Historie Gesignaleerd okt 2009 - VGN

Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN
Redactie: Cees van der Kooij – vanderkooij@home.nl
Verzending Maria Boersen - Maria.Boersen@ INHOLLAND.nl
VAN DE COMMISSIE
Agenda
De eerstvolgende vergadering van de Commissie PA-BO is op woensdag 07 oktober
2009. Heeft u vragen of wilt u iets inbrengen stuur dan een email naar secretaris Ron
Meijer: r.meijer@hs-ipabo.edu.
14 oktober 2009: Studiedag van de Commissie PA-BO: Geschiedeniskennis op de
PABO? - Comeniusmuseum - Naarden. De informatie over de studiedag - programma en
aanmeldformulier - is op dinsdag 09:29-09verzonden via het netwerkbestand.
Activiteiten
Op 2 september was er onder leiding van Marjan de Groot een bijeenkomst van de
projectgroep Euroclioconferentie 2010.
Op 16 september overlegden Marjan de Groot en Cees van der Kooij over een Canon
van Nederland-nascholingsopzet ten behoeve van het basisonderwijs met Ria van der
Vorle (SLO) en Hubert Slings (entoen.nu).
Op 16 september vergaderde de Commissie PA-BO. De vergadering werd vrijwel geheel
besteed aan de verdere uitwerking van het programma voor de studiedag op 14 oktober.
Op 24 september was Theo Beker namens de PA-BO-commissie aanwezig bij de
vergadering over een nieuwe zaakvakken-studiedag in het voorjaar van 2010.
Op 25 september was Marjan de Groot als internationaal vertegenwoordiger van de
VGN in Hannover te gast bij de Duitse vereniging van geschiedenisdocenten, de VGD,
met name om daar informatie te verstrekken over de Euroclio-conferentie in Nijmegen.
Op 28 september bezocht Marjan de Groot de vergadering van het VGN-bestuur om te
berichten over de voortgang van de Canonnascholing en van de Euroclio-conferentie.
Nieuwsbrief
Er waren verschillende positieve reacties op de nieuwe opzet van de Nieuwsbrief. Enkele
van die reacties:
• Dat ziet er prima uit en het lijkt me een zeer nuttige aanvulling voor de
gebruikers. Hulde! (H.S.)
• Een gouden inzicht (T.B.)
• Wat een enorme nieuwsbrief … en uiterst informatief (J.N.)
• Dat ziet er nog mooier uit met alle lay outs iconen, heel mooi in uitvoering (FvdM)
• Ik vind het een verbetering t.o.v. de vorige ‘versie’. PDF geeft toch altijd een iets
rustiger uitstraling dan Word. Het gebruik van foto’s / illustraties pakt ook fraaier
uit. Ook heel aardig om de afbeeldingen van de canonvensters te gebruiken.
(B.D.)
In deze Nieuwsbrief zijn nog weer wat aanpassingen aangebracht. Zo is in het hoofdstuk
I Inhoud de rubriek Algemeen (met informatie die over tijdvakgrenzen heen gaat)
verhuist naar het einde van het hoofdstuk. Daarnaast zijn de hoofdstukken II Opleiding
en III Didactiek omgewisseld, eerst Didactiek en daarna Opleiding.
De volgende Nieuwsbrief staat gepland voor begin november 2009.
historie gesignaleerd oktober 2009

• ARCHEOLOGIE
2
AR = artikel BV = volwassenen
ACD = audio-cd BR = ramsj
BJ = jeugd TE = tentoonstelling
I INHOUD
1 BRONNEN VAN HET VERLEDEN
Jutters
In Archeologie Magazine (2009, nr.4) aandacht voor het juttersambacht op Texel, een
eiland met maar liefst twee juttermusea:
(AR) Groot, N. de, Juttersambacht nog immer springlevend in: Archeologie
Magazine, 2009, nr. 4, blz. 34-37.
Tijdschrift
ARCHEOLOGIE MAGAZINE - 2009, nr. 4
De belangrijkste artikelen uit nummer 4 van 2009 zijn:
• Schaik, A. van, Het turbulente millennium van kasteel Ksiaz [kasteel in Polen
(Neder-Silezië) teruggaand tot ongeveer 1000].
• Vermeulen, J., Megalithische monumenten in Jordanië.
• Geraerdts, I., Twee eeuwen Hofje van Aerden. Terug in de vaderlandse
geschiedenis in Leerdam.
• Kruijff, L., Hoe de tomaat op onze tafel verzeild raakt. Liefdesappel, appel van
goud of toch Moors? (*)
• Veldmeijer, A.J., Leer in faraonisch Egypte.
• Straus, C., De gastvrijheid van Trakai. Karaïeten al eeuwenlang trouw aan
Litouwen.
De Special is gewijd aan Texel:
• Lichtenberg, L., Het vredige schapeneiland Texel heeft diepe wortels [een
algemeen overzicht van historische sporen en bezienswaardigheden]
• Groot, N. de, Herberg Michiel de Ruijter op historische weg terug [hotel De Zeven
Provinciën in Oudeschild met een historisch bouwplan]
• Groot, N. de, Juttersambacht nog immer springlevend (*)
Daarnaast de boekbesprekingen, de boeken en de tentoonstellingsagenda.
CvdK.
Agenda
2009: 12 en 13 november: Reuvensdagen in Middelburg
Met als thema’s: Kust en achterland, Haven en handel en Verdediging tegen de vijand.
www.erfgoednederland.nl
• GESCHIEDENIS
Grote Geschiedenis Prijs 2009: helden
De shortlist van de Grote Geschiedenis Prijs 2009 bestaat uit:
• Cees Fasseur, Juliana & Bernhard. Het verhaal van een huwelijk 1936-1956
• Wilfried Uitterhoeve, Cornelis Kraijenhoff 1758-1840. Een loopbaan onder vijf
regeervormen
• Luc Panhuysen, Rampjaar 1672. Hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte
historie gesignaleerd oktober 2009
2

3
• Marja Vuijsje, Joke Smit. Biografie van een feministe
• Jolande Withuis, Weest manlijk, zijt sterk, Pim Boellaard (1903-2001). Het leven
van een verzetsheld.
Anet Bleich ziet in deze nominatie een nieuwe behoefte aan helden. Helden zijn lange tijd
‘uit’ geweest: te simpel, niet erg geloofwaardig, wat al te zwart-wit. Maar daar lijkt
langzamerhand weer een kentering in te komen. Geschiedenis - zo stelt Bleich - is dus
ook ontvankelijk voor de collectieve subjectiviteit die wordt belichaamd in de tijdgeest.
Naast het beschrijven en begrijpelijk maken van wat er aan onze hedendaagse
samenleving vooraf is gegaan zijn secundaire doelen van geschiedschrijving het trekken
van lessen uit het verleden of het versterken van de eigen identiteit. Bleich noemt het
opvallend dat alle genomineerde boeken van de shortlist betrekking hebben op de
nationale geschiedenis. Koortsachtig speurt men naar canons die op een overzichtelijke
manier gebeurtenissen en personen belichten die van betekenis zijn voor de huidige
Nederlandse identiteit. In dat licht is ook de weer ontloken interesse voor helden goed
verklaarbaar.
Bleich, A., Helden terug op hun voetstuk in: de Volkskrant, 09:04-09, blz. 16-17.
Biografie
De Stichting Erik Hazelhoff Roelfzema Prijs heeft een prijs ingesteld voor twee
categorieën: de Aanmoedigingsprijs en de Biografieprijs. De Aanmoedigingsprijs is een
tweejaarlijkse prijs voor een universitaire masterscriptie (5000 euro en publicatie bij Het
Spectrum). De Biografieprijs is ook tweejaarlijks voor de beste Nederlandstalige biografie
(15.000 euro).Beschermvrouwe van de prijs is prinses Irene. De eerste uitreiking zal zijn
in april 2010. Partners in de prijs zijn het Historisch Nieuwsblad en de Volkskrant. Zie
ook www.erikhazelhoffprijs.nl.
Meijer, R., Soldaat van Oranje wordt naamdrager biografieprijs in: de Volkskrant, 09:05-
09, blz. 2.
In een artikel over de shortlist van de Grote Geschiedenis Prijs 2009 schetst Rob
Hartmans kort de plaats van de biografie in de Nederlandse historiografie: klaagzangen
zo’n twintig jaar geleden dat ze ontbreken en nu een groot aanbod met een Biografie
Instituut en een Biografie Bulletin: van randverschijnsel naar corebusiness, duidelijk
geïllustreerd door de shortlist : vier van de vijf boeken zijn biografieën.
De perfecte biografie wordt als volgt omschreven: een goed evenwicht tussen persoon en
context, in alles controleerbaar, plaatsing van de persoon omzichtig maar overtuigend in
de tijd, hoogst leesbaar en niet van een uitzinnige omvang.
Hartmans, R., Triomf van de biografie. De shortlist van de Grote Geschiedenis Prijs 2009
in: Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 60-64.
AKO-Literatuurprijs
De jury van de AKO-Literatuurprijs heeft 25 boeken geselecteerd voor de tiplijst van de
prijs. Op deze lijst o.m. Juliana & Bernhard van Cees Fasseur en Joke Smit van Maria
Vuijsje. Op 2 oktober komt de jury met een lijst met zes titels en op 10 november wordt
de prijswinnaar bekend gemaakt.
Wieringa genomineerd voor AKO Literatuurprijs in: Dagblad van het Noorden, 09:08-09,
blz. 22.
AKO-jury passeert de grote namen in: NRC Handelsblad, 09:08-09, blz. 9.
Kaarten als bron
Egbert Brink, beheerder van de oude kaarten in het Drents archief, waarschuwt voor het
gebruiken van kaarten als bron: Kaarten zijn met heel verschillende bedoelingen
gemaakt. Vaak was het voor een kaartenmaker ook de kunst van het weglaten. Kaarten
zijn dan ook geen spiegel van de geschiedenis. je moet altijd rekening houden met het
doel ervan.
Wandelen door de cartografie in: Dagblad van het Noorden, 09:08-09, blz. 12.
historie gesignaleerd oktober 2009
3

4
Historici
• Rooij, Piet de
In de Volkskrant een interview van Jan Tromp met Piet de Rooij (of de Rooy, een
ontzettend vaak verschillend gespelde naam, niemand weet kennelijk meer hoe de naam
geschreven moet worden: in dit artikel staat De Rooij, maar boven het artikel staat De
Rooy!), vanwege diens afscheid als hoogleraar Nederlandse geschiedenis in Amsterdam
in verband met het bereiken van de pensioenleeftijd. In het interview wordt o.m.
ingegaan op zijn afscheidsrede Openbaring en openbaarheid over de rol van de
verzuiling:
(BV) Rooij, P. de, Openbaring en openbaarheid. Wereldbibliotheek, € 9,90.
Tromp, J., ‘Wat we nu zien is kortademigheid’ in: de Volkskrant, 09:11-09, blz. 36-37.
• Geyl, Pieter
Bij de Wereldbibliotheek verscheen de autobiografie van historicus Pieter Geyl, die vanuit
Engeland berichten schreef in de Nieuwe Rotterdamse Courant over WO I, tot 1935
hoogleraar Nederlandse geschiedenis in Londen was en daarna hoogleraar algemene en
vaderlandse geschiedenis in Utrecht. Hij overleed in 1966.
(BV) Geyl, P., Ik die zo weinig in mijn verleden leef. Autobiografie 1887-1940.
Wereldbibliotheek, € 34,90.
Aankondiging in NRC Handelsblad, 09:25-09, blz. 4 [Boeken].
• Meijer, Fik
In Kleio doet Marjonne Maan verslag van een gesprek met Fik Meijer, de historicus van
de oudheid, die wetenschap met passie voor schrijven verbindt. Het gaat hem om kennis
aan de man te brengen.
Maan, M., ‘Schrijven is het leukste wat er is’ in: Kleio, september 2009, blz. 42-43.
TV- en radiohistorie
Mediahistoricus Huub Wijfjes is benoemd tot bijzonder hoogleraar tv- en
radiogeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, gefinancierd door o.m. het
Instituut voor Beeld en Geluid. Wijfjes: Dat televisiegeschiedenis nu door een bijzondere
leerstoel wordt gestimuleerd, zegt iets over de trage acceptatie van het vakgebied. (…) je
kunt heel veel dingen niet begrijpen als je niet weet wat televisie met de mensen doet.
Televisie speelt een grote rol in onze samenleving.
Wijfjes schreef een boek over de geschiedenis van de VARA, opgericht op 1 november
1925. Hij bedong volstrekte onafhankelijkheid en kreeg die ook, al leidden verschillende
passages tot verhitte interne discussies bij de VARA. Ik heb ongekende vrijheid gekregen
en al het archiefmateriaal mogen inzien. Ook bijvoorbeeld de correspondentie tussen
Jack Spijkerman en Vera Keur, tot de e-mails toe.
Onkenhout, P., ‘Kwaliteit is verspreid over enorme rijstebrij’ in: de Volkskrant, 09:21-09,
blz. 28-29.
Bespreking VARA-boek door Eline Besselink De Vereeniging van Arbeiders Radio
Amateurs van a tot z in: Dagblad van het Noorden, 09:30-09, blz. 30.
Oral history
Ouderen in de provincie Groningen kunnen in gefilmde interviews hun levensgeschiedenis
vertellen. Dit oral historyproject is opgezet door de Groninger Archieven, het Huis van de
Groninger Cultuur en het Gronings Audiovisueel Archief. Inmiddels zijn zo’n zeventig
gesprekken opgenomen. Delen uit de filminterviews worden uitgezonden door de
regionale televisie, aangevuld met historische filmbeelden uit het audiovisueel archief en
met fotomateriaal van de geïnterviewden.
Levensverhalen gezocht voor tv-serie in: Dagblad van het Noorden, 09:30-09, blz. 30.
Citaten
Autochtonie impliceert een zoeken naar een onmogelijke zuiverheid, juist omdat geschiedenis altijd
beweging en verhuizing is. Peter Geschiere in:
Geschiere, P., Het autochtone gevaar in: De Groene Amsterdammer, 09:28-08, blz. 18-
21.
historie gesignaleerd oktober 2009
4

5
Cultuur en geschiedenis blijken telkens weer glibberige noties om een identiteit op te baseren. Peter
Geschiere in:
Geschiere, P., Het autochtone gevaar in: De Groene Amsterdammer, 09:28-08, blz. 18-
21.
Zonder beelden heeft de monarchie geen toekomst. Frits van Exter in:
Exter, F. van, Bij VN in: Vrij Nederland, 09:05-09, blz. 9.
Het vergelijken van onvergelijkbaar menselijk leed is grievend voor alle partijen.
Marbe, N., Lessen van Gdansk 2009 in: de Volkskrant, 09:04-09, blz. 11.
Het geldt voor meer beroepsgroepen, maar zeker voor de historicus: het is meer dan een
beroep, je bènt het. Het bepaalt je blik op de samenleving en ook op je zelf trouwens.
Piet de Rooij in:
Tromp, J., ‘Wat we nu zien is kortademigheid’ in: de Volkskrant, 09:11-09, blz. 36-37.
Geschiedenis houdt je wel scherp, maar geschiedenis heeft geen profetische kwaliteit.
Piet de Rooij in:
Tromp, J., ‘Wat we nu zien is kortademigheid’ in: de Volkskrant, 09:11-09, blz. 36-37.
Geschiedschrijving handelt per definitie over mensen, en niet over dieren. Die figureren
hoogstens als bron voor voedsel, kleding of trekkracht, in voorstellingen die nooit ter
discussie worden gesteld. Als eigenstandige wezens worden ze door historici de
geschiedenis uitgeschreven. (…) Een geschiedenis van vegetarisme, van een
voedselpatroon, wordt daarmee bovenal een geschiedenis van mens-dierrelaties. Een
geschiedenis bovendien die laat zien dat de gangbare geschiedschrijving niet meer
vanzelf spreekt en misschien wel ronduit ongeloofwaardig geworden is. Dirk-Jan Verdonk
in:
Verdonk, D-J., Van karbonade tot varken. Een geschiedenis van het vegetarisme in
Nederland in: Geschiedenis Magazine, september 2009, blz.48-49.
Wij hebben de neiging om onze voorouders voor te stellen als primitief en onverzorgd,
met kapsels die alle kanten op staan, maar daarmee doen we ze tekort. Ook zij droegen
make-up, tatoeages, kapsels en haarbanden. We geven het misschien niet graag toe,
maar ze leken meer op ons dan we denken. Dennis Dutton, auteur van Art Instinct. Zit
kunst in onze genen? (Nieuw Amsterdam, € 22,50) in:
Kuiper, S., ‘Ik houd van Beethoven en the Simpsons in: Vrij Nederland, 09:12-09, blz. 64.
Een … favoriet programma is Andere Tijden. Een programma om van te smullen. Ik hou
heel erg van geschiedenis en het is geweldig om te zien hoe het lukt om geschiedenis
naar de actualiteit te brengen en andersom. Mechanismen die nu gelden, golden ook in
het verleden. Menno Bentveld, presentator VARA, in:
Vries, I. de, Zap & Surf Menno Bentveld in: de Volkskrant, 09:16-09, blz. 27.
Natuurlijk mogen we best teruggrijpen op vroeger. We moeten onze culturele
geschiedenis koesteren. Maar lieve muziek-, theater- en tv-producenten: gebruik het
verleden toch alsjeblieft als inspiratie, niet als mal waardoor bijna elke culturele uiting
moet worden geperst. Jerôme Inen, schrijver en docent Nederlands in:
Inen, J., Gebruik het verleden niet als mal in: de Volkskrant, 09:23-09, blz. 11.
Ik heb geen geduld met mensen die de geschiedenis ontkennen. Barack Obama geciteerd
in:
Marbe, N., Leugens over Joden in: de Volkskrant, 09:25-09, blz. 11.
Publicaties
(BV) MacMillan, M., Geschiedenis: gebruik & misbruik Mouria, € 18,50.
Signalement door Frans Smits in Historisch Nieuwsblad, juni 2009, blz. 73.
Bespreking door Hans Renders Was Socrates zwart? in: Vrij Nederland, 09:19-09, blz. 60.
historie gesignaleerd oktober 2009
5

(BR) Was het anders gelopen… Speculatieve Nederlandse geschiedenis. Nieuw
Amsterdam, van € 14,95 voor € 5,00.
Steven Sterk - Utrecht
6
Tijdschriften
GESCHIEDENIS MAGAZINE - 2009 - september
Het septembernummer van Geschiedenis Magazine heeft het thema De Nederlandse
voetafdruk in Amerika. De belangrijkste artikelen uit dit nummer zijn:
• Lieshout, M. van, Bidden tegen de Apocalyps. 11 september 909:klooster van
Cluny opgericht (*).
• Lok, M., Een koninkrijk van windvanen. Bezetting en collaboratie onder Willem I
(*).
• Grootes, E.K., Tussen eerbaar vermaak en bedenkelijke ontucht. Zingen over de
liefde in de 17 de eeuw.
• Verdonk, D-J., Van karbonade tot varken. Een geschiedenis van het vegetarisme
in Nederland (*).
• Slagt, R., Avonturen, dromen en mythen. Kunst en cultuur van Cuba.
De thema-artikelen:
• Ligtenberg, L., Henry Hudson, marginaal ontdekkingsreiziger (*).
• Mooijweer, M., Burgers, boeren en handelaars in beverhuiden. De kolonie Nieuw
Nederland, 1624-1664 (*).
• Ligtenberg, L., De Nederlanders: Founding Fathers van Amerika? (*).
• Kardux, J., Het beloofde land. De Pilgrims en de Amerikaanse nationale
verbeelding
En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen en de agenda met de
tentoonstellingen.
CvdK
HISTORISCH NIEUWSBLAD – 2009 - september
De belangrijkste artikelen in het septembernummer van het Historisch Nieuwsblad zijn:
• Panhuysen, L., Afrekenen met de nieuwlichters. De Synode van Dordrecht (1618-
1619) (*).
• Wijdeven, I. van, Bidden en handwerken voor de goede zaak. Het Reveil in
Nederland (1817-1854) (*).
• Toolen, A. van, The making of Aletta Jacobs (*)
• Hummels, F., Er waren niet eens stralingsmeters. De Nederlandse reactie op de
kernramp in Tsjernobyl.
• Graaf, B. de, Van cheerleader tot terroriste. De radicalisering van Weathermanactiviste
Bernardine Dohrn (1942).
• Hartmans, R., Triomf van de biografie. De shortlist van de Grote Geschiedenisprijs
2009 (*).
En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen en de agenda met de
tentoonstellingen.
CvdK
De rubriek Algemeen met onderwerpen, die niet gerelateerd zijn aan één speciaal tijdvak - de agenda,
informatie, publicaties en tentoonstellingen - is verhuisd naar het einde van het hoofdstuk Inhoud.
historie gesignaleerd oktober 2009
6

7
2 TIJD VAN JAGERS EN BOEREN
TOT 50 VOOR CHRISTUS
• ALGEMEEN: vòòr de tijd van de mens
Dinosaurus
Museum Naturalis kreeg op 30 september een nieuwe dinosaurus, een plateosaurus van
bijna zes meter lang. Twee jaar geleden werd deze planteneter opgegraven in
Zwitserland. De plateosaurus leefde omstreeks 222-215 miljoen jaar geleden en kon zo
zwaar worden als een olifant. Zie ook www.naturalis.nl.
Nieuwe dino in: NRC Handelsblad, 09:25-09, blz. 17 [Cultureel Supplement].
In het noordwesten van China is een fossiel gevonden van een bijna 160 miljoen jaar
oude viervleugelige dinosaurus, de Anchiornis huxleyi. Deze vondst bevestigt dat vogels
van dinosaurussen afstammen. Deze dinosaurus is ouder dan de Archaeopteryx.
Viervleugelige dino in China gevonden in: NRC Handelsblad, 09:29-09, blz. 9.
• ALGEMEEN: de mens
Homo erectus
In Nature wordt bericht dat prehistorische vuistbijlen uit Zuid-Spanje opnieuw gedateerd
zijn, nu op 900.000 jaar oud. Daarmee is een oud raadsel opgelost: de oudste vuistbijlen
in Afrika zijn van 1,5 miljoen jaar geleden, de Homo erectus kwam ongeveer 1 miljoen
jaar geleden naar Europa, maar de oudste vuistbijlen tot nu toe waren gedateerd op
500.000 jaar oud. De nieuwe datering van de Zuid-Spaanse vuistbijlen past beter in de
ontwikkelingsgang van de vroege mens, in Spanje wel de Homo antecessor genoemd.
Spaanse vuistbijlen 900.000 jaar oud in: NRC Handelsblad, 09:03-09, blz. 8.
Domesticatie van de wolf / hond
In Molecular Biology and Evolution (online, 09:01-09) staat een verslag van een
speurtocht naar het moment dat de hond huisdier geworden is. Dat moment wordt in
NRC Handelsblad gedateerd op 15.000 jaar geleden en in de Volkskrant tussen 11 en
14.000 jaar geleden. De huidige hondenpopulatie stamt af van een paar honderd
wolvinnen, die in China ten zuiden van de Yangtze leefden tussen 16.300 en 5400 jaar
geleden. De hond is onmiskenbaar het oudste huisdier van de mens. De domesticatie
vond vermoedelijk plaats in een tijd dat jagers/verzamelaars al langere tijd op één plek
verbleven, voorafgaand aan de tijd dat in China de landbouw in de vorm van rijstbouw op
gang kwam, zo’n 12.000 jaar geleden.
Spiering, H., Nieuw DNA-bewijs: hond is toch al 15.000 jaar geleden ontstaan in China in:
NRC Handelsblad, 09:12-09 [Wetenschap].
Ammelrooy, P. van, De wolf was een snack, de hond is het resultaat in: de Volkskrant,
09:12-09, blz. 3 [Kennis].
Kleding
In de Dzudzuana-grot in Georgië zijn 99 geverfde en 31 gedraaide vlasvezels en een
paar geverfde steenbokharen gevonden van zo’n 35.000 jaar geleden. De geverfde
vezels waren zwart, grijs, turquoise en roze. De melding van de vondst staat in Science.
De vondst is het oudste bewijs voor het gebruik van garen door de voorouders van de
mens en geeft een eerste idee van kleuren die deze mensen toepasten in hun kleding.
historie gesignaleerd oktober 2009
7

8
Vast staat dat de vezels afkomstig zijn van touw of garen: met een mes afgesneden,
gedraaid en geverfd.
De oudste bewijzen tot nu toe voor menselijk naaiwerk zijn afdrukken van draad in klei
uit het Tsjechische Dolni Vestonice (ca. 25.000 jaar geleden) en een benen naald uit de
Enlenegrot in Frankrijk (16.000 jaar oud).
Oermens droeg turquoise en roze kleuren in: NRC Handelsblad, 09:15-09, blz. 10.
Mammoetgraf
Tijdens werkzaamheden van de Gasunie bij Orvelte voor de aanleg van een
aardgastransportleiding zijn de resten gevonden van een jonge mammoet en van een
wolharige neushoorn: een slagtand van 1 meter, kiezen en botten, vermoedelijk 41.000
jaar oud. De kiezen van de mammoet wijzen op een ouderdom tussen de 5 en 10 jaar,
terwijl deze dieren wel 70 jaar kunnen worden. Het vermoeden bestaat dat de plek
destijds een meer was, waar de jonge mammoet door het ijs gezakt is.
Het is bijzonder dat de plek van mammoetresten ontdekt is; de meeste mammoetdelen
zijn tot op heden te voorschijn gekomen via zandzuigen en missen dus de context. Hier
gaat het echt om het graf van de mammoet. Overigens zijn in 1991 ook al
mammoetdelen in dezelfde omgeving gevonden.
Dalen, R. van, ‘Misschien is de mammoet door het ijs gezakt’ in: Dagblad van het
Noorden, 09:26-09, blz. 3.
• HUNEBEDDEN
Oek
Rondom Oek, het door Hein Klompmaker verzonnen kind van hunebedbouwers, gebeurde
de afgelopen tijd van alles:
• Op 18 september 2009 verscheen de jeugdroman Oek, Marloek en de Anderen
(Het Drentse Boek)
• Op basis van deze jeugdroman ging een speelfilm met dezelfde titel in première.
• Op 20 september 2009 was de Oekdag in Borger met de presentatie van het
vierde Oekprentenboek: Oek en de vreemdeling
• Op 20 oktober gaat de musical Oek de musical in Hoogeveen in première.
Jeugdroman over hunebedkind Oek in: Dagblad van het Noorden, 09:10-09, blz. 21.
Uitnodiging Hunebedcenrum: 20 september 2009.
Lentz, J., Prehistorisch ventje nu ook in Oek de film én Oek de musical in: Dagblad van
het Noorden, 09:18-09, blz. 10.
Hunebedden van Bronneger
De hunebedden van Bronneger zijn door het Rijk overgedragen aan de provincie Drenthe.
Het beheer komt in handen van Stichting Het Drentse Landschap. In het glooiend
landschap van de Hondsrug liggen verdeeld over twee locaties vijf hunebedden: één van
twee en één van drie exemplaren. Daarbij bevindt zich ook het kleinste hunebed van 4,5
meter (het grootste hunebed in Borger meet 22,5 meter). Rondom deze (en andere)
hunebedden bestaan nog veel vragen, zoals
• waarom liggen hier vijf hunebedden, verdeeld over twee terreinen?
• waarom zijn ze zo klein?
• waar woonden de Hunebedbouwers
historie gesignaleerd oktober 2009
8

9
Provinciaal archeoloog Van der Sande pleit voor onderzoeksvoorrang voor de laatste
vraag: onderzoek naar de nog onbekende woonplaatsen van de Hunebedbouwers (in
plaats van een hunebed op te graven, zoals Klompmaker voorgesteld heeft).
Wierenga, J., Raadselachtige graven in Bronneger in: Dagblad van het Noorden, 09:15-
09, blz. 11.
Publicaties
(BV) Liewes, B., De geschiedenis van het grootste hunebed. Feiten, beelden en
verhalen. Bedum, € 8,95 [Hunebedreeks, deel 5] [over het hunebed van
Borger].
Bespreking in Archeologie Magazine, 2009, nr. 4, blz. 11.
Eén van de drukstbezochte hunebedden is hunebed D XXVII in Borger, ook het grootste
hunebed in Nederland. Bertus Liewes schreef een boekje over de geschiedenis van het
hunebed na de tijd van de Hunebedbouwers, eindigend met de opname in de Canon van
Nederland.
Geschiedenisleraar Liewes verzamelde allerhande wetenswaardigheden over het
hunebed. Zaken als wie is de eigenaar? In 1869 werd het hunebed door de
markegenoten Borger verkocht aan de Nederlandse Staat voor 200 gulden op twee
voorwaarden: het hunebed mocht niet gesloopt worden en het hunebed moest kosteloos
te bezichtigen blijven. Nu is de provincie Drenthe eigenaar van het hunebed, dat
beheerd wordt door de Stichting Het Drentse Landschap. Of: welke onderzoekingen in
en rond het hunebed hebben plaatsgevonden? Van de eerste opgraving in 1685 door
Titia Brongersma (‘k Staa als verbaast dees Steen Mijt aan te schouwen) tot en met -
voorlopig ? - de laatste onderzoeking door dorpsjongen René Edens in 1983 vlak voordat
het hunebed met een stenen vloer afgesloten werd, vanzelfsprekend illegaal. Of: de
bezoeken van de Oranjes aan het hunebed: Juliana in 1955, Willem-Alexander in 1995
en Margriet in 2005. Of: de vermelding in reisverslagen, zoals in dat van Jacob van
Lennep uit 1823. Of: de replica die onlangs geplaatst werd in Madurodam…
Allemaal wetenswaardigheden die vertellen over de lange geschiedenis van deze
steenhoop, rijk geïllustreerd met in het midden van het boekje een foto van het
hunebed, die bekeken moet worden met een bijgeleverde 3D-bril. Het boekje verscheen
als deel V in de door het Hunebedcentrum in Borger uitgegeven Hunebedreeks.
CvdK
(BV) Scheltema, G., Megalithic Jordan. An introduction and field guide.
American Centre of Oriental Research Publications, Amman, 2009, 35 dollar.
Bespreking door Joost Vermeulen Megalithische monumenten in Jordanië. Zoektocht oudambassadeur
Scheltema levert waardevol boek op in: Archeologie Magazine, 2009, nr. 4, blz. 16-
18 [foto’s].
(BJ) Schaap, P., Akan van het hunebed. Beilen: Het Drentse Boek, 2009, € 13,95
(**) (zie ook www.peterschaap.nl)
Aan een slingerend riviertje ligt een kleine nederzetting van Hunebedbouwers. Het
verhaal over Akan, de zoon van één van de families in de nederzetting, speelt zich af in
3012 voor Chr. De mannen werken hard aan een nieuw hunebed. Akan oefent zich in
boogschieten, want hij wil graag volwassen worden. Een vreemdeling - een pelgrim -
komt op bezoek en wordt gastvrij opgenomen. Akan probeert zijn vader te vertellen dat
hij vreemde mannen in het bos gezien heeft, maar zijn vader besteedt er geen aandacht
aan. Op een ochtend is de pelgrim verdwenen zonder afscheid te nemen…
Om een overleden stamhoofd te begraven vertrekken de mannen uit de nederzetting.
Dan komen mannen met wolfsmaskers en strijdhamers het dorp overvallen. Zij zijn
duidelijk naar iets op zoek, maar kunnen het niet vinden. Akan wordt gevangen
genomen en met zijn grootmoeder opgesloten in een oud hunebed. Zo ontdekt hij dat
de pelgrim één van de bendeleden is en tevens dat er een nieuwe zoektocht op stapel
historie gesignaleerd oktober 2009
9

