Handboek woonvormen - De Zorgcirkel

Nieuwe stedenbouwkundige visie voor een wijk
Totaalplan voor wonen, winkels, scholen en
zorg in een wijk 2010. Dit na een studie van
De Zorgcirkel en de TU Delft uit 2002-2005.
Ontwerp voor de wijk Wheermolen
Totaalplan voor wonen, welzijn en zorg in een
wijk
Inhoudsopgave
Voorwoord ......................................................................................................................3
Inleiding ..........................................................................................................................4
Visie en aanbod
Visie van De Zorgcirkel .........................................................................................................5
Het aanbod van De Zorgcirkel ...............................................................................................6
De huisvestingsvormen en eisen
Definities woonvormen .........................................................................................................7
Wonen met zorg ...............................................................................................................8
Eisen aan wonen met zorg ..................................................................................................10
Verzorgd wonen .............................................................................................................11
Eisen aan verzorgd wonen ..................................................................................................13
Voorkeur voor WoonKeur....................................................................................................16
Beschermd wonen ..........................................................................................................17
Eisen aan beschermd wonen ...............................................................................................20
Duurzaam en flexibel bouwen .............................................................................................21
Wijksteunpunt/dienstencentrum
Sociale alarmering voor de wijk ...........................................................................................22
Het wijksteunpunt of het dienstencentrum ...........................................................................23
Eisen aan het wijksteunpunt / dienstencentrum ....................................................................26
Financiering
Financiering wijksteunpunt / dienstencentrum ......................................................................27
Financiering zorghuisvesting................................................................................................28
Bouwen door De Zorgcirkel .................................................................................................29
Domotica...........................................................................................................................30
Tot slot...........................................................................................................................31
Handboek woonvormen februari 2011 2

Voorwoord
Dit handboek woonvormen 2011 is opgezet als
handreiking voor gemeenten, provincie, corporaties
en projectontwikkelaars. Het is ontwikkeld
als hulpmiddel voor de gedachtevorming
rond inpassing van wonen met zorg in stedelijke
en landschappelijke omgevingen. Getracht
is om een compact en compleet beeld te geven
van de visie van De Zorgcirkel over het aanbieden
van wonen, zorg en service voor de doelgroep
senioren en overige cliënten met een
beperking.
De Zorgcirkel streeft ernaar om ook naar de
toekomst voldoende mogelijkheden voor
wonen met zorg te realiseren.
Ger Kohlmeijer
Algemeen
Manager
Vastgoed
De Zorgcirkel
Als mensen zorg en begeleiding nodig hebben, is hun eerste aandachtspunt: een dak boven het hoofd
dat geborgenheid en veiligheid moet bieden, het liefst vlakbij de oorspronkelijke woonplek. Dat is het
startpunt voor goede zorg en dienstverlening, het begin om de vaak laatste levensfase te kunnen
leven, beleven en liefst nog ervan te genieten.
Het klinkt allemaal simpel, maar het vraagt vakmanschap van ons allen. Het is niet alleen de zorgaanbieder
die daar zijn hoofd over breekt, maar ook u, de politiek, de overheid, het Zorgkantoor, de
Ziektekostenverzekeraar, Woningbouworganisatie en particuliere initiatiefnemers.
Met dit handboek dagen wij u uit om samen te werken. Samen kunnen we het doel, veilig wonen voor
mensen die dit nodig hebben, mogelijk maken. Wij weten dat u die uitdaging aanneemt, want u hebt
dat altijd gedaan. Op onze steun kunt u rekenen.
Maarten de Vries
Voorzitter Raad van Bestuur De Zorgcirkel
Handboek woonvormen februari 2011 3

Inleiding
Dit handboek is bedoeld om per
huisvestingsvorm een beeld te geven van de
wensen en mogelijkheden van De Zorgcirkel.
Ons streven is een overzichtelijk beeld te
schetsen van de mogelijkheden zonder daarbij
te vervallen in al te gedetailleerde
beschrijvingen. Het compleet uitgewerkte
programma van eisen per huisvestingsvorm in
vierkante meters, uitwerkingen en
afwerkingeisen treft u hier dan ook niet aan.
Deze worden per project echter wel op
aanvraag verstrekt door De Zorgcirkel.
In de toekomstscenario’s van De Zorgcirkel
worden voor ‘wonen met zorg of
ondersteuning’ de volgende drie categorieën
van woonvormen gehanteerd:
Wonen met zorg: zelfstandige woning
met zorg op afspraak
Verzorgd wonen: zelfstandige woning
waar 24-uurszorg en zorg op afroep
mogelijk zijn of intramurale capaciteit
Beschermd wonen: kleinschalige
groepswoning met gemeenschappelijke
voorzieningen en 24-uurszorg en toezicht
Bij elk complex voor ‘verzorgd wonen’
(intramuraal dan wel extramuraal) hoort:
Een wijksteunpunt dat fungeert als
dienstencentrum voor de wijk, óf
Een gemeenschappelijke ruimte voor
ontmoeting, ontspanning en maaltijden.
In de komende periode zal met de vergrijzing de vraag naar ‘wonen met zorg’ toenemen. Het is
daarom van belang om aan te geven aan welke eisen de drie woonvormen moeten voldoen om
zorgverlening mogelijk te maken.
Voor gemeenten is het van grote betekenis dat bouwprojecten bij voorbaat voldoen aan de
mogelijkheden om adequate zorg te verlenen zodat dure woningaanpassingen achteraf niet nodig
behoeven te zijn.
De nadruk in dit handboek ligt bij de programma’s voor ‘verzorgd wonen’ en ‘beschermd wonen’; als
de wensen vanuit de zorgverlening van tevoren helder zijn, valt hier immers de meeste winst te
boeken.
Drie basisregels voor ‘verzorgd’ en ‘beschermd wonen’
Minimale schaalomvang: om economisch verantwoord zorg te kunnen verlenen
moet er bij ‘verzorgd wonen’ sprake zijn van minimaal 50 cliënten, bij ‘beschermd
wonen’ van minimaal 24 cliënten. Deze zijn ingedeeld in drie tot vier groepen van
zes of acht cliënten. Alleen in een groter verband met een andere nabijgelegen
vestiging kan een kleinere schaalomvang realiseerbaar zijn.
Woningtoewijzing in combinatie met zorgtoewijzing: om te voorkomen dat er
na de bouwfase problemen ontstaan over de exploitatie en de zorgverlening worden
er van tevoren afspraken gemaakt over de woningtoewijzing. Bij ‘verzorgd wonen’
wordt een minimum aantal woningen (circa 50) gelabeld tot een zogeheten
Zorgcirkel-zorgwoning. Dat wil zeggen dat voor deze woningen door de
zorgaanbieder een (bindende) voordracht wordt gedaan ten aanzien van de
woningtoewijzing. Deze geschiedt op basis van zorgbehoefte en urgentie.
Voldoen aan Woonkeur Pluspakket Zorg: de woningen voor ‘wonen met zorg’
voldoen bij voorkeur aan dit label. De woningen voor ‘verzorgd wonen’ voldoen aan
het label Woonkeur Pluspakket Zorg. Hoe beter de woning is ingericht, met andere
woorden: hoe meer rekening wordt gehouden met beperkingen en handicaps van
de cliënt, des te meer mogelijkheden voor zorgverlening er zijn. Zo kan een
verhuizing vanwege zorgbehoefte worden uitgesteld. Voor ‘beschermd wonen’ is er
een aanvullend wensen/eisenpakket conform de prestatie-eisen voor deze
doelgroep.
Handboek woonvormen februari 2011 4

