PAARDEN: - Dieren Digitaal

F ) V9I1 i'V 71
31.86
D E
GETROVWE
PAARDE-MEESTER,
ofto
Een verhaal van alle de voor.
naanifte en geapprobeerde
fecreten ten opficht van
1
't genezen van 11
PAARDEN:
Welke
d Autheur twit uitgegeven , ?mar in
,i.j.n eigen boo verborgen geboudea 'P '
r
&efts en waar in de koem van
i, n gantfthe Pradijck
beflondt.
'4"=.-:
Atnaerdam, by ABRAHAM WOLFGANG op 't
Rokin by de Burs, in 't Geloof , AO. J675.
.
\ ti
1 (7)
.,.1
F..
!

DE GETROUWE
I' A A RD E-MEE S TER.
Wat in de Verkifzinge van Paarden
t' Ranmerken zy, , en waar
toe dienfligh.
E hooghfle en voornaamfte
eere van een rechtfchapen deftigh
Ruyter, beflaat hier in ,
dat hy goede kennis hebbe van
Paarden bequaam tot zijn client} te verkiezen
; waar van de gevoeghlijkfle en
kortfle wegh is, te weten : van wat gefiachte
en geftalte de Paarden behoorden
te zijn ; want ciit gaat vaft , dat her di-
maat , de hitte en koude , tot de goede
gheftalte van een Paart ,vry veel verrnoogen.
\Vat aangaat , de verkiefinge van Nan:
den aan hun geftalte en proportic ; am
hun coleur en complexien , en aan hun
uiterlijke ken-tekenen ; daar heb ik in
rnijn vorige boeken wijdtloopigh genoeg
van gefchreven ; niet van meening zijnde
het felve bier te herhaalen : alfoo ik in dit
Tradaat niet befchrijven zal , dan het ver-
-
li bor.
3

.
De Getrouwe
borgenfle.mijns herten ; dingen die gewis
en voor goet gekeurt zijn.
Om dan te komen tot de verkiezinge
van Paarden : ten aanfien van hun geflach-
te , opqueeking en Climaat: begeert gy
ten Paart tot uwen eigen client} Ofte tot
den oorlogh bequaam , dan zijn defe de
befte, te weten
de Naape1/4,
de Sardmifihe, &c.
d'eAlmanifae ,
de Franfe.
.ofte die een baftart thigh , van eenige der
voornoemde zijn; ofte die uit een wel geproportioneerde.
Engelfe Merry geteelt
ijn.
Bereft gyre fnell ter loop, en tot u-
yen dienft , Id& dan
d'Arabifehe
Barbaarifehe
Spaanghe
Griecksche,
ofte een baftard-flag hier van ; ofte nit on..
fe belle Engelfe Merryen voort geteelt.
Begeert gyfe die u op de reyze niet en
moogen befwijcken, kid ft dan
Engelfi ,
Holgarip, 52veed

Padrek-Meefier.
!Sweedfi,
Poo1/4,
Tole.
Begeert gy laft-draagende Paarden
kieftfe uit
Plaanderen ofte
Vriellandt.
ofte enige nit Nederlandt, het zy datfe
van een baftaart-flagh zijn , ofte tut Enwife
voort-geteelt ; en dere zijn zeer goer
en bequaam voor een laths , bets, waagen
ofte flee te ga an.
Waar vie dinrrendighe Sie4ten
Accidenten, die de Taarden over
(omen, ontflaan.
De Sieckten zijn veAerley,, ontftaan.:
de ook uit verfeheyden oorfaaken , en
hebben haare onderfcheydentlike ken-tekenen
en verfcheyden remedien , volgens
d'aanwijfinge mijner boecken : mar om
tot de naafte genees-middelen der Nan.
den te komen , hat my u raaden dere
weynige aanmerkingen in aclit te willen
=men.
yoor eerft te gedenken , dat alle Paar-
A 3 de.

e Getrouve
de-ziekten ontflaan , ofte hit verhittin-
Ere , door al te langdurigen en geweldigen
rbeydt veroorfaackt ; als wanneer
bet vet in 't lijff fmelt , het herte geperft ;
her levendigh bloet naar buyten gedreven
wort, en de ruyme fweet en mondtgaaten
van 't herte foo verftopt zijn , dat de
geeften tot hun eigen behoorlike plaatfen
niet en konnen weder keren ,
maar over
hoop liggen en verfterven.
Ofte anders door koude; in de felve
voor, , of na den arbeydt , niet na behooren
waar te nemen : als wanneer het hooft
ontflelt is, de oogen frnerten , het uyterfie
van de tong gefwollen is, de longen
kitteling en on-gemak lijden , van wegen
de neder-fmckende vochtigheit veroorfaakende
het hoeften; en dat de neusgaaten
geduurigh vuyle en verrotte materie uit
werpen.
Ofte anderfints door een overlaadinge
van de Maagh; met, ofte al re veel te eeten
; ofte door al te weynigh van 't geene
goct is ; ofte met jets te geven dat ongefondt
is. Her eerfie verderft de Maag ,
benauwt bet herte , en doer de vuyle dampen
op fujgen naar 't hooft, waar door
dup.

node Meeffei; 7
duyfelingh , dolligheit, en andeie doodelikke
Siekten worden veroorfaakt. Het
twedidoet het bloet verrotten en verderft
aIle het voedtfel , waar uit de geluwe ontitaat
, (erkandere diergelijke befmettelijcke
Siekten ) welke verftikkende het herte;
haar over het gantfche lijf verfpreydt en
jeder faculteit en lidtmaat ontftelt.
One eyndlijk , door Accidenten ,
ivanneer een Paart aan fijn, lijf ofte aart
enigh ander levendigh en gevaarlik deer
fwaarlijk . wort gequetft : waar door de
Natuur, foo geoffenfeert wort, dat het
Paart den algemeene Siekte over komt ,
welke niet voorgekorn en zijnde een fchielike
doot na fich {kept : en defe Siekten.
worden accidentele ofte toevallige koortfen
genoemt ; want to y daar op let , fult
gy bevinden dat het Paart .altemet zittert
en beef t; nu fweet , ,dan koudt is,' en dan
wederom heet. Aldus fiet men clatter.
vierderky oorfaecken der Paarde-Siekten
zijn :
te weten , hitte , koude, overladinge
van fpijze ,. en accidenten.

De Getrowe
De ken-teekenen van inwendige
siekren.
0M nu de rechte ken-tekenen der ziekten
te weten : indien het voort komt
nit de eerfte oorfaak , namentlijk hitte :
dan zijn dit de tekenen. 1. een dodderigh
geficht , een gefwel der leden , loop
in 't lijf in 't begin van de Siekte, en op
het laatfte dro.ogte ofte hardt lyvigheyt:
kort- aamigheyt ; hitte , en een walginge
ofte afkeerigheyt van te eeten.
Indien fpruytende nit de tweede oorfaak
,
te weten koude ; dan zijn dit de
ken-tekenen : een dodderigh wezen , en
ofte flaaperige ofte toegeflotene oogen ,
harde buylen ofte groote puyften tuffchen
de kaaken en de wortelen van de tong, en
altemet een hardt gefwel van de kaaken tot
opwaarts aan d'uiterfte eynden van het
oor : een verrot en vochtige hoeft; het
Paart gedurigh na het hoeften enigh folk,
vuyle phlegmatijke humeur in zijn mondt
kaeuwende; 't welck ten deele wel geen
qua teken is, alfoo 't een bewijs is van een
verrotte koude onlangs eerft gekregen , en
die haaft te verdujven is: daarin het regen-

Paarde-Meefler.
gendeel helder en hol te hoeflen en daar
op niet tekaeuwen , een teken is van een
drooge en langdurige koude, die diep
gcwortelt zijnde , fwaar te genefen is.
Eyndlijk , het lijf fal hem in vallen , en
als by drinkt fa/ hem het water dc neusgaaten
uit loopcn , en de oogen fulien hem
ahijt vol etter zijn en loopen , het hayr
ruigh zijn en over endt
ftaan.
Ontft:3.at het uit overlaft van kat en
drank, 't zy natuurlik ofte on-mtuurlik,
daar van zijn dit de tekenen : I. on-lutligheydt
ofte fwaarhoofdigheyt en een clodderigh
geficht en dat Coo geweldigh dat
Jet Paart zijn hooft nauwlijks van de krib
}an op heficen , een dompigh en doncker
000h3 ecu waogelende en been en weer
flingeren de gang ofte tredt, ende (zoo de
Siam diep gewortelt zy ) kribbigc en
dolle geellen , als te bijten in de krib en
na de gene die omtrent hem komen , fomtijts
na zich zelven , en fijn hooft re flaan
tegens de muur, , planeken ofte grondt ,
&c. Maar indien de Siekte foo zeer
in
de herfenen nict en heerfcht , maar dat
het herte inwendigh daar meer me beret
is; als dan zijn de tekencn bier van, dal.:
A s het

lo .De Getretewe.
het wit van- d'oogen geel is, en bet bind
nenfte van de boven en onder lippen ; en
(foo de Siekte verre gekomen zy) dan is
de geluwe over den gantfchen huydt ,
een gedurige flaeuwe fweet , en een luft
om veel eer te leggen al te ftaan, en daaren-boven
een onluft en afkeerigheyt tot
eten , zijnde het algemeen teken van alle-
Paarde-Siekten. -
Lyndelijk fpruitende nit de vierde oorfaack,
zijnde Accidenten-: foo zijn de
tekenen daar van een verbaaft en onruftig
lijf, fomtijts achter aan d'oorenfweetende
en in het dikte van fijn billen achter de
voor-fchouweren tegens het hate; altemet
een bevinge over het gantfche lijff,
en fomtijts dat de levendige deck!) gloeyen
en branden, en de flaap van.'t hooft tegens.
het herte dan her binnenfte van de voorfie
beenen naafi aan 't lijf, en aan 't bin.
penile van d'achterfle dyen dicht aan
lijf ; De mondt is hem ook heet en droog
en de Tong als wit beflaagen ; eyndeiijk,
onlufligh doorgaans tot eten , maar vry
dorftigh en genegen tot louden drank; en
ichoon by niet meer ken drinken , nochtans
altijt genegen om de snondt in 't water
te 'louden, Hier'