10
staat.
Opnieuw overvallen de wolfsmannen de nederzetting, maar de verdediging door de
vrouwen en kinderen is nu voorbereid en biedt goed tegenstand. Door een list weten de
bendeleden toch te vinden wat ze zoeken: een revolutionaire nieuwigheid, een collectie
koperen bijlen. Daar kunnen ze niet lang van genieten want ze worden op hun beurt
overvallen door de mannen, die terugkomen van de begrafenis van het stamhoofd.
Akan van het hunebed is een verhaal over een opgroeiende, naar volwassenheid
smachtende Hunebedbouwerszoon, die voor het eerst vlinders in zijn buik voelt dank zij
het buurmeisje Jitte. Het is tevens een spannend verhaal van strijd èn het is een
informatief verhaal, waarbij feiten en fictie goed in balans blijven. In de beschrijving van
o.m. de huizen en de kleding komt de Pedagogische Academie-achtergrond van Peter
Schaap naar voren: duidelijke, bijna tastbare beschrijvingen, die de lezer houvast
bieden. In zijn Verantwoording achter in het boek zegt Schaap dat hij niet beschrijft hoe
het geweest is, maar hoe het zou kunnen zijn. Daarbij vult hij leemtes in onze kennis
over de Hunebedbouwers op met heel veel activiteiten in en rond geesten, een vleugje
uit het andere genre waar de schrijver een meester in is: de fantasy.
Gelet op de informatie in het boek over de Hunebedbouwers en gelet op de
spanningsopbouw in het verhaal - eenmaal begonnen aan het boek wil je het zo snel
mogelijk uitlezen - is het boek heel geschikt voor leerlingen in de bovenbouw van de
basisschool - voor de leerlingen in groep 5 en 6, wanneer het hunebedvenster voor de
eerste keer aan de orde komt, is het boek te moeilijk - , maar ook heel geschikt voor de
leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs als het hunebed als
canonvenster voor de tweede keer aan de orde komt èn voor PABO-studenten.
CvdK
(BV) Westmaas, M., Hunebedden. In Boekvorm, € 19,50.
Interview met de auteur door Marscha van Noesel ‘Bij een hunebed kom je altijd tot rust’ in:
Dagblad van het Noorden, 09:30-06, blz. 11.
Ieder mens heeft wel eens een droom, maar niet ieder mens is in de gelegenheid om die
droom te verwezenlijken. Maarten Westmaas, fysiotherapeut, natuur- en
landschapsfotograaf en schrijver, droomde over een voettocht langs de hunebedden in
Nederland, waarbij hij zoveel mogelijk in de natuur zou overnachten. En hij realiseerde
die tocht ook. Elke keer als ik een hunebed bekeek, kwam er een vreemd soort rust over
me. Ik werd mij bewust dat daar verre voorouders hebben geleefd. Ik voel me ook heel
verbonden met het landschap.
Westmaas ging lopend op pad met heel weinig bagage: een slaapzak, een brandertje,
een schetsboek en een camera. Hij wilde de hunebedden tekenen en schilderen, maakte
ook wel schetsjes, maar ontdekte dat zijn talent meer tot uiting kwam in het
fotograferen. Zijn voettocht voerde naar de Groningse hunebedden Heveskesklooster en
Noordlaren en verder Drenthe in. In het boek Hunebedden doet hij verslag van die
voettocht, die twee weken duurde, in de vorm van dagboekaantekeningen over de
route, de belevenissen onderweg, het zoeken naar geschikte slaapplaatsen en de
interessante mensen, die hij ontmoet, maar bovenal de ervaringen bij de hunebedden.
Onderweg maakt hij schetsjes en heel veel foto’s.
Uitgeverij In Boekvorm maakte er een boek van met steeds twee bladzijden informatie
met heel fraaie foto’s over een hunebed, in de volgorde van de nummers, die Van Giffen
ooit aan de hunebedden gaf, afgewisseld met pagina’s dagboekaantekeningen en
schetsen. In de pagina’s over de hunebedden citaten uit vroegere hunebedliteratuur en
een korte beschrijving van bijzonderheden van het hunebed met o.m. vermelding van r
onderzoek van het hunebed, als dat al plaatsgevonden heeft.
In het voorwoord schrijft Hein Klompmaker, directeur van het Hunebedcentrum: Wie
aan de poort van de prehistorie wil staan, moet naar Drenthe komen. En voordat je je
onderdompelt in de zoektocht naar de prehistorie, moet je Maarten Westmaas’
Hunebedden lezen, zien en beleven.
CvdK
historie gesignaleerd oktober 2009
10

11
Tentoonstelling
(TE) Keientuin - Hunebedcentrum - Borger
Al maandenlang zijn er zwerfstenen aangevoerd naar het Hunebedcentrum in Borger
voor de aanleg van een keientuin. Daarmee samenhangend werd een informatieve
tentoonstelling gepresenteerd in het Hunebedcentrum over de kei: teksten op banieren,
video-opnamen en veel keien.
Hier kwamen vragen aan de orde als waar komen ze vandaan (en dat is soms zeer
precies aan te geven!)? En in samenhang daarmee: wat dachten mensen vroeger over
de herkomst van al die keien? Op de tentoonstelling ook uitgebreide informatie over de
geologische aspecten van de zwerfkeien. De verbinding met later tijden en het heden
vormt het sluitstuk van de tentoonstelling: niet alleen de Hunebedbouwers gebruikten
de stenen maar ze werden en worden ook gebruikt als (kerk)fundering, als
(oorlogs)monumenten en als tuinversiering.
CvdK
(TE) Hunebedden in de Oriënt - Hunebedcentrum - Borger - t.em. 2010:31-01.
Uitnodiging museum voor de opening.
Agenda
Congres 25 tot 28 november 2009:Borger Meetings 2009: From funeral monuments
to household pottery. Current advances in TBR-research. Borger: Hunebedcentrum. Zie
ook www.borgermeetings.com
3 TIJD VAN GRIEKEN EN ROMEINEN
• GRIEKSE MYTHOLOGIE
50 VOOR TOT 500 NA CHR
Cursusaanbod
De Vrije Academie voor kunsthistorisch onderwijs organiseert een studiedag over de
Griekse mythologie Goden in beeld. Een studiedag duurt van 10.30 uur tot 16.30 uur en
kost € 49,50 (+ entree museum), voor lezers van de Volkskrant € 5,00 korting.
De studiedagen zijn:
• Zondag 11-10 Utrecht - Wijkgebouw
• Donderdag 22-10 Zwolle - Het Refter
• Vrijdag 23-10 Amsterdam - Mozeshuis
• Zaterdag 24-10 Rotterdam - Salvatorkerk
• Zondag 06-12 Den Bosch - Stedelijk Museum
• Zondag 13-12 Leiden - Rijksmuseum van Oudheden
Opgave via www.vrijeacademie.nl
Advertentie in de Volkskrant, 09:22-09, blz. 27.
• ROMEINEN
Publicaties
(BV) Ehrman, B., Jesus, interrupted. Revealing the Hidden Contradictions in
the Bible (and why we don’t know about him). Harper Collins, € 26,00.
historie gesignaleerd oktober 2009
11

Bespreking door Hendrik Spiering Een frisse Jezus in: NRC Handelsblad, 09:26-09, blz. 11
[Wetenschap].
12
(AR) Heesen, M., Via Egnati verbindt oudheid met actualiteit. Foundation zet
zich in voor herstel oude Romeinse weg in: Kleio, september 2009, blz.
11-13.
Over de Romeinse verbindingsweg van de Adriatische Zee (Dyrrachium) naar Byzantium.
Zie ook www.viaegnatiafoundation.eu.
(AR) Maan, M., Leven in een oude Romeinse stad. Lessen over Pompeii en
Herculaneum in: Kleio, september 2009, blz. 23-25 (*).
Met een lijst van websites en informatie over de film The last day van Peter Nicholson en
over het recent verschenen boek van Mary Beard Pompeii. Het dagelijks leven in een
Romeinse stad.
(BR) Steingräber, S., Etruskische Wandmalerei. Schirmer/Mosel 2006, van €
125,00 voor € 49,95.
Premsela - Amsterdam.
(AR) Strubbe, J., Van sport en burgerdeugden. Het gymnasium in de oudheid
in: Kleio, september 2009, blz. 20-22.
Het gymnasium als sportschool inclusief maatschappelijke vorming en voorbereiding op
de rol van burger in de polis.
(AR) Tacoma, S., Hannibal voor Saguntum. Een moment uit de Punische
Oorlogen in klassieke en moderne geschiedenis in: Kleio, september
2009, blz. 32-35.
Een vergelijking van klassieke en moderne historici over de Punische Oorlogen.
(BV) Teitler, H., Julianus de afvallige. Nieuw licht op de christenvervolgingen.
Athenaeum, Polak & Van Gennep, € 14,95 [ Romeins keizer 361-363 na Chr.].
• DE ROMEINSE LIMES
Archeologisch Park Matilo - Leiden
In de Volkskrant-bijlage VKBanen - Beroep ambtenaar een verslag van de plannen en
uitvoering van de aanleg van een archeologisch park in Leiden op de plaats waar in de
grond de restanten van het grensfort Matilo zitten. Aan het woord o.m. projectmanager
Joyce Langenacker en archeoloog Brandenburgh. Het moet een echt park worden met
zichtbaar gemaakt de Romeinse sporen onder de grond. Er komt een expositieruimte,
maar ook speeltoestellen en speelhuisjes zijn met een knipoog naar de Romeinen
ontworpen.
Sahadat, I., Graven voor de gemeente in: VKBanen - Beroep ambtenaar, 09:12-09, blz.
18-19.
Publicatie
(BV) Speet, B., De Tijd van Romeinen en Germanen. Zwolle, Waanders, 2009 (**).
Deel 2 uit de Kleine Geschiedenis van Nederland
historie gesignaleerd oktober 2009
12

Tentoonstellingen
13
(TE) Archäologie aus dem Cockpit. Luftbildarchäologie an Limes und Neckar -
Römermuseum Osterburken - t.e.m. 09:11-10.
Aankondiging in Archeologie Magazine, 2009, nr. 4, blz. 62.
(TE) Konflikt - Museum und Park Kalkriese Varusslacht im Osnabrücker Land
- Bramsche - Kalkriese t.e.m. 09:25-10 [over de relatie Romeinen -
Germanen tussen 9 na Chr. en 500 na Chr.]
Veranstaltungskalender 2009. 2000 Jahre Varusslacht im Osnabrücker Land, blz. 12-13.
• Algemeen
4TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS
500-1000
Angelsaksische schat
Met een metaaldetector is in het Engelse graafschap Staffordshire een Angelsaksische
krijgsbuit van rond het jaar 700 ontdekt: sieraden, wapens, helmen en munten, in totaal
meer dan 1500 artefacten. Britse experts zijn lyrisch over de vondst. Volgens één van
hen zal het beeld van de Angelsaksische geschiedenis door de vondst radicaal
veranderen. Door de hoeveelheid goud - in totaal 5 kilo - wordt aangenomen dat het
Engeland van de vroege Middeleeuwen veel welvarender was dan werd gedacht
Jackpot voor schatjager in: NRC Handelsblad, 09:24-09, blz. 1.
Een gouden vondst in: de Volkskrant, 09:25-09, blz. 1 [afbeelding].
Engelsman vindt bijzondere goudschat in: Dagblad van het Noorden, 09:25-09, blz. 4
[afbeelding].
De schatten van Staffordshire in: NRC Handelsblad, 09:25-09, blz. 8 [afbeelding].
Tentoonstellingen
(TE) Dorestad wereldstad in de Middeleeuwen - Rijksmuseum van Oudheden -
Leiden - t.e.m. 09:01-11. Zie ook www.rmo.nl.
Aankondiging op de achterzijde van Archeologie Magazine, 2009, nr. 1.
Valk, L. van der, Skeletten van Dorestad gevonden in: NRC Handelsblad, 09:16-04, blz.
8.
Bespreking door Bianca Stigter, De strijkglazen zijn er nog, de kleren niet in: NRC
Handelsblad, 09:29-04, blz. 9.
Kort verslag over het congres - met nadruk op de muntmeesters van Dorestad: Rik
Nijland Welvarend Dorestad maakte Londen jaloers in: de Volkskrant, 09:27-06, blz. 3
[Kennis].
(TE) Europa brennt. Kunst der Völkerwanderzeit - Römisch-Germanisches
Museum - Keulen - t.e.m. 09:15-11.
Aankondiging in Archeologie Magazine, 2009, nr. 4, blz. 62.
historie gesignaleerd oktober 2009
13

14
Publicatie
(AR) Lieshout, M. van, Bidden tegen de Apocalyps. 11 september 909:klooster
van Cluny opgericht in: Geschiedenis Magazine, september 2009, blz. 6-7.
• KAREL DE GROTE
Publicatie
In de bundel Middeleeuws magister. Feestbundel aangeboden aan Árpád P. Orbán bij zijn
emeritaat (o.r.v. M. Teeuwen en E. Rose, Hilversum, Verloren, € 25,00) staat een artikel
over de omgangsvormen tussen de geleerden aan het hof van Karel de Grote.
Roos, M. de, Middeleeuwen in: Geschiedenis Magazine, september 2009, blz. 57.
Lezing
13 oktober 2009 (20.00 uur)
A. Bouwman - Karolingische handschriften in de UB Leiden
Rijksmuseum voor Oudheden - Leiden - zie www.rmo.nl
• Algemeen
5 TIJD VAN STEDEN EN STATEN
1000-1500
Wapensmid
In het Groningse Bierum heeft Klaas Kloosterhuis (38) een smederij. Hij heeft zich
gespecialiseerd in de vijftiende eeuw en maakt op basis van authentieke bronnen
harnassen en wapens voor verzamelaars en voor re-enactment groepen. Zelf doet hij ook
mee aan festivals en evenementen met een historisch karakter, met
zwaarddemonstraties en een mobiele, vijftiende eeuwse smederij. Authenticiteit staat
voor hem centraal, wat regelmatig leidt tot ergernis over historische films. Ook verbaast
hij zich over clichébeelden die er leven, zoals dat een harnas zo zwaar was dat je er
nauwelijks in kon lopen …
Hebel, F. von, Wapensmid achter de zeedijk in: Dagblad van het Noorden, 09:12-09, blz.
35.
Groningen - Grote Markt
Tijdens opgravingen op de Grote Markt in Groningen is anderhalve meter onder het
huidige oppervlak een laag keien aangetroffen, die tot 1447 het oppervlak van de markt
was. Die keienlaag moet tussen 1200 en 1400 aangelegd zijn. Onder de keienlaag werd
een zilveren penning gevonden uit de twaalfde eeuw.
Muntje uit de twaalfde eeuw in: Dagblad van het Noorden, 09:26-09, blz. 11.
historie gesignaleerd oktober 2009
14

15
Publicaties
(BV) Holland, T., De gang naar Canossa. De westerse revolutie rond het jaar
1000. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 29,95.
Bespreking door Olaf Tempelman Wat je doet als de wereld zal vergaan in: de
Volkskrant, 09:01-05, blz. 28.
Bespreking door Jan Dirk Snel De keizer en de paus in: Historisch Nieuwsblad, juni 2009,
blz. 71.
Bespreking door Marjoke de Roos Het einde der tijden of een nieuw begin? Touwtrekken
om de macht rond het jaar 1000 in: Geschiedenis Magazine, september 2009, blz. 36-37.
(BV) Yamashita, M., Marco Polo. Een reis in foto’s. Veltman, 2003, van € 29,95
voor €9,95.
Roelants - Nijmegen.
Tentoonstellingen
(TE) Rogier van der Weyden, de passie van de meester - Museum M - Leuven -
t.e.m. 09:06-12. Bij de tentoonstelling verscheen een gelijknamig
standaardwerk: Waanders / Davidsfonds, € 64,50.
Bespreking van de tentoonstelling door Wieteke van Zeil De schilder van de emotie in: de
Volkskrant, 09:25-09, blz. 18-19.
Catalogus Najaar 2009 van uitgeverij Waanders, blz. 10-11.
Bespreking door Bram de Klerck Iedere vrouw treurt op eigen wijze bij Jezus in: NRC
Handelsblad, 09:26-09, blz.7.
(TE) De wereld van Katharina. Devotie, demonen en dagelijks leven in de 15 de
eeuw - Het Valkhof - Nijmegen - t.e.m. 2010:03-01. Zie ook
www.museumhetvalkhof.nl.
Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 81.
• HEBBAN OLLA VOGALA
Oudnederlands
In NRC Handelsblad een interview met Tanneke Schoonheim over het Oudnederlands
Woordenboek dat samengesteld is door het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, in te
zien op http://gtb.inl.nl.
Zo’n 4500 trefwoorden uit de periode 500-1200 zijn daarin opgenomen, afkomstig uit
drie langere teksten en enige plaatsnamen. Eigenlijk is ‘Oudnederlands’ een
anachronisme: er zijn geen duidelijke grenzen tussen Oudhoogduits, Oudsaksisch,
Oudfries, Oudengels en Oudnederlands. Wat was Nederland in die tijd?
(AR) Maris, B. van, Gang ut, nesso in: NRC Handelsblad, 09:26-09, blz. 4-5
[Wetenschap] (*).
historie gesignaleerd oktober 2009
15

• ALGEMEEN
16
6 TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS
1500-1600
Dollardvloed 26 september 1509
In september wordt één van de meest verwoestende natuurrampen die het Noorden
heeft gekend, herdacht. Op 26 september 1509 ging het oude Reiderland grotendeels
verloren, werd Winschoten een kustplaats, verzandde de haven van Emden, verdween
het plaatsje Torum in de golven en kwamen grote aantallen mensen om. Eén van de
oorzaken van de omvang van de ramp was het slechte onderhoud van de dijken. Karel
Eissink van de Stichting Verdronken Geschiedenis stelt dat zeven plaatsen nu nog onder
het water liggen en acht onder de klei van de latere inpolderingen.
Krijgsheren speelden woeste Dollard in de kaart in: Dagblad van het Noorden, 09:05-09,
blz. 35.
Peter Vos van het Groot Technologisch Instituut Deltares in Delft heeft een doorlopende
cartologische reconstructie gemaakt van de ontstaansgeschiedenis van de Dollard van
500 voor Christus tot heden. De negen kaarten zijn gepresenteerd op het symposium
Stormvloed 1509 in Leer, waar de ontstaansgeschiedenis van de Dollard centraal stond.
Gezocht wordt naar de samenhang tussen natuurlijke processen, zoals stormvloeden, en
de menselijke aanwezigheid. Thema’s als klimaatverandering, zeespiegelstijging en
kustverdediging.
Vos: De mens heeft de voorwaarden voor de ramp zelf gecreëerd. Het water kreeg vrij
spel. Door het in cultuur brengen van het landschap riep de kustbewoner het noodlot
over zich af. Veenontginning en de daarop volgende bodemdaling waren funest. In
slechts een paar honderd jaar tijd zakte de bodem dramatisch. Rond 1200 lag de bodem
twee tot drie meter boven NAP, driehonderd jaar later twee tot drie meter eronder.
Broesder, P., De Dollard werd onbedoeld uniek natuurgebied in: Dagblad van het
Noorden, 09:18-09, blz. 3 [met kaartjes 1200, 1550 en 2000].
Waterschip
In 2007 is bij het uitbaggeren van de vaargeul Amsterdam-Lemmer een zestiende-eeuws
vissersschip ontdekt. Een eerste archeologische verkenning wees uit dat het een
waterschip is, gemaakt van eikenhout uit Twente of Westfalen, gekapt na 1585. Bij het
schip werd een munt uit 1596 gevonden.
Waterschepen waren in gebruik van de veertiende tot het begin van de negentiende
eeuw. Zij danken hun naam aan de bun, de waterbak waarin vissen vers en levend
werden gehouden. Ze werden gebouwd aan de westkust van de Zuiderzee: Hoorn, Edam
en Muiden o.m. Een tweekoppige bemanning - een kapitein en een knecht - volstond. De
schepen werden voornamelijk gebruikt voor de visserij. Het schip staat bekend als het
werkpaard van de Gouden Eeuw. Al eerder zijn in de Flevopolder twee schepen van dit
type gevonden. Het scheepstype komt ook voor op schilderijen uit die tijd.
Het schip uit het Buiten-IJ is in drie stukken van de bodem getakeld. De bun zat nog vol
graten. Als ballast was steengruis aanwezig. De kapitein was een praktisch man: als
netverzwaring gebruikte hij stenen met een gat. Deskundigen als Gawronski en Hoving
zijn enthousiast over het gevonden schip. Archeoloog Waldus: Dit is het werk van een
meester-timmerman.
Toebosch, Th., Vergaan met ballast en levende have in: NRC Handelsblad, 09:10-09, blz.
11 [afbeeldingen].
historie gesignaleerd oktober 2009
16

17
Ontdekkingsreizen
In 2009 Kennis Magazine, een uitgave ter gelegenheid van Oktober Kennismaand 2009.
een artikel van Liesbeth Vijfvinkel dat aansluit bij het thema van de Oktobermaand Reis
naar het onbekende over ontdekkingsreizen: Op ontdekkingsreis. Met kort enkele
belangrijke ontdekkingsreizigers: Marco Polo, Magellaan, Diaz en Da Gama, Columbus,
Tasman en Armstrong.
Vijfvinkel, Op ontdekkinsgreis in: 2009 Kennis Magazine, blz. 8-9.
Montezuma
In de herfst toont The British Museum een tentoonstelling over het leven van de laatste
Aztekenheerser Montezuma, heerser van 1502 - 1520, die vermoord werd door de
Spaanse veroveraar Cortez.
Britse expositie over Montezuma in: Dagblad van het Noorden, 09:25-09, blz. 15.
Publicatie
(BV) Tussenbroek, G. van, Amsterdam in 1597. Kroniek van een cruciaal jaar.
L.J. Veen, € 24,90.
Bespreking door Henk van Renssen Het voordeel van multiculti. Amsterdam in 1597 in:
Vrij Nederland, 09:05-09, blz. 64.
Tentoonstelling
(TE) Calvijn en wij - Grote Kerk - Dordrecht - tot eind oktober 2009.
Bespreking door John Wanders Dat ene koekje bij de thee als aandenken van Calvijn in:
de Volkskrant, 09:08-05, blz. 2.
Bespreking door Paul Knevel In de ban van Calvijn in: Geschiedenis Magazine, juliaugustus,
blz. 36.
• WILLEM VAN ORANJE
Koningin Beatrix heeft het Academiegebouw van de Universiteit van Leiden heropend
door aan de buitenmuur een plaquette te onthullen, waarop te zien is hoe Willem van
Oranje in 1575 de stad Leiden een universiteit schonk.
Beatrix opent oudste academiegebouw in: Dagblad van het Noorden, 09:01-09, blz. 5
[foto].
historie gesignaleerd oktober 2009
17

• ALGEMEEN
18
7 TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN
1600-1700
Spel van de Gouden Eeuw
Op initiatief van NRC Handelsblad, NWO en KNAW is de Academische Jaarprijs ingesteld
voor de beste vertaling van wetenschappelijk onderzoek naar een breed publiek. De prijs
bedraagt 100.000 euro. Voor de vierde editie van deze prijs hebben verschillende teams
van universiteiten met hele verschillende onderwerpen ingeschreven. Daaronder één
historisch onderwerp van de Universiteit van Utrecht, het team Gelderblom, met als
onderwerp Geld verdienen in de Gouden Eeuw. Het team wil als het de prijs wint een spel
ontwikkelen over de Gouden Eeuw, waarin je spelenderwijs ontdekt hoe financiële
markten in die tijd werkten. Als Amsterdammer in de Gouden Eeuw moet je zien je eigen
financiële positie te verbeteren ondanks tegenslagen als misoogst, schipbreuk of de
oorlog met Spanje. Gelderblom: Wij willen spelers in de positie brengen van
ondernemers in de Gouden eeuw. Ze laten ervaren hoe die omgingen met geld en hoe ze
hun risico’s beperkten door het vergaren van informatie en het opbouwen van
vertrouwensbanden.
4 e editie Academische Jaarprijs in: NRC Handelsblad, 09:03-09, blz. 18.
Synode van Dordrecht 1618-1619
Luc van Panhuysen beschrijft in het Historisch Nieuwsblad de achtergronden van de
Synode van Dordrecht, 1618-1619, het herstel van de orthodox-calvinistische lijn van
Maurits:
(AR) Panhuysen, L., Afrekenen met de nieuwlichters. De Synode van Dordrecht
(1618-1619) in: Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 16-22 (*).
Publicaties
(BV) Mancall, P.C., Fatal Journey. The Final Expedition of Henry Hudson.
Perseus Books, € 27,00 [over Hudsons vierde speurtocht naar een noordwestelijke
doorvaart in opdracht van Engelse kooplieden, een tocht, die hij niet overleefde].
Bespreking door Roelof van Gelder Nieuwe boeken over vier eeuwen Nieuw Nederland in:
NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 1-2 [Boeken].
(BV) Panhuysen, L., Rampjaar 1672. Hoe de republiek aan de ondergang
ontsnapte. Atlas, €39,90.
Bespreking door Jan Blokker Overleven in het Rampjaar 1672 in: NRC Handelsblad,
09:05-06, blz. 13 [Boeken].
Bespreking door Annet Bleich Helden terug op hun voetstuk in: de Volkskrant, 09:04-09,
blz. 16-17.
Tentoonstelling
(TE) Witte de With – Museum Tromp’s Huys – Vlieland – t.e.m. 09:21-11.
Aankondiging door Luc Panhuysen in NRC Handelsblad, 09:10-04, blz. 9 [Boeken].
historie gesignaleerd oktober 2009
18

• VOC
+ WIC
19
400 jaar Nederlands-Amerikaanse betrekkingen
In de Koorkerk in Middelburg vond de viering plaats van 400 jaar Nederlands-
Amerikaanse betrekkingen, Aanwezig waren o.m. prinses Margriet, de ambassadeur van
de Verenigde Staten en minister Verhagen, Het Roosevelt Study Center had de Dichter
des Vaderlands Ramsey Nasr gevraagd drie sonnetten te schrijven:
• 1 hudson’s shortcut
• 2 nieuw amsterdam
• 3 nieuw nederland.
De drie sonnetten zijn afgedrukt in NRC Handelsblad.
Dichter des Vaderlands Ramsey Nasr met drie sonnetten over 400 jaar Nederlands-
Amerikaanse betrekkingen in: NRC Handelsblad, 09:02-09, blz. 9.
In een artikel over de viering van New York 400 jaar in NRC Handelsblad een gekleurde
afbeelding van De Halve Maen op de rivier de Hudson en - ook in kleur - een afbeelding
van het schilderij van Alfred Fredericks van de aankoop van Manhattan in 1626 door
gouverneur Peter Minuit van de Indianen.
Meeus, T-J., Wat de gemiddelde Amerikaan weet van Nederland in: NRC
Handelsblad, 09:05-09, blz. 2.
Collignon maakte een prent voor de Volkskrant over de ontmoeting van de Europeanen
(Nederlanders?) met de Indianen in 1609, waarin de nieuwkomers aan de indianen
verklaren:
• Iedereen altijd een wapen
• We zullen nooit een fatsoenlijke gezondheidszorg hebben
• En regelmatig zullen we de domste onder ons als opperhoofd kiezen.
Collignon in: de Volkskrant, 09:08-09, blz. 9.
Bij hun bezoek aan Albany hebben Willem-Alexander en Máxima van de gouverneur van
de staat New York een schilderij gekregen van het Hollandse fort Oranje, dat in 1624
gebouwd is langs de oever van de Hudsonrivier. Het schilderij is gemaakt door de
Amerikaanse historieschilder Len Tatillo.
New York, bijna 400 jaar geleden in: Dagblad van het Noorden, 09:08-09, blz. 1
[kleurenafbeelding schilderij] (*).
In het Dagblad van het Noorden duidelijke kaarten van de Nederlandse wortels van New
York.
Nieuw-Amsterdam: de Nederlandse wortels van New York in: Dagblad van het Noorden,
09:08-09, blz. 6 (*).
Bij de start van NY400 was een kleurrijke vloot aanwezig, waaronder replica’s van de
VOC-schepen De Halve Maen en de Onrust. Een fraaie foto van de replica-Halve Maen in
NRC Handelsblad.
Prinses Máxima in onderonsje met cadetten in: Dagblad van het Noorden, 09:09-09, blz.
5.
Friesland en kabinet ruziën over Friezen in New York in: NRC Handelsblad, 09:09-09, blz.
2
historie gesignaleerd oktober 2009
19

20
Prominente leden van de Afro-Amerikaanse gemeenschap in New York zijn beledigd en
verdrietig, omdat prins Willem Alexander in zijn rede ter gelegenheid van 400 jaar Nieuw
Amsterdam niets gezegd heeft over de rol van slaven in de voormalige handelskolonie.
Antropoloog Wilson: Om ons verleden en onze bijdrage aan de geschiedenis zo glashard
genegeerd te zien worden, is verbijsterend en diep teleurstellend. Het New Yorkse
gemeenteraadslid Mark-Viverito eist excuses van Nederland. Drie prominente dominees
uit Harlem spreken van een grote omissie in de herdenkingen. De ongemakkelijke
geschiedenis van slavernij wordt verdoezeld. Historicus Moore zegt de afgelopen dagen
soms ineen te krimpen bij het gebrek aan inlevingsvermogen. Er valt voor ons niets te
vieren.
Hendrickx, F., Afro-Amerikanen ‘diep teleurgesteld’ in: Dagblad van het Noorden, 09:11-
09, blz. 4.
Sinds 1609 liggen er verschillende contacten tussen Zeeland en Amerika, die tot op
heden hun sporen nagelaten hebben. Voor Veere, Middelburg en Vlissingen zijn deze
sporen verzameld in stadswandelingen, die verkrijgbaar zijn in muZEEum en bij ‘t Spui in
Vlissingen en bij De drukkerij in Middelburg. Nadere informatie:
www.zeelandherontdektamerika.nl.
Zeeland en Amerika in: Geschiedenis Magazine, september 2009, blz. 64-65.
Wat zag Henry Hudson in 1609 oftewel hoe zag Manhattan er toen uit? In National
Geographic van september 2009 doet ecoloog Eric Sanderson verslag van zijn pogingen
om het Manhattan van het begin van de 17 e eeuw te reconstrueren. In het artikel van
Peter Miller een aantal toen-nu afbeeldingen en een afdruk van een zeer gedetailleerde
Britse kaart uit 1782 of 1783.
Miller, P., Toen en nu New York in: National Geographic, september 2009, blz. 34-49.
De Heemskerck
Ook Groningen heeft een VOC-replica De Heemskerck, gebouwd door de Duitser Kars
Thaden op basis van een oude schoener. De Heemskerck is het schip van Abel Tasman.
Inmiddels is Thaden overleden en de replica is in handen van de gemeente gekomen.
Voor één euro heeft de gemeente de replica verkocht aan de stichting Petit Mabo, een
werk- en leerbedrijf. De onderkant van de oude schoener blijkt totaal verrot. Besloten is
nu om de bovenbouw van de boot los te maken van de onderkant en deze te plaatsen als
een historische blikvanger op het stadsstrand Euroborg.
Jansen. S., Bovenkant VOC-replica De Heemskerck naar stadsstrand in: Dagblad van het
Noorden, 09:05-09, blz. 11.
350 ste sterfdag Abel Tasman
In 1659 overleed Abel Tasman in Batavia. In zijn testament komt de volgende zin voor:
Overdenckende de Broosheyt des Leevens. Die zin is het motto van een speciaal
herdenkingsprogramma in de periode 09:07-10 tot 09:17-10, met o.m. in de Hervormde
Kerk in Lutjegast, het dorp, waar Tasman in 1603 geboren is, een lezing van Harm van
der Veen over Tasman en het Westerkwartier. Het volledige programma staat op
www.abeltasman.org.
Viering van 350 ste sterfdag Abel Tasman in: De Regiobode, 09:29-09, blz. 1.
Citaat
Minister Clinton in een toespraak tijdens het startschot voor NY400: Wij zijn verbonden
sinds de Halve Maen hier binnen voer.
Hoogstraten. D. van, Vrijheid, tolerantie, innovatie en de tulp in: de Volkskrant, 09:09-
09, blz. 3.
Publicaties
(BV) Gosselink, M., Nieuw Amsterdam - New York. Nieuw Amsterdam, 2009.
Bespreking door Roelof van Gelder Nieuwe boeken over vier eeuwen Nieuw Nederland in: NRC
Handelsblad, 09:11-09, blz. 1-2 [Boeken].
historie gesignaleerd oktober 2009
20

21
Bespreking door Lynn Berger De dochter heeft het ver geschopt in: Vrij Nederland, 09:12-09, blz.
69.
(BV) Donck, A. van der, A Description of New Netherland. University of Nebraska
Press, € 27,40 [beschrijving door een Nederlandse tijdgenoot, vertaald in het
Engels].
Bespreking door Roelof van Gelder Nieuwe boeken over vier eeuwen Nieuw Nederland in: NRC
Handelsblad, 09:11-09, blz. 1-2 [Boeken].
(BV) Jacobs, J., Nederlands New York. Boom, 2009.
(BV) Jacobs, J., Petrus Stuyvesant. Een levensschets. Prometheus, € 14,95.
Aankondiging Indianen- en andere verhalen in: NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 2 [Boeken].
(BV) Krabbendam, H. e.a., Four centuries of Dutch-American relations. Boom,
2009.
Bespreking door Lucas Ligtenberg Kapitein Henry Hudson had zijn eigen Nine-Eleven in: NRC
Handelsblad, 09:11-09, blz. 6 [Boeken].
(BV) Ligtenberg, L., New York. Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2009.
(AR) Ligtenberg, L., Henry Hudson, marginaal ontdekkingsreiziger in:
Geschiedenis Magazine, september 2009, blz. 16-17 (*).
(AR) Mooijweer, M., Burgers, boeren en handelaars in beverhuiden. De kolonie
Nieuw Nederland 1624-1664, september 2009, blz. 18-19 (*).
(BV) Pruijs, M. e.a., Amsterdam Nieuw Amsterdam 1609-2009. De 400-jarige
band tussen Amsterdam en New York. Strengholt United Media.
Bespreking door Lucas Ligtenberg Kapitein Henry Hudson had zijn eigen Nine-Eleven in: NRC
Handelsblad, 09:11-09, blz. 6 [Boeken].
(BV) Shorto, R., Nieuw Amsterdam. De oorsprong van New York. Forum, 2009.
(BV) Sijs, N. van der, Yankees, cookies en dollars. De invloed van het
Nederlands op de Noord-Amerikaanse talen. Amsterdam University Press, €
34,50.
Bespreking door H. Brandt Corstius Bakery, brewery, bindery en brandy in Brooklyn in: NRC
Handelsblad, 09:11-09, blz. 6 [Boeken].
(BV) Theunissen, P., Van Jan Kees tot Yankees in New York. Op zoek naar
Nederlandse roots in de Big Apple. Conserve, € 17,50.
Bespreking door Lucas Ligtenberg Kapitein Henry Hudson had zijn eigen Nine-Eleven in: NRC
Handelsblad, 09:11-09, blz. 6 [Boeken].
(AR) Vlessing, O. en A. Vuijsje, 1609. Het jaar van Emanuel van Meteren &
Henry Hudson in: Uitgelezen boeken, april 2009.
Aankondiging Indianen- en andere verhalen in: NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 2 [Boeken].
(BV) Waterman, K-J. e.a., Indianenverhalen. De vroegste beschrijving van
indianen langs de Hudsonrivier (1609-1680). Walburg Pers, € 22,50.
Aankondiging Indianen- en andere verhalen in: NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 2 [Boeken].
(BV) Wieder, F.C., De stichting van New York in juli 1625. Reconstructie en
nieuwe gegevens ontleend aan de Van Rappard documenten. Walburg
Pers/ Van Linschoten Vereeniging, € 39,95.
Aankondiging Indianen- en andere verhalen in: NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 2 [Boeken].
historie gesignaleerd oktober 2009
21

