Boeren met natuur - Meetjesland.be

Boeren
metnatuur
GESPREKKEN OVER AGRARISCH NATUURBEHEER
Een uitgave van de Koning Boudewijnstichting,
in samenwerking met de Boerenbond en Natuurpunt.

Boeren met natuur
Gesprekken over
AGRARISCH NATUURBEHEER
• Een initiatief van:
Koning Boudewijnstichting, Boerenbond en
Natuurpunt
• Een uitgave van:
Koning Boudewijnstichting,
Brederodestraat 21, B-1000 Brussel
• Coördinatie voor
Koning Boudewijnstichting:
Gerrit Rauws, directeur
Johan Alleman, projectverantwoordelijke
Greet Massart, assistente
• Samenstelling: ir. Marc De Coster
senior consultant
• Ontwerp : Roel Thoné, grafisch vormgever
• Druk: Lamine, Herent
• Deze uitgave kan gratis worden gedownload
van onze website www.kbs-frb.be
• Deze uitgave kan ook (gratis) besteld worden :
on line via www.kbs-frb.be, per e-mail naar
publi@kbs-frb.be of telefonisch bij het
Contactcentrum - Koning Boudewijnstichting,
tel +32-70-233 728, fax + 32-70-233-727
Wettelijk depot: D/2003/2893/01
ISBN: 90-5130-417-X
NUR: 600
• Met de steun van de Nationale Loterij

Ten geleide
In dit postmoderne tijdvak worden oude, klassieke maatschappelijke
breuklijnen stilaan door nieuwe spanningsvelden vervangen.
Eén van deze nieuwe spanningsvelden is ongetwijfeld dit tussen
landbouw en natuur. In Vlaanderen, waar de ruimte schaars is,
wordt bij wijze van spreken gevochten voor iedere morzel grond.
Discussies over afbakeningen van natuurterreinen en landbouwgrond
en de strijd rond het Mestactieplan hebben de spanning ten
top gedreven.
Wellicht biedt dit ook een gedeeltelijke verklaring waarom het in
Vlaanderen zolang geduurd heeft eer men beleidsmatig werk heeft
willen maken van agrarisch natuurbeheer. Hiervoor waren immers
al langer Europese middelen voorzien die men jaren ongebruikt
heeft gelaten. Via beheerovereenkomsten worden boeren gestimuleerd
om aandacht te hebben voor natuur en natuurontwikkeling op
hun bedrijf. Nieuw is dat boeren beloond worden (vergoed worden)
voor hun inspanningen. Alhoewel er wellicht altijd discussie zal blijven
bestaan over wat een billijke vergoeding is, is dit geen onbelangrijk
detail. Het is eens wat anders dan tal van verbodsbepalingen
en boetes die dreigen voor landbouwers als men iets niet doet.
De Koning Boudewijnstichting is ervan overtuigd dat dialoog tussen
landbouw en natuur meer dan ooit wenselijk is. Voor landbouw is
het een kwestie van overleven. Veeleer dan het belang dat men
hecht aan natuur als een bedreiging te beschouwen, moet men deze
tendens proberen om te buigen in kansen.
Kansen voor verbreding en verdieping.
Maar ook natuur heeft alle belang bij dialoog. Natuur zit misschien
momenteel wel in de lift, maar moet ook blijvend werken aan de
verbreding van haar maatschappelijk draagvlak.
Als landbouw en natuur willen werken aan nieuwe duurzame perspectieven
zullen ze ook en vooral moeten leren samenwerken.
Uit de enquête die Natuurpunt hield bij haar leden blijkt dat dit veel
meer dan velen vermoeden reeds het geval is, vooral op lokaal
niveau.
Ook het feit dat vandaag Natuurpunt en de Boerenbond bereid zijn
deze dialoog op een open en constructieve wijze aan te gaan is een
belangrijk feit.
De Stichting is dan ook bijzonder fier samen met deze partners de
gangmaker voor de dialoog te kunnen zijn.
Koning Boudewijnstichting, januari 2003
Inhoud
Dirk Reheul
Gezond verstand is ook nodig 2
Bart Vleeschouwers en Koen Van De Weyer
Verbreding en verdieping 4
Jos Gysels
Veel meer samenwerking dan gedacht 6
Lambert Schoenmaekers
Land-schaps-bouw is kans 10
Pascale Steurbaut
Boeren met weidevogels 12
Rik Delhaye
Dit is nog maar een begin 14
Danny Lemmens
Een landbouwer staat in de gemeenschap 16
Chris Caerts
Kempense heideschapen 18
Jo Vanderbauwhede
Volgende keer, goeie keer 20
Frank Stubbe
Vertrouwen winnen 22
Nadine Joosen
Liefst op maat werken 24
1 Boeren met natuur

Gezond verstand is ook nodig
Dirk Reheul doceert aan de Faculteit Landbouwkundige
en Toegepaste Biologische Wetenschappen
van de Universiteit Gent. Hij is hoofdpromotor van het
Steunpunt Duurzame Landbouw, een initiatief van de
Vlaamse overheid, dat eind 2001 van start ging als
een samenwerkingsverband tussen de Universiteit
Gent en de KU Leuven. Hij is onder andere sterk bezig
met duurzaamheid in de landbouw en de functie van
landbouw in een veranderend platteland.
DIRK REHEUL
Ik zit vaak in het gezelschap
van beide partijen: van mensen
uit de natuursector en
van mensen uit landbouw.
Ik ken heel wat initiatieven
die aanvankelijk goed liepen,
maar die na verloop van tijd
verzuren door een gebrek
aan communicatie of een te
assertief optreden van mensen
of groepen, vaak zonder
reden.
Wat mij ook opvalt is dat de
starre regelgeving en dito
controles enthousiaste engagementen
in de weg
staan. Ik pleit ook letterlijk
voor een klare taal in de
voorschriften en contractuele
bepalingen, want nogal
wat discussies vinden hun
oorsprong in onduidelijke
formuleringen en verkeerde
interpretaties. Meteen moet
Boeren met natuur 2
ik eraan toevoegen dat de
betrokken administraties
hun best doen om hieraan
te verhelpen.
Het responsabiliseren van
boerengroepen (bijvoorbeeld
naar Nederlands model), kan
mijns inziens zorgen voor
een gezonder, duurzamer
engagement en
planmatiger inzetten
van de
beschikbare middelen.
Begeleide en geverifieerdeautocontrole
kan een
dosis wantrouwen
en scepsis
wegnemen.
Er komt ruimte voor creativiteit
en het benutten van
boerenwijsheid.
De relatie met de boeren
verschuift van een topdown
benadering naar een
relatie met een hoger gehal-
Ik pleit ook
letterlijk voor
een klare taal in
de voorschriften
en contractuele
bepalingen.
te aan evenwaardigheid.
Een positieve toon komt in
de plaats van een puur eng
regulerende aanpak.
Een neutrale go-between,
getraind in zowel gezond,
wetenschappelijk kritisch
redeneren als in communicatieve
vaardigheden kan
hier - zonodig - een katalyserende
rol vervullen.
Een extra portie gezond
verstand en consequente
attitude zijn immers hard
nodig. Dat begint bij het respecteren
van elkaars zienswijze,
levenssfeer en belangen,
samengaand met de
wil om zich te informeren
en geïnformeerd te worden.
In het hele debat
over agrarischnatuurbeheer,
domineren
de inspanningen
om de landbouw
te informeren
over natuurbeheer
terwijl de
interesse van
buiten de landbouw
voor de actuele landbouw
ronduit mager is.
Zelfs tijdens de initiatieven
genomen ter gelegenheid
van projecten, die ook
gesteund worden door de
Koning Boudewijnstichting

komt dit schrijnend aan de
oppervlakte. Men moet dan
ook niet verwonderd zijn
dat er twijfel ontstaat over
de ernst van een aantal
goedbedoelde maatregelen.
Anderzijds biedt agrarisch
natuurbeheer voor een
aantal bedrijven een element
van verbreding waardoor
bijvoorbeeld de verhouding
tussen landbouw-
bedrijven en de niet-landbouw-wereld
kan verbeteren
en eindigen in een winwin
situatie, onder andere
omdat precies zo’n verbreding
een kanaal is om elkaar
beter te leren kennen.
Dialoog blijft hoe dan ook
nodig. Gekoppeld aan eerlijke
en duurzame engagementen
kan iedereen er
beter van worden.
INFO
Dirk Reheul
Universiteit Gent
Vakgroep
Plantaardige Productie
Coupure Links 653
9000 Gent
Tel. 09 264 60 96
Fax 09 264 62 24
dirk.reheul@rug.ac.be
3 Boeren met natuur