Faarde-Itleefter.
. Hier hebt gy de vier oorfaaken der
Siekten nevens der felver ken -tekenen.
Alfoo nu de Siekten fchielijk en onver.
wacht op komen, en datter niemant , hoe
kondigh dat hy,
oock zy , is, wiens Paart
nu en dan van geen fchielike Siekten overvallen
wort ; en fchoon hy, na naarder
overweging, reden kan geven.van fodanige
Siekte alffe haar vertoont, niet te min
al eerie de Natuur ten vooyfchijn heeft gebracht
,, was de Siekte voor fijn kennis.
verborgen ; hieromfal ik de generaalfte eft
gewoonlikfte ken-tekenen aanwijfen daar
alle Siekten me vergefelfchapt gaan : waar
aan men -kennen kan eengenakende Sickten
at eerie de levendige deelen aengetaft
heeft , en alfoo de felve voor komen ;
ate nu enigfins de felve at aangegrepen
hebbende , hoe men de Natuur daar tegens
verfterken fa!, en alfoo de befmet-
tinge dooden at eerfe tot enige hooghte
..van gevaar kome;. -ofte daar toe algeraakt
zijnde, hoe men: de heftigheit dàar vaa.
fou konnen tern peren , en jeder deel en
. geeft tot haar eerfte middelmaatige ftandt
en gemaatightheit herftellen.
Om, dit nu gevoeghlijk te konnesdoenj,
A is;

z De Getranve
is 't hoognoodig goede kennis te hebhen
van de complexien , eygenfchappen , ge.;
woont en en conditien der Paarden; want
foo draa ais gy in enige der felver enige
verandering gewaar wort, weeft dan verzeekert
datter een verandering in de ge.
fontheit fal.volgen, namentlijk dere:
Voor eerft in de Complexien der Paarden
, die ik nit hun coleur en geficht
trekke ; by aldien dat uw Paart fy van
een fchoon helder Appel-graeuw, wit,
Wit-graeuw ofte van diergelijke coleur,
en dat enige van dere coteuren , van natuuren
helder en klaar zijnde, doncker ofte
berwalkt worden , one dat de witte hay..
'ren Sandachtigh en rootachtigh worden;
foo is 't een teken van zeker on-natuurlik
ontfteltenis in het Paart, en dat hy
niet wel te pas is, en dat nndeteeringe
ofte enige andere inwendige lichaamelike
Siekten voor han den is.
Is het Paart git-fwart van coleur, hetder-bruyn,
fonder vlaffchen Maan ace
'herr; van een helder caftangie- coleur,
&c. fo-o dere 'hayren komen te verfchieten
, gantfch tegens hun eygen natuur, te
weten: van een fwakker en i1immer ge-
Oaan.2;

Nark- Meefler: rs
daante, als van fwart in een doncker ofte
geele coleur : de heldere .Laurier-co-
'cur in een wolkachtige , in een bleek en
Sandige coleur : de Bruyne in een TYluys-
vaale coleur, &c. kome te veranderen ,
dit zijn altemaal tekenen van inwendige
Siekten. En gelijk van dere coleuren is
verhaalt, foo oock van enige andere coleur
hoedanigh datfe oak zijn , indien
datfe haar eygen rechtfchapen naturen
komen te veranderen in een flimmcr en
mifmaakter complexie, namcntlijk in een
on-natuurlike complexie en een Paart oneygen
dit ziin gewifTe tekenen van zeeker
inwendige Siekte, daar het Paart of
mee gaat quijnen , ofte die anders nu op
het nit berflen ftaat ; wilt dit derhalven
voor al onthouden dat de verandering
van gedachte coleuren on-natuurlik zy:
want dit {hat t' aanmercken dat by aldien
d'appel graeuw verwe in een heldergraeuw,
, de fwarte in een yfergraeuw en
diergelijke komen te veranderen , dat dit
dan een natuurlike en geen on-natuurlike
verandering is, en gevolghlijk gem
teken van Siekte. Om derhalven niet bedrogen
te worden ofte enighfins in twij-
A 7 fel

De Getrouwe
fel te 'ban , fiet wel toe dat gy grondige
kennis krijgt van de rechtfchapen coleur
en complexie van uw' Paart , 't welk gy
bell Cult konnen befpeuren, als hy op zijn
weelderighff is en brieffchende ; als hy
vol in het vleefch is, gladt , effen en
blinkende van lijf: doch fiende deCe
complexie ten deele ofte in 't geheel vet..
anderen , fiet dan gedurigh enige Siekte
te gemoedt.
Kondigh aldus geworden zijnde van de
complexie van uw' Paart , beftaande in
fijn coleur, , Coo moet gy ook bondige
kennis lien te krijgen van fijn gedaante
ofte wezen en geflen : dies moet gy naeuvr
edit nemen op fijn gelaat en hoe by zich
in all' fijn doen en bewegingen aan ftelt,
Coo wel binnen als buyten 's huys , Coo wet
in 't fpeelen als ruften , foo wel in het e-
ten als in fijn exercitie : letten moet gy
op de frisheydt van fijn oogh : op het
comportement van fijn Hooft en hals:
welke fijn gramfteurige en welke fijn bevallige
tekenen zijn : wanneer hy uit dertelheyt
bijt en wanneer uit boosheit ; en
defe fult gy bell gewaar worden in fijn
even, oeffening , fpeelen en drefferen ;,
merkt

Paarek-Meeffer.. If
tnerkt gy. dat enige van dece ken-tekenen
fchielijk komen te fielgeren en dat
fijn geften foo wacker, en frifch niet en.
fijn als gewoonlik, bedenkt u dan hoe
gy u nevens hem gedragen hebt in 't ftuk
van hantering, voer te geven; te Inchten
, ofte ordineren :-alfoo'er on-getwijfelt
ontfteltenis is en zieckte op handen,
foo fe niet voorgekomen wort.
Kondigh aldus geworden zijnde van de
Cornplexie en gedaante van uw' Paart:foo
moet gy ook weten en. merken ver-.
fcheyden andere uitwendige on inweneygenichappen
, alfoo u de felve het grootfie
licht, en geficht geven van zijn gefontkeit
en Siekte; en elharom fult gy voornaamlijk
letten op fijti laaden en ontlaaden
, dais, op de manier van Ain eten,
en .hoodanigh fijn afgang is.
In het eten ;. of het met goeden appe:
tijt gefchiede dan of het traaghlijk toe gaa;
-het eerfte is een teken van gefontheyt,
het twede van on-gefontheyt. Is by graag
in 't eten dan far by neigen. en voeder
eyffchen al eer het kome; foo wan neer
by den Stall-Knecht fiet komen ofte dat
men doende is om boon en te fiften Broor
LE

16
De Getromve
te brokken, Stc. het felve fal hy blijmoedig
en graagh naar fich nemen , het hooft
fchuddende en andere tekenen van frisheir
en blijdtfehap toonende, welke eygenfchappen
na dat hyfe gebruykt heeft
foo by die fchielijk laet varen, en alio°
met onluit ete,'t is een groot teken van
Siekte.
Gelijk in her eten , foo ook hoe by
fich tiert in het afgaan , ten aanfien van
de tilt, plaats , en den afgang fells. Van
wegen de tijt , of hy 't 's nachts beter doe
dan over dagh ; De plaats , Of by 't gevoeghlijcker
doe op flal , ofte buyten ;
by den worn hem geleydende , dan of
gemonteert ; of het fy voor de exercitie,
dan een poos daar na , of voor de flail,
dan op fommige gewoonlike plaatfen onderwegen
, ofte op de grondt daar gy hem
exerceert. Eyndelijk war den afgang fells
belangt , of fe veel, dan weynig zy ; in.
dien veel , dan moet gy het exerceren flaaken
, en maken dat by meer afgang krijge
; is 't weynigh , dan mooght gy met
hem rennen na uw' wei gevallen. Ten
anderen of d'afgang goer, dan quaat zy;
en dat gebeurt door gaans na de koll is
die

Paarde-Meefler. t7
die men hem geeft ; is d'afgangh klaar
gebonden en bleek , daar witte korlen
onder loopen , van gedaante als Spaanfe
Zeep , dan is het gefont. Is de afgang
fwart , foo is 't een teken van brant in 't
lijf; Is fe fmeerigh van vervuyltheit ;
dien root en hardt , een bewijs van hardtlajvigheit
; foo bleek en ongebonden , van
ari wen dige verkoutheyt.
Aldus acht genomen hebbcnde op d'ex-;
crementen, moet gy ook letten op d'urine
van uw' Paart : van welke beyde ik genoeg
Zn mijn voorige boeken heb gefchreven.
Gelijck men op defe hoedanigheden
van laaden en ontlaaden te letten heefr,
foo ook op fijn ruften en flaapen tc wc.
ten op zijn neder - liggen en opflaan ,
welke uuren en tilt hy in beyde obfervcert
, en hoe lang hy daar in continueerr,
en foo gy t'eniger tijt enige fchielike ofte
merklijke alteratic ofte veranderinggewaar
wort, weeft dan vry verzekert van een
genakende Siekte. Des gelijcks van enige
andere particuliere hoedanigheit in uw'
Paart char u op te letten that in fijn
gefontheit ) alfoo 't on-moghlik is de felve
altemaal te verhaalen ,
merkt gy dale
hem

De Getromvi
hem fchielijk over komen , fon is 'et; eeii
Ziekte buyten twijfel .op handen.
Gelijk men aldus letten moet op de
complexien en eygenfchappen van een
Paart ,
foo ook op fijn natuurlike ge-
woonten in conditien, en hoe hy hem
tiert als hy frifch en belt op fijn dreef is:
want ik en kanfe .niet noemen alfoofe
meth fpruijten uit verborgen inclinatien ;
eke anderfms uit toevallige begrijplikheden,
welke metter tijt natuurlike gewoon..
ten worden; en foo enige van defe ko:
men op te houden .ofte t'ontbreken , 't is
ten gewiffe Prognofticatie van ontfteltenis
en Siekte.
Veel andere tekenen van Paarde-Siek:
ten ziinder, alt, de vracht niet te konnen
loffen op de behoorlike tijt ; niet be.
quaam te zijti tot het genereren; gedurigh
fchraal en maager te blijven daar men
goe voedfel heeft, &e. Doch de felve
zijn doorgaans.foo wet bekent dattet onnoodigh
is fulks bier op te halen ; en defe
tekenen alrede befchreven zijn genoegh
tot onderrichting.
-
Hes

Paarde-Miefter.
Het geneten van allerley Hert of
Hooft-iekte, en alle gemeene
inwendige Zjekte.
IK
fal nu komen tot de genefinge van
-
defe inwendige Ziekten , en al is het dat
jeder befonder Siekte haar befonder genees-middel
hebbe, gelijk als ik in mijn
boeken heb aangewezen , ik falfe nochtans
hier altemaal betrekken onder een
verborgen , doch gewiffe en gantfch on.
feilbaar voor goet gekeurde methode,
welke bevonden heb dat altijt wel gelukt
'weft.
Soo wanneer gy uit de voor-verhaalde
tekenen , enigh ander toeval one onder.
vindinge gewaar wort dat uw' Paart met
inwendige Ziekte leer fwaar geplaaght
wort , uw' eerffe werk fal zijn , dat gy
hem aen den hals doet laeten en het eerfte
bloet in een tinne-Kopjen ontfanght,
't welck in koudt water geffelt zijnde ,
terflont des felfs vuyligheyt en verrottinge
fat ontdekken : gy Ink dan het
Paart rijklijk doen laeten tot dat het
bloet verandere , en hierin moet gy niet
ka-