22
Tentoonstelling
(TE) Van hier tot Tokio. 400 jaar handel met Japan - De Verdieping van
Nederland - Den Haag - t.e.m. 09:13-12. Zie ook
www.deverdiepingvannederland.nl.
Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 80.
Bespreking door Ewoud Sanders van een onderdeel van de tentoonstelling een Japans-Nederlands
woordenboek uit 1810: Alle minnaren overspelen heimelijk in: NRC Handelsblad, 09:28-09, blz. 16.
Websites
• www.nnp.org [New Netherlands Institute - New York State Library -
Albany].
• www.nyhistory.org [New York Historical Society].
• www.henryhudson400.com.
• DE BEEMSTER
Publicatie
(BV) Zwet, H. van, Lofwaerdighe dijckagies en miserabele polders. Een
financiële analyse van landaanwinningsprojecten in het Hollandse
Noorderkwartier, 1597-1643. Verloren, € 45,00.
Advertentie uitgeverij in Historisch Nieuwsblad, september 2009, achterzijde.
• REMBRANDT
+ andere schilders
Rembrandt
In een promotie-onderzoek heeft Anna Tummers, conservator van het Frans Hals
Museum, het schilderij David en Jonathan opnieuw toegeschreven aan Rembrandt. Het
schilderij bevindt zich in de Hermitage in Petersburg. De authenticiteit van het schilderij
werd nooit betwist tot 1989, toen in het kader van het Rembrandt Research Project het
schilderij in de c-categorie geplaatst werd: niet-authentiek.
Tummers komt met haar voorstel door kwaliteitscriteria te hanteren uit de 17 de eeuw. In
die tijd werd heel precies genoteerd wat men belangrijk en goed vond aan schilderijen.
Zeil, W. van, Opnieuw is een werk toch een Rembrandt in: de Volkskrant, 09:09-09, blz.
1.
Zeil, W. van, ‘Rembrandt bracht voorstelling in overeenkomst met verhaal’ in: de
Volkskrant, 09:09-09, blz. 19 [kleurenafbeelding].
De Prins Bernhard Cultuurfonds Prijs voor Geesteswetenschappen is toegekend aan Gary
Schwartz (New York, 1940) voor zijn inzet voor de bevordering van de kennis van en de
belangstelling voor de zeventiende eeuwse schilderkunst.
Gary Schwartz krijgt Cultuurfonds Prijs in: de Volkskrant, 09:11-09, blz. 41.
historie gesignaleerd oktober 2009
22

23
Op 8 december wordt bij Christie’s in Londen een portret geveild, dat door Rembrandt
gemaakt is in 1658. Het staat bekend als de buitenlandse generaal omdat het gaat om
en man in een opvallend tuniek. De waarde is getaxeerd tussen de 20en 25 miljoen euro.
Portret Rembrandt in: NRC Handelsblad, 09:18-09, blz. 8
Wouwerman
Schilderijen van Philips Wouwerman (1619-1668), een leerling van Frans Hals, waren in
de 17 de eeuw bij vorsten en rijke burgers zeer geliefd. Catharina de Grote was een
enorme fan van zijn werk, zodat de Hermitage in Petersburg meer dan veertig
schilderijen van hem heeft. In zijn korte leven - hij stierf op 49-jarige leeftijd - kwam hij
tot een hoge productie.
In de 19 de eeuw raakte hij in de vergetelheid en stegen de sterren van Rembrandt en
Vermeer. In Kassel is in de Gemäldegalerie Alte Meister tot 09:11-10 een tentoonstelling
die kan leiden tot eerherstel voor de schilder: Te Paard! De wereld van Philips
Wouwerman. Deze tentoonstelling komt naar Den Haag in het Mauritshuis: van 09:12-11
tot en met 2010:28-02 (catalogus €37,50, zie ook www.mauritshuis.nl]
Bespreking Sandra Smallenburg De wulpse paarden van Philips Wouwerman in: NRC
Handelsblad, 09:04-09, blz. 10-11 [Cultureel Supplement].
Vermeer
De erfgenamen van een Oostenrijkse graaf willen het schilderij De schilderkunst (1666-
1668) van Johannes Vermeer - nu in het Kunsthistorisches Museum in Wenen -
terughebben. In 1940 verkocht graaf Czernin voor 1,6 miljoen rijksmark het schilderij
aan Hitler voor diens Linzer museum. De geallieerden troffen aan het eind van de oorlog
het schilderij aan in een zoutmijn. Een verzoek van Czernin vlak na de oorlog tot
teruggave werd destijds afgewezen. Volgens de advocaat van de erfgenamen werd
Czernin gedwongen het schilderij te verkopen om zo zijn familie te redden. De kwestie
zal opnieuw onderzocht worden.
Gollin, R., Erven graaf azen op Weense Vermeer in: de Volkskrant, 09:08-09, blz. 16.
In het Metropolitan Museum of Art is een grote Vermeer-tentoonstelling geopend. Het
museum bezit zelf vijf schilderijen van Vermeer. Voor deze expositie heeft het
Rijksmuseum het schilderij Het Melkmeisje uitgeleend, volgens Pieter Roelofs van het
Rijksmuseum het icoon van de Nederlandse schilderkunst, dat vrijwel niet uitgeleend
wordt.
Expositie Melkmeisje geopend in New York in: Dagblad van het Noorden, 09:09-09, blz. 1
[kleurenafbeelding schilderij].
In de eerste twee weken heeft de Vermeer-tentoonstelling al meer dan 50.000 bezoekers
getrokken.
Amerikanen laven zich aan ons ‘Melkmeisje’ in: Dagblad van het Noorden, 09:25-09, blz.
15.
Het Courtauld Institute in London beschikt over het schilderij De koppelaarster van Dirck
van Baburen (ca. 1595-1625). De voorstelling op dit schilderij komt voor op twee
schilderijen van Vermeer. Aangenomen wordt dat de originele Van Baburen in het huis
van Vermeer gehangen heeft. Tot op heden werd aangenomen dat de Van Baburen in het
Londense instituut een vervalsing is, gemaakt door Han van Meegeren. Nieuw onderzoek
lijkt uit te wijzen dat het toch om een echte Van Baburen gaat.
Valse ‘Van Baburen’ toch echt in: NRC Handelsblad, 09:29-09, blz. 11.
In Spoor een enthousiaste oproep om kennis te maken met het Delft van Vermeer.
Wandelen door de Gouden Eeuw. Het Delft van Vermeer in: Spoor, nr. 2, herfst 2009, blz.
34-37.
historie gesignaleerd oktober 2009
23

24
Coorte
In een particuliere collectie is een tot op heden onbekend tweetal schilderijen van
Adriaen Coorte - een met perziken en een met aardbeien - ontdekt. Sotheby gaat de
werken veilen.
Limburg, D., Familie bewaarde de schilderijtjes in een la in: NRC Handelsblad, 09:21-09,
blz. 8.
Berckheyde
Het schilderij De bocht van de Herengracht uit 1671-1672 van Gerrit Berckheyde, dat
aangekocht was door het Amsterdamse Rijksmuseum, maar opgeëist werd door de
Amerikaanse bank JP Morgan Chase omdat het schilderij onderpand was bij een
miljoenenlening, is definitief in het bezit van het Rijksmuseum. De Amerikaanse bank ziet
af van de claim.
Rijksmuseum mag ‘De Bocht’ houden in: NRC Handelsblad, 09:28-09, blz. 8.
Publicaties
(BR) Gerard ter Borch. Waanders, van €39,95 voor € 15,00.
Steven Sterk - Utrecht
(BR) Jacob van Ruisdael. De revolutie van het Hollandse landschap. Waanders,
van € 39,95 voor € 15,00.
Steven Sterk - Utrecht
(BR) Wheelock Jr., A.K. (e.a.), Gerard ter Borch. National Gallery of Art, 2005, van
€ 39,95 voor € 15,00.
Premsela - Amsterdam.
• MICHIEL DE RUYTER
Het favoriete overnachtingsadres van Michiel de Ruyter nabij de oorlogsschepen voor de
rede van Texel was de Herberg de Zeven Provinciën in Oudeschild. Uit een rekening van
1666 blijkt dat daar ook ‘Crijgsraet’ gehouden werd. In 1906 werd de herberg vervangen
door een nieuw hotel met nog altijd de naam De Zeven Provinciën. De eigenaren hebben
nu het plan om dat hotel terug te brengen in een staat, die zoveel mogelijk herinnert aan
de tijd van Michiel.
(AR) Groot, N. de, Herberg Michiel de Ruyter op historische weg terug in:
Archeologie Magazine, 2009, nr. 4, blz. 31-33.
historie gesignaleerd oktober 2009
24

• CHRISTIAAN HUYGENS
25
Helden van het heelal
Marlies Ruijter schreef in 2009 Kennis Magazine een artikel met als titel Helden van het
heelal met o.m. aandacht voor Christiaan Huygens.
Ruiter, M., Helden van het heelal in: 2009 Kennis Magazine, blz. 10-11.
• SPINOZA
Spinoza’s Marraanse afkomst
In de rubriek Dichters & Denkers bespreekt David Wertheim boeken van o.m. Yovel,
waarin Spinoza als afstammeling van Portugese Joden een belangrijke rol speelt.
Wertheim constateert dat Spinoza, die ketter was ten opzichte van de joodse en
christelijke tradities, zich verheugt in een steeds groter worden populariteit, getuige de
symposia, kunstmanifestaties en zijn nieuwe standbeeld bij het Waterlooplein in
Amsterdam. Yovel is in zijn werk op zoek naar de moderniteit. Eerder schreef hij Spinoza
and Other Heretics, waarin hij beschreef hoe Spinoza gevangen tussen christendom en
jodendom een eigen filosofie ontwikkelde met als kenmerk dat de wereld zelf en niet God
de bron van alle waarden is. Zo ontstond de idee van het innerlijk zelf, dat o.m. tot uiting
kwam in het denken over grondrechten. Yovel verklaarde deze ontwikkeling bij Spinoza
uit de Marraanse afkomst: Portugese Joden, die Jood waren maar als christen moesten
leven. Zijn these kreeg wel kritiek omdat Spinoza ook duidelijk beïnvloed was door
Descartes. In zijn nieuwe boek The Other Within: The Marranos, Split identity and
emerging modernity werkt Yovel zijn theorie over de Marranen als de hoeksteen van de
cultuur van de moderniteit verder uit en trekt hij lijnen van de dubbele loyaliteiten
destijds naar de acceptatie van multiculturaliteit heden ten dage.
Wertheim, D., God is onderbroken in: De Groene Amsterdammer, 09:28-08, blz.
58-60.
historie gesignaleerd oktober 2009
25

• ALGEMEEN
26
8 TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES
1700-1800
Publicatie
(BV) Uitterhoeve, W., Cornelis Kraijenhoff 1758-1840. Een loopbaan onder vijf
regeervormen. Vantilt, € 29,95.
Bespreking door Jan Blokker Intelligente boeken over ‘foute’ mannen in post-Napoleontisch
Nederland in: NRC Handelsblad, 09:21-08, blz. 9 [Boeken].
Bespreking Anet Bleich Helden terug op hun voetstuk in: de Volkskrant, 09:04-09, blz. 16-17.
Tentoonstelling
(TE) James Cook und die Entdeckung der Südsee - Kunst- und
Ausstellungshalle der BRD - Bonn - t.e.m. 2010:28-02.
Bespreking door Bram de Klerck, De schatten van Cook uit een vreemde wereld in: NRC
Handelsblad, 09:15-09, blz. 11
• SLAVERNIJ
Prominente leden van de Afro-Amerikaanse gemeenschap in New York zijn beledigd en
verdrietig, omdat prins Willem Alexander in zijn rede ter gelegenheid van 400 jaar Nieuw
Amsterdam niets gezegd heeft over de rol van slaven in de voormalige handelskolonie.
Antropoloog Wilson: Om ons verleden en onze bijdrage aan de geschiedenis zo glashard
genegeerd te zien worden, is verbijsterend en diep teleurstellend. Het New Yorkse
gemeenteraadslid Mark-Viverito eist excuses van Nederland. Drie prominente dominees
uit Harlem spreken van een grote omissie in de herdenkingen. De ongemakkelijke
geschiedenis van slavernij wordt verdoezeld. Historicus Moore zegt de afgelopen dagen
soms ineen te krimpen bij het gebrek aan inlevingsvermogen. Er valt voor ons niets te
vieren.
Hendrickx, F., Afro-Amerikanen ‘diep teleurgesteld’ in: Dagblad van het Noorden, 09:11-
09, blz. 4.
Citaat
Hij werd in ketenen naar Holland gebracht, een land dat eeuwenlang een van de
kolonisatoren van het zwarte ras is geweest. Courtenay Griffiths, advocaat van de
Liberiaanse ex-president Charles Taylor, die terecht staat in Den Haag, 09:13-07,
geciteerd in:
Over geschiedenis gesproken in: Historisch nieuwsblad, september 2009, blz.
11.
historie gesignaleerd oktober 2009
26

27
Tentoonstelling
(TE) Kind aan de ketting - Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en
Erfenis - Amsterdam - t.e.m. 2010: de maand maart [over kindslaven in
verleden en heden]. Zie ook www.kindaandeketting.nl.
Aankondiging in Historisch Nieuwsblad - april 2009, blz. 80.
• EISE EISINGA
Helden van het heelal
Marlies Ruijter schreef in 2009 Kennis Magazine een artikel met als titel Helden van het
heelal met o.m. aandacht voor Eise Eisinga.
Ruiter, M., Helden van het heelal in: 2009 Kennis Magazine, blz. 10-11.
• ALGEMEEN
9 TIJD VAN BURGERS EN STOOMMACHINES
1800-1900
Darwin
De clipper Stad Amsterdam vertrekt op 09:01-09 vanuit Plymouth voor een reis van acht
maanden langs reisroutes van Darwin op de Beagle. Het verschil is dat Darwin vijf jaar
onderweg was. De reis is te volgen op www.beagle.vpro.nl, in de VPRO-gids,in het
radioprogramma OVT (De lange weg naar Darwin) en vanaf 09:13-09 op televisie. Iedere
aflevering begint met een fragment uit Darwins dagboek. Met die 19 de eeuwse
observaties als aanknopingspunt kijkt de bemanning naar actuele onderwerpen.
Als de reis volgens programma verloopt eindigt die op 23 april 2010 in Kaapstad.
Knijff, C., Natte voeten en bezwete ruggen in: de Volkskrant, 09:01-09, blz. 28.
Thewissen, P., In het spoor van Darwin in: Dagblad van het Noorden, 09:12-09, blz. 49.
(BV) Dawkins, R., The Greatest Show on Earth. The Evidence of Evolution. Free
Press, € 30,00. In oktober verschijnt bij Nieuw Amsterdam de Nederlandse
vertaling onder de titel Het grootste spektakel ter wereld.
Bespreking door Hendrik Spiering Zinloos geweld in: NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 3 [Boeken].
Bespreking door Martijn van Colmthout Dawkins praat creationisten bij in: de Volkskrant, 09:19-
09, blz. 5 [Kennis].
(AR) Vijfvinkel, L., De ontdekking van de evolutie in: 2009 Kennis Magazine,
blz. 16-17.
historie gesignaleerd oktober 2009
27

28
Het Reveil
Ivo van de Wijdeven beschrijft de standpunten binnen het Reveil in Nederland in de
periode 1817-1854 inzake alcoholisme, armoede, slavernij, vrouwenrechten en
vaccinatie:
(AR) Wijdeven, I. van, Bidden en handwerken voor de goede zaak. Het Reveil
in Nederland (1817-1854) in: Historisch Nieuwsblad, september 2009,
blz. 24-30. (*)
Publicaties
(BV) Borel, G.F.W., Onze vestiging in Atjeh. Drogredenen zijn geen waarheid.
Eburon, € 39,90 [oorspronkelijk uit 1868].
Bespreking door Jan Blokker, Veel geleerd, niets onthouden in: NRC Handelsblad, 09:04-09, blz. 7
[Boeken].
(BV) Filarski, R. en G. Mom, Van transport naar mobiliteit. De
transportrevolutie, 1800-1900. Walburg Pers, € 49,50.
Bespreking door Huub Wijfjes Dynamiek en ondernemingslust in: Historisch Nieuwsblad, september
2009, blz. 70-71.
(BR) Johan Barthold Jongkind. Waanders, van € 34,50 voor € 15,00 [over leven en
werk].
Steven Sterk - Utrecht
(BV) Jonnes, J., Eiffel’s Tower. And the World’s Fair Where Buffalo Bill Begulled
Paris, the Artist Quarreled and Thomas Edison Beame a Count. Viking, €
28,00.
Bespreking door Bernard Hulsman Weg met die Eiffeltoren! In: NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 7
[Boeken].
(BR) Kikkert, J., De misstappen van een koning. Willem II 1792-1849. Aspekt,
van €22,95 voor € 7,90.
Steven Sterk - Utrecht
(BV) Lok, M., Windvanen. Napoleontische bestuurders in de Nederlandse en
Franse Restauratie (1813-1820). Bakker, € 29,90.
Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, juni 2009, blz. 9.
Bespreking door Jan Blokker Intelligente boeken over ‘foute’ mannen in post-Napoleontisch
Nederland in: NRC Handelsblad, 09:21-08, blz. 9 [Boeken].
In Geschiedenis Magazine, september 2009 het artikel:
(AR) Lok, M., Een koninkrijk van windvanen. Bezetting en collaboratie onder
Willem I in: Geschiedenis Magazine, september 2009, blz. 8-13 [met
aandacht voor de vergelijking tussen 1813 en 1945).
(BV) Mathieu, C. e.a., Gustave Eiffel. Le magicien du fer. Editions Skira
Flammarion, € 49,00.
Bespreking door Bernard Hulsman Weg met die Eiffeltoren! In: NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 7
[Boeken].
(AR) Weijermars, J., Neerlandistiek als bindmiddel van de natie. Hoogleraar
Schrant in Gent 1817-1830 in: Negentiende Eeuw, 2009, 1.
Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 12.
Tentoonstellingen
(TE) Alfred Stevens - Van Goghmuseum - Amsterdam - t.e.m. 2010:24-01 [zie
ook www.vangoghmuseum.nl/stevens].
Aankondiging in Vrij Nederland, 09:05-09, blz. 78.
Aankondiging in NRC Handelsblad, 09:18-09, blz. 15 [Cultureel Supplement].
historie gesignaleerd oktober 2009
28

29
Bespreking door Stefan Kuiper Tingelend op hun piano. Alfred Stevens in het Van Gogh Museum in:
Vrij Nederland, 09:26-09, blz. 76-77.
(TE) Aan het Russische hof. Paleis en protocol in de 19 de eeuw. Hermitage -
Amsterdam - t.e.m. 2010: 31-01.
Bespreking door Eric Bos Dansen als een camera in: Dagblad van het Noorden, 09:04-09, blz. 27.
Agenda
Op 09:17-10 organiseert de Radboud Universiteit in Nijmegen een symposium over
Bernadette van Lourdes met als sprekers Patrick Chatelion Counet, de schrijver van het
boek Brieven van Bernadette, die in gaat op Bernadettes leven, en dominee Hans
Bouma over zijn persoonlijke band met Bernadette, die in 1858 op 14-jarige leeftijd
achttien keer Maria gezien heeft. In 1925 verklaarde de paus haar heilig.
Mensen in: de Volkskrant, 09:16-09, blz. 26.
• VINCENT VAN GOGH
Leermeester
In het Teylers Museum in Haarlem en in Singer in Laren is een overzichtstentoonstelling
te zien van het werk van Anton Mauve, de leermeester van Van Gogh. In diens brieven
aan Theo gaf hij blijk van bewondering en genegenheid voor zijn leermeester. Aandacht
voor de invloed van Mauve op het werk van Van Gogh is er vooral in het Haarlemse deel
van de expositie.
Heyting, L. De natuur treurt mee in: NRC Handelsblad, 09:18-09, blz. 4-5 [Cultureel
Supplement].
Lezing
Op maandag 19 oktober 2009 organiseert Spoor in samenwerking met het Van
Goghmuseum een tweetal (identieke) lezingen over de brieven van Van Gogh door Leo
Jansen, één van de redacteuren van de brievenuitgave, in de Kleine Zaal van het
Concertgebouw, eenmaal om 10.00 uur en eenmaal om 12.00 uur. Aansluitend kan de
tentoonstelling in het Van Goghmuseum bekeken worden. Dit arrangement met koffie en
gebak kost € 15,00. Opgave via ww.vangoghmuseum.nl/spoor.
Vincent van Gogh aan het woord in: Spoor, nr. 2, herfst 2009, blz. 24-25.
Publicaties
(BR) De Haagse School. Hollandse meesters van de 19 de eeuw. Waanders, van
€45,00 voor € 15,00.
Steven Sterk - Utrecht .
(BR) De Haagse School en de jonge Van Gogh. Waanders, van €39,95 voor €
12,50.
Steven Sterk - Utrecht .
Tentoonstelling
(TE) De Haagse School en het moderne Nederlandse landschap - Kunsthal -
Rotterdam - t.e.m. 09:06-12.
Aankondiging in NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 15 [Cultureel Supplement].
historie gesignaleerd oktober 2009
29

30
(TE) Mauve - Teylers Museum - Haarlem en Singer - Laren - t.e.m. 2010:17-01
[zie ook www.anton-mauve.nl].
Aankondiging in Vrij Nederland, 09:05-09, blz. 78.
Bespreking door Lien Heyting De natuur treurt mee in: NRC Handelsblad, 09:18-09, blz. 4-5
[Cultureel Supplement].
Bespreking door Willem Baars Mauves grijze middelmaat in: Vrij Nederland, 09:19-09, blz. 70-75.
• ALETTA JACOBS
www.aletta.nu
In het Historisch Nieuwsblad, september 2009, bespreekt Sander Heijne de website
www.aletta.nu, de nieuwe website van Aletta, instituut voor vrouwengeschiedenis: Of u
nu een interessante website zoekt, foto’s, een boek, een artikel, een organisatie of een
deskundige, Aletta helpt u op weg, o.m. met een digitaal doorzoekbaar videoarchief.
Heijne, S., Stemrecht voor vrouwen! in: Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 76.
Publicatie
(AR) Toolen, A. van, The making of Aletta Jacobs in: Historisch Nieuwsblad,
September 2009, blz. 34-39 (*)
Over drie progressief liberale mannen die achter Aletta Jacobs stonden.
Stelling
In het Historisch Nieuwsblad verslag van de discussie over de stelling: De strijd voor
vrouwenrechten is nog net zo belangrijk als in de tijd van Aletta Jacobs. Er namen 288
mensen deel aan de discussie: 48% was het eens, 43% oneens.
Kromhout, B., ‘Vrouwen hebben het beter dan mannen’ in: Historisch Nieuwsblad,
september 2009, blz. 8.
.
10 TIJD VAN WERELDOORLOGEN EN HOLOCAUST
1900-1950
• ALGEMEEN
Living History
Rond boerderij Hermans Dijkstra in Midwolda werd op 12 september 2009 een Living
History Dag georganiseerd, gericht op het boerenleven omstreeks 1900: historische
kleding, rijke boeren in de voorkamers, meiden in de keuken bezig met groenten en
historie gesignaleerd oktober 2009
30

31
buiten met de was, op het erf trekpaarden aan het werk, een bokkenwagen en een
koets, arbeiders werkzaam op het land.
Living History in: Dagblad van het Noorden, 09:10-09, blz. 23.
IJzeren Gordijn
In Duitsland is een postzegel uitgegeven, ter herdenking van het feit dat op 10
september 1989 de grens tussen Hongarije en Oostenrijk openging, waarvan
verschillende Oost-Duitsers profiteerden.
DV, Twee maanden voor de val van de Berlijnse muur … in: de Volkskrant, 09:12-09, blz.
29.
Publicaties
(BV) Blom, Ph., De duizelingwekkende jaren. Europa 1900-1914. De Bezige Bij,
€ 34,90.
Bespreking door Bernard Hulsman Is er wel nieuws onder de zon? Meeslepende
geschiedenis over begin 20 ste eeuw toont parallellen met nu in: NRC Handelsblad, 09:03-
07,. Blz. 3 [Boeken].
Bespreking door Paul Depondt Altijd beweging, geen houvast in: de Volkskrant, 09:10-
07, blz. 27.
Interview met auteur Blom: Sabien Onvlee, Met grote snelheid het ongewisse tegemoet
in: Geschiedenis Magazine, september 2009, blz. 30-33.
(BV) Couperus, S., De machinerie van de stad. Stadsbestuur als idee en
praktijk, Nederland en Amsterdam 1900-1940. Aksant, € 34,90.
Advertentie van de uitgever in Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 32.
(BR) Eby, C.D., Comrades and Commissars. The Lincoln Battalion in the Spanish
Civil War. Pennsylvania State University Press. 2007, van € 35,00 voor €11,00.
Selexyz-Scheltema - Amsterdam
(BV) Read, A., Wereldbrand. 1919 en de strijd tegen de bolsjewieken. Balans, €
22,50.
Bespreking door Michel Krielaars, De Talibaan van de jaren twintig. De barbaarse opmars van de
bolsjewieken na de Eerste Wereldoorlog in: NRC Handelsblad, 09:18-09, blz.7 [Boeken].
(BV) Richardson, J. A Life of Picasso. Jonathan Cape, 2007, van € 42,00 voor €
14,50 [deel drie van de biografie over de periode 1917-1932].
De Boekenmarkt - Den Haag.
DVD’s
• Eisenstein, S.M., Staking (Strike). Moskwood, € 19,99.
Debuutfilm van Sergej Eisenstein uit 1925, een nog altijd revolutionair ogende film.
Recensent Coen van Zwol betreurt het dat het label de film uitbrengt zonder extra’s,
tekst of uitleg.
Bespreking Coen van Zwol Industriële symfonie in: NRC Handelsblad, 09:25-09, blz. 2 [Cultureel
Supplement].
Tentoonstelling
(TE) Dick Ket 1902-1940 - Museum voor Moderne Kunst - Arnhem - t.e.m.
09:29-11.
Aankondiging in NRC Handelsblad, 09:18-09, blz. 15 [Cultureel Supplement].
(TE) This Is War! Robert Capra en Gerda Taro - Nederlands Fotomuseum -
Rotterdam - van 09:10-10 t.e.m. 2010: 03-01 [foto’s Spaanse Burgeroorlog,
waar Taro, de vriendin van Capra overreden werd door een tank].
Aankondiging door Joost de Vries Avontuur in: De Groene Amsterdammer, 09:28-08, blz. 53.
(TE) Modern Life. Edward Hopper and His Time - Kunsthal - Rotterdam - t.e.m.
historie gesignaleerd oktober 2009
31

2010:17-01.
Aankondiging in NRC Handelsblad, 09:25-09, blz. 15 [Cultureel Supplement].
32
• DE EERSTE WERELDOORLOG
La Motte
Erwin Mortier ontdekte een vergeten boek over de Eerste Wereldoorlog van een
Amerikaanse verpleegster, die in een Frans veldhospitaal werkte, ergens in België, tien
kilometer achter de linies: The Backwash of War. The Human Wreckage of the Battlefield
as Witnessed by an American Hospital Nurse van Ellen Newbold La Motte (1873-1961).
Zij schreef over haar ervaringen in een laconieke, sarcastische stijl. Toen Amerika mee
ging doen aan de oorlog werd haar boek aldaar verboden.
Erwin Mortier vertaalde het boek onder de titel Het kielzog van de oorlog:
(BV) Motte, E. N. la, Het kielzog van de oorlog. De Bezige Bij, € 16,90.
Bespreking door Paul Depondt Sarcastische reportages uit het oorlogslazaret in: de Volkskrant,
09:25-09, blz. 35.
Publicatie
(BV) Ferguson, N., De erbarmelijke oorlog. Contact, € 59,95.
Interview met de auteur: Geertje Dekkers ‘Duitsland niet alleen schuldig aan Eerste Wereldoorlog’
in: Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 10.
• DE TWEEDE WERELDOORLOG
Waar begon WO II?
De herdenking van de start van W.O. II, zeventig jaar geleden, vindt plaats in Gdansk.
Die keuze is bepaald doordat op 1 september 1939 om kwart voor vijf ’s ochtends het
Duitse slagschip Schleswig-Holstein zijn eerste schot loste voor de kust van Westerplatte.
De inwoners van het provinciestadje Wielun zijn het daar niet mee eens. Wielun werd op
1 september 1939 om 4.40 uur gebombardeerd, overigens om onduidelijke redenen. Het
stadje vlak bij de toenmalige Duitse grens had geen enkele militaire betekenis en
beschikte niet over luchtafweergeschut. De Duitse stuka’s hadden vrij spel. Het centrum
van Wielun, inclusief het ziekenhuis, werd zwaar getroffen; 70% van het stadje
veranderde in puin en 10% van de bevolking, 1200 inwoners, verloren het leven.
Hunin, J., “Papa, ik zie bommen vallen’ in: de Volkskrant, 09:01-09, blz. 4 [foto].
Polen en Rusland
In een Poolse krant heeft de Russische premier Poetin het verdrag dat Rusland in 1939
met nazi-Duitsland sloot een immoreel pact genoemd. Ook gaat hij in op de kwestie-
historie gesignaleerd oktober 2009
32

33
Katyn: Door het Russische volk, wiens lot is gehavend door een totalitair regime, wordt
de Poolse gevoeligheid aangaande Katyn, waar duizenden Poolse soldaten liggen, goed
begrepen. Poetin riep op tot gedeelde smart en vergeving.
Poetin: Nazi-Sovjetpact was immoreel in: Dagblad van het Noorden, 09:01-09, blz. 4.
Polen herdenkt niet alleen 1939 maar ook 1989 en dat maakt de herdenking van de start
van WO II in Polen met Poetin erbij bijzonder interessant. Poetin en Tusk kwamen
overeen om een commissie in te stellen, die zich gaat bezighouden met moeilijke
historische vraagstukken. Tusk meldt: We hebben afgesproken dat we de conclusies van
die commissie zullen respecteren. Zo probeerden beide premiers de gemoederen te
bedaren, maar anderen …
De Poolse president Kaczynski hield een toespraak waarin hij Katyn vergeleek met de
Holocaust: De Joden werden vermoord omdat ze Joods waren en de Poolse officieren
omdat het Poolse officieren waren.
Op een persconferentie presenteerde de Russische buitenlandse veiligheidsdienst het
boek De geheimen van het Poolse buitenlandse beleid 1935-1945, waarin de these wordt
gelanceerd dat Polen voor de oorlog actief samenwerkte met nazi-Duitsland met het doel
de Sovjet-Unie te isoleren. Stalins antwoord hierop was het Molotov-Ribbentrop-pact,
aldus de auteur van het boek, oud-generaal Lev Sotskov. Vorige week verscheen van de
Britse historicus Richard Overy het boek 1939: Countdown to War, waarin minutieus de
diplomatieke verwikkelingen tussen 24 augustus en 3 september 1939 gereconstrueerd
worden, een poging tot rehabilitatie van Chamberlain (zie ook: Historie Gesignaleerd,
september 2009). In Overy’s boek zitten geen aanwijzingen voor de these van Sotskov.
De grote angst om niet, net zo als in augustus 1914, al blunderend in een oorlog verzeild
te raken, leidde tot een omzichtige maar niet meer succesvolle diplomatie.
Alonso, S. en B. Funnekotter, Een ongemakkelijk jubileum in Polen in: NRC Handelsblad,
09:01-09, blz. 1.
Ook Jan Hunin bericht in de Volkskrant over de Pools-Russische spanningen tijdens de
herdenking van 1 september 1939. Hij wijst er nog eens op dat de keuze van Gdansk
met vlak bij Westerplatte voortkomt uit het feit dat Westerplatte symbool staat voor
heldhaftig Pools verzet tegen nazi-Duitsland: daar hielden 188 soldaten een weeklang
stand tegen een Duitse overmacht.
Premier Poetin heeft beloofd om Poolse historici toegang te geven tot de Russische
archieven om onderzoek te doen naar Katyn.
Hunin, J., Pools-Russische twist bij herdenking in: de Volkskrant, 09:02-09, blz. 5.
In een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad wordt naar aanleiding van de
redevoering van Kaczynski en het boek van Sotskov geconstateerd: In Europa is
kennelijk allerminst sprake van een basale historische consensus. In aansluiting daarop
wordt Poetin geciteerd: Geschiedenis is ingewikkeld. Maar ik geloof dat ze allereerst een
zaak van specialisten is. En dus niet van politici.
Redactioneel commentaar Politieke geschiedenis in: NRC Handelsblad, 09:02-09, blz. 7.
In haar column in de Volkskrant schrijft Nausicaa Marbe over de lessen van Gdansk
2009: Het komt er in Europa op aan te kiezen tussen agressieve politici die met leugens
stunten en politici die de waarheid, hoe pijnlijk ook, kalm aan de man brengen. Tussen
het model Kaczynski en het model Tusk .In Polen, in Brussel, in Den Haag, overal.
Marbe, N., Lessen van Gdansk 2009 in: de Volkskrant, 09:04-09, blz. 11.
Persoonsbewijs
In het Dagblad van het Noorden wordt antwoord gegeven op de vraag: Hoe kwam je in
de oorlog aan een persoonsbewijs? Vanaf 1941 moest iedere Nederlander vanaf 14 jaar
een persoonsbewijs bij zich dragen. Op het bewijs naast de gegevens een pasfoto en een
vingerafdruk. Het persoonsbewijs was ontwikkeld door J. Lentz, een Nederlandse
ambtenaar. Het was moeilijk te vervalsen. Van alle persoonsbewijzen werd een
schaduwbestand bijgehouden met een apart registratienummer. Die reservebestanden
bevonden zich in Huize Kleykamp in Den Haag. Op verzoek van het Nederlands verzet
historie gesignaleerd oktober 2009
33