Verbreding en verdieping
Bart Vleeschouwers is verbonden aan het Innovatiesteunpunt
voor landbouw en platteland, een initiatief
van Boerenbond en Cera Foundation.
Koen Van De Weyer werkt voor de Studiedienst van de
Boerenbond. Wat denken zij over de kansen voor agrarisch
natuurbeheer in Vlaanderen ?
BART VLEESCHOUWERS
In de landbouw merken we
een duidelijke verandering en
verschuiving in de houding ten
opzichte van natuur en milieu.
Zo zijn landbouwers door het
Mestdecreet en de afbakening
van kwetsbare gebieden nu
veel gevoeliger voor milieuaspecten
in de bedrijfsvoering.
Waar 10 jaar geleden de afbakening
van de Groene Hoofdstructuur
voor de Boerenbond
een breekpunt was, is het
Vlaams Ecologisch Netwerk
nu wel bespreekbaar.
In de landbouwsector zal er
ongetwijfeld een verdere evolutie
zijn naar een beperkt
aantal bedrijven in Vlaanderen.
Een deel dat voldoende
groot en gemechaniseerd is,
zal meer marktconform gaan
produceren. Waar er tot nu
toe vooral een specialisatie in
de productie was, zien we veel
meer een ander soort specialisatie
opduiken: in de keten ‘van
grond tot mond’. Boeren gaan
Boeren met natuur 4
in de keten zelf een deel van de
productie en de verkoop overnemen
om de winstmarge te
vergroten. Daarbij is het wel
erg belangrijk om een eigen
niche aan te boren om ‘anders
te zijn dan de anderen’. Dat
kan gaan over het product of
over de afzetkanalen. We noemen
dit de ‘verdieping’ binnen
de bedrijfsvoering.
Anderzijds is er ook sprake
van ‘verbreding’. Op een landbouwbedrijf
gaan
allerlei zaken gebeuren
die niet
rechtstreeks meer
gelinkt zijn met
voedselproductie.
Dat kunnen activiteiten
zijn die te
maken hebben
met recreatie en
toerisme, met beheer
van natuur
en landschap, met
zorgverstrekking
en diensten. In die laatste
categorie horen bijvoorbeeld:
bermen maaien, hagen sche-
In de landbouw
merken we een
duidelijke veran-
dering en ver-
schuiving in de
houding ten
opzichte van
natuur en milieu.
ren, dieren (zoals paarden) tijdelijk
verzorgen, …
Het belangrijkste is en blijft
natuurlijk een veilig, duurzaam
en degelijk inkomen voor de
landbouwer garanderen. Maar
dat gebeurt dan veel meer in
de context die de samenleving
van de boer vraagt. Een bijkomend
argument is een beter
imago voor de landbouw.
Een ander element in de verbreding
kan bijvoorbeeld ook
energieproductie zijn.
Verschillende elementen in die
verbreding kunnen elkaar ook
versterken: zorgen voor een
aantrekkelijk landschap is
positief voor hoevetoerisme.
Tegelijk kan ook de sociale
controle op de ‘cowboys’ (die
niet willen zorgen voor het
landschap) toenemen. Slordig
omgaan met de
omgeving is dan
immers niet alleen
negatief voor
het imago maar
ook voor zaken.
Een punt van verbetering
zou kunnen
zijn dat er
meer initiatief
aan (groepen) van
boeren wordt
overgelaten.
Nu lijkt het soms
of elke detail door de overheid
of door een natuurvereniging
bepaald moet worden.

Die ‘top down’ houding veroorzaakt
soms een scherpe reactie
en positionering. Het lijkt mij
dat er meer mogelijkheden zouden
moeten komen, dat boeren
samen afspraken maken en projecten
uitvoeren.
Als boeren als ‘volwaardige
partners’ worden benaderd, kan
dat leiden tot duurzaam beheer
van natuur en landschap.
Een voorbeeld is het inschakelen
van lokale runderen in de
begrazing van natuurterreinen.
KOEN VAN DE WEYER
Op dit ogenblik is het nog maar
een beperkte groep die meedoet
aan agrarisch natuurbeheer.
We merken bij die
landbouwers dat ze doorgaans
tevreden zijn met de
benadering door de administratie.
Bij de behandeling
van beheerovereenkomsten
bestaat er over het algemeen
een positieve waardering voor
de manier van werken van de
Vlaamse Landmaatschappij.
Ook geldt dat boeren die instappen
veelal tevreden zijn
over de mogelijke keuze aan
verschillende pakketten en
over de vergoedingen die aangeboden
worden. Dit heeft
uiteraard veel te maken met
het feit dat deze boeren op
voorhand de inspanningen
hebben afgewogen tegen de
voordelen.
Ik denk dat er nog heel wat
meer boeren mee zouden willen
doen met agrarisch natuurbeheer.
Er bestaat echter een aarzeling
om mee in de boot te
stappen. Die aarzeling heeft
veel te maken met de onzekerheid
over de toekomst.
En daar spelen verschillende
aspecten mee.
Boeren vragen zich bijvoorbeeld
af of na afloop van een overeenkomst,
na vijf jaar dus, de
beheerovereenkomsten nog
verder gaan bestaan. Of er later
ook nog vergoedingen zullen
uitgekeerd worden. Het huidig
tijdsperspectief is te kort.
In plaats van vijf jaar zou dat
zeker tien of vijftien jaar moeten
zijn. Anderzijds bestaat er
ook een heel andere vrees.
Boeren vragen zich ook af of er
een omkeerbaarheid van die
beheerovereenkomsten bestaat.
Of sommige kleine landschapselementen,
indien nodig voor de
bedrijfsvoering, later ook nog (al
dan niet met een vergunning)
verwijderd kunnen worden.
Of het niet zo is dat door de zorg
voor natuur hun percelen als
‘waardevol natuurgebied’ zullen
worden beschouwd en dan onttrokken
zullen worden aan de
landbouw door bijvoorbeeld de
bestemming als landbouwgrond
te wijzigen naar natuurgebied
en dan allerlei beperkingen
opgelegd te krijgen.
Om die vrees te vermijden is
zekerheid nodig. Zekerheid voor
landbouwers en zekerheid voor
de natuur. In die context is de
vastlegging van de natuurlijke en
van de agrarische structuur een
absolute noodzaak. Zo weet iedereen
waar we op lange termijn aan
toe zijn.
Eenmaal dat dit gerealiseerd is,
wordt het echt zinvol om stimuli
te geven om interessante projecten
en initiatieven op een grotere
oppervlakte kansen te geven.
INFO
Bart Vleeschouwers
Innovatiesteunpunt voor
landbouw en platteland
Postbus 40, 3000 Leuven
Tel. 016 24 47 04
innovatiesteunpunt@
boerenbond.be
Koen Van De Weyer
Studiedienst Boerenbond
Minderbroederstraat 8
3000 Leuven
Tel. 016 24 21 01
koen_van_de_weyer@
boerenbond.be
www.boerenbond.be
5 Boeren met natuur

Veel meer samenwerking dan gedacht
Jos Gysels is diensthoofd van de afdeling beleid bij
Natuurpunt vzw, de grootste natuurvereniging in
Vlaanderen. We toetsten even zijn ervaring over de
samenwerking tussen Natuurpunt en landbouwers en
vroegen naar zijn mening over kansen en mogelijkheden
van agrarisch natuurbeheer.
JOS GYSELS
SAMENWERKING
MET LANDBOUWERS
De contacten vanuit onze
vereniging met de brede
landbouwsector zou je in
drie ‘categorieën’ kunnen
opdelen.
1. De formele, ‘officiële’ contacten
in allerlei adviesraden
en commissies.
2. De meer losse, individuele
en misschien ook meer diffuse
contacten ‘in het veld’.
3. De ‘projectmatige’ contacten
naar aanleiding
van projecten rond de
bescherming van zwaluwen,
weidevogels, hamsters,
… die niet gebonden
zijn aan reservaten, maar
die zich vaak in het agrarisch
gebied afspelen.
Ook de Dialoogdagen Agrarisch
Natuurbeheer van de
Koning Boudewijnstichting
zou je bij deze laatste cate-
Boeren met natuur 6
gorie ‘projecten’ kunnen
rekenen. Om zelf een beter
zicht te krijgen op het
tweede soort ‘losse’ contacten,
hebben we in 2002 een
enquête gehouden bij onze
conservators. Die conservators
zijn de beheerders van
de ruim 400 natuurterreinen
van onze vereniging.
We kregen ruim 50 % respons
op die enquête, die
verstuurd werd naar meer
dan 400 beheerders.
In een aan- Ik schat de
tal gevallen is
samenwerking toekomst nu toch
met landbouwers optimistischer in
niet aan de orde
omdat het na- dan enkele jaren
tuurterrein zelf geleden.
(bijvoorbeeld
overwegend duinen,
bos of moeras) zich
daartoe niet leent.
Uit de antwoorden bleek
dat in 2/3 van de reservaten
een of andere samenwerking
met een of meer
landbouwers bestaat.
In 10 % van de gevallen is
het zelfs zo dat er wel degelijk
een vraag naar samenwerking
met landbouwers
bestaat, maar dat het aanbod
er (voorlopig) nog niet is.
Daaruit blijkt dat er veel
meer samenwerking met
landbouwers is, dan wat we
zelf dachten of vermoedden.
De contacten op zich kunnen
erg verschillend zijn. Dat kan
gaan van een eenmalig contact
tot een intensieve samenwerking.
Belangrijk is ook dat uit deze
enquête blijkt dat de samenwerking
hoofdzakelijk gebeurt
met landbouwers in
hoofdberoep en dus zeker
niet alleen met zogenaamde
‘hobbyboeren’. Uit de commentaren
van de conserva-
tors blijkt dat
zowel ervaringen,verwachtingen
als klachten
erg gelijklopend
zijn.
De motieven
voor samenwerking
kunnen we
in drie categorieën onderverdelen:
1. In hoofdzaak pragmatisch:
omdat het de gemakkelijkste,
voordeligste
of snelste manier is om

