verslag expertmeeting structuurvisie breda 2030 bij gebouw f op ...

GEBOUW F
CENTRUM VOOR
ARCHITECTUUR
STEDENBOUW
EN LANDSCHAP
REIGERSTRAAT 16
4811 XB BREDA
+31 76 7514980
INFO@GEBOUWF.NL
WWW.GEBOUWF.NL
VERSLAG EXPERTMEETING STRUCTUURVISIE BREDA 2030 BIJ GEBOUW F
OP DONDERDAG 22 MAART 2012
KVK 20096765
ABN-AMRO 59 38 73 688
In november vorig jaar, heeft Gebouw F een debatavond (Het Schaduwcollege) georganiseerd rond de
structuurvisie die de gemeente dit jaar actualiseert en moderniseert. De gemeente verzocht Gebouw F
publiekelijk om ook in 2012 een maatschappelijk debat rondom de structuurvisie te organiseren, maar ook
om expertise te verzamelen en professionele input te leveren.
Gebouw F organiseert daarom dit jaar drie bijeenkomsten: een expertmeeting, publieksworkshops en een
publiek einddebat. Daarnaast zal GebouwF een publicatie met essays over dit onderwerp aan de gemeente
overhandigen.
De expertmeeting vond plaats op 22 maart bij Gebouw F in het Huis voor Beeldcultuur. Zo’n 45 experts
hebben hier hun visie gegeven op de agenda voor de Structuurvisie. Het expertatelier werd bijgewoond door
toehoorders uit de ambtelijke werkgroep Structuurvisie, de raadscommissie Structuurvisie en overige
geïnteresseerde gemeente-ambtenaren en gemeenteraadsleden.
Na een korte inleiding door wethouder Alfred Arbouw en een inspiratielezing door Tess Broekmans van Urhahn
Urban Design in Amsterdam, zijn de experts in 4 werkgroepen uiteengegaan.
In die samenstelling zijn de professionals aan het werk gegaan. De werkgroepen vertegenwoordigden vier
thema’s:
- Leefbaarheid, onder leiding van Marcel Snellenberg van Rienks Architecten
- Economische Dynamiek, onder leiding Dennis den Tenter van Den Tenter buro voor
Stadsontwerp
- Ruimtelijke Kwaliteit, onder leiding van Geert Kooistra van Planosfeer
- Positionering, onder leiding van Marty van de Klundert van Space Value
Aan het slot van de avond hebben de gespreksleiders van de werkgroepen de resultaten gepresenteerd aan het
publiek. Deze resultaten zijn verwerkt in de verslaglegging van de werkgroepen.
Tess Broekmans reflecteerde op de avond als volgt:.
- Men is tevreden met Breda
- maar ze zijn ook te braaf: er zijn geen statements gemaakt, zoals bv “Geen nieuwe
bedrijventerreinen”.
- de enige uitzondering is bij het onderwerp ‘braakliggende terreinen’. Het is duidelijk
dat velen vinden dat daar iets moet gebeuren
- Verrassende vondst uit de werkgroep Leefbaarheid: ‘duurzaamheid’ moet ook van
bottom up komen. Nu wordt daar vaak top-down over gedacht .
- Het onderscheidend karakter van Breda is vooral dat het hier prettig wonen is.
- Tess stelt het volgende motto voor: Breda, stad van ontmoeting, inclusief de ontmoeting van
stad en landschap.

GEBOUW F REIGERSTRAAT 16
4811 XB BREDA
• VERSLAG EXPERTMEETING CENTRUM WERKGROEP VOOR LEEFBAARHEID
+31 76 7514980
ARCHITECTUUR
INFO@GEBOUWF.NL
Thema’s:
STEDENBOUW
Wonen in Breda
Vergrijzend Breda
Duurzaamheid,
EN LANDSCHAP WWW.GEBOUWF.NL
Onderscheidend karakter van Breda
KVK 20096765
ABN-AMRO 59 38 73 688
Gespreksleider: Marcel Snellenberg, architect/directeur Rienks architecten, tevens lid programmacommissie
Gebouw F
Verslaglegging: Monica Hübner, projectleider Gebouw F
Aanwezig:
NAAM EXPERTISE/FUNCTIE BEDRIJF/ORGANISATIE
1. Jeroen Keuvelaar bouwkundig architect
2. Olga Kroes duurzaamheid DuurSaam Breda
3. Han Speckens huurdersbelangen Huurderskoepelsvereniging
4. Chanan Hornstra architect BO2 architecten
5. Gido van Zon architect Gido van Zon architectuur/zone
zuid architecten
6. Menno de Lange (C)PO Droomwonen Breda
7. Jan van der Heijden Natuurbehoud/-herstel Platform duurzaam Markdal
8. Peter Maas dorpsbelangen dorpsraad Ulvenhout
9. mw D. Woods Cultureel-maatschappelijke pluriformiteit
Euro People Princess
10. Pieter van Hulten Implementor Sustainable Development
Gemeente Roosendaal
11. Maarten Raaijmakers architect Maarten Raaijmakers architect
bna
12. Maartje Versteeg Effectieve communicatie in de
bouw/stedelijke ontwikkeling
Wonen In Breda
Communicatiecoördinator regio
Brabant voor Ladies@Work
Flexibele bestemmingsplannen zijn nodig om vraag en aanbod in de woningbouw beter op elkaar af te kunnen
stemmen: een bestemmingsplan moet ‘witte vlekken’ hebben die nog ingevuld kunnen worden.
Hebben we eigenlijk nog wel bestemmingsplannen nodig?
Ze bieden in elk geval wel een vorm van zekerheid die (toekomstige) bewoners er aan kunnen ontlenen.
