt en de
Maori’s konden vrijwel onmiddellijk aan de slag.
Takirirangi Smith, Brett Rolo, Sam Hauwaho en
Hingangaroa Smith maken de vijf onderdelen
voor de voorgevel van het Waka botenhuis.
Het vordert gestaag. De twee opstaande
delen zijn klaar, althans qua houtsnijwerk.
De parelmoeren ogen moeten nog worden
gemonteerd en er moet coating worden
aangebracht. Of het oker wordt of oranje is
nog even afwachten. Ze hebben nog dik twee
weken te gaan en liggen goed op schema. Na
de voorgevel van het achterhuis hoeven ze alleen
nog de voor- en achtersteven van de Waka
tete te maken. Het hout daarvoor hebben ze uit
Nieuw-Zeeland meegebracht.
Oktober 2010
En toen was het zover: maandag 18 oktober
2010 is de grote dag waar door Steven en
vele anderen zo intensief naar is toegeleefd:
de overdracht van de Waka’s en de officiële
opening van de tentoonstelling MAORI.
Duizenden belangstellenden stonden langs
de Morssingel en op de speciaal gebouwde
tribune woonden de genodigden het
spektakel bij. Onder hen ook Koninklijke
gasten: Prof. Mr. Pieter van Vollenhoven en de
Maori-koningin en haar zoon.
Augustus 2011
Het Maori boothuis, “Te Rurunga”, het huis dat
bescherming biedt, wordt officieel geopend in
het bijzijn van wethouder van Cultuur, Jan Jaap
de Haan, de voorzitter van de Raad van
Toezicht en vele Maori-gasten.
Vraag 3: En utilisant sept fois le chiffre 7, pas une fois de plus pas une fois de moins, et les signes
mathémathiques les plus usuels, écrire les nombres de 21 à 30. Antwoord zie pagina 40
15
expeditie

Margot vertelt
Karin van den Wijngaard-Villerius
Woensdag 14 maart: Steven zit in Wenen, dat hebben we van tevoren gecheckt. We lopen
dus niet de kans dat hij plotseling z’n kamer komt binnen wandelen. “nou, dat valt nog
best mee…Steven zei dat z’n kamer al bijna helemaal leeg was maar er staat toch nog het
nodige!” Margot engelsman, al zo’n 40 jaar Stevens steun en toeverlaat, loopt snuffelend
door Stevens directeurskamer in Volkenkunde. “Hij mag wel nog wel wat van die
geschenken die hij in de loop van de jaren heeft gekregen mee naar Wenen verhuizen,
want daar is het nog zo’n ongezellige boel in z’n kamer”.
En daarmee zijn we meteen bij de belangrijkste
vraag van dit interview aangekomen.
“Heb je er zin in, om na twintig jaar
Volkenkunde, nog weer vijf jaar en dan
nota bene in Wenen, de ‘vrouw van een
museumdirecteur’ te zijn?
“Ja, op zich wel hoor, ik ga het gewoon ervaren.
Kijk, ik moest natuurlijk best even aan het idee
wennen want op zich waren Steven en ik wel
een beetje plannetjes aan het maken over de
16
interview
tijd ‘na Volkenkunde’. Eindelijk tijd om gezellig
wat meer leuke dingen te doen samen, lekker
in de wintermaanden reizen naar warme landen
bijvoorbeeld. Steven was natuurlijk best vaak
weg en soms ook voor twee weken, dat vond
ik dan toch best wel lang. Dus het vooruitzicht
op meer tijd samen leek me wel aantrekkelijk.
Tegelijkertijd heb ik ook altijd gezegd: “Zorg wel
dat je een hobby hebt tegen die tijd want ik moet
je niet de hele dag thuis hebben, hoor”.
Zoon Wytse tussen kleinzonen Pim en Tijn
“Maar toen kwam dit er dus tussendoor fietsen.
En eerlijk gezegd heb ik me, toen hij dus door
de Weners zelf werd gevraagd om directeur te
worden van het Museum für Völkerkunde wel
even afgevraagd “Jemers, maar wat ga ik daar
doen?” Kijk, ik vind dat ik gewoon niet tegen
mijn man kan zeggen “Nou sorry, dat moet
je maar niet doen want ík vind het niet leuk”.
Steven was namelijk wel erg enthousiast. Hier in
Volkenkunde heeft hij in 20 jaar iets neergezet:
Wytse en Esthe
een plek waar mensen graag komen én graag
werken: het is nu natuurlijk een hele gezellige club.
Maar tegelijkertijd was hij er zich ook van bewust
dat er weer allerlei nieuwe ontwikkelingen spelen
waarvan het goed is dat een jonger, nieuw iemand
daarin het voortouw neemt.
En toen die vraag uit Wenen kwam, was dat
natuurlijk wel een hele leuke uitdaging. Dus, we
zijn nu tot een soort tussenoplossing gekomen.
We hebben via het Kunsthistorisch Instituut een
Zoon Douwe met Marie-Claire en kleindochter Olivia
gemeubileerd flatje tot onze beschikking en van
daaruit kan ik dan eens op m’n gemak gaan
bekijken of het leven in Wenen me bevalt. En
mocht dat het geval zijn dan gaan we daar iets
ruimers huren en zo niet dan kunnen we er altijd
voor kiezen om te gaan ‘op en neren’. Ik zal de
kleinschaligheid van Leiden wel missen, hoor. Ik
vind het heerlijk om overal op de fiets te kunnen
komen en zo gezellig, omdat je altijd wel bekenden
tegenkomt. Dat heb je in een grote stad niet. Ik zie
17
interview
het dus wel: ik moet in ieder geval wel als eerste
een cursus Duits volgen want in tegenstelling tot
Steven is mijn Duits om te huilen!”
“Waar Steven het meest trots op is na
20 jaar Volkenkunde? “Jeetje”, zegt ze
liefdevol, “Steven is niet zo’n man om snel te
zeggen waar hij trots op is, en er zijn heel veel
projecten waar hij met hart en ziel aan gewerkt
heeft, ASEMUS, VCM, EEMDG, maar ik denk
persoonlijk dat hij die hele samenwerking met
de Maori’s misschien wel het meest koestert.
En natuurlijk de teruggave van menselijke
resten en de manier waarop daar zo zuiver
mogelijk mee omgegaan wordt, vond hij heel
belangrijk. Die band die er met de Maori’s
in de loop van het project is ontstaan, is
natuurlijk wel echt héél bijzonder. Het feit dat
dat gekke plan dat Luit Beringa en hij daar op
een mooie dag in Nieuw-Zeeland bedachten,
om iets duurzaams te doen, iets wat echt zou
blijven voortbestaan…dat dat gelukt is: daar is
hij volgens mij best wel trots op.
En dat is ook iets dat hij écht graag nog een
keer wil doen: met z’n kinderen én kleinkinderen
in de Waka door de Leidse grachten varen.
Daar verheugt hij zich enorm op. Maar er
zijn in die jaren ook hele treurige momenten
geweest: het verlies van mensen die hem
dierbaar waren, Agniet en Karin. Met Agniet
heeft hij van het begin af aan samengewerkt
om het museum opnieuw in te richten. Karin
was zijn steun en toeverlaat. Zij hield hem
op het werk georganiseerd en ik thuis en wij
wanhoopten beiden als Steven weer eens een
organisatieplan voor zichzelf bedacht had”.
Dat varen met z’n kinderen en kleinkinderen
gaat natuurlijk gebeuren. Op de dag van zijn
afscheid vaart Steven met hen die hem lief zijn
door de Leidse singels. Het was een warm
gesprek waarin Margot zonder opsmuk en met
veel genegenheid en bewondering over Steven
sprak. Eén ding is me na ons gesprek maar weer
eens duidelijk geworden: achter iedere sterke
man schuilt een sterke vrouw.
Karin van Schaik
Agniet van de Sande

