Lees meer

Taal is het woord niet
in gesprek met het werk en leven van zes beeldend
kunstenaars uit Schagen
Quinten Trentelman
Viktor Baltus
Kerre de Graaf
Aad Holkamp
Sam Middleton
Miep van Riessen
Mi-hyun Sook, maart 2010

De schrijver luistert en hoort een verhaal. Leest tekens in alles wat ze
waarneemt. Ze wil het verhaal het verhaal van de verteller laten. Zijn
verhaal heel laten. Maar ze wil zijn verhaal ook tot een groter verhaal
verhalen. Daar zoekt ze woorden bij. Terwijl ze blijft weten:
taal is het woord niet.
Wat ís dat toch?
Wat is, dat toch dat een kunstwerk je zó kan raken dat het beklijft en
blijft beklijven. Op de één of andere manier kan een beeld iets
onomkeerbaars teweegbrengen. Haar betekenis lijkt van een
onbenoembare waarde te zijn. Tegelijkertijd doet die waarde zich voor
in de vorm van een paradox: iets kunstmatigs, iets geconstrueerds,
openbaart een werkelijkheid die werkelijker is dan de werkelijkheid
zelf. Je her-kent deze ervaring tijdens het lezen van bepaalde boeken,
tijdens het kijken naar bepaalde kunstwerken. En die ervaring is van
zo´n belang dat je het blijft koesteren. Maar je bent wars van
mysterieus gedoe, wil niet meedoen met een collectief geloof waarin de
kern die ´vereerd´ wordt bij nader inzien een gat blijkt te zijn. Dan
liever een gat.
Natuurlijk, er worden al sinds mensenheugenis door bedreven,
competente personen talloze bewonderenswaardige manieren
ondernomen om een poging te wagen proberen te duiden, uit te leggen,
te bezingen. Een kleurrijke stoet aan kunst- en cultuurcritici, allerhande
historici, galeristen en handelaren, kunstenaars en schrijvers,
liefhebbers, haters en barbaren, historici, sociologen en psychologen,
biologen, filosofen. Van strategische netwerkanalyses tot een
tekstexegese, je kunt het zo gek niet bedenken, er is van alles in
omloop. Velen zijn in staat je mee te nemen en met hun blik je ervaring
en kennis te verrijken. Ze krijgen een plekje in je wezen. Natuurlijk
spreken ze elkaar tegen, dat maakt het juist zo boeiend hen tot je te
nemen en je eigen te maken op een eigenlijke manier. Geluk kan
wringen. Gelukkig.
En daar zit je dan als schrijver achter een enorme berg aan informatie
en kennis die je honger naar datgene wat je hoopte te weten te komen
niet heeft kunnen stillen. Daar is niets romantisch aan. Wel heb je een
schetsmatig idee dat er in al die jaren waarin je je honger probeerde te
stillen, een ruimte is ontstaan, een ruimte waar bepaalde ideeën, teksten
en beelden een verbinding aangaan met jouw eigen ervaring, intuitie en
kennis. In gesprekken met naasten wordt die vage ruimte soms
welwillend onderschreven. Een vermoeden rijst op. Het vermoeden dat
in die ruimte het goede, het ware en het schone enige rol spelen. Dat
ben je gaan herkennen. Tegelijkertijd ben je door de jaren heen, tegen
wil en dank, gaan beseffen dat die ruimte vast grotendeels toch wel
weer een persoonlijke ruimte zal zijn. Daar zou je juist zo graag los van
komen. En toch is er het verlangen en de aandurende hoop dat je de
ruimte om die ruimte, en die ruimte zelf, al schrijvend helder(der) zult
kunnen krijgen. Dat ware, schone en goede wil je zo graag delen. Delen
is immers verdubbelen. Hoe dan ook: je wilt er meer van weten.