De vraagstelling “Hoe kunnen vraag en aanbod beter op elkaar afgestemd worden?” wordt wel beperkt geacht,
omdat het alleen over woningbouw gaat. Door het woningbouw te noemen, laat je kansen liggen. Je zou
namelijk moeten kunnen switchen van functies en van gebieden en gebouwen. De gemeente moet meer
faciliteren en zich beperken tot de hoofdstructuren.
De gemeente zou verder meer mogelijkheden voor CPO moeten creëren. De gemeente zegt wel het ontstaan
van CPO’s te willen bevorderen, maar in de praktijk komt er nog te weinig van terecht. Bestemmingsplannen
werken nu vaak belemmerend voor de ontwikkeling van dergelijke initiatieven en ook andere regelgeving levert
te veel struikelblokken op voor CPO’s waardoor ze voortijdig afhaken.

GEBOUW F REIGERSTRAAT 16
KVK 20096765
4811 XB BREDA
ABN-AMRO 59 38 73 688
Er kan ook op een andere manier CENTRUM aan VOOR een bestemmingsplan gewerkt worden: Vanuit Droomwonen is men
+31 76 7514980
bijvoorbeeld bezig om ‘kavelpaspoorten’ ARCHITECTUURte
ontwikkelen, om daarna aan de hand daarvan een bestemmings-
INFO@GEBOUWF.NL
plan te maken.
STEDENBOUW
EN LANDSCHAP WWW.GEBOUWF.NL
In verband met het stimuleren van CPO’s is het wellicht wel van belang dat er ook ruimte geboden wordt aan
het ontwikkelen van de vraag: mensen moeten ook leren dat ze buiten de gebaande paden qua architectuurontwerp
kunnen gaan. Mensen hebben de neiging om allemaal te kiezen voor een standaard 3 lagen-woning
met voor- en achtertuin, maar zouden moeten leren dat het ook echt anders kan.
Ook zou er meer ruimte moeten komen voor klushuizen in plaats van het slopen van oude panden.
Als er meer programmatische ruimte gecreëerd wordt voor dergelijke initiatieven, zou dat tot een heel ander
stadsmodel leiden.
Vergrijzend Breda
De werkgroep constateert dat er een heleboel kleuren grijs zijn: ouderen zijn allemaal heel anders, er is géén
homogene groep. Er wordt vooral weinig gedacht aan de ‘tussengroep’ in de leeftijd van 60-80 jaar.
Woningen zouden allereerstvooraleerst levensloopbestendig moeten zijn, bijvoorbeeld zowel geschikt voor
studenten, als voor ouderen.
Ook voor “vergrijzend Breda” is CPO een mogelijke oplossing, omdat CPO’s voor senioren goed zijn in te
passen in bestaande bebouwing. Dat kan bevorderlijk zijn voor de sociale structuren in een wijk.
De gemeente zou eenvoudiger moeten toestaan dat bij seniorenwoningen bijvoorbeeld een lift achter de
woning kan worden geplaatst.
Is het noodzakelijk om seniorenwoningen dicht bij voorzieningen te plaatsen? Zorg kan tegenwoordig ook
gewoon naar de woning toe komen. Toch vinden sommigen het wel van belang dat ouderen in de buurt van
voorzieningen kunnen wonen.
Overigens wordt opgemerkt dat de mobiliteit van senioren (zoals scootmobielen) een meer ruimtelijke
component heeft dan de woningen voor deze doelgroep.
Duurzaamheid
De werkgroep vindt dat de gemeentelijke overheid regie uit handen moet durven geven om kans te bieden aan
burgerinitiatieven op het gebied van duurzaamheid.
Bottom-up-initiatieven, zoals plaatsing van zonnepanelen op braakliggend terrein, moestuinen op braakliggende
grond of installeren van een watertap in Valkenberg, ervaren vaak obstructie door regelgeving en
proceduretermijnen.
Ook het Platform duurzaam Markdal is een burgerinitiatief dat is ontstaan bij gebreke van actie vanuit de
Provincie. Het platform wil de grootschaligheid van bedrijven die er nu zijn, minimaliseren en het natuurlijk
proces op gang brengen in het Markdal, zoals het meanderen van de Mark, de natuur meer ruimte geven en
het stimuleren van kleinschalige initiatieven.
Opvallend is dat Breda moeite heeft om kleine stappen op het gebied van duurzaamheid voor elkaar te krijgen.
In Duitsland heeft bijvoorbeeld bijna de helft van alle daken zonnepanelen.
Geconstateerd wordt dat duurzaamheid ‘van beneden’ komt, terwijl Breda het top-down wil doen.
Dus: Breda, durf los te laten en stimuleer initiatieven.
Daarnaast zou Breda het duurzaamheidsbeleid ook beter moeten visualiseren en communiceren. Voor velen is
het onbekend dat en waarom Breda in afgelopen jaren de meest duurzame stad was van Nederland.

GEBOUW F REIGERSTRAAT 16
KVK 20096765
4811 XB BREDA
ABN-AMRO 59 38 73 688
CENTRUM VOOR
+31 76 7514980
Onderscheidend Karakter Van ARCHITECTUUR Breda
INFO@GEBOUWF.NL
STEDENBOUW
Breda wordt een Bourgondische EN LANDSCHAP
stad genoemd, WWW.GEBOUWF.NL
ruim en elegant.
Men is het er wel over eens dat Breda te zelfingenomen is en te zwaar op het Bourgondische karakter leunt.
Breda zou wel wat meer ‘urban’ mogen worden, stoerder, hipper, experimenteel, meer multi-culturele
ontwikkelingen en niet zo behoudend.
Ook zou Breda zich meer kunnen profileren met de smaakindustrie die zij in de stad heeft.