. De Getrosove
karigh noch fchroomachtig te werk gaan
want dit moet ghy weten dat alle innerlijke
Paarde-Ziekten hun kracht alleen
halen uit dc verrottinge van bloet; en dit
is de reden.
't Is .zeker dat *een Paarf, boven alit
aridere fchepfelen , geen gal ofte natuurlijk
vat heeft om de fchuymachtige en
.verrotte materie , fpruytcnde uit verdor.
ven en gallachtighbloet , in 't ontfangen:
offe wort door den afgang , de humeu-
fen , maatige exercitie en fweeten ge-
loft; ofte anderfins door on-maatige exerCitie
en geweldigen arbeydt. Door al -
te groote volheyt , door on-gefonde koa
en' een quaat dieet defe gallachtige verrotting
vertneerdderide en overvloeyen-;
de , verfpreydtfe haar van flonden aan en
in een oogenblick over het gantfche lijf
loopende door een jeder aader, den .huyt
van coleur veranderende *en alle d'uiterlijcke
deelen geelmakende , infonderheit
d'oogen en 't binnenfte der lippen ; fich
ook met het goc bloet vermengende en de
flerkte en kracht daar van over hoop werpende
, veroorfaaktfe een generale flaeuw-
't
te over gantfche lijf, en eyndelijk het
herte

Narde-Meeller.
herte verflikkende , Co moet 'er nootraaklijck
volgen een fchielike en gewifle fterfte;
en hierom is het dat de Paarden fop
haafligh heen fterven , daar onfe flechte
Paarde-Meefters maar fleehte reden van
konn en geven.
Maar om wederom tot onfe propooft te
komen :
na dat gy rijklijk bloet hebt af-
getapt, en, na giffing , all' of ten minften
het medic deel dat verrot is, foo fult
gy hem dan in de fiat brengen , en hem
vaft maken aen de ledige kreb wat ruimte
gevende; nochte foo hoogh dat hy
genootfaakt worde fijn kop te ruften op
den toom ; en nochtans Coo leegh nice
dat hy fjn kop duwe in de kreb : en Cult
hem foo ten minften twee uuren laeten
flaan.
Soo nu de Siekten niet feer befmette.;
lik nochte gevaarlijk zy, dan fult gy hem
dien dagh geen drank geven , alfoo de aader
geopent en alle de humeuren, krachten
en faculteiten des lijfs ontroert zijnde,
fal het een dubbelt gequel voor de geeften
zijn , het purgeren van een drank met eenen
oock uit re ftaan ; derhalven de Siek-,
te niet heftigh zijnde , fult gy in defe gelegers-

12, be Cetrosiwe
legentheyt niet meer in geven , man'
flechts na dat het Paart gevail dis
gedacht , hem re laaten eten 't heeft' wen hem
lull, her zy Hooy, Broot , of Haaver;
en fiet altijt toe dat het krachtigh , fmaaklik
, bet en finnelijk toe bereydt zy:
war de quantiteit belangt, daar is niet
veel aan gelegen , want een Nveynigh is
genoegh tot 'evens onderhoudt; en de
humeur ftrekt nu het Paart tot voedfel;
daarenboven is de leedigheit geen groot
ongemak.
Op de middagh hut gy hem geven
drank van Mout en water, op de defe
wipe gernaakt :
Neemt een half fchepel van het belle
Mout kleyn geitoten , doet het alleen in
een water-emmer , neemt dan 4 ftoop
fchoon regen-water en hangt het over
't vyer, en als het aan de zoo is, giet 'er
foo veel van op het Mont dattet over all'
wel bedoven zy, , en roert het wel te degen
onder malkanderen , met een platte
fpaatel fo kleyn wrijvende als doenlik is,
nu en dan met de vinger proevende tot
dat het foo bet zy als honigh, dekt het
dam dicht toe, en laet het ten minflen
2, of

M.1....
nark.: Meefier. t;
of; uuren foo ftaan meuken of we
ken ; d'uure nu zijnde datter het Paart
van gebruiken fal , ontdekt den drank,
roertfe wet. om ; doch merkende dattet
al te heet is, wilt het met wat klaar kout
water verkoelen : maar voor al wet letten
dat gy de foetigheit daar van in 't minfie
niet en beneemt , en in dit temperen drukt
de drank Coo ftijf uit als gy keunt , en
geeft daar van, laeuw zijnde, het Paart
te drinken ; lull hem het Mout , laet hem
daar van eten foo veel als by wit. Dit
is de bequaamile manier van een ordinary
Kookfel ofte drank, een Paart
Kandeel , te maecken , alCoo 't van fodanigen
aart en eygenfchap is, en waar toe
men een Kandeel aan een Menfch geefr,
wort dit aan een Paart gegeven ; want
dit moet men weten , dat in dere befmettelike
Siekten geen ding foo fchaadelik is
als kout water, en voornaamlijk daar
men geen exercitie kan gebruyken. d'Onkondiger
foorte van Paarde-Meefters en
Paarde -Tuyffehers =ken defen drank
op een ander manier, , doende her Mout
van begin aan daar by, en kooken het al-
(00 te gelijk,-maar die is on-gefondt en
on-

24 De Getrouwi
on-bequaam , en dit kan een jederhuys=
,houdende Vrou wel bevroeden : want
dit Iangwi, ugh kooken Zenght het mout
al te veel, beneemt de kracht en foetig-
.heit daar van , en maakt het wrang en
on-fmaaklik, daar ten Paarde-natuur een
tegenheit in heeft.
Is uw' Pa art viefch en heeft by daar
,een af keer van .gelijk er veele zijn, foo
om dat zy 'er niet toe gewent zijn , als om
de fwakheit der Maige, drukt dan het
water .van 't Mont flijf uit , en geeft het
hem in een hoorn te drinken , neemt dan
de uit geperfte graanen Mont, en langtfe
het Paart in de krib, en of hyfe. eet of
niet , daar is weynigh aan gelegen : want
foo hy daar flechts aan ruykt en op-fnuyfr,
,'t is genoegh, alfoo de waafem daar van
leer gefondt is voor 't hooft.
Van &fen drank hem gegeven hebben.
,de, fult ,gy hem warm toe dekken -met
een lange wollen lijf-kleedt, met noch
een ruyme kleedt of twee die daar ova
been hangen, en dat hy om gOrdetworde
met fachte, dikke en brede gordelsi
want de kleine, harde en nette gordels,
al fijtife bevalligh in 't oogh., nochtant
fijn.
ir
a
ft

Paarde-Meefler. ;15
fijnie ongefondt om 't hjf, alfoo de hardigheit
en fmalhcit in des Paarts fijden een
impreffiemaken en hem Metter] van neder
te liggen , als de natuur en rate fullis vcreyffchen.
Her Paart aldus , als gefcyt , waerm
toegedekt zijnde , nevens een leer warme
borftlap om iijn bora , ( want dat &el
moet men voor al warm houden; ) foo
lender een of twee gereet ftaan , die hem
all' fijn vier beenen van de knien afna beneden
toe met harde wrijf-lappen wrijven,
foo hardt als 't mogelik is; en terwijl datmen
hem de leden aldus wrijft, fult gy een
grove wrijf-lap of twee nem en , gemaakt
van Hennep , en d'eene voor en d'ander
na over een vuur-wagen met vuur warmende
, daarme het Part in 't holle van
de nek, tuffchen beyde ooren en aan
(bap van 't hooft dapper wrijven; want
niets is'er loo gefondt als dit wrijven ; alfoo
fulks de hurneuren los maakt, de natuurlike
hitte wederom levendigh maakt, de
leden frifch en vlugh , en 't hooft van gro-
ve koude en taeye materie ontlaft ,
reyni-
gende en zuyverende de Herfenen , waar
door de ledematen en andere faculteyten
ver-
't

- De Cie" trouwe
verfterkt , en het gantiche lijf tot fijn eer:
fie fierkte en vermogen herftelt worden.
Dit werk van wrijven volbracht zijnde,
laat het Paart voor twee of drie uuren
ruften , en laat flechts handt-vol of
Hooy., niet meer , in " fijn Kreb liggen
Want her minfte deel van jets dat te veel
is, vale een lick Paart haaft laftigh. .
Op den Avont zult gy 't Paart weder-
om pan befoeken , en all' fijn leden en
hooft , als verhaalt , gewreven hebbende,
fuit gy fijn hooft met defenavolgende fp&
cerijen berooken.
Neemt van de belle en zuyVerfte Wierook,
Storax en Benzoin van elx twee
loot Grofjes geftoten zijnde , menghtfe
onder een, en neemt clan char van war tuffchen
uw' vingers , en 't (-dye op een komfoor
met vuur geleidt hebbende , laat de
rook daar van door een trechter in de
Neus-gaaten van 't Paart op-gaan , en wilt
"st hem alfoo byna een half uur lang berooken.
'Het Paart fal in 't begin hier licht-
lijk'
wat afkeerigh van zijn , maar vaart
fiechts voort met uw' werk , en ftreek
hem ; want weeft vry verzekert na dat hy
de lucht daar van in 't hooft eens opge-

Pa4rde-Meej7er.
fnoven heeft , fat by foo graag zijn in 't
aennemen alsgy in 't geven ; want nergenS
heeft een Paart foo leer behagen in, cite
niers is'er dat zijn geeften nicer vervrolikt
als ecn foete lucht en lieflike reuk , waar
. van defe dingen de voornaamfte zijn. .
De werkende kracht van dit wel-ruikende
perfuim is, dat het de harfenen
znyvcrt van alle vuyle en verrotte materie;
en ( gelijk als u d'ondervindelijke kracht.
leeren (al ) het doer de taeye Materie tot
water verfmelten,en haaltfe foo kragtig uit
in fulken overvloedt dattet alremet in het
neder-druypen 't vyer by na uitblufcht.
'T is de groothe Verquikker van de herfenen
die men hebben kan, en van daar fendt
het fodanigevroolikheyt aan her herte dat
die het gantfchelichaam doer verheugen.
Daar fijn verfcheyden andere Perfumen
cite rook-werken weike onkondige Paarde-Meefters
in defegelegentheyt gebruyken
, als not hooy, , ofte verrot aro° char
onderftekende een glOeyende kool , berooken
fy daar me het Paart : maar dit
weft vett eer een vuyle flank als een lie ilijke
reuk , en al doet dit her Paart niezen
( waar door men fou menen dattet vuyle
B Ma-

L
De Getrotna
Materie opwerpt , dit en is nochtans foe(
niet : want het is fun Herfenen en Maage
fchadelijk , en door de vileinige reuk verdoofr
en verfwakt het de geeften , en baart
veel eer befmettinge , dan darter enighfins
de fiekte ofte het gebrek vermindert ;
want nit verrottinge kan niet dan verrot-
,
ting voortkomen.
Ten anderen is'er ook een rook-werk
van Swavel , her fy enkel en op het vuur
geleidt : ofte gemenght met een ander
lichaairrals boter, oly, &c. en alfoo in des
Paarts neus-gaaten gefteken. Dit moer ik
bekennen is een fcherp reuk-werk , en
haalt wel 'ee1 dikke Materie op, doende
de dikfte Materie in dun water verfmelten:
Maar dit moet men nochtans weten clatter
in Swavel een aardachtige en vergiftige ey:
genfchap fteekt , die de levendige deelen
niet alleen fchaadelijk is, maar oak feer
quaataardigh d'oogen foo van Menfch als
beef} nadeeligh invoegen dat hoewel de
fel ve met een deught begaaft iy ,met twee
on-deughden nochtans vergefelfchapt
c'a at.
Daar fijn ook'rook-Werken van fleelen
van Ajuyn , Knuflook., Pray, Moftert.
faad

