Varend Erfgoed, Klassieke Schepen, Bruine Vloot en Chartervaart

Jacht Willem Barentsz herrijst in Harlinger haven
400 jaar na de legendarische
expeditie van Willem Barentsz
‘om de Noord’ verrijst in
Harlingen de reconstructie van
zijn schip. Op de kade van de
Willemshaven zijn de eerste
contouren duidelijk zichtbaar.
Vanaf de kielbalk steken de
voor- en achtersteven de lucht in,
een paar spanten schetsen
ruw de vorm van de romp.
Vakmanschap
Gerald de Weerdt is een van de initiatiefnemers
van het project. Hij kijkt goedkeurend toe
hoe een groep vrijwilligers een spant overeind
trekt. De Weerdt: ‘We bouwen het schip zoveel
mogelijk volgens de bouwmethoden van de
16e eeuw. Dat houdt bijvoorbeeld in dat we
geen ijzeren spijkers gebruiken maar houten
pennen. Je ziet het ook nu al aan de spanten.
Tegenwoordig zouden we eerst alle spanten
oprichten, en daar de huid omheen zetten. In
de tijd van Barentsz ging dat precies andersom.
De spanten die we nu overeind zetten, zijn
richtspanten. Als die staan plaatsen we de
huidplanken, en geven daarmee de vorm aan.
De rest van de spanten maken we daarna pas
op maat. Daardoor moet er veel meer op het
oog. Dat is moeilijk, daar komt vakmanschap bij
kijken.’
Onderzoek
Om tot een waarheidsgetrouwe replica te
komen, was veel onderzoek nodig. De Weerdt:
‘Over schepen aan het eind van de 16e eeuw is
weinig bekend. Dat is jammer, want het was
Na de barre winter ligt het schip nog
steeds vast. Barentsz geeft opdracht
twee reddingssloepen te verstevigen
met hout van het schip en zet daarmee
koers naar het zuiden.
voor de Nederlandse scheepsbouw een
belangrijke tijd. Dit type schip is de overgang
tussen kleinere, enkeldeks schepen voor kustvaart
en de grote schepen die tijdens de Gouden
Eeuw de hele wereld over voeren. Gegevens
over de bouw van de schepen zijn er
nauwelijks. Timmerlui gaven kennis door overlevering
door en hadden alleen een paar vuistregels
op papier. We onderzochten daarom
boeken, schilderijen en wrakstukken uit die tijd
en vergeleken die met elkaar. Zo kregen we
stukje bij beetje meer informatie en kunnen we
nu een spatzuivere reconstructie maken.’
Puzzel
Het was soms flink puzzelen om alle informatie
te begrijpen. Zo stond in de oudste
publicatie over Nederlandse scheepsbouw uit
1671 beschreven dat huidplanken eerst tijdelijk
met zogenaamde ‘boeiklampen’ aan elkaar
werden gespijkerd: ‘Hoe dat precies in z’n werk
ging, bleef onduidelijk: er waren in scheeps-
Het expeditieschip van Barentsz
in aanbouw op de werf te Harlingen
wrakken nooit ergens spijkergaatjes te zien. Tot
wij onder een zeventiende-eeuws scheepswrak,
dat ter conservering lag te drogen, vele
kleine houten pennetjes op de grond ontdekten.
Het bleek dat scheepsbouwers alle spijkergaten
netjes opvulden met pennen, om rotting
te voorkomen.’
Zeileigenschappen
Omdat het schip van Barentsz de eerste in
zijn soort is dat herbouwd wordt, is weinig
bekend over de zeileigenschappen:
‘Een van de uitdagingen met dit schip is dat
we uitgebreide zeilproeven kunnen doen.
Zo kunnen we ontdekken welke capaciteiten
een jacht uit de 16e eeuw had’, aldus de
Weerdt. Uitgebreide stabiliteitsberekeningen
voerden de Harlinger scheepsbouwers niet uit:
het schip bewees 400 jaar geleden immers al
zeewaardig te zijn.
Hij rondt inderdaad de punt van
Nova Zembla, maar loopt daar vast in
het pakijs. De mannen zijn gedwongen
de ijskoude winter door te brengen
op Nova Zembla en bouwen een hut
van wrakhout: het Behouden Huys.
Meebouwen
Voor het schip te water gaat, moet er nog heel
wat werk verzet. Dat wordt grotendeels uitgevoerd
door vrijwilligers. De Weerdt: ‘Iedereen is
welkom om mee te bouwen. Wie ook maar een
beetje rechterhanden heeft, werkt binnen een
paar dagen volwaardig mee. We bieden ook stageplaatsen
voor beroepsopleidingen: jongeren
kunnen hier de oude technieken ontdekken.’ De
planning is dat het schip over 4 jaar aan zijn eerste
reis kan beginnen.
Bezoekje waard
Bezoekers zijn van harte welkom op de werf.
Een bezoekerscentrum geeft informatie over het
schip, Barentsz’ reis en oude ambachten. Het
schip in aanbouw zelf is natuurlijk ook te bezichtigen.
Ook als het jacht straks het ruime sop kiest
zijn bezoekers welkom. Groepen die meevaren,
gaan zelf aan de slag: zeilen hijsen, de schoten
bedienen, alles gaat net als aan het einde van de
16e eeuw: met menskracht. Een unieke kans om
het reilen en zeilen op Barentsz’ schip zelf te
beleven.
Kijk voor meer informatie op
www.dewillembarentsz.nl
De Scheepvaartkrant 9
Themabijlage 19 oktober 2011