Dat tekst en beeld, literatuur en kunst, uit elkaar worden getrokken en
ieder een eigen ruimte krijgt toegewezen, met regels, wetten en eisen,
is, los van dat je die scheiding best begrijpt, toch pijnlijk. We kennen
die kunstmatige tegenstellingen wel: linker- en rechterhersenhelft,
hoofd en hart, man en vrouw. Blablabla. Ja, pijnlijk: de teksten die
beide ruimtes (doen) voortbrengen laten een ietwat schizofrene cultuur
zien.

Ieder een eigen taal. Maar taal is het woord niet. Dat is iets wat je heel
zeker weet. Tekst en beeld behoren elkaar. En dan begint het avontuur.
Het vormgeven van je liefde voor tekst en beeld, literatuur en kunst, het
zoeken naar een genre om woorden te vinden bij, in, voor en rondom
kunst, voorbij de genres die er al bestaan maar naar jouw ervaring en
overtuiging op de een of andere manier tekortschieten.
Ergens is er een moment dat je besluit die overtuiging en ervaring aan
te scherpen en uit te diepen, dus ga je als schrijver schrijven. Moet je
schrijven. Zoiets heeft een lange aanloop. Een knooppunt waar allerlei
betekenislijnen samen lijken te komen en je dwingen een pas op de
plaats te maken. Welke lijnen zich zoal samenballen tot zo´n punt?
Zoals altijd in zulk soort gevallen: je herinneringen, ervaringen,
belangstelling en interesses, preoccupaties, vragen, frustraties en een
verlangen daar op een constructieve manier mee aan de slag te gaan,
het verlangen daar vorm aan te willen geven. Na het zien van het werk
van een zestal kunstenaars uit Schagen en de enorme impact die ze op
je hebben gehad en blijven hebben, krijgt die ervaring een eerste vorm.
Het idee van een boek is geboren.
Zo´n idee is natuurlijk een heerlijke aanleiding, want rechtvaardiging,
om weer popelend in gesprek met je vroegere ´helden´ uit de
wetenschap, filosofie en literatuur te gaan. Met de kunstwerken en
boeken die je geraakt hebben. Met herinneringen die je hebt aan banale,
grappige en ingewikkelde gesprekken, situaties en ervaringen uit je
persoonlijke geschiedenis en die er op de een of andere ondoorzichtige
manier mee te maken hebben. Het geeft een mogelijkheid om als
onderzoekende schrijver in gesprek te gaan met de beeldende
kunstenaars zelf wier werk maar blijft beklijven. En, daar kun je
onmogelijk omheen, met jezelf als schrijver. Nee, daar kun je, jammer
genoeg, niet omheen.
De gesprekken met Viktor Baltus, Kerre de Graaf, Aad Holkamp, Sam
Middleton Miep van Riessen en Quinten Trentelman over hun leven en
werk werkt als een glanzende smeerolie om de motor van de woorden
gaande te houden. Het voedt mijn belangstelling en nieuwsgierigheid
en het plezier dat ik heb ervaren bij het luisteren naar hun verhalen. Ik
houd van de concentratie en de scherpte wanneer je observeert en
interpreteert. Ik houd ervan mijn eigen associaties bewust te ervaren
wanneer ik luister, kijk en aan het boek werk. Ik houd ervan als
schrijver alle gesprekken, ideeën en ervaringen in een referentiekader
onder te brengen. Een kader dat tijdens het proces steeds verandert door
aanpassingen, toevoegingen, weglatingen, al wat noodzakelijk is op die
momenten. Traag en gestaag, daar houd ik van.
Vragen die vragen oproepen, een wirwar van mogelijkheden doemt op.
Soms glimlachend, soms smuilend. Op tijd keuzes maken, ingrijpen en
laten vieren. Het hele circus van het scheppen komt langs: weten te
doen en weten te laten, weten te spreken en weten te zwijgen, weten te
schrijven en weten te schrappen. Observeren en interpreteren,
reflecteren, eindeloos twijfelen en knopen doorhakken. De heerlijkste
frustratie die ik ken. En toch lijkt die schets die je voor je zag
langzaamaan ingekleurd te worden. Voorzichtig en kwetsbaar, tot het
steeds meer vertrouwen krijgt en op eigen benen kan staan. Zover is het
nog niet, maar zover zal het weldra komen.