• VERSLAG WERKGROEP ECONOMISCHE DYNAMIEK
Thema’s
Bereikbaar Breda
Verdienend Breda
Betaalbaar Breda
Onderscheidend Karakter Van Breda
Gespreksleider: Dennis den Tenter, stedenbouwkundige Den Tenter buro voor stadsontwerp
Verslaglegging: Jasper Breugelmans
Aanwezig:
NAAM EXPERTISE/FUNCTIE BEDRIJF/ORGANISATIE
1. Simon Dona stedenbouwkundige, partner/
directeur
Enno Zuidema Stedenbouw
2. Niels van Turnhout Stedenbouwkundige People Group
3. Richard Schul vastgoedontwikkelaar/directeur Schonck, Schul & Compagnie
4. Paul van de Coevering lecturer/researcher Mobility and
Spatial Planning
NHTV
5. Aert van der Goes van Naters Adviseur vastgoedontwikkeling The Ascent Real Estate Consultancy
6. Derk-Jan Verhaak Senior adviseur visievorming en RBOI Groep ruimtelijke orden-
buitengebied
ing
Bereikbaar Breda
De stad is meer dan alleen de singels. De congestie is vooral binnen de singels te vinden. Verder lijkt het
probleem (bereikbaar Breda) niet zo heel groot en lijken vooral winkeliers het als een probleem te ervaren. Het
is niet iets wat in de structuurvisie heel veel aandacht verdient.
In het verleden zijn de radialen versmald. Dit is de leefbaarheid in de stad ten goede gekomen, maar de
bereikbaarheid is verslechterd. Belangrijke stadsassen en knooppunten zouden strategisch verdicht moeten
worden. De knooppunten zouden een overlap van verschillende modaliteiten moeten hebben. Braakliggende
terreinen langs het stadscentrum zouden ingericht kunnen worden als transferia.
Het openbaar vervoer moet beter. Alle bussen rijden eerst naar het centrum/station. Om van Breda Zuid naar
de Haagse Beemden te reizen, ben je te lang bezig. Veel mensen stappen dan maar weer in de auto. Het zou
misschien verstandig zijn om enkele ringlijnen aan te leggen voor bussen of trams. Aan de andere kant is
het een kracht van Breda dat de binnenstad te bereiken moet zijn met de auto. Daarom ook weer niet te veel
richten op het openbaar vervoer.
De parkeergarages zijn allemaal in het centrum te vinden. Dit zorgt voor een slechte doorstroming. Parkeermogelijkheden
zouden beter over de stad verdeeld moeten worden. Garages buiten het centrum zouden dan

GEBOUW F REIGERSTRAAT 16
KVK 20096765
4811 XB BREDA
ABN-AMRO 59 38 73 688
met een shuttlebus verbonden CENTRUM kunnen VOOR worden met de binnenstad. Let dan ook op de looproutes naar het
+31 76 7514980
centrum. Passanten bieden ARCHITECTUUR
kansen voor ruimtelijke ontwikkelingen.
INFO@GEBOUWF.NL
Breda richt zich te veel op het STEDENBOUW centrum. Het toekomstige Breda zou uit meerdere kernen/polen moeten
bestaan. Er liggen in Breda veel EN LANDSCHAP
terreinen braak, WWW.GEBOUWF.NL waar sterke polen ontwikkeld zouden kunnen worden.
Denk ook in andere structuren en stedenbouwkundige concepten. Bijvoorbeeld een vingerstad.
Verdienend Breda
Breda heeft een bruisende binnenstad, maar het meeste geld wordt verdiend rond Breda op de bedrijventerreinen.
Het is voor de gemeente belangrijk te kijken waar ze naar toe wil. Wil je als provinciestad wel grote multinationals
naar de stad krijgen? De kracht van Breda zit hem juist in het klein blijven.
Breda is goed bereikbaar. De grote steden, Rotterdam en Amsterdam en Antwerpen liggen op maximaal een
uur reizen met de trein. Veel mensen, vaak hoogopgeleiden, wonen in Breda en werken in de grote steden. Het
is daarom belangrijk de leef/woonbaarheid in Breda goed te houden.
Breda wordt gezien als de hoofdstad van West-Brabant en zou zich ook zo meer moeten profileren.
Breda ligt strategisch tussen de wereldhavens Rotterdam en Antwerpen. Dit biedt uitstekende mogelijkheden
voor logistiek. Maar tot nu toe wil de gemeente deze bedrijvigheid niet of wordt deze te weinig gestimuleerd.
Breda zet te veel in op High Tech bedrijven. Lager geschoold werk is ook belangrijk en moet veel meer aandacht
krijgen.
Bovenop een compact stadshart, moet de gemeente meer vervlechting zoeken met het ommeland. Bedrijven
moeten zich ook buiten de stad kunnen vestigen. Zundert en Hazeldonk zouden belangrijk kunnen worden.
“Havengebied” op droge grond.
Pas wel op met de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen. Bestaande terreinen eerst benutten, voordat er
nieuwe worden aangelegd. Er staat op bestaande bedrijventerreinen veel leeg. Deze locaties zouden geherstructureerd
moeten worden om nieuwe bedrijvigheid te lokken. Als er toch nieuwe bedrijventerreinen
aangelegd gaan worden, bouw dan multifunctioneel en zorg er voor dat deze aan de eisen van de huidige
bedrijven-terreingebruiker voldoen. Dus ook een goede openbare ruimte en geschikte voorzieningen. Pas wel
op met het mooie buitengebied dat Breda heeft!