Visie van De Zorgcirkel
Het centrale thema is wonen in een stijl die bij
de cliënt past. Het wonen staat centraal.
Service, ondersteuning en zorg zijn elementen
die op geheel natuurlijke wijze aangeboden of
toegevoegd kunnen worden in een Zorgcirkel-
vestiging als deze hierom vraagt. Het
zwaartepunt zal liggen op de ontwikkeling van
wooncentra waar ‘beschermd’ of ‘verzorgd
wonen’ mogelijk is met, rond het centrum, een
wijksteunpunt en een woonzorgzone.
De uitdaging voor de komende jaren zal zijn
om in een regio waar de vergrijzing de
komende jaren sterk merkbaar is, voldoende
capaciteit voor ‘verzorgd’ of ‘beschermd wonen’
te creëren. Alleen zo kunnen we met name de
meest kwetsbare groepen uit de samenleving
opvangen.
Een tweede uitdaging die bij huisvestingskeuzes
een belangrijke rol zal gaan spelen, is
de ontgroening van de arbeidsmarkt. Het is
immers duidelijk dat er de komende jaren in
verhouding tot het aantal ouderen en
gehandicapten minder mensen op de
arbeidsmarkt actief zullen zijn. Dit vraagt om
slimme oplossingen zoals geconcentreerde
woonzorgvormen; op termijn zal blijken dat
deze efficiënter en doelmatiger zijn dan
zorgverlening die niet op één punt
geconcentreerd wordt aangeboden.
De inzet van De Zorgcirkel is een
op senioren ingerichte omgeving te
realiseren waar het mogelijk is
Aangenaam Oud te Worden. Voor
de senior is er een keuze uit
meerdere woontypes en meerdere
zorgvormen, waar de gebruiker ook
op eigen kosten verschillende
services kan bestellen.
Het is de ambitie van De Zorgcirkel om in 2020 voldoende capaciteit voor 24- uurszorg
aan te kunnen bieden, zowel intramuraal als extramuraal. De voorwaarden
hiervoor zijn:
een dicht netwerk van (wijkgerichte) voorzieningen, die gespreid zijn over het
werkgebied, zodat de burger in zijn eigen buurt kan blijven wonen;
woonzorgzones rond de centra;
een zo breed mogelijk zorgaanbod;
de aanwezigheid van zorgwoningen voor verzorgd wonen in de centra; dit
woontype is bij voorkeur gecombineerd met een centrum voor beschermd
wonen voor dementerenden;
voldoende economisch draagvlak bij de centra om ook in de toekomst 24- uurszorg
te kunnen garanderen.
Handboek woonvormen februari 2011 5

Het aanbod van De Zorgcirkel
Het aanbod bestaat uit:
Wonen: diversiteit aan woonvormen
Service: betaalde dienstverlening
Ondersteuning: WMO-aanbod
Zorg: intramuraal en extramuraal met
expertiseteams voor de wijk.
Daarvoor zijn een wijksteunpunt en eerstelijns
dienstencentrum bij elke vestiging
noodzakelijk.
Het woonconcept gaat uit van keuzevrijheid en
diversiteit.
Via De Zorgcirkelpas is een breed scala aan
servicediensten verkrijgbaar. Hiervoor werken
we samen met meerdere leveranciers.
Handboek woonvormen februari 2011 6

Definities woonvormen
De Zorgcirkel hanteert de definities die
landelijk gehanteerd worden door VWS, TNO-
Bouwcollege, Aedes en Actiz.
Wonen met zorg: zelfstandig wonen met
zo nodig zorg en dienstverlening op
afspraak. Om ‘wonen met zorg’ langer
mogelijk te maken zonder dat verhuizing
noodzakelijk is, zijn er concepten
ontwikkelt als nultredenwoningen en
levensloopwoningen.
Verzorgd wonen: zelfstandig wonen met
de mogelijkheid van zorg op afroep door
de aanwezigheid van infrastructuur voor
wonen en zorg. Deze bestaat ten minste
uit een zorgpost met 24-uurs alarmopvang
én een gemeenschappelijke ruimte voor
ontmoeting en ontspanning. Deze ruimte
dient bij voorkeur ook als steunpunt voor
de omliggende wijk. De woning is altijd
levensloopgeschikt. Bij deze vorm gaat het
om wonen met zorgsteunpunten (ook wel
aangeduid als woonzorgzone) tot
woonzorgcomplexen. Verzorgd wonen kan
ook binnen een intramurale setting.
Beschermd wonen: in de sector
verpleging en verzorging wordt onder
‘beschermd wonen’ verstaan een kleinschalige
groepswoning met gemeenschappelijke
voorzieningen en 24-uurszorg
met toezicht. Deze woonvorm is vooral
bedoeld voor dementerende ouderen.
Bij een toenemende vraag zal de noodzaak
ontstaan om meer goed ingerichte woonvormen
te ontwikkelen en om concepten te ontwikkelen
die de zorgverlening dichter naar de cliënten
toebrengen. Daarom is het bij nieuwbouw van
woningen wenselijk om direct bij het ontwerp
reeds met zorgconcepten rekening te houden.
Er is dus een duidelijk verschil in de
mogelijkheden tot zorgverlening bij
deze drie categorieën.
Handboek woonvormen februari 2011 7

‘Wonen met zorg’
De woningen
Om bij een stijgende vraag toch zo lang
mogelijk zorg in de eigen woning te kunnen
blijven bieden, is een aantal woonconcepten
ontwikkeld.
Nultredenwoning
Woning die zonder trappen van buitenaf
bereikbaar is en waarbij de zogenaamde
‘primaire ruimten’ zich op dezelfde
woonlaag bevinden (de keuken, het
sanitair, de woonkamer en minimaal één
slaapkamer). Drempels in de woning zijn
laag of ontbreken.
Levensloopwoning
Zelfstandige woning die geschikt is voor
bewoning tot en met de derde en vierde
levensfase (boven 65 jaar, met
gezondheidsproblemen). Deze woning
vergt minimale fysieke inspanningen van
de bewoner en garandeert een minimale
kans op ongevallen. Nieuwe woningen
voldoen aan de eisen van Woonkeur,
bestaande woningen voldoen na renovatie
aan de eisen van Woonkeur Bestaande
Bouw.
Zorgwoning
Woning waar intensieve zorgverlening
mogelijk is. Deze woning is rolstoeltoegankelijk
en rolstoeldoorgankelijk. Het
sanitair maakt rolstoelgebruik mogelijk. In
de slaapkamer is gebruik van tilliften
mogelijk. De woning is voorzien van
alarmering en basisdomotica en voldoet
aan Woonkeur Plus Pakket Zorg.
(Zorgcirkel: deze woningen worden via de zorgaanbieder toegewezen. We praten hierbij ook wel over een gelabelDe
Zorgcirkel- zorgwoning. Zie ook pag. 4).
Aangepaste woning
Een woning die extern toegankelijk en intern geschikt gemaakt is en/of die op grond van
individuele WVG- aanvragen of door collectieve maatregelen is verbeterd, bijvoorbeeld door het
plaatsen van een traplift, het verlagen van hoge drempels bij voordeuren, het aanbrengen van
voldoende verlichting, van slipvaste gangen en vloerdelen, van verhoogde toiletten etc. Ook de
voor senioren gebouwde woningen vallen hieronder.
Aanleunwoning
Een woning die aanleunt tegen een zorginstelling. De woning is gelijkvloers, rolstoeltoegankelijk
en rolstoeldoorgankelijk en beschikt over een alarmeringssysteem met een aansluiting op de
zorginstelling.
Woonzorgcomplex
Cluster van zelfstandige zorgwoningen waar zorg thuis geleverd kan worden; een dergelijke
cluster is vaak voorzien van multifunctionele ruimten voor dagbesteding en recreatie. Welzijn en
dienstverlening behoren tot het servicepakket van het complex. Het is een veilige en beschutte
bouwvorm met een bewaakte entree.
De wijkstructuur
Een andere manier om ‘wonen met zorg’ te bevorderen is om te kijken naar de wijkstructuur.
Hierbij spelen begrippen als servicewijk, woonzorgzone en eerstelijns dienstencentrum een rol.
Servicewijk
Wijk met een bovengemiddeld niveau van levensloopbestendigheid (woning, woonomgeving), een
goed geregelde diensteninfrastructuur en een dienstenaanbod aan huis.
Woonzorgzone
Kleiner gebied binnen een servicewijk waar buitengewone garanties gelden voor mensen die 24uurszorg
of zorg op afroep nodig hebben en waar een aanbod is van ‘beschermd en verzorgd
wonen’ te midden van ‘gewoon’ wonen.
Woonservicegebied
Wijk of dorp waar optimale condities zijn geschapen voor ‘wonen met zorg en welzijn’, tot en met
de 24-uurszorg. De Zorgcirkel neemt via het project De Verbinding met vier gemeenten deel aan
de tien geselecteerde landelijke proeftuinen van het SEV met betrekking tot woonservicegebieden.
Eerstelijns dienstencentrum
Combinatie van een centrum voor extramurale zorg en een centrum voor dagactiviteiten en
welzijnsdiensten. Het is de spil van de woonzorgzone en de servicewijk, steeds vaker opgezet voor
alle doelgroepen van zorg en welzijn in een wijk of dorp. Het centrum kan zijn ondergebracht in
een woonzorgcentrum of in een multifunctioneel wijkcentrum, samen met de eerstelijns
gezondheidszorg.
Handboek woonvormen februari 2011 8