18
meesterschap
Steven’s groeidiamantje:
de Virtual Collection
of Masterpieces
Jos Taekema
Als er één project is waarin Steven zijn meesterschap als Macher heeft laten zien, dan is het de Virtual
Collection of Masterpieces wel. De voorgeschiedenis beloofde al veel. toen de regeringsleiders van
28 Aziatische en europese landen eind jaren ’90 afspraken dat ze wilden samenwerken op gebied van
veiligheid, economie en cultuur, was Steven er met een paar collega’s snel bij om voor die cultuurkant
een mooie invulling te bedenken. Zo zag in 2000 ASeMUS het levenslicht, het netwerk van Aziatische en
europese musea. natuurlijk stond Steven aan het wiegje. en al even natuurlijk was hij al gauw voorzitter.
De ASEMUS-conferentie van 2004 werd in
Leiden gehouden. In verschillende workshops
werden daar voorstellen voor projecten
uitgewerkt. Daar zat ook het onvermijdelijke
websiteproject bij; iets met Masterpieces moest
het worden. Erg duidelijke contouren had
dat allemaal nog niet, maar dat gaf niks, want
Steven pakte het vrolijk en voortvarend op. Hij
wist er een geïnspireerde Gideonsbende voor
te formeren, die over die Masterpieces op het
internet ging brainstormen op allerlei plekken in
de wereld. Want er moest natuurlijk wel gereisd
en genetwerkt worden! Toen ook internetguru
John Perkins en rasdiplomaat Manus Brinkman
werden ingeschakeld, kwam er lijn in het project:
maak het nou gewoon heel leuk voor zoveel
mogelijk musea om op het internet iets te
vertellen over Masterpieces in hun collecties. En
leuk werd die Virtual Collection of Masterpieces
(VCM). Dankzij het enorme persoonlijke netwerk
van Steven en Manus groeide het aantal
geïnteresseerde musea snel.
In 2006 en 2007 kreeg het project subsidie van
ASEF, de Asia-Europe Foundation. Aangevuld
met durfkapitaal van enkele musea kon daarmee
de site worden gebouwd. Net op tijd voor de
ICOM-conferentie in Wenen, in september
2007. Terwijl ik bij wijze van spreken de database
nog aan het oppoetsen was, werd VCM daar
door Steven en Manus gepresenteerd aan
ICOM Asia-Pacific. Groot succes! Tijdens de
ASEMUS-conferentie van 2007 in het Gyeonggi
Provincial Museum, ook een financier van het
project, was de officiële lancering. Er deden
toen al bijna 40 musea mee, die samen ruim
800 Masterpieces aan de database hadden
toevertrouwd.
Sindsdien ging het in vliegende vaart verder.
Bijna overal kreeg Steven wel een voet
tussen de deur. De teller staat nu al op 114
musea met bijna 2200 Masterpieces, en de
diamant groeit verder. Met als spin off voor
Museum Volkenkunde altijd uitstekende
contacten en regelmatig één-tweetjes of mooie
vervolgprojecten met andere VCM musea.
Stevens meest indrukwekkende wapenfeit is wel
de verovering van Myanmar (Birma). Over de
avonturen in dat land, toen nog gesloten als een
oester, kunnen Steven en Manus ongetwijfeld
een roman schrijven, maar intussen doen toch
maar mooi vier Birmese musea volop mee aan
VCM. Én is er een Birmese lente en zijn er vrije
verkiezingen! Iedereen die Steven kent, begrijpt
meteen dat dat geen toeval kan zijn. Zoals de
befaamde pingpongdiplomatie van Kissinger
en Nixon in de jaren ’70 de dooi inzette in de
bevroren betrekkingen tussen China en de
VS, zo heeft de VCM-diplomatie van Steven
Myamnar geopend voor de wereld.
Steven, het is duidelijk: VCM wil jou helemaal
niet kwijt en er zijn nog meer landen als Myanmar
op de wereld. OK, we laten je gaan naar Wenen,
maar alleen als je plechtig belooft zo snel
mogelijk vanuit Völkerkunde weer volop mee te
doen in VCM.
EEMDG European Ethnology
Museums Directors Group
Eind jaren negentig is Steven medeoprichter
van de European Ethnology Museums
Directors Group: een forum ten behoeve
van de interactie tussen directeuren
van grote volkenkundige musea in
Europa met collecties uit niet-Europese
cultuurgebieden. Al snel blijkt het beoogde
doel - het versterken van de mogelijkheden tot
samenwerking en het vergemakkelijken van
het uitwisselen van ervaringen en opvattingen
meesterschap
aangaande gedeelde problematiek- een absolute
meerwaarde. De EEMDG komt jaarlijks op
wisselende locaties bijeen.
19

20
meesterschap
ASEMUS
Meesterschap met Manus
CHInA
JAPAn
MYAnMAR
1. Uitkijkend over de Bagantempelvlakte. 2. De hoofdconservator van het Bagan museum toont het nieuwste van het nieuwste in Birma: een gewone telefoon met draad en hoorn en daar zit dan een
antenne aan zodat het een mobiele telefoon wordt. Je draagt het mee in een tas. Steven laat zien, dat het allernieuwste nog iets kleiner kan.
1
2
Leidse directeuren
Dorpsoudste
Het was bij het afscheid van Jetteke Bolten
als directeur van de Lakenhal, vijf jaar geleden
op een mooie zomerdag in de Hortus, dat ik
dr. Steven Engelsman het woord gaf en hem
bij het op het terras verzamelde gezelschap
introduceerde als ‘de nieuwe dorpsoudste van
Leiden Museumstad’. Steven grijnsde, proefde
die titel even en knikte toen goedkeurend – daar
kon hij wat mee. Geen wonder, de kwalificaties
van een dorpsoudste zijn geheel op hem van
toepassing. Een dorpsoudste legt gewicht in
de schaal, is van vele markten (musea) thuis
en straalt wijsheid uit (heeft doorgeleerd,
zeggen we nu). Ook kent de dorpsoudste zijn
pappenheimers (is in het bezit van een breed
netwerk) en is niet te beroerd om ze in hun
omgeving op te zoeken (vliegt permanent de
wereld rond).
Dorpsoudste ben je, daar hoef je niets voor
te doen. Je hoeft bij niemand in het gevlei
te komen, geen collega dient proactief te
worden afgebrand. Gewoon een kwestie van
volhouden. En Steven heeft volgehouden.
Daarbij was zijn start in Museum Boerhaave van
Siebold
1. Twee SieboldFans! Bij het standbeeld van
Philipp Franz von Siebold (1796-1866) in
de tuin van het SieboldHuis
2. Herdenkingsmuseum in Nagasaki, Japan.
Met happi-coat (Japansemaat!) in
Nagasaki Museum, klaar voor het Festival
3. Twee directeuren genieten van de
fraaie collectie in de bibliotheek van de
Universiteit van Nagasaki
Kris Schiermeier,
Directeur Het SieboldHuis
doorslaggevende betekenis. Loopt dat goed af,
dan kun je alles aan.
Maar laten we vooral zijn aanloop niet vergeten.
Veertig jaar geleden promoveerde Steven
Boudewijn Engelsman, 23 (!) jaar oud, in Utrecht
op het proefschrift ‘Family of curves and the
origins of partial differentiation’. Zeker, elk van
deze titelwoorden apart is verenigbaar met
volkenkunde, maar in hun specifieke samenhang
roepen ze een ander universum op, dat van de
wiskunde van Newton en Leibniz, een universum
waar één plus één gewoon twee is. Wiskunde
is weten hoe het hoort en wie dat beheerst, redt
zich ook op andere terreinen. Zelfs in de wereld
der cultuur, waar één plus één drie moet zijn en
soms zelfs meer dan dat.
Met het vertrek van Steven Engelsman uit Leiden
verschuift de titel ‘dorpsoudste’ naar Wim
Weijland van het Rijksmuseum van Oudheden.
Wat een uitholling: die zit daar niet eens zes
jaar! Het vertrek van Steven is het sluitstuk
van een metamorfose van het Leidse museale
directeurenlandschap die in 2006, toen Wim uit
Hilversum kwam, is ingezet. Twintig jaar heeft
Steven zijn Volkenkunde gediend. Hulde! Nu
Steven GLOeDVOL in de Lakenhal
1 2 3
Vraag 4: En utilisant sept fois le chiffre 7, pas une fois de plus pas une fois de moins, et les signes
mathémathiques les plus usuels, écrire les nombres de 31 à 40. Antwoord zie pagina 40
leidse collega’s
Museum
Boerhaave
pakt de laatste van een hele generatie zijn biezen
en vertrekt naar Wenen, stad van Musil en
melange. Wie weet is hij er direct dorpsoudste.
Dirk van Delft
Directeur Museum Boerhaave
De Lakenhal
Op zondag 28 november was Steven te gast bij de Leidse Salon in de
Lakenhal, waar hij gloedvol vertelde over zijn favoriete museum: Volkenkunde
in Leiden. In de Lakenhal was op dat moment een Volkenkunde-bruikleen
van voorouderschedels uit Papua te zien in combinatie met het Laatste
Oordeel van Lucas van Leyden (1426-27). Zo kreeg de samenwerking
tussen twee Leidse musea, een reeds jarenlange traditie van de Museumgroep,
weer een nieuwe dimensie. Dat is Steven ten voeten uit: liefde voor
het vak, en gul ten opzichte van de medemens, in woord en daad.
Meta Knol, Directeur Museum De Lakenhal
21