een vorm van beheer (bijvoorbeeld
maaien van een
hooiland) uit te voeren.
2. Een bewuste keuze om de
dialoog met landbouwers
te bevorderen, of breder:
om de relaties met de
lokale omgeving te bevorderen.
Zo ziet onder
andere een boer ook wat
er in een natuurreservaat
gedaan wordt en waarom
dat zo gebeurt.
3. Er is ook een technisch
motief: landbouwers hebben
expertise en geschikt
materiaal.
Er zijn diverse vormen van
samenwerking: landbouwers
die betaald worden,
landbouwers die alleen de
opbrengst (hooi) meenemen
tot landbouwers die zelf
betalen voor een product.
Ook hier speelt de markt.
Er kan bijvoorbeeld een
vraag zijn naar biologisch
geteeld hooi bij een bedrijf
dat in omschakeling is naar
biologische landbouw en dit
hooi nog niet zelf kan produceren.
Een volgend punt is: wat
doet die landbouwer dan in
het natuurgebied ?
Dat blijkt in hoofdzaak
maaien te zijn in het kader
van hooilandbeheer en ook
(in mindere mate) de inschakeling
van dieren bij
(na)begrazing. Dat is niet zo
verwonderlijk: in feite is het
beheer van graslanden in
natuurreservaten nog zeer
vaak een vorm van traditionele
landbouw. Dat maakt
dat dit beheer aansluit bij
een oude landbouwactiviteit
en dat er dus nog steeds heel
wat mogelijkheden zijn om
samen te werken.
DUURZAAMHEID
We stelden ook vragen of
een continuering van die
samenwerking nuttig of
wenselijk is.
We wilden ook weten waarom
samenwerking eventueel
werd gestopt of waarom
er van in het begin niet voor
samenwerking werd gekozen.
Uit de antwoorden
komt er geen eenduidigheid.
Vaak is er sprake van weinig
continuïteit en is er veel
kortlopende samenwerking.
Dat heeft onder meer te
maken met de pachtwetgeving.
Er worden bijzondere
overeenkomsten afgesloten
om te vermijden dat er een
7 Boeren met natuur

pachtrecht zou ontstaan.
En om rechtuit te zijn, stellen
we ook vast dat er
ondanks die regelmatige
samenwerking toch nog
vaak een gebrek aan vertrouwen
(van natuurbeheerders
in boeren) bestaat.
Het gaat dan over ervaringen
met een boer die stiekem
toch nog mest of
bestrijdingsmiddelen gebruikt
of meer dieren gaat
plaatsen, tegen de gemaakte
afspraken in. Daaruit zou
geconcludeerd kunnen worden
dat het toch niet zo
gemakkelijk is om aan een
boer duidelijk te maken wat
natuurbeheer nu juist inhoudt.
Dat heeft ook te maken met
een groot ‘cultuurverschil’
tussen boeren en natuurbeheerders:
de finaliteit van
landbouw en het einddoel
van natuurbeheer zijn en
blijven zeer verschillend.
Louter technisch blijken er
meestal geen problemen te
bestaan.
Maar dat heeft ook te
maken met de toekomst en
de veranderende inzichten
bij het beheer van natuurterreinen.
Bij grote natuurgebieden
kan gekozen worden
voor jaarrondbegrazing
en dan kan maaibeheer bijvoorbeeld
gedeeltelijk wegvallen.
De inzet van landbouwers
gebeurt dan in een
fase van ‘omvormingsbeheer’,
die per definitie niet
Boeren met natuur 8
zal blijven duren. Juist omdat
die samenwerking niet duurzaam
is, kunnen landbouwers
er voor kiezen om dit
sowieso niet te beginnen.
Na verloop van tijd kan een
grasland zo sterk verschrald
zijn dat een nabegrazing
met ‘klassiek vee’ ook voor
de veehouder niet meer interessant
is.
Er kunnen wel creatieve
vormen van samenwerking
ontstaan. Zo is er bijvoorbeeld
een samenwerking
tussen Natuurpunt en een
coöperatieve vennootschap
die jonge stieren opkoopt
en het ‘biovlees’ zelf commercialiseert.
Het lijkt voor de toekomst
erg interessant dat er bui-
ten de grote eenheden
natuur ook kleinere natuurterreinen
zijn waar een duurzame
samenwerking tussen
landbouwers en natuurbeheerders
blijft bestaan.
In deze is er sprake van
twee mogelijke opstellingen.
Je kan uitgaan van het
standpunt dat verweving
juist conflicten creëert en
dat scheiding de beste
oplossing is.
Of je kan er van uitgaan dat
er opportuniteiten en perspectieven
voor de landbouw
blijven bestaan bij
verweving: een verbreding
van de activiteit in een
landbouwbedrijf kan onder
andere juist die hulp bij het
natuurbeheer zijn.

BEHEEROVEREENKOMSTEN
Beheerovereenkomsten
zijn op de eerste plaats een
zaak tussen landbouwer en
overheid. Natuurpunt is als
vereniging bijvoorbeeld wel
betrokken bij de inzet van
beheerovereenkomsten
voor weidevogelbeheer.
Maar dat gaat dan eerder
over het sensibiliseren en
informeren van landbouwers
en de inbreng van onze
expertise (bij het plaatsen
van nestbeschermers).
Sommige weidevogels stellen
heel hoge eisen aan hun
leefomgeving en broeden
bijna uitsluitend in een natuurreservaat.
Andere stellen
veel minder hoge eisen
en kunnen in het landbouwgebied
zelfs op een akker
broeden. Daar kan een landbouwer
dus wel gevoelig
voor gemaakt worden én
een steentje bijdragen.
De beheerovereenkomst
dient evenwel ook een ander
doel: financiële steun geven
aan een landbouwer die
natuurelementen integreert
in zijn bedrijfsvoering.
Dat is een goede zaak, maar
waar we als vereniging op
de eerste plaats in geïnteresseerd
zijn, is de doeltreffendheid
van het instrument.
Daarom willen we beheerovereenkomsten
vooral beoordelen
op de resultaten
voor de natuur. Dragen ze bij
tot meer duurzame natuur
of niet ? Als dit niet het
geval zou zijn, is het een
slecht instrument en zijn we
geen vragende partij.
Het is daarom voor onze vereniging
een probleem als
beheerovereenkomsten in
concurrentie zouden treden
met andere instrumenten
van het natuurbeleid.
Zolang het gaat over verbinding
of verweving (perceelsranden,
houtkanten, poelen,
…) zie ik geen probleem.
Wat wel een probleem zou
zijn is een toestand waarbij
beheerovereenkomsten in de
plaats zouden komen van
meer duurzame en meer
kwalitatieve instrumenten
voor natuurbehoud en natuurbeheer.
Als een terrein
met een beheerovereenkomst
een zelfde statuut zou
krijgen als een natuurreservaat,
dan is dit voor ons wel
een probleem.
Wat telt is de kwaliteit van
de natuur bij inzet van een
instrument.
Ik denk dat er twee voorwaarden
zijn om in de toekomst
op een volwassen
manier te opereren.
Een eerste voorwaarde is
een duidelijke afbakening
van de natuurlijke en van de
agrarische structuur, zodat
het voor iedereen duidelijk is
wat de toekomst van een
gebied wordt.
Hieraan wordt gewerkt,
maar het resultaat is nog
steeds onzeker en het gaat
in elk geval veel te traag.
Een tweede voorwaarde
is dat de verschillende
sectoren op een correcte,
niet gelijke, maar wel
gelijkwaardige manier
behandeld worden.
Ik denk dat beheerovereenkomsten
een mogelijkheid
voor landbouwers
kunnen zijn. Die financiële
steun voor geleverde
prestaties is dan zoiets
als steun aan bosgroepen
of aan natuurverenigingen
voor hun inspanningen.
Door een reeks nieuwe
uitvoeringsbesluiten,
onder meer over beheerovereenkomsten,
is recent
een belangrijke stap
gezet. Niemand zal nog
kunnen zeggen dat er
sprake is van achteruitstelling
of van een onheuse
behandeling.
Voor beheerovereenkomsten
zijn nu regels uitgewerkt.
De vergoedingen
zijn niet gelijk, maar afgewogen.
Ik schat de toekomst
daarom nu toch
optimistischer in dan enkele
jaren geleden.
INFO
Jos Gysels
Natuurpunt vzw
Kardinaal Mercierplein 1
2800 Mechelen
Tel. 015 29 72 78
jos.gysels@natuurpunt.be
www.natuurpunt.be
9 Boeren met natuur