34
werd dit huis op 11 april 1944 gebombardeerd, waarbij 59 doden vielen. De Jong noemt
in zijn boeken over Nederland in WO II het persoonsbewijs een onmisbaar middel voor
het vervolgingsbeleid van de Duitse bezetter. Vanaf eind 1941 werd voor Joodse
landgenoten een grote J op het persoonsbewijs toegevoegd.
Na de oorlog werd het persoonsbewijs afgeschaft.
Poppen, J., Hoe kwam je in de oorlog aan persoonsbewijs? in: Dagblad van het Noorden,
09:01-09, blz. 17 [foto].
Alan Turing
In Groot-Brittannië is actie begonnen voor eerherstel van Alan Turing, de wiskundige die
met de Emigma-machine de codes van de Duitsers wist te kraken en zo de oorlog
bekortte en mensenlevens redde. Hij legde in feite de basis voor de
computerwetenschap. In het Amerikaanse tijdschrift Time wordt hij gerekend tot de
honderd invloedrijkste personen van de 20 ste eeuw. De belangrijkste informatica-prijs is
naar hem genoemd.
In eigen land is hij minder bekend, o.m. omdat zijn werk destijds topgeheim was. In
2001 kreeg hij een standbeeld in Manchester. Na de oorlog werd hij veroordeeld tot
gevangenisstraf vanwege een affaire met een man. Hij accepteerde behandeling via
chemische castratie. Een carrière was niet meer mogelijk en op 7 juni 1954 pleegde hij
zelfmoord door het eten van een met cyanide vergiftigde appel (de appel van Apple met
een hapje eruit is mogelijk een eerbetoon voor hem). De wetenschappers, die eerherstel
wensen willen postuum excuses van de regering voor de vervolging en verheffing in de
adelstand door de koningin. De petitie van de actiegroep is in korte tijd al door 20.000
mensen ondertekend.
Teeffelen, G.J., Strijd om eerherstel voor Britse codekraker Turing in: de Volkskrant,
09:02-09, blz. 4.
Heijden, M. van der, Postuum excuses gevraagd voor man die WO II bekortte in: NRC
Handelsblad, 09:04-09, blz. 1 en 4.
Premier Brown heeft in het dagblad The Daily Telegraph zijn verontschuldigingen
aangeboden voor de onthutsende behandeling die Turing destijds ten deel viel.
Rehabilitatie voor Britse kraker Enigma-Code in: NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 4.
Ontkenning Holocaust
Het openbaar ministerie gaat de Arabisch Europese Liga vervolgen wegens plaatsing van
een cartoon over Joden op haar website. De tekening suggereert dat Joden de Holocaust
verzonnen hebben (zie ook Historie Gesignaleerd, september 2009). Volgens justitie is de
spotprent discriminatoir omdat die Joden als groep zou beledigen.
Justitie vervolgt AEL om spotprent Joden in: NRC Handelsblad, 09:02-09, blz. 3.
De Arabisch Europese Liga is met de cartoons gekomen vanwege het feit dat kennelijk
moslims wel beledigd mogen worden en Joden niet. AEL wil met de spotprenten nooit
beledigen, aldus AEL. Het gaat altijd in de context van het debat over de vrijheid van
meningsuiting en expressie. Bouzerda: De AEL is voor absolute vrijheid van
meningsuiting voor iedereen. Meningen moeten in de publieke arena worden
uitgevochten.
AEL voor rechter vanwege cartoon in: de Volkskrant, 09:03-09, blz. 3.
Om educatieve redenen zou hier die spotprent eigenlijk moeten staan, wat op zich geen
probleem is, omdat die in mijn archief zit, maar als AEL niet mag publiceren…
CvdK.
Tijdens de zogenaamde Jeruzalemdag ontkende president Ahmadinejad in een rede aan
de universiteit van Teheran opnieuw het bestaan van de Holocaust: De Holocaust als
voorwendsel om de Zionistische staat te stichten is vals. Het is een leugen gebaseerd op
een onbewijsbare en mythische claim.
Iraanse oppositie betoogt opnieuw in: de Volkskrant, 09:19-09, blz. 1.
historie gesignaleerd oktober 2009
34

35
In haar column in de Volkskrant citeert Nausicaa Marbe uit de rede van Obama in Caïro,
waar hij de holocaustontkenning deeply wrong noemde. Deeply wrong is een
understatement, stelt ze. De ontkenning van de Holocaust is een daad van geweld tegen
een ieder die in de Holocaust dierbaren verloren heeft. De ontkenning van cruciale feiten
uit de mondiale geschiedenis veegt alle aanknopingspunten voor dialoog weg. De
boodschap is: je kunt de pot op met je geschiedenis.
Marbe geeft aan dat holocaustontkenning ook kan zonder ontkenning van zes miljoen
doden en verwijst naar een tekst van Gretta Duisenberg op de site van de Stichting Stop
de Bezetting, waar 17 groepen van door de Duitsers vervolgde mensen opgesomd
worden - homoseksuelen, Esperantisten, zigeuners … - met als laatste de joden. Marbe:
Let op: joden worden als laatsten genoemd, hekkensluiters. Over deze belediging is
nagedacht. Het is een pikante ontdekking van deze specialiste in holocausten (…) dat het
leed van esperantisten even omvangrijk was als het leed van joden. (…) Met zulke vileine
relativeringen ontkent Duisenberg de ‘Judensache’ en het feit dat de holocaustindustrie is
opgericht om joden uit te roeien.
Marbe, N., Leugens over Joden in: de Volkskrant, 09:25-09, blz. 11.
Ik ontken de Holocaust op de joden niet. Ik veroordeel deze ook. Maar toen de
Europeanen in Zuid-Amerika arriveerden, waren er bijna negentig miljoen indianen.
Tweehonderd jaar later hadden we er nog vier miljoen over. Dat was Holocaust. En de
Europeanen hebben deze ontkend. Hugo Chávez, president van Venezuela op
www.cnn.com, 09:24-09 geciteerd in:
Citaten van de week in: NRC Handelsblad, 09:26-09, blz. 7 [Opinie & Debat].
Oorlogskunst
Het Rijk gaat opnieuw oorlogskunst teruggeven aan erven van Joden die tijdens de
oorlogsjaren onder druk kunst hebben afgestaan aan de nazi’s. De restitutiecommissie
vindt dat de claim van nabestaanden van de Joodse verzamelaar Hans Ludwig Larsen op
twaalf werken gehonoreerd moet worden. Een claim van de erven van kunsthandelaren
Nathan en Benjamin Katz op 227 schilderijen is in 30 gevallen afgewezen. Op de andere
gevallen wordt nog gestudeerd. Ten slotte heeft de commissie geadviseerd om het
schilderij Portret van een man van Thomas de Keyser - nu in bruikleen bij MuseumgoudA
- terug moet naar de ervan van de Joodse kunstverzamelaar Richard Semmel uit Berlijn.
De Duitser Larsen woonde sinds 1930 in Wassenaar. Hij overleed in 1937 en zijn gezin
week in 1939 uit naar de Verenigde Staten. De kunstcollectie werd in bruikleen gegeven
aan De Lakenhal in Leiden en daar weggehaald door de inkoper van Hitler, Erhard Göpel.
Na de oorlog kwamen de werken in handen van de Stichting Nederlands Kunstbezit.
Het gaat o.m. om een werk van Jan van Goyen (Dorp in de winter (1626) - Mauritshuis),
van Pieter Breughel de Jongere (Boeren op een wagen - Bonnefantenmuseum) en van
Dirck Hals (Vrolijk gezelschap op terras in tuin - Frans Hals Museum). Deze werken zijn
in bruikleen bij de musea en die betreuren het verlies, maar hebben begrip ervoor.
Gollin, R., Rijk geeft weer roofkunst terug in: de Volkskrant, 09:04-09, blz. 40.
Verzetsstrijders
De naam van verzetsstrijder Erik Hazelhoff Roelfsema - Soldaat van Oranje - is
verbonden aan de nieuw ingestelde Biografieprijs.
Meijer, R., Soldaat van Oranje wordt naamdrager biografieprijs in: de Volkskrant, 09:05-
09, blz. 2.
De Nederlandse Stichting Vriendenkring Neuengamme heeft bij TNT Post een verzoek
ingediend om in mei 2010 een serie herdenkingszegels uit te brengen met verzetshelden.
TNT heeft dit verzoek afgewezen omdat de keuze gevallen is op andere onderwerpen.
TNT Post weigert verzetshelden op postzegel in: Dagblad van het Noorden, 09:08-09, blz.
1.
Trimbach, M., “Verzetshelden verdienen een postzegel’ in: Dagblad van het Noorden,
09:08-09, blz. 3.
historie gesignaleerd oktober 2009
35

36
Op de weigering van TNT-Post om aandacht te besteden aan 65 jaar bevrijding van
Nederland door middel uitgifte van een postzegelserie over verzetsstrijders kwamen
verschillende reacties:
• Heeft de meneer van TNT-Post ooit de laarzen van de Grüne Polizei voelen
stampen?
• Verzetshelden horen op kinderpostzegels. Dat is juist voor de maatschappelijke
vorming van zo’n kind als ook voor de ontwikkeling van zijn historisch besef heel
goed.
Het Grafisch Museum in Groningen is voornemens om in 2010 te komen met een
postzegel met daarop H.N. Werkman.
Trimbach, M., Museum zet verzetshelden op postzegels in: Dagblad van het Noorden,
09:18-09, blz. 11.
De Stichting Vriendenkring Neuengamme legt zich niet neer bij de weigering van TNT
Post om in 2010 een postzegelserie, gewijd aan verzetsstrijders, uit te brengen. De
Stichting vindt het initiatief van het Groningse Grafisch Museum mooi, maar denkt dat
een TNT-serie meer impact en uitstraling zal hebben. Daarom dient de stichting een
nieuw verzoek in bij TNT Post.
Trimbach, M., Kruistocht tegen TNT Post nog lang niet ten einde in: Dagblad van het
Noorden, 09:24-09, blz. 3.
Kinderen van Winton
Een aantal zogeheten Kinderen van Winton arriveerden 09:04-09 per trein vanuit Praag
in Londen. Zij maakten die reis in 1939 dank zij Nicholas Winton, die zo zorgde dat 669
Tsjechisch--Joodse kinderen uit handen van de nazi’s gered werden. In Groot-Brittannië
werden ze ondergebracht in pleeggezinnen.
Kinderen van Winton, na 70 jaar op herhaling in: de Volkskrant, 09:05-09, blz. 5.
Market Garden
Poolse en Engelse veteranen liepen op 09:05-09 mee in de 63 ste Airborne Wandeltocht,
die startte in Oosterbeek, ter herdenking van de Slag om Arnhem in 1944.
05/09 in: Dagblad van het Noorden, 09:05-09, blz. 3.
Bij de herdenking van Operatie Market Garden in Nijmegen op 09:20-09 zijn koningin
Beatrix, de Britse prins Philip en de voormalige NAVO-baas Lord Carrington aanwezig. Ze
leggen kransen en ontmoeten veteranen, die in rubberbootjes de Waal oversteken. De nu
90-jarige Lord Carrington vocht zelf mee in Market Garden en is van plan met een
rubberboot de oversteek te maken. Er zullen toespraken zijn van minister Van
Middelkoop, burgemeester De Graaf en Lord Carrington.
Beatrix, Philip en Carrington bij Market Garden in: Dagblad van het Noorden, 09:12-09,
blz. 4.
Zaterdag 09:19-09 is er een herdenkingsplechtigheid en een dropping van 54
parachutisten in Driel waarbij aanwezig zijn premier Balkenende en zijn Poolse collega
Tusk. Zaterdag worden duizend parachutisten gedropt boven de Ginkelse heide in Ede.
Zondag 09:20-09 is er een grote herdenkingsdienst in Oosterbeek en is er de herdenking
in Nijmegen met koningin Beatrix en prins Philip.
Dit jaar worden er 122 Arnhem-veteranen verwacht (tegen 400 vijf jaar geleden). Het
aantal veteranen dat kan komen neemt snel af. Een veteraan: Wij zijn allemaal op een
leeftijd dat we soms vergeten waar het om ging. Vijfentwintig jaar na de slag om Arnhem
wilde men met de herdenking stoppen, maar de belangstelling is nog steeds groot, ook
bij kinderen en kleinkinderen.
Toonen, A., 122 Arnhem-veteranen met een eigen verhaal in: NRC Handelsblad, 09:17-
09, blz. 2.
In het Dagblad van het Noorden het verhaal van veteraan James Hall (84), die in
Nederland woont. Als 19-jarige soldaat was hij verbindingsman in een groep van dertig
militairen in een zweefvliegtuig. Hij raakte gewond door een scherf, maar wist bij de kerk
historie gesignaleerd oktober 2009
36

37
van Oosterbeek de Rijn over te steken en via Nijmegen en Brussel in een ziekenhuis in
Birmingham geholpen te worden aan zijn verwonding. Na de oorlog kwam hij regelmatig
terug in Nederland en trouwde met een meisje uit Velp. Hij denkt dat dit zijn laatste
herdenking zal zijn. Bij het artikel duidelijke kaartinformatie over de operatie en de slag.
Dekker, W., ‘Voor het eerst hoorde ik een Duitse tank’ in: Dagblad van het Noorden,
09:17-09, blz. 3.
Adolf Hitler
Op een veiling in Neurenberg hebben drie aquarellen van Adolf Hitler 42.000 euro
opgebracht. Het gaat om landschapsschilderijen uit omstreeks 1910 uit de omgeving van
Wenen. Veilingmeester Weidler was niet onder de indruk van het werk: Dit is het niveau
van een leraar op een dorpsschool, die heeft leren tekenen.
Aguarellen van Hitler brengen 42.000 euro op in: Dagblad van het Noorden, 09:07-09,
blz. 1.
Op de Duitse televisie verschijnen tot Wereldaidsdag op 09:01-12 spotjes die met de leus
Aids ist ein Massenmörder proberen condoomgebruik te stimuleren. Een vrijend stel
wordt in softlight getoond, waarna ingezoomd wordt op de man: Adolf Hitler (en in
andere versies Stalin en Saddam Hoessein).
Schoonenboom, M., Hitler ingezet om aids in Duitsland tegen te gaan in: de Volkskrant,
09:08-09, blz. 4.
De spot van de Wereldaidsdag met een Adolf Hitler look alike heeft in Duitsland tot een
storm van protest geleid. Enerzijds van de Centrale Raad voor de Joden die de video
beschouwt als belastering en bespotting van de slachtoffers van de Holocaust, anderzijds
van verschillende aidsgroepen, vanwege de associatie van mensen met aids of hiv en
moordenaars. In een reactie meldt de organisatie van Wereldaidsdag dat het de
bedoeling was om het virus een gezicht te geven en niet om besmette mensen neer te
zetten als moordenaars. RTL heeft al aangekondigd de spots niet uit te zenden.
Duitse aidsvideo zwaar onder vuur in: Dagblad van het Noorden, 09:10-09, blz. 4.
Een klacht van een toeriste heeft ertoe geleid dat de Italiaanse supermarktketen
Carrefour Italia wijnflessen met de beeltenissen van Hitler en Mussolini uit de schappen
heeft gehaald. Op de flessen stonden ook fascistische leuzen.
Hitlerwijn uit de schappen in: Dagblad van het Noorden, 09:17-09, blz. 7.
Een schedelfragment met kogelgat dat in het Russische Staatsarchief bewaard wordt als
zijnde van Adolf Hitler, door soldaten van het Rode Leger gevonden bij de Berlijnse
bunker, is onderzocht door wetenschappers van de universiteit van Connecticut. De
conclusies zijn verrassend: het schedelfragment is van een vrouw, die tussen de 20 en
40 jaar oud was, dus niet van Hitler.
‘Schedel Hitler blijkt van vrouw’ in: de Volkskrant, 09:29-09, blz. 5.
Fokke & Sukke spelen op bovenstaand bericht in: Fokke & Sukke hebben het dna
onderzocht. We zijn eruit! Hitler was gewoon een ontzettende bitch.
Fokke & Sukke in: NRC Handelsblad, 09:29-09, blz. 18.
Mijnen
Mijnenvegers uit zestien landen hebben explosieven uit WO II in de Finse Golf nabij de
hoofdstad van Estland Tallinn onschadelijk gemaakt. Naar schatting liggen daar nog
80.000 onontplofte bommen, mijnen en granaten.
Mijnen geruimd bij Tallinn in: de Volkskrant, 09:10-09, blz. 4.
Wie het eerst bevrijd in september 1944?
Op 12 september - 65 jaar geleden - overschreden Amerikaanse soldaten de grens
tussen België en Nederland. Maar welke plaats werd nu het eerst bevrijd: Mheer of
Noorbeek? Beide plaatsen claimen deze ‘eer’. In het standaardwerk van De Jong was het
Noorbeek, dat als eerste een telegram verzond aan de koningin, tweeëneenhalf uur
historie gesignaleerd oktober 2009
37

38
eerder dan het telegram vanuit Mheer. De heemkundevereniging van Mheer stelt dat
tijdens het telegram van de burgemeester van Noorbeek er nog gevochten werd in de
gemeente. Het eerste bevrijdde huis was de hoeve De Muggenhof ten zuiden van Eijsden
en het eerste bevrijdde dorp Mesch.
Steen, P.. van der, De dode Duitse soldaten lagen in het bietenveld in: NRC Handelsblad,
09:11-09, blz. 3 [foto’s].
Rechts-extremisme
Op Hyves zijn steeds meer rechts-extremistische uitingen te zien: teksten, symbolen,
plaatjes, groepjes jongeren die de Hitlergroet brengen, steunbetuigingen aan Hitler...Het
Meldpunt Discriminatie Internet (MDI) en de antifascistische onderzoeksgroep Kafka
hebben het idee dat er sprake is van toename. Raymond Spanjar van Hyves is van
mening dat rechts-extremistische uitingen helemaal niet vaak voorkomen.
Enkele teksten: We moeten Adolf Hitler zijn werk afmaken en Alle kankerjoden moeten
dood en hij had een sigaret in die neger z’n oog moeten stoppen. Kutaap. Naar schatting
laten honderden jongeren hun rechts-extremistische uitingen ongevraagd zien en lezen
op hun onafgeschermde, voor iedereen toegankelijk profiel. Bij het Meldpunt
Discriminatie Internet maken ze zich zorgen, omdat Hyves een grote site is, waar veel
jongeren gebruik van maken. De scheldkanonnades en de verschrikkelijke ziektes die de
jongeren Joden toewensen, het is te naar om het te herhalen: Keep it white, Mijn helden
zijn Adolf Hitler, Himmler, Ian Stuart Donaldson en Rudolf Hess, Mein Kampf is het beste
boek dat wij ooit gelezen hebben en American History X is mijn favoriete film. MDI kreeg
het afgelopen half jaar 32 klachten over discriminerende uitingen op de vriendenwebsite:
twintig om haat tegen Joden, twee in verband met homoseksuelen en één gericht tegen
moslims. Jaap van Beek van Kafka stelt: Hyves levert hiermee ongewild een platform
voor mensen met extreme ideeën. Daarbij wordt 88 gebruikt voor Heil Hitler, twee keer
de achtste letter van het alfabet, Spanjar van Hyves zegt dat de Hyves-moderatoren
alleen maar op kunnen treden na meldingen: We hebben miljoenen gebruikers. Dat
kunnen we onmogelijk allemaal in de gaten houden.
Sluis, B. van, Hakenkruisen en Hitler ongegeneerd op Hyves in: Dagblad van het noorden,
09:12-09, blz. 1.
Sluis, B. van, Heil Hitler op Hyves in: Dagblad van het Noorden, 09:12-09, blz. 33.
De Hoge Raad vindt de uitlating Hamas, Hamas, Joden aan het gas strafbaar. Het
verweer dat het om een leus gaat die voetbalsupporters veelvuldig bezigen als onderdeel
van hun cultuur, zonder daarmee de bedoeling te hebben om Joodse mensen te
beledigen, maar om andere supporters te provoceren, werd afgewezen.
Hoge Raad veroordeelt Hamas-leus in: de Volkskrant, 09:16-09, blz. 5.
Nederlands neutraliteit 1939-1940
Aan de Universiteit van Amsterdam promoveert historicus Tobias van Gent op het
proefschrift Het falen van de Nederlandse gewapende neutraliteit, september 1939 - mei
1940. Daarin houdt hij het optreden van de politieke en militaire leiding kritisch tegen
het licht en dat in een internationale context. In archieven in Duitsland vond hij
aanwijzingen voor een brief aan een Nederlandse prins over vrije doortocht door
Limburg. Desgevraagd gaf prins Bernhard geen reactie op Van Gents vraag in deze.
Hitler was bang dat een neutraal Nederland gebruikt zou worden door de geallieerden
voor een aanval op het Ruhrgebied. De Duitsers twijfelden trouwens ook steeds meer
aan de oprechtheid van de Nederlandse neutraliteit. Van Gent is kritisch over de rol van
Groot-Brittannië: van toegezegde steun kwam weinig terecht: de Fransen moesten de
kastanjes maar uit het vuur halen. Van Gents conclusie: We werkten te weinig samen
met de geallieerden om daadwerkelijk een gezamenlijke verdediging te kunnen
voorbereiden en te veel om de Duitsers te doen geloven dat we echt neutraal waren.
Funnekotter B., Neutraal, maar niet voldoende in: NRC Handelsblad, 09:22-09, blz. 2.
1940: vlucht naar Canada?
Uit Amerikaanse archiefstukken blijkt dat er in Engeland in 1940 schepen klaar lagen om
koningin Wilhelmina en haar regering te evacueren naar Canada in geval van een Duitse
historie gesignaleerd oktober 2009
38

39
inval. Uit de stukken blijkt dat de Nederlandse regering geen vertrouwen had in de Britse
defensie.
Kromhout, B., Wilhelmina overwoog vlucht naar Canada in: Historisch Nieuwsblad,
september 2009, blz. 7,
Kampen
• Westerbork
(BV) Barak 57, een barak uit kamp Westerbork - fotografie Sake Elzinga.
Hooghalen: Herinneringscentrum Kamp Westerbork, 2009, € 6,75 (**).
Barak 57, in een eerdere editie plaatsten we foto’s van deze barak die in de buurt van
Veendam in gebruik was als landbouwschuur. In feite ging het om een barak, die
halverwege doorgesneden was, waarna beide helften aan elkaar geplakt waren tot één
grote ruimte. Er was een overeenkomst dat barak 57 terug zou gaan naar Hooghalen,
mogelijkerwijs herplaatst zou worden op de oorspronkelijke plek. De barak was eerst
een werkbarak, waar kabels uit elkaar gehaald werden, daarna een woonbarak en in
1944 weer een industriebarak, nu voor de sloop van batterijen. Een filmopname van de
werkzaamheden in deze barak - voorjaar 1944 - is bewaard gebleven. In augustus 1944
werkten hier Anne, Margot en hun moeder.
Het Herinneringscentrum liet door fotograaf Sake Elzinga een fotoserie maken van de
barak in de buurt van Veendam. De opbrengst van de verkoop van het boekje zou ten
goede komen aan de conservering en restauratie van de barak. Brandstichting
voorkwam de uitvoering van het plan. Bewaard gebleven delen van de barak hebben
inmiddels een plek gekregen in de vaste tentoonstelling in het Herinneringscentrum. Het
fotoboekje is nu een curieus document…
CvdK.
Zie ook: Anne Frank.
Citaat
De bloed-en-bodemliteratuur, die de glorie van de Hollandse natie bezong, moet
onbedoeld lezers getrokken hebben die zich door die boeken gesterkt hebben gevoeld in
hun afkeer van de Duitse bezetting. Ed Schilders in:
Schilders, E., Bloed en bodem op z’n Hollands in: de Volkskrant, 09:25-09, blz. 31.
Publicaties
(BR) Broekmeyer, M., Bedrogen bedriegers. Stalin contra Hitler. Mets en Schilt,
van € 25,00 voor € 7,90.
Steven Sterk - Utrecht .
(BV) Doppenberg, F., ‘De Arbeiderspers moest blijven marcheren’. Een
uitgeverij in oorlogstijd. De Arbeiderspers, € 19,95.
Aankondiging in NRC Handelsblad, 09:17-07, blz. 2 [Boeken].
Bespreking door Hans Renders De Arbeiderspers tijdens de bezetting in: Dagblad van het Noorden,
09:18-09, blz. 16.
Bespreking door Ed Schilders Bloed en bodem op z’n Hollands in: de Volkskrant, 09:25-09, blz. 31.
(BV) Laurentius, V., De grote Tazelaar. Ridder & Rebel. Privé-uitgave, verkrijgbaar
via www.petertazelaar.nl, € 35,00.
Advertentie in Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 59.
(BV) Longerich, P., Heinrich Himmler, Hitlers belangrijkste handlanger. De
Bezige Bij, € 59,50.
Aankondiging in de Volkskrant, 09:18-09, blz. 33.
Bespreking door Henk van Renssen Een gefrustreerd mannetje in: Vrij Nederland, 09:19-09, blz.
56-57 (*).
(BR) Maser, W., Hitlers brieven en notities. Aspekt, van € 29,95 voor € 9,90.
historie gesignaleerd oktober 2009
39

Steven Sterk - Utrecht .
40
(BR) Overbeeke, E. & L. Samama, Entartete Musik. Verboden muziek onder het
nazi-bewind. AUP, van €31,30 voor € 7,90.
Steven Sterk - Utrecht .
(BJ) Roy, J., Davidster. Uitgeverij C. de Vries-Brouwers, € 16,50 [het verhaal van
Sylvia Perlmutter, één van de twaalf kinderen, die het getto van Lodz overleefde,
de gettotijd vanuit kindperspectief, opgeschreven door haar nicht Jennifer Roy].
Bespreking door Karel Berkhout Ik tel de punten van mijn ster in: NRC Handelsblad, 09:25-09, blz.
11 [Boeken].
(BR) Scheub, U., Het valse leven. Meulenhoff, 2006, van € 19,95 voor € 5,99 [een
dochter reconstrueert het SS-verleden van haar vader].
De Slegte.
Speelfilms/documentaires/dvd’s
• Die Deutsche Krieg Kollektion
Coen van Zwol bespreekt in NRC Handelsblad de dvd-box Die Deutsche Krieg Kollektion
(€ 39,99, 7 dvd’s). Zeven Duitse oorlogsfilms uit de jaren vijftig, o.m. Rommel ruft Kairo,
Der Stern von Afrika, Hunde, wollt ihr ewig leben en Des Teufels General. Hij noemt de
box fascinerend en concludeert: De film Des Teufels General (over de schuldvraag) is een
uitzondering: de rest van deze box toont aan dat de Duitse zelfkastijding pas in de jaren
zestig echt op gang kwam.
Zwol, C. van, Duitse oorlogskramp in: NRC Handelsblad, 09:04-09, blz. 2 [Cultureel
Supplement].
• Apocalypse: The Second World War
National Geographic Channel heft een zesdelige serie over WO II laten samenstellen door
het Franse productiebedrijf CC&C, die in de week van 6 september zes dagen lang
uitgezonden is in afleveringen van 60 minuten: Apocalypse: The Second World War. De
serie is chronologisch opgebouwd. Bijzonder aan de serie is dat de films ingekleurd zijn
naar de historische kleuren. Ook de selectie van het beeldmateriaal is bijzonder: er is
heel veel privé-filmmateriaal opgespoord. Regisseur Costelle geeft aan dat hij gehoor
gegeven heeft aan de wens van zijn vrouw om meer het gewone leven in de oorlogstijd
te tonen.
Nederkoorn, E., Indrukwekkend door ingekleurde beelden in: Dagblad van het Noorden,
09:05-09, blz. 51.
• Oorlogswinter
Oorlogswinter, de film van Martin Koolhoven, is geselecteerd voor de European Film
Award 2009. Er zijn 48 films uit 25 landen geselecteerd. Op 7 november worden de
nominaties bekendgemaakt en op 12 december is de prijsuitreiking.
Mensen in: de Volkskrant, 09:08-09, blz. 26.
De dvd van Oorlogswinter is in de aanbieding bij Blokker van € 16,99 voor € 9,99.
Folder Blokker.
De film Oorlogswinter is samen met twee andere films genomineerd voor het Gouden
Kalf als de beste film, maar ook voor de beste regie, de beste camera en de beste sound
design. Hoofdrolspeler Martijn Lakemeier is genomineerd voor beste acteur.
Oorlogswinter favoriet voor Gouden Kalveren in: Dagblad van het Noorden,
09:30-09, blz. 21.
• Jud Süss
De antisemitische nazifilm Jud Süss wordt op 09:18-10 eenmalig vertoond in Tuschinski
in het kader van een filmsymposium over oorlogspropaganda van het NIOD, het Centrum
voor Holocaust en Genocidestudies en het Historisch Nieuwsblad. De rechten op de film
historie gesignaleerd oktober 2009
40

41
zijn in bezit van de Berlijnse Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stiftung, die hoge eisen stelt aan
de vertoning: alleen in een wetenschappelijke of educatieve context, dus met een
inleiding (in dit geval door David Barnouw) en geen affiches.
Nazifilm ‘Jud Süss’ draait eenmalig in bioscoop in: Dagblad van het Noorden, 09:11-09,
blz. 7.
• The Rape of Europe
The Rape of Europe is een documentaire van Richard Berge (€ 24,99 op dvd) over de
kunstroof door de nazi’s tijdens W.O. II. De dvd is gebaseerd op gelijknamige boek van
de Amerikaanse historica Lynn Nicholas uit 1994. Bianca Stigter: De documentaire is
oppervlakkig; het onderwerp is te groot voor een film van twee uur. In Amerika is nu een
versie uit met zeven uur extra materiaal. Ook daarin komt Nederland niet voor.
Stigter, B., De nazi-kunstroof in: NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 2.
• The Boy in the Striped Pyjama’s
Recensent Hanneke van den Berg kan zich niet voorstellen dat de auteur van dit boek blij
was met de verfilming ervan (nu op dvd): Het kan haast niet. Vaak duren films lang,
maar hier is het boek in 90 minuten gejast. Dodelijk.
Berg, H. van den, Bijzonder verhaal veel te kort in film in: Dagblad van het Noorden,
09:25-09, blz. 18.
Tentoonstellingen
(TE) Moeder past en meet – OorlogsVerzetsMuseum – Rotterdam – t.e.m.
09:25-10.
Aankondiging in Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2009, blz. 62.
(TE) John Heartfield. Fotografie als wapen - Paleis a.d. Blijmarkt - Zwolle -
t.e.m. 2010:03-01 - zie ook www.museumdefundatie.nl
Advertentie in de Volkskrant, 09:11-09, blz. 36.
(TE) Gewoon de jaren ’40 – Liberty Park – Overloon – t.e.m. 09:31-10 [deze
tentoonstelling was eerder te zien in het Noord-Brabants Museum]
Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2009, blz. 81
(TE) Holocaust by Bullets. The Mass Shooting of Jews in Ukraine 1941-1944 -
Nationaal Monument Kamp Vught - t.e.m. 2010:09-01
Aankondiging in Geschiedenis Magazine, september 2009, blz. 14.
(TE) Seizoen ’40-’45. Voetbal tijdens de Tweede Wereldoorlog -
Verzetsmuseum - Amsterdam - t.e.m. 2010: 11-04.
Bespreking Pinedo, D., Een ontsnappingsroute uit de oorlog in: NRC Handelsblad, 09:01-
05, blz. 9.
• ANNE FRANK
Directeur Hans Westra van het Anne Frank Huis wil bij de 50 ste verjaardag van het Huis in
april 2010 aftreden. Hij was degene die vanuit het actieverleden van de Anne Frank
Stichting het museum op de voorgrond plaatste samen met Anne zelf in plaats van Anne
historie gesignaleerd oktober 2009
41