’Wonen met zorg’ in Nicolaashof Gouwzee:
Seniorenwijk met huurwoningen, koopwoningen
en verzorgingshuisplaatsen en
verpleeghuisplaatsen in plan Volendam
Woonstate
Zelfstandig
wonen met
service en
zorg onder
handbereik
Woonzorgcentrum Triton met Woonzorgzone Wheermolen Purmerend
Rechtsboven in het bruin het centrumgebouw met het wijksteunpunt, capaciteit voor 24 plaatsen voor
dementerenden, twee kortdurende opnameplaatsen, 110 woningen, waarvan 30 woningen voor
cliënten met een 24-uurszorgindicatie. In het bruin nieuwe woningen. Hiervan zullen er 22 benut
worden voor cliënten met een 24-uurszorgindicatie; de andere woningen kunnen beschouwd en
toegewezen worden als aanleunwoningen (sociale alarmering).
Handboek woonvormen februari 2011 9

Eisen aan ‘wonen met zorg’
‘Wonen met zorg’ heeft betrekking op
zelfstandige wooneenheden of woningen waar
zorg op afspraak mogelijk is. De bewoners zijn
geïndiceerd voor extramurale zorgfuncties,
waarbij zorg op afspraak beschikbaar is. Bij
‘wonen met zorg’ gaat het over het algemeen
om zelfstandig wonen met planbare zorg.
Buiten het bouwregime zijn er geen
aanvullende eisen te stellen aan de woningen.
Wel is het zo dat, naarmate de woning beter
toegerust is op zorgverlening
(Nultredenwoning, Woonkeur Zorg), er meer
zorgmogelijkheden zijn en een intensievere
zorg realiseerbaar wordt.
Voor ‘wonen met zorg’ verdient het
aanbeveling dat nieuwe woningen
gebouwd worden onder Woonkeur
Pluspakket Zorg. Voor aanpassing
van bestaande woningen is het
gewenst om uit te gaan van
Woonkeur voor Bestaande Bouw.
Eisen aan nieuwbouwwoningen voor
zorgverlening
Nultredenwoningen
Extern geschikte woning doordat deze op
de begane grond of met een lift
toegankelijk is. Ook binnenshuis zijn geen
trappen aanwezig. Drempels in de woning
zijn laag of ontbreken. De keuken, het
sanitair, de woonkamer en minimaal één
slaapkamer bevinden zich in dezelfde
bouwlaag.
Levensloopwoningen
Gewone zelfstandige woningen die geschikt zijn voor bewoning tot en met de derde en vierde
levensfase (boven 65 jaar, met gezondheidsproblemen). Deze woning vergt minimale fysieke
inspanningen van de bewoner en garandeert een minimale kans op ongevallen. Nieuwe woningen
voldoen aan de eisen van Woonkeur, bestaande woningen aan de eisen van Woonkeur Bestaande
Bouw.
Eisen aan bestaande woningen voor zorgverlening
Aangepaste woningen
Woningen die op grond van individuele WVG-aanvragen extern toegankelijk en intern geschikt
gemaakt zijn of door collectieve maatregelen zijn verbeterd, bijvoorbeeld door het installeren van
een traplift, het verlagen van hoge drempels bij voordeuren, het aanbrengen van voldoende
verlichting, van slipvaste gangen en vloerdelen, van verhoogde toiletten etc. Ook de voor senioren
gebouwde woningen vallen hieronder.
Eisen bij woonzorgzones voor zorgverlening
Voor de bewoners uit een gebied kan gekeken worden naar twee mogelijkheden:
Incidentele calamiteitenzorg (ICZ voor alarmering en EHBO). Dit is mogelijk als alarmering
naar het dienstencentrum/wijksteunpunt gerealiseerd wordt en de zorglogistiek verzekerd is.
Zorg op afroep ofwel 24-uurszorg. Dit is mogelijk zowel binnen het centrum als binnen bepaalde
daarvoor aangewezen complexen (zorglogistiekafhankelijk, woonzorgzone). Hierbij is aansluiting
op het alarmeringssysteem van een vestiging een noodzakelijke voorwaarde. Een andere
voorwaarde is dat de woning zich in de nabijheid van een zorgsteunpunt bevindt en door het
zorgpersoneel (meestal jonge vrouwen) op veilige wijze binnen twintig minuten te bereiken is. Dit
stelt eisen aan de omgeving.
Domotica kan wonen met zorg ondersteunen
Domotica kan veilig wonen bevorderen en de zorgverlening ondersteunen. Bij persoonlijke
domotica kan o.a. gedacht worden aan:
Brand-/inbraakalarm
Bewegingsmelder
Valdetectie
Automatische verlichting in de hal en de badkamer
Video/ intercomverbinding met zorgteam
Handboek woonvormen februari 2011 10

‘Verzorgd wonen’
‘Verzorgd wonen’ heeft betrekking op
zelfstandige wooneenheden of woningen waar
zorg op afroep mogelijk is door de
aanwezigheid van de zorginfrastructuur voor
wonen en zorg.
Dit kan variëren van wonen met
zorgsteunpunten (ook wel aangeduid als
woonzorgzones) tot woon-zorgcomplexen met
zorg op afroep.
‘Verzorgd wonen’ gaat verder dan zelfstandig
wonen met planbare zorg en calamiteitenzorg.
‘Verzorgd wonen’ biedt
Veiligheid door de garantie dat in de
nabijheid zorg of begeleiding aanwezig is.
Dat wil zeggen dat de zorg, indien nodig,
snel ter plaatse is of dat de zorgverlener
regelmatig even binnenloopt bij de cliënt,
zowel overdag als ‘s nachts. In de praktijk
geldt voor woningen die binnen de circa
500 m. van De Zorgcirkel liggen, een
responstijd van maximaal twintig minuten,
tenzij in overleg met de cliënt een langere
responstijd is overeengekomen.
In wooncomplexen is de responstijd korter.
Een restaurant en recreatieve en sociaalculturele
activiteiten in de directe nabijheid
van de woning.
Haalfuncties: dagactiviteiten, restaurant en
ontmoeting. Deze functies moeten voldoende
dicht bij de woning worden
aangeboden, toegankelijk zijn of bereikbaar
met goede vervoersmogelijkheden.
Een totaalpakket van wonen, zorg en welzijn; dit komt tot uiting in functies die de zorg
coördineren zoals die van zorgbemiddelaar, casemanager of ouderenadviseur. Deze functionarissen
vervullen, naast de zorgcoördinator of contactverzorgende, een belangrijke rol als
aanspreekpunt voor de cliënt.
Zorginfrastructuur en wijksteunpunt
De zorginfrastructuur bij ‘verzorgd wonen’ maakt het mogelijk om in combinatie met gemeenten een
wijksteunpunt of dienstencentrum in te richten.
Handboek woonvormen februari 2011 11

‘Verzorgd wonen’ in de Seevanck in Oosthuizen
Een kleinschalig centrum van 30 woningen
voor ‘verzorgd wonen’ in een plattelands-
gemeente
Westerhout in Alkmaar
Een combinatie van verzorgd wonen met verzorgingshuiszorg
en (somatische) verpleeghuiszorg
door elkaar heen in één gebouw met
een gemengde bedrijfsvoering
‘Verzorgd wonen’ naast de
Mieuwijdt in de Rijp
30 woningen aangebouwd aan het
zorgcentrum
’Verzorgd wonen’ in de Horn Schermerhorn
Een levendig centrum voor wonen, zorg
en dienstverlening, met daarin een
huisartsenpost, fysiotherapiepraktijk,
consultatiebureau, servicepunt van de Rabobank en
een nieuwe winkel voor het dorp.
Als informatiepunt is de Wonen-Plus-Consulent
dagelijks aanwezig. Ook zijn er dagelijks activiteiten
of cursussen voor wijkbewoners.
Woonstate W.C.J. Passtoors inPurmerend
98 woningen voor ‘verzorgd wonen’ in Weidevenne
Handboek woonvormen februari 2011 12