Land-schaps-bouw is kans
Lambert Schoenmaekers is landschapsanimator bij lingbosje worden uitgebreid en
het Regionaal Landschap Kempen en Maasland en is
voorzitter van de Kern Spouwen van Natuurpunt vzw.
zijn een wildakker en een ruime
houtkant in akkergebied aangelegd.
De landbouwer was tevreden
met de ruil. In samenwerking
met landbouwers herstel-
LAMBERT SCHOENMAEKERS uit het roddelcircuit, gedragen len we ook oude voetwegen.
zich soms heel vijandig. We nemen ze op in plaatselijke
Onze Natuurpuntgroep is actief Voor mij is het zeer belangrijk landschapswandelingen.
in Kleine en Grote Spouwen, dat boeren betaald worden Als actieve groep, verweven
twee kerkdorpen van de fusie- voor hun ‘groen’ werk. Via de met het lokale verenigingslegemeente
Bilzen, in het oosten inzet van de Bilzerse Milieuraad ven, kunnen we niet worden
van Haspengouw.
waren we de allereerste gemarginaliseerd. We hebben
Het is een regio met een grote Vlaamse gemeente (in 1987), een dialoog opgebouwd met
oppervlakte landbouw. die boeren betaalde voor on- landbouwers en streven op het
De banden tussen (delen van) derhoud en aanplanting van terrein naar win-winsituaties.
de bevolking en de landbouw hagen. Dit werd snel een suc- Mijn jongste ervaringen als
zijn hier nog vrij nauw. ces. Na 2 jaar werd in Bilzen landschapsanimator bij het
Boerenbondorganisaties als circa 50 kilometer haag door Regionaal Landschap Kempen
KLJ, KVLV,… zijn nog erg actief. boeren beheerd.
en Maasland zijn hoopgevend
We hebben heel veel contact Bovendien groeide ook de en positief. De eerste samen-
met landbouwers. Toen we 25 waardering van landbouwers werking met individuele land-
jaar geleden onze eerste stap- voor dit landschapselement. bouwers krijgt vorm. Ook hier
pen zetten als plaatselijke
Werkgroep Leefmilieu, werkten
Er werden door
boeren ook enkele Ik gebruik
wordt veel tijd
geïnvesteerd in
we al samen. In de loop van al
die jaren heb ik persoonlijk – al
dan niet tussen pot en pint – al
kilometers nieuwe
hagen aangeplant.
Andere subsidie-
liever de term
agrarisch
het opruimen van
negatieve roddelverhalen.
heel veel (soms hevig) gediscussieerd
met landbouwers … .
Onder het motto, ‘Het zijn je
reglementen voor
kleine landschapselementen
volgden.
landschapsbeheer
in de
Er groeit een respectvolle
dialoog.
Zo zijn we onder
vrienden die je de waarheid
vertellen’, blijven we meestal op
Een ander opmerkelijk
project was
plaats van
andere aardig op
weg om een ei-
een kameraadschappelijke ma- de realisatie van natuurbeheer.
genaar-landbounier
in gesprek. Er is wel een een grondruil waarwer
nauw te
verschil: boeren die ons van bij 4 hectare minderwaardige betrekken en te vergoeden
nabij kennen, weten dat we ze landbouwgrond door onze voor het beheer van het land-
geen kwaad willen berokkenen. bemiddeling geruild werd met schapspark (met uitzonder-
Boeren die ons niet kennen en akkergronden in eigendom bij lijke bomencollectie) ‘Vilain
vooral afgaan op de verhalen de gemeente. Zo kon een hel- XIIII’ te Leut.
Boeren met natuur 10

ANDERS GAAN KIJKEN
Voor mij is een kwaliteitsvol
landschap, net als gezond
voedsel, ‘een belangrijk goed’,
dat boeren kunnen leveren aan
de samenleving.
Ik gebruik trouwens liever de
term agrarisch landschapsbeheer
dan natuurbeheer.
Het echte beheer van grote
eenheden natuur door boeren
is nog niet voor vandaag.
Een faire vergoeding is erg
belangrijk, maar alles begint
toch met interesse. Ik denk
dat boeren zeer snel die interesse
en de bereidheid om iets
te doen krijgen, van zodra hun
kijk op bijvoorbeeld een houtkant
wijzigt. Nu zien velen dat
nog als ‘vuiligheid’. Alles wat
een beetje wild uitgroeit, is
vies en verwerpelijk. Daar zit
een enorme uitdaging voor
landbouwvoorlichters en land-
bouworganisaties. Met de
publicatie van de Code van
Goede Landbouwpraktijk (Natuur)
zet de Administratie
Land en Tuinbouw een stap in
de goede richting.
Ik betreur dat bij de boeren de
zondebokmythe ‘De groenen
zijn de schuld van alles’, nog
altijd actief wordt gevoed.
Ik verdenk sommigen er zelfs
van dat ze hieruit politieke
munt proberen te slaan.
Ook hier reken ik op een actievere
en positievere rol van de
landbouworganisaties zelf.
Nu moet er nog altijd ontzettend
veel tijd en energie geïnvesteerd
worden om weerstanden
te overwinnen.
We hadden samen al veel verder
gestaan als landbouworganisaties
zich pro-actief hadden
opgesteld en zelf de zorg
voor natuur en landschap als
een kans en niet zo lang als
een bedreiging hadden voorgesteld.
Als ik zie wat in
Nederland op dit vlak door
boeren al is gepresteerd, dan
blijf ik hoopvol maar niettemin
ongeduldig. Een voorbeeld dat
Vlaanderen kan inspireren is
‘De Akkerkrant’, met realisaties
die boeren zelf voor het
voetlicht brengen. Stimuleren
van landbouwers en uitwisselen
van positieve ervaringen
zullen heel veel positieve resultaten
opleveren, voor landbouw
én voor het landschap.
En dat is hard nodig.
Ik vertrouw er op dat boeren
steeds meer bereid zijn om
land-schaps-bouw als een hoeveproduct
te benaderen.
De overheid moet in de voorwaardenscheppende
sfeer nog
performanter worden (soepele
procedures, maatwerk).
De burger die waarde hecht
aan natuur en landschap kan
de overheid actief aanmoedigen
om landbouwers daar volwaardig
voor te betalen.
Kortom: we zitten in een veranderingsproces
en zo’n proces
impliceert vooral een cultuuromslag
en kent bovendien
zijn eigen wetmatigheden.
INFO
Lambert Schoenmaekers
landschapsanimator
Landschapscentrum
Regionaal Landschap Kempen
en Maasland vzw
Winterslagstraat 87
3600 Genk
Tel. 089 32 28 10
fax 089 32 28 19
lambert@rlkm.be
www.rlkm.be
11 Boeren met natuur