22
leidse collega’s
Hortus
Beste Steven,
Deze foto laat de directeuren zien, die op 2
juli 2007 de Leidse musea leidden. Jetteke
Bolten, Ronald van Hengstum, een door
iedereen zeer gewaardeerde collega, die eind
augustus van dat jaar onverwachts overleed. We
hadden een van de uitgebreide maandelijkse
Rmo
Piketpalen slaan.
“Jouw baan eindigt bij vijf uur vliegen en dan
begint die van mij.” Dat waren de vrolijke openingswoorden
van Steven toen we elkaar voor
het eerst ontmoette, nu zes jaar geleden bij een
receptie ter gelegenheid van de Indonesië tentoonstelling
in De Nieuwe Kerk, samengesteld
door toenmalig Volkenkunde conservator Pieter
ter Keurs, nu bij het RMO hoofd collecties en
onderzoek. Die transfer kostte Steven even wat
moeite, want hij houdt er wel van om piketpalen
te slaan tussen het archeologische en het
volkenkundige museum. Is het niet om de boel
geografisch te scheiden, dan is het om het
eigentijdse van Museum Volkenkunde neer te
zetten; “Jullie zijn van de dode culturen, bij ons
leeft het meer”, was een plagerige variant. Toch
nam hij de overstap van Ter Keurs sportief op.
Het moest bezegeld worden met een diner, waar
bij wijze van transfersom Steven de wijn uitzocht
en ik de rekening betaalde.
Het waren die enkele schaarse diners in de
afgelopen zes jaar waarbij we de mogelijkheden
van meer samenwerking tussen de beide musea
eens vertrouwelijk konden bespreken. Tot veel
directeurenlunches op het terras van de
Wintertuin in de Hortus, waar we zoals altijd veel
nieuwtjes uitwisselden. Jij was er bij dat soort
gelegenheden graag aanwezig en hield ons
van allerlei zaken op de hoogte. Ik kan me nog
herinneren dat je aan het eind van deze lunch
me vroeg of ik ooit in Hamburg was geweest
met zijn nieuwe musea, die je net uitgebreid had
geadviseerd. Ik moest erg lachen, want ik had
mijn hele promotietijd er doorgebracht.
leidde het niet, omdat we wezenlijk anders de
nabije toekomst definiëren. Voor Steven ligt die
in de samenwerking tussen de volkenkundige
musea in het land. Wat mij betreft is een hechtere
Leidse verbinding het beste antwoord op
een langzaam terugtredende overheid.
In Wenen zal Steven het beste van beide modellen
tegenkomen. Nauwe samenwerking tussen
de Weense musea onder de paraplu KHM
(Kunsthistorisches Museum) is al jarenlang een
feit. Gelijkertijd hebben de aangesloten musea
ieder een eigen directieverantwoordelijkheid.
De Egyptische en Grieks-Romeinse collectie
worden de buren van Steven in Wenen. Veel
dichterbij dan in Leiden. De beide musea worden
van elkaar gescheiden door brede vierbaansweg.
Een fraaie metafoor. Want met langsrazend
verkeer blijft oversteken lastig. Maar met een
bescheiden ingreep is het verkeer te reguleren
en kan een stroom voetgangers van mummie
naar Montezuma wandelen.
Steven denkt niet klein en dat is waarom hij
in Wenen de juiste man op de juiste plaats is.
De verbouwing van Volkenkunde eind jaren
negentig, en nu weer, waren toekomstgerichte
ingrepen die hem veel hebben geleerd over
de conceptuele en inhoudelijke koers van het
museum. Die ervaring verrijkt hem, maar ook de
(internationale) bezoeker.
Steven, Wenen zal je erg goed bevallen, ik weet
dat deze stad, maar ook de mensen en natuurlijk
het museum bij je passen.
Deutsch brauchst Du ja nicht mehr zu lernen,
Wienerisch vielleicht wohl. Ich wünsche Dir
und Deiner Frau eine schöne Zeit mit Veltliner
im heurigen Cafe und davor im Kaffeehaus
Sachertorte oder Palatschinken.
Du weißt ja:
„Ganz Wien ist ein Museum: Wo man auch
hingeht, ÜBERALL schnuppert man Kunst und
Kultur! In jedem Bezirk, in wirklich jedem… “
Dort werdet Ihr euch sicher wohlfühlen!
Darum am Ende ein Volksgedicht, welches man
manchmal auf den Heurigengläsern findet:
A Glaserl mit an Henkel
und drin a guater Wein,
daneb’n a süaßer Engel
und net verheirat sein!
Alles Gute
Paul Keßler
Prefect van de Hortus botanicus Leiden
Als Steven over vijf jaar terugkeert
naar Nederland zal
het Volkenkundig museum in
Wenen zijn getransformeerd
van een zieltogend gebouw
tot een 21ste eeuwse attractie.
Met dank aan Steven,
die dit met tomeloze inzet en
een lenige geest zal bereiken.
Wat hij in Leiden medio 2017
aan zal treffen? Geen idee.
Misschien staan de piketpalen
er nog, wellicht zijn ze zo
diep de grond in geslagen
dat je ze niet meer ziet, misschien
worden de palen niet
meer geleverd.
Wenen, het is maar een
kleine twee uur vliegen. Ik
kom je daar zeker opzoeken
om met een mooie fles wijn
vast te stellen dat oudheden
en etnografica altijd in elkaars
nabijheid horen te zijn.
Wim Weijland
Directeur Rijksmuseum
van Oudheden
Vraag 5: En utilisant sept fois le chiffre 7, pas une fois de plus pas une fois de moins, et les signes mathémathiques
les plus usuels, écrire les nombres de 41 à 50. Antwoord zie pagina 40
advertentie
Het Boutique Hotel van Leyden
Laat u verrassen! En laat ons voor u zorgen
Het Boutique Hotel van Leiden
Verscholen achter een monumentale gevel in de binnenstad
van Leiden, ligt Leidens kleinste en wellicht wel mooiste
boutique hotelletje genaamd; ‘Huys van Leyden’.
Persoonlijke aandacht, comfort en stijl staan bij hen centraal.
Hoewel ‘nieuw’ bevindt het zich in een volledig gerestaureerd
rijksmonument dat werkelijk prachtig is verbouwd zodat iedere
kamer zijn eigen stijl heeft. En het is gelegen aan één der mooiste
grachten van Leiden, de Oude Singel.
Uitgerust ontwaken in bruisend Leiden
Op zoek naar rust en toch de bruisende stad aan je voeten
willen hebben? Bij Huys van Leyden is comfort meer dan
slapen alleen. De kamers zijn voorzien van; boxspring
bedden (double of twin), badkamer met douche en toilet, bureau,
kabel tv, koffie- en theefaciliteiten, föhn, kluisje, minibar en gratis
WiFi. En… het ontbijt serveren zij standaard op de kamer! Een
avondje stappen of theater en daarna heerlijk uitslapen is er geen
probleem. Zelfs om 12:00 uur kun je nog genieten van een vers
ontbijt met warme eieren. Tevens verlenen ze u graag de service om
u en/of uw gasten af te halen van Leiden CS of Schiphol en indien
gewenst weer terug te brengen. Zo wordt uw verblijf echt meer dan
een nachtje slapen alleen. Laat u verrassen! En laat Huys van Leyden
voor u zorgen. Het is een echte aanrader voor hen die meer zoeken
dan slapen alleen.
Meer weten?
Huys van Leyden • Oude Singel 212 • 2312 RJ Leiden
Tel: 071 2 600 700 • www.huysvanleyden.nl •
info@huysvanleyden.nl