Eisen aan ‘verzorgd wonen’
‘Verzorgd wonen’ heeft betrekking op
zelfstandige wooneenheden of woningen waar
zorg op afroep mogelijk is door de
aanwezigheid van infrastructuur voor wonen
en zorg. De kern van het concept ‘verzorgd
wonen’ is de beschikbaarheid van zorg en
begeleiding 24 uur per dag (met een maximale
responstijd van twintig minuten) en de
aanwezigheid van een restaurant en
activiteitencentrum in de nabijheid.
Eisen aan zorgwoningen in de woonzorgzone
De woningen voldoen aan Woonkeur, bij
voorkeur Woonkeur Pluspakket Zorg.
Ze zijn voorzien van een
alarmeringssysteem naar de zorgpost van
de woonzorgzone.
De afstand tussen woning en zorgpost is
veilig en snel te overbruggen. Als afstand
voor 24-uurszorg wordt circa 200 m. tot
maximaal 500 m. aangehouden.
Wensen senioren
De ervaring leert dat mensen met een
zwaardere zorgbehoefte meestal kiezen voor
zelfstandig wonen waarbij de woningen en het
steunpunt via overdekte gangen met elkaar
verbonden zijn. Zij ervaren dan een groter
gevoel van veiligheid/geborgenheid.
De wensen ten aanzien van zorgwoningen
De woongelegenheid moet probleemloos aan te passen zijn aan een veranderende behoefte/situatie
van de bewoner. Daaruit volgen deze concrete wensen.
Alle apparatuur in keuken en badkamer is in hoogte aanpasbaar.
De dagmaat van de deuren is dusdanig dat ook een bed gemakkelijk in en uit het appartement of
de woning gereden kan worden. Dit kan door middel van een zijpaneel bij deuren van 0,25 m.
Er is voldoende ruimte voor scootmobielen.
Bij de bouw is rekening gehouden met de ARBO-aspecten voor zorgverlening.
Er is een communicatiesysteem om bij vragen direct te reageren.
Er is een uitgebreider pakket aan domoticavoorzieningen, zoals een brand-/inbraakalarm,
bewegingsmelder, valdetectie, automatische verlichting in de hal en de badkamer.
Er is rekening gehouden met een vorm van automatisering die afhankelijk van toekomstige
ontwikkelingen uit te breiden is.
De woonkamer is bij voorkeur gekoppeld aan de slaapkamer, de slaapkamer aan de douche-
/toiletruimte.
Bij de douche/toiletruimte is rekening gehouden met de maten voor rolstoeltoegankelijkheid en
bedtoegankelijkheid van het Bouwcollege (www.bouwcollege.nl).
Handboek woonvormen februari 2011 13

Voorbeeld van een zorgwoning
De Zorgcirkel is voorstander van een
doelmatige plattegrond van de woning, waarbij
de loop- en/of rolstoelroutes zo ruim en
doeltreffend mogelijk zijn ingepast. Een
koppeling van woonkamer naar slaapkamer en
van slaapkamer naar de badkamer is een
vereiste. Een apart bezoekerstoilet is om
privacy redenen gewenst.
Binnen bijgaande voorbeeldplattegrond is dit
op een verantwoorde manier te realiseren.
(Het voorbeeld is afkomstig uit Triton in de
wijk Wheermolen te Purmerend.)
Intramurale vormen
Ook bij intramurale vormen is er sprake van
24uurszorg en de aanwezigheid van een
restaurant en activiteitencentrum in de
nabijheid. Voor intramurale vormen hanteert
De Zorgcirkel de bouwnormen van het
Bouwcollege.
Handboek woonvormen februari 2011 14

Eisen aan ‘verzorgd wonen’ in een woonzorgcomplex
Het Kenniscentrum van Aedes-Actiz geeft als
aanvullende eisen voor het hele complex de
volgende adviezen:
Alarmering en zorginfrastructuur voor het
hele complex
Woonkeur Zorg als kwaliteitskenmerk
Brede gangen
Grote liften
Parkeerplaats scootmobielen.
Als gebruiker van het complex is de
zorgaanbieder BHV-plichtig en verantwoordelijk
voor bewoners, personeel en bezoekers.
Daarom moet de organisatie van de
bedrijfshulpverlening ondersteund worden met
bouwkundige en technische veiligheidsvoorzieningen
zoals:
Een geadresseerde brandmeldinstallatie
Een gebouwdekkende (Dect) telefoon-
/piepercommunicatie- installatie
Voldoende blusvoorzieningen
Wensen en eisen voor zwaardere
doelgroepen
Vanwege mogelijke mobiliteitsbeperkingen van
de cliënten is het van belang om bijzondere
aandacht te geven aan de toegankelijkheid. De
bouwmaatstaven ofwel de prestatie-eisen van
de AWBZ zijn hier van toepassing:
Het terrein en de entrees van gebouwen
waar cliënten verblijven, zijn voor cliënten,
bezoekers en medewerkers goed
toegankelijk. Taxi's en ambulances moeten
tot vlakbij de hoofdingang kunnen komen. De toegang tot een verblijfsvoorziening voldoet aan de
eisen van Woonkeur Zorg en het Bouwbesluit. Bij tourniquets of carrouseldeuren is een extra
draai- of schuifdeur aanwezig.
Voor hoofdverkeersruimten, trappen en liften gelden de eisen voor de woonfunctie uit het
Bouwbesluit. Dit houdt onder meer in dat hoofdverkeersruimten ten minste 1,20 m breed zijn.
In een AWBZ-voorziening zijn alle verkeersruimten waar cliënten gebruik van maken,
rolstoeltoegankelijk. In die ruimten moeten rolstoelgebruikers elkaar kunnen passeren en moeten
draaimogelijkheden voor rolstoelen aanwezig zijn (draaicirkel met een diameter van 1,50 m).
Daarnaast moet in bedtoegankelijke ruimten (zit-/slaapkamers en huiskamers) rekening worden
gehouden met de mogelijkheid tot het indraaien van een bed. De eis van bedtoegankelijkheid
geldt voor verblijfsvoorzieningen ten behoeve van cliënten met een somatische of
psychogeriatrische aandoening, een lichamelijke handicap of een meervoudige handicap. In de zit-
/slaapkamers, huiskamers en sanitaire ruimten van die voorzieningen is het gebruik van een
rolstoel, tilapparatuur en een douchebrancard mogelijk. Aan twee zijden van het bed, bad, toilet of
rolstoel moet aan de cliënt begeleiding of verpleging kunnen worden geboden.
Bij liften ten behoeve van het vervoer van cliënten in de categorieën ‘zwaar’ en ‘beveiligd’
bedragen de inwendige afmetingen van de liftkooi ten minste 1,40 bij 2,40 m (beddenlift). Bij de
liften ten behoeve van het vervoer van cliënten in de categorie ‘licht’ voldoet ten minste één lift
eveneens aan deze eisen; de inwendige afmetingen van de liftkooi van de overige liften zijn ten
minste 1,05 m. bij 2,05 m. (brancardlift). Indien meer dan 60 cliënten op de verdieping(en) zijn
ondergebracht, zijn ten minste twee liften aanwezig.
Bij de opzet van de voorzieningen wordt altijd rekening gehouden met de mogelijkheid van
gebruik door minder validen. Ontwerpen zijn aanpasbaar. Er is manoeuvreer- en opstelruimte voor
rolstoelen. Niveauverschillen worden vermeden. Er is ruimte is gereserveerd voor een lift. Ramen
en deuren zijn gemakkelijk te bedienen. Rolstoelgebruikers kunnen elkaar in de voor cliënten
toegankelijke verkeersruimten passeren.
In verblijfsvoorzieningen is, afhankelijk van de doelgroep, stallingmogelijkheid aanwezig voor
oplaadbare rolstoelen en scootmobielen.
NB. Deze prestatie-eisen voor de zwaardere doelgroepen gelden voor de intramurale AWBZ-zorg en
worden voor woon-/zorgcomplexen als richtinggevend gehanteerd.
Handboek woonvormen februari 2011 15