Boeren met weidevogels
Pascale Steurbaut werkt al drie jaar bij Natuurpunt
vzw in een project dat door de afdeling Natuur financieel
wordt gesteund. Haar taak is om contacten met
landbouwers en met vrijwilligers te leggen in het
kader van beheerovereenkomsten voor weidevogelbeheer.
De vrijwilligers zoeken nesten van weidevogels
op landbouwpercelen en doen suggesties (onder andere
het plaatsen van nestbeschermers) om die nesten
te beschermen.
PASCALE STEURBAUT
Ik ervaar dit als een zeer
boeiende job. Ik kan doorgaans
heel wat positieve
contacten leggen met landbouwers.
Ik ervaar dat
landbouwers soms meer
kennen van natuur dan wat
natuurbeschermers misschien
wel denken.
Landbouwers komen vaak
op het land en zien wat er
beweegt. Misschien kennen
ze dan (nog) niet de juiste
naam van een of andere
vogelsoort, maar ze weten
wel wat er in het veld
gebeurt.
Ik vind het echt wel de
moeite waard om te behouden
en te koesteren wat er
nog bestaat aan natuur op
het platteland. Een dergelijk
project kan de kennis en de
Boeren met natuur 12
motivatie bij landbouwers
sterk doen toenemen.
Je merkt wel dat er bij de
boeren zelf al een beetje
voeling en interesse moet
zijn. Uitleg en hulp geven,
wakkeren die interesse zeer
zeker aan. Ik geloof in die
context dat ‘natuurclubs’
voor boeren, waar kennis en
ervaring worden
uitgewisseld,
zeker een goed
idee zouden zijn.
Natuurclubs
voor boeren,
Ik ervaar ook
dat landbouwers
voor meer dan
één maatregel
op hun bedrijf
willen kiezen.
Een belangrijke
voorwaarde is
zeker dat het niet te sterk
gaat interfereren met de
bedrijfsvoering.
waar kennis en
ervaring worden
uitgewisseld,
zouden zeker een
goed idee zijn.
Het plaatsen van een nestbeschermer
bijvoorbeeld
kan een nest redden en
hoeft toch niet hinderlijk te
zijn voor de dagelijkse
werkzaamheden.
Ik merk dat landbouwers
die meedoen, dit doen uit
een weloverwogen keuze.
Ik durf ook te zeggen dat het
in dit project niet alleen over
die weidevogels zelf gaat.
Misschien nog belangrijker
is dat er positieve contacten
tussen natuurmensen,
boeren en boerinnen worden
opgebouwd. Dat we
elkaar beter leren kennen.
Wanneer er een goed contact
is tussen vrijwilliger en
landbouwer, dan is dit voor
beide verrijkend.
Ik vind het zelf heel spijtig
dat ik (nota bene
in een halftijdse
job) niet
nog meer tijd
kan besteden
aan het bezoeken
van landbouwbedrijven.
Ik heb soms
echt zin om
eens een tijd
mee te helpen
op een landbouwbedrijf
om het dagelijkse
werk op een boerderij
beter te leren kennen.

Ik merk ook dat er toch een
verschil is tussen de verschillende
provincies: in
West-Vlaanderen is er duidelijk
meer belangstelling
voor beheerovereenkomsten
dan bijvoorbeeld in
Limburg.
Dit hangt natuurlijk ook
samen met de mogelijkheden
op het terrein zelf om in
een regio dergelijke beheerovereenkomsten
voor wei-
devogelbeheer af te sluiten.
We moeten ook niet onder
stoelen of banken steken
dat heel wat landbouwers
schrik hebben om dergelijke
beheerovereenkomsten af
te sluiten, omdat ze vrezen
voor eventueel toekomstige
(te sterk) beperkende maatregelen.
Dit project loopt nog twee
jaar verder. Ik hoop om verder
te kunnen werken aan
deze positieve contacten.
Het is beslist de moeite
waard.
INFO
Pascale Steurbaut
Natuurpunt vzw
Kortrijksepoortstraat 192
9000 Gent
Tel. 09 235 47 47
pascale.steurbaut@
natuurpunt.be
www. natuurpunt.be
13 Boeren met natuur

Dit is nog maar een begin
Rik Delhaye heeft een gemengd biologisch landbouwbedrijf
in Westouter (Heuvelland).
Hij teelt grove groenten (prei, wortelen, broccoli) en
kweekt rundvee. Hij zorgt ook voor het beheer van het
landschap via ’t Boerenlandschap vzw, een vereniging
die hij in 2001 opgericht heeft.
RIK DELHAYE
Ik vind dat natuurbeheerders
sterk onderschatten
wat boeren kunnen doen
voor het beheer van natuur
en landschap. Ik denk dat
veel boeren nog altijd een
‘feeling’ voor het land hebben.
Daarbij beschikken boeren
ook over veel ervaring en
kennis bij het gebruik van
landbouwmachines, bijvoorbeeld
bij het maaien en
hooien van graslanden.
Langs de andere kant was
het pakweg tien jaar geleden
ook heel moeilijk om
boeren te motiveren om mee
te helpen aan het beheer van
natuur en landschap.
Als toen iemand iets zei
over de aanplanting van
hagen bijvoorbeeld, waren
boeren daar niet altijd
enthousiast over.
Dat had en heeft ook veel te
maken met het gevoel bij
veel boeren dat ze over-
Boeren met natuur 14
stelpt worden met problemen,
dat ze altijd in het verdomhoekje
worden gedrukt.
In die sfeer zijn boeren zelf
heel weinig geneigd om
mee te helpen aan een
nieuw initiatief.
Ik probeer die mentaliteit
zelf een beetje te veranderen
bij mijn collega’s.
Met onze vzw ’t Boerenlandschap
werken
we nu met 50
mensen samen
aan het onderhoud
van hagen.
In onze groep
zitten veel actieve
landbouwers,
maar ook burgers.
Landbouwers in
onze groep, die enkele jaren
geleden nog heel weigerachtig
stonden ten
opzichte van natuur- en
landschapsbeheer, behoren
nu tot de meest enthousiaste
medewerkers.
Om efficiënt te werken
Boeren zouden
heel efficiënt
kunnen helpen
bij het beheer
van natuur-
reservaten.
gebruiken we een hydraulische
arm met takkenschaar
die op de driepuntsbevestiging
van een tractor bevestigd
kan worden.
Bij het beheer wordt goed
samengewerkt met het
Regionaal Landschap West-
Vlaamse Heuvels.
Voor mij is dit nog maar
een begin. We zouden het
verhakselde hout kunnen
composteren en die prima
compost kunnen inschakelen
om de bodemkwaliteit
op te krikken en om tegelijk
erosie te voorkomen.
Dit zou aangevuld kunnen
worden met bermbeheer en
compostering van bermmaaisel.
Ik zie ook veel perspectieven
in
perceelsrandenbeheer,
in het
opnieuw creëren
van onbewerkteperceelsranden.
Ik denk ook dat
boeren heel efficiënt
zouden
kunnen helpen bij het
beheer van lokale of regionale
natuurreservaten, zowel
bij maai- als bij begrazingsbeheer.
Maar hierbij
bots ik op het wantrouwen
van natuurbeheerders.
Ook bij het beheer van ber-

men en de compostering
van het maaisel worden
heel wat administratieve
barrières opgeworpen.
Een laatste zeer belangrijke
element voor boeren is dat
hulp bij het beheer op een
eerlijke manier vergoed
moet worden. Boeren
mogen naar mijn mening
niet ‘misbruikt’ worden om
bijvoorbeeld beheer van een
natuurgebied op een (te)
goedkope manier te laten
uitvoeren.
Heel wat conflicten met
natuurbeheerders zouden
vermeden of opgelost kunnen
worden als boeren op
een volwassen manier benaderd
worden. Als boeren
heel concreet dingen kun-
nen doen, is misschien een
vlottere communicatie met
iedereen mogelijk.
INFO
Rik Delhaye
’t Boerenlandschap vzw
Bellestraat 21
8954 Westouter
Tel. en fax 057 44 41 72
15 Boeren met natuur

Een landbouwer staat in de gemeenschap
Danny Lemmens is bedrijfsleider op een melkveebedrijf
in Wijchmaal, een kerkdorp dat deel uitmaakt van
het Limburgse Peer, waar we nog zo’n 300 landbouwbedrijven
vinden. Op dit bedrijf van zo’n 45 hectare
worden maïs, voederbieten en triticale geteeld. Op de
weiden en in de stallen staan 65 melkkoeien en 70
stuks jongvee. Samen met echtgenote Elly Kesters
verzorgt hij de dieren, die elk jaar zo’n 500.000 liter
hoogwaardige melk produceren. De zeer zorgvuldige
bedrijfsvoering leverde hen in 2001 een ‘Dairy
Management Award’ op. Als tweede melkveehouder
in België behaalden ze ook het IKM-certificaat
(Integrale Kwaliteitszorg Melk).
DANNY LEMMENS
Natuurlijk is een zorgvuldige
bedrijfsvoering van groot
belang. Maar ik vind het ook
heel belangrijk dat een
jonge, moderne landbouwer
met beide voeten in de
dorpsgemeenschap staat.
Dat kan gaan van actief zijn
in de voetbalclub tot een
dochter bij de dansclub …
en dat gaat ook over hulp
bij het beheer van natuur en
landschap.
De stad Peer en het OCMW
zijn eigenaar van de Mullemer
Bemden, een klein
natuurterrein van bijna drie
hectare in de Dommelvallei.
Toen de gemeentelijke milieu-
Boeren met natuur 16
ambtenaar Fons Kenis me
vroeg om mee te helpen bij
het beheer, heb ik daar
onmiddellijk positief op
geantwoord. Ik zorg voor
het maaibeheer, het
beheer van een Goede
poel en voor nabegrazing
met enkele
koeien.
Het is vooral een
educatief natuurreservaatje:
er loopt
een knuppelpad met informatieborden
doorheen.
Op deze manier zien de
bezoekende schoolkinderen
ook hoe ‘koeien helpen bij
het natuurbeheer’.
Ik doe dit echt niet voor het
geld: voor het beheer krijg
afspraken
maken goede
vrienden.
ik elk jaar 125 euro van de
provincie.
Voor mij kadert die hulp
vooral in de filosofie van
‘een boerderij als deel van
de lokale gemeenschap’.
Daarom ontvang ik ook elk
jaar graag schoolkinderen
van ons dorp en ook licht
mentaal gehandicapte mensen
van het MPI Sint-
Elisabeth op onze boerderij.
Zo kunnen ze zien en beleven
wat melkproductie inhoudt
op een modern landbouwbedrijf.
Verder zorgt mijn echtgenote
Elly voor erfbeplanting
(met onder andere aanplanting
van een boomgaard met
oude hoogstamfruitbomen).
Ik zorg ook regelmatig voor
het beheer van een aantal
houtkanten.
Ik wil in de toekomst
graag
ook een kleinschaligewaterzuivering
voor
spoelwater uit
het melkhuisje
(dat nu in de
mestkelder wordt geloosd).
Ik dacht aan de aanleg van
een rietveldje, maar het hoge
vetgehalte in dit soort afvalwater
veroorzaakt blijkbaar
nogal wat problemen.
Daar moeten we dus nog
een oplossing voor vinden.