26
musthaves
Shoppen
Prachtige kralen dierfiguren, elk uniek van kleur
en vorm en volledig met de handgemaakt. Dat
zijn de kralendieren van het Zuid-Afrikaanse
bedrijf Monkeybiz. Monkeybiz geeft thuiswerk aan
zo’n 450 mensen, bijna allemaal alleenstaande
moeders, waarvan een groot aantal met HIV
is geïnfecteerd. De organisatie voorziet ze van
materiaal en advies en brengt hun creaties aan de
man. Aan de kralen dierfiguren van Monkeybiz is
een label bevestigd met de naam van de maakster.
Vanaf € 25,-
Uit Japan komen deze heerlijke geurende
kaarsen gemaakt van 100 procent sojawas
en vervaardigd uit duurzame sojabonen. De
kaarsen bevatten geen paraffine, waardoor er
geen vervuilende walmen opstijgen in huis.
Bovendien is elke kaars met de hand gegoten
en zijn de toegevoegde geuren 100 procent
natuurlijk.
De kleine kaarsen branden 20 uur
en kosten € 12,90.
De grote kaarsen branden 80 uur: € 29,90.
Hip en spiritueel tegelijkertijd, de mala, een
boeddhistisch gebedssnoer, meestal gemaakt
van 108 kralen. In de museumshop vind je
mala’s uit Nepal en Tibet, gemaakt van hout,
van yakbeen of gemaakt van de zaden van de
heilige Bodhi-boom, waaronder Boeddha zijn
verlichting bereikte. Prijzen vanaf € 22,50
Mooie zilveren kettingen met een Ganesha of
een Birmese Boeddha. Ganesha geldt als de
god van de kennis. Hij ruimt hindernissen op
en beschermt reizigers: € 75,-
De Scratch Map is een mooie persoonlijke wereldkaart, waarbij je de landen waar je
al een keer geweest bent met een muntje kunt wegkrassen. Iedereen die graag op
reis gaat, en ook al vaak op reis is gegaan weet dat je niet elk plaatsje op de landkaart
makkelijk kunt terugvinden om het te laten zien aan iemand. Maar erg ingewikkeld
hoef je het jezelf niet te maken met de persoonlijke Scratch Map! Op deze manier is
het bijhouden van al je reizen een fluitje van een cent! Bespaar jezelf de ellende van
overbodige pennensets, stickers of punaises om je reizen bij te houden op je wereldkaart.
Kras gewoon iedere keer als je ergens geweest bent, het land of de plaats weg.
Zo kun je met de Scratch Map makkelijk overzien, en laten zien waar je bent geweest of
waar je nog naartoe wilt. De kras wereldkaart heeft een afmeting van 81.9 x 58.2 cm, is
goudgekleurd en zodra je iets wegkrast komen er vrolijke kleuren naar boven! In eerste
instantie ziet de Scratch Map er wat braaf en ouderwets uit, maar zodra je de landen op
de kaart wegkrast, verandert die ineens in een vrolijke en moderne kaart! De Scratch
Map is verpakt is een goudkleurige koker, en is leuk om als cadeau te doen. Dit is de
ideale wereldkaart voor iedere wereldreiziger, want foto’s zijn leuk om te laten zien, en
vlaggetjes op een kaart zijn prima, maar een Scratch Map is uniek!
Prijs € 19,95
Verkoopadres: De Museumhop • Museum Volkenkunde • Steenstraat 1 • Leiden.
Restaurant
In den Doofpot
Turfmarkt 9
2312 CE Leiden
t. 071 512 24 34
www.indendoofpot.nl
Wij zijn 7 dagen per week
voor u geopend!
Chef de Cuisine Sander Vrijbloed verwent u en
uw uw gasten in een een ongedwongen ambiance met een een
verfi jnd en mooi geportioneerd vier gangen menu
op basis basis van producten van het seizoen, seizoen, waarbij hij hij
natuurlijk rekening houdt met
eventuele dieetwensen van u en en uw gasten. Onze
sommelier Michiel de Vries Vries serveert er voor u een
fantastisch bijpassend wijnarrangement.
In den Doofpot de culinaire culinaire verrassing verrassing van Leiden.
Beste Steven,
Bedankt Bedankt voor voor alle alle mooie mooie lunches lunches en en
diners bij ons in het restaurant.
Je bent en blijft een waardige
ambassadeur voor IdD!
Heel veel succes in Wenen!
Het ga je goed.
Met culinaire groet,
advertentie
Anton Anton Anton Anton Verschelling Verschelling Verschelling Verschelling
en en en het het het gehele gehele gehele team team team van van van IdD IdD IdD
22-3-2012
22-3-2012
Menucheque
STEVEN’S
HEERLIJK GENIETEN
MET JE TAFELGENOTEN
RESTAURANT IN DEN DOOFPOT - TURFMARKT 9 - 2312 CE LEIDEN - T. 071 512 24 34 - WWW.INDENDOOFPOT.NL
Uitsluitend in te wisselen door Steven Engelsman!

het leidse
En in het Leidse...
…wachten de grachten
jouw thuiskomst af.
28
Vraag 6: En utilisant sept fois le chiffre 7, pas une fois de plus pas une fois de moins, et les signes
mathémathiques les plus usuels, écrire les nombres de 51 à 60. Antwoord zie pagina 40
29
het leidse

30
eten recepten
Eten bij Museum Volkenkunde
Recepten uit het museum
te heet voor een
allochtoon…
Bali Kip
1 vet kuiken (in tweeën gesneden)
2 eetlepels sambal oelek
1 grote ui
4 teentjes knoflook
1 theelepel trassi
half kopje zoete ketjap
azijn naar smaak
3 schijfjes laos
1 kopje olie
(eventueel kokosmelk of water)
stukje sereh
2 blaadjes djerukpurut
Sambal, ui, knoflook en trassi worden in de vijzel
fijngestampt en in de olie gefruit.
Je voegt hierbij de kip (daarna eventueel de
kokosmelk) en de laos, sereh en djerukpurut,
ketjap, azijn en suiker naar smaak.
Je kookt dit gerecht tot de kip gaar is. Het moet
heerlijk fris smaken.
Uit: Oma Keasberry’s Indische Keukengeheimen.
(1980)
Irina
Bali kip van je enige, echte allochtone
medewerkster. Althans dat was een hele
tijd zo. Volgens mij heb ik nu concurrentie,
gelukkig maar. Dit gerecht maak ik vaak. Lekker
snel klaar en heerlijk met rijst en snijboontjes
(wel roerbakken). De Indische keuken is mijn
favoriete.
Ben met rijsttafels opgegroeid omdat mijn
moeder die altijd maakte voor verjaardagen. En
mijn Javaans-Surinaamse schoonouders hebben
mijn liefde voor de Indonesische keuken alleen
maar doen toenemen. Ik weet dat jij genoten
hebt van je Indonesië reizen en ook van het eten
daar.
Mocht samen met jou ter gelegenheid van
de opening van de Sumatra-tentoonstelling
aanschuiven bij de Nederlandse ambassadeur in
Jakarta waar we op een Indische maaltijd werden
getrakteerd in koloniale stijl. Haalde me daar
het medelijden van de ambassadeur op de hals
omdat het bij de soep al misging; veel te heet
(peper) voor deze allochtoon. Steven, ik hoop
dat jij en Margot vooral ook genieten in Wenen
en af en toe eens een Indische maaltijd maken
voor jezelf of je gasten en dat dit kipgerecht daar
een bijdrage aan mag zijn.
From Russia with love
Russische pannenkoekjes
met frambozen
Ingrediënten voor 10 personen
200 gr. zelfrijzend bakmeel
25 gr. witte basterdsuiker
1 tl. bakpoeder
1 tl. vanillesuiker
2 eieren
2,5 dl. melk
wat olie om mee te bakken
honing
poedersuiker
100 gr. frambozen of ander zacht fruit
Liefs,
Anne Marie
Vraag 7: En utilisant sept fois le chiffre 7, pas une fois de plus pas une fois de moins, et les signes mathémathiques
les plus usuels, écrire les nombres de 61 à 70. Antwoord zie pagina 40
Bereidingswijze
Vermeng de basterdsuiker, bakpoeder,
vanillesuiker en het bakmeel in een kom.
Meng de eieren en de melk er geleidelijk
doorheen. Er ontstaat een glad beslag.
Verwarm de olie in een anti-aanbakpan.
Lepel het beslag in de pan zodat er kleine
pannenkoekjes ontstaan.
Bak de pannenkoekjes aan beide kanten
goudbruin.
Leg de kleine pannenkoekjes op een bordje
en strooi de frambozen hierover.
Lepel er wat honing over en bestrooi met
de poedersuiker.
31