Pciarde-Aleefler.
29
faad &c. ofte van de vruchten felfs , gebrandt
ofte gekookt , maar deft ziin ook
groote vyanden van een Paarts oogh, fOo
dat ikfe_geenfins kan toeflaan , voornaamlijk
hierom , om dat doorgaans alle dere
innerlijke Paarde-ziekten 't hooft en de
oogen plagen, welke deft dingen niet en
konnen verdragen.
Daar is ook ten rook-'.vcrk van Tarsve
Poley , en Saaly, , de gad} gekookt tot
datfe bed}, en alfoo in een fak gedaan en
om het Paarts-Neus waft gebonden. Dit
moet ick bekennen is van veele dingen wel
het belle, voor ten fwaar accident nochtans
vry te fwak ; en Poley heeft ten aanftootelijke
bitterheyt.
Nevens dole ion ik vericheyden andere
konnen noemen , doch geen foo voortreffelijk
als het co.rile van alien voorgefehreyen
, dies ik my an de felve referere, en
u daar aan recommandere.
Uw' Paart wel gcrookt zijnde , els gedacht,fult
g,y hem voor een halfuur !men
ruften , en "fodanig kofl geven Is hem lull-,
't fy broot of haver,waar van hoe weynigh
dat by ook eet ,
is'er niet aan gelegen, alfoo
men denken moet dat fijn Wag nu op het
fwakfie is. 133

31
De Getrauwe
Als gy hem gevoert lack fult gy hem fijn
firoo-bedt op fchudden , want gy nwet
weten dat by daar dagh en nacht op {ban
moet , en, des noot zijnde , geeft hem
rat meer firoo , en flechts een handtvo/
hooy , op dat by toch 'smorgens daar aan
.antfch nuchteren magh zijn ; en laet hem
alfoo den gantfchen nacht over in flute geworden.
Des anderen daegs 'smorgensvroeg
gy van het Poeyer Diapente ( gelijk het
de Grieken , noernen , om dattet uyt vijf
dingen bellaat ) twee loot nemen : en
wort gemaakt van defe navolgende dingen.
Neemt roil& Holwortel, Gentiaan ,
van de belle Myrre , van Bakelaar,
en van het zuyverfle gerafpt Yvoor, ,
van yeder twee loot,
Dit alles na de konft der Apoteek fijn geftooten
en gefift zijnde, Ink gy in cm
daar toe bequame pot bewaren.
Neemt een loot van dit voorfchreven
poeyer, , gietende daar op een pijnt van de
belle Muskadelle wijn , roert het wel.te
degen , van d'eene vies in d'ander over en
weer gietende , alfoo de Myrrhe anderfins
licht
1

Paarde-Zifeefler. 3.1
licht in een Clontert. Defe drank in quan-:
titeyt en maniere als boven verhaalt , Ink
gy uyt een hoorn 't Paart in geven ( na dat
gy fijn fbi voor afgereynight en klederen
na behooren opgerchikt Cult hebben. ) A Is
dan fult gy op hem ( fo fijn krachten fulks
toe laten ) gaan zitten , en ongeveer een
uur lang met. hem been en weer in de Son
rijden ; brenght hem daarna in de fig dat
hy warm firm -en ft roo genoegh onder fich
hebbe , en met den toom hem ann de kribbe
vaft bindende , het hem aldusvaftende
ruym noch een uur ftaan ; biecit hem dart
vat foete hooy oft' enigh ander kdft-cfat
hem lull, lactende hem Coo f1aan tot narniddagh
tuffchen twaalf en een uur als
wanneer gy hem t hooft en de heel= wel
te degen Cult wrijven , als verhaalt is dat
's daaghs te vooren gefchiecien molt. Dan
na Cult gy hem berooken , ais gefeyt , en
dit beyde verricht hebbende , fuit gy heat
van die foete Mout-drank , gelijk ook te
vooren is aangewelen , geven ; en 1-0 tot
den avont toe laetenberuflen : als wanneer
f.,7y hem haver of broodt Cult prefenteren ,
maar niet veel , flechts by een handt-vol ,
en dattet toch zuiiver en lawn gewant ly
4
en

3 2'
De Getrotaii
en ger& : en laet hem foo geworden tot's
avonts ten acht uuren; als dan fult gy hem
wederam berooken. Doet dan verfch
Hooy in fijnkrib , fchudt fijn Stroo op en
verfchikt fijn wolle -kleeren maar wilt
hem voor al niet ontblooten : fijn Stal
gereynight hebbende , laet hem alfoo dien
nacht geworden.
's Daaghs dasr aan , zijnde de derde dag,
fult gy alles doen als op den tweeden dagh,
't
welk alrede verhaalt is. Voor cerft fult
gy hem fijn drank van Diapente geven
met zoete Wijn , daar na verluchten , 's
middaghs fijn Mout-drank geVen , 's avonts
en 's nachts berooken ; nevens vlijtige
waarneming van alle andere dingen
die te voren belaft zijn.
-'s Daaghs daar aan , zijnde de vierdc
dagh , fult gy buyten twijfel met Godts
hulp verandering gewaar worden , en
dat 'de gefontheyt voor handen is ; 't
'welk gy merken fult aan fijn Maagh ,
friffcher geficht en aan andere uitterlike
geften ; en fiende dat hy nu merklijk beter
wort, fult gy alle dranken voortaan
ken en hem flechts goe voer geven, fchoon
houcien en maatigh exerceren ; gy en fult
hem

efarde-Meefer: 33°
hem ook .geen meer Mout-drank geven ,
want al iffe gefondt in tijr van Ziekte , niet
te min al te veel gebruijkt , beneemtfe 't
Paart zijn appetijt en doet hem een afkeer
hebben van andere koft : en hierom
fult gy in. plaats daarvan ( na dat gy uw'
Paart na behooren gehavent hebt ) 's.
morgens heet-ziedend Water nemen en onder
ander kout klaar Regen-Waater foo
\Tel. daar van gieten dat de groote koude
van 't water wat getempert zy, , en nauliks
laeuw zijnde , geeft daar het Paart
van te drinken. Gy meught ,
foogy wilt,.
een handt-vol Zeemel , oft' een handtvol
Tarwen-Meel in 't water doen , alfoo
't niet fehaaden kan , maar gefont is; foo,
draa als het Paart gedronken beefy, pat
dan uit rijden voor em uur of twee.
's Middaghs wilt hem berooken en 's avonts
waater te drinken geven als mor-
.ens en dan wederom met hem uyt rijen
gaan. Geeft hem voeder op gewoonlijke
uuren gelijk als ten tijde van gefontheyt;
en wilt dit drie of vier clagen lang onderhouden
, en merken de dat hy fierker wort
kunt gy hem allenskens de kleeren van 't
lijf nemen , en met hem tc water gaan-
B 5- ;Ialt

3 4 De Getrouwe
am een hclder Revier ofte loopend' waater,
, en alles tot dat gebruijk brengen.als
gy dede toen het Paart filch en kloek was.
Aldus aangewezen hebbende hoe men
ecn Ziek Paart falgenezen , maar niet geweldigh
Ziek ofte Doot-krank : van welke
genezing flu gehandelt fal worden:
Hoe men een Doot-krankP aart
geneqn fat.
EEn Paart aldus geftelt faimen voor
Ic dingen aan de Hals-aader laten, en
dat wel te degen. Twee uuren na 't Later
neemt vier loot van-'t poeyer Diapente ,
re vooren verhaalt , en menght daar Ion
yeel witten Honigh cinder,, datter een
Conferf van worde. Dit is een heerlijke
Compofitie en wort van de lialianen Paarde-Mitridaat
genoemt , zijnde 't felfde dat
de. Dodoren noemen Theriaca Diateffaron
, ofte DriAcl van vieren. Neemt van
defe Compofitie ruym cell loot in IA ofchadelle
Wijn gemenght , en het Paart in een
Hoorn in gegeven : hier op fat men hem,
foo fijn Lijfs-krachten fulcks toelaten , by
den toom van =half uur of uur &inky.
-
den

Paarde-Meefier.
den in de Son, ofte in een beflooten Hoovfchuur
; brenght hem dan wederom in de
Sra , en laet hem ruym een uur vaften.
Geeft hem 's middaghs (Ion gy 't kunt
bekomen, ) een vaan of daaromrrent van 't
voodoo') van de fterkfle Ac! ( neemt
bier voor het belle Rotterdarnmer bier)
eermen het te geyien let, en als bet
klaar, fterk is en boven fchuymt maar
Ion gy 't niet kriigen kunt , weft hem
dan van foeten -
Mont - drank , be-
rookt hem, wrijit , dela , voert en gaat
allefins met hem om aIs voor deren is aangewezen
, en wilt drie daagen lang fonder
foute bier me aanhouden , en dan fult
gy buy= twijfel beterfchapgewaer worden.
Na 't verloop van drie dangen falmen
allerley Mout- drank van beyde foorten
laeten bel uften en nakomen alle gemelde
vdorfchriften,
Indien Gy flu, gedUrende de Cure,
gewaar wort datter, , of door 't gewelt der
Medicijn ofte door it vervuijlde Liif van
't Paart , enige harde puyften ofie gefwellen
ontliaan tufichen des Paarts kaaken en
woad van de Tong, foo fal men het
B. 6 Liayr

36
De Getrouwe
Hayr cult kaal af fcheeren , en met een
Wafch-kaers het gefwel branden tot datmen
de Huydt kan fcacificeeren ofte doorprikkelen
; neemt dan een auk leer wat
grooter als het gefwel , en her leer met
de punt van uw' Mes overal doorprikkelc
hebbende , wilt daar war dik op flrijken,
fwarte Schocnmaakers Pick gefmolten ,
en warm gemaakt zijnde leght het op het
gefwel ; en laet het daar op liggen tot
dat het van fells af-valle , ofte het gefwel
doorbreke, vernieuwt dan de playtter en
leght het daar op tot dattet geneze., Dere
playfter fal om de goe koop en flechtigheyt
by finnelijke Luyden credijt natl.
lijks meriteren : doch ik , een liefhebber
der Waarheyt , derf u verzekeren dattcr
geen heerlijker nochte meet heelende
playfter is voor een Paart : alfoore aller.
ley gefwel doet rijp worden en door breken
; het flilt de pijn van allerley gefwel
't fy in de Leden of andere Vleefelijke
deelen , en het gene& at war her doet
deur breken ofte rijp worden ; en des
felfs hitte verdrijft allerley hum euren die
by een vergadert zijn ,
en pijn ofte gefwei
veroorfaken.
Daar
_