De gemeente moet kiezen in ruimtelijke projecten. Zelf doen wat echt belangrijk is voor de stad. Zo zou
ViaBreda naar voren gehaald moeten worden. Dit geeft Breda als netwerkstad een enorme boost. Op andere
plekken het verlies nemen en minder beperkingen opleggen. Dan ontstaat er meer ruimte voor spontane
stadsontwikkeling. Het Hero-terrein zou als proeftuin kunnen fungeren en een ideale plek zijn voor
bijvoorbeeld een bedrijvenverzamelgebouw.
De gemeente moet zich veel flexibeler opstellen. Niet te veel vast leggen, maar wel stimuleren. Ook moet
tijdelijk gebruik op bepaalde plaatsen mogelijk gemaakt worden door bijvoorbeeld tijdelijke uitzonderingen te
maken op de milieuwetgeving.
Het onderwijs moet meer betrokken worden bij bedrijvigheid. Leren en werken meer combineren. Zo zou het
stationsgebied een ideale plek zijn voor een leerwerkfunctie.
Betaalbaar Breda
De gemeente moet een andere rol gaan spelen. De financierende rol en het actieve grondbeleid van de overheid
zijn voorbij. Breda zal het veel meer moeten gaan hebben van marktpartijen, professionals en
eindgebruikers. Daarvoor is het wel belangrijk dat de muur voor het stadhuis weg gaat en het bord ‘welkom’
gaat knipperen. De gemeente moet een meer faciliterende rol gaan spelen. Van een toetsende naar een
regisserende overheid.
De gemeente moet keuzes maken. Wat is echt belangrijk? Wat wil je behouden? Minder belangrijke dingen
moeten losgelaten worden. Laat dingen gebeuren en ontstaan. Bied wel een perspectief waar je naar toe wilt.
Daarbij moeten private partijen die in Breda willen investeren meer waardering en erkenning krijgen. Als ze
iets willen toevoegen aan de stad moeten ze de ruimte krijgen. Als een project aan een aantal spelregels voldoet,
moet de gemeente constructief meewerken.
Organische groei en de structuurvisie botsen. De structuurvisie moet meer open staan en een uitnodiging zijn
om naar Breda te komen.
De gemeente moet regionale samenwerking aangaan. Het kan niet zo zijn dat bedrijven gemeenten tegen

GEBOUW F REIGERSTRAAT 16
KVK 20096765
4811 XB BREDA
ABN-AMRO 59 38 73 688
elkaar uitspelen. Als bedrijven CENTRUM dreigen VOOR te vertrekken naar een andere gemeente moet de poot stijf gehouden
+31 76 7514980
worden. Meer regionale samenwerking ARCHITECTUUR kan die machtpositie van grote bedrijven verkleinen.
INFO@GEBOUWF.NL
Breda moet meer doen met STEDENBOUW toerisme, dan zou ook een toeristenbelasting ingevoerd kunnen worden. Nu komen
vooral dagjesmensen. Er moet EN meer LANDSCHAP
en beter WWW.GEBOUWF.NL
verblijf voor toeristen komen. Ook aan de rand van de stad.
Breda heeft namelijk een prachtig buitengebied. De focus op het centrum moet te gemeente af en toe laten
varen.
Onderscheidend karakter van Breda
Breda heeft niet echt iets kenmerkends. Er is bijvoorbeeld geen universiteit. Het sterke punt van Breda is haar
historische hart en een groene rand rond de stad. Het is een leefbare, gemoedelijke, Bourgondische stad, die
aantrekkelijk is voor studenten.
Het assimilatievermogen van de stad is groot. Veel mensen die niet in Breda zijn geboren, zijn wel met Breda
bezig. Het lijkt wel dat niet-Bredanaars actiever en trotser op de stad zijn dan Bredanaars. Voor Bredanaars
geldt dan ook af en toe het gevoel dat de stad uit hun handen lijkt te glippen.
Stop met opgedrongen ideeën. Op een Bavelse Berg zit niemand te wachten. Parkfeesten en de Braderie
worden wel gedragen. Het CSM-terrein zou een ideale plaats zijn voor evenementen. Breda moet meer durven
en stoerder zijn. Waarom is er geen Harley-dag meer?
De lijn van de binnenstad is mooi en doet het goed. Dat moet uitgebreid worden. Er moet meer aandacht
gegeven worden aan de aanloopstaten naar het centrum. Zo hebben de Boschstraat en de Haagdijk het lastig.
Er hoeft geen universiteit te komen in Breda, maar er moet wel meer gedaan worden met het HBO. Vanuit de
HBO-opleidingen zou meer bedrijvigheid moeten ontstaan. Faciliteer startende ondernemingen uit het HBO.
Daarom zouden studenten ook meer aandacht moeten krijgen. Studenten brengen levendigheid. Aan
studenten moet daarom gerichter een plek gegeven worden met de benodigde goedkopere voorzieningen.
Waarom een studentencampus op de Ettensebaan als bijvoorbeeld het oude postkantoor leegstaat! Zorg er ook
voor dat studenten hier blijven wonen na hun studie.