42
te politiseren. Hij zorgde ervoor dat de naam Anne Frank gedeponeerd werd om
commercialisering ervan te voorkomen.
In een interview geeft hij aan dat het overbrengen van het verhaal van Anne Frank
steeds lastiger wordt omdat jongeren steeds meer context nodig hebben over de oorlog.
De oudere generatie die over de oorlog vertelt, verdwijnt. Allochtone jongeren hebben
minder binding met WO II. We voelen de urgentie om meer te doen op scholen. Zo
hebben we projecten op het vmbo waarbij Turkse en Marokkaanse jongeren zelf worden
ingezet als gids. Dat werkt, maar je moet het blijven voeden.
Op de vraag of het verhaal van Anne Frank toekomstige generaties kan blijven boeien,
geeft Westra aan: We moeten waakzaam blijven. Het verhaal moet elke keer worden
verteld om te strijden tegen discriminatie, racisme en antisemitisme. Ik denk dat meer
dan de helft van de bevolking van Amsterdam bijvoorbeeld niet weet wat er is gebeurd
tijdens de oorlog. Jongeren, zeker ook allochtone jongeren, moeten we steeds meer
uitleggen, steeds meer voeden.
De rechten van de geschriften van Anne Frank, nu beheerd door het Anne Frank Fonds,
vervallen in 2016.
Geel, J. van, Het verhaal van Anne is lastiger over te brengen in: NRC
Handelsblad, 09:10-09, blz. 6.
Publicatie
(BV) Kortholt, B. en C. Tijenk, Anne Frank in kamp Westerbork - de weken na
het dagboek. Hooghalen€ 3,95 (**).
Een boekje over de korte periode dat de familie Frank in kamp Westerbork verbleef van
8 augustus 1944 tot 3 september 1944. Waar woonde de familie?(in strafbarak 67),
waar werkte Anne? (in de batterijsloperij) … Korte informatie aan de hand van een
overzichtstekening van het kamp met toelichtingen, aangevuld met uitspraken van
overlevenden die contact gehad hebben met de familie Frank.
Hoe het de familie Frank - en de andere onderduikers uit Het Achterhuis - vergaan is na
Westerbork wordt als afsluiting van dit rijk geïllustreerde boekje zakelijk en informatief
uiteengezet.
CvdK
(BV) Lee, C.A., Anne Frank 1929-1945. Het leven van een jong meisje. De
definitieve biografie. Balans, € 19,95. Uitgebreide herdruk van Pluk rozen en
vergeet mij niet. Anne Frank 1929-1945.
Bespreking door David Barnouw Nog meer van wat we al weten in: NRC Handelsblad,
09;19-06, blz. 10.
Bespreking door Hans Renders, Ze zou nu tachtig worden in: Vrij Nederland, 09:12-09,
blz. 70-71.
• INDONESIË
In Roermond vond op 09:07-09 de Nationale Indië Herdenking plaats van zo’n 6200
militairen die tussen 1945 en 1962 sneuvelden in Nederlands-Indië en Nieuw-Guinea.
Minister Verhagen woonde de herdenking bij.
In zijn toespraak gaf minister Verhagen aan dat Nederland te weinig aandacht en respect
heeft gehad voor de soldaten die in de toenmalige koloniën vochten. Het respect dat u
historie gesignaleerd oktober 2009
42

43
toekwam kreeg u niet. Er wachtte u na de oorlog geen warm welkom. In Nederland was
iedereen bezig met de wederopbouw en de verwerking van de eigen oorlogservaringen.
‘Te weinig respect voor Indiëgangers’ in: Dagblad van het Noorden, 09:08-09, blz. 5
• Algemeen
11 TIJD VAN TELEVISIE EN COMPUTER
1950-HEDEN
Tsjernobyl, 1986:26-04, en Nederland
In het Historisch Nieuwsblad gaat Franka Hummels na hoe Nederland voorbereid was en
reageerde op de kernramp in Tsjernobyl op 26 april 1986.
Hummels, F., Er waren niet eens stralingsmeters. De Nederlandse reactie op de
kernramp in Tsjernobyl in: Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 40-46 [met
kaartje van de radioactieve wolk].
Publicaties
(BV) Declerck, L. (ed.), Les agendas conciliaires de Mgr. J. Willebrandts. Peeters
[agenda’s van Mgr. Willebrands 1963-1965].
Bespreking door Herman Amelink Verhelderend kijkje in de krochten van het Vaticaan in:
NRC Handelsblad, 09:02-09, blz. 2.
(BR) Fontaine, A. Het rode gevaar. De geschiedenis van de Koude oorlog. Mets
en Schilt, van € 49,90 voor € 12,50.
Steven Sterk - Utrecht.
(BV) Müller, J., Op missie. De Uruzgan-veteranen: het avontuur, de angst en de
thuiskomst. NRC Boeken, € 17,50.
Advertentie in NRC Handelsblad, 09:04-09, blz. 17 [Cultureel Supplement].
Bespreking door Menno Steketee Nog steeds nachtmerries over een dode dromedaris in: NRC
Handelsblad, 09:18-09, blz. 6 [Boeken].
(BV) Roelen, N., Soldaat in Uruzgan. Carrera, € 17,90.
Bespreking door Addie Schulte Voor soldaat geen plek in land van dominee en koopman in:
Dagblad van het Noorden, 09:15-09, blz. 18.
(BV) Samelink, Th. (ed.), You will be called Repairer of the Breach. The diary of
J.G.M. Willebrands 1958-1961.
Bespreking door Herman Amelink Verhelderend kijkje in de krochten van het Vaticaan in:
NRC Handelsblad, 09:02-09, blz. 2.
Tentoonstellingen
(TE) Taal om beeld. Lucassen, Van Alphen, Maet - Museum Belvédère -
Heerenveen - t.e.m. 09:11-10 - zie ook www.museumbelvedere.nl.
Bespreking Dirk Limburg ‘Ik zie de mens als een mislukt product’ in: NRC Handelsblad, 09:29-08,
blz. 6.
(TE) Jong in Groningen. Kunst uit de periode 1945-1975 - Groninger Museum -
historie gesignaleerd oktober 2009
43

44
Groningen - t.e.m. 09:29-11. Bij de tentoonstelling verscheen een boek van
Henk van Os met dezelfde titel: NAi Uitgevers, € 22,50.
Pieter Kottman in gesprek met de inrichter van de tentoonstelling Henk van Os:
‘Vernieuwzucht is te dominant’ in: NRC Handelsblad, 09:25-06, blz. 10.
Aankondiging in NRC Handelsblad, 09:26-06, blz. 17 [Cultureel Supplement].
Bespreking I. Pietersma Uit de schaduw van De Ploeg in: Dagblad van het Noorden,
09:26-06, blz. 25.
Bespreking Eric Bos Verkeerde kunst in: Dagblad van het Noorden, 09:18-09, blz. 27.
(TE) Binnenstebuiten - Paleis aan de Blijmarkt - Zwolle - t.e.m. 2010:03-01
[schilderijen van voornamelijk mannen van Herman Gordijn].
Aankondiging in NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 15 [Cultureel Supplement].
Bespreking door Marion Groenewoud ‘Ik raak nooit gewend aan ouder worden’ in: Dagblad van het
Noorden, 09:21-09, blz. 7.
(TE) Seid bereit, immer bereit! - TwentseWelle - Enschede - t.e.m. 2010:28-02
[over de DDR].
Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 80-81.
• Politiek Nederland: actueel
Parlementaire perstribune 150 jaar
Tot 1859 had de familie Belinfante het alleenrecht om voor de Staatscourant verslag te
doen van Kamervergaderingen. Publicatie kon pas na goedkeuring door de minister van
Binnenlandse Zaken. In 1859 wist de journalist Izaak Lion dit monopolie te doorbreken.
Pas na de afschaffing van het dagbladzegel in 1869 werd het wat drukker op de
perstribune: in 1880 waren er vijftien stoelen voor de pers gereserveerd. Nu is dat de
eerste rij van het balkon: 22 tafeltjes met elk twee plekken.
Dirks, B., Lege tribune maakt moe in: de Volkskrant, 09:02-09, bl\z. 28-29.
Provinciale verkiezingen 2011
Rita Verdonk heeft bekendgemaakt dat haar partij niet deel zal nemen aan de
verkiezingen voor de Provinciale Staten in 2011 en dus niet zal proberen een zetel te
veroveren in de Eerste Kamer. Als reden geeft zij op dat TON de provincies wil
afschaffen.
Meijer, R., Partij Verdonk wil niet in Eerste Kamer in: de Volkskrant, 09:02-09, blz. 2.
Burgemeesters
[zie Historie Gesignaleerd, september 2009, blz. 43-44]
Het Nederlands Genootschap van Burgemeesters wil niet dat een burgemeester na drie
termijnen van zes jaar een gemeente gedwongen moeten verlaten.
Burgemeesters: duur aanblijven niet limiteren in: NRC Handelsblad, 09:03-09, blz. 2.
Prinsjesdag
In een brief aan de Tweede Kamer heeft premier Balkenende bericht dat de media dit
jaar tot Prinsjesdag moeten wachten tot ze de Miljoenennota krijgen. De Kamerfracties
krijgen wel vier dagen eerder onder geheimhouding vijf exemplaren.
Dirks, B., Pers krijgt begroting niet voor Prinsjesdag in: de Volkskrant, 09:04-09, blz. 3.
De Parlementaire Pers Vereniging heeft bij monde van Jos Heymans, de voorzitter,
teleurgesteld gereageerd: Wij vrezen dat journalisten onvoldoende tijd hebben om de
stukken te lezen. Het was niet voor niets dat de pers de begrotingsstukken altijd op
vrijdag kreeg.
Embargoregeling stuit op verzet in: de Volkskrant, 09:08-09, blz. 27.
Enkele citaten uit de Troonrede:
• De huidige tijd vraagt om vastberadenheid en bereidheid tot verandering.
historie gesignaleerd oktober 2009
44

45
• Wij hebben elkaar en ons land veel te bieden door in saamhorigheid vast te
houden aan de traditie van vrijheid, verantwoordelijk burgerschap en een actieve
Europese en internationale opstelling.
• In deze moeilijke tijd acht de regering het van belang te blijven werken aan een
samenleving waarin mensen zich met elkaar verbonden weten, in vrijheid elkaar
respecteren en samen verantwoordelijkheid dragen.
• Ons land staat voor een uitzonderlijke, maar geenszins onmogelijke opgave. Met
vastberadenheid en met de bereidheid tot verandering kunnen wij de kansen
benutten voor een economisch en sociaal krachtig Nederland.
Troonrede in: NRC Handelsblad, 09:15-09, blz. 8.
Leerstoel Integratie en Openbaar Bestuur
Jacques Wallage is aangesteld als bijzonder hoogleraar Integratie en Openbaar Bestuur
bij de Rijksuniversiteit Groningen. Hij zal zich bezighouden met het functioneren van het
openbaar bestuur in de multiculturele samenleving.
Mensen in: de Volkskrant, 09:09-09, blz. 24.
Gemeenteraadsverkiezingen 2010
De Islam Democraten - nu met één zetel in de gemeenteraad van Den Haag - denkt aan
deelname in 2010 aan de gemeenteraadsverkiezingen in Den Haag, Rotterdam en
Utrecht. De partij zet zich o.m. in voor ruimte voor gebedshuizen, rentevrij bankieren en
islamitische begraafplaatsen.
Bol, B. van der, Partij moslims in drie steden in: NRC Handelsblad, 09:10-09, blz. 6.
PVV
PVV steunt de linkse partijen in de strijd tegen verhoging van de AOW. Hoe zit dat. Frank
van den Heuvel analyseert de relatie van het populisme met de autochtone lagere
klasse: de PVV is economisch links en cultureel rechts. De voormalige linkse
arbeidersklasse heeft zich afgewend van de traditionele linkse partijen, die vervreemd
zijn van de achterban. De partij roept nationale waarden op, nationale trots. In
Nederland sprong eerst de SP, ook economisch links en cultureel rechts, in het gat.
Wilders heeft het gat benoemd en vergroot. De arbeidersklasse, onzeker en angstig voor
het nieuwe en onbekende, ziet dat de wereld groot en onoverzichtelijk wordt. Ze zoekt
houvast en overzicht.
Heuvel, F. van den, Sjekkie en 65 jaar zijn heilig in: de Volkskrant, 09:12-09, blz. 9.
Op de vraag waarom er in Duitsland geen Wilders is en het rechts-populisme er
nauwelijks populair is, antwoordt een journalist van de Süddeutsche Zeitung: Daarvoor is
de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in dit land nog te levendig en een journalist
van Die Zeit: Een figuur als Wilders kan hier niet landen. Zijn ideeën worden als een
vorm van vreemdelingenhaat beschouwd en vreemdelingenhaat is taboe. Wat
Nederlanders niet doen, doen Duitsers wel: vreemdelingenhaat verbinden met de nazi’s.
Onkenhout, P., Gerd Wilders kan niet landen in Duitsland in: de Volkskrant,
09:24-09, blz. 33.
In NRC Weekblad wordt verslag gedaan van interviews met twintig actieve PVVaanhangers
en van een onderzoek door bureau Synovate onder 300 PVV-stemmers en
300 overige stemgerechtigden.
Synovate concludeert dat het aandeel laagopgeleiden onder PVV-kiezers nog steeds
groter is dan onder niet-PVV-stemmers. De PVV-stemmers zijn eensgezind als het gaat
om het stopzetten van de immigratie en het afdwingen van assimilatie, ze vinden de
vrijheid van meningsuiting belangrijker dan de vrijheid van godsdienst, ze willen
strengere en hogere straffen voor criminelen, ze vinden dat Nederland te veel macht
weggeeft aan Europa en ze vinden Turkije bij de EU ondenkbaar, dan zou Nederland
overspoeld worden door arme Turken. Rijk en arm voelen zich gepakt: arm kan bijna niet
rondkomen, rijk wordt bestolen via de belastingen. Het probleem is niet de recessie,
maar de regering: het geld verdwijnt in een bodemloze put: asielzoekers,
historie gesignaleerd oktober 2009
45

46
ontwikkelingshulp, de Europese Unie, Polen, Bulgaren, Roemenen, de JSF, de Betuwelijn,
Uruzgan, de publieke omroep, de kinderbijslag, de banken, de euro, de verkwistende
managers in onderwijs en zorg… Solidariteit is een vies woord, synoniem aan diefstal. Er
spreekt teleurstelling uit over het huidige kabinet, het poldermodel en de
partijdemocratie. Er is sprake van een gezagscrisis.
De vergelijking tussen de PVV-kiezers en de niet-PVV-stemmers levert op dat er
overeenstemming bestaat o.m. op de onderdelen niet bezuinigen op onderwijs, tegen
versoepeling van het ontslagrecht en beperking van de hypotheekaftrek. De verschillen
hebben o.m. betrekking op de immigratie, de ontwikkelingshulp en de politici als
zakkenvullers.
Derix, S., W. Luyendijk en J. Mat Waarom Wilders in: NRC Weekblad, 09:23-09, blz. 10-
17.
Franz Müntefering (partijvoorzitter Duitse SPD) over Wilders en geestverwanten: Ze
proberen de maatschappelijke problemen op minderheden af te wentelen. Daarmee
staan ze in een oude, racistische traditie. In Duitsland en in Europa moet niemand bang
hoeven te zijn om vanwege zijn huidskleur of religie aan de kant te worden geschoven.
Matthias Geis, politiek commentator van Die Zeit: Een figuur als Wilders kan hier
(Duitsland) niet landen, Zijn ideeën worden als een vorm van vreemdelingenhaat
beschouwd en vreemdelingenhaat is taboe.
Bernhard Wessels van het Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung: een Duitse
Partij voor de Vrijheid (niet nazi, wel tegen de islam) kan geen vaste voet in Duitsland
krijgen. De consensus is zo breed dat ook van zo’n partij zou worden gezegd: het zijn
vreemdelingenhaters. Hij kan zich ook niet voorstellen dat in Duitsland een partij
opgericht wordt zonder leden en met maar één leider: Dat is het Führerprinzip. Een partij
zonder leden en zonder interne democratie zou in Duitsland niet kunnen. Dat is in 1949
in de grondwet vastgelegd.
Broer, Th. en M. van Weezel, Waarom er geen Duitse Wilders is. Moslims zijn geen issue
in Duitsland in: Vrij Nederland, 09:26-09, blz. 44-48.
Tweede Kamer-enquête
Vrij Nederland deed een onderzoek onder Tweede Kamerleden met als conclusie dat er
weinig animo bestaat voor structurele veranderingen in het functioneren van de Kamer.
Aan de enquête deden 53 Kamerleden mee (35%), vanuit alle partijen behalve de PVV.
Opvallend is dat de Kamerleden sterk gericht zijn op de eigen partij - in de fracties van
PvdA, SP en VVD vindt 60 tot 75% zich in de eerste plaats representant van de mensen
die op hun partij gestemd hebben SGP-fractievoorzitter Van der Vlies is hierover
verbaasd: We zijn een volksvertegenwoordiging … als Kamerlid vertegenwoordig je het
volk … Het is zorgelijk dat zo weinig Kamerleden zich daarvan bewust lijken te zijn.
Hoogleraar Leyenaar vindt dat deze keuze van Kamerleden getuigt van dedain voor de
burger. De tijden zijn veranderd. Burgers willen meer betrokken worden bij de politieke
besluitvorming. Ook verbaast zij zich erover dat Kamerleden zich niet een representant
voelen van degenen die een voorkeurstem op hen uitgebracht hebben. De
verpersoonlijking van de politiek wordt nog niet weerspiegeld in de taakopvatting van de
parlementariërs.
Tweederde van de bevraagde Kamerleden is van mening dat de samenstelling van de
Kamer zodanig is dat de samenleving zich daarin op een goede manier vertegenwoordigd
kan voelen. Over fractiediscipline zijn Kamerleden van de coalitiepartijen en van de
oppositie het eens: meestal of altijd effectief en essentieel (85%) of vaak onmisbaar
(73%).
Onderzoek in de pers leverde op dat de 7,1% van de Kamervragen gebaseerd is op
berichtgeving in de Telegraaf, 3,8% in de Volkskrant en 2,7% in het Algemeen Dagblad.
En dat het meest zichtbaar in de pers zijn : 1 Wilders (702 artikelen), 2 Verdonk (301), 3
Rutte (210).
Hans Nooten (PvdA-fractievoorzitter Eerste Kamer) maakt zich in een commentaar
zorgen over de kwaliteit van de democratie en dan met name de druk van de populisten
om meer naar het volk te luisteren. Als politicus sta je niet achter het volk, je staat voor
historie gesignaleerd oktober 2009
46

47
het volk. Je wordt niet gekozen omdat je luistert, maar omdat je iets te vertellen hebt.
Als je alleen wilt luisteren, ga je maar de hulpverlening in.
De enquête leverde weer de nodige lijstjes op. Wie vinden de Kamerleden (de 53) …
• Het beste Kamerlid: 1 Pechtold, 2 Van der Vlies en 3 Halsema
• Het slechtste Kamerlid: 1 Verdonk, 2 ex aequo Graus en Kant en 3 ex aequo
Agema en Wilders
• De beste minister: 1 Hirsch Ballin, 2 Bos, 3 Eurlings
• De slechtste minister: Van Middelkoop, Cramer, Van der Hoeven
De volledige versie van het onderzoek is in te zien op www.vn.nl.
De VN-auteurs hebben nog wel enige tips voor de Kamerleden, die niet willen
veranderen:
• De burger minder naar de mond praten: door je niet te laten gijzelen door
populistische bangmakerij
• Door minder beloften te doen die men niet kan nakomen
• Door minder gedetailleerde regeerakkoorden te sluiten
• Door geen schot hagel aan Kamervragen af te vuren, maar de belangrijkste
onderwerpen aan te pakken
• Door politieke leiders van de regeringspartijen voortaan niet in het kabinet te
laten plaatsnemen maar in de Kamer
• Of de weg te effenen voor een minderheidskabinet onder een visionaire ministerpresident,
vertrouwend op wisselende Kamermeerderheden.
Broer, Th., S. Derkzen en Th. Niemantsverdriet, Makke leeuw, brullend lam in: Vrij
Nederland, 09:12-09, blz. 20-35.
Algemene beschouwingen
Enkele uitspraken:
• CDA: Buitenlanders die zich hier willen vestigen, dienen minimaal een diploma
van een beroepsopleiding te hebben.
• PvdA: Alle werklozen moeten na uiterlijk één jaar werk krijgen aangeboden. Dat
kan betaald werk zijn, een opleiding of vrijwilligerswerk.
• SP: Banken die door de crisis hun hand moesten ophouden bij de Staat, moeten
over hun winst een extra heffing betalen.
• VVD: De rijksoverheid moet flink afslanken: van dertien departementen naar acht,
35.000 banen geschrapt, een Eerste Kamer met 25 leden minder en een Tweede
Kamer met 50 leden minder. En extra banen bij politie en onderwijs.
• PVV: Iedere moslima die een hoofddoekje wil dragen moet daarvoor een
vergunning aanvragen. Deze kopvoddentax kost duizend euro per jaar.
• PvdD: Premier Balkenende moet het voortouw nemen in een campagne voor één
vleesvrije dag per week.
Proefballonnen van zes politieke partijen in de Tweede Kamer in: Dagblad van het
Noorden, 09:17-09, blz. 5.
Defensiekosten
Nederland heeft in 2008 per inwoner 500 euro besteed aan defensie. In 2000 was dat
421 euro, een stijging van 18,5%. Die stijging is minder is dan de inflatie in deze
periode.
Defensie kost per inwoner 500 euro in: NRC Handelsblad, 09:23-09, blz. 2.
Citaten
Het is ronduit beschamend dat Nederland niet één gekozen bestuurder telt. Martin
Sommer in:
Sommer, M., Luisteren naar de kennis van het volk in: de Volkskrant, 09:01-09, blz. 9.
Als je bestuurt, kun je niet vasthouden aan dogma’s. Jef Kleijnen, SP-dissident in
Valkenburg in:
Niemantsverdriet, Th., Socialistenvetes. Is de SP wel klaar om te besturen? in: Vrij
Nederland, 09:05-09, blz. 11.
historie gesignaleerd oktober 2009
47

48
Politiek-correcte taal lijkt tolerant, maar is in feite neerbuigend. Tegen de minderheid
wordt gezegd: jullie zijn zo zielig dat we onze normale omgangsvormen in de ijskast
zetten en jullie met fluwelen handschoenen aanpakken. Slavoj Zizak in:
Giesen, P., Een gematigde doemdenker in: de Volkskrant, 09:18-09, blz. 26.
De doorsnee-Nederlander is niet zozeer een monarchist, maar een orangist, L.J. Giebels
in:
Giebels, L.J., Nederlanders zijn vooral orangist, geen monarchist in: NRC Handelsblad,
09:19-09, blz. 9 [Opinie & Debat].
In Nederland is er een extreem gebrek aan leidende figuren. Rob Wijnberg,
filosoof/schrijver in:
Donkers, S. en M. Martijn, Engagement, of toch weer disco-idealisme. De netwerkidealisten
in: Vrij Nederland, 09:19-09, blz.29.
Publicatie
(BV) Chavannes, M., Niemand regeert. NRC Boeken, € 19,90.
Aankondiging in de Volkskrant, 09:18-09, blz. 33.
Bespreking door Anet Bleich De Kamerleden leven op een andere planeet in: de
Volkskrant, 09:25-09, blz. 34.
• Politiek internationaal: actueel
Europees Hof voor de Rechten van de Mens
Een rapport heeft aangegeven dat de uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten
van de Mens in Straatsburg slecht nageleefd worden. Van de 47 aangesloten Europese
landen slagen er 36 niet in om binnen redelijke termijn gevolg te geven aan de
uitspraken die bindend zijn. Daar hoort volgens rapporteur Pourgourides ook Nederland
toe.
‘Meeste lidstaten negeren uitspraken mensenrechtenhof’ in: NRC Handelsblad, 09:12-09,
blz. 5.
Verenigde Naties
Secretaris-generaal van de VN Ban Ki-moon heeft prinses Máxima benoemd tot zijn
speciale pleitbezorger voor financiële en ontwikkelingszaken. Zij zal zich wereldwijd
inzetten om financiële diensten voor iedereen toegankelijk te maken.
Máxima adviseur Ban Ki-Moon in: Dagblad van het Noorden, 09:22-09, blz. 5.
De Bulgaarse diplomaat Irina Bokova is bij de vijfde stemronde in de raad van bestuur
van de Unesco als nieuwe chef van de Unesco gekozen met 31 stemmen. De andere
kandidaat de Egyptenaar Hosni kreeg 27 stemmen.
Bulgaarse wint felle strijd om toppost Unesco in: NRC Handelsblad, 09:23-09, blz. 4.
Onder voorzitterschap van Obama heeft de Veiligheidsraad van de VN een resolutie
aangenomen waarin alle landen worden opgeroepen te werken aan een kernwapenvrije
wereld. Voor het eerst sinds de oprichting werd een vergadering van de Veiligheidsraad
geleid door een president van de Verenigde Staten. Ban Ki-Moon sprak van een historisch
moment dat de resolutie unaniem aangenomen werd, een moment dat een verse start
biedt naar een nieuwe toekomst.
Staten die het non-proliferatieverdrag nog niet ondertekend hebben worden in resolutie
1887 opgeroepen dit alsnog te doen: India, Pakistan, Israël en Noord-Korea. Israël
ontkent overigens over kernwapens te beschikken.
V-raad wil wereld zonder kernwapens in: de Volkskrant, 09:25-09, blz. 1,
De Noorse oud-premier Jagland is gekozen tot secretaris-generaal van de Raad van
Europa voor een periode van vijf jaar.
Noor Jagland leidt Raad van Europa in: NRC Handelsblad, 09:30-09, blz. 4.
historie gesignaleerd oktober 2009
48

• DE WATERSNOOD
49
De Storm
In de ANWB Kampioen een verslag van een bezoek aan de filmset van de nieuwe
Nederlandse speelfilm De Storm van regisseur Ben Sombogaart, die op 09:17-09 in
première gaat. Zie ook: www.destormdefilm.nl
Feldmann, C., Ooggetuige van De Storm in: ANWB Kampioen, september 2009, blz. 58-
60.
Coen van Zwol in NRC Handelsblad: je verwacht een ronkend nationaal epos waarin
Nederland zich onder begeleiding van een loeinummer van Blöf (Geef Niet Op!) van zijn
beste kant laat zien. Maar integendeel:solidariteit en eensgezindheid zijn in dit epos van
Ben Sombogaart ver te zoeken. De Zeeuwen tonen zich van hun beroerdste kant. De film
benadrukt dat mensen tijdens rampen helemaal niet solidair zijn, ook niet in 1953. In de
film wordt het geweld van de overstroming met computereffecten adembenemend in
beeld gebracht.
Sombogaart gebruikt in zijn films de recente geschiedenis als achtergrond voor zijn
drama’s: de Tweede Wereldoorlog (De Tweeling), de naoorlogse emigratie (Bride Flight)
en nu de Watersnoodramp. Sombogaart: Ik hou van geschiedenis. Veel leuker dan het
hier en nu, je kunt een andere, eigen wereld maken. heerlijk om 1953 te herscheppen en
daarin te mogen rondsjouwen.(…) Je moet als filmmaker historisch correct te werk gaan,
maar mag ermee spelen, zodat het niet stoffig wordt.
Zwol, C. van, Tegen de stroom in in: NRC Handelsblad, 09:04-09, blz. 14 [Cultureel
Supplement].
In de Volkskrant doet Ben Sombogaart verslag van de productiewijze van De Storm in
een interview met Jan Pieter Ekker (zie voor enkele uitspraken: didactiek/films). Die
sprak ook met hoofdrolspeelster Sylvia Hoeks. In CJP deze week een interview met Katja
Herbers, die ook een rol speelt in de film. Op de vraag of ze zich in de geschiedenis van
1953 verdiept heeft, antwoordt ze: Ik heb beelden gezien van de watersnoodramp. Die
ramp is zo gruwelijk geweest, echt een tsunami in Zeeland. De generatie van nu staat
daar niet meer bij stil.
Ekker, J.P., ‘Niets mag afleiden of opvallen’ in: de Volkskrant, 09:11-09, blz. 20-21.
Vleugels, A., Tot je enkels in het water in: de Volkskrant, 09:11-09, blz. 30.
In Vrij Nederland komt het scenario-duo Marjolein Beumer en Rik Launspach aan het
woord over hun scenario voor de film De Storm. Na zeven jaar zoeken naar financiering
besloot Launspach het script om te werken tot de roman 1953 (De Bezige Bij). Reden dat
de film er uiteindelijk toch is gekomen, heeft volgens Launspach met het onderwerp te
maken. Over de Tweede Wereldoorlog zijn talloze films gemaakt, maar over de
watersnoodramp bestond nog geen film,. Terwijl die gebeurtenis de Hollandse ziel
getekend heeft. Grote woorden, ik weet het, maar wij vonden dat dit verhaal verteld
moest worden.
Kaan, M., Net niet verdronken in: Vrij Nederland, 09:12-09, blz. 74.
De film De Storm is in Vlissingen voorvertoond aan 400 mensen, die voor 1953 geboren
waren. Regisseur Sombogaart leidde in en zei dat hij de film met respect voor het leed
dat veel mensen aan den lijve ondervonden hebben gemaakt heeft. Scenarioschrijver
historie gesignaleerd oktober 2009
49

50
Launspach benadrukte dat het verhaal een metafoor is voor verdriet en verlies. Na afloop
van de vertoning volgde geen applaus en de meeste bezoekers verlieten stil de zaal. Een
hulpverleenster van destijds melde dat de film weinig met de echte werkelijkheid te
maken heeft. Die was veel gruwelijker. Vooral was het water steenkoud. De zoektocht
van Julia in het water was feitelijk onmogelijk. Wat ik beleefde kan geen film uitdrukken.
Een medewerkster van het Watersnoodmuseum vond het jammer dat de nadruk zo lag
op Zeeland, terwijl meer dan de helft van de slachtoffers in Zuid-Holland en West-
Brabant omkwamen. Ze stoorde zich aan een verdronken vrouw in Walcherse
klederdracht, omdat Walcheren niet zo zwaar getroffen werd. Kees Slager, de auteur van
het boek De Ramp (2003), bevestigde dat het zeewater in februari 1953 een
temperatuur van net even boven nul had en dat gaan zwemmen in het water gelijk stond
aan zelfmoord.
Freriks, K., ‘Wat ik toen beleefde, kan geen film uitdrukken’ in: NRC Handelsblad, 09:14-
09, blz. 8.
In zijn recensie van de film geeft André Waardenburg in NRC Handelsblad de film drie
sterren en ook de andere recensenten zijn het daar roerend mee eens. Waardenburg
noemt het scenario zwak, maar het wordt gered door hoofdrolspeelster Sylvia Hoek. De
sterkste stukken in de film noemt Waardenburg de dijkdoorbraak en de historische
beelden aan het eind (waardoor je beter de omvang en de impact van de stormvloed
voelt. Deze fragmenten emotioneren meer dan de rest van de film). Eigenlijk, zo stelt
Waardenburg, gaat De Storm niet over de watersnoodramp, die vormt slechts het
historische decor voor een vertelling waarin de Zeeuwen er niet al te best vanaf komen.
Het is een egoïstisch benepen volkje, weinig solidair met mensen die afwijken van de
norm.
Pauline Kleijer in de Volkskrant wijst op de voortvarende start en het haperende vervolg
van de film. Door de zoektocht naar de baby wordt de ramp bijzaak en gaat het verhaal
op een soap lijken. Hier gaat het om een cruciale zwakte in het scenario. In de poging de
ramp terug te brengen tot menselijke proporties delft de geschiedenis het onderspit. De
keuze voor één hoofdpersoon is een verkeerde. (…) Onnodige flashbacks, karikaturale
karakters en een plichtmatige epiloog maken De Storm tot een visueel indrukwekkende
teleurstelling.
M.K. in de Spits vindt de openingsbeelden groots en meeslepend en vindt de climax 20
jaar na dato bevredigend, maar wat er tussen zit is niet overtuigend. Met name door de
vele herhalingen van zetten tijdens de zoektocht, waardoor de vaart uit het verhaal
verdwijnt. Bijrollen worden houterig en gekunsteld gespeeld. Een strakker script was
voor het middenstuk nodig geweest, dan was De Storm een betere film geweest.
Bart van der Put prijst in zijn recensie in het Dagblad van het Noorden het eindresultaat
gelet op het beperkte budget. Hij is blij dat de film geen plat polderspektakel geworden is
voor een jong publiek.
Waardenburg, A., De Storm gaat te snel liggen in: NRC Handelsblad, 09:116-09, blz. 10.
Kleijer, P., Mooi beeld, zwak verhaal in: de Volkskrant, 09:17-09, blz. 19.
M.K., Drama en spektakel aan de Zeeuwse kust in: Spits, 09:17-09, blz. 19.
Put, B. van der, Met het tij sfeervol tegen in: Dagblad van het Noorden, 09:17-09, blz. 19.
Inmiddels hebben al meer dan 135.000 mensen de film gezien. Op 24 september werd
het 100.000ste kaartje verkocht. Dat levert een Gouden Filmtrofee op.
Stormloop op De Storm in: Spits, 09:25-09, blz. 24.
Publicatie
(AR) Pré, R. du, ‘Goh pa, hoe was die ramp?’ in: de Volkskrant, 09:23-09, blz.
26-27. (*)
De speelfilm De Storm maakt heel wat los in Zeeland. In dit artikel korte
herinneringen van ooggetuigen, maar vooral informatie over de stille verwerking van de
ramp: niet meer over praten als Zeeuwse karaktertrek en God heeft dit gewild.
historie gesignaleerd oktober 2009
50