32
recepten
Ook Fransjes favoriet!
Ayam bumbu bersengek
Dit is mijn favoriete recept uit Indonesië,
omdat ik het toen ik student was van mijn
moeder heb gekregen. Haar grootvader
was resident van West Java, en hij woonde
in Serang. De foto heb ik genomen in
Serang, toen we net langs zijn huis waren
gereden. Steven geniet hier van een
Indonesische maaltijd, samen met erna,
conservator in het Museum nasional in
Jakarta. De volgende dag zou de opening
van onze gezamenlijke Sumatra tentoonstelling
plaatsvinden.
Fransje
2 kipschnitzels, in stukjes gesneden
1 ui
2 teentjes knoflook
3 kemirinoten
sambal ulek
¼ theelepel trassi
½ theelepel ketumbar
¼ theelepel jinten
1 ½ theelepel kunyit
Op z’n Balinees
Babi guling (Roast Suckling Pig)
1 suckling pig, 6-8 kg
1.5 tablespoons salt
10 shallots, peeled and sliced
6 cloves garlic, peeled and chopped
5 cm ginger, peeled and chopped
15 candlenuts, chopped
10 cm fresh turmeric, peeled and chopped
2 tablespoons coriander seeds, crushed
20-25 chillies, sliced
1 tablespoon black peppercorns, crushed
1 teaspoon dried shrimp paste, roasted
5 lime leaves, finely shredded
2.5 tablespoons oil
4 tablespoons turmeric juice
Ensure that the inside of the pig is completely
¼ theelepel laos
½ eetlepel suiker
¼ theelepel sereh
2 blaadjes jeruk purut
zout
1 eetlepel olie
3 dl water
1 theelepel citroensap
2 cm. santen
cleaned. Season outside and inside of the pig
with salt.
Combine all other ingredients (except turmeric
juice) and mix thoroughly. Fill inside of suckling
pig with this mixture, and close belly with thread.
Rub the outside of the pig with turmeric juice
until the skin is shiny yellow.
Place suckling pig on roasting rack and roast in
hot over (200º C) for approximately one hour.
Alternatively, using a large barbecue with a rotisserie
or turning spit, cook the pig over charcoal
in the Balinese manner. After cooking, rest for
Ui, knoflook en kemirinoten fijn snipperen, en
met de kruiden (behalve de sereh) 2 minuten
in olie fruiten. Water, sereh en citroensap erbij.
Als de saus kookt de santen en stukjes kip
erbij, zachtjes laten koken tot ze gaar zijn.
10 minutes in warm place before serving. When
serving, first remove the crispy skin with a strong
carving knife, then loosen meat from the bones
and cut into slices.
PS. It is a lot easier to have someone prepare
the babi guling for you. Take a flight to Bali.
David
Iets zoets voor iets zuurs
Gestoofde peertjes met stroop
Beste Steven, iets zoets helpt vaak tegen
iets zuurs zoals dit afscheid is.
12 kleine stoofpeertjes
1 l water
150 g suiker
2 kaneelstokjes
2 gespleten vanillestokjes of 2 zakjes
vanillesuiker
1 citroenschil
2 eetl. bessensap
400 g pure chocolade in kleine stukjes
1 eetl. poedersuiker
Schil de peertjes en verwijder het klokhuis met
een appelboor.
Zet de peertjes vervolgens op het vuur in
een pan met water, suiker, kaneelstokjes,
citroenschil, vanillestokjes of vanillesuiker en
bessensap.
Breng het geheel aan de kook en laat de
peertjes op laag vuur onder een deksel ca. 1
stoven.
Neem de peertjes daarna uit het vocht en laat
ze op keukenpapier afkoelen.
Laat het kookvocht verder tot een stroop
inkoken.
Zeef de kruiden en specerijen er uit en laat het
geheel afkoelen.
Smelt in de tussentijd de chocolade in een
kom geplaatst in een pan gevuld met kokend
water (au bain marie), zodanig dat er een
gladde massa ontstaat.
Zorg dat de temperatuur niet hoger wordt
dan 30º C. anders slaat de chocolade bij het
afkoelen wit uit.
Haal de peertjes door de afkoelende
chocolade.
Laat ze even uitlekken en plaats ze op een
plateau met plasticfolie.
Laat de peertjes in de koelkast opstijven.
Haal ze daarna uit de koelkast en plaats de
peertjes op gekoelde borden en schep de
stroop rondom.
Bestrooi het gerecht met poedersuiker.
Vraag 8: En utilisant sept fois le chiffre 7, pas une fois de plus pas une fois de moins, et les signes mathémathiques
les plus usuels, écrire les nombres de 71 à 80. Antwoord zie pagina 40
33
recepten
Wijnadvies
een ijskoude zoete dessertwijn.
Succestip
Ook lekker met witte chocolade i.p.v. pure
chocolade.
Ik hoop dat je aan mij denkt wanneer je dit eet.
Groeten,
John Stigters
Margrit

34
recepten
Feestelijk afscheid
Nasi tumpeng
Een feestelijk afscheid vraagt om een feestelijk
en bijzonder gerecht. In Indonesië is het met
name op Java gebruikelijk bij grote gebeurtenissen
in het leven een selamatan te houden, een
ceremoniële maaltijd genaamd nasi tumpeng.
Deze traditie wordt ook in menig Indisch gezin
in Nederland nog voortgezet. De nasi tumpeng
bestaat uit rijst, opgemaakt in de vorm van een
berg, vergezeld met gerechten – vaak zijn dit er
zeven, elf of een veelvoud hiervan.
De nasi tumpeng kent verschillende variaties.
Voor huwelijken, geboortes en andere mijlpalen
wordt vaak een nasi tumpeng met gele rijst
gemaakt: witte rijst en kleefrijst worden samen
gekookt in santen, en geel gekleurd door de
toevoeging van kunyit (geelwortel). Geel staat
voor voorspoed, rijkdom etc.
De bijgerechten bij de gele rijst worden zorgvuldig
gekozen. Alle smaken (zoet, zuur, zout, bitter
en de Indonesische smaak ‘heet’J) zijn vertegenwoordigd,
net als het gebruik van vlees, vis,
gevogelte en groente, groeiend boven de aarde
en in de aarde.
De laatste nasi tumpeng die ik heb gemaakt was
in augustus voor Revi’s mitoni (toen nog in mijn
buik). Deze selamatan wordt gehouden in de
zevende maand van de zwangerschap. De nasi
tumpeng mitoni bestaat niet uit gele rijst, maar
Mayonaise
van Miep
2 verse eierdooiers
2 theelepels mosterd (Dijon)
1-2 eetlepels suiker
2x 2 theelepels citroensap
2-4 druppels worcestersaus
± 500 ml zonnebloemolie
of lichte olijfolie
1½ eetlepels vruchtenazijn
peper & zout
Zorg dat alle ingrediënten op
kamertemperatuur zijn, zodat de mayonaise
kan binden.
De eierdooiers samen met de mosterd,
de suiker, 2 theelepels citroensap en de
worcestersaus in een kom doen en met een
garde of de mixer schuimig kloppen.
De olie druppelsgewijs (echt druppel voor
uit zeven kleine bergen (één grote en zes kleine
- voor alle zwangerschapsmaanden) witte rijst.
Ook hier waren zeven bijgerechten bij:
Ayam pedis (hete kip)
Ikan kecap (makreel in kecapsaus, dus een zoet
gerecht met vis)
Dendeng (droog gebakken zoet/heet rundvlees)
Urap (bitter groente gerecht met kokos)
Tahu bacem (een tahu gerecht)
Tempeh kering teri (zoet/heet gebakken tempeh
met zoute gefrituurde visjes)
Acar ketimun (natte, zure komkommer)
druppel) door de massa roeren. Let er op dat
de olie goed is opgenomen voor je nieuwe
druppels toevoegt.
Wanneer de mayonaise stijf begint te worden
en de structuur naar wens is, de overige
citroensap en de vruchtenazijn toevoegen.
Alles nog zo’n 2 tot 3 minuten doorroeren.
Op smaak brengen met peper en zout. Klaar!
Miep
Beste Steven, ik wens je een hele mooie
tijd toe in Wenen. De pagina in deze
glossy geeft niet genoeg ruimte om de
recepten van bovengenoemde gerechten
helemaal uit te schrijven, maar mocht je
nog eens een selematan willen houden
of gewoon een van de gerechten willen
proberen met witte rijst, kun je me
bereiken op rapti@volkenkunde.nl
Tot ziens!
Rapti
Gewoon
Een broodje kaas
een lekker
Leids Broodje
Italiaanse bol, Filet American, ei, ui, sla,
mayonaise, zout.
Theo
Bereiding
Kook het ei in water hard in ongeveer zes minuten.
Snijd het broodje open en besmeer rijkelijk met Filet American.
Beleg het broodje met sla en een klein stukje fijngesneden ui.
Pel het eitje als het klaar is en snijd het in plakjes.
Drapeer eitje over het broodje.
Mayonaise over het broodje smeren.
Bestrooi het geheel met peper en zout naar smaak.
Dia
Goedkoop maar heerlijk!
Kippenleverragout met perzik
350 gr kippenlevers
75 gr spekdobbelsteentjes
1 ui, 1 teentje knoflook
I dl bouillon
I eetl bloem
4 schijven perzik
Vraag 9: En utilisant sept fois le chiffre 7, pas une fois de plus pas une fois de moins, et les signes mathémathiques
les plus usuels, écrire les nombres de 81 à 90. Antwoord zie pagina 40
Carla
en Dick
35
recepten
Spekblokjes, ui en knoflook fruiten. Kippenlevers erbij en even goed
doorbakken. 12 Minuten laten zachtjes bakken, daarna afblussen met
een scheutje water. Bloem erdoor roeren, daarna een scheut persiksap
erbij. Als laatste perzikstukjes erdoor heen en even doorverwarmen.
Lekker met rijst.