Standplaats Schagen
Zo´n vijf jaar geleden was er in het Notariskantoor aan de
Landbouwstraat in Schagen een tentoonstelling te zien. In een zaal
hingen werken van Kerre de Graaf, Miep van Riessen en
Quinten Trentelman. De indruk die deze zaal maakte was verpletterend.
Daar was geen ontkomen aan. Het is het vreemde en vooral verrassende
geluk dat je overkomt wanneer je oog in oog mag staan met het werk
van deze drie kunstenaars. Op zo´n moment wordt er een kiem gelegd
voor het verlangen hier woorden aan te willen geven.
Vijf jaar later bezitten ze nog steeds de kracht je steeds opnieuw te
beroeren. Als innerlijke gedachtebeelden neem je ze mee. Ze staan
garant voor iets wat van grote betekenis voor je is. Het hoe en waarom
van deze impact laat je niet meer los. Ze is hoe dan ook dus van belang.
Van een belangeloos belang. En je wilt er meer van weten.
Iets later was er een expositie van Sam Middleton in Schagen te
bezichtigen. En daar was iets mee, de wijze waarop hij de
werkelijkheid van ritme zichtbaar kon maken. De tijd als opdeling in
telling, de telling in ritme, het ritme in de compositie van beweging.
Helder, fris en zuiver. Onmiddellijk is er de herkenning dat je iets ziet
wat je wist. En je wilt er meer van weten. In diezelfde periode
exposeerde Viktor Baltus zijn werk. De geconcentreerde kleine werkjes
op hout trokken je blik naar hen toe. Enkele leken als wezentjes te
ademen, andere kwamen binnen door de kracht van de vlakken in
combinatie met een bijzonder kleurgebruik. En daar wil je meer van
weten. Ook het werk van Aad Holkamp was te bekijken. Hij benadert
de kunst op een onbevangen manier. Vrij van vertrouwde kaders kijkt
hij met een ontvankelijke blik de wereld in. Zoiets zie je. En herken je.
Bij zijn preoccupatie met het onderbewuste laat hij als fotograaf het
toeval de vrije loop gaan. Hij laat zichzelf graag door zichzelf
verrassen. En verrast vele anderen. Opleiding en academisme is voor
hem van veel minder belang. En het blijkt dat ook die niet de heilige
voorwaarden zijn om boeiend werk te maken. Zijn beelden intrigeren.
En daar wil je meer van weten.
Aangenaam verrast door het werk van deze groep beeldend kunstenaars
en ietwat verbaasd dat een klein plattelandsstadje als Schagen zo rijk
voorzien is van hoogwaardige kunstenaars, begint het te kriebelen bij
een schrijver en ligt het voor de hand op enig moment hier mee aan de
gang te gaan. En te gaan schrijven. Hoe dan ook: je wilt er meer van
weten.
Kerre de Graaf
Schagen, het Notariskantoor, 2005. Vier portretten hangen aan een
wand. Ze brengen een bepaald soort licht voort. Je ervaart een
lichtvoetigheid, voelt een voorzichtige zwaarte in de toetsen, ziet ook
de aardsheid van de vlakken. Kerre´s jarenlange overtuiging dat het niet
uitmaakt wát je schildert, maar hóe je schildert spreekt volmondig uit
zijn doeken. De vol-ledige schilderachtigheid wordt zichtbaar.
Technisch meesterschap kan tot schilderen pur sang leiden. Kan leiden
tot poëzie middels verf.
Kerre valt samen met zijn lichaam. Hij húist in zijn lijf. Vanuit dat punt
treedt hij de wereld tegemoet. Robuust, de armen over elkaar en de
benen, iets gespreid, stevig op de grond.