• HAVEN VAN ROTTERDAM
51
Op 4 september 2009 werd de 32 ste editie van de Wereldhavendagen feestelijk geopend.
Tevens presenteerde het Havenbedrijf de halfjaarcijfers. Duidelijk zijn de gevolgen van
de crisis: de overslag daalde in de eerste zes maanden van 2009 in vergelijking met
dezelfde periode in 2008 met 13,4%. Maar het marktaandeel van de haven in de regio
van Le Havre tot Hamburg steeg naar 37,1 %, voor het eerst in acht jaar. Dit wijst erop
dat Rotterdam in deze recessie minder goederenvolumes heeft zien verdwijnen dan zijn
Europese concurrenten Antwerpen en Hamburg. Ondanks de crisis gaan alle grote
investeringen in de Rotterdamse haven - inclusief de aanleg van de Tweede Maasvlakte -
onverminderd door: het gaat om een bedrag van 15 miljard euro tot 2015. In 2010
wordt gestart met de bouw van een kade voor de eerste containerterminal, waar in 2013
de eerste schepen moeten kunnen afmeren.
Depuydt, P., Haven Rotterdam investeert verder ondanks de recessie in: NRC
Handelsblad, 09:05-09, blz. 19.
• ANNIE M.G. SCHMIDT
Otje
Vanaf 20 maart tot en met 6 juni 2010 speelt in de theaters Otje, een swingende
muziekvoorstelling voor 6+. Voor informatie: www.theaterfamilie.nl.
Otje 6+ in: Kampioen Uitgids 2009-2010, blz. 13.
Bibliografie
Al eerder werd in Historie Gesignaleerd melding gemaakt van de bibliografie van het
werk van Annie M.G. Schmidt die door Marcel Raadgreep samengesteld werd. In zijn
bespreking schrijft Toin Duijx: Vaak is een bibliografie nogal een saai boek, waarin je iets
opzoekt en daarna weer in de kast als naslagwerk zet. Deze bibliografie is echter, mede
door de erg mooie uitvoering van het boek met zeer veel kleurenillustraties, ook een
boek dat je gewoon wilt doorbladeren en je doet verbazen over wat onze grootste
kinderboekenschrijfster (om het even tot die publicaties te beperken) allemaal heeft
geschreven. In zijn recensie noemt Guus Luijters de bibliografie één groot,
enthousiasmerend avontuur.
(BV) Raadgreep, M., Ik krijg zo’n drang van binnen. Bibliografie van het werk
van Annie M.G. Schmidt. Uitgeverij De Wombat, € 49,95.
Bespreking door Toin Duijx Een geweldig naslagwerk en een bron van herkenning: een bibliografie
van Annie M.G. Schmidt in: Literatuur zonder leeftijd, zomer 2009, nr. 79, blz. 146-148
Bespreking door Guus Luijters Was ‘Abeltje’ eerst een hoorspel? in: Dagblad van het Noorden,
09:25-09, blz. 26.
historie gesignaleerd oktober 2009
51

52
Jip en Janneke in het Perzisch
In 1984 kwam Simin Rafati vanuit Iran naar Nederland. Haar man had hier werk
gevonden. Zij leerde Nederlands en kreeg van de juf van de school van haar dochter de
tip om thuis Jip en Janneke voor te lezen. Zelf genoot ze van de verhalen en ze besloot
ze te gaan vertalen in het Perzisch.
Boeken in Iran moeten door de keuring bij het Ministerie van Islamitische Begeleiding.
Sinterklaas in de boeken bleek geen probleem. Het hond Takkie wel, want honden zijn in
de islamitische wereld onrein en horen niet zo maar het huis binnen te wandelen. Rafati
wilde dat niet veranderen omdat je zo aan Iraanse kinderen duidelijk kunt maken dat in
andere landen anders met dieren omgegaan wordt. Ook de illustraties van Fiep
Westendorp kwamen door de keuring. Op de vraag of de verhaaltjes van Jip en Janneke
niet zo oer-Hollands zijn dat ze onbegrijpelijk zijn voor andere kinderen, antwoordt Rafati
dat de verhalen juist herkenbaar zijn voor kinderen, het gaat om universele
kinderervaringen. De boeken - alle vijf delen - zijn uitgegeven door uitgeverij Ney in
Teheran in een oplage van 2000 exemplaren, waarvan de Nederlandse ambassade er 500
van gekocht heeft om uit te delen tijdens de receptie vanwege een nieuw locatie van de
ambassade. Er is echter één probleem: er is niets geregeld over de rechten op de tekst
en op de illustraties; uitgeverij Querido weet nergens van…
Huisman, C., Jip en Janneke in Iran in: de Volkskrant, 09:29-09, blz. 25.
• SURINAME EN DE ANTILLEN
Toekomst Antillen
Saba wil direct uit het Antilliaans staatsverband stappen. De Eilandraad van Saba wil de
discussie over opheffing van het Antilliaans staatsverband niet meer afwachten en
meteen onderdeel worden van Nederland. De directe aanleiding is het besluit om begin
volgend jaar toch nog landelijke verkiezingen te houden voor de Antillen. Saba vreest
voor verdere vertraging van de opname bij Nederland omdat daarvoor tweederde
meerderheid in de Staten nodig is. De drie eilanden die bij Nederland komen hebben in
de Staten weinig invloed door dominerende Curaçaose politieke partijen.
Saba wil meteen uit Antillen stappen in: NRC Handelsblad, 09:01-09, blz. 2.
In een brief aan premier Balkenende meldt Saba dat het per direct uit de Nederlandse
Antillen stapt. Volgens staatssecretaris Bijleveld kan dat juridisch niet. Wel zou Nederland
al wat taken kunnen overnemen. Volgens Saba kan het wel op basis van internationaal
recht.
Saba stapt uit de Antillen in: Dagblad van het Noorden, 09:02-09, blz. 5.
De politieke steun voor de verzelfstandiging van Curaçao en Sint Maarten in de Tweede
Kamer brokkelt af. De SP vindt dat de eilanden in 2010 er nog niet klaar voor zijn. SP’er
Van Raak - na een werkvakantie op Curaçao – We bouwen een huis op drassige grond,
dat is zeer onverstandig. Zijn inziens moet het eiland eerst meer investeren in zorg,
onderwijs en bestuur, alvorens er gesproken kan worden over autonomie.
De Kamer was bij het sluiten van het akkoord nog unaniem. Als eerste haakte de PVV af
(geen cent naar de Antillen), vervolgens de VVD (na het schrappen van de juridische
aanwijzingsbevoegdheid waarmee Nederland opsporing en vervolging van strafbare
feiten op Curaçao en Sint Maarten kan bevelen) en nu ook de SP.
Keken, K. van, Steun opheffen Antillen kalft af in: de Volkskrant, 09:02-09, blz. 1.
historie gesignaleerd oktober 2009
52

53
In een vraaggesprek met Henk Kamp in zijn kantoor op Bonaire typeert hij zijn opvatting
over de integratie van de BES-eilanden in de Nederlandse overheidsstructuur:
Nederlandse aanpak, met oog voor de lokale omstandigheden. Medewerkers van de
verschillende ministeries werken aan de transitie met o.m. het aspect invoering van de
Amerikaanse dollar.
Sluis, M., ‘Ik twijfel niet aan draagvlak Antillenplan’. Kamp over komst drie Antillen in:
NRC Handelsblad, 09:10-09, blz. 2.
Bonaire twijfelt aan de status van Nederlandse gemeente vanwege de angst voor
stijgende huizenprijzen en toename van de migratie van Nederlanders. Er is angst dat
het karakter van het eiland aangetast zal worden. Er zijn echter ook geluiden dat het
verschil in voorzieningenniveau tussen een gemeente in Nederland en in het Caribisch
gebied te groot is. Gedacht wordt nu aan een referendumcommissie, die een referendum
gaat voorbereiden, een referendum, waarbij ook de Bonairianen die niet op het eiland
wonen, betrokken gaan worden.
Mentens, J., Bonaire twijfelt aan status van Nederlandse gemeente in: de Volkskrant,
09:17-09, blz. 2.
Aruba
De christen-democratische Arubaanse Volkspartij AVP heeft bij de Arubaanse
Statenverkiezingen 12 van de 21 zetels verworven. De beoogde nieuwe premier Eman
heeft aangekondigd herstel na te streven van de verstoorde relatie met Nederland.
Mentens, J., Volkspartij AVP wint Arubaanse verkiezingen in: de Volkskrant, 09:28-09,
blz. 2.
• SREBRENICA [v.m. Joegoslavië]
Joegoslavië-Tribunaal
Karadzic wil dat de rechters van het Joegoslavië-Tribunaal een bindend bevel
uitvaardigen aan de regering van Bosnië om documenten te overhandigen, waaruit blijkt
dat de Moslims voor de val van Srebrenica wapens gesmokkeld hebben naar de enclave,
die gebruikt zijn om onschuldige burgers in omliggende dorpen te doden.
Karadzic wil dwangbevel aan Bosnië om wapens in: de Volkskrant, 09:02-09, blz. 4.
Karadzic heeft de rechters van het Joegoslavië-Tribunaal bericht dat hij nog ruim tien
maanden nodig heeft om zich voor te bereiden op zijn proces. Hij moet nog 72.634
documenten van de aanklagers doornemen, 938.585 pagina’s, naar zijn schatting zo’n
15.000 uur. Bekend is gemaakt dat het proces zal worden voorbereid door de Zuid-
Koreaanse rechter Kwon O-gon.
Karadzic wil tien maanden langer proces voorbereiden in:NRC Handelsblad, 09:05-09,
blz. 4.
De aanklager van het Joegoslavië-tribunaal heeft tegen zeven Bosnische Serviërs
levenslang geëist. Het gaat om zeven hoge functionarissen uit het leger en de politie, die
berecht worden voor hun rol in de moord op 8000 moslims uit Sebrenica. Drie van de
zeven werkten voor de nog steeds gezochte Mladic.
Levenslang geëist in zaak-Srebrenica in: NRC Handelsblad, 09:08-09, blz.5.
Als het aan de drie rechters ligt start het proces tegen Karadzic op 09:19-10. Geschat
wordt dat het proces maximaal drie jaar gaat duren.
historie gesignaleerd oktober 2009
53

54
Proces tegen Radovan Karadzic begint half oktober in: NRC Handelsblad, 09:09-09, blz.
4.
Ongeveer 150 personen hebben in Serajevo foto’s van verscheidene rechters van het
Joegsolavië-tribunaal in brand gestoken uit protest tegen het terugbrengen van de
aanklacht tegen Karadzic ven 45 naar 27 misdaden, om zo het proces sneller te kunnen
laten verlopen.
Betoging tegen Joegsolavië-tribunaal in: de Volkskrant, 09:17-09, blz. 5.
Het Joegoslavie-tribunaal is onderwerp van een speelfilm van Hans-Christian Schmid,
een internationale co-productie van 110 minuten met als oorspronkelijke titel Storm en -
om begrijpelijke redenen - in Nederland The Tribunal geheten. Jan Pieter Ekker typeert
de film in een interview met de regisseur als: Schmid focust op een vrouwelijke
aanklager van het Joegoslavië tribunaal, die een Bosnische vrouw probeert over te halen
om in Den Haag tegen een Servische oorlogsmisdadiger te komen getuigen. Het is een
gecompliceerd verhaal over integriteit, de grenzen van het recht en de onmacht van de
politiek.
Bor Beekman geeft in zijn bespreking de film drie sterren. Volgens hem ligt de nadruk in
de film op de manier waarop het Tribunaal omgaat met getuigen (afstandelijk, niet
invoelend, soms zelfs ronduit lichtzinnig: Dat de gegevens van anonieme getuigen
uitlekken, en personen zonder moeite worden bedreigd, lijkt hier eerder regel dan
uitzindering. Daarnaast stelt de film de vraag in welke mate het gelegitimeerd is om de
levens van de getuigen nogmaals overhoop te gooien. Volgens Beekman wil Schmid met
The Tribunal recht doen aan de gecompliceerde werkelijkheid en doet de film wat Schmid
beoogt: belangrijke vragen oproepen.
Ekker, J.P., ‘Dit onderwerp verdraagt geen banalisering’ in: de Volkskrant, 09:24-09, blz.
14.
Beekman, B., Het leven van getuigen overhoop gegooid in: de Volkskrant, 09:24-09, blz.
15.
Bosnië
Een rechtbank in Serajevo heeft Suad Kapic, voormalig lid van het Bosnische
regeringsleger (voornamelijk moslims) veroordeeld tot 17 jaar cel wegens het doden van
vier Bosnisch-Servische militairen in de burgeroorlog (1992-1995). Dezelfde rechtbank
had Kapic vorig jaar vrijgesproken, maar zijn rechtszaak werd heropend dank zij nieuw
bewijsmateriaal.
Bosniër krijgt alsnog 17 jaar cel in: NRC Handelsblad, 09:12-09, blz. 5.
De oud-president van de Servische republiek in Bosnië, Biljana Plavsic, door het
Joegoslavië-tribunaal in 2003 veroordeeld tot elf jaar gevangenisstraf wegens misdaden
tegen de menselijkheid, komt binnenkort vervroegd vrij. Zij is inmiddels 79 jaar. Zij was
de eerste belangrijke politicus van het vroegere Joegoslavië, die schuld bekende. Haar
gevangenschap bracht ze door in de Zweedse vrouwengevangenis Hinseberg.
Plavsic vroeger vrij in: NRC Handelsblad, 09:15-09, blz. 5.
• VEELKLEURIG NEDERLAND
Algemeen
Peter Geschiere, hoogleraar Afrikaanse antropologie (UvA), auteur van het boek The
Perils of Belonging. Autochthony, Citizenship and Exclusion in Africa and Europa
(University of Chicago Press) zet de discussie over de termen autochtoon en allochtoon
historie gesignaleerd oktober 2009
54

55
en de impact van die termen in historisch en in internationaal perspectief in een artikel in
De Groene Amsterdammer. Hij beschrijft kort de ontstaansgeschiedenis van de begrippen
allochtoon en autochtoon, termen die nu moeilijk meer uit te bannen lijken. Daarna gaat
hij terug naar het ontstaan van de begrippen in de klassieke oudheid. Autochtoon koppelt
hij aan het begrip ‘belonging’, het ergens bij willen horen. De term ‘autochtoon’ ontleent
grote mobiliserende kracht aan haar vanzelfsprekendheid. Het beroep op de grond maakt
het een natuurlijk gegeven. Hoe kun je ergens méér thuishoren dan wanneer je kunt
claimen uit de grond zelf geboren te zijn? Als keerzijde van de globalisering is er nu de
preoccupatie met ‘belonging’: iedereen wil deelnemen aan dat proces en de toenemende
mobiliteit die het brengt, maar tegelijk is er een obsessie met thuishoren. In de klassieke
oudheid werd al gesteld dat de autochtonen de echte burgers zijn, veel beter dan de
vreemdelingen, die volgens een citaat uit Euripides’ Erechtheus zijn als een wig, niet
goed passend in een stuk hout.
Door in Nederland vast te houden aan het classificeren van mensen die hier geboren zijn
als allochtonen wordt integratie impliciet uitgesloten. Het is onbegrijpelijk dat
bijvoorbeeld het CBS niet al lang de dubbele terminologie heeft overgenomen die in
Amerika gebruikelijk is: Italian-American, Latino-American et cetera. Dat toont in elk
geval dat mensen van buitenlandse komaf Nederlander geworden zijn.
Geschiere, P., Het autochtone gevaar in: De Groene Amsterdammer, 09:28-08, blz. 18-
21.
Jan Tromp interviewt voor de Volkskrant de Amerikaanse schrijver Joseph O’Neill. Twee
citaten uit het artikel:
• Ik had het woord nog nooit gehoord totdat ik in Amsterdam ‘allochtoon’ werd
genoemd. Het lijkt een neutraal begrip, maar het heeft dezelfde bijklank als het
woord ‘neger’.
• Wat in Nederland aan de hand is, is een asymmetrische reactie op vijandigheid,
op veronderstelde vijandigheid. Die nieuwkomers zien er vreemd uit, ze lijken niet
veel op te hebben met waarden die ons dierbaar zijn - en wij zijn door angst
bevangen.
Tromp, J., Nederland, wordt nuchter in: de Volkskrant, 09:05-09, blz. 37.
Marcel Leijendekker interviewde de Amerikaanse schrijver en journalist Christopher
Caldwell over zijn boek Reflections on the Revolution in Europe: can Europe be the same
with different people in it? Zijn conclusie - kort door de bocht -:de economische
voordelen van immigratie (van de gastarbeiders) waren kort en marginaal, de sociale
gevolgen zijn ver strekkend en leiden tot verwatering van traditionele waarden in de
Europese samenleving. Hij vindt het niet ongepast om over de kosten van immigratie te
praten: Je kunt niet argumenteren dat immigratie nodig is op economische gronden, en
dan niet kijken naar de economische effecten. Hij noemt de programma’s voor
gastarbeiders in West-Europa in de jaren 50 en 60 niet positief voor de economie. Het
belangrijkste effect was dat industrieën die ten dode waren opgeschreven, het nog iets
langer hebben volgehouden. Hij adviseert selectieve immigratie, zoals in Canada.
De manier waarop de immigratie in Europa is verlopen, laat de grote economische
belangen er achter zien - al was het allemaal korte-termijnbelang.
Het solidariteitsbeleid inrelatie tot het asielbeleid in Europa is volgens hem te ver
doorgeschoten. Solidariteit is prima, maar die kan niet oneindig zijn. De grenzen tussen
asielzoekers en economische vluchtelingen zijn vervaagd. Het criterium zou moeten zijn
of er sprake is van persoonlijke vervolging. Bij de immigratie-ontwikkelingen in Europa is
men veel te terughoudend geweest in het kijken naar culturele factoren. Daarbij is van
groot belang de ontwikkeling van de massamedia. Twintig jaar geleden keek een
immigrant in Groot-Brittannië naar de BBC, nu naar Al Jazeera. Dat heeft grote gevolgen
voor de manier waarop de immigrant omgaat met culturele verschillen en participeert in
de samenleving.(…) Immigratie versterkt of bevestigt de Europese cultuur niet; zij is
haar plaats aan het innemen. Europa verwelkomt zijn nieuwste inwoners niet, het gaat
voor hen opzij. Met als consequentie ingrijpende veranderingen in de Europese
kernwaarden. Europa moet kiezen voor een restrictiever immigratiebeleid. Het moet ook
historie gesignaleerd oktober 2009
55

56
een realistischer inschatting maken van hoe open de Europese cultuur tegenover andere
culturen kan staan. In Europa ontbreken nu grote metafysische idealen, zelfvertrouwen
en een visie op de toekomst. En als een onzekere, relativistische cultuur staat tegenover
een cultuur vol zelfvertrouwen en doctrinaire zekerheden als de islam,krijgt de laatste al
snel de overhand.
Leijendekker, M., ‘Europa ontbeert idealen en visie’ in: NRC Handelsblad, 09:05-09, blz.
18.
Citaat
Het woord ‘allochtoon’ heeft altijd iets negatiefs, iets van achterstand. Met dat etiket wil
ik niet geassocieerd worden. Martin Sitalsing, politiekorpschef in Twente in:
Sloover, S. De en L. Titawano, De straat op, boeven vangen in: VKBanen - beroep
ambtenaar, 09;12-09, blz. 11.
• DE GASBEL
Tentoonstelling
(TE) Nederland aardgasland - 50 jaar jong - Koetshuis Landgoed
Fraeylemaborg - t.e.m. 09:01-11. Zie ook www.fraeylemaborg.nl.
Aankondiging in Het Groninger aardgas viert feest, programmaboekje G50.
Zie ook www.groningengas50.nl
• EUROPA
Verdrag van Lissabon
Tijdens de hoorzitting in het Europees Parlement heeft beoogd commissaris Karel de
Gucht gezegd, dat het Verdrag van Lissabon bewust door de Europese regeringsleiders
tot een onleesbaar stuk is gemaakt om ieder debat over de inhoud in de kiem te smoren.
Peeperkoorn, M., Europees Parlement laat melktanden zien in: de Volkskrant, 09:02-09,
blz. 5.
Zeventien conservatieve leden van de Tsjechische senaat hebben een nieuwe klacht
tegen het Verdrag van Lissabon ingediend bij het constitutionele hof van Tsjechië. Deze
klacht moet eerst afgehandeld worden voordat president Klaus zijn fiat aan het verdrag
kan geven.
Tsjechië: klacht tegen ‘Lissabon’ in: NRC Handelsblad, 09:03-09, blz. 6.
De Duitse Bondsdag heeft de weg vrij gemaakt voor de ratificatie van het Verdrag van
Lissabon door met 446 stemmen voor akkoord te gaan met nieuwe wetgeving, die de
nationale inspraakrechten over Europese integratie versterkt. Die wetgeving was door de
Duitse rechter afgedwongen.
Duitse wet voor ratificatie ‘Lissabon’ in: NRC Handelsblad, 09:09-09, blz. 4.
historie gesignaleerd oktober 2009
56

57
Volgens een opiniepeiling is 62% van de Ieren voor het Verdrag van Lissabon, 23 %
tegen en 15% onbeslist. De Ierse zakenman Ganley heeft aangekondigd - in strijd met
een eerder besluit - toch deel te nemen aan de campagne tegen het Verdrag. De Ieren
houden op 09:02-10 een referendum.
Ierse zakenman doet toch mee tegen ‘Lissabon’ in: NRC Handelsblad, 09;14-09, blz. 5.
In de Nederlandse Troonrede 2009 wordt gemeld: de regering ziet uit naar de
inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon.
Troonrede in: NRC Handelsblad, 09:15-09, blz. 8.
De Duitse president Horst Köhler heeft het nieuwe Europese Verdrag van Lissabon
geratificeerd. Het wachten is nu nog op Polen, Tsjechië en Ierland.
Duitse president tekent ‘Lissabon’ in: NRC Handelsblad, 09:23-09, blz. 4.
Het Ierse episcopaat heeft bekendgemaakt dat de Ierse katholieken zowel ja als nee
mogen stemmen bij het referendum over het nieuwe EU-verdrag. De conservatieve Ierse
beweging Coir heeft opgeroepen tegen het EU-verdrag te stemmen vanwege de
ondermijning van de bescherming van het ongeboren leven. Het Ierse episcopaat heeft
zonder Coir te noemen, gewaarschuwd tegen materiaal dat kiezers verkeerd informeert.
Ierse kerk geeft geen stemadvies in: de Volkskrant, 09:23-09, blz. 4.
Een peiling van The Irish Times over het EU-referendum geeft aan 48% ja-stemmen en
33% nee-stemmen. 19% heeft nog geen keuze gemaakt.
Peiling duidt op Iers ‘ja’ voor nieuw Europees verdrag in: NRC Handelsblad, 09:25-09,
blz. 5.
Tsjechische senatoren van de conservatieve ODS-partij hebben bij het Grondwettelijk Hof
een klacht ingediend tegen het Verdrag van Lissabon omdat de EU door het verdrag een
superstaat dreigt te worden. Daardoor dreigt de ratificatie van het Verdrag op de lange
baan geschoven te worden.
De leider van de Britse conservatieven David Cameron heeft aangekondigd dat wanneer
de conservatieven winnen bij de verkiezingen volgend jaar en het Verdrag van Lissabon
nog niet geratificeerd is er in Groot-Brittannië een referendum over het Verdrag komt.
Hunin, J., Vertraging dreigt voor ratificatie ‘Lissabon’ in: de Volkskrant, 09:30-09, blz. 5.
EU en Syrië
Nederland verzet zich als enige lidstaat tegen het sluiten van een associatieverdrag
tussen de EU en Syrië. Minister Verhagen vindt de formuleringen in de
conceptovereenkomst onvoldoende scherp op het punt van de mensenrechten.
Verhagen blijft tegen verdrag met Syrië in: Dagblad van het Noorden, 09:05-09, blz. 7.
EU en immigratie
Christopher Caldwell, de auteur van Reflections on the Revolution in Europe: can Europe
be the same with different people in it?, stelt dat de natiestaat de beste plaats is om
problemen met immigratie op te lossen. Daar worden rechten en plichten geregeld. Het
is duidelijker voor de immigrant en voor de burgers. Nu weet de burger niet meer waar
de soevereiniteit ligt. Eigenlijk heeft de EU niet de instrumenten voor immigratiebeleid.
Leijendekker, M., ‘Europa ontbeert idealen en visie’ in: NRC Handelsblad, 09:05-09, blz.
18.
Barroso: een inclusief Europa
In de strijd om herverkozen te worden als voorzitter van de Europese Commissie schreef
Barroso Politieke richtsnoeren voor de volgende Commissie. Michel Kerres constateerde
bij analyse van dit werkstuk dat het meest gebruikte begrip in deze richtsnoeren het
begrip ‘inclusief’ is: een impuls voor een inclusieve en duurzame sociale markteconomie,
inclusiviteit in de arbeidsverhoudingen en a more inclusive Europe.
Kerres, M., Inclusief denken in: NRC Handelsblad, 09:10-09, blz. 7.
historie gesignaleerd oktober 2009
57

58
Met 382 stemmen voor, 219 tegen en 117 onthoudingen is door het Europees Parlement
Barroso herbenoemd als voorzitter van de Europese Commissie. Na Jacques Delors is hij
de tweede voorzitter met twee termijnen. De steun voor Barroso kwam voornamelijk uit
het centrum-rechtse blok.
Kris, J. van der, Centrum-rechts houdt Barroso in het zadel in: NRC Handelsblad, 09:16-
09, blz. 1.
In een redactioneel commentaar in de Volkskrant: De meeste weerstand tegen de
herbenoeming kwam van de socialistische fractie, de op een na grootste in het
Europarlement. Maar de socialisten verzuimden - of waren wegens verdeeldheid niet bij
machte - een tegenkandidaat naar voren te schuiven. Het hele debat kreeg daardoor iets
wezenloos - alsof er met veel gepuf een ballon werd opgeblazen in de wetenschap dat
deze uiteindelijk weer in een vloek en een zucht zou leeglopen. Helaas heeft het EP zich
hiermee eens te meer geprofileerd als een instituut dat worstelt met zijn eigen rol.
Redactioneel commentaar Barroso bis in: de Volkskrant, 09:17-09, blz. 11.
Uitbreiding van de EU
Nederland wil niet dat de Europese Commissie nu al voorbereidingen treft voor het
lidmaatschap van Albanië door middel van het opstellen van een rapportage van de
Commissie over Albanië. Nederland verzet zich als enige tegen deze stap. Binnen de
Europese Unie behoort Nederland de laatste tijd tot de meest kritische landen ten
aanzien van verder uitbreiding.
Nederland: rustig aan met Albanië in: NRC Handelsblad, 09:10-09, blz. 7
Statuten Europarlement
Nieuwe statuten van het Europarlement maken een einde aan de ongelijkheid in
betalingen tussen parlementariërs en hun assistenten. De salarissen waren tot op heden
gebaseerd op de lonen van de nationale parlementariërs en varieerden van 1000 euro
per maand tot 12.000 euro. Er is ook een nieuwe regeling voor de reiskosten: alleen de
daadwerkelijk gemaakte kosten worden vergoed. Voor de assistenten is nu ook een
uniforme regeling met schalenvariatie tussen 7 en 13 al naar gelang de
taakomschrijving.
Heck, W., Het sjoemelen moet nu voorbij zijn in: NRC Handelsblad, 09:14-09, blz. 5.
Citaat
Dat veel Nederlanders de waarde niet inzien van de Europese Unie en de economische voordelen die
dit samenwerkingsverband hun land en zijn bewoners heeft gebracht, is zorgelijk. Redactie NRC
Handelsblad in:
Redactioneel commentaar De stemmen van het grote ongenoegen in: NRC Handelsblad,
09:26-09, blz. 11
• ALGEMEEN
ALGEMEEN
Re-enactment van alle tijden
In het kader van het 750-jarig bestaan trok een statige stoet van vorsten en vorstinnen
door Assen: o.m. Willem van Oranje, zijn vier echtgenotes, Napoleon, Sisi, koningin
Elisabeth, koningin Juliana en prinses Máxima, met hun gevolg, compleet met paarden
en wagens. Het geheel werd uitgevoerd door de stichting Oud-Oranje.
Vorsten en hun gevolg doen Assen aan in: Dagblad van het Noorden, 09:14-09, blz. 1
[foto’s].
Einstein
In het kader van de nominatie van de grootste natuurkundige aller tijden houdt
theoretisch natuurkundige Sander Bais een pleidooi voor Einstein (1879-1955).
• 1905 de relativiteitstheorie en de deeltjestheorie van het licht
historie gesignaleerd oktober 2009
58

59
• 1915 de zwaartekrachttheorie met oerknal en zwarte gaten
• 1933 vlucht voor Hitler naar Amerika
• 1939 brief aan Roosevelt: de aanzet tot ontwikkeling van de atoombom
• 1999 Time Magazine verkiest Einstein tot de man van de twintigste eeuw als
wetenschapper en als pacifist.
Bais: Ik ken geen andere natuurkundige die op zoveel gebieden regelrecht tot de kern
van een probleem afdaalde en het daarna oplost. Als hij begint is het idee van ruimte en
tijd in de natuurkunde nog ronduit naïef. Na 1905 zien we alles anders. Ruimte. Tijd.
Licht. Materie. Bais houdt zijn verhaal over Einstein op video: zie www.vk.tv/kennis.
Calmthout, M. van, Sander Bais: Albert Einstein in: de Volkskrant, 09:26-09, blz. 3
[Kennis].
Huishoudelijk werk in de afgelopen 90 jaar
De Friese vrouwen van Nu, een organisatie met zo’n 6700 leden, bestaat 90 jaar. De
Bond komt voort uit verenigingen van oud-leerlingen van het
landbouwhuishoudonderwijs, opgericht in 1919. Ter gelegenheid van het 90-jarig
bestaan werden leden opgeroepen foto’s in te sturen over het huishoudelijk werk in de
afgelopen 90 jaar. Dat resulteerde in een tentoonstelling, gebaseerd op zo’n 800 foto’s.
Voor nadere informatie en enige plaatjes: www.tresoar.nl
Boswijk, A., Wonen van 1919 tot nu in: Dagblad van het Noorden, 09:05-09, blz. 18-19
[Wonen & Co].
www.tresoar.nl.
Agenda
2009: oktober Kennismaand
Oktober is de kennismaand met als thema Reis naar het onbekende. Het
Jongerenplatform Young & Connected verzorgde het Kennismagazine 2009. Een dossier
over het thema Reis naar het onbekende is te vinden www.kennislink.nl. Door het hele
land zijn er heel veel activiteiten:www.oktoberkennismaand.nl.
2009 Kennis Magazine, blz. 3.
2009:17-10 t.e.m. 25-10: Week van de Geschiedenis 2009
De Week van de Geschiedenis 2009 is van 17 tot en met 25 oktober 2009 en heeft als
thema Oorlog en Vrede.
Nieuwsbrief Anno, mei 2009.
Bron: Nieuwsbrief Anno, juli 2009.
historie gesignaleerd oktober 2009
59

2009:17-10: Landelijke Archievendag
Met als thema: Oorlog en Vrede.
www.weekvandegeschiedenis.nl.
2009:18-10: Oranje en de koloniën - lezing G. Oostindië - Museum Bronbeek -
Arnhem - 20.00 uur. Informatie en inschrijving via 026-4422363 of
www.volksuniversiteit.nl/arnhem.
Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 80.
60
2009:24-10: Nacht van de Geschiedenis
Het grootste geschiedenisfeest van het jaar op 09:24-10 in Amsterdam (Krasnapolsky),
aanvang 20.00 uur met als gasten o.m. Hans Blom, Ad van Liempt. Gerard Soeteman en
Emert van Middelkoop. Presentator is Frénk van der Linden. Lezingen, debatten, quizen,
games, dansen op oude hits… de entree bedraagt € 19,50 (lezers NRC Handelsblad via
de webshop € 12,50).
www.nachtvandegeschiedenis.nl
2010:22-03 tot 28-03: Euroclio Conferentie
Van 22 tot 28 maart 2010 vindt in Nijmegen de 17e Euroclio Conferentie plaats met als
thema Exploring Common European History. Which Themes do we Teach in Different
Dimensions and Levels. Verder informatie http://ac2010.euroclio.eu.
Advertentie op de achterzijde van Kleio, mei 2009.
2010:22-08 tot 28-08: Wereldcongres historici
In Amsterdam vindt van 22 tot 28 augustus 2010 het grote wereldcongres van
historici plaats in de zalen van de Universiteit van Amsterdam. Nadere informatie op
www.cish.org en www.ichs2010.org. Voorzitter is Hans Blom. De openingssessie in de
Stopera zal in het teken staan van water als historische categorie. Verder komen er drie
grote thema’s aan de orde: The Fall of Empires, The City as Culture en Religion and
Power.
Blom, H., Amsterdam 2010 in: HGnieuws, december 2008, blz. 4.
Citaat
En als je geen internet meer hebt, heb je ineens zeeën van tijd. Barbara Stok in:
Sloover, S. De, Een aanklacht tegen geploeter in: de Volkskrant, 09:02-09, blz. 27.
Catalogi
Historische Uitgeverij publiceerde de nieuwe catalogus met het motto Klassiek is wat
levenskrachtig is.
Uitgeverij Waanders publiceerde de catalogus Najaar 2009.
CvdK
Publicaties
(BR) Aldrich, R. (red.), Van alle tijden, in alle culturen. Wereldgeschiedenis van
de homoseksualiteit. Nieuw Amsterdam, 2006, van € 37,50 voor € 12,50.`
Het Martyrium - Amsterdam.
Steven Sterk - Utrecht.
(BV) Armstrong, K., The Case for God. What Religion Really Means. The Bodley
Head, € 26,99 [ Nederlandse vertaling verschijnt in september bij De Bezige Bij).
Bespreking door Gert J. Peelen Fatale verstrengeling van geloof en kennis in: de Volkskrant, 09:04-
09, blz. 37.
(BV) Barnard, M. en G. van de Haar (red.), De Bijbel cultureel. De Bijbel in de
historie gesignaleerd oktober 2009
60