36
recepten
Beste Steven,
Allereerst nog van harte met je nieuwe baan. Je
zult de baan ongetwijfeld hebben aanvaard om
allerlei gedegen redenen, maar ik vermoed dat
ook heeft meegespeeld dat Wenen dé beste
plek is van de hele wereld om taartjes te eten.
Mij is gevraagd een van mijn beste recepten te
leveren. Helaas, ik kan absoluut niet koken. Dat
zal ik je niet aandoen.
Maar hoewel onze porties wellicht een beetje
anders zijn, hebben we mogelijk wel gemeen dat
men ons gerechten uit ALLE keukens kan voorzetten.
Genieten van elke smaak, elke papil kan
worden beroerd.
Ik kan dus geen recept je delen, wel een ervaring
met de Chinese keuken: Wellicht ken je ze al,
de diners rondom draaitafels waarop tientallen
hapjes, gang na gang, worden aangeleverd.
In 2008 ontmoette ik in de trein naar Xi’an een
man, die zo enthousiast was om een alleenreizende
vrouw uit het Westen te spreken, dat ik
werd meegesleept naar zijn echtgenote om haar
dit westerse vrouwen-exemplaar te laten zien.
Een diner met de hele familie volgde (foto1). Gepeperde
Sichuan niertjes, abrikozenmousse in
superzacht besuikerpoederd deeg, citroenfrisse
groentestengels, verse noedels, vis in zoutzure
saus, een spin van gebrande suikerdraden…
Makkelijk uit Marroko
Makreel met chermoula
En dat ging maar door. Nog nooit heb ik zoveel
smaken in een maaltijd geproefd. Een ware
smakencarrousel!
Afijn, eten in China is een avontuur. Ik heb de
slangenbloedsoep maar gemeden, maar deze
kip wil ik je niet onthouden (foto2).
Alle goeds en groet,
Hier een internationaal recept voor Steven: Marokkaans en makkelijk te maken en vooral heel erg lekker!
Wat heb je nodig:
1 verse makreel pp
en voor de saus (4 p):
150 ml echt lekkere olijfolie
2 handenvol platte peterselie
1 handvol koriander
2 teentjes knoflook
rode chilipeper (verse of -pasta)
1 theelepel djinten (gemalen komijn)
Saskia
Spoel de makrelen schoon met koud water. Droog ze en bestrooi ze aan de binnen- en buitenkant met
wat zout. Druppel een beetje olie in een ovenschaal en leg de vissen in. Kwast er nog wat olie over. Bak
de makrelen in 10-15 minuten gaar.
Om een krokant makrelenvelletje te krijgen kun je de laatste minuten de grill aanzetten. Een makkelijker
saus bestaat er niet: alle ingredienten in de keukenmachine en alles mengen (niet te fijn). Met witte wijn
Oostenrijkse Grüne Veltliner bv, Turks brood en nog een groene salade maak je iedereen blij!
Geke
rasp en sap van 1 citroen
rasp en sap van 1 sinaassappel
1 groot Turks brood
Verwarm de oven op 180 graden.
Jenny
Jan Auke
Voor wanneer Steven ons mist
Knollenmix -stamppot met draadjesvlees
Voor wanneer Steven Nederland en Leiden
mist. Onze nationale en lokale trots: De stamppot!
Lekker gewoon maar wel net een beetje
anders…. Deze mag ook in Wenen met drie
oktober op tafel!
Voor de stamppot
750 g aardappelen, in gelijke niet te
grote stukken
400 g knolselderij, in grove blokken
2 winterwortels, in stukjes
1 grote ui, fijngesneden
1 venkelknol, in stukjes
klontje boter
melk
Voor het draadjesvlees
500 g sukadelapjes of riblappen
ketjap manis
azijn of rode wijn
2 plakken ontbijtkoek
1 ui
tl mosterd
2 laurierblaadjes
el appelstroop
37
recepten
Bereidingswijze
Braad het vlees bruin. Voeg de ui toe en als
deze kleurt, wat water met een scheutje ketjap
manis en 1 el azijn (of rode wijn). Daarna de
plakken ontbijtkoek, deze geven een heerlijke
smaak aan de jus en binden het geheel.
Voeg de rest van de ingrediënten toe. Zorg
ervoor dat er voldoende vocht in de pan zit.
De ontbijtkoek bindt de jus. Laat het mengsel
pruttelen tot het gaar is. Dit duurt ongeveer
2 uur.
Zet de aardappelen, knolselderij, wortels, ui
en venkel met de bouillon en 10 g boter op
en breng aan de kook. Draai het vuur laag en
kook met deksel op de pan in 25-30 min. gaar.
Giet het aardappelmengsel af en stamp de
knollenmix grof, voeg de melk en boter toe en
stamp tot een smeuïg geheel. Breng op smaak
met zout en peper.
Serveer de stamppot met het draadjesvlees
en de jus.

38
recepten
Ingrédients (pour 6 personnes)
300 g de chocolat noir à 70 %
6 blancs d’œuf
Une pincée de sel
Préparation
Faites fondre le chocolat au bain-marie en remuant
bien. Montez les blancs en neige avec
une pincée de sel et incorporez-les au chocolat.
Versez la mousse dans des petits ramequins.
Petits conseils
Les blancs en neige ne doivent pas être montés
avec des œufs trop frais. Les œufs de quelques
jours conviennent mieux car le blanc absorbe
plus d’air et monte plus facilement. Idéalement, la
mousse doit reposer une demi-journée au réfrigérateur
avant d’être dégustée.
Pour un mari insatiable
Mousse légère au chocolat
un mot, cette recette est faite pour toi Steven.
Elle conviendra également à Margot pour sa
rapidité et son efficacité. Margot aura ainsi tout le
temps de découvrir Vienne tout en faisant plaisir
à son insatiable mari.
Affectueusement,
Cette recette ravira les papilles des plus gourmands
et enchantera les apprentis cuisiniers. En Julie
Smakelijk dessert
Jasmijnthee-perensorbet
Steven is dol op de jasmijnthee die hij iedere
middag drinkt, dus een smakelijk dessert
met zijn jasmijnthee lijkt mij wel aan Steven
besteed. Bovendien lijkt het mij een heerlijk
toetje!
Bereidingstijd
30-60 minuten
Ingrediënten
450 ml water
2 el jasmijnthee
4 el citroensap
175 gr. suiker of hoeveelheid
naar eigen smaak
2 of 3 peren
Hulpmiddelen
Blender, ijsmachine
Bereidingswijze
Giet het kokende water in een pot op de theebladeren.
Laat de thee 20 minuten trekken,
zeef ze dan. De thee moet sterk zijn. Schil de
peren, verwijder klokhuis en hak de peren fijn.
Doe ze met het citroensap in een pannetje.
Draai de peren rond in het sap zodat ze niet
verkleuren. Voeg suiker en thee toe en breng
aan de kook. Roer tot de suiker is opgelost,
laat dan 10 minuten zachtjes koken. Pureer het
mengsel in een blender tot een gladde massa.
Controleer de smaak en voeg desgewenst
meer citroensap of suiker toe. Af laten koelen
en in een ijsmachine laten bevriezen.
Ninja
Lang gekookte
Koreaanse reuzenwulk
Benodigdheden
een dozijn enorme Koreaanse Wulken
twee Koreaanse vrienden van Steven
(liefst een professor en zakenman)
een grote liefde voor de Koreaanse keuken
of een ontwikkeld gevoel voor diplomatie
een schaar
Voor de gerechten van
Eijda
John
De beste restaurantjes zitten in gewelven van
grote gebouwen of in een wirwar van straatjes
verstopt. Daarom zijn lokale slimme vrinden erg
handig. Maar ook om de gerechten van context te
voorzien. En dat is nodig. Het nationale gerecht is
Kimchi, gefermenteerde kool in rode pepersaus.
Het wordt de hele dag gegeten en belangrijk feit
voor waardering van dit gerecht is dat het een
van de vijf gezondste gerechten ter wereld is. De
kokkels op de foto’s zijn een delicatesse voor de
liefhebbers. Ze worden gekookt en geserveerd in
Joke
Esther P
39
recepten
de schelp. Uit hun schelpen gepulkt, blijken deze
dieren enorme wokkels die aan tafel in hapbare
stukken worden geknipt. Vanzelfsprekend met
een huishoudschaar die standaard onderdeel is
van het Koreaanse bestek. Het eten van een stuk
vereist getrainde kaakspieren. Lokaal bier biedt
uitkomst. Fijn is dat de aanwezige Koreaanse
vrienden dit gerecht zeer waardeerden, zodat deze
delicatesse sowieso helemaal wordt verorberd.
John
Esther Z Farideh
Sijbrand Wonu
ga naar www.volkenkunde.nl/recepten.