Vanuit dat punt baant hij zich de weg naar een nieuw werk. Zijn
schilderijen bezitten een lichamelijkheid, bezitten een huid. Vanuit dat
lijf denkt hij, voelt hij, abstraheert hij, oordeelt hij, praat hij.
Honderduit.
Het lichaam als kruispunt waar denken, doen en reflecteren
samenkomen en de actieve handeling tot het werkelijke schilderen
voorbereid wordt.
Kerre staat stevig in de tijd, in het nu waar een heel verleden van zijn
vak hem draagt, aardt en uitdaagt. Hij behoort tot een genealogie, is een
afstammeling van vele kunstenaarsgeneraties die hem voorgingen.
Vanuit die plek, met zijn beide voeten in de aarde, kijkt hij je aan met
een ernstige blik, die je doet beseffen dat hij weet waar hij het over
heeft. Met een mond die bereid is tot discussie, bereid is tot
enthousiasme, bereid is tot aanhoren en luisteren.
Na de academie Minerva te Groningen te hebben doorlopen vervolgde
Kerre als veelbelovend jong schilder zijn scholing aan de Jan van
Eijckacademie te Maastricht. Daar opende zijn grote inspirator
J.C.M. Van der Heijden een andere wereld voor hem. Deze nieuwe
vergezichten namen de provincialiteit, die de kunst tot nu toe had
omringt, weg. De modernist J.C.M. van der Heijden heeft een enorme
impact op Kerre gehad en dat verwoordt hij nog altijd vol overgave,
waarbij hij intens gebruik maakt van lyriek en abstracte begrippen.
De verhalen pulseren in een dynamiek van passie. Deze zelfde
hartstocht kan hem ook doen twijfelen: ´(....) er worden zoveel
mogelijkheden voorstelbaar dat die een keuze in de weg kunnen staan´.
Kerre, de schilder, de denker. Kerre, die naar zichzelf kijkt, die als
buitenstaander naar zijn werk kijkt en oordeelt en nog eens kijkt. Die
bang is voor de gedachte dat hij zichzelf zou herhalen, dat hij zou
vervallen in het vak van kunstjesmaker, een angst die meer gehoord
wordt in de wereld van de scheppers. Die zich met van alles heeft
beziggehouden, van grafiek tot teerdrukken, van schilderen tot het
maken van lampen. Maar Kerre is bovenal een schilder. Een colorist.
Hij houdt er een sterke moraal op na: integer blijven, niet herhalen, niet
uitmelken. Onbevangen blijven. Een weg die hem ook klem kan zetten
in wat hij doet: hij reflecteert vanuit die enorme bagage aan kennis en
dat kan wel eens lamleggen. Een eerlijke strengheid die hij niet alleen
voor zichzelf hanteert, maar bij een ieder die zich een beeldend
kunstenaar noemt. Dat duidt een begaanheid met zijn vak aan. En dat is
maar goed ook, er zijn er maar enkelen die zo direct hun overtuiging,
visie en geloof kunnen verwoorden. Hij houdt van zijn vak en zal
strijden tegen alles wat naar nivellering, uitholling en inflatie riekt.
In de lichte huiskamer hangen die portretten naast elkaar aan de wand.
Ze intrigeren. Blijven intrigeren. Elke keer weer tonen ze een laag in
onszelf, boren ze deze laag aan. De beelden ontglippen emotionele
begrippen. Ze zijn diffuus, gevuld met allerlei adjectieven die tezamen
verdwijnen of misschien in elkaar opgaan. Menselijke leegte wordt
voelbaar. Een prachtige menselijke leegte. Waarachtig en leeg.