61
kunsten van de twintigste eeuw. Beeldende kunst, film, theater, klassieke
muziek, popmuziek en literatuur. Meinema/Pleckmans, € 75,00.
Aankondiging in NRC Handelsblad, 09:18-09, blz. 4 [Boeken].
(BR) Broersma, M., Pier Pander (1864-1919). Friese Pers,van €25,95 voor € 9,50.
Steven Sterk - Utrecht
(BV) Brouwer, P. e.a., Berigt aan de heeren reizigers. 400 Jaar openbaar
vervoer in Nederland. SDU, € 69,95 met cd.rom.
Bespreking door Huub Wijfjes Dynamiek en ondernemingslust in: Historisch Nieuwsblad, september
2009, blz. 70-71.
(BV) Fasseur, C., Juliana & Bernhard. Verhaal van een huwelijk, de jaren 1936-
1956. Balans, €27,50.
Bespreking door Bleich, A., Raspoetina en de bedrogen vorstin in: de Volkskrant, 08:14-
11, blz. 21.
Bespreking door N.C.F. van Sas Scènes uit een huwelijk in: NRC Handelsblad, 08:14-11,
blz. 3 [Boeken].
Bespreking door Lambert J. Giebels Verslaafd aan Hofmans’ doorgevingen in: Historisch
Nieuwsblad, december 2008, januari 2009, blz. 64-67.
Bespreking Anet Bleich Helden op hun voetstuk in: de Volkskrant, 09:04-09, blz. 16-17
(BV) Heuneman, M. en Y. Tanke, Het A’foort Boek 1259-2009. Thoth, € 14,90.
Aankondiging in NRC Handelsblad, 09:18-09, blz. 4 [Boeken].
(BV) Klemperer, V., Curriculum vitae. Herinneringen 1881-1918. Atlas, € 49,90.
Bespreking door Jan Luijten Verraden vaderlandsliefde in: de Volkskrant, 09:14-08, blz. 28.
Bespreking door Lex ter Braak Tijd van Bildung. De jonge jaren van Victor Klemperer in: Vrij
Nederland, 09:22-08, blz. 59-60.
Bespreking door Michiel Krielaars Assimileren tot het bittere einde in: NRC Handelsblad, 09:04-09,
blz. 15 [Boeken].
(BR) Leeming, D., The Oxford Companion to World Mythology. Oxford University
Press, 2005, van € 45,00 voor € 15,95.
Nayler & Co - Den Haag.
(BV) Mom, G. en R. Filarski, Van transport naar mobiliteit. De
mobiliteitsexplosie, 1900-2000. Walburg Pers, € 49,50.
Bespreking door Huub Wijfjes Dynamiek en ondernemingslust in: Historisch Nieuwsblad, september
2009, blz. 70-71.
(BR) Scheen, P.A., Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1880.
Interbook, van € 227,50 voor € 49,50.
Steven Sterk - Utrecht
(BV) Schoenmaker, B., Burgerzin en soldatengeest. De relatie tussen volk,
leger en vloot 1832-1914. Boom, € 39,50.
Bespreking door Bas Kromhout ‘Een bevel moet worden uitgevoerd’ in: Historisch Nieuwsblad,
september 2009, blz. 13.
(BV) Vuijsje, M., Joke Smit. Biografie van een feministe 1933-1981.Atlas, €
19,90.
Bespreking door Anet Bleich Helden terug op hun voetstuk in: de Volkskrant, 09:04-09, blz. 16-17.
(BV) Willems, W., Schrijven met je vuisten. Prometheus, €35,00 [brieven van
Tjalie Robinson].
Aankondiging in de Volkskrant, 09:14-08, blz. 27.
Bespreking door Willem Otterspeer Hij kon haten als de beste in: de Volkskrant, 09: 04-09, blz. 36.
historie gesignaleerd oktober 2009
61

62
Bespreking door Kester Freriks Jullie hebben Marsman gevangen en in een kooi gezet in: NRC
Handelsblad, 09:25-09, blz. 10 [Boeken].
(BV) Withuis, J., Weest manlijk,zijt sterk, Pim Boellaard 1903-2001. Het leven
van een verzetsheld. De Bezige Bij, € 29,90.
Bespreking door Anet Bleich Helden terug op hun voetstuk in: de Volkskrant, 09:04-09, blz. 16-17.
(BR) Zoest, R. van e.a., De Amsterdamse haven 1275-2005. Kunsthistorisch
Bureau D’Arts, 2005, van € 32,50 voor € 9,99.
De Slegte.
Tentoonstellingen
(TE) Herman Berserik - Museum De Buitenplaats - Eelde - t.e.m. 09:11-10. Bij
de tentoonstelling verscheen het boek: Chiene Vos e.a., Hermanus Berserik
1921-2002: Werk.Erven Berserik uitgeverij, € 49,50.
Aankondiging in NRC Handelsblad, 09:24-07, blz. 11 [Cultureel Supplement].
Bespreking door Arjan Peters Haken naar onbezwaard leven in: de Volkskrant, 09:21-08,
blz. 31.
Bespreking door Gijsbert van der Wal De wereld als speelgoedversie in: NRC
Handelsblad, 09:12-09, blz. 7.
Bespreking door Eric Bos Dromen van een tram. Visualia 822 in: Dagblad van het
Noorden, 09:25-09, blz. 27.
(TE) Lekker Fris! - Museum Het Schielandshuis - Rotterdam - t.e.m. 09:25-10
[honderd jaar schoonheid, gezondheid en fatsoen].
Bespreking door M. van Hintum Land van viezeriken in: de Volkskrant, 09:09-02, blz. 9.
Aankondiging door Kim Bos Druiper in: Vrij Nederland, 09:14-02, blz. 119.
(TE) Vaarwel Vaderland. Verhalen van emigranten – Nederlands
Openluchtmuseum – Arnhem – t.e.m. 09:01-11.
Aankondiging in Geschiedenis Magazine – juli-augustus 2009, blz. 65.
(TE) Domburgse Dames en Veerse Joffers tussen 1875-1985 - Marie Tak van
Poortvliet Museum - Domburg en Museum de Schotse Huizen in Veere -
t.e.m. 09:08-11.
Aankondiging in NRC Handelsblad, 09:26-06, blz. 17 [Cultureel Supplement].
Bespreking door Gijsbert van der Wal Verliefd op een vaas madeliefjes in: NRC
Handelsblad, 09:04-08, blz. 8.
Bespreking door Truus Ruiter Domburg als zomerse kunst-enclave in: de Volkskrant, 09:05-08,
blz.17.
(TE) Van Adam tot DNA – Museum Boerhaave – Leiden – t.e.m. 09:22-11. Zie
ook www.museumboerhaave.nl.
Aankondiging in het Historisch Nieuwsblad juli-augustus 009, blz. 81
(TE) Koninklijk Fotoalbum - de 9-jaren, vanaf 1909 - Museum Paleis Het Loo -
Apeldoorn - t.e.m. 2010:03-01.
Aankondiging in Geschiedenis Magazine, januari-februari 2009, blz. 65.
(TE) Modern Life: Edward Hopper and his Time - Kunsthal - Rotterdam - t.e.m.
2010:17-01. Catalogus € 34,50. Zie ook www.kunsthal.nl.
Aankondiging van Kim Bos Samen alleen in: Vrij Nederland, 09:26-09, blz. 79.
Bespreking door Lucette ter Borg De existentiële eenzaamheid van onze moderne tijd in: NRC
Handelsblad, 09:29-09, blz. 10.
(TE) Cézanne-Picasso-Mondriaan - Gemeentemuseum - Den Haag - van 09:17-
10 tot en met 2010:24-01.
historie gesignaleerd oktober 2009
62

Voorbeschouwing door Rutger Pontzen Geen talent voor naakt in: de Volkskrant, 09:28-08, blz.
16-17.
(TE) Armando en de melancholie van het scheppen - Armando museum -
Amersfoort - t.e.m. 2010:14-03. Armando 80 jaar. Zie ook
www.armandomuseum.nl.
Aankondiging in de Volkskrant, 09:17-09, blz. 23.
Interview met de jarige: Klaver, W., Armando nog steeds gedreven door onrust in: Dagblad van
het Noorden, 09:18-09, blz. 27.
63
historie gesignaleerd oktober 2009
63

64
II DIDACTIEK
12 GESCHIEDENIS IN DE BASISSCHOOL
• Burgerschap en sociale integratie
[zie Historie Gesignaleerd, september 2009, blz. 50].
Naar aanleiding van de financiële korting van de As-Siddieq school in Amsterdam (zie
Historie Gesignaleerd, september 2009) stelt Jaap Dronkers:De kwaliteit van de As-
Siddieq school bij het leren van taal en rekenen is beter dan van menige openbare en
christelijke basisschool in gelijke omstandigheden. Dezelfde islamitische waarden en
normen, die leiden tot botsingen met de Nederlandse omgeving, maken ook de hoge
CITO-scores mogelijk. De school heeft een cito-score van 535, , daarover is de inspectie
positief, maar de school scoort zwak als het gaat om zorgplannen, individuele leerlijnen
en kwaliteitszorg. Dronkers: Er moet een politieke keuze gemaakt worden: het toelaten
van succesvolle islamitische scholen, die echter met de rug naar de Nederlandse
samenleving staan, of het echt zorgen voor een betere kwaliteit van alle scholen.
Dronkers, J., Lezen leer je op de As- Siddieq in: de Volkskrant, 09:01-09, blz. 9.
Staatssecretaris Dijksma antwoordt Dronkers in de Volkskrant. Het gaat helemaal niet
om een politieke keuze. Scholen moeten kwaliteit leveren en tegelijkertijd moeten ze
zorgdragen voor actieve burgerschapsvorming en sociale integratie. Want een school
heeft een brede pedagogische en maatschappelijke opdracht, waarbij het van belang is
kinderen goed voor te bereiden op actieve participatie in onze samenleving. Ook dat is
immers een basis om kinderen kansen te geven. Tegelijkertijd mogen wij van leraren en
schoolbesturen vragen dat zij op kritische wijze aandacht besteden aan – en zo nodig
stelling nemen tegen – radicale of extreme ideologieën, die indruisen tegen de
kernwaarden van onze democratische rechtsstaat.
Het korten van de subsidie met 5% is een maatregel met een wettelijke grond. Het is
een signaal naar de school. Volledige stopzetting van de financiering is pas mogelijk na
een eindrapportage over de school van de Inspectie in 2010.
Dijksma geeft nog eens aan dat korting op of stopzetting van de financiering wettelijk
nog niet mogelijk is al het gaat om de kwaliteit van het onderwijs. Maar dat wordt in de
toekomst wel mogelijk via de wet Goed Bestuur, Goed Onderwijs, die binnenkort in de
Tweede Kamer aan de orde is.
Dijksma, S., Citoscore alleen niet genoeg voor voortbestaan school in: de Volkskrant,
09:02-09, blz. 11.
In een spoeddebat heeft de Tweede Kamer het beleid van de staatssecretaris inzake de
As-Siddieqschool gesteund. Kritiek die er was op grond van de lessen van de commissie-
Dijsselbloem (de regering bemoeit zich niet met het hoe) en op grond van artikel 23 van
de Grondwet (vrijheid van onderwijs) deed Dijksma af met: een school mag immers zelf
weten hoe burgerschap en integratie bevorderd worden.
Walters, D., Christenen delen belang met As-Siddieq in: NRC Handelsblad, 09:03-09, blz.
3.
Goede opvoeding en goed onderwijs liggen ten grondslag aan verantwoordelijk
burgerschap. Troonrede, 2009.
Troonrede in: NRC Handelsblad, 09:15-09, blz. 8.
• Canon van Nederland
Canon en identiteit
In een artikel over autochtonie en zoeken naar identiteit stelt Peter Geschiere: ook de
serieuzere verwikkelingen rond ‘de canon’ van de Nederlandse geschiedenis laten zien
historie gesignaleerd oktober 2009
64

65
hoe een schijnbaar vanzelfsprekende notie als autochtoon vervliegt zodra daaraan
handen en voeten gegeven worden. Voorvechters van gedwongen culturele integratie
wilden dat de canon houvast zou bieden aan een Nederlandse identiteit. Maar de
commissie presenteerde in 2006 een raamwerk van vijftig vensters die uitzicht boden op
weer nieuwe vensters. Prima historisch handwerk, maar niet het houvast waarop
sommigen gehoopt hadden.
Geschiere, P., Het autochtone gevaar in: De Groene Amsterdammer, 09:28-08, blz. 18-
21.
Slag bij Nieuwpoort
De AVRO zendt een achtdelige quizserie uit onder de titel Slag bij Nieuwpoort.
Quizmaster is Frits Sissing. De kennisquiz gaat over de vaderlandse geschiedenis en
cultuur. Twee koppels bestrijden elkaar op basis van vragen die gerelateerd zijn aan de
Canon van Nederland. Het programma wordt uitgezonden op de zaterdagavond om 20.15
uur vanaf 09:03-10.
Frits Sissing presenteert kennisquiz in: Dagblad van het Noorden, 09:18-09, blz. 22.
De Hollandsche natie, een canon avant la lettre
Marita Mathijsen doet in haar column in NRC Handelsblad verslag van haar poging om
eerstejaars studenten De Hollandsche natie van J. F. Helmers uit 1812 te laten lezen. Die
poging was niet zo’n succes. Maar zelf kreeg ze het idee dat wat Helmers toen schreef
wel erg veel leek op het werk van de commissie-Van Oostrom: Wat Helmers doet in de
Hollandsche natie is eigenlijk wat Frits van Oostrom ook gedaan heeft: een canon van
belangrijke historische gebeurtenissen voor Nederland vaststellen. Het is opvallend
hoeveel overeenkomsten er zijn tussen de nieuwste canon van vijftig vensters en een
van de vroegste. (…) De personen die Helmers van belang vindt, komen voor een deel bij
Van Oostrom terug: Willem van Oranje, Hugo de Groot, Michiel de Ruyter, Christiaan
Huygens. Ook gebeurtenissen komen overeen:de drooglegging van de Beemster, de
stichting van de Republiek, de oprichting van de VOC. Maar Helmers verzwijgt de
slavernij. Andersom zijn personen en gebeurtenissen uit de hedendaagse canon
verdwenen die Helmers nog uitbundig bejubelt: Vondel, Racine, Corneille, Voltaire,
Shakespeare en Laurens Coster ontbreken in de Van Oostrom-canon.
Mathijsen, M., De Hollandsche natie in: NRC Handelsblad, 09:19-09, blz. 2-3
[Wetenschap].
Lotte Jensen, universitair docent oudere Nederlandse letterkunde, Radboud Universiteit -
Nijmegen, is het niet met Mathijsen eens voor wat betreft De Hollandsche natie van
Helmers. In plaats van een esthetisch criterium om deze tekst te beoordelen als een
tekst voor het curriculum bepleit zij een functionalistische benadering: de functie van
literatuur in die tijd, waarom was die toen zo populair, wie lazen die teksten en wat leren
ze ons over het verleden en het heden. Daarom vindt zij Helmers gedicht verplichte
bagage van elke student Nederlands: geen andere tekst leert ons zoveel over de
toenmalige functie van literatuur als dit gedicht. Geen andere tekst laat zich bovendien
zo gemakkelijk verbinden met actuele discussies: van de canon van Frits van Oostrom
tot het Nationaal Historisch Museum, van de kopvoddentaks tot de Trots op Nederlandbeweging.
Laat studenten Nederlands en geschiedenis deze tekst verplicht lezen, opdat
ze kritisch leren reflecteren op kwesties als canonvorming, historisch besef en nationale
identiteit in het verleden en het heden.
Jensen, L., De Hollandsche natie in: NRC Handelsblad, 09:26-09, blz. 2 [Wetenschap].
Theater Nomade trekt door het land met het programma Neerlands Trots in Barre Tijden,
waarin op eigen wijze de eerste 25 vensters van de Canon van Nederland doorlopen
worden, met een nadruk op de Gouden Eeuw. Theater Nomade wordt gedragen door Ab
Gietelink, die zelf spreekt van zijn Nomadisch Nationaal Historisch Museum. Hij heeft
geen specifieke doelgroep voor ogen: Deze voorstelling is niet per se voor laag opgeleide
jongeren: wie ons komt zien mag best jong zijn, als hij of zij maar geïnteresseerd is. De
historie gesignaleerd oktober 2009
65

66
optredens zijn bij voorkeur in een erfgoedlocatie. Zo treedt Gietelink in Groningen op in
de Martinikerk en in Assen in de oude Statenzaal.
Nederkoorn, E., Historische strijder, plek in de Canon waard in: Dagblad van het
Noorden, 09:24-09, blz. 21.
Freriks, K., Gietelink: ook Rembrandt was niet subsidiabel in: NRC Handelsblad, 09:30-
09, blz. 9.
Twee voorstellingen in Groningen waren snel uitverkocht, zodat er een derde
voorstelling aan vast geplakt moest worden. Het was de moeite waard, een mooie
mengeling van beelden op een groot scherm en korte schetsjes met steeds aparte
kleding en voorwerpjes: van het bouwen van een hunebed tot en met Eise Eisinga. En
op verschillende plaatsen gekoppeld aan de actualiteit, zoals bij Rembrandt de willekeur
van een ‘keurmeester’, gericht op de afwijzing van subsidie voor Gietelink door het
Nederlands Fonds voor de Podium Kunsten, een afwijzing die hij met succes bij de Raad
van State aankaartte vanwege het feit dat het Fonds geoordeeld had op grond van
‘horen zeggen’. Er zijn in 2009 nog verschillende optredens o.a. op 09:05-11 en 09:06-
11 in slot Loevestein: zie www.theaternomade.nl. Aanbevolen.
Voor 2010 staat op het programma van Theater Nomade deel 2 van de serie Canon van
Nederland.
CvdK
• Andere Canons
Maritieme Canon van Nederland
De Maritieme Canon van Nederland, eveneens uit 50 vensters bestaande, is te
raadplegen op www.maritiemmuseum.nl en op de tentoonstelling Geen zee te hoog in
het Maritiem Museum Rotterdam.
Er is met de afbeelding van deze canon op de website iets vreemds aan de hand. De
hoofdlijn is op dezelfde manier getekend als op de wandkaart van de Canon van
Nederland, dus steeds van links naar rechts en dan weer van rechts naar links. Maar de
canonvensters moet je steeds van links naar rechts lezen, anders kom je uit bij
canonvensters uit hele andere tijden!.
De Canon verscheen ook als boekvorm:
(BV) Korteweg, J., Maritieme geschiedenis. De Canon van ons maritiem
verleden. Zutphen: Walburg Pers, € 29,95 (na 2010:01-01 € 34,95).
www.maritiemmuseum.nl
Flyer uitgeverij Walburg Pers
CvdK.
Canon van de Nederlandse Kindertelevisie
Verspreid over vijf decennia zijn vijftig kindertelevisieprogramma’s opgenomen in de
Canon van de Nederlandse Kindertelevisie. Initiatiefneemster is Cathy Spierenburg. Zij
wilde met de canon de ontwikkeling van de Nederlandse kindertelevisie van de afgelopen
zestig jaar in kaart brengen.
Het gaat o.m. om Wordt vervolgd van Han Peekel, Familie Knots met Hetty Heyting,
Grote Meneer Kaktus Show met Peter Jan Rens, Pipo de Clown, Floris, Peppi & Kokki, Ren
je rot, Alfred J. Kwak, de Stratemakersopzeeshow, het Sinterklaasjournaal, de
documentaire Tijd voor Thijs en Zappsport met Ron Boszhard.
Bijna 60.000 mensen hebben via internet op 400 titels gestemd, vooral dertigers en
veertigers. Grote afwezige is Studio 100: geen Kabouter Plop, Piet Piraat en Mega
Mindy. De commerciële zenders zijn maar één keer vertegenwoordigd: Telekids van Irene
Moors en Carlo Boszhard.
In de Media Experience in het mediamuseum Beeld en Geluid in Hilversum is een speciaal
paviljoen gewijd aan zestig jaar kindertelevisie. Er komen ook zes dvd-boxen met
opvallende programma’s uit de canon.
Keunen, M., Pipo en Floris in canon jeugdtelevisie, Plop niet in: NRC Handelsblad, 09:10-
09, blz.13.
Vries, I. de, De canon van de kinder-tv: ‘Nu gaat het de eeuwigheid in”in: de Volkskrant,
09:11-09, blz. 46.
historie gesignaleerd oktober 2009
66

67
Canon van Kampen
Zevenhonderd koorleden hebben lopend door Kampen de Canon van Kampen, de
geschiedenis van de stad in 39 coupletten, ten gehore gebracht ter ere van de Open
Monumentendag. Het lied gaat o.m. over het Hanzeverleden, de tabaksindustrie rond
1800 en het bezoek van koningin Beatrix in 1998.
Zevenhonderd koorleden zingen ‘canon van Kampen’ in: Dagblad van het Noorden,
09:12-09, blz. 23.
Canon van Drenthe
Op 6 oktober ontvangt de Commissaris van de Koningin het eerste exemplaar van de
Canon van Drenthe. De Canon is vormgegeven als een magazine, samengesteld door het
Drents Archief, het Drents Plateau, de Drentse Historische Vereniging en uitgeverij Van
Gorcum. De winkelprijs is € 9,95.
Canon van Drenthe in: Dagblad van het Noorden, 09:22-09, blz. 11.
13 GESCHIEDENIS EN KINDEREN
• Kinderen en nieuws
In gesprek Ronald Bartlema van het NOS Jeugdjournaal en Lotte Stegeman van
Kidsweek. Op de vraag of voor kinderen alles aan de orde komt, stelt Bartlema: Aan ons
werk zit een licht educatief aspect. We zijn geen opvoedrubriek, maar het gaat wel om
jonge kwetsbare kinderen. Stegeman: Wij selecteren, wij maken de afweging. Maar wij
willen niet belerend zijn. Het is lastig, er is ergens een grijs gebiedje. De belangrijkste
vraag is of dingen relevant zijn. Bartlema: Onze stelregel is dat wij geen taboes hebben
als het gaat om de onderwerpkeuze. Cruciaal is hoe we het onderwerp daarna
presenteren, in tekst, beeld en geluid.
Als gevraagd wordt naar de gevaren antwoordt Stegeman: Vooral met beelden moet je
uitkijken. Wat doen we als we een artikel schrijven over het doodknuppelen van
zeehonden? Een foto van een zeehond, met daarbij iemand die klaar staat met een
knuppel, bleek nog te heftig. Bartlema: De regel bij heel heftige onderwerpen is dat je
het niet persoonlijk maakt. Als kinderen zijn vermoord door een van de ouders vertel je
niet dat Henk negen jaar was en goed kon voetballen. Stegeman: je vertelt wat er
gebeurt, maar je hoeft niet altijd te kiezen voor het heftigste beeld. Bartlema: De
kinderen rekenen er op dat we er zorgvuldig mee omgaan. (…) Het is niet zo dat je per
definitie geen geweld mag tonen. Maar je moet er goed over nadenken (…) Want je moet
ook laten zien wat oorlog is. Maar spaarzaam. (…) Beelden kunnen maandenlang
terugkeren. Als beelden voor volwassenen al heftig zijn, zijn ze dat voor kinderen
helemaal. Stegeman: Middelbare scholieren kunnen veel meer hebben dan kinderen in
het basisonderwijs
En wat interesseert kinderen? Bartlema: Ze vinden vooral bepaalde segmenten van het
nieuws interessant. Van het grote nieuws willen ze sowieso alles weten. En voor de rest
zijn rampen interessant, en sport en dieren. Dat is het lijstje.
Klene, A. en P. Onkenhout, ‘We laten oorlog spaarzaam zien’ in: de Volkskrant, 09:01-09,
blz. 14-15.
• Kinderen en tijd /historisch besef
In de september-editie van Historie Gesignaleerd is op blz. 51-52 de lezing van Hans
Goedkoop Met ons historisch besef gaat het fantastisch samengevat. Het was heel
verleidelijk om op dit stuk te reageren, maar vanwege tijdgebrek is dat niet gedaan.
Maar anderen hebben dat wel gedaan. Het probleem zit in het begrip ‘historisch besef’.
Goedkoop heeft vooral oog voor de dimensie tijd in ‘hístorisch besef’ en niet voor de
dimensie historische kennis. Luc de Ruijter (o.m.) stelt in NRC Handelsblad dat
Goedkoop historisch besef verwart met tijdsbesef.
historie gesignaleerd oktober 2009
67

68
Ruijter, L. de, Tijdsbesef is nog geen historisch besef in: NRC Handelsblad, 09:05-09, blz.
9 [Opinie & debat].
CvdK.
• Kinderen en televisie
Cathy Spierenburg, de onvermoeibare ijveraar voor kindertelevisie op de publieke
omroepen en initiatiefnemer van de Canon van de Nederlandse kindertelevisie, neemt
afscheid om te gaan werken bij het NICAM, de organisatie die verantwoordelijk is voor de
Kijkwijzer. In een interview noemt ze nog eens haar drie kernpunten:
• Kinderen hebben recht op een eigen cultuur
• Kijk vanuit het perspectief van het kind
• Wees niet betuttelend.
Van de kinderprogramma’s van de commerciële omroepen zegt ze dat deze veel te
gemakkelijk zijn. Iedereen moet sterk en stoer zijn, een superheld. Zo ontneem je
kinderen het recht op een eigen cultuur. En die hebben ze nodig om zich te identificeren.
Anders krijg je allemaal dezelfde kinderen.
Bij al haar projecten betrok ze kinderen. Als je het vanuit de invalshoek van een kind
bekijkt, zoals bijvoorbeeld het Jeugdjournaal doet, landt het veel beter bij de kinderen.
Dan wordt het ook aantrekkelijker voor ze. Kinderen hebben een hekel aan een
volwassen toontje. Als je goed naar ze luistert en je openstelt, merk je juist dat ze jou
heel veel te vertellen hebben. Ze kijken op een andere manier naar de wereld. Het is
mooi om dat elke keer weer te ontdekken. En om daarin mee te gaan.
Onkenhout, P., De vrouw van de kindertelevisie in: de Volkskrant, 0910-09, blz. 32-33.
14 BEELDVORMING VAN HET VERLEDEN
• BEELDVORMINGSSCHEMA
A DE WERKELIJKHEID
a.1 De (school)omgeving
• Vredespaleis - Den Haag
In het kader van Open Monumentendag doet Wil Thijssen, samen met fotograaf Marcel
van den Bergh, verslag van een bezoek met rondleiding aan het Vredespaleis in Den
Haag.
Thijssen, W., Elk plekje moest oogstrelend zijn in: de Volkskrant, 09:12-09, blz. 1
[Reizen].
• Open Monumentendag
Het Open Monumentenweekeinde heeft 850.000 mensen getrokken. De organisatie sprak
van een groot succes. Publiekstrekkers waren dit keer het Vredespaleis in Den Haag, de
Commandobunker in Scheveningen, de universiteitsbibliotheek in Utrecht, het Paleis op
de Dam in Amsterdam en de oude fabrieksgebouwen van Philips in Eindhoven.
850.000 mensen bezoeken Nederlandse monumenten in: Dagblad van het Noorden,
09:14-09, blz.5.
• Suikerfabriek - Groningen
In Groningen wordt een suikerfabriek gesloopt. Het bedrijf de Suikerunie krijgt hiervoor
een herstructureringsvergoeding uit Brussel omdat de sluiting voortkomt uit verlaging
van de suikerquota. In Groningen wordt nu - terwijl de sloop al aan de gang is -
gedebatteerd over behoud van delen van de fabriek, omdat het gaat om een van de
weinige voorbeelden van industriële architectuur in Groningen, een drager van het
historie gesignaleerd oktober 2009
68

69
stadsbeeld. Overigens ook door zijn geur, de weeïge geur van de verwerkte suikerbieten,
emotioneel verbonden met de stad-Groningers. Gedacht wordt aan behoud van
schoorstenen en van een entrepotgebouw uit 1913. De herstructureringsvergoeding
vanuit Brussel gaat echter uit van volledige sloop…
Schreuder, A., De Stadjer kan niet meer ruiken waar hij woont in: NRC Handelsblad,
09:18-09, blz. 2.
Richold Brandsma interviewde Leendert van der Laan, de initiatiefnemer van de actie
voor behoud van de oude schoorsteen van de af te breken suikerfabriek.
Brandsma, R., ‘Schoorsteen Suiker Unie mag niet om’ in: Dagblad van het Noorden,
09:26-09, blz. 11.
• Architectonische stadswandelingen
De ANWB publiceerde het boekje Architectuur, 30 stadswandelingen. De wandelingen zijn
drie tot zeven kilometer lang en voeren door heel Nederland. Routebeschrijvingen,
achtergrondinformatie en stadsplattegrond. Het Nederlands Architectuurinstituut werkte
mee aan de publicatie. ANWB: € 14,95 (leden € 13,95).
Dertig stadswandelingen langs diverse bouwstijlen in: Dagblad van het Noorden, 09:19-
09, blz. 47.
• Werelderfgoed
De Unesco heeft de Russische regering opgeroepen geen 403 meter hoge kantoortoren
aan de rand van het historische stadscentrum van Sint Petersburg te bouwen. De toren
zal de Sint-Petersburgse grachten en pastelkleurige achttiende-eeuwse paleizen
overschaduwen.
Unesco tegen Gazprom-toren in St-Petersburg in: NRC Handelsblad, 09:24-09, blz. 4.
• Nieuwe Hollandse Waterlinie
De Nieuwe Hollandse Waterlinie van Muiden naar de Biesbosch, aangelegd tussen 1815
en 1940 met o.m. 46 forten en vijf vestingsteden wordt een Rijksmonument. Een aantal
forten was al monument, nu is de 85 kilometer lange linie als geheel beschermd.
Waterlinie wordt Rijksmonument in: de Volkskrant, 09:28-09, blz. 2.
• Publicatie
(BV) Houting, E., Historie in steen. Gevelstenen in Groningen. Noordboek, €
15,00 [met stadskaart en wandelroute]
Advertentie in Dagblad van het Noorden, 09:30-09, blz. 14.
a.2 Voorwerpen (museum)
• Museum voor Koninklijke Kledij - London
Het Museum voor Koninklijke Kledij in London heeft een onderbroek van koningin Victoria
aangekocht uit omstreeks 1890 met een tailleomvang van 142 centimeter.
Onderbroek Queen Victoria terug op paleis in: Dagblad van het Noorden, 09:09-09, blz. 6
[zwart-wit foto].
• Gratis museumdag in Gelderland
Op 09:24-10 zijn zo’n 60 Gelderse musea gratis toegankelijk.
Gratis naar 60 musea in: Spoor, nr. 3, herfst 2009, blz. 44.
• Visies op het ideale museum
Vier museumdirecteuren geven in het Cultureel Supplement van NRC Handelsblad hun
visie op het ideale museum: Meta Knol (Leiden), Edwin Jacobs (Utrecht), Wim Pijbes
(RM-Amsterdam) en Valentijn Bijvanck (NHM). Enkele citaten:
- Ooit was het museum er alleen voor de kunst. Nu is het er ook voor het publiek, maar
dat betekent nog niet dat de kunst daarmee tekort wordt gedaan (Pijbes).
historie gesignaleerd oktober 2009
69

70
- Ik zeg altijd: ik heb maar één doelgroep, dat zijn mensen van alle leeftijden. Het
museum is in beginsel een educatief instituut. Het Rijksmuseum moet voor iedereen
aantrekkelijk zijn: zowel voor de expert in de zeventiende-eeuwse schilderkunst als voor
de schoolklas uit Nunspeet. (Pijbes)
- Hoe voorkom je dat een museum de kant op gaat van een artistieke kermisattractie?
Het voeden van de geest moet nog steeds het uitgangspunt zijn van het museum. Dat
betekent niet dat je moet populariseren, je moet staan voor kwaliteit en dat
zelfverzekerd uitdragen. Maar dat moet vooral niet op een paternalistische wijze
gebeuren. Het museum moet niet bij alles wat je daar ziet nog eens gaan vertellen, wat
je ziet en dus geen ouderwetse hiërarchische didactiek hanteren.(Meta Knol).
Pijbes sprak van een huiswerkrelatie die mensen met het museum hebben:een bezoek
wordt ervaren als een belasting, een verplichting. Ik wil juist dat ze na anderhalf uur
verfrist naar buiten komen met het gevoel: morgen weer! Als dat lukt, zitten we op het
goede spoor.
Hollak, R., Weg met de tekstbordjes in: NRC Handelsblad, 09:11-09, blz. 4-5 [Cultureel
Supplement].
Lezers, die op bovenstaand artikel gereageerd hebben, zien weinig in de plannen van de
museumdirecteuren. J.J.C. Gouda schrijft: Erger dan tekstbordjes is de stelling (Pijbes):
We leven in een beeldcultuur, alles moet korter en bondiger. Hoezo? Wie bepaalt dat?
kennelijk de museumdirecteur. Gouda, die zelf graag in een museum kennis wil nemen
van, vervolgt: En wat die jongeren betreft; ik beluister hier een doctrine die in het
onderwijs opgeld deed: aansluiten bij de belevingswereld. Hier geldt het misverstand dat
jongeren worden bestempeld tot mensen die al een afgerond wereldbeeld hebben,
ondersteund door veel bewegende beelden, kort, bondig en flitsend. Gouda wil dat
tentoonstellingsmakers vonken laten overspringen zonder af te dalen naar infantilisering.
Tot slot: het lijkt er op dat deze directeuren op autoritaire wijze hun denkbeelden
opdringen aan de bezoeker. Dus: best handig die tekstbordjes. Ik kan dan zelf bepalen of
ik die nodig heb.
Simon Morsink schrijft: Is het museum niet gewoon de plek waar het mooiste en het
beste wat mensen in verschillende culturen hebben gemaakt te bewaren en te tonen?
Moet de beleving niet gewoon in het kunstwerk zelf worden gezocht en niet in de toeters
en bellen er omheen? Laat het museum juist niet teveel lijken op de multimediale wereld,
die wij toch al de hele dag om ons heen hebben, maar een totaal andere ervaring zijn.
F. Dijkstra schrijft: Als presentatievormen alleen gericht zijn op het lokken van jongeren
dan valt te vrezen voor het effect van het beleid. (…) de hedendaagse prinsjes en
prinsesjes gaan nu dus bepalen hoe het museum wordt ingericht. Het betekent dat
langzaam maar zeker alles op het gebied van de cultuur naar het niveau van de
infantiliteit wordt getrokken.
Tekstbordjes moeten blijven in: NRC Handelsblad, 09:25-09, blz. 8-9 [Cultureel
Supplement].
• Nationaal Historisch Museum: werelden
Lex ter Braak, directeur van het Fonds voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en
Bouwkunst, filosofeert in De Groene Amsterdammer over het Nationaal Historisch
Museum en concludeert: U begrijpt nu ongetwijfeld dat het Nationaal Historisch Museum
wat mij betreft de raadselachtige ruimte van de vraag moet opzoeken en niet de
potdichte kamer van het antwoord. Of in andere woorden: het NHM kan niet anders dan
de geschiedenis problematiseren. Het is überhaupt de vraag of objectieve werkelijkheden
wel bestaan en te representeren zijn.
Ter Braak heeft zich geërgerd aan de kritiek die de nieuwe directeuren over zich heen
kregen toen zij aangaven dat zij kunst wilden gaan inzetten in hun museum. Hij noemt
enkele voorbeelden van werk en onderzoek van hedendaagse kunstenaars die een
bijdrage kunnen leveren om de voorwerpen, die uit het verleden overgeleverd zijn, van
een context te voorzien, o.m. de Nederlander Gert Jan Kocken (wiens
beeldenstormproject in Historie Gesignaleerd aan de orde geweest is) en de Estlandse
historie gesignaleerd oktober 2009
70