Ik heb ook ervaren dat een
goede afspraak met lokale
natuurbeschermers leidt
tot wederzijds respect en
een goede verstandhouding.
Toen er een perceel
grond te koop kwam dat
deels in natuurgebied ligt
en deels in landbouwgebied
(aansluitend op ons eigen
bedrijf), zijn we overeengekomen
om elk een deel te
kopen. Ik zorg ook nog een
tijd mee voor het beheer van
het stuk ‘over de beek’.
Zo zijn we allemaal tevreden.
Ik denk dat zo’n creatieve
afspraken heel belangrijk
zijn om te komen tot een
positieve samenwerking.
Ook in de toekomst wil ik
graag nog mijn steentje bijdragen
tot de zorg voor
natuur en landschap.
INFO
Danny Lemmens
Blijlever 7, 3990 Wijchmaal
Tel. en fax 011 63 60 12
17 Boeren met natuur

Kempense heideschapen
Chris Caerts heeft al heel wat watertjes doorzwommen.
Deze licentiaat in politieke en sociale wetenschappen
studeerde in Spanje, werkte als opvoerder
en leerde het schapenhouden in Schotland. Hij is lid
van de Boerenbond én van Natuurpunt.
Hij is ondertussen al zes jaar schapenhouder in Olmen,
een deelgemeente van het Antwerpse Balen.
CHRIS CAERTS
Als schapenhouder heb ik in
feite – letterlijk – een jongensdroom
gerealiseerd.
Ik zorg ondertussen voor
een kudde van 400 schapen.
Het zijn overwegend
Kempense heideschapen,
een zeldzame streekeigen
huisdiersoort.
Deze kudde is nu nog te
klein om een volwaardig
inkomen te kunnen realiseren.
Daarom ben ik landbouwer
in bijberoep en
werk ik in het weekend nog
extra in een bedrijf. Ik wil
de kudde echter graag uitbreiden
om landbouwer in
hoofdberoep te worden.
Dat is naar werkvolume en
naar begrazingsmogelijkheden
in deze regio zeker
mogelijk. Alleen maken de
administratieve beperkingen,
met name in uitvoering
van het Mestdecreet, het
niet eenvoudig. Maar die
Boeren met natuur 18
problemen los ik wel op.
Mijn kudde bestaat uit 200
ooien en 200 rammen.
Het inkomen wordt gerealiseerd
door verkoop van
lamsvlees, een ooipremie en
vergoedingen voor het
begrazingsbeheer.
Wol brengt actueel niets
op; integendeel, als je de
schapen laat scheren door
iemand anders is dat zelfs
een extra kost. We proberen
dat dan ook
zo veel mogelijk
zelf te doen.
In de periode
van februari tot
september grazen
de schapen
in verschillende
natuurgebieden:
heidegebieden in
Lommel (eigenbeheer.dom van de
stad), de bermen van een
nooit gerealiseerd bruglichaam
van de N 73 in
Beringen (beheerd door de
Landbouwers
kunnen waarde-
volle en heel
kosteneffectieve
diensten aanbie-
den voor natuur-
afdeling Natuur van het
Ministerie van de Vlaamse
Gemeenschap), op kanaaldijken
en op terreinen van
Tessenderlo Chemie. In de
zomer zorg ik voor de begrazing
van zo’n 250 hectare.
In de periode van september
tot februari graast een
deel van de schapen onder
andere op een 35 hectare
groot privé-natuurterrein
(een zeer fraai kleinschalig
landschap met schrale
graslanden en veel houtwallen
en bomenrijen) in
Beringen.
In de winterperiode zorg ik
ook voor de begrazing van
zo’n 100 hectare weiden
van een reeks melkveebedrijven
in ‘De Malou’, een
oude landbouwontginning
in Balen. Terwijl de melkkoeien
in de stal
staan, grazen de
schapen de grasmat
kort.
Dat vermijdt dat
het gras gaat
platliggen en
rotten. Tegen
het voorjaar is
het grasland in
prima conditie
voor de nieuwe
groei van het gras.
Het is een mooie samenwerking
met collega’s landbouwers.

Mijn persoonlijke mening is
dat moderne landbouwproductie
niet kan in een
natuurgebied.
Ik geloof er wel in dat landbouwers
een aantal diensten
kunnen aanbieden
voor het natuurbeheer die
in feite het meest kosteneffectief
zijn. Ik denk ook dat
daar een eerlijke vergoeding
tegenover moet staan.
Ik wil bijvoorbeeld graag
instappen in een beheerovereenkomst
voor botanisch
beheer van 35 hectare
graslanden. Ik vind het
belangrijk om een bijdrage
te kunnen leveren aan de
instandhouding van een
typisch kleinschalig Kempens
landschap. Ik verbreed
de activiteiten op
mijn eigen bedrijf nu al door
jongeren met een aantal
problemen thuis, die door
de jeugdrechter geplaatst
zijn, op te vangen en te
begeleiden. Ik wil in de toekomst
een deel van de boerderij
die we pas hebben
gekocht ook graag ombouwen
voor hoevetoerisme.
Ik ben ook erg actief in een
vereniging die wedstrijden
in schapendrijven organiseert
met border collies.
Ik denk dat het belangrijk is
dat een landbouwbedrijf
midden in de samenleving
staat.
Ik denk dat het ook essentieel
is dat de overheid vernieuwende
ideeën steunt en
mogelijk maakt. Nu krijgen
boeren al te vaak de indruk
dat allerlei administraties er
eerder zijn om ons het leven
zuur te maken in plaats van
om te helpen.
INFO
Chris Caerts
Gestelseweg 15
2491 Olmen
tel. 014 82 05 46
caertsellen@hotmail.com
19 Boeren met natuur

Volgende keer, goeie keer
Jo Vanderbauwhede is al de vierde generatie die aan het
werk is op dit landbouwbedrijf in Ouwegem, een deelgemeente
van het Oost-Vlaamse Zingem, enkele kilometers
ten noorden van de Scheldevallei. Hij werkte eerst 7 jaar
als zelfstandig helper met zijn vader en is nu bedrijfsleider,
samen met zijn vader, van een boerderij van 110 hectare
met onder andere teelt van suikerbiet en aardappel,
50 melkkoeien, 160 stuks vleesvee en jongvee.
JO VANDERBAUWHEDE
Als jonge landbouwer vind
ik het heel interessant en
noodzakelijk om actief te
zijn in verschillende verenigingen,
organisaties of
adviesraden. Ik ben actief
in de lokale bedrijfsgilde en
in de Groene Kring (een vereniging
van de Boerenbond
voor jonge, actieve landbouwers).
Door met collega’s van gedachten
te wisselen leer je
heel wat bij en kan je zelf
ook van mening veranderen.
Maar het is even belangrijk
om uit de eigen schelp te
kruipen. Ik zetel bijvoorbeeld
in de gemeentelijke milieuen
natuurraad en in de
gemeentelijke commissie
voor ruimtelijke ordening.
Via de gemeentelijke Mina-
Raad hoorden we over het
inrichtingsplan Meilegem-
Boeren met natuur 20
Zingem, dat door de
Vlaamse Landmaatschappij
in samenwerking met het
provinciebestuur van Oost-
Vlaanderen en het gemeentebestuur
van Zingem wordt
uitgewerkt. Het gaat over
de inrichting en het beheer
van een opgehoogd
terrein in
de Scheldevallei.
Het is de bedoeling
om daar het
oude hooilandbeheer
opnieuw
in ere te stellen.
Bij mij rijpte het
idee om ons (een
groepje met collega-boeren)
kandidaat te
stellen voor het beheer van
dat ‘nieuwe natuurterrein’.
Ik legde onder andere contacten
met het provinciebestuur
en met Michel Van
Ombergen van de vzw De
Groene Ruimte (een vereni-
Ik wil verder
blijven ijveren
ging binnen de Boerenbond
die vooral werkt rond agrarisch
natuurbeheer).
Ik dacht eraan om met onze
groep een nieuwe vzw op te
richten. Mijn gedachte was
dat landbouwers over de
nodige machines en knowhow
beschikken om maaibeheer
uit te voeren. Als we
ons zelf kandidaat zouden
stellen om te zorgen voor het
beheer, konden we laten zien
dat landbouwers ook een
positieve bijdrage kunnen
leveren aan natuurbeheer.
Nu: uiteindelijk is dat hele
verhaal niet doorgegaan en
wordt het terrein in beheer
gegeven aan Natuurpunt
vzw. Blijkbaar was er te
veel wantrouwen
van de
kant van de natuurbeheerders
en van het
gemeentebestuur.
Ze dachten
waarschijnlijk
dat wij alles
zouden verknoeien
omdat we zogezegd
alleen maar aan productie
en opbrengst denken.
Nochtans was dit in
deze context helemaal niet
de bedoeling.
Ik wilde echt laten zien dat
landbouwers ook een stevige
voor meer samen-
werking tussen
boeren en natuur-
beschermers.