Aan een wand hangt het enorme schilderij Kathedraal, Met dank aan
F. Struth. Een kathedraal, die de toeschouwer binnen haar muren laat
kijken. Haar ruimte gevuld met allerhande symbolische verwijzingen
naar politiek, religie en (lands)begrenzingen. Onze cultuur wordt
weerspiegeld. Hier lijkt het Kerre wel degelijk uit te maken wát er
geschilderd wordt. Hij komt tot een beeld waar een betrokkenheid met
mensen uit blijkt. Deze betrokkenheid uit zich vooral in een verbazing
en verbijstering over wat er zich allemaal afspeelt in de samenleving.
Vorm en inhoud gaan een verbinding aan en deze dendert door het
werk heen. Hij gaat erer aan voorbij. Het lukt Kerre vorm en inhoud

met de technische middelen van de schilder samen op een hoger nivo
samen te tillen.
Kwetsbaarheid, schoonheid, geweld. Deze vormen een drie-eenheid, ze
raken en schragen elkaar, roepen een spanning op.
In de drie doeken die in zijn woonkamer hangen zíe je dat dat
inderdaad zo is. De man met zijn clownsmasker ligt laveloos in bad.
Het is angstaanjagend, vervreemdend en tegelijkertijd prikkelt het je
nieuwsgierigheid.
Is hij dood? Is hij met geweld bejegend? Omdat hij een clown is?
Het vervreemdende beeld is prachtig geschilderd, de kleuren ademen
een harmonie uit die wringt met het beeld en dat boeit, zet de
toeschouwer op een vage wijze op een verkeerd been. Laag over laag,
een raster zichtbaar, een raster dat poëzie oproept. Elk deel van het
werk is een abstract schilderij op zich, de verf zó op het doek gebracht
dat het lééft. Vol is van beweging.
In de intrigerende serie werken onder de titel Nachtschade lijkt dit alles
samen te komen: de vrouwenportretten (Kerre: ´Het zijn géén
portretten´), de clown, de kerk. Het doet je ongeduldig trappelen van
nieuwsgierigheid naar het werk dat Kerre nog zal gaan schilderen. En
je bent verrast: het is Kerre gelukt, hij gaat voorbij de stelling over het
wát en het hóe van het schilderen. In één klap heeft hij het tot een
no(n)sense-stelling teruggebracht. Wat zien we?
We zien het lichaam van een vrouw, levenloos. Ze bevindt zich in een
koele leegte van blauw-grijzen. Ze is van een bolle sensuele stevigheid,
met een zware slapheid in haar benen. Haar voeten die zich erbij
hebben neergelegd. Haar arm die een geknaktheid suggereert, een
onnatuurlijke geknaktheid. Haar gelaat van het doek afgesneden,
onzichtbaar. Geen uitdrukking zichtbaar. Haar billen laten een
vlezigheid zien van erotische kracht en van leven. Leeft ze? Is ze dood?
Bewusteloos? What the fuck has been taken place here? Ze zweeft, ze
ligt en ze valt tegelijkertijd. Magistraal.
Quinten Trentelman
Schagen, het Notariskantoor, 2005. Een indringend schilderij zaait even
wat verwarring. Het is streng, gevoelig, dwingend, uitnodigend. Het
spreekt tot de verbeelding. Slaat in als een bom. Het is het werk Artist´s
Escape van Quinten Trentelman.
De strengheid, de gevoeligheid, de uitnodigende dwang: de ruimtes in
het werk van Quinten maken nog altijd een even diepe indruk als toen
je ze voor het eerst zag. Quinten toont als een architect van het
perspectief verlaten ruimtes. Hij bouwt en construeert ruimtes die
zowel uitnodigend als aangrijpend zijn. Zal ik wel, of zal ik niet? De
ruimtes bevinden zich in grensgebieden. Mensen en dingen zijn
afwezig. Allerhande onderhuidse bewegingen in de tijd worden gestold
in een stil moment. Dat werkt als een soort spiegel die zowel
tegenstellingen weerkaatst, opheft als ook in een serene stilte doet
bestaan, dat het kijken naar de werken van Quinten een gebeuren is. Hij
laat het broeien onder de verf. Ze roepen vragen op. Ze blijven dan ook
boeien. Onuitputtelijk boeien.