71
kunstenaar Kristina Norma met haar project After War, over Estse identiteit en de
Russische minderheid.
Braak, L. ter, Een museum dat vragen stelt in: De Groene Amsterdammer,
09:28-08, blz. 44-45.
Het Nationaal Historisch Museum is begonnen met de werving van conservatoren voor de
vier van de vijf thema’s ik en wij, oorlog en vrede, rijk en arm, land en water en lichaam
en geest. Voor land en water wordt geen conservator gevraagd. De conservatoren
moeten in kleine teams de thema’s uitwerken en daarnaast bijdragen leveren voor het
ontwerpen van een chronologische route. Ook moeten ze bijdragen aan de website en
aan publicaties.
Advertentie Nationaal Historisch Museum in de Volkskrant, 09:19-09, blz. 9.
• Stoffelijke resten in musea
Het Universiteitsmuseum in Utrecht gaat de Urker schedels teruggeven aan Urk. Die
schedels zijn in de 19 de eeuw gestolen van een kerkhof in Urk door een Hilversumse arts.
Tot op heden wees om wetenschappelijke redenen het museum de eis van het Comité
Urker schedels van teruggave af. De Ethische Codecommissie voor Musea was echter van
mening dat de schedels terug moeten naar Urk.
Urker schedels terug naar Urk in: NRC Handelsblad, 09:26-09, blz. 7.
Minister Plasterk heeft twee kisten met stoffelijke resten van vijf Aboriginals, die bewaard
werden in het anatomisch museum van het Leids Universitair Medisch Centrum als
onderdeel van de wetenschappelijke collectie, niet toegankelijk voor publiek,
overgedragen aan twee leiders van een Aboriginalgemeenschap aan de oostkust van
Australië. De bedoeling is dat stoffelijke resten daar begraven worden, zodat de zielen
van de overledenen tot rust kunnen komen.
Broek, M. van den, Aboriginalresten keren terug naar eigen aarde in: de Volkskrant,
09:30-09, blz. 4.
• Hermitage - Amsterdam
In de eerste honderd dagen heeft museum de Hermitage in Amsterdam ruim 360.000
bezoekers getrokken.
Ruim 360.000 bezoekers naar Hermitage in: Dagblad van het Noorden, 09:29-09, blz. 22.
• Poesjkin Museum - Moskou
Op initiatief van de Stichting Cultuur Inventarisatie in Amsterdam heeft het Moskouse
Poesjkin Museum een overzichtscatalogus samengesteld met zo’n 400 Nederlandse
schilderijen, o.m. van Goltzius, Van Goyen, Rembrandt, Van Ruysdael, Steen en Van
Gogh: Collection of Dutch paintings.
Krielaars, M., Russische catalogus kunst uit Holland in: NRC Handelsblad, 09:29-09, blz.
10.
• Publicatie: werken in musea
In Kleio beschrijft Joke Noordstrand hoe je een excursie naar het Archeon kunt opzetten:
Op werkbezoek in het Archeon. Zij beschrijft het bezoek als een gelegenheid om de
verworven kennis van de leerlingen te testen.
(AR) Noordstrand, J., Op werkbezoek in het Archeon in: Kleio, september 2009, blz. 30-
31.
B AFBEELDINGEN
b.1 schilderij, prent, tekening, foto, ansichtkaart, karikatuur
b.2 dia, film, video/dvd, televisie,schooltelevisie, cd(-rom)
historie gesignaleerd oktober 2009
71

• Historische films
72
Inglourious Basterds: verschillende entiteiten
Is Inglourious Basterds van Tarantino over joods-Amerikaanse soldaten achter de linies
in WO II op jacht naar nazi’s een historische film? De regisseur: …je moet accepteren dat
er ten minste twee Tweede Wereldoorlogen bestaan. Allereerst de feitelijke, historische
gebeurtenis zelf, maar daarnaast is er de oorlog uit de popcultuur, met onjuiste feiten en
al. De oorlog is zo vaak in fictie afgebeeld - honderden oorlogsfilms zullen er inmiddels
zijn - dat hij een eigen, autonome entiteit is geworden, met een eigen beeldtaal.
Tarantino refereert puur aan die fictieve entiteit en niet zo’n klein beetje ook. Eigenlijk
zegt Inglourious Basterds: wat u op de achtergrond ziet gebeuren is niet de Tweede
Wereldoorlog. Het is De Tweede Wereldoorlog: The Movie. Daar kun je je tegen verzetten
of je aan overgeven, maar dat die film bestaat is de realiteit.
Vries, J. de, Hitler de superschurk in: De Groene Amsterdammer, 09:28-08, blz. 40-41.
De Storm: historisch correct
Sombogaart over zijn film De Storm over de Watersnoodramp in 1953: Ik hou van
geschiedenis. Veel leuker dan het hier en nu, je kunt een andere, eigen wereld maken.
heerlijk om 1953 te herscheppen en daarin te mogen rondsjouwen.(…) Je moet als
filmmaker historisch correct te werk gaan, maar mag ermee spelen, zodat het niet stoffig
wordt.
Zwol, C. van, Tegen de stroom in in: NRC Handelsblad, 09:04-09, blz. 14 [Cultureel
Supplement].
In een interview met Jan Pieter Ekker stelt Ben Sombogaart: Het is geen fantasy-film,
waarin je de wereld zelf kunt vormgeven. Het is ook geen rampenfilm, het gaat mij om
het drama. We hebben te maken met realisme: het is echt gebeurd, de Watersnoodramp
is een deel van onze geschiedenis. dat maakt het zo ingewikkeld. Niks mag afleiden of
opvallen. (…)Ter wille van het drama hebben we ons af en toe kleine historische
vrijheden moeten permitteren.
Ekker, J.P., ‘Niets mag afleiden of opvallen’ in: de Volkskrant, 09:11-09, blz. 20-21.
In een interview met Mark Moorman stelt Ben Sombogaart, dat hij rekening te houden
had met de feiten. Vergeet niet dat er nog heel veel ooggetuigen uit die tijd zijn. Ik wist
dat als ik dit zou gaan maken, dat het er heel realistisch uit moest gaan zien. Mensen
moesten echt het gevoel krijgen wat deze mensen in Zeeland toen hebben meegemaakt.
Dat was de ambitie, maar dan beginnen de nachtmerries. Hij sluit af met: Uit respect
voor mensen die het hebben meegemaakt heb je de verplichting een film te maken die
geloofwaardig en realistisch is. Je moet laten zien dat het water komt.
Moorman, M., ‘Het is een levensgevaarlijk verhaal’ in: Dagblad van het Noorden, 09:18-
09, blz. 7.
Apocalypse: The Second World War: ingekleurd
Het Franse productiebedrijf CC&C maakte voor National Geographic Channel een
zesdelige documentaire serie over W.O. II: Apocalypse:The Second World War. Bijzonder
is dat het historisch filmmateriaal ingekleurd is. Kleurenspecialist Montpellier is
maandenlang hiermee bezig geweest: elke minuut inkleuren kostte 24 uur werk. Hij zegt
hiervan: Vroeger was er vaak kritiek op inkleuring van oude films. En terecht. Het
resultaat was dikwijls vlak. Ik probeer diepte aan te brengen, reliëf. Je moet ingetogen
zijn met kleurgebruik.
Vice-president programmering Suissa stelt: Door die inkleuring zijn de beelden
realistischer dan zwart/witte. En daardoor voel je dat je naar indringende geschiedenis zit
te kijken. Dat intrigeert en gaat mensen vasthouden. De beelden uit de
concentratiekampen zijn wel zwart-wit gebleven. Dat is kies, want die hoeven niet nog
indringender te worden dan ze al zijn.
Nederkoorn, E., Indrukwekkend door ingekleurde beelden in: Dagblad van het Noorden,
09:05-09, blz. 51.
historie gesignaleerd oktober 2009
72

• Schooltelevisie
De omroepen NPS, RVU en Teleac onderzoeken de mogelijkheid tot fuseren.
NPS, RVU en Teleac praten over fusie in: NRC Handelsblad, 09:29-09, blz. 3.
73
Op woensdag 09:07-10 organiseert SchoolTV voor leerkrachten van groep 6-7-8 de
SchoolTVeXtra-middag van Vroeger & Zo. De middag start om 13.45 uur en vindt plaats
in het Hunebedcentrum te Borger en het thema Bezoek de Hunebedden met Vroeger &
Zo
Mail SchoolTV, 09:30-09.
b.3 wandplaat, poster, bordtekening
• Wandplaat
In het Historisch Nieuwsblad staat een afbeelding van de wandplaat Episodes uit het
leven van Aletta Jacobs, een plaat uit 1981. In de geschiedenis van de
geschiedeniswandplaten was deze plaat geen topper. De maker brak met het principe
van een plaat met één afbeelding, de titel zegt het al: episodes uit… En de manier
waarop die episodes getekend waren - donker - maakte dat deze plaat vanuit de klas
weinig aansprekend was.
Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 36.
CvdK
b.4 prentenboek en strip
• Fokke & Sukke
Op 30 augustus 1999 stond voor het eerst een cartoon van Fokke & Sukke - ook bekend
van hun cartoons bij de Canon van Nederland - in NRC Handelsblad. Dagelijks staan ze
op de achterpagina en in de krant van 09:01-09 figureren ze door de hele krant.
Steenhuis, P., Fokke & Sukke doen het al 10 jaar in: NRC Handelsblad, 09:01-09, blz. 18.
• Barbara Stok
In de Volkskrant een interview met striptekenaar Barbara Stok, waarin o.m. haar
maatschappelijke betrokkenheid en de manier waarop ze die betrokkenheid in haar strips
verwerkt aan de orde komt.
Sloover, S. De, Een aanklacht tegen geploeter in: de Volkskrant, 09:02-09, blz. 26-27.
b.5 model en maquette
b.6 kaart (wandkaart en atlas)
C HET GESPROKEN WOORD
c.1 het verhaal: vertellen en voorlezen
• Project Verhaal Centraal
Van het project Verhaal Centraal, het project dat ijvert voor de terugkeer van het verhaal
in de geschiedenisles in PO en VO, verscheen de derde nieuwsbrief met daarin actuele
informatie over de stand van zaken van het project. De nieuwsbrief kan gratis
aangevraagd worden via imulder@hunebedcentrum.nl. Zie ook de website
www.verhaalcentraal.nl met o.m. verhalen voor in het onderwijs.
Nieuwsbrief Verhaal Centraal, september 2009, nr. 3.
historie gesignaleerd oktober 2009
73

74
• Citaat
Onze voorouders stonden voortdurend bloot aan gevaren. Ze hadden de kans om giftig
voedsel te eten, om aangevallen te worden door een wild beest, of om in onmin te raken
met een vijandige stam. In zo’n bedreigende wereld was het een enorm voordeel
wanneer je je scenario’s kon voorstellen en die kon communiceren. Uit dat voordeel
ontstond de kunst van het verhalen vertellen - een vermogen dat je bij geen enkel ander
beest tegenkomt. Dennis Dutton, auteur van Art Instinct. Zit kunst in onze genen?
(Nieuw Amsterdam, € 22,50) in:
Kuiper, S., ‘Ik houd van Beethoven en the Simpsons in: Vrij Nederland, 09:12-09, blz. 64.
c.2 de feiten: uitleggen, bespreken, verklaren en het gesprek
c.3 de gastspreker
c.4 het interview
c.5 historisch en hedendaags geluid (radio)
D HET GESCHREVEN/GEDRUKTE WOORD
d.1 verhalende teksten
• Het Hoogste Woord
De prijs voor het beste christelijke kinderboek, Het Hoogste Woord, is toegekend aan
Gerry Velema voor haar boek Eruit jij!, over twee hartsvriendinnen in Nederlands-Indië,
die tegenover elkaar komen te staan. Zie ook www.gerryvelema.nl.
Prijs voor roman Gerry Velema in: Dagblad van het Noorden, 09:01-09, blz. 22.
• Boek en jeugd 4-12
Er is weer een nieuwe editie verschenen van Boek en Jeugd 4-12. Boeken voor
basisschoolkinderen, uitgegeven door Biblion in Leidschendam (€ 12,50). De redactie
hanteert al jarenlang een wat rommelig onderwerpenregister met zowel trefwoorden als
historische verhalen, Romeinen als zestiende eeuw. Nu het basisonderwijs in de
geschiedenismethoden de tijdvakken opgenomen zijn, is het misschien tijd om over dat
onderwerpenregister nog eens na te denken.
CvdK.
d.2 informatieve teksten
d.3 schema’s, tabellen en grafieken
d.4 informatieve bronnen (archief)
E DOEN
e.1 leven als …
• Kloostermoppen bakken
Leerlingen van groep 7 en 8 van basisschool De Regenboog in Aduard stopten in mei klei
in houten vormen. Tot gisteren lagen deze stenen te drogen en nu is een begin gemaakt
met bakken. Ze zitten rondom de steenoven in de tuin van het kloostermuseum, waar de
stenen, op dezelfde manier als destijds de Aduarder monniken deden, gebakken zullen
worden. De stenen zijn in de oven opgestapeld en daarna is de oven dichtgemetseld met
een gat in het dak voor de rook. De oven moet zestig uur gestookt worden. Na twee uur
is de oven op 210 graden en dat moet minstens 1000 graden worden. Vorig jaar mislukte
de operatie: de oven kwam niet boven de 800 graden uit en de stenen waren te zacht.
historie gesignaleerd oktober 2009
74

75
Nu hebben experts opnieuw geadviseerd en als het nu wel lukt krijgt iedere leerling de
eigen steen (voorzien van naam) als herinnering mee.
Drenthe, E., ‘Kloostermoppen bakken monnikenwerk’ in: Dagblad van het Noorden,
09;25-09, blz. 9.
e.2 spelen als…
e.3 spelen met …
e.4 schrijven, spreken, dichten en zingen
e.5 tekenen, bouwen en experimenteren
e.6 muurkrant en tentoonstelling
e.7 herdenken en vieren
Internationale Dag van de Vrede
Tweede Kamerleden en voorbijgangers vormden op Het Plein in Den Haag een groot
vredesteken vanwege de Internationale Dag van de Vrede. De organisatie was in handen
van War Child Nederland, de organisatie die zo aandacht vroeg voor kinderen, die het
slachtoffer zijn van gewapende conflicten.
Kamerleden vieren Dag van de Vrede in Spits , 09:22-09, blz. 4 [foto].
In Madurodam lieten meer dan 1200 kinderen bij de replica van het Vredespaleis witte
ballonnen op in het kader van de Internationale Dag van de Vrede. Daarna hielden ze
een Vredesloop naar Het Plein, waar ze toegesproken werden door burgemeester Van
Aartsen.
Witte ballonnen voor de vrede in: Dagblad van het Noorden, 09:22-09, blz. 5.
5 mei- herdenking Wageningen
Defensie heeft bekend gemaakt dat in 2010 voor het laatst meegewerkt wordt aan de
herdenking van de Duitse capitulatie op 5 mei in Wageningen. Defensie richt zich vanaf
2011 alleen nog op de landelijke veteranendag en de nationale viering op 5 mei.
In een redactioneel commentaar in het Dagblad van het Noorden wordt dit besluit gezien
als een schoffering van de oud-strijders en verzetsmensen uit WO II, De viering in
Wageningen is juist gericht op de herinnering aan de bevrijding en deze minder
belangrijk te achten is krenkend voor oud-strijders en burgers, die de oorlog nog
meegemaakt hebben. De Veteranendag en de 5mei-vieringen in de provinciehoofdsteden
hebben duidelijk een ander karakter.
Herdenking Wageningen in: Dagblad van het Noorden, 09:29-09, blz. 2.
Citaat
Herdenken kunnen we als geen ander, maar als oorlog dreigt staan ‘Wij Europa’ in ons
hemd.
Marbe, N., Lessen van Gdansk 2009 in: de Volkskrant, 09:04-09, blz. 11.
Tentoonstelling
(TE) Sint-Nicolaas op bezoek - Catharijneconvent - Utrecht - t.e.m. 2010:03-01.
Zie ook www.sintnicolaasopbezoek.nl.
Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz. 81.
15 VAN LESDOEL TOT EVALUATIE
• Werken met dyslectische leerlingen
Leerlingen met dyslexie hebben moeite met het onthouden van betekenisloze informatie.
Een formule letterlijk reproduceren is vaak moeilijk, het kind moet de betekenis van de
formule begrijpen. Zet daarom feiten en jaartallen in een samenhangend geheel,
historie gesignaleerd oktober 2009
75

76
bijvoorbeeld op een tijdlijn. Een tip uit het KPC-boekje De zeven principes van een rijke
leeromgeving.
Davidse, M., Omgaan met dyslectische leerlingen in: het Onderwijsblad, 09:05-09, blz.
36.
Maar die tip is in het geschiedenisonderwijs voor alle leerlingen van belang, en als dat
dus goed gebeurt, gebeurt het automatisch ook voor dyslectische leerlingen…
CvdK
• Onthouden, begrijpen en toepassen
Bij het leren doorloop je drie stadia: onthouden, begrijpen en toepassen. Onthouden
vraagt om herhaling. Begrijpen vraagt om verwerkingsactiviteiten als structuur
aanbrengen, samenhang ontdekken, de stof met elkaar bespreken. Dit vraagt tijd. Je
hebt immers pas echt wat geleerd als je het kunt toepassen.
Davidse, M., Omgaan met dyslectische leerlingen in: het Onderwijsblad, 09:05-09, blz.
37.
16 WERKEN MET LESMATERIALEN
• Kidsweek - 7Days
Kidsweek was oorspronkelijk bestemd voor kinderen van 10 tot 14 jaar. Daarna volgde
een splitsing in Kidsweek Junior voor 7- tot 12-jarigen en Kidsweek voor 12- tot 18jarigen.
Vanaf 09:13-09 heeft Kidsweek een nieuwe naam: 7Days, omdat de oude naam
voor VO-leerlingen te kinderachtig was. Kidsweek heeft een oplage van 45.000, met
ongeveer 30.000 vaste abonnees. De website heeft per maand 100.000 unieke
bezoekers.
Lotte Stegeman, chef redactie van Kidsweek in: de Volkskrant, 09:01-09, blz. 14
• Jeugdbladen
Uitgeverij Malmberg heeft de jeugdbladen Bobo, Okki, Taptoe en National Geographic
Junior verkocht aan twee directeuren die een nieuwe uitgeverij gestart zijn: Blink. Okki
bestaat al negentig jaar, Bobo en Taptoe verschenen veertig jaar geleden. Samen met
National Geographic Junior bestrijken de bladen de leeftijdsgroep 4 tot 14. De oplage van
de tijdschriften ligt tussen de 40.000 en 70.000.
Okki, Taptoe en Bobo op eigen benen in: Dagblad van het Noorden, 09:10-09, blz. 30.
• NOS Jeugdjournaal Magazine
De NOS lanceert via uitgeverij Zwijsen op 1 oktober een nieuw maandblad met
achtergrondverhalen over het nieuws om zo een sterk merk te hebben met een tvprogramma,
een website en een magazine. De doelgroep is 8 tot 12 jaar, dezelfde
doelgroep als van Kidsweek Junior.
NOS wordt concurrent van blad Kidsweek in: NRC Handelsblad, 09:14-09, blz. 3.
• Games
Ramses Peters onderzocht of de game Rome, Total War geschikt is als lesmateriaal in de
klas en doet daar verslag van in Kleio: Romeinen winnen de slag bij het
Teutoburgerwoud. Hij constateert veel onjuistheden, technische problemen bij de
installatie op een schoolnetwerk, de lange tijd die nodig is om vertrouwd te worden met
het spel, maar als kennismaking met het oude Rome schrijft hij de game niet helemaal
af: er zit ook veel correcte informatie in en het is spannend en leuk om te spelen…
Peters, R., Romeinen winnen de slag bij het Teutoburgerwoud in: Kleio, september 2009,
blz. 36-37.
historie gesignaleerd oktober 2009
76

77
• Educatief project Hoe Romeins ben jij?
Drie musea in de grensregio Nijmegen/Xanten - het Valkhof, Orientalis en het
Archeologisch Park Xanten - hebben het educatief project Hoe Romeins ben jij?
ontwikkeld, gericht op leerlingen van 10 tot 14 jaar. In Kleio stellen Marcel Jansen,
Odette Straten en Ursula Grote het project voor. Zie ook www.hoeromeinsbenjij.nl.
Jansen, M., O. Straten en U. Grote, Verus crassus. Educatieproject biedt leerlingen inzicht
in Romeinse roots in: Kleio, september 2009, blz. 40-41.
• Internet
Informatie zoeken op internet kun je nog het best vergelijken met drinken uit een
brandweerslang. Dennis Dutton van aldaily.com in:
Kuiper, S., ‘Ik houd van Beethoven en the Simpsons in: Vrij Nederland, 09:12-09, blz. 64.
17 EEN SCHOOLPROGRAMMA VOOR GESCHIEDENIS
• Leerlijn mediawijsheid
Het Nederlands Instituut voor Filmeducatie heeft o.m. in samenwerking met de SLO een
Doorlopende Leerlijn Mediawijsheid ontwikkeld. Deze leerlijn is vakoverstijgend en helpt
bij het integreren van mediaonderwijs in het bestaande curriculum. Eind oktober is de
online tool, waarmee de leerlijn digitaal wordt ontsloten, gereed op
www.medawijsheid.nl.
Doorlopende Leerlijn Mediawijsheid in: Vives, september 2009, blz. 9.
historie gesignaleerd oktober 2009
77

78
III OPLEIDING
Historisch-didactische vakliteratuur
(BV) Boxtel, C. van, Geschiedenis, erfgoed en didactiek. Amsterdam: Erfgoed
Nederland, 2009.
Een unicum in Nederland: een (bijzonder) hoogleraar Historische Cultuur en Educatie
aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, o.m. dank zij Erfgoed Nederland, met als
eerste hoogleraar Carla van Boxtel. Haar inaugurele rede was getiteld Geschiedenis,
erfgoed en didactiek en werd door Erfgoed Nederland in de vorm van een boekje
uitgegeven.
De centrale vraag in deze rede is of geschiedenis (inclusief geschiedenisonderwijs) en
erfgoed (inclusief erfgoededucatie) elkaar kunnen versterken en aanvullen. Daartoe
wordt eerst de toegenomen belangstelling voor het verleden van Nederland in kaart
gebracht en wordt aangegeven wat de implicaties zijn van juist die keuze voor
Nederlandse geschiedenis. Vervolgens wordt ingegaan op het leren van historische
feiten en op het leren historisch te denken en te redeneren. Als afsluiting worden drie
onderzoeksprojecten, gericht op aspecten van geschiedenisonderwijs in combinatie met
erfgoededucatie, kort omschreven.
Boeiend is dat voortdurend in de tekst onderwerpen aangestipt worden, waar we met
elkaar niet een passende oplossing voor hebben. Onderwerpen als welk beeld (Carla
spreekt van referentiekader) van de Nederlandse geschiedenis leerlingen leren en hoe
dat beeld gefaseerd in een longitudinale lijn complexer ingevuld wordt. Of wat weten we
eigenlijk van de ‘entrance narratives’, de verhalen waarover de leerlingen beschikken als
ze de school binnenkomen, oftewel hun voorkennis? Of hoeveel aandacht besteden we
in ons geschiedenisonderwijs aan de historische betekenis van de onderwerpen? Juist in
de passages over historische feiten en historisch redeneren - je zou bijna zeggen haar
core business - is Van Boxtel het best op dreef met boeiende verwijzingen naar de
buitenlandse literatuur. De erfgoedkant komt er in haar verhaal veel minder duidelijk
van af.
Het lezen van deze rede met de bril van een historisch-didacticus van het basisonderwijs
is een nogal vervreemdende ervaring. Nergens komt de leerling onder de twaalf jaar in
beeld. Afzetten tegen geschiedenis gericht op Nederland zonder oog voor internationale
contexten komt over als een open deur. Maar het meest vervreemdend is dat
fundamentele historisch-didactische werkwijzen uit het primair onderwijs in deze oratie
van geschiedenisdidactiek niet meer als zodanig beschreven worden, maar als
uitvindingen van erfgoededucatie.
Doorlopend probeert Van Boxtel de terminologie steeds goed door middel van definities
neer te zetten. Zo introduceert ze historische cultuur, historische feiten en historisch
redeneren. Erfgoededucatie omschrijft ze als een onderwijsbenadering op het terrein
van geschiedenis en cultuur, die uitgaat van materiële en immateriële sporen uit het
verleden, die in onze samenleving als waardevol worden beschouwd en die bijdraagt aan
kennis en inzicht in historische ontwikkelingen en verschijnselen en aan een gevoel van
continuïteit en verbondenheid met het verleden, mede met het oog op de toekomst.
Op grond van deze definitie worden verschillende voorbeelden gegeven van werken aan
erfgoededucatie, die in feite van ouds her tot het terrein van de geschiedenisdidactiek
voor het primaire onderwijs behoren. Zoals het gebruik van de (school)omgeving en het
gebruiken van voorwerpen van vroeger in de les. Of - en daar zal good old Gerrit de
historie gesignaleerd oktober 2009
78

79
Jong, de auteur van de klassieker Kind, school en geschiedenis van opkijken - het
vergelijken van situaties van nu met foto’s van vroeger als een specifieke aanpak van
erfgoededucatie. Didactische aanpakken die al generaties lang - ver voor de invoering
van erfgoededucatie - centraal stonden in de beeldvorming van het verleden in het
primair onderwijs. Met dit verschil dat de objecten niet per se behoefden te behoren tot
de sporen, die onze samenleving als waardevol beschouwt, maar dat deze werkwijzen in
feite toegepast kunnen worden aan de hand van alle bebouwing en alle voorwerpen uit
vroeger tijden omdat het gaat om de vergelijking vroeger en nu en om het ontdekken
van verandering en continuïteit.
Al lezend ontkom je er niet aan om de hedendaagse praktijk in het primair onderwijs te
verbinden met de tekst van de oratie. Hoe staat het met het versterken en aanvullen
van geschiedenisonderwijs en erfgoededucatie? Bijvoorbeeld bij een zin als
erfgoedinstellingen ontwikkelen in samenwerking met scholen onderwijs met en over
erfgoed. In hoeverre wordt hier een proces beschreven dat bijdraagt aan de versterking
en aanvulling van geschiedenisonderwijs en erfgoededucatie? Zeker, er zijn geslaagde
voorbeelden, maar er is ook een duidelijke tendens in de richting van een
tweesporenbeleid: een spoor als vanouds van geschiedenisonderwijs en een nieuw spoor
van erfgoededucatie, los van dat geschiedenisonderwijs.
In hun korte opleiding krijgen interne cultuurcoördinatoren de opdracht om naast cultuur
aandacht te besteden aan erfgoed, maar veelal zonder verwijzing naar het
geschiedenisonderwijs op hun school. Ze krijgen zelfs de opdracht om voor hun school
aparte leerlijnen voor erfgoededucatie te maken. Hierdoor ontstaan vreemde situaties.
Een directeur van een basisschool antwoordde op de vraag of de Canon van Nederland
al een plaats in het onderwijs gekregen had dat de leerkrachten het zo druk hadden met
het organiseren van uitstapjes voor cultuureducatie dat er geen tijd was voor de Canon
van Nederland. Zojuist, vertelde hij, was weer een klas afgereisd naar het Muiderslot.
Dat met die reis het Canonvenster Floris V in beeld kwam was hem volstrekt ontgaan.
Dit voorbeeld symboliseert het tweestromenland dat in het primair onderwijs aan het
ontstaan is: activiteiten binnen cultuureducatie (met als onderdeel erfgoededucatie)
binnen het schoolcurriculum los van de leerlijn voor geschiedenis. Geen versterking,
geen aanvulling, maar erfgoed als iets extra’s, dat een eigen plaats moet hebben binnen
de school los van alle andere onderdelen van het curriculum van het primair onderwijs.
En was dat nu eigenlijk de bedoeling? Daar waren we in de begintijd van Erfgoed Actueel
met het tijdschrift Oud Nieuws niet voor, maar helaas lijkt het die kant toch op te gaan.
Deze ontwikkeling in de praktijk is terecht niet het onderwerp van de oratie, maar speelt
al lezend wel een rol wanneer de tekst gaat over versterken en aanvullen. Van Boxtel
geeft aan zelf ook nog niet uit de relatie geschiedenisonderwijs en erfgoededucatie te
zijn en dat is natuurlijk een goede basis voor nader onderzoek. Het zou mooi zijn als
daarbij dan ook aandacht voor het primair onderwijs tot de mogelijkheden gaat behoren.
CvdK
Jong, G. de e.a., Kind, school en geschiedenis. Amsterdam, vele drukken vòòr 1985.
Jong, G. de en J. de Jong, Inzicht uit ansichten in: Kleio, 1981, jaargang 22, nr. 10, blz.
14-20.
Kooij, C.G. van der, Het verleden in het heden. Groningen, 1976.
Kooij, C.G. van der, Verleden, heden, toekomst. Leiden, 1986 (eerste druk), Groningen,
2006 (vijfde druk): hoofdstuk Beeldvorming.
Kooij, C.G. van der en M. de Groot, Geschiedenis & Samenleving. Groningen, 2009,
hoofdstuk Beeldvorming.
Agenda
2009: 14-10: Studiedag van de Commissie PA-BO over de balans tussen inhoud en
didactiek in de opleiding; Geschiedeniskennis op de PABO? - Comeniusmuseum -
historie gesignaleerd oktober 2009
79

80
Naarden. De informatie over de studiedag is op dinsdag 09:29-09 verzonden via het
netwerkbestand.
Uitnodiging Commissie PA-BO, 09:29-09.
2009:09-11 Conferentie Our European House van het project To-Gather - School voor
de Toekomst - ’s Hertogenbosch met o.m. als sprekers Edward de Bono, Ettore Deodato
en Joseph Mifsud. Zie verder www.to-gather.org.
Brief van Wim Kratsborn, coördinator To-Gather, 09:15-08.
Citaat
De Tweede Kamer kan wat mij betreft nog meer doen. Ze moet ervoor zorgen dat het
vak geschiedenis terugkeert als verplicht eindexamenvak voor elk schooltype. Dan wordt
pas werkelijk het belang van geschiedenis erkend. Zolang dat niet het geval is, is
‘geschiedenis’ niet meer dan een mode. Nelleke Noordervliet in haar afscheidscolumn in:
Noordervliet, N., Geschiedenis was mode in: Historisch Nieuwsblad, september 2009, blz.
47.
Betekenis van de humaniora, waaronder geschiedenis
Bert Fleuren, lid van het Christen Democratisch Jongeren Appèl verzet zich tegen de visie
dat de kenniseconomie alleen nuttige studies nodig heeft en pleit onder de leus een
onderwijssysteem dat gebaseerd is op een materialistisch wereldbeeld leidt tot
geestelijke armoede voor versterking van de humaniora. De humaniora, zo stelt hij,
filosofie, theologie en geschiedenis bieden een fundering voor onze diepste morele en
constitutionele overtuigingen. Begrippen als ‘tolerantie’, ‘democratie’, ‘vrijheid van
meningsuiting’ en ‘mensenrechten’ spelen een centrale rol in ons politieke discours. De
natuurwetenschappen kunnen ons niet uitleggen waarom deze zaken waardevol zijn. En
verderop stelt hij: Als mensen geen affiniteit hebben met de klassieke, joods-christelijke
en verlichte bronnen van de Europese cultuur, is het niet vreemd dat ze niet warm lopen
voor Europa. Versteviging van het onderwijs in vreemde talen, geschiedenis en literatuur
zou een goed begin zijn om dat te veranderen.
Fleuren, B., Zonder humaniora worden we meer beest dan mens in: NRC Handelsblad,
09:01-09, blz. 7.
(*) Interessant discussiemateriaal voor (gevorderde) studenten
(**) Interessante boeken/video-dvd’s voor de PABO-bibliotheek
© 09:01-10
VGN – Commissie PA-BO
Cees van der Kooij
historie gesignaleerd oktober 2009
80