Voorkeur voor WoonKeur
WoonKeur
WoonKeur geldt steeds meer als hét keurmerk
voor levensloopgeschikte woningen. In
tegenstelling tot andere labels en keurmerken
is aan WoonKeur een certificering gekoppeld.
SKW toetst bij ieder WoonKeur-project het
bestek de tekeningen en het eindresultaat
tijdens de oplevering. Het college van
deskundigen voor WoonKeur actualiseert elk
jaar het eisenpakket.
WoonKeur Basispakket
Het WoonKeur Basispakket zorgt voor een
woning die praktisch, veilig, gezond en flexibel
is. Zo kunnen ook bewoners die een handicap
hebben of een rollator of handbewogen
rolstoel gebruiken, zelfredzaam zijn; indien
nodig kan de woning heel eenvoudig worden
aangepast aan de specifieke handicap.
Woonkeur bestaande bouw
Voor aanpassing van bestaande bouw is er een
aangepaste versie van WoonKeur, namelijk
WoonKeur Bestaande Bouw.
WoonKeur Pluspakket Zorg
Wanneer een bewoner persoonlijke verzorging door een zorgverlener nodig heeft in sanitaire ruimten
en rond het bed, voorziet het Pluspakket Zorg in de mogelijkheid om deze zorg te verlenen. Dit
Pluspakket is gebaseerd op enerzijds de mogelijke zorgvraag van de bewoner en anderzijds op de
verantwoorde werkomstandigheden van de zorgverlener.
Het Pluspakket biedt voldoende ruimte in de slaapkamer voor hulp bij transfers van het bed naar
bijvoorbeeld een rolstoel, al dan niet met tillift en bij transfers in de sanitaire ruimte ( badkamer met
douche en toilet), eveneens al dan niet met tillift. Communicatiemiddelen die nodig zijn tussen de
bewoner en hulpdiensten, staan centraal in de belangstelling. Daarnaast is er aandacht voor de
veiligheid van de zorgverlener in de directe woonomgeving, aangezien deze vaak ook in de avonduren
zorg zal verlenen. Bovendien is er - meer dan in het Basispakket - voldoende ruimte voor het opstellen
van bijvoorbeeld scootmobielen, rollators en rolstoelen nabij de woning. Al met al is het Pluspakket
een adequaat antwoord op de maatschappelijke vraag naar extramurale woonvormen waar ouderen
en gehandicapten zo zelfstandig en zo lang mogelijk in hun eigen omgeving kunnen wonen. En mocht
in de (verre) toekomst de maatschappelijke vraag naar zorg aan huis afnemen, dan blijven de
woningen geschikt voor de reguliere woningmarkt: het zijn immers gewone woningen, die op sommige
plaatsen net iets ruimere afmetingen hebben.
Kosten Woonkeur zijn beperkt
Als een architect vanaf het ontwerp al de eisen van het keurmerk verwerkt, kost het bouwen vrijwel
niets meer dan conventioneel bouwen. Alleen de certificatiekosten zijn extra; gemiddeld, met toetsing
op bestek en tekeningen en controle tijdens de oplevering, bedragen ze ongeveer 100 euro per
woning.
De Zorgcirkel voorkeur voor WoonKeur
De Zorgcirkel heeft een sterke voorkeur voor bouwen onder WoonKeur. Hiermee wordt zowel de
gebruikswaarde als de toekomstwaarde van het pand verhoogd. Tevens biedt Woonkeur Pluspakket
Zorg de beste garantie om zorg in de eigen woning mogelijk te maken.
Handboek woonvormen februari 2011 16

Beschermd wonen
In de sector Verpleging en Verzorging wordt
onder ‘beschermd wonen’ verstaan een
kleinschalige groepswoning met gemeenschappelijke
voorzieningen en
24-uurszorg met toezicht. Deze woonvorm is
vooral bedoeld voor dementerende ouderen.
De visie is een ‘prothetische’ visie. Het doel is
om het leven draaglijk en zo prettig mogelijk te
houden door de cliënten een huiselijke,
vertrouwde en veilige omgeving te bieden.
Er zijn twee varianten:
Kleinschalig groepswonen
Bij kleinschalig groepswonen gaat het om het
voeren van een gezamenlijke huishouding door
een groep cliënten (zes tot acht), vaak
psychogeriatrische cliënten en verstandelijk
gehandicapten.
Wil deze woonvorm economisch verantwoord
exploitabel zijn, dan is de minimale
schaalomvang voor een zelfstandige eenheid
van kleinschalig groepswonen 24 bewoners.
Afdelingsverblijf
De cliënt verblijft in een groep van maximaal
tien personen in een afdeling in een instelling.
Er zijn drie afdelingen:
gesloten (BOPZ regime)
besloten (afsluitbaar en soms gesloten,
ook BOPZ)
open (vrije in- en uitloop).
NB. BOPZ is de wettelijke regeling rond het afsluiten van
een afdeling. Wet Bijzondere Opname Psychiatrie.
Groepswoning voor beschermd wonen PG Voorbeeld van De Notaris bij De Seevanck in
Oosthuizen: twee groepswoningen voor zes
dementerenden boven elkaar, gelegen naast
en onderdeel van het woonzorgcentrum De
Seevanck, gerealiseerd door De Zorgcirkel in
2009.
Cluster van 4 groepswoningen
Voorbeeld van Care West voor vier
groepswoningen bij elkaar, uit het Standaard-
programma van eisen, Groepswonen voor
mensen met dementie, mei 2006
Handboek woonvormen februari 2011 17

De Notaris in Oosthuizen, ontwerp voor
kleinschalig wonen voor dementerenden in
twee groepen van zes.
Deze kleinschaligheid is mogelijk doordat het
woonzorgcentrum de Seevanck ernaast ligt.
Zuidland in Purmerend, combinatie van
kleinschalig wonen en groepswonen voor
dementerenden in een grotere zorgomgeving.
Combinatie van ‘zelfstandig wonen’, ‘verzorgd
wonen’ en ‘beschermd wonen’ in de wijk
Weidevenne te Purmerend.
Jonkerhof in Landsmeer 2x6 PG
Kleinschalig wonen voor dementerenden
in een landelijke
omgeving met uitzicht over de
weilanden. Deze kleinschaligheid
is mogelijk door één organisatie
te vormen met het zorgcentrum
de Keern in Landsmeer.
Kleinschalig uiterlijk, maar groot
gebouw. Ontwerp voor 4x6 PG in
de Beemster met 20-22
zorgwoningen
24 PG plaatsen op de begane
grond met zorgwoningen op de
eerste en tweede ver-dieping.
Kleinschalig uiterlijk voor een
groot gebouw zodat de gedachte
aan een instituut vermeden
wordt.
Handboek woonvormen februari 2011 18

Ontwerp voor Triton hoofdgebouw in de wijk
Wheermolen te Purmerend.
Gewoon wonen, ‘verzorgd wonen’ en ‘beschermd
wonen’ gecombineerd; tevens wijksteunpunt met
service en dienstverlening voor de wijk
Kleinschalig groepswonen in grootschalige omgeving, Gebouw Triton in de wijk Wheermolen,
Purmerend
Twee groepswoningen 2x6 PG, in een gebouw met meerdere woonfuncties. ’Beschermd wonen’,
gewoon wonen met eventueel zorg op afspraak en ‘verzorgd wonen’ bij elkaar in één gebouw.
In het bruin de groepswoningen
In het blauw gewone woningen.
Handboek woonvormen februari 2011 19