Uit de gesprekken met Quinten komt een fijngevoelig en intelligent
persoon naar voren, aan de ene kant ondoordringbaar, aan de andere
kant een open verteller die urenlang betekenisvol kan vertellen. Iemand
waar je urenlang naar kan luisteren. Regelmatig enthousiast, regelmatig
anekdotische herinneringen koesterend die waardevol voor hem zijn.

Anekdotes die zich door Quintens manier van vertellen en denken, op
een natuurlijke wijze rijgen tot een verhaal: het verhaal van het leven
en het werk van een beeldend kunstenaar.
Wat onderuitgezakt, de armen gekruist op de borst, dan naar voren
buigend, de ellebogen op de knieën rustend. Dan wat luider, dan wat
stiller, constant zijn stemgeluid aanpassend aan de inhoud en subtiel
meanderende emotie van zijn verhaal. Zichzelf vragen stellend, waarbij
hij tegelijkertijd zichzelf, zijn werk en ondervonden situaties duidt. Een
kabbelende waterval met een eigen mechaniek die voortstroomt en
voortstroomt. De enige beeldend kunstenaar in het gezelschap die uit
zichzelf datgene vertelt waar je net naar zou willen vragen. Er zijn
mooie verhalen bij omtrent aanleidingen, ideeën, reacties. Het werk van
Quinten is omgeven met pareltjes aan verhalen.
De conceptuele kant van waaruit Quinten denkt, puzzelt en oordeelt is
terug te zien in zijn werk. Het zit vol symbolen en tegenstellingen die
hij middels vorm, kleur, perspectief naar gelang kan opheffen, laten
wringen, naast elkaar kan laten bestaan. Zijn werk wordt gekenmerkt
door evenwichtige meerduidigheden: onthullen én verhullen,
kwetsbaarheid én onkwetsbaarheid, verstand én gevoel. Voor een
schizofreen, zoals hij zichzelf quasi-ironisch beschrijft, kan het lastig
zijn dat de ambiguïteit en tegenstrijdigheid, je kan doen laten twijfelen
en lamleggen, en je van een keuze om te starten met een nieuw werk
kan doen laten uitstellen. Opstartproblemen om aan de gang te gaan.
Dat laat ook de kracht van Quinten zien. Hij stelt hoge eisen aan
zichzelf. Heeft rust nodig om zich hélemaal te kunnen concentreren en
over te geven aan zijn werk. Dat is hem vaak gelukt. Dat moge
duidelijk zijn wanneer je een tentoonstelling van Quinten bezoekt.
Alle kwaliteiten die een kunstwerk kan bezitten, hebben een plek in het
werk van Quinten. Ze vormen een onuitputtelijke bron voor een
schrijver, die ongemerkt pagina na pagina produceert en de pijn en
noodzaak van het schrappen, letter-lijk, aan haar lijve ondervindt.
De werking van perspectief middels vlakken, het ritme dat hij weet op
te roepen door de opdeling van vlakken en lijnen, het uitkleden van
beelden tot een oervorm, het bijzondere kleurenpalet dat hij hanteert.
De poëzie van de verbijstering. De verstilde poëzie van de sereniteit.
Zijn gebruik van doordachte titels, die een extra en bijzondere
dynamiek van wezenlijke vragen oproepen en bij een schrijver een
voortdurende aanleiding geeft nieuwe gebieden te gaan ontginnen.
Quinten heft de paradox van de schizofreen op en toont dat 1 plus 1
inderdaad 3 kan zijn.
Miep van Riessen
Schagen, het Notariskantoor, 2005. Niet direct in het oog springend, op
een muur naar de ingang gekeerd, hangt het werk De Verdronkenen.
Wanneer je nadert, blijkt het niet alleen een conceptuele impressie te
zijn die je ziet, nee, er staan honderden namen op. Honderden namen
van verdronkenen zijn als een monument vereeuwigd middels draad.