hand kunnen helpen bij
natuurbeheer.
Nu zou zo’n negatieve ervaring
bij mij kunnen leiden
tot een reactie van ‘Ik trek
me daar allemaal niets
meer van aan’.
Toch zou ik in de toekomst
graag verder blijven ijveren
voor meer samenwerking
tussen landbouwers en
natuurbeschermers. Ik heb
zelf mijn handen vol op dit
bedrijf. Ik zou persoonlijk
bijvoorbeeld heel graag
meer kennen over natuur,
omdat wij alle dagen met
de natuur werken en ermee
in contact komen. Ik zou
collega’s met kleinere bedrijven
kunnen overtuigen
om mee te stappen in een
verbreding van hun activiteiten.
Dan kunnen die
landbouwers een deel van
hun inkomsten halen uit
beheer van natuur en landschap.
Ze kunnen op een
efficiënte manier meehelpen.
Ze gaan opnieuw veel
meer in de samenleving
meedraaien. En het doet
zeker geen kwaad aan het
imago van de landbouw,
integendeel.
Misschien kunnen de dialoogdagen
rond agrarisch
natuurbeheer van de Koning
Boudewijnstichting ertoe
bijdragen dat we toch
samen de handen uit de
mouwen kunnen steken.
INFO
Jo Vanderbauwhede
Hooghuisgaverstraat 1
9750 Ouwegem-Zingem
GSM 0476 30 38 42
jo.vdb@pandora.be
21 Boeren met natuur

Vertrouwen winnen
Frank Stubbe werkt al negen jaar als landbouwkundig
ingenieur voor de Vlaamse Landmaatschappij en is
heel die periode sterk betrokken geweest bij het
onderzoek naar en de voorbereiding van beheerovereenkomsten.
Op dit ogenblik coördineert hij de beheerovereenkomsten
voor de hele provincie West-
Vlaanderen.
FRANK STUBBE:
Ik benader de sector nogal
‘marketing’-achtig.
De essentie is dus:
wat vraagt de markt ?
Als er in de maatschappij
vraag is naar een aantrekkelijker
landschap of naar
meer natuur, dan is het dus
belangrijk dat ook boeren
daarop inspelen. Maar dat
betekent dat boeren landbouw
zelf helemaal anders
moeten bekijken. Nu zijn er
heel veel dingen die door
boeren als een bedreiging in
plaats van als een kans
worden bekeken. Op dit
ogenblik merk ik ook nog
heel veel wantrouwen bij
boeren. Wantrouwen ten
opzichte van de overheid.
Wantrouwen ten opzichte
van beheerovereenkomsten.
Ik probeer dat wantrouwen
weg te nemen door heel
veel tijd en energie in voorlichting
te stoppen.
Boeren met natuur 22
Op twee jaar tijd ben ik
meer dan 100 keer op
avonden met landbouwers
uitleg gaan geven over
beheerovereenkomsten. De
Vlaamse Landmaatschappij
heeft een cruciale rol te spelen
in de promotie van en
voorlichting over beheerovereenkomsten
en in de behandeling,
het ‘sluiten van’ de
overeenkomsten.
We hebben in West-Vlaanderen
nu sinds
2000 meer dan
230 landbouwers
die meedoen
met beheerovereenkomsten
en daarbij gaat
het over ruim
900 ‘landschapselementen’.
Dat betekent dat in West-
Vlaanderen actueel 2 à 3
procent van de landbouwers
meedoen aan beheerovereenkomsten.
Meest succes hebben
de ‘kleine landschaps-
Het is voor mij
duidelijk dat voor-
al het financiële
aspect de door-
slag geeft.
elementen’: hagen, heggen,
houtkanten en poelen.
Op nummer twee komt het
perceelsrandenbeheer.
Zorgen voor weidevogels
komt op de laatste plaats.
Als je het financieel bekijkt,
dan gaat het meeste geld
naar perceelsrandenbeheer.
We merken dat heel veel verschillende
soorten bedrijven
(klein en groot) en boeren
meedoen. Wel opvallend is
dat er veel landbouwers in
bijberoep zijn die op de kar
springen. Ik ben ervan overtuigd
dat er nog heel wat
meer landbouwers zouden
willen instappen. Maar in
feite is er nog te veel schrik
en te veel onzekerheid.
De overheid zelf zou de vergoedingen
voor beheerovereenkomsten
en de contracten
voor een
veel langere
periode, bijvoorbeeld
20 jaar,
moeten kunnen
garanderen. We
gaan in de nabije
toekomst totaalpakketten
voor
bedrijven aanbieden, waarbij
we bedrijfsplannen opmaken
op bedrijfsniveau. Bepaalde
pakketten zoals kleine landschapselementen
en perceelsrandenbeheer
kunnen over
geheel het Vlaams gewest

gesloten worden. Andere
pakketten zoals weidevogelbeheer
kunnen alleen binnen
bepaalde afgebakende zones
worden gesloten. Ook zullen
er in de toekomst nieuwe
pakketten kunnen worden
gesloten, met name botanisch
beheer in bepaalde
afgebakende gebieden.
Die gebieden worden in de
eerste fase buiten de VENgebieden
afgebakend.
In die gebieden worden beheerovereenkomstenaanzien
als een verwevingsinstrument
van landbouw en
natuur. Die boodschap wordt
overgemaakt aan alle betrokkenen.
Dat signaal is ook
belangrijk voor de natuursector,
die niet altijd gelooft
in het instrument beheerovereenkomsten.
Het is voor mij ook duidelijk
dat vooral het financiële
Provincie Doelstelling Aantal detailovereenkomsten
Antwerpen Beheer kleine landschapselementen 189
Antwerpen Perceelsrandenbeheer 91
Antwerpen Weidevogelbeheer 28
Limburg Beheer kleine landschapselementen 342
Limburg Perceelsrandenbeheer 109
Limburg Weidevogelbeheer 18
Oost-Vlaanderen Beheer kleine landschapselementen 419
Oost-Vlaanderen Perceelsrandenbeheer 240
Oost-Vlaanderen Weidevogelbeheer 54
Vlaams-Brabant Beheer kleine landschapselementen 162
Vlaams-Brabant Perceelsrandenbeheer 220
Vlaams-Brabant Weidevogelbeheer 0
West-Vlaanderen Beheer kleine landschapselementen 399
West-Vlaanderen Perceelsrandenbeheer 352
West-Vlaanderen Weidevogelbeheer 160
Provincie Aantal betrokkenen (landbouwers)
Antwerpen 63
Limburg 127
Oost-Vlaanderen 120
Vlaams-Brabant 90
West-Vlaanderen 238
Beheerovereenkomsten agrarisch natuurbeheer in Vlaanderen, december 2002
(Met dank aan Karolien Michiel, Vlaamse Landmaatschappij).
aspect de doorslag geeft.
Een landbouwer maakt zijn
rekening en beslist om in te
stappen als het voor hem
financieel interessant is.
In regio’s (bijvoorbeeld bij de
groenteteelt) waar elke vierkante
meter grond zorgt
voor een hoog inkomen worden
geen beheerovereenkomsten
gesloten. Naast de
vergoeding van de Vlaamse
overheid (met ook de helft
Europees geld) kunnen
gemeenten en de provincie
West-Vlaanderen ook nog
een extra vergoeding geven.
We moeten er wel over
waken dat die verschillende
overheden op één lijn staan.
Het systeem moet doorzichtig
en duidelijk zijn.
Een tweede belangrijk element
is natuurlijk dat meehelpen
aan beheer ook inpasbaar
moet zijn in het bedrijf,
in het weidebeheer of de
productie van voeders of in
verband met de mestbalans.
Ik zie het ook best wel
mogelijk dat boeren in de
toekomst in groep gaan werken
en bijvoorbeeld samen
machines aankopen en
gebruiken bij beheer van
natuur en landschap zoals
dit het geval is in Heuvelland
met de vzw ‘t Boerenlandschap.
INFO
Frank Stubbe
Vlaamse Landmaatschappij
Provinciale afdeling Brugge
E. de Neckerestraat 5
8000 Brugge
Tel. 050/45 81 00
E-mail: frank.stubbe@vlm.be
www.vlm.be
23 Boeren met natuur