Eisen aan beschermd wonen
In de visie van De Zorgcirkel heeft het
‘beschermd wonen’ betrekking op eenheden
van zes bewoners met een
gemeenschappelijke huiskamer. Elke eenheid
heeft zijn eigen voordeur, elke cliënt zijn eigen
zit-/slaapkamer. Bij voorkeur worden de PGcliënten
op de begane grond gelegen vanwege
tuinfaciliteiten. Achter de voordeur van de
groepswoning is de woonsfeer van essentieel
belang. Bewoners kunnen de maaltijd in de
huiskamer krijgen, ook kunnen zij terecht in
het restaurant.
Bij kleinschalig groepswonen in groepen van
zes wordt gestreefd naar een schaalgrootte
van vier groepen van zes cliënten; deze
zouden zo dicht mogelijk bij elkaar gevoegd
moeten worden. Ook kan er gezocht worden
naar combinaties met een woon-zorgcomplex
voor ‘verzorgd wonen’.
Bij nieuwbouw is het zogeheten ‘omkeerbaar’
bouwen van belang. Door het verschuiven van
de woningindeling, met name in de verhouding
privé en gemeenschappelijk, kan tussen
‘beschermd wonen’ en ‘verzorgd wonen’
flexibiliteit worden gevonden. Dit vraagt om
een flexibel inbouwpakket binnen een casco,
dat daarvoor voldoende ruimte biedt. Eén
zorgwoning kan dan bijvoorbeeld omgezet
worden naar twee wooneenheden ‘ beschermd
wonen’.
In principe kan dit ook via het scheiden van wonen en zorg gerealiseerd worden. In de praktijk blijkt
dit echter op zoveel budgettaire overwegingen te stuiten, dat deze methode bijna altijd via de WTZi
gerealiseerd wordt. Bezwaren liggen zowel op het gebied van bouw en voorzieningen (alarmering en
domotica) als op het gebied van de kosten voor de individuele cliënt door de stapeling van eigen
bijdragen.
Eisen aan groepswonen voor dementerenden
Voor de intramurale appartementen voor de categorie ‘zwaar’ zijn de ruimtelijke eisen van de
appartementen beschreven in de prestatie-eisen van het Bouwcollege.
Een goed voorbeeld van toepassing hiervan is het Standaardprogramma van eisen, Groepswonen voor
mensen met dementie van Care West.
Groepswoning Gemeenschappelijke ruimte
Functie bewoners Functie personeel Functie bewoners Functie personeel
Slapen Koken Veilig naar buiten Administratie
Wonen Wassen Bewegen, wandelen Overleg
Eten Huishouding Recreëren Nachtwacht
Koken Toilet
Ontspannen Administratie
Veilige bergruimte
Berging
Ruimten Ruimten
Hal met entree Hoofdentree
Verbindingsruimte Teamkamer/zorgpost/administratieve ruimte
Gemeenschappelijke woonkamer Toilet
Tuin Binnengang/loopcircuit
Open keuken Afsluitbare buitenruimte (tuin, balkon)
Bijkeuken (optie) Winterserre
Zitslaapkamer (6) Gemeenschappelijke activiteitenruimte
Gemeenschappelijk sanitair Bergruimte
Of kamergebonden sanitair Fietsenstalling
Bezoekerstoilet (bij kamergebonden sanitair) Rookruimte
Wasruimte
Bergruimte
Afsluitbare kast
Handboek woonvormen februari 2011 20

Duurzaam en flexibel bouwen
IFD-bouwen (industrieel, flexibel en
demontabel bouwen) is zeker voor
zorggebouwen van belang. Gebouwen worden
voor langere tijd neergezet (30-50 jaar), maar
zorgconcepten moeten zich vaak sneller
aanpassen aan de eisen van de maatschappij.
Demonteerbaarheid en flexibiliteit maken het
mogelijk om hetzelfde gebouw langer te
gebruiken, met verschillende gebruiksvormen.
IFD-bouwen combineert zo de belangen van
milieu en economie.
Om in de toekomst te voorkomen dat goede
gebouwen worden gesloopt, kan bij het maken
van bouwplannen worden gestreefd naar bouw
waarbij de technische en economische
levensduur overeenkomt met de functionele
levensduur. In het ontwerp zal daarom
rekening worden gehouden met vervanging
van installaties. Bekend is dat de technische
levensduur van bijvoorbeeld installaties korter
is dan die van de draagconstructie van het
gebouw. Ook ontwikkelingen die verband
houden met veranderingen in de visie op zorg,
kunnen, soms letterlijk, de ruimte krijgen in
een ontwerp. Door IFD-bouwen kunnen deze
doelen worden bereikt. Inbreng en sturing
door de opdrachtgever in ontwerp- en
uitvoeringsfase is daarvoor een voorwaarde.
De flexibiliteit van een gebouw wordt in grote mate bepaald door de hoofddraagconstructie. De
levensduur hiervan is lang. De onderdelen eromheen en erin hebben per definitie een kortere
technische, esthetische of functionele levensduur. Om het principe van IFD-bouwen gestalte te geven
is daarom een scheiding van de drager en de inbouw noodzakelijk. Het vermijden van dragende
wanden in het gebouw en het loskoppelen van binnenwanden en installaties verdienen aanbeveling.
Schetsen van IFD-bouwen die een ombouw van
achtereenvolgens verzorgingshuisplaatsen naar
verpleeghuisplaatsen naar zelfstandige woningen
mogelijk maken.
Uit prestatie-eisen AWBZ- voorzieningen van het
bouwcollege
In een dergelijk project moet duidelijk
onderscheid gemaakt worden tussen de drager en
de inbouw. Het gebouw bestaat uit een
staalconstructie, waarbij dragende wanden geheel
vermeden zijn. De staalconstructie is industrieel
vervaardigd en kan als bouwpakket eenvoudig
worden gemonteerd. De investeringskosten zijn
vergelijkbaar met die van een gebouw dat volgens
de traditionele bouwmethode is opgezet.
Handboek woonvormen februari 2011 21

Sociale alarmering voor de
wijk
24-uurszorg door de hele gemeente: een
ideaal
Het is de wens van de politiek om 24-uurszorg
voor een hele gemeente of een hele wijk
mogelijk te maken. Concepten als
woonzorgzones en woonservicegebieden zijn
hierop gericht. Het idee is dat, als dit mogelijk
zou zijn, er minder in geconcentreerde vormen
gebouwd zou hoeven te worden.
De wijkzuster op de fiets heeft afgedaan
In principe is het voor zorgaanbieders mogelijk
om veel te organiseren, mits hier ook een
rendabel tarief tegenover staat. Het beeld van
de wijkzuster die bij nacht en ontij op haar
fiets de wijk doorgaat past niet meer in deze
tijd. Zeker niet wanneer we bedenken dat we
de huisartsen al een chauffeur/bodygard
meesturen als zij ’s avonds of ‘s nachts op
visite gaan. Wijkzusters, meestal (jonge)
vrouwen, moeten op een veilige manier over
straat kunnen.
Schaalomvang
Er is voldoende onderzocht of dit ideaal van
een wijkzuster met de huidige financiering
mogelijk is. De minimale omvang bij de huidige
financiering is een wijk van 10.000-15.000
inwoners waar slechts één zorgorganisatie
actief is.
Ook de minimale schaalomvang van een
vestiging met 24-uurszorg is bekend, namelijk
50 cliënten in één vestiging.
Het antwoord van De Zorgcirkel: onderscheid sociale alarmering en 24-uurszorg
Sociale alarmering is er voor mensen die uit veiligheidsoogpunt alarmering willen hebben. Het gaat
hierbij om senioren, die hooguit eens per jaar van deze alarmering gebruik maken. Soms gaat het om
situaties waarbij EHBO-hulp nodig is. Voorheen wilde deze groep juist om die reden naar een
aanleunwoning.
24-uurszorg is bestemd voor cliënten die de regie over hun eigen leven beginnen kwijt te raken en
die vaak op meerdere momenten in de avond of nacht zorg of ondersteuning nodig hebben. Juist het
feit dat het om de meerdere momenten gaat, maakt het noodzakelijk om een zorgpost in de nabijheid
te hebben. Deze mensen hebben veelal een veilige en beschermde omgeving nodig, waar service en
dienstverlening beschikbaar zijn en waar ook zorg geleverd kan worden. Het gaat om een groep die
alleen zelfredzaam is met hulp, en die veel begeleiding en een netwerk om zich heen nodig heeft. De
Zorg, de dienstverlening en de activiteiten moeten op loopafstand voor de senior bereikbaar zijn.
De visie van De Zorgcirkel
De Zorgcirkel kan 24-uurszorg op afroep leveren in zorgwoningen en in aanleunwoningen. Bij
zorgwoningen gaat het om complexen voor ‘verzorgd wonen’ waarbij minimaal 50 woningen bestemd
(gelabeld) zijn voor 24-uurzorg en waarbij de zorgaanbieder de woningtoewijzing kan regelen. De
zorgzone voor 24-uurszorg is maximaal circa 500 m. rond een woonzorgcomplex. Aansluiting op het
alarmeringsysteem van De Zorgcirkel is een voorwaarde.
Sociale alarmering kunnen we leveren in een iets grotere straal rondom onze vestigingen.
Voorwaarde hierbij is dat de cliënt bereid is om zelf een maandelijkse bijdrage te betalen voor deze
service. Een alarmeringssysteem is facultatief.
Voorbeelden:
Sociale
alarmering voor
de Wijk
Zorgzone met
24-uurszorg rond
een vestiging
Handboek woonvormen februari 2011 22