Pildrde-Meefler. 37
Daar is een ander accident ofte toevat
de Siekte der Paarden vergefelfchappende
, te weten : hardt-lyvigheit 't welk in
hem gewaar wordende ; fult gy ow' handt
over al befmeeren met bet borer ofte
Verkens-reufel ; fommige gebruiken Oly
van baeyen-, maar 't is al telcherRen beer,
en dikmaals (loo men daar al te ruigh oft'
on-bedachtelijk mee toegaat ) dattet een
gefwcer en pijnlikheit in 't Fondament en
innerlijke &den veroorfaakt ; daarom ,
als gefeyt , neemt Borer cite Verkensreufer
en uw' handt daar mee befmeert
zijnde fteekt het in fijn Fondament, tot
dat gy zijn drek voelt : en daar van boo
veel tut haalende (boo 't fwart en hardt
zy ) als gevoeghlijk gefchieden kan fonder
het Paart enigh ongemak aan re doen ; en
foo het al te hardt-gebacken mocht zijn,
falmen met een befmeerden handt cen dik
endt Kaars in fiin Fondament fieken boo
verre als gy kunt , en doet 't hem een uur
of boo tang in houden, lijn flaert flijf
yoor 't Fondament houdende met tawbeide
handen , waar door de Materic.
week geworden zijndc , fal den afgang
voort volgen.
B7 Dit

g. De G et romve
Dit mach men in alle hooghdringende
not doen , maar anders nict ;. en geloofc
my,. gy fult bevinden , clatter de voortr.ffelikfte
Set-pit is die men kan gebruyken
; en clatter geen Cly fieer fob krachtigh
noch gefont is
Thar is noch een ander quaale, die de
Paarde-fiekte na fich fleept , zijnde bet
enkel tegendeel van 't gene verhaalt is, en
wort genoemt Los-lijvigheit , befiaande..
in een heftige en geweldige af-gang. Dit
gebeurende fat men, voor cert.} letten 'op
de heftigheit en geduurfaemheit daar van..
De heftigheit openbaart fich aan de
dunnigheit fcherpigheit , en de meenigvuldige
en fchielike afgang.
De geduurigheit blijkt aan d!on-veran-
Iiikheit van de quaale en aan de langduu-.
righeit flrijdigh tegens alle tiatuurlike
en gefonde gewoonte ; want dit {tact te
noteren dat ecn Paart voor een dagh twee
a drie dunlijvigh, mag zijn , en rinchtans
natuurlik gefondt; en by aldien dat de
dunlijvigheit daar na van fells ophoude,
fie niet fchaadelik : maar bole !anger eontinueert
en dat het Paart daar door vry
fwak worde Cult gy den loop op defe.s.vijkoppen.
Meerut.

Paarde-Aleefier.
32.
Neemt een mengel Soete-melk , daar
by doende twee a ciiie lepelen vol Booneince'
en ook foo veel fijn geftoten Bolus
Armenns ; kookt het met den an deren tot
dat de Melk dickachtigh worde , geeft
her dan het Paart laeuw in met een hoorn;
en dit een ochtent oftwee gedaan hebbende
, fa l de loop buiten twii fel wat cefleten
; doch nict gelulikende , neemt dan
een mengel , Roo wijn , daar by doende
een handtvol Tasjes kruy(j.t , en een half
handt-vol Run : en gekookt hebbende
tot datfe murruw zijn , en door gedaan
zijnde, menght daar onder twee lepelen
vol van geltooten Kaneel : en geefdit het
Paart twee a drie ochtenden C foo 't de
foot vereyffche ) laeuw in. Wat my belangt
ik heb het heel goet gevonden , en
foo , hoop' ik, fallen het andere oock
bevinden.
Nu nademaal dat ik u in dit mijn
Boexken voor allerley Ziekten en accidenten
hoe fwaar date ook louden mogen
zijn , ten hooghtlen recommandete
als een Souvereyn en onfeylbaar geneesmiddel
) de compolitie van Diapente;
en dat dc felve in vcel plaatfen flier te bekomca

40
De Getron21)e
komen is, foo falmen daar voor gebruyken
een lepel-vol van Veneetfche Driakel
in een half pintjen Dragon - waater gemenght
, en het Part warm in geven ;
dit doen de drie a vier maal na den anderen
's morgens, tot dat gy beterfchap voelr..
Dit drijft alle vergiftige quaat-aardigheft
van het hert , verquikt de geeilen ,
en her-Itelt de Natuur tot her vorige
flandt van fterkte.
Hier hebr gy nu alle de fecreten mijns
Herten, betreffen de a11 inn erlike Paarde-
Siekten , hoe defperaat , Doodelik en befrnettelijk
datfe ook zij rt.
Om alle inmate ,Zjekten v oor-
te (omen.
Nnerlike Ziekten in Paarden voor tekomen
beftaat voornamlijk in dere twee
deleen.
I. Om de felve re weeren ofte voor re
komen, datfe geemon-gemak altoos en veroorfaken.
I
Dat men van begin aan , alffeko-
inen , daar achter fit :. al eerie erger wor -
den.
Wat

Paardc-Maller. 41
Wat het cerile belangt. 't Is leer dienfiigh
dat als gy uw' Paart in de Wey
brenght , dat gy drie of vier &gen eer
gy hem daar uit haalt , aan de Hals doet
laeten : en des anderen daghs twee loot
ofte dric vierendeel loots Diapente in een
half pint MoCcadelle-wijn in geeft , en
allenskens het dek afncemt , loo by daartoe
gewent is, en hem tot koude gewenne.
Let ook als gy hem doet laeten dat gy ti in
de proportic of de quantiteyt van 't bloet
regulere na clatter goet of quaatis, na 't oog:
want het goe bloet af te tappen krenkt
de krachten ; en het quaa bloet achter te
lam is gevaarlijk en laffigh. Uw' Paart
Aader-latende , ontfangt het bloet in een
kop , 't fel ve ondcr het laten gedurigh om
roerende dat het niet en klontere , en
firijkt het over de gantfche rugh van 't
Paart , gy fult bevinden dattet leer gefont
is; want dit verquikt het Lijf, maakt
de Huydt-helder en vcrvroolikt de levcn
dige declen,
Zijt gy nict gefint uw' Paart in deWeyde
tc brengen en evenwel d'innerlijke
Ziekte voor komen dan falmen niet na
laten cens in twee of drie maanden , als
bet

De Getrouwe'
her ti heft gelegen komt het Pant daar na
nit re rullen , hem Diapente in Wijn in
te geven , als verhaalt is , en geenfins
.Aader laten alfoo dere drank het Bloet.
heft fuyvert en. reynight , en alle die geele
cholerike Materie, en andere quaade
en on- verteerde hunieuren , die 't Blocs
verderven , uitwerpt.,
Wijders float eaanmerken , dat hocwe]
ik alleen Muskadelle-tvijn om Diapente
in te geven , voorfchrijve, gy die
niet konnende bekomen .nochte andere
foete Wijn , dan goet Bier neemt , doch
in meerder quantitcyt ; want daar men
flechts een half pint Wijn neemt , falmen
een heele mengel Bier nemen. \Vat
langt her poeyer van Diapente , daar van
ía] men de voorgefehrevene quantiteyt bebonder).
Het fal ook gevocghlijker
datmen het Bier warm make, maar dit
lact ik aan uw' eygen oordcel beruften.
Om nu den eet4en aanvang-iler Siekte
waar te nemen date niet erger en worde,
moet men voor al letten op d'oorfaken
der Ziekte alrede aangewefen ; en op de
ken-tekenen dier oorfaaken , en bogy u
breukvalligh vindt in enige defer oorfa,
ken ,

Paotrde-Metfler. 43
ken ofte dat aa n het Paart eenige der vorige
ken-tekenen fich openbaren , doet hem
dan voort laten , en geeli hem alle due
dagen na den anderen daar na 'smorg:Als
de voorc=elchreven drank, en het fal fonder
twijfel het gantiche gewelt der Siekte
prevenieren , en 't Paart tot vorige fterkte
en frisheyt herftellen.
En dit fy genoegh gefeyt van alle
wenelige Ziekten en der felver voorkooming.
Tweederley BatTen, ofte groot flagh
van Pi lien tot geneefing van an
fivaare , koude ofte Kliereni
tot voorkoming van Flea . .i..;ekte
tot verdryvinge van aI/egefmolten
Vet in 't Liif-;tot geneeinge van een
quart Maag-b ; on; te behoeden dat
bet 1-lerte onder exercitie met _Penn,
en rvorde ; en
orn een manger Paart
ha aft Vet te ;waken.
'Mliemt de zaaden van Anijs, Cornijn;
t 'Fenugreek , Carthamus, en het poeyer
van Alants-wortelen van elks, vier loot;..
dit
1

-44 De Gore owe
dit alles fijn geflooten zij nde , doet daar
by twee loot Bloem, van Swavel ; neemt
dan twee loot Drop van Soethout in witte.
Wijn gefmolten ; Oly van Anii's twee
loot en ook Co veel Syroop" van Hoef-blaa..
den; Boom-01y en witten Honingh van
ieder een half pint : menght dit alles onder
een met het voornoemde poeyer,, en
met foo veel fijn Tar we-Meel als genoegis
om het felve tot een taeye-deegh °fie
klompt te maken ; en formeert daar pillen
v,an , war grooter als een Wal-noot,en bewaartfe
in een Pot tot gebruijk., want
fy Cullen een gehcel jaar lang duuren ; en
als gyfe van doen hebt , nee m t'er een , en
befrneertfe rondtom met foeten Borer, en
geef her Paart alle morgen een van, informe
van een ronde Pit; en foogy wilt
meught gy daar op uit r ji den g,aan ; voert
en drenkt hem dan buyten Of binnen 's
Huys ; .na dat gy gewoon zijt ; en doer
dit (Co 't is om Ziekte voor te komen )
drie a vier ochtenden na den andcren ;
maar is het om de fwakheyt te benemen,
doet het dan ten minften eenmael 'sweeks;.
is het om het gefmolten Vet re doen 11°1len
ofte voor een vervuylden 1Vlaagh ,
doet

Paareic-Meefler. 45
dna het dan voort naa hy vcrhit is geweeft
of flechts in de hitte. Maar is het
u te doen om het Paart Vet te maken ,
doer het dan ruim vcertien dagen Lang.
Runt gyfe in maniere van ronde ballen
niet wel in geven , meught gyfe in fOeten
Wijn die Bier gefmolten met een hoorn
in gevcn. Doch is 't om een iPaart Vet
te maken :ofte om Klieren, &c. te verdrijv
en , foo falrnen behalven de voarnbemde
ballen dere volgen de gebruyken.
Neemt fes loot Tar we-Meel , of fop
veel als genoegh is tot het dcegh flijf te
maken , A nijs , Cumijn , Carthamus,
Fenugreek- M cel , gemeene Swavel van
elx vier loot; boom-Oly een pint, Honigh
een half pont , een kan wittc-Wijn,
die a lies maakt ( als voorfchreven is) tot
een bequaam ftijve dcegh en daar van
een pil ofte bal, foo groat als een vuyft ,
en breekt het in twee a drie vaan helder
kout loopende Water, en geeft het Paart
op zijn gewoonlike tijt daar van te drincken
, oft' als hem lull te drunken: want
by en kan daar niet te veel van drinken
kort daar aan rijdt en warmt hem wat.
Het Wager opgeflorpt hebbende , werpt
het

46
De Getropnve
her grondt - fop niet wegh, mar daar
verfch Water opgietende , brcekt daar
een ander pil ofte bal in ; en dit ten minlien
veertien daagen lang onclerhoudende
, falmen wonderlike effeden daar van
zien.
Dit voorichrevenWater Iii yvert , reynigt
en vocdet op een wonderbaarlike ma -
flier.
En dit balkken fou ik on-befchroomt
een Paart willen in geven voort na dat
men hem nit den fiat haalt , 'r Iy cm te
rennen , jaagen oft' enigh ander fwaaren
arbeydt te dour-
Een ander ?namer van eenP aart
&tali: Yet te maken.
VOch een ander manier is'er van een
"Paart haalI Vet te maken , doch nice
beter als die te voren aargewefen is, doch
dit kan ik uit ondervmding voor goedt
keurem
Neemt grof-geflooten Aalant-wortel ,
Curniin , A nijs , ureuma van elk vier
loot, Cruys wortel een handt-vol, kookt
dit alles met drie bollekens Knuf-look
Le"