777 7 1=( )
777
77-7 7
2=( - (7 + )
7 7
3=
77- (7+7)
7+7+7
7+7+7+7 7
4= - x
7 7
6= 7+7+7+7+7+7
7
7+7+7+7 7
5= - +
7 7
7= 7 x 777
777
8= 7 + 777
777
9= 7 + + 7 77
77 7
10= - 77 77
7 77
71= (7x7)+7+7+7+ 7
7
7 77+7
72= ( 7- ) x ( )
7 7
73= 77-
74= 77 + 7 -
7+7+7+7
7
77-7
7
75= 77-
7x(7+7)
7x7
76= 77- ( ) 7 77
77
Beste Steven,
Als pionier in de museumwereld, heb
jij de durf gehad om vanaf het begin
van het bouwtraject van Museum
Volkenkunde, Keijsers als co-creator
met Opera Amsterdam op te nemen
in het Design & Build-team. Daarmee
heb je niet alleen de basis gelegd
voor het succes van het mooiste
museum van de wereld, maar ook
van het succes van Keijsers als
museumbouwer.
We willen je hartelijk danken voor de
prettige samenwerking!
Ton van der Velden, Twan Derks &
Edwin van Houten
40
Perec interview
11= x 77 77
7 77
12= + 77 77
7 77
77 7 7
13= + +
7 7 7
77 7+7+7
14= +
7 7+7+7
15=
77+7+7+7+7
7
16= + 7 - 7
77-7
7 7
17= + 7 x 7
77-7
7 7
18= 7+7+7 -
7+7+7
7
7 7
19= 7+7+7 - ( + )
7 7
7
20= 7+7+7+7 - ( 7 + )
7
7
77= (77+77) x ( )
7+7
7 7
78= ( 7- ) x (7+7- )
7 7
79= 77+
7x(7+7)
7x7
7 77-7
80= ( 7+ ) x ( )
7 7
21= 7+7+7+7+7 - ( 7+7 )
22= 7+7+7+
77
77
7
23= 7+7+7+ +
7
7
7
77+7+77+7
24=
7
77
25= 7+7+7+ ( - 7 )
7
7+7
26= 77- (7x7) -
7
777
27= - (77+7)
777
77+77-7
28= + 7
7
77 77
29= + + 7
7 7
7+7
30= 7+7+7+7+
7
81= 77+ 7-
7+7+7
7
7 7
82= 77+ 7- ( + )
7 7
83= 77 + 7 -
84= (77+7) x
77
77
77
77
85= 77 + 7 +
77
77
7 7
86= 77 + 7 + +
7 7
77-7
31= +7+7+7
7
77-7
32= (7x7) - ( + 7)
7
33=
77+77+77
7
34= 7+7+7+7-
7
7
35= 7+7+7+7+7x
77+77
36= +7+7
7
advertentie
7
7
7+7
37= (7x7) - ( 7+7- )
7
7x7x7 77
38= -
7 7
7+7+7
39= (7x7) - ( 7+ )
7
7 7
40= (7x7) - ( 7+ + )
7 7
87= 77 + - 7 77
77 7
77
88= 77 + 7 + ( -7 )
7
89= 77 +
77
+
7
7
7
90= ( 7-
7
) x ( 7+7+
7
)
7 7
77
41= 7x7 - ( 7+ )
77
42= 77 - ( 7+7+7+7+7 )
77
43= 7x7 - ( 7- )
77
7 7
44= (7x7) + + -7
7 7
7
45= 7x ( 7+ ) -
7
77
7
7+7 7
46= 7x7 - ( + )
7 7
7+7+7 7+7
47= -
7 7
7 7
48= 7x ( 7+ ) - ( 7+ )
7 7
49= 7+7+7+7+7+7+7
7 7
50= 7x ( 7+ ) - ( 7 - )
7 7
Antwoorden
51= + 7+7
7x7x7
7 7
52= 7x7 +
7+7
+
7
7 7
7 77
53= 7x ( 7+ ) +
7 7
54= (7x7) -7 +
77+7
7
55= 77 -
77+77
7
56=
77x7
- (7+7+7)
7
7
57= 77 - (7+7+7- )
7
77- (7+7)
58= + (7x7)
7
7+7+7
59= (7x7) + + 7
7
60= 77 - 7-
77-7
7
uit: Georges Perec
nouveaux jeux intéressants
Présenté par Jaques Bens
et Bernard Mangé
61= 7x7 +
7
+
7
77
7
62= 7x ( 7+
7
) + ( 7-
7
)
7 7
77
63= 7x ( 7+ ) + 7
77
7 7
64= 7x ( 7+ ) + 7 +
7 7
7+7
65= 77- ( 7+7- )
7
66= 77-
77x7
7x7
7
67= 7x ( 7- ) +
7
68= 77-
77-7-7
7
77
7
69= (7x7)+7+7+7- 7
7
70=
77x(77-7)
77
Van onze wetenschapsdesk
Onthullend interview met vertrokken directeur tropenmuseum
werpt nieuw licht op engelsman’s motieven
Lejo Schenk
Met veel moeite lukte het onze onderzoeksredactie een interview te maken met
Lejo Schenk, oud-directeur van het Amsterdamse tropenmuseum. Schenk stapte in
januari op in Amsterdam nadat hij hoorde van engelsman’s vertrekplannen. naar
verluidt zit hij te kniezen in zijn Gooise achtertuin. Daar troffen wij hem inderdaad
aan, turend door een verrekijker naar zijn koolmezenkastjes.
“Meneer Schenk, waarom heeft Steven’s
gang naar Wenen U zo geraakt?”
Schenk: “Omdat het in de Nederlandse
volkenkunde vanaf nu allemaal anders zal zijn.
Steven heeft mij en vele collega›s geleerd hoe
plicht en genot heel goed kunnen samengaan.
Via hem heb ik de Apfelstrudel met vanillesaus
leren kennen, at ik op houtskool gegrilde paling in
Korea, leerde ik overal in Nederland en daarbuiten
zinnenstrelende plekken kennen waar werk, zeg
maar netwerk, hele plezierige kanten krijgt. Dat is
nu voorbij”.
“Was U jaloers op hem?”
Schenk:“Ja en nee. Hij kon je heel goed het
gevoel geven dat je zijn gelijke was. Heimelijk
bewonderde ik hem. Om zijn professorale Duits,
zijn sjieke Engels, zijn airmiles en zijn werkkamer.
Zo groot, zo opgeruimd! Maar jaloers was ik op
zijn bronzen stem, versterkt door de klankkast
van dat machtige lichaam. Als dat achter een
microfoon stond, dan waren de internationale
contracten al half getekend”.
“Als Steven vanuit Leiden eigenlijk de hele
wereld aan een touwtje had, waarom gaat
hij dan volgens U naar Wenen?”
Schenk: “Daar heb ik een theorie over, die ik
voor uw bijzondere blad wel wil prijsgeven. Deze
gedachte werd me eigenlijk door Steven zelf
aangereikt toen hij me onlangs weer eens naar
een nieuwe geheime plek bracht, nota bene in
zijn eigen stad. Het ging zo. Ik moest bij hem zijn
in Leiden omdat we weer eens wat te bespreken
hadden. Fusies, collectieverkopen, wat overnames,
bestuurders, die dingen. We dronken een Latte
in zijn koffiehut bij de ingang van zijn museum.
Toen zei hij opeens: “Kom, we gaan naar de
overkant, dan laat ik je nog wat zien.” We gingen
een restaurant binnen waar we wel vaker geweest
waren, maar doken meteen langs de toiletten
naar een werkruimte waar een medewerker
hem een sleutel overhandigde. Raar toch? We
moesten weer naar buiten en stonden voor een
langwerpig houten gebouwtje dat duidelijk om
een verfje smeekte. Een gebouw met patina, om
in collectietermen te spreken. Voor een achteloze
voorbijganger oogt het misschien als een
fietsenstalling. Achteraf niet toevallig, denk ik nu.
Steven morrelde wat met de sleutel en liet me
binnen in wat ik als etnograaf niet anders kan
duiden dan een rituele ruimte. Er bevonden zich
lange houten stroken op de vloer, aan het eind
waarvan licht antropomorfe figuren gegroepeerd
stonden. Negen in getal. De magie van dat
getal zal u bekend zijn. De ruimte werd duidelijk
gebruikt door verschillende clans. Afbeeldingen
van hoofden van strijders sierden de wanden, dat
van Steven zeer prominent daartussen. Er stonden
kisten met rituele voorwerpen, waaronder grote
houten kogels. Steven vertelde me dat die over de
houten baan naar de beelden gerold werden. Mij
dunkt dat die dan omvallen, maar dat moet nader
onderzocht worden. De beelden kunnen immers
vijanden of demonen representeren, maar ook
goden aan welke kracht toegediend wordt.
Heel bijzonder vond ik een kist van Stevens eigen
clan, waaruit hij me flessen toonde met kostbare
opwekkende dranken die tijdens de ballenrituelen
worden genuttigd.
Na deze excursie zetten we ons werk voort. Het
was overduidelijk niet gepast er verder over te
spreken. Maar intussen begon zich bij mij een
theorie te vormen. Lijkt Steven Engelsman immers
niet op vele plaatsen in de wereld kind aan huis
in culinaire etablissementen? Is het denkbaar dat
hij daar een netwerk van rituele fietsenstallingen
achter heeft georganiseerd? Is zijn Volkenkundig
Directoraat zo inclusief en participerend geworden
dat hij, mogelijk met medeweten van zijn eigen
conservatorenstaf, eigenhandig een wereldwijd
nieuw antropologisch onderzoeksgebied heeft
gecreëerd? Als werkverschaffing, met het oog
op mogelijke komende bezuinigingen? Kortom, ik
ben er van overtuigd dat er in Wenen binnenkort
een kegelbaan is. En ik ben er trots op dat iemand
van het Tropenmuseum hiervan nu toch de
klokkenluider is.”
41