• VERSLAG WERKGROEP RUIMTELIJKE KWALITEIT
Thema’s
Buiten In Breda
Braakliggende Terreinen
Centrum
Onderscheidend Karakter Van Breda
Gespreksleider: Geert Kooistra, planoloog bij Planosfeer, tevens lid programmacommissie Gebouw F
Verslaglegging: Manon Grond, stedenbouwkundige
Aanwezig:
NAAM EXPERTISE/FUNCTIE BEDRIJF/ORGANISATIE
1. Tim van de Burg stedenbouwkundige Braak!
2. Thomas van Wanrooij stedenbouwkundige gemeente Roosendaal
3. Pieter Delacourt architect Architect Delacourt
4. Dennis de Poorter architect DdP-architectuur
5. Rinus Roovers architect Rinus Roovers Architectuur
6. J.D. Janse landschapsarchitect AvB Staatsbosbeheer Regio Zuid
7. Cora Alfonso stedenbouwkundige Gemeente Tilburg
8. Rob van Leeuwen strategie- en visievorming,
landschap, cultuurhistorie
RBOI Groep ruimtelijke ordening

GEBOUW F REIGERSTRAAT 16
KVK 20096765
9. Vicky Hendriks
10. Joris Klein
4811 XB BREDA
CENTRUM VOOR stedenbouwkundige,
+31 76 7514980
ARCHITECTUUR afgestudeerd INFO@GEBOUWF.NL op oa CSM-terrein
STEDENBOUW
EN LANDSCHAP
Student WWW.GEBOUWF.NL
Urban Design NHTV
Afstudeeronderwerp Braakliggende
terreinen
ABN-AMRO 59 38 73 688
www.urbanguerilla.nl
11. Gerard van de Heuvel duurzame natuur Platform Duurzaam Markdal
Buiten in Breda
De kracht van Breda is het recreatieve buitengebied. Er is nu geen behoefte aan stedelijke expansie.
De opgave voor het buitengebied is eigenlijk heel eenvoudig: kwaliteiten behouden en versterken.
Het voordeel van wonen in een dorp in Breda is dat je met de fiets asperges kunt gaan kopen!
Het is wel wenselijk dat een projectleider voor het Markdal wordt aangesteld voor een integrale visie op
waterkwaliteit (zwemmen, vissen), biologische landbouw (stadslandbouw), en afstemming tussen
verschillende eigenaren)
Recreatie kan geld genereren voor het landschap. Er zijn verschillende insteken m.b.t. ontwikkeling van
recreatie mogelijk.Ontwikkelen van recreatie betekent mogelijk wel dat er voorzieningen (moeten) komen.
Hierdoor kan er geld voor natuurontwikkeling gegenereerd worden. Of de eerste stap is juist dat de landschappelijke
structuur verbeterd moet worden, zodat deze vanzelf die voorzieningen kan aantrekken.
Wat te doen met braakliggende terreinen buiten de stad waarvan de ontwikkeling is stopgezet? Gebruiken
we deze terreinen voor het versterken van de ecologische, recreatieve en/of landschappelijke structuur? De
gemeente kan deze terreinen weer agrarisch inzetten door ze in pacht uit te geven, bijvoorbeeld in Oost-Bavel.
Hierbij moet wel rekening gehouden worden met de maatvoering van kavels en mogelijkheden voor agrariërs:
bedrijven moeten wel levensvatbaar zijn en kunnen groeien. Dit moet regionaal opgepakt worden.
Braakliggende terreinen
Braakliggende terreinen binnen de stad kunnen ingezet worden voor natuurontwikkeling, zodat bijv. de Mark
weer zichtbaar wordt. Een voorbeeld in Amsterdam: grond in buitengebied was door gemeente aangekocht
voor aanleg stedelijke ring. Het project ging niet door en de grond werd terug verkocht aan boeren. Hierdoor
verdwenen allerlei rommelige ontwikkelingen. Er werden recreatieve routes aangelegd, waardoor de landbouw
het decor voor recreatie werd.
Andere voorbeelden van dergelijke ontwikkelingen zijn Midden Delfland en Overijsselse Vecht (grensoverschrijdend
project).
De Baronie = landschap + tuinbouw + natuur + recreatie + bosbouw + …
Het IJle Park: Dagrecreatief medegebruik.
Een te voeren strategie t.a.v. braakliggende terreinen is afhankelijk van de locatie van de terreinen. Terreinen
aan spoor, zoals Hero terrein, hebben potentie om de stedelijke structuur te versterken. Dus hiervan wil je
grotendeels wel bepalen wat er in de toekomst gaat gebeuren.
Terreinen in buurten moeten vooral de sociale structuur versterken. Hier moet de gemeente misschien niet te
krampachtig zijn en vooral faciliterend werken (en wellicht beperken tot alleen vergunningen verlenen). Aan
de andere kant bieden de locaties aan het spoor weer veel meer mogelijkheden voor nieuw en ‘ander’
programma. Kortom: deels is er behoefte aan een focus op de gebruikswaarde die een terrein nu heeft of in de
nabije toekomst kan hebben, en deels is er behoefte aan een visie die een scenario over 20 jaar laat zien.
Op braakliggende terreinen kun je (tijdelijke) studentencomplexen plaatsen. Veel steden zijn nu bezig met
bouw extra studentcomplexen, bijvoorbeeld aan het spoor. Door studenten te concentreren worden woonwijken
minder ‘uitgewoond’.
Tijdelijke programmering kan een oplossing zijn, maar gezien de omvang van het aantal
braakliggende terreinen (160 ha!) is dit niet de enige oplossing. Daarnaast is het merendeel van de terreinen
niet in eigendom van de gemeente. Bij de programmatische invulling van (grote) braakliggende terreinen zou
je toch moeten kijken naar het schaalniveau van de stad: wat heeft de stad nodig?
Voorbeeld in Amsterdam: uitbater restaurant of nachtclub mocht iets op een plek, wat voorheen niet mocht.
Uitbater heeft deze truc op meerdere plekken met succes toegepast. Je hebt alleen heel eenvoudige spelregels

GEBOUW F REIGERSTRAAT 16
KVK 20096765
4811 XB BREDA
ABN-AMRO 59 38 73 688
en een aanjager nodig. CENTRUM VOOR
+31 76 7514980
Braakliggende terreinen kunnen ARCHITECTUUR wel als buffer ingezet worden.