P4arele-rxeefie r 47
geznyvert en geftooten , in een yam of
en half goe Bier; en ilijfuitgeperf} fijnde
geef het Paart 'smorgens nuchteren
warm te drinken ; berijdt hem daar na tot
dat hy warm worde, brengt hem dan op 't
Stal ; doer dir vier of vijfochtenden ,
en
bet hem dan in de \Vey& gaan ( het fayzoen
van 't jaar daar toe dienende ) en by
fal boven maten en ichielijk Vet word en.
Maar laet bet fayzoen van 't jaar niet
toe dat men hem in de Weyde brenge,
foo Fah gy hem in huys houden , en boyen
den gemelden drank nemen Aalantswortelen
en Curnija van elks even veel en
geffoten : en als gy uw' Paart voert ( 't
welk ten minflen drie - maal 'sdaaghs
falgefehifden , 'smorgens, 'smiddaghs en
'savonts ) iroit dan van dit poeyer onder
zijn voer nu en dan war, op dat hy daar
geen afkeer van krijge, tot dattet op is.
Onderhoudt dit ten minften veertien dagen
lang , en gy Cult wonderbaarlik toefien
dat her Part (no goeden tier lieeft en foo
!welvaarende is.
ono

A
48
De getrouwe
Om de Icort-aamigheydt der Ay-Pam.den
voor te
KUnt gy met uw' Paart niet over wegh,
ofie zijt gy beducht dat hy Met voort
vi1, verfcrght u dan met fijn-geflooten
Alants- wortelen ; en als gy komt daar
men Playftert , laet dit uw' eerke werk
zijn , dat gy hem in een warm plaats ftelt
en laet rulten ; Als gy hem nu wel gewre-
Nen hebt , geeft hem een loot poeyer van
Alants-worrelen en een mengel goet Bier
wel door een gemenght ; en bindt zijn
hocift aan de krib, want gy en hoeft hem
niet te voeren voor den avont, als wanneer
gy hem wel beforgen moet , en geeft hem
'smorgens Haver en Broot , ofte beyde
en dat rijklijk , en fullende nu opfitren,
geef hem her voorige poeyer en goe Bier,
als gefeyt ; en buyten twijfel fal hy kloek
en frifch in 't ryen zijn.
Ofte neemt een bosje Poley, bindt
het voor aan het Paarts gebit , gy fult
bevinden dattet leer verquikkende is, en
bet Paart luftigh fal doen loopen.
Doch indien uw' Paart dies Met tegenftaande
;

.Paarde-e..illeefler. 49
flaande niet voort en wil , foo Cult gy den
Zaadel afnemen , en met het kruydt Per&
caria genoemt hem de rugh over al te de-
Igen fchuuren ; dit felfde Kruydt ook onder
her zaadel leggende , gaat opfitten :
en Coo daar-enigh leven in hem is, het fat
he doen voortgaan ; want dit valt leer
Pijnlik , en de fmerte is byna onverdraaglik;
dies ik u rade dat gy daar in feer voorfichtigh
gaat , en felden gebruykt, dan als
de hooge noot fulks vereyfcht;
Een ander kecept tegens Kort-aaniig.
heyt , ofte een fwaare gevaar7
verkatheyt.
van de belle onvervalfchde
NEemt 4-11 Toback , in de Son in een Vies dicht
toe-gebonden , gedrooght , en fijn,
geftooten zijnde , doet daar by gelijke
quantitait van Moffel-Schulpen , en met
Oly van Dill en Oly van Nagelen ;
rnaakt dit voorfchreven poeyer tot een.
beegh en van dit Deegh ronde batten
een Walnoot groot ; drooghtfe in de
ri ha cluwe in de hondts-daagen , en bevqartfe
dicht in ten pot; en geeffe als pil-
,
len

De Getromve
/en in tijt van noot te weten , relkens
een bal. Soo wanneer uw' Paart .onderwegen
mocht befwij ken ; ofte zeer vet,
lout is ; °fie zich verbraft heeft , geef
hem dan daar een pil van 's morgens nuchteren
; leydt hem daar na wat , dekt hem
warm, wrijft hem, en Int wel toe dat gy
hem geen kout water aan .'t herte laat ko.
men , fonder datter moderate exercitie
op volge , alfoo hier het grootfle gevaar I
an vail is.
Zen _ander keeept voor.fivaare Ver.
kutheyt , een drooge- 1

Narde-Meefier:
werkingen , ik na wenfch ondervonden
heb.
Bevinden de dan dat uws Paart met enige
van de boven-verhaalde acCidenten befm
et is, Cult gy hem twee loot Con ferfvan
Ala nts-Wortelen in een en een half pint
SFck ofte Spaanfe Wijn gemengt , 's morgens
nuchteren in geven , en daar op een
weynigh berijden ; en dit fal men ver-.
fcheyden dagen achter een onderhouden ,
tot dat gy betedchap vindt.
On clatter enige finnelikheit fleekt in 't
maken van dere Conferf van Aalants-wortelen
, en datfe d'eene dus en d'ander foo
maakt , fal ik u de befondere compofitien,
nuttigheden en krachten aanwijfen , en
mijn gevoelen daar van nopende de
deught , foo als ikfe bevonden heb in mijn
praaijk , latende fulks aan uw' eygen °or-.
deel beruften.
Conferf van Aalants-wortelen is twee-
derley, of enckel , ofte een compofitie.
D'Enckele wort gemaakt op dole ma=
nier : Neemt Aalants-Wortelen in Suyker-Syroop
geconfiit , flootfe Clam cn in
een Mortier ,tot datfe tot een dunne con-.
fiftentie gebracht zijn , en maaktfe met
C ,z de

De Getrorme
de belle gerefineerde Suyker tot een bequaam
conferf, , en bewaartle tot uw' ge.
bruyk.
Defe enkele Conferf heeft heerlike
deughden , neemt een ordinary verkout-
heit ofte verfloptheit wegh , ,opent dc
longh-pijpen , verlicht de kort aarnigheit;
zuyvert het hoof t van alle taeye vuyle
materie, en opent veele andere verfloptheden.
Dit en is nochtans de belle conferf
niet , nochte krachtigh genoegh om
d'oude gevairlicke gebreken van Long en
Lever te genezen , neemt dan uw' toe,
vlucht tot de gecomponeerde , welcke op
dere manier wert toebereydt.
Neemt van de belle geconfijte ofte ge,
.candelijfeerde Alants-wartelen die te be-.
komen zijn , (tootle heel klein in een
mortier, met de Syroop van Hoef-blaa..
deren , tot datfe tot een dunne confiner',
tie worden , en maaktfe clan met de belle
gerefineerde zuycker, tot de behoorlicke
dikte van een Conferf, als gedacht en
gebruyktfe met Seck ofte Spaanfe wijn.
Dit is .d'oprechte Conferf en de krachtightle
, alfoo ik geweten heb &tie in korten
tijt door het daaghliksgebruick verfchey-.

Paarde-Mecfler. 51
fcheyden dreoge kuccheryen , die !men
voor onnt)neeflick hieldt, heelt wegh genomen
en de kort-aamigheydt t'eenemaal
genezen.
Tot her gebruyck van &le Conferf
voorgelchreven hebbende geconfijte Alants-wortelen
, acht ik het dienfligh , atfoo
men den Apoteker niet altijt by der
handt en heth , u aan te wijzen hoe men
die fa1 toe maken.
Neemt van de fijnfte gerefineerde zuyker
ofte van de witfte Candy-zuyker en
daar Roos water opgegoten hebbende
kookt bet tot de behoorlicke dickte van
een Syroop : defe Syroop geclarificeert en
kout zijnde , doet daar in de murruw-gekookte
Aalants-wortelen , en laetfe foo
voor een dagh of twee daarin beruften :
neemt dan de vvortelen uit, en kookt de
Syroop wederom op. en cloet'er daerna
wederom de wortelen in ; en !ale lb° vat
flaan ; kookt din daarna de Syroop wederom
op voor de derde mail tot datfe fpinr,
daar wit meer Zuijker by doende , maar
geen Roof-water ; doet'er din alle Uwe
wortelen in de koude Syroop, eh lactic
foo ban tot datfe candelizeren. En op del:.
C3 wife
u

54
Dc Getrouwe
wife kan men allerley wortelen , Bloemeta
oft'i et anders Con fijten.
Keunt gy nu defe voor-verhaalde medicamenten
piet- wel maken ofte bekomen
: ofte dat de Ziekte foo gevaarlik niet
zijnde , met minder moeyte te Genezen is.
Neemt dan 2. loot Syroop van Hoerblaaden
, poeyer van Alants-wortel , An is-
zaadt en Soet-hout van elx een loot
Bruyne Candy-zuijker, twee loot, in t we
en gedeelt , form eertfe dan met foo veel
boter als genoegh is en met de helft van de
Zuijker candy en met alle de Syroop in een
itijve deegh ; maakt daar twee ofdrieballen
van in de gedaante van een Ey, en mitre
altemaal in d'anderhelft van de Zuykercandy
en geef dan het Paart dere geheele
ouantiteit pilsgewijfe'smorgens nuchteren
in, en wilt daar op een half uur rijen
en laethem ten minflen daar twee uuren op
vaften na dat gy hem geflalthebt ; en hem
de leeden, doch voornaamlijk het hooft te
degen gewreven hebbende, dekt hem
-warm toe: laet hem voor al geen kout
water drinken of laet hem daar op moderate
exercitie hebben. Befprenght fijn
hooy met Vat water en zijn haver met
Goet.