Het wijksteunpunt of het
dienstencentrum
Bij complexen voor ‘verzorgd wonen’ is het
dienstencentrum (wijksteunpunt) de entree
voor het centrum; het moet een functioneel
gebouw met een aantrekkelijke en een
hotelmatige uitstraling zijn. De entree is het
visitekaartje. Het dienstencentrum vormt de
combinatie van centrum voor extramurale
zorg, dagactiviteiten en welzijnsactiviteiten.
Het is de spil van de woonzorgzone en de
servicewijk. Het centrum heeft dan ook een
wijkgerichte functie. Bewoners uit de wijk
kunnen er terecht voor service en/of zorg
(haalfuncties). Ook kunnen rond het centrum
zorg en service naar wijkbewoners gebracht
worden (brengfuncties). In het dienstencentrum
is bij de receptie dan ook een
Informatiepunt of Klantenservice ingericht.
Het dienstencentrum voor de wijk biedt voor
elke inwoner van de wijk een verhoogd niveau
van diensten aan huis:
Alarmering met 24uurs noodopvang
(EHBO)
Mogelijk passieve alarmering via (in)activiteitsmeting
en akoestische signalering
Inbraak- en brandalarmering
Garantie op noodhulp en/of kortdurende
opname
Wijkziekenboeg
Dienstenabonnement met brengdiensten en comfortdiensten (klussen, boodschappen, maaltijden,
was- en linnenverzorging)
Mogelijkheid tot deelname aan sociaal-culturele en recreatieve activiteiten in het activiteitencentrum
Advisering en ondersteuning.
WMO
Het centrum combineert de ondersteunende functies (WMO) en de zorggerelateerde functies in het
wijkactiviteitencentrum of wijkdienstencentrum. Het dienstencentrum is vanuit het oogpunt van
flexibiliteit gescheiden van het woongedeelte.
Restaurant
Het seniorenrestaurant is niet alleen beschikbaar voor de bewoners van het centrum en hun familie,
maar ook voor wijkbewoners. Het heeft een uitnodigend karakter voor senioren uit de directe
omgeving in de vorm van “meet en eat”, waarbij het doel niet alleen een goede, gezonde maaltijd is,
maar ook ontmoeting.
Handboek woonvormen februari 2011 23

Buffet in de Seevanck
De open eettafel voor inwoners van Oosthuizen
bleek te voorzien in een grote behoefte.
Activiteitencentrum
Het activiteitencentrum kent een aantal
ruimten in de nabijheid van het restaurant.
Hier kunnen activiteiten plaatsvinden voor
bewoners van het centrum, alsmede voor
wijkbewoners (WMO). De ruimten zijn flexibel
te combineren met de ruimte voor de
dagactiviteiten, zodat er een hogere
bezettingsgraad mogelijk is.
Dagactiviteiten
De ruimtelijke voorzieningen voor dagactiviteiten
van wijkbewoners liggen in het
centrum. Hier kunnen dagactiviteiten ‘basis’ of
dagactiviteiten ‘speciaal PG’ georganiseerd
worden (dagverzorging, respectievelijk dagbehandeling
PG).
Behandelcentrum
Het Zorgcirkel Behandelcentrum heeft een plaats nabij het wijksteunpunt. De medici en paramedici
werken niet alleen voor de intramurale cliënten, maar ook voor cliënten die zelfstandig wonen en een
indicatie voor behandeling hebben. Zij kunnen dus ook ten dienste zijn van wijkbewoners.
Zorginfrastructuur
In het centrum is ook een zorgsteunpunt, de regelcentrale voor zorgdiensten. De bouwkundige eisen
die aan een steunpunt kunnen worden gesteld zijn: een kantoor-/werkruimte voor een zorg- en
welzijnsteam inclusief een voorziening voor slaapwacht, toiletten, vergaderkamer en opbergruimte.
Een opslagruimte voor hulpmiddelen voor zorg- of dienstverlening maakt er tevens deel van uit. De
bouwkundige eisen zijn beschreven in de beleidsregel voor zorginfrastructuur van de NZA.
Handboek woonvormen februari 2011 24

Grand café Novawhere in Purmerend
Ontmoetingsplaats voor de buurt
Open eettafel in Woonstate
Klantenservice in De Zorgcirkelwinkel
Toegankelijke service en dienstverlening
Triton steunpunt voor de wijk Wheermolen , Purmerend
Meerdere gebruikers
onder één dak:
rose
De Zorgcirkel
lichtblauw
Club, welzijnswerk
gemeente
donkerblauw
Centrum voor
Jeugd en
Gezin
groen
Gemeenschappelijk
Handboek woonvormen februari 2011 25

Eisen aan het wijksteunpunt
/dienstencentrum
De functionele eisen aan het wijksteunpunt of
dienstencentrum zijn per vestiging voor
verzorgd wonen afhankelijk van de wensen of
eisen van de financiers en de toekomstige
functies in en voor de wijk.
De financiers
1. Gemeente voor de ruimten die
ondersteunend zijn voor de welzijns-
/WMO- functies.
2. Corporatie voor de ruimten die
ondersteunend zijn voor de woonfunctie.
3. AWBZ voor de ruimte en technologie die
toe te rekenen zijn aan een AWBZ
aanspraak. Deze worden vanuit de WTZi
gefinancierd.
4. Private financiering voor ruimten die
door derden gebruikt worden (bijvoorbeeld
wijkgezondheidscentrum of winkel).
De minimale eisen voor de
zorginfrastructuur
Receptie met informatiepunt
Zorgpost en ruimte zorgteam
Alarmeringssysteem voor oproepbare zorg
Seniorenrestaurant, ontmoetingsruimte
Wijkziekenboeg voor kortdurende opname
Sleutelsysteem voor hele complex
Financiering van zorginfrastructuur vanuit AWBZ-middelen is mogelijk voor ruimten die bestemd zijn
voor contact met hulpverleners, voor ontmoeting of bijvoorbeeld samen eten (zoals ruimten voor het
zorgteam of slaapwacht, en voor een sociaal restaurant).
Ook is financiering mogelijk als het ruimten en/of technologische voorzieningen voor het leveren van
oproepbare onplanbare zorg betreft, die dagelijks of meerdere keren per week, wordt gevraagd.
De eisen hiervoor zijn omschreven in de prestatie-eisen van het Bouwcollege.
Optie dagactiviteiten
Voor dagactiviteiten ‘basis’ en dagactiviteiten ‘speciaal PG of SZ’ (voorheen dagverzorging of
dagbehandeling) zijn de ruimtelijke eisen omschreven in normen van het Bouwcollege. Afhankelijk van
de omvang van het werkgebied van de vestiging kan de zorgaanbieder aangeven of het aanbieden van
dagactiviteiten exploitatietechnisch verantwoord is.
Gewenste ruimtelijke voorzieningen
Ontmoetingsruimte voor wijkbewoners (WMO)
Ontmoetingsruimte voor bewoners vestiging (corporatie, ontwikkelaar)
Clubs
Café
Dienstencentrum (WMO)
Fitnessruimte
Wijkgezondheidscentrum
Zorgcirkel Behandelcentrum
Seniorenconsult
Winkel
Eventuele andere wijkgerichte functies
Handboek woonvormen februari 2011 26

Financiering wijksteunpunt/
dienstencentrum
Voor de financiering van de ruimte voor het
dienstencentrum kunnen meerdere bronnen
worden aangeboord:
via de corporatie zouden ruimten die
ondersteunend zijn voor de woonfunctie,
gefinancierd moeten worden;
voor verantwoordelijkheid van de
gemeente zijn ruimten die ondersteunend
zijn voor de welzijns- of WMO- functies;
door de WTZi worden ruimte en
technologie die toe te rekenen zijn aan een
AWBZ-aanspraak, gefinancierd;
vanuit private financiering dienen ruimten
als wijkgezondheids-centrum of -winkel
geregeld te worden.
Duidelijk is dat de schaalomvang van het
wijksteunpunt of dienstencentrum sterk
afhankelijk is van de financiële inbreng van
meerdere partijen.
Financiering
Corporatie / cliënt / privaat
Dienstencentrum
Financiering
WMO / gemeente
Financiering
AWBZ / Zorgverzekering
Service centrum
Algemeen
Wijksteunpunt Zorginfrastructuur
Informatiepunt/klantenservice Informatiepunt/klantenservice Informatiepunt/klantenservice
Alarmering en EHBO hulp Alarmering
Ontmoeting bewoners van Ontmoeting wijkbewoners Activiteiten en ontspanning
het centrum
intramurale cliënten
Recreatieve en sociaal Recreatieve en sociaal Recreatieve en sociaal
culturele activiteiten
culturele activiteiten
culturele activiteiten
Restaurant
Comfort
Restaurant Restaurant
Comfort diensten Comfort diensten
Maaltijden aan huis Maaltijden aan huis Maaltijden in restaurant
Maaltijden in huiskamers
Boodschappendienst Boodschappendienst
Klussendiensten Klussendiensten
Wasservice
Zorg
Overige opties
Artsenlab
Wijkgezondheidscentrum
Crèche
Supermarkt
Wasservice
Zorgsteunpunt voor
extramurale zorg
Dagactiviteiten basis en
speciaal PG
Behandelcentrum
Seniorenconsult
Handboek woonvormen februari 2011 27