INFO@GEBOUWF.NL
STEDENBOUW
Moet gemeente minder willen EN en LANDSCHAP in SV alleen WWW.GEBOUWF.NL
zeggen wat niet mag? Of juist alleen wat wel mag? Of alleen
kwaliteiten en kracht van een gebied beschrijven? Of eerder verleiden? Zo’n beschrijving hoeft niet alleen over
de ruimtelijke kwaliteiten te gaan, het kan ook het aanwezige sociale netwerk of de netwerkpotentie betreffen.
Om de Bredanaren en mensen buiten de stad kennis te laten maken met de braakliggende terreinen is een
‘standaard’ SV boekje niet genoeg. Andere vorm / type media moet hiervoor ingezet worden. De structuurvisie
kan daar wel de basis voor vormen: de SV als brochure/wervingsfolder.
Centrum
De stationsomgeving en ook de Stationslaan worden een beetje gezien als een uitstulping van het centrum.
Waar houdt het centrum nu – ruimtelijk en functioneel – op? Het gebied tussen Park Valkenberg en het spoor
vormt nog steeds een barrière: te veel om goede synergie tussen station en stadshart te realiseren.
Er heeft een omslag in het functioneren van het station plaatsgevonden. Het station is een verbinding in
het netwerk, maar ook een plek in de stad. Het vormt daarmee ook een verbindende functie van door spoor
gescheiden stadsdelen. In plaats van een begin- of eindpunt te zijn moet het nu ook stadsdelen verbinden. De
vraag is of het station voldoende openbaarheid heeft voor een ‘natuurlijke’ noord-zuid verbinding.
Breda moet aantrekkelijk zijn voor bedrijven uit de Randstad. Hiervoor moet niet alleen het centrum of
stationsomgeving, maar de totale stad aantrekkelijk zijn. Ook als woonstad.
Breda moet zich afvragen hoe het zich wil profileren. Als Breda zich wil profileren als onderwijsstad, dan moet
je onderwijs ook belangrijk maken en de scholen op de juiste plekken in de stad positioneren. Het is van
belang om juist in het stationsgebied – waar iedereen binnenkomt - te laten zien wat voor stad je bent.
Als je wensen hebt die nu misschien irrelevant zijn (zoals het spoor onder de grond), maar die wel zouden
kunnen bijdragen aan een betere stad, dan hoef je er nu in de structuurvisie geen project van te maken, maar
moet je er alleen voor zorgen dat ze niet onmogelijk zijn.
De binnenstad is nu niet geschikt voor gezinnen, terwijl deze wel voor levendigheid in het centrum kunnen
zorgen.
De Ginnekenmarkt en de oude uitvalswegen worden sterk gewaardeerd vanwege hun historische sfeer, de
variëteit aan winkels en de levendigheid. Sommige hiervan, zoals Haagdijk, Boschstraat en Schorsmolenstraat
/ Lunetstraat verdienen aandacht.
Als de gemeente nu niet de middelen heeft om bepaalde projecten echt goed aan te pakken, dan moet men
deze misschien toch maar op langere baan schuiven, 40 a 50 jaar laten liggen of andere ontwikkelmethoden
najagen. De Haven heeft niet de gewenste krachtige sfeer gekregen, te ruim en stedenbouwkundig, ‘je waait
weg’, het is wel netjes maar de levendigheid en leefbaarheid, met name in de plinten, is onvoldoende.
Onderscheidend karakter
Eén van de belangrijkste kwaliteiten van Breda is het landschappelijke karakter. In SV: hoofdstructuur van de
openbare ruimte + kwaliteit van de openbare ruimte.
Je moet het onderscheidend karakter niet overschatten. Je kunt dit alleen maar vertalen naar materiële,
ruimtelijke zaken, anders praat je over algemeenheden die bijna voor elke stad gelden. Dus eigenlijk is deze
vraag niet goed! Het moet zijn: ‘Welke kwaliteiten van Breda vinden we belangrijk?’.
Lage dichtheid, luchtigheid door brede Opebare Ruimte profielen, aantrekkelijke schaal en maat.
Bijzondere elementen: singels, militaire terreinen, kerk die boven alles uittorent (vanuit landschap gezien is
het bijna een kerkdorp)
Breda biedt een veilige omgeving, ook voor kinderen, en is een aantrekkelijke woonstad. Het is een groot dorp
met de faciliteiten van een stad.
Hoe groot moet je denken? Aanwezige kwaliteiten kunnen genoeg zijn. Als voorbeeld kan Lyon dienen: deze
stad nam de aanwezige kwaliteiten als uitgangspunt.
Op sommige plekken moet je echter groot denken, bijvoorbeeld Spoorzone. Dit ‘groot denken’ kan ook over
tijdelijke projecten gaan.
Breda wordt bezocht/bewoond door veel mensen uit de Randstad; meer dan andere Brabantse steden. Kun je
Breda de meest Randstedelijke stad van Brabant noemen?