Paarde-Meefier. ST
Goet-bier; war broot belangt is van felfs
vochtig genoegh ; en lact alle zijn eten
doorgaans we! gewant , gebakt , en gezuijvert
zijo , want dat flordigh en droogh is
dient hem niet. Let wet dat de graanen
niet groen ofteon-foet ziin in de Mout of-.
te krib; Het-broot verfcb-gebacken ; her
hooy niet on-zoet of verrot.
Onderhout dit etlike daagen achter een;
tot dat gy Beterfchap vindt ; gy (nit ook
op de rcyfe u met Medicijnen verforgen
de felve onderwegen gebruijkende , al-
foo fulks niet tot verfwakking, mar tot
verfterking van de nature des Paerts dient.
Eentreffelike Purgatie na een groo..
te verbittinge , voor eon vet
Paart na #in exereitie.
NEemt een mengel Spaanfe wijn, en beet
geworden zijnde,doet daar in twee loot
fijn gefloten Hars , by artikelen nu en clan
war; roert bet wel oncier malkanderen dattet
flier en kiontere ofte t' famen mope, en
wel onder een gemengt zijnde, neemt het
van 't vyer, daar by doende een half pintie
van de befte Boom-oly,en ondel het koelen
C4 the

5 6. De Getrouwi
ofte kout worden , roert alles wel on der.:
een , eyndelijk menght daar noch onder
twee loot gefloote bruyne Candy- zuyker,
en geeft hem dit warm in, in zijn
meefte- hate ,
foo draa als gy van de exercitie
t' huyskomt, en het Paart alfoo hardt
gewreven , en warm toegedekt hebbende,
laet hem ten mit:lien twee uuren vaflen ;
maer laet nochtans iemandt op de {la' hem
gedurigh in :laic hOuden en al waakende :
want niets is 'er foo nadeeligh voor (en
Paart en de werkinge der Medicijne als
Slaap , flute en tuft: en geen ding foo
dienagh als beweging en werklikheit :
doende fulks de geeften werken en opwek.kende
de humeuren ; welke behoorden
wegh genomen te zijn : daar mile de geelien
dofmaakt, en de humeuren foo opgefloten
hoticit , dat de natuur niets en bent
daarfe op wer ken kan.
Op dien dagh als gy het Paart een purgatie
in geeft wacht, u dat gy hem geen
kout water en geeft , alfoo 't de vuyliglack
t' famen bakt en vaft houdt , die 't
purgeren behoorde wegh te nemen.
Hier nit is te zien op wat tijt dat men
purgeren moet : maar foo men nu uit
ver-

Pdarde-Meefler. 57
verflandt, on-konde ofte inbeeldinge oordeele
, (gelijck ik were darter veel zijn die
Nits voor on-noodigh keuren ) dat het
Part foo zuyver is dat hy geen purgatie
van docn heeft , en dat nochtans uw' Paart
het vet hem in 't lijfgef-mol ten, en daar toe
geen middelen in 't werk geftelt zijnde ,
gy gewaar wort dat hy den droes heeft en
gait quijnen , gelijk fulks uit de daagelijctfche
ondervinding volgen moet foo fult
gy hem geven van dat foete Mout-water
( daar voor defen is van gedacht) des avonts
, zijnde van natuur als voor-bereydende
drank voor een purgatie , wilt dan
's anderen daaghs 's morgens heel vroegh
gaan op fitten , en uw' Pa art op een bequame
plaats maatighlijk exerceren ; mijn
mening en is niet dat gy geweldigh gal loperen
fult , maar fachtjes draven ; nochte
hem door haaftige fwaaren arbeyt verhitten
, maar flechts warm houden door een
gedurige maatige exercitie ; noch oock dat
men hem op nieuw het vet in 't lijf doe
fmelten , maar flechts verwekke en los
make 't geen te yoren gefmolten was.
Na gedane exercitie wilt niet haaft van
't Paart af ftijgcn , maar hem fireelen en
- C 5 firop-
1

.58
De Getroowe
firooken als gy 'cr noch op coo
t' huys brengen ; van 't Paart afg fit, etreden
zijnde , hebt dan uwe purgatie voort gereedt
by der handt , geeftfe hem warm in,
drooght hem af, dekt en itopt hem dicht
toe, u in alles regulerende na 't geene voOr
defen verhaalt is.
Om Maagb-wormen , ofte vergiftige roode
wormen te doaden in Paarden.
foo veel prxcipitaat als men op
NEemt een dubbelde ftuyver bergen kan ,
wentelt het in een fink boter by na als een
Hennen Ey groot in maniere van een Pd,
en geeft her hem 's morgens nuchteren in,
's nachts te voren aan de lege kreb gef1aan
hebbende, foot mooglik is; of anders (des
noot zijnde) op eenige andere tijt , haalt
her Paart de tong uyt , en doer hem de Pi!,
deurfwelgen ; jaaght hem dan op en neer
en lick hem daar na in een warme plaats
doende hem daar ruim twee uuren op vafien
, en dit fal allerley wormen dooden.
Hier in nochtans moet men zeer voorfich.
tigh en forghvuldigh gaan , alfoo
pitaat ten leer vergiftige eygenfchap in
fich heeft , dies men yew: al nier nicer
Meet

Paarde-Meefier.
moet in geven dan is voorgefchreven:
Soo men bet Prxcipitaat onder een fluk
'looter foo groat als een hafel-noot menge
: al eer men het in een grooteklont bo-
' ters wentele , het fal te beter zijn , en de
quaat-aardigheit veel verminderen. Maar
dit laat ik aan uw' eygen difcretie beruften,
u verzekerende datter geen ding bier in
daar by te vergclijken is.
Voor vuylgefivollene beenen,&c.Vyt het
fmelten Van 't vet, oft andere ascidenten
ontflaan.
Teekt eerft de gefwollene deelen met
een vlijm door, neemt dan een pint
Aioer van Wijn , twee loot gefloten Co..
mijn-zaadt, een handt vol Tarwe-Meel:
dit tot een dikke Pap gekookt ziinde ,
leght 'er heel beet op, en. !au het daar vieren-twintigh
uuren lang op liggen , en foo
't accident in drie a vier dagen niet rijp en
*circle, wilt het dan door vlijmen , en genezen
meteen Playfter van Schoenmakers
warch gemaakt , ate neemt een Door van
een Ey, Tarwe-Meel en Honigh van jeder
foo veel als genoegh is tot een Sal&
Maar foo'rgeenfins riip en worde , en
C 6
2t

6o De Getrouwe
't gerwel noch blijvc : neemt dan Pick,
gec) \A/3kb , van elks een vierendcel Ponts;
geel Hars een half Pont, 't Sap van Hyfop
e en loot, Galbanum en Myrha van
elk een half Pont, Bdellium een loot
Herte vet een half Pont, Populcum Sail
twee loot, Storax in graanen een loot ;
lact dit alles na behoren fmelten in een
aarde-pot , daarby doende van de Gom
Ammoniacum drie loot, Bitumen een
half-Pont, dit by na koudt geworden zijnde
mengt dam- onder geflooten wortel van
Coitus drie loot : dit al te (amen tot de
dikte van een Playfler gekookt zijnde, giet
her in koudt water, en dan daar uyt halende,
maaktre op in lange rollen , flrijkt een
fink hier van op leer en flaat het om de gefwollene
deelen ; en Coo 't te genezen is,
Cal het hier me zijn , alfoo 't de Zenuwen
leer verfterckt.
L act dere Plsyffer daar Coo lang op blijyen
liggen tot datfe van fells af valt.
Defc Playfter valt koftlik en moyelik te
maken , mar is. leer geneeflijk : alroo 't
Paart noyt van gerwolle beenen ofte kort-
2amigheyt fat we tn , Coo men met hem
uytgereclen hebhende dit Playffer om de
lenden flat. Doch

Paarde-Meeller: 6 t
Doch foomen defe koften en tnbeyte
ontfiet, fo weet ik geen beter raadt , dan
datmen voor en na 't uir ryen en binnen
's huis dikmaals over dagh dcs Paarts leden
ofte andere gefwollene deelen van 't Lijf
baade en wafrche met d'alderkouthe en
kldarile fpring-waater, en datmen hem
ruim een quartier uurs in een koude klaare
Revier tot de knien en anklauwen toe,.
doch niet vorder, , bet ftaan.
Defe raadt , foo flecht alfreook is, van
leer grote kracht, en al fchrijfik van kouclt
water , de kracht nochans is heet en vyerigh.
Dit ftaet u flechts te noteren dat defe
raadt niet en diem tot Apoftematien
'mar tot verfluikheden en gefwellen.
Om een oudeVkeratie, ofte Cankrews ac=
cident te genezen : ofie op te droos-en.
N'Eemt Maftick , Wierook , Nagelen;
groen Koperroot , Swavel-, van elks
evenveel , Myrrha eens fooveel. Dit Giles
grof geflooten wilt daar me over 't vyer
berooken een handt-vol fijn lint ofte
Touw-werk ; en rondt om wel te degn
berookt zijnde , bewaart het in een gefloo-
ten doos fullende nu het felve gebruy-.
C 7 ken

De Getroftwe
ken, wafcht eerft het accident met Ps,
drooght het dan af, en eyncielijk lcght
daar op van dit lint of touw-werck. Doet
dit tweemaal's daaghs. Probaturn eft. Soo
aan Menfchen als Paarden.
Ona"ieen Fifitahe , ofte enige Apofiematie
an de Soolen van de Voeten to gene-
.z.en: ofte ompijnlike en Cancretift
op te droogen.
NEcmt ou we Pis, claar een goccle quan-
"*" titcyt Aluyn in gekookt is, doet het
in een dichte Pot alleen die toegedekt is;
neemt dan gedrooghde blaaderen van
Bernde-Netels fijn g,ewreven in een Vijfel
: en foo veel Poeyer als gy bier van
hebt, neem oock foo veelgeftoten Peper;
defe Poejercn oncler een gemengt, bewa art
in een blaas. Dir nu fullende gebruyken,
walcht cei ft het accident met den Alluyn
en Pis, beet gemaekt zijnde , en wilt her
daar me wel te degen betten ; daar na met
een dock afdroogen, en eyndlijk ftrooyt
van het Poejer over bct gantfche accident;
en doer dit altijt na 't ryen , nfte anderfins
een maal 's daaghs als uw' Part op Ital. is.

Paarde-rneeffer.
regent eere Ooze?: van Paarden en
andere Beef/en.
NEem zeven a acht Eyer-doppen , doet
daar de vliefjes van binnen fchoon af:
leghtfe tuffchen twee pannen , en lactic in
een heete gIoedt rondt om bedo,ven Iiggen
tot dat men de dooren bequaamlijk kleyn
kan ftooten : neem dan van dit Poejer eti
Waal} het dan door een ganfche (chat in
bet Paarts oogh , &at met een vlies, pan,
of ander gebrek in d'oogen gequelt is. Het
is Probatum. Doet dit 's morgens, 's middaghs
en 's avonts ; maar is het voor een
loopende ofte ontftekent oogh ; 'ofte geftooten
en geflagen ; ofte daar een Sinking
op gevallen is : neemt dan een en een halve
lepel vol van de fijnile witte Candy-Zuy.
ker , en met May-botcr ofte, by gebrek
dair van, met verfch-gekernde Borer gernenght
fijnde,- maakt defe beyde poejeten
tot een Salfjen ; en flrijkt daar het
Paarts oogh me 's morgens, 'smiddaghs
en 's avow. Her reynight , Zuyvert,
verquikt en vcrkoelt.

64 De Getronwe
Tegens verftuykmge der Zenuwen, &c.
loot Terpentijn , twee of
Nticmt twee
drie lepelen Brandewijn; klopt dit wet
wader een , tot dattet een falfje wort :
daar me drie a vier maal gefIreken , en
met een gloeyende eyfer in-gedrooglit;
Probatum eft,
Tegens allerley vcrwriktheyt ofte _grammigheyt
in de Leden,Zenuwen,&c.
Eemt Varkens-Reufe/ , Tolus Arme-
N- nus , Seep en Zenuwen.Oly , van elx
evenveel , maakt daar een Sail van over 't
vyer gefmolten zijnde , en (17,ar me geftreken
en met een gloeyend' eyfer fiijf inge.
drooght. Doet dit een maal 's daaghs
tot dat de pijn vergaa.
Tegens allerley Smerte Pijn ,Dovigheit
ofte Gefpel in de Leeden : door koude
veroorzaakr.
HEt
accident met heete Brandewijn eerft
Riff gefireken en hardt tegen 't
vyer in
gedrooght : wilt daar een linnen-doek in
nat maken : neemt dan fijn geflooten Peper,
ftroyt het vry Iik over al op her voornoem.