Liefst op maat werken
Nadine Joosen coördineert sinds januari 2001 de
beheerovereenkomsten voor de Vlaamse Landmaatschappij
in de provincie Antwerpen.
In die relatief korte tijd kon ze al heel wat ervaring
opdoen met reacties van landbouwers op de zorg voor
natuur en landschap.
NADINE JOOSEN
Ik ken zelf heel wat landbouwers.
In die beperkte
periode van de bijna twee
jaar dat ik er zelf mee bezig
ben, kon ik heel veel contacten
opbouwen. Vanzelfsprekend
is het zo dat de
landbouwers die zelf het
meest enthousiast zijn om
mee te werken, ook het
meeste vragen stellen en
dat je dus met hen het
meest informatie uitwisselt.
Objectief moeten we zeggen
dat er tot nu toe in onze
provincie nog niet zo veel
respons gekomen is op de
mogelijkheden om beheerovereenkomsten
te sluiten.
Ik geef een voorbeeld. In de
twee belangrijkste weidevogelgebieden
van de provincie
Antwerpen hebben
we 500 landbouwers aangeschreven
om mee te doen
aan beheerovereenkomsten
voor weidevogels.
Dat leverde welgeteld twee
Boeren met natuur 24
reacties op.
In totaal hebben we nu zo’n
kleine 70 beheerovereenkomsten
met boeren kunnen
sluiten. De helft gaat over
kleine landschapselementen,
een derde gaat over perceelsrandenbeheer
en de
rest over weidevogels.
Ik zie verschillende mogelijke
verklaringen voor die
magere respons.
Vooral in het noorden van
de provincie Antwerpen
zijn er regio’s,
waar nog maar
weinig hagen en
houtkanten zijn
overgebleven,
zodat er ook
weinig mogelijkheden
zijn voor
het sluiten van beheerovereenkomsten.
Een tweede verklaring is
dat landbouwers die willen
meedoen ook de negatieve
reacties van hun collega’s
moeten trotseren. Wie bijvoorbeeld
wil meewerken
Het zou goed zijn
om bedrijfsplan-
nen op elkaar te
laten aansluiten.
aan weidevogelbeheer, kan
scheef bekeken worden
door de collega’s buren.
Bij boeren leeft de schrik
dat een goed weidevogelgebied
een natuurgebied
zou kunnen worden, dat
dan later onttrokken wordt
aan de landbouw. Of dat er
allerlei beperkingen op de
bedrijfsvoering zouden kunnen
komen. In dat opzicht is
er bij boeren wel degelijk
sprake van ‘schrik van de
overheid’.
Ook bij de gemeentebesturen
is er weinig animo voor
beheerovereenkomsten.
De ‘echte landbouwers’ kijken
zeker in deze provincie
vooral naar hun portemonnee.
Mijn ervaring is dat
geld nog altijd de belangrijkste
motivatie is.
Wat brengt het
op ? Het valt
dan ook wel op
dat de meeste
beheerovereenkomsten
in Antwerpen
door zogenaamde‘hobbyboeren’
worden afgesloten.
Ik vind dit in feite wel
spijtig. Het geld van het
Europees Oriëntatie- en
Garantiefonds voor de
Landbouw (EOGFL) zou
toch vooral moeten dienen
als ondersteuning voor

landbouwers in hoofdberoep.
Het valt wel op dat de
‘voltijds boeren’ die dan wel
de stap zetten, meestal de
meest vooruitstrevende
boeren zijn. Dat zijn landbouwers
die hun eigen
bedrijfsvoering veel breder
bekijken. Het zijn ook vaak
boeren die een voorbeeldfunctie
vervullen en die veel
meer geëngageerd zijn in
hun dorp en hun omgeving,
bijvoorbeeld als voorzitter
van een Landelijke Gilde.
Die boeren willen dan liefst
ook meedoen aan beheer
van kleine landschapselementen
en perceelsrandenbeheer.
Voor de toekomst
heb ik wel een aantal suggesties.
Om de zorg voor
natuur en landschap ook op
lange termijn duurzaam te
kunnen realiseren, zou een
op maat gesneden soepel
bedrijfsplan, met inbegrip
van de milieuaspecten (mest,
bestrijdingsmiddelen) wenselijk
zijn. Het zou ook goed
zijn om die bedrijfsplannen
op elkaar te laten aansluiten.
Het zou veel duurzamer
zijn om in een groot aaneengesloten
gebied, met een
hele reeks landbouwbedrijven
een uitgebreide set van
maatregelen te nemen in
plaats van kleine geïsoleerde
stukjes en beetjes.
De Vlaamse Landmaatschappij
zou daarbij in het
kader van ruilverkaveling en
landinrichting een belangrijke
voortrekkersrol kunnen
spelen.
Tenslotte wou het bij elkaar
brengen van ‘gelijkgestemde
zielen’, in verenigingen
voor boeren die meewerken
aan natuur- en landschapsbeheer
en die in deze ‘clubs’
ervaringen en kennis uitwisselen
ook veel kunnen
helpen. Dat kan dan zelf aanleiding
geven tot ‘van mond
tot mond reclame’ voor
beheerovereenkomsten wat
de interesse en belangstelling
zou doen toenemen.
INFO
Nadine Joosen
Vlaamse Landmaatschappij
Provinciale afdeling Herentals
Cardijnlaan 1
2200 Herentals
Tel. 014 25 83 00
E-mail: nadine.joosen@vlm.be
www.vlm.be
25 Boeren met natuur

DE KONING BOUDEWIJNSTICHTING
meer dan 25 jaar in dienst van de samenleving
De Koning Boudewijnstichting is een onafhankelijke en pluralistische
stichting van openbaar nut die werd opgericht
in 1976. Toen drukte Koning Boudewijn, naar aanleiding
van de 25ste verjaardag van zijn troonsbestijging, de wens
uit dat er een stichting zou komen die zich inzet voor de
levensomstandigheden van de bevolking.
Die opdracht blijft onverkort geldig. Van 2002 tot 2005
concentreren we onze inspanningen vooral op vier programma’s.
Met ‘Sociale rechtvaardigheid’ willen we meer
mogelijkheden creëren voor kwetsbare mensen. ‘Burgersamenleving’
beoogt een grotere impact voor de initiatieven
van burgers. ‘Governance’ betrekt mensen bij het
debat en de besluitvorming over wetenschap en technologie,
en over productie- en consumptiepatronen. ‘Fondsen
en eigentijdse filantropie’ moedigt hedendaagse vormen
van vrijgevigheid aan, verleent diensten aan schenkers en
beheert nominatieve, specifieke en bedrijfsfondsen.
Tot slot hebben we ook nog ‘Specifieke initiatieven’ die
inspelen op maatschappelijke noden of nieuwe tendensen.
Er zijn bijvoorbeeld projecten rond de hoofdstedelijke rol
van Brussel en we steunen Child Focus.
Onze activiteiten lopen zowel op lokaal, regionaal als federaal
niveau. Bovendien versterken we de Europese dimensie
van onze initiatieven, omdat het onze ambitie is een
Europese stichting in België te worden. In alle programma’s
wordt bijzondere aandacht besteed aan culturele en
genderdiversiteit. We bieden een forum voor overleg tussen
deskundigen en burgers met een uiteenlopende
achtergrond. Onze werkmethodes zijn divers: we combineren
denkwerk met het opzetten van eigen initiatieven, en
geven financiële steun aan projecten van derden.
We werken zowel op korte als lange termijn.
Meer info vindt u op onze webstek: www.kbs-frb.be
Praktische gegevens:
bel +32-2-511 18 40,
fax +32-2-511 52 21
of mail info@kbs-frb.be
Koning Boudewijnstichting,
Brederodestraat 21,
B - 1000 Brussel
Giften op onze rekening 000-0000004-04 zijn fiscaal
aftrekbaar vanaf 30 euro.