GEBOUW F REIGERSTRAAT 16
Bredanaren zijn trots op hun CENTRUM stad! VOOR
ARCHITECTUUR
STEDENBOUW
4811 XB BREDA
+31 76 7514980
INFO@GEBOUWF.NL
EN LANDSCHAP WWW.GEBOUWF.NL
• VERSLAG EXPERTMEETING WERKGROEP POSITIONERING
Thema’s
Regio
Breda Onderwijsstad
Intrnationaal Breda
Onderscheidend Karakter Van Breda
Gespreksleider: Marty van de Klundert
Verslaglegging: Petra Maas
Aanwezig:
KVK 20096765
ABN-AMRO 59 38 73 688
NAAM EXPERTISE/FUNCTIE BEDRIJF/ORGANISATIE
1. Ton van Beek architect Franz Zieggler
2. Jaap Korteweg advies concept ontwikkeling projectmanagement
3. Monique van Herpen Lecturer Rural and Urban Administrative
Law
4. Paul Stouten Spatial Planning and Strategy/
urbanism
Jaap Korteweg Planontwikkeling
BV
NHTV/internationaal Hoger Onderwijs
Faculteit Bouwkunde TU Delft
5. Mariëlle Overboom strategisch adviseur RO Gemeente Dordrecht
6. Pierre Maas architect Rothuis Van Doorn ‘t Hooft Architecten
7. Dirk van de Pol Architect BO2 architecten/BNA
midden-brabant
8. Ivo Buijnsters stedenbouwkundige gem Pijnacker-Nootdorp
Regio
Breda heeft een bijzondere positie, gelegen tussen de wereldhavens van Rotterdam en Antwerpen. Iemand
benoemde deze ligging als ‘Knoop in de Delta’. Daarmee wordt de regio groter bezien als zich uitstrekkend
over heel west Brabant en tot en met de Zeeuwse delta. Andere typeringen die hierbij gemaakt werden, waren
Poort en Spil. Een belangrijk aspect hierbij is natuurlijk de aansluiting op het HSL netwerk. Hierdoor is met
name de relatie in woon-werk verkeer tussen Breda en de zuidvleugel sterker geworden. Men had het idee dat
er steeds meer mensen in de Zuidvleugel werken, maar in Breda wonen. Breda vangt als het ware de ‘overloop/vlucht’
vanuit Rotterdam op, werd gesteld. Breda werd daarom door de deelnemers gekenmerkt als de
‘Woonstad van de Zuidvleugel/Rotterdam’
Centrumpositie en bruisend werden genoemd als thema. Maar is de positie, die Breda inneemt als onbetwist
centrum van de regio, niet voor het overgrote deel te wijten/danken aan de relatieve leegte van het Bredase
ommeland? vroeg iemand zich af. Is het niet veel meer de ‘splendid isolation’ in west Brabant, die de
reikwijdte en het succes van de stad als levendig centrum bepaalt? Bruisend werd daarom ook meteen
weggezet als zijnde relatief. Immers, bezien in verhouding tot wereldsteden Rotterdam en Antwerpen, stelt
Breda natuurlijk niet veel voor. Maar de term valt vanwege het levendige karakter van de binnenstad uiteraard
goed te verdedigen.

GEBOUW F REIGERSTRAAT 16
KVK 20096765
4811 XB BREDA
ABN-AMRO 59 38 73 688
Er is ook gesproken over de CENTRUM verhouding VOOR tussen Breda en haar ‘kleinere’ buren, zoals bijvoorbeeld Dordrecht,
+31 76 7514980
maar ook Tilburg en Den Bosch. ARCHITECTUUR Het historische en attractieve centrum van de stad werd meermaals genoemd
INFO@GEBOUWF.NL
als belangrijkste succesfactor. STEDENBOUW Breda is bovenal een Bourgondische stad, een stad waar je vooral komt om
gezellig op het terras een biertje EN LANDSCHAP te drinken. Breda WWW.GEBOUWF.NL heeft flair en ook een ‘rooms’ karakter. Dit werd met name
benadrukt in relatie tot ‘protestants’ Dordrecht. Toch ook een prachtige (misschien wel de mooiste)
Oudhollandse stad, maar dan veel rustiger/slaperiger en natuurlijk nog meer ‘een buitenwijk van Rotterdam’.
Waar Tilburg werd geduid als jong, snel en specifiek, denk bijvoorbeeld aan de Rock Academy, benoemde men
Breda als rustig, misschien een beetje gezapig zelfs en breder georiënteerd. Het imago van Breda als ‘stad van
beelden’, met het Huis voor Beeldcultuur, het grafisch museum maar ook de gerenommeerde kunstopleiding
St.Joost, werd nog een beetje ter discussie gesteld. Maar de ambitie die Breda heeft om zich
kandidaat te stellen voor Europese Culturele Hoofdstad in 2018, lijkt hier een positieve uitwerking op te
kunnen gaan uitoefenen.
Wat betreft bedrijvigheid in de regio: Maintenance en Logistiek zijn twee van de belangrijkste economische
sectoren in de regio. De tafel was terughoudend over de directe impact op en het belang van deze
bedrijvigheid voor de stad zelf. Veel verder dan ‘in de Moerdijk’ en ‘langs de A16’ kwam de discussie, dankzij
de zoemer, niet. Over regionale economie/bedrijvigheid en de bijbehorende regionale en provinciale agenda’s
die op Breda afkomen, valt nog een flinke discussie te voeren.
Onderwijs
De discussie begon met de vraag: Is Breda een studentenstad? Ondanks het feit dat Breda inmiddels een
flinke studentenpopulatie heeft, groter dan bijvoorbeeld die van Delft, waren de deelnemers het roerend met
elkaar eens. Het antwoord was dus eenduidig: NEE! Breda mag dan wel een groot aantal onderwijsinstellingen
herbergen, HBO/MBO en ook nog de KMA, het heeft evenwel geen universiteit. De reuring die
daardoor ontstaat, werd toch als belangrijke voorwaarde gezien om een ‘echte’ studentenstad te zijn. Dit
terwijl Breda als kroegenstad bij uitstek op dit gebied natuurlijk genoeg te bieden heeft voor studenten. De
vraag of Breda dan een universiteit moet willen werd ook eenduidig met NEE beantwoord. Doe gewoon waar je
al goed in bent, was het advies.