portret
Steven Engelsman,
een mooi portret!
Ninja Kleikamp
Steven is twintig jaar lang onlosmakelijk verbonden geweest met Museum Volkenkunde.
Samen zijn ze groot geworden. Het zou toch mooi zijn als het cadeau van het personeel
dat beeld zou kunnen vereeuwigen.
42
Fer Hakkaart in zijn atelier, maart 2012
Het idee voor een portret van Steven met
op de achtergrond Museum Volkenkunde
was snel geboren. Niemand minder dan de
Leidse schilder Fer Hakkaart, bovendien
een goede vriend van Steven, durfde de
uitdaging aan.
Voor een portret moet natuurlijk geposeerd
worden. Fer Hakkaart: “Foto’s kunnen de
basis vormen voor een portret. Toch is het
fijn als de geportretteerde ook een paar keer
komt poseren in het atelier. Dat kan nu niet,
want anders is het portret geen verrassing
meer. Gelukkig ken ik Steven goed en zie
ik hem elke maandag met het kegelen bij
Amicitia. Dit maakt het poseren niet nodig.”
“Een portret laat zien wie iemand is. Aan de
hand van de portretfoto’s die het museum
ter beschikking heeft gesteld valt op dat
Steven – onbewust – een bepaalde pose
aanneemt wanneer er een foto wordt
gemaakt: hij tilt licht z’n kin op. Op het portret
krijgt hij een natuurlijke pose die bij hem past.”
“Zelf zal ik ook een paar foto’s van hem
maken. Dat kan ik mooi doen tijdens het
kegelen onder het mom van het werk dat ik
ga maken van de heren van onze kegelclub.
portret
Uiteraard heb ik al foto’s van hem, met name
van diners met de kegelclub.”
Het portret van Steven wordt onthuld en
aangeboden op 26 april tijdens het
personeelsfeest.
43

16
2 4
1 3
17
6 7
9
8
18 5
20 15
24
10 11
21 12 13
22
VeRtICAAL
1. Wie was de eerste directeur van
Volkenkunde?
2. Uit welk land zijn momenteel prachtige
sieraden te bewonderen in het museum?
3. Wat beschouwt Steven als zijn meest
geslaagde project?
4. Hoe heet de stad waar hij naartoe verhuist?
5. Wat is Steven´s favoriete automerk?
6. Aan welke virtuele site van topstukken heeft
Steven aan de wieg gestaan?
7. Zijn achternaam suggereert anders, maar hij is
Nederlander
8. Welk land bezoekt Steven 1 tot 2x per jaar?
9. Welke iconische beelden uit Japan kregen
onlangs een nieuw onderkomen in het
museum?
10. Wat is Steven´s favoriete Volkenkunde
object?
11. Van welk volk kocht Steven op een veiling in
Volkenkunde een beeld
44
puzzel
14
23
19
12. Welke Afrikaanse ontdekkingsreizigster wordt
ook wel de vrouwelijke equivalent van Henry
Stanley genoemd?
13. Welk stopwoord gebruikt Steven graag als hij
enthousiast is?
14. Hoe luidt het samenwerkingsverband van
Aziatische musea?
15. Welke torte mag je niet missen in Wenen?
HORIZOntAAL
6. Met welk lid van het koninklijk huis onderhoudt
Steven goede banden?
10. Welke wetenschap heeft Steven
gestudeerd?
11. Hoe zeg je Cheers in het Koreaans?
16. Bij welk museum heeft Steven gewerkt,
voordat hij bij Volkenkunde kwam?
17. Over welk volk gaat de grote
najaarstentoonstelling van 2012?
18. Welke Japanse stad is zusterstad
van Leiden?
HORIZOntAAL
6. Vollenhoven
10. Wiskunde
11. Kimchi
16. Boerhaave
17. Indianen
18. nagasaki
19. Asbest
20. Groenland
21. tortuguero
22. Xian
23. SVCn
24. Krekel
VeRtICAAL
1. Siebold
2. India
3. Waka
4. Wenen
5. Saab
6. VCM
7. engelsman
8. Korea
9. Boeddha
10. Werwat
11. Kamoro
12. tinne
13. Gaaf
14. Asemus
15. Sacher
AntWOORDen
19. Waarom duurt de verbouwing zo lang?
20. Welk groot eiland heeft Steven nog niet
bezocht?
21. Wat is de naam van het monument waar
de Maya voorspelling van 2012 op is
gebaseerd?
22. Volkenkunde toont een jaar lang beelden
van het terracotta leger. Hoe heet de stad in
China waar dit leger gevonden is?
23. Steven stond aan de wieg van
diverse samen werkingsverbanden
op volkenkundig gebied. Hoe luidt de
naam van een Nederlands volkenkundig
samenwerkingsverband?
24. Welk dier vindt men in een kooitje op
het bureau van Chinese schrijvers en
kunstenaars?
Jaarhoroscoop april 2012 – maart 2013
Er breken spannende tijden aan, met name voor de weegschalen
die geboren zijn op 14 oktober, zoals Steven Engelsman en Roger
Moore. In mei komt Uranus in beeld, de planeet van de grote
veranderingen. Dat kan wellicht een verhuizing naar een ander land
of een verandering van baan betekenen. Niet alles zal gelijk soepel
verlopen, dus bereid je voor op enige spanningen. Of het nu een
verbouwing is die nog niet wil vlotten of werk, het houdt je flink bezig.
Soms vraag je je af waarom je je zo druk maakt over deze
situatie. Je beseft dat een beetje ontspannen omgaan met wat
zich aandient veel beter zou zijn, maar dat lukt niet altijd. Laat het
los en dan merk je dat het probleem zich vanzelf oplost. In de
herfstmaanden kun je een voorproefje krijgen van wat er in 2013
aankomt: geweldige carrièrekansen en meer hulp en waardering.
Laad wat vaker de batterij op in de natuur. Lessen in
levensgenieten heb je niet nodig, dat zit al in je genen. Hou dat
vast. Een ding is zeker, dit jaar zal er veel veranderen met nieuwe
dromen en nieuwe doelen.
horoscoop
Weegschaal
23 september
t/m 22 oktober
De Chinese horoscoop
De OS is een heel logisch denkend persoon, en hij gaat
heel precies te werk. Een persoon geboren onder dit
teken kan heel georganiseerd en systematisch zijn, maar
ook heel eigenwijs en koppig. Het zijn harde werkers,
eerlijk en oprecht. Onder zijn meest vertrouwde vrienden
is hij sociaal, spraakzaam en ontspannen. De OS raakt
enthousiast over projecten die een uitdaging vormen.
45

uittips
Adresjes Wenen
Tips van Gerard van Bussel
1. Mooiste museum? Nou ja, grappige dingen vind je in het
Pratermuseum, oude variété. Het beste museum moet nog
ingericht worden...
2. Lekker wandelen? In het Wienerwald of in de Prater, goed voor
de gezondheid en je figuur...
3. Een Kaffeehaus? Braunerhof.
4. Over de beste Sachertorte wordt gestreden, bij Hotel Sacher
of bij Demel.
5. Lekkerste schnitzel? Gasthaus Ubl.
6. Goede boekenwinkel? Nou ja, echt geweldig zijn ze niet, maar
de grootste is Morawa.
7. Niet te missen? Het Museumsquartier: ontbijten, koffie en
musea en de Naschmarkt.
8. Verder is Wenen natuurlijk een goede uitvalsbasis naar
Bratislava, Boedapest, Praag en Venetië. Het openbaar vervoer
in Wenen is erg goed, U-Bahn, Strassenbahn/”Bim” of bus .
46

Magazine over Steven ■ directeur Museum Volkenkunde ■ 1982-2012 ■ www.volkenkunde.nl