Financiering zorghuisvesting
Zorghuisvesting speelt alleen een rol bij
‘verzorgd wonen’ en ‘beschermd wonen’.
Bij verzorgd wonen wordt alleen de
zorginfrastructuur gebouwd en gefinancierd via
de zorgaanbieder. De woningen worden
gebouwd door de corporatie of de
ontwikkelaar.
Van de ontwikkelende partij wordt een
kwaliteitsbijdrage gevraagd ten behoeve van
het realiseren van aanvullende vierkante
meters.
Bij beschermd wonen is er vrijwel altijd
sprake van bouw via de WTZi. De
appartementen met de bijbehorende
infrastructuur worden dus door de
zorgaanbieder gebouwd en gefinancierd,
meestal in eigendom, maar ook een
huurconstructie is mogelijk.
De WTZi ofwel de Wet Toelating Zorginstellingen regelt de toelating voor zorginstellingen.
Handboek woonvormen februari 2011 28

Bouwen door De Zorgcirkel
Meer vrijheid bij bouw
Bouwen in de gezondheidszorg betekent
steeds meer vrijheid en eigen verantwoordelijkheid
voor zorgaanbieders, maar ook
meer risico's. De overheid heeft zich teruggetrokken
en let via haar toezichthouders
alleen op de kwaliteit, toegankelijkheid en
betaalbaarheid van de zorg. Het Centrum Zorg
en Bouw, sinds januari 2009 onderdeel van
TNO, ondersteunt objectief, onafhankelijk en
met kennis van zaken de partijen die bouwen
in de zorg.
Integrale tarieven
Voor de AWBZ-instellingen worden integrale
tarieven ingevoerd. Deze tarieven zijn
bepalend voor de nieuwbouwkosten, de
instandhoudingskosten en de onderhoudskosten.
Uitgangspunten voor De Zorgcirkel
De Zorgcirkel hanteert voor de ruimtelijke
eisen de geldende prestatie-eisen voor de
AWBZ (basis kwaliteitseisen).
Voor de financiering baseert De Zorgcirkel zich
op het Jaarbeeld Bouwkosten Zorgsector van
het Centrum Zorg en Bouw van TNO.
In de nieuwe kostenkengetallen is rekening
gehouden met de recente ontwikkelingen van
de bouwmarkt, de loon- en prijsstijgingen en
de recente aanscherping van de
energieprestatie-eisen.
Fasen bij bouw
Initiatief: opstellen businesscase
Definitiefase inclusief programma van eisen
Voorbereidingsfase contracten, vergunningen WTZI, overige vergunningen, aanbesteding en
gunning, prijs- en contractvorming
Uitvoeringsfase en oplevering
Eindafrekening
Handboek woonvormen februari 2011 29

Domotica
Op het gebied van de domotica bij zorg maken
we een onderscheid in woninggebonden
domotica en persoonsgebonden domotica (zie
overzicht).
Bij ‘beschermd wonen’ zijn de
communicatiesystemen voorgeschreven
conform de oorspronkelijke prestatie-eisen van
het Bouwcollege. Aangezien bij ‘beschermd
wonen’ er gebouwd wordt onder de WTZi zijn
alle kosten voor de zorgaanbieder.
Bij ‘verzorgd wonen’ komt de woninggebonden
domotica voor rekening van de
corporatie of projectontwikkelaar, met
uitzondering van de domotica voor zorgoproep,
die via de zorgaanbieder gefinancierd wordt
(beleidsregel zorginfrastructuur).
Voor de zorginfrastructuur maakt De Zorgcirkel
gebruik van Dect over IP. De cliënt moet
beschikken over een telefoonlijn en een
smartcall unit. Een binnenkomende oproep
wordt via het glasvezelnetwerk waarmee alle
locaties van De Zorgcirkel verbonden zijn,
beantwoord door de dienstdoende vaste
verplegende van de betreffende cliënt. Dit
systeem kan zowel binnen het woonzorgcomplex
als binnen de woonzorgzone
gebruikt worden.
Brandmeldingen in de woningen van een
woon-zorgcomplex kunnen op verzoek van de
corporatie gekoppeld worden aan de
zorgoproepinstallatie. De Zorgcirkel is hier een
groot voorstander van.
In een woon-zorgcomplex dient vanwege de veiligheid bij voorkeur een videofoonsysteem per woning
aanwezig te zijn, zodat de hoofdingang of de voordeur niet onnodig door de bewoner hoeft te worden
geopend.
In een woonzorgcomplex dient het toegangssysteem bij voorkeur te bestaan uit één programmeerbare
sleutel of pas per gebruiker, die aan de hand van een zorgprotocol dient te worden ingevuld.
De persoonsgebonden domotica komt voor rekening van de cliënt. Vanwege de hoge initiële kosten
zou al bij de bouw rekening gehouden moeten worden met het aanbrengen van dergelijke
voorzieningen.
Beschermd wonen Verzorgd wonen in
woonzorgcomplex
Woninggebonden
domotica
Kosten: Zorgaanbieder
Brandmelding
Zorgoproep
Programmeerbare sleutel
Persoonsgebonden
domotica
Kosten Zorgaanbieder
Nachtoriëntatie
Autom. Verlichting toilet
Thermostaatregeling
Zorg & Domotica
Woninggebonden
domotica
Kosten Corporatie
(deel Zorg)
Brandmelding
Zorgoproep
Videofoon
Programmeerbare sleutel
Persoonsgebonden
domotica
Kosten Cliënt
Nachtoriëntatie
Autom. Verlichting toilet
Inbraaksignalering
Aan- uitzetten woning
Passieve persoonsalarmering
Thermostaatregeling
Verzorgd wonen in
woonzorgzone
Woninggebonden
domotica
Kosten Corporatie
(deel Zorg)
Zorgoproep
Programmeerbare sleutel
Persoonsgebonden
domotica
Kosten cliënt
Nachtoriëntatie
Autom. Verlichting toilet
Inbraaksignalering
Aan- uitzetten woning
Passieve persoonsalarmering
Thermostaatregeling
Wonen met zorg
op afspraak
Woninggebonden
domotica
Geen eisen
Persoonsgebonden
domotica
Geen eisen
Handboek woonvormen februari 2011 30

Tot slot
Dit handboek is tot stand gekomen in nauwe
samenwerking met partijen in het veld, de
rayonmanagers, de afdeling ‘vastgoed’ en de
afdeling ‘ontwikkeling en bouw’ van De
Zorgcirkel.
Samenstelling:
M. Leeuwaarden, directiesecretaris
Voor nadere informatie
Over de gehanteerde uitgangspunten
kunt U contact opnemen met De
Zorgcirkel via
E-mail info@zorgcirkel.com
Telefoon: 0299 469501
Voor concrete projecten kunt U terecht
bij de afdeling Vastgoed en Facilitair
Bedrijf.
E-mail: g.kohlmeijer@zorgcirkel.com
Telefoon: 0299 469575
Voor het ontwikkelen van programma’s
van eisen en bouwkundige uitwerkingen
in functionaliteiten en vierkante meters
kunt U terecht bij afdeling ontwikkeling
en bouw:
E-mail: bouwzaken@zorgcirkel.com
Telefoon: 0299 469571
Relevante websites:
www.bouwcollege.nl
www.kenniscentrumwonenzorg.nl
www.skw-certificatie.nl
Hotelkamer in Woonstate in Purmerend
Handboek woonvormen februari 2011 31