Paarde-Meelier. 65
noemde natte dock, en flat het om het
accident, en dan met een windfel vaft gebonden.
Dit ten minflen een maal 's daags
doende , fal men beterfchap vinden.
Om alle defperate on-genecflijke verfltsiktheyt
in de Schouder ofre andere verborgene
deelen te genezen; alsmede alle
loopende Zeeren,ofte andere apoflematien
en gefivellen.
Eemt een vier a vijf mengeis Pot, volt-:
fe by na op met de Kruyden van Perilcaria
en Bekeboom van yeder evenveel ;
giet daar .dan too veel van d'ouddle en
iterkfte Pis op als gy krijgen keunt , foo
dat de kruyden over al wet bedoven , en de
Pot by na vol zy ; de felve toedekkende.
Ms gyre nu Mt moeten gebruycken ,
neemt dan een Potien loo groot alsgy tot
de voorgenoemde acciden ten fult van doen
hebben , en wilt defe kruyden met de Pis
daarin op kooken. Is het voor een verftuykten
fchoudei foo fat men een laers
nemen en de voet ender af fnyen , foo dat
?nen het over bet Naas vet en over de
knie haalen kan en opwaarts , latende het
onderfie van fijn Iaers foo flijfom fijn been
fit,

66 De Getrouwe
fitten aifl mooghlik is : moat het bovenfle
deel (dat all' de fchouder moet bedekken)
moet wijdt en rum zijn.In defe laers doet
u we mengelmoes foo heet als bet Paart y-
dan kan , haalt bet flijfrondtom de ichou-
deren , infonderheit voor en achter ; en
bindt het aan de Maan van 't Paart, dat
het vafte blijve. Dit fal men een a twee
rnaal 's daaghs doen, tot dat de pijn over
.-aa.
War de kracht ofte werkinge belangt,
die fal men bevinden de krachtighfre van
alle genees-middelen te zijn , in voegen dattet
de vuyle materie haaft fal doen rijp
warden, cleurbreken en genezen ; maar
foofe daar niet en is, dan fat 't in korten
tijt de quaataardige humeuren verdrijven,
bet fwellen Ler:men , en voort verliating
geven.
1k wit u nochtans geraden hebben dat
gy 't flier en gebruykt dan in hoogen noot,
cm dat voor die tiit de pijn by na onverdraaglijk
is, en voorwaar die met dan voor
een Paart te lijden is.
Nu is het voor een Fiffula ate loopen.
de zeer, ofte voor enige anderegefwellen,
dan hoeft men de laars niet te gebruycken :
mar

PaArde-Meefler. 67
mar het felve ilechts in manicr van een
Pap char warm op leggen.
Om alle pito en ongernak aag de Voeten
ofte hoeven de Paarden te genezeg.
lit eerI de hielen en hoeven van 't
" Paardt wijdt en ruym uit hollen:
neemt dan een goede quantiteit Koe-drek,
halffoo veel rimer, Teer en roet van elk
foo veel ; kookt dit al t' famen en wilt daar
me ziedend' heet,de holligheit van 't Paarden-hoef
op yam ; doer dit alle &gen ,
her fat niet alieen de pijnlikheit wegh nemen
, maar ook de hocven ftcrken , en alle
arbeyt doen uyt flaan.Maar als gy nit ryas
pat, (a/foo exercitie tot dere cure vcel vermagh)
leg ht dit dan daar kout Up, den eerlien
avont in fijn arbeyt , daar onder mengcnde
her wit van een Ey, dat fal de litre
en her kloppen van de vorige daghs arbeyt
m7egh nemen, en den hoeffierk en droogh
houclen; maar als het Paart ruft lacy het dan
zieciend' beet, als gefeit, worden opgeleyt.
Maar foo de hoef van naturen brofch of
by ongeluk gebroken zy, ofte door het vorige
gebrek op gedroogt en veriluikt : om
de felve dan grooter en taeyer te maken, en
haa..

68- De Get rove
haaftigh te doen groeyen , Coo neemt Vet':
kens-reuzel, Terpentijn en Poejer van Maflik
van jeder evenveel , Spek half foo veel
als al het voorgaende, dit lilies op een facht
vyergefmolten zijnde , doer dan daar by
de Terpentijn, dit alles tot een Salfje onder
eengemenght; bewaart tot u gebruyk.
Met defe Salf wilt twee a drie maal 's
claaghs de kruyn van 't Paarts hoeven dicht
aan 't hayr IMeeren als men het hod eyfer
op let, en het fal het taey en breet nit
doen groeyen.
Voor alle zeer en uytwa4 , op de Krtryn
tier Hoeven.
Eemt eerft Seep en Sout van elks even:
veel,mengt dit onder ten tor ea' deeg:
hebbende dan den uytwas afgefneden ew
effen gemaakt , wilt het eerft met Pis en
Sout ofte Met Bier en Sout better', en met.
eendoek afdroogen, daarom bindende het
boven verhaalde ( te weten het Seep en
Sour) fonder het felve in 14 uuren tc verbinden
; daarme ( Coo de wonde groat zy)
continuerende drie a vier dagen king. .Alle
quaat-aardigheit nu nit gehaalt zijnde (gelijk
dit Sout haft doen fal ) neemt dan een
le-.

Paarde-Meefier. 69
lepel vol of twee Traan en met droog Ceruys
tot een Salfje gemaakr, leght 's morgens
en's avonts op het zeer ,tot darter geneen
is 't welck haaft gefchieden fal 5 alfoo
niers foo draa op drooght, en een nieuwe
Hoef maakt , gelijk u onclervinding fal leeren.
Tibor alle Smerten en POlijkheyt, in de
Voeten der Paarden.
D It gewaar wordende wilt in zijn voorvoecen
twee verfche Hennen-eyeren aan
ftukken flaan en verpletteren; en daar over
been leggen een goe quarnireyr Koe-drek;
laer hem Coo geworden, en in vier uuren fal
het verdwij nen, -
Om een harde Excrefcentie ofte aytwit
tan eenigh lidt van eenTaart
te doen vergaan.
N Eem een fchoon gefchraapte Alatits-wortel,
in een papier gewentelr, en braadtfe
in een heete kolk met afch , gel ij k men een
Appel braadt: en flaat dir foo beet als her
Pant lij den kan om den uytwas , na dat gyfe
eerft wel gewreven hebt , en met een a twee
triaal te verbinden , fal het de felve doen verteren.
Soo men ook 's avonts en's Morgens den
nytwas ftrijkt met Oly van Orego La de
hardigheit doen vergaan.

70
De Get rouwe
elanmerAingennopende 't gebittykamn Corrofiyen
in de Canker Fontenellen,ec.
T Weederley Cauterien ofte Corrofiven
zij rider; d'eene is adueel , en d'ander is
potentiaal. Her eerfte gefchiedt door Medicamenten
die een ( re weten d'aauele Caueerie)
fcherp bijtende puttefadive en in brandende
kracht hebben.
d'Eerfte weert de verrottinge der leden, en
flempr het bloet , wel verftaande dat men de
zenuwen en ligamenten niet en raakt. De bequaamere
inftrumenten omme re Cauterizeten
ofte tebranden zijn van Gout of Sulver
daar aan die van Kooper ; maar de flimfte ,
doch meeft in 't gebruyck , van Yzer.
Her Potentiate Cauterium beftaat uyt din:
gen die een fcherp-bytende, verrottende en
verdoovende ,ofte uyt-brandende krachchebben
; van dc Corroliven ofte Icherp-bytende
zijn fomrnige enkel , andere e (amen
-gemenght; d'enkele zijn Alluyn , gebrandt
of ongebrandt roode Coral, Mercurius
Sublimatus, &c. De t' famen gemenghde zijn
Apollel-Salf ; Egyptiacum en unguentis
Coraceum , &c. Putrefadive Medi camenten
zijn , Arfenicum Refalgxr, Chryfocolla en
Aconitum.
scherp-bytende Medicijnen zijn fterke
loogh , levendige K.alk Kooperroot, Sterkwater,
& c-
Corro liven zijn flipper dan de putrefa&iye
, en putrefadive flapper data de Cauftica
cite inbrandende. Cor-
-

Paard,e-Meefter. 7 t
Corrofiven werken op bet facht vleefch
P utrefad lye op het harde , en Cauterien breken
door de gefonde huydr.
Aldus fiet men het gebruyk defer dingen
gy keunrfe gebruy ken a Is 't u ()elicit in de boveri-gernelde
accidenten.
Hoe men Oiegen van een Paart 41 kez'en,'
D It is con verdrierigh ongemak Soomers
voor de Paarden; om dan fulks re weren ,
neemt Perticaria , laet her weeken in klaar
loopend' water. maakt her vry fterk van 't
kruycic, befprenght het Paart en wafcht hem
daar me over al ; en geen Vliegh Cal hem weer
aan boort komen.
Dit fal ook klim-op Wijn ruyt en The,
lygonuai doen.
Hoe men een wine Star orte een wine plek
aan 't P'oor- Hoofiofie aan enigh ander deel
van een aart.r-lijf rnaken.
N Eem twee a drie van de =idle appelen
die gy bekomen keunt , wel door braaden
en gefchilt ztjnde ,
leghtfe Coo beet als mooglijk
is, tegens het Paarts voor-hooft , en
houtfe daar ftij f tegen aan tot dark koel worde;
probeer dan ofbet hayr wil afkomen; too
flier, neein dan een ander hem appel , en
doer als voren; her hayr nu foo breedt afgekornen
zijude als begeert wort , neein een ander
heete appel , en bet als vooren tot dat
het

3 )1
72, De getronve Paarde-Meefier.
her vel in blaaren geheel op loope !ti al
wel af gaa als het hayr, , ftrijk clan de zeeit
plaats twee a ciriemaal 's daaghs met hon0.,
en het naafte hayr darter groeyt , fa! Wit zijn.
Hoe men her :pollen-dekvan't Paart
lapp en , droagh-doeken dsc. voor de mot
bewaren.
A Ls gY
uw' Paart in de Weyde laet gaan
neem dan alle het wollen-goet tot cit.'
Paarts lijf behorende , wafchtfe fchoon
drooghtfe , hangtfe in de Son, ftoftfe nyt en
veeghtfe eerft af ; fpreydtfe dan over eenige
ftokken vat hoogh van de grondt af, wilde
dan met de hoeven van Paarden of andere beeften
over al berookt hebbende, netj es op youwen;
en tuftthen jeder vouw firooyen getiroogde
eyken-blaaden kleyn gewreven, legt
dan de kleeren wegh in een kilt, engyful
noit meet van dee Mot gequelt worden
vvelk leer ongefondt is voor een Nan', en bur
by een afkeer van heeft.
Andere plegen de Paarde-Ideeren aan de
verkeerde kant over al te beftrijken met ' -
bovenfte toppen van Alit, welk ook fou
nige kracht beefy.
Hier me fal men oock allerley Arraas ,
pijten ofte andere behanghfelen, never, -lerley
Linnen en wollen-kieeren voor cie
konnen bewaren.
EY N D E.
el-