Als grootste probleem werd genoemd dat deze onderwijsinstellingen, door hun ligging aan de rand van het
centrum/de stad, qua dynamiek weinig bijdragen aan de rest van de stad. Deze gebrekkige zichtbaarheid
is niet terecht, want Breda heeft een aantal instellingen waar het trots op kan zijn (NHTV, Kunstacademie
St.Joost). Het idee werd geopperd van een campus ‘à la RDM’ of TUDelft waar bedrijfsleven en onderwijs
elkaar kunnen ontmoeten. Dit zou ook goed aansluiten bij, zowel de aard van het onderwijs (vakmanschap/
beeld en design) als bij de aard van de bedrijvigheid in de regio (maakindustrie/cultuur). Een (her)ontwikkeling,
op een plek in de stad, met uitstraling en goed bereikbaar. Daarmee zou je de uitwisseling tussen stad
en studenten kunnen bevorderen én bovendien meteen concreet vormgeven. Dan is er toevallig nog het terrein
van de KMA. Dat ligt dan wel middenin de stad, maar werd door de deelnemers geduid als ‘een eiland’. Het
gesloten karakter van het terrein werd genoemd als belangrijkste minpunt. Eigenlijk zou de locatie van de
KMA dus perfect geschikt zijn voor die campus: in het hart van de stad en bovendien dichtbij het station!
Studenten aan bijvoorbeeld de NHTV lijken grotendeels regionaal georiënteerd te zijn. De deelnemers
hadden het idee dat HBO studenten, vaker/langer dan studenten aan de universiteit, bij de ouders thuis
blijven wonen. Dit werd door hen benoemd als belangrijke andere reden voor het gebrek aan binding met de
stad. Bij de vraag of er daadwerkelijk een grote behoefte is aan meer en betere studentenhuisvesting werden
daarom vraagtekens geplaatst. Ook de bewering dat veel studenten, die tijdens hun studie al wel in Breda
wonen, blijven plakken, werd daarom betwist. Over 2011 had Breda echter een positief vestigingssaldo en dat
betekent dus dat er zich meer mensen in Breda vestigden, dan dat er vertrokken. Men zag eventueel wel
interessante mogelijkheden voor studentenhuisvesting (incidenteel, tijdelijk?) in combinatie met
bovengenoemde campusontwikkeling.
Internationaal
Het lijkt er op dat Breda steeds meer in trek raakt bij buitenlandse studenten en werknemers. Het aantal

GEBOUW F REIGERSTRAAT 16
KVK 20096765
4811 XB BREDA
ABN-AMRO 59 38 73 688
buitenlandse studenten aan CENTRUM opleidingen VOOR in Breda neemt toe en er vestigen zich ook steeds meer
+31 76 7514980
internationale en gespecialiseerde ARCHITECTUUR bedrijven. De gemeente spreekt in de Structuurvisie haar hooggespannen
INFO@GEBOUWF.NL
verwachtingen uit over de aansluiting STEDENBOUW van Breda op het Europese HSL netwerk en de mogelijkheden die dit
biedt voor het ontwikkelen van EN LANDSCHAP
toplocaties voor WWW.GEBOUWF.NL
kantoren. Maar ‘PAS OP voor wensdenken’ is het advies van
de deelnemers. Het mes snijdt immers aan twee kanten. Breda wordt beter bereikbaar, dus in potentie een
aantrekkelijke vestigingslocatie voor internationale bedrijven. Maar andersom wordt het ook eenvoudiger om
vanuit Breda snel ergens te komen. Schiphol ligt nog maar op een klein uurtje afstand! ‘Voor je het weet gaat
het allemaal langs ons heen!’ Internationaal georiënteerde bedrijven hebben een scope die Brabant en Nederland
overstijgt. De overtuiging aan de tafel was dat Breda buitenlandse werknemers, bedrijven, maar ook
studenten dus misschien wel meer te bieden heeft op het gebied van een aantrekkelijk woonklimaat.
Misschien woont een dergelijke werknemer wel in Breda, maar dan werkt hij wel gewoon op het Weena of de
Zuidas.
Reken je niet rijk in het denken dat er door de aansluiting op de HSL markt is voor grote hoeveelheden ‘top of
the line’ vestigingsmilieus. Groots is passé! Focus je bijvoorbeeld meer op bedrijven in specialistische
sectoren en op bedrijven die zich in de Euregionale/BeNeLux ruimte bewegen. Als er al kantoren zouden
worden ontwikkeld dan zijn bereikbaarheid, zichtbaarheid en toegankelijkheid de belangrijkste vestigingscondities.
Er was nog een discussie over auto bereikbaarheid vs. OV bereikbaarheid. Misschien is dit voor sommigen wel
een belangrijkere vestigingsconditie? De vraag werd geopperd of ViaBreda de meest voor de hand liggende
plek is voor dergelijke kantoren. Waak hierbij in ieder geval voor het creëren van een private gesloten enclave
in het midden van de stad. Publieke toegankelijkheid, prettige openbare ruimte en aantrekkelijke verblijfskwaliteit
zijn daar echt een must. Het zou mooi zijn dit te combineren met ontwikkeling van woon/werk
concepten.
Onderscheidend Karakter
Kwaliteiten en eigenschappen t.o.v. andere middelgrote steden?
• Aantrekkelijke, historische binnenstad, bruisend van het leven, waar je gezellig een biertje op het
terras kan drinken.
• Een Bourgondische stad, carnaval! Met open, vriendelijke bewoners
• Poort van Brabant. Zowel komend vanuit de Randstad, als vanuit Vlaanderen.
• Mooi buitengebied
• City ‘light’, een tikkeltje saai en behoudend
• Concurrenten/leren van: Arnhem, Den Bosch, Bergen op Zoom, Amersfoort, Leuven of Mechelen
En dan nog….
‘Schiet niet door in ambitie. Blijf reëel!’
‘Vraag je niet af: Wat willen we zijn, maar wat kunnen we zijn.’
‘Zorg voor een breed maatschappelijk draagvlak.’