Namen van de verdronkenen tijdens de watersnoodramp in Zeeland...
Het beeld krijgt een dimensie die je zelden ervaart bij het kijken naar
een kunstwerk. Het toont en overstijgt de menselijke conditionering.
In geheel eigen tempo werkt Miep al jarenlang aan een oeuvre. Het is
eigen, het is van Miep en kan van niemand anders zijn. Het is in de
ware betekenis van het woord eigen. Het werk laat de tijd stilstaan,
want die doet er niet toe wanneer je tegenover een werk van Miep staat.

Dat heeft hoe dan ook te maken met de kracht van compositie en
kleurgebruik. Ze weet er een wereld van rust, stilte en evenwicht mee te
maken. Een evenwicht dat rust en ruimte suggereert. Je komt tot adem
in de nabijheid van het werk van Miep.
Als jong meisje wist zij na het zien van een televisieprogramma heel
zeker dat zij naar de academie wilde. In de jaren ‘60 doorliep zij de
studierichting monumentaal aan de academie in Den Bosch.
Zij kreeg daar les van Kurt Lob en Marius de Leeuw. Als iemand die
altijd al creatief was, voelde zij zich daar als een vis in het water.
Miep gaat nog altijd haar eigen weg in haar beeldende werk. Dat kan
ook haast niet anders wanneer je een vrouw voor je ziet die rustig
verhaalt en geduldig zegt wat er in haar hoofd opkomt.
De ellebogen op het tafelblad, je altijd recht aankijkend, een shaggie
rollend, in een woonkamer waar het tikken van een klok je heel
ontspannen zou maken. Oprecht. Geen opsmuk en pretenties.
Dat is Miep ten voeten uit.
Jarenlang werkte Miep met textiel, stof, lappen. Langzamerhand is het
gebruik van garens en draad een steeds belangrijkere positie in gaan
nemen. Totdat er in ´79 een nieuwe periode aanving waarbij de
combinatie van verf en draad haar werk zou gaan bepalen.
Miep werkt vanuit een laag acrylverf op doek en borduurt daar met
garen vlakken op. Aanvankelijk met figuratieve elementen. De mensen,
dieren en dingen zijn verdwenen en een hele serie landschappen tonen
dat draad en verf een prachtig verbond aan kunnen gaan.
Wat is draad? Wat is verf? Waar houdt de één op en begint de ander?
Miep laat verf draad zijn, ze laat draad verf zijn. Haar liefde en haar
geduld, als ook haar sensitieve gevoel voor kleur, zijn in haar werk
vervlochten, gaan erin op.
De dingen die haar in haar omgeving opvallen kunnen tot een beeld
leiden. Dat kan van alles zijn: en kranteknipsel, een televisiebeeld, een
landschap waar ze zich in bevindt. Soms ontstaan er beelden in haar
hoofd voordat ze in slaap valt. Of ze wordt geraakt door een tekst. Zo
zijn er een aantal doeken waar ze een gedeelte van een gedicht van
Roland Holst en Vasalis heeft afgebeeld. Nee, verbeeld, want dat
woorden naast een verwijzende betekenisinhoud ook een vorm, een
lichamelijkheid, kennen laat Miep zien. En er gebeurt iets, iets wat ons
ontglipt, maar iets wat we herkennen. Dat is sterk. Heel sterk. Ze heeft
een periode vooral conceptueel gewerkt. Na een ziekbed is ze in zwartwit
gaan werken. Kleine abstracte impressies. Deze conceptuele
beelden zijn langzamerhand in kleur overgegaan. Als vanzelf.
De melodie, de beweging, de warmte: het heeft allemaal een plek in
deze bijzondere beelden.
Nu Miep een zee van tijd tot haar beschikking gekregen en is ze zelf
ook nieuwsgierig wat het werk haar zal brengen. Hoe dan ook, we
weten dat het voorzichtig voortgestuwd zal worden, dat haar oeuvre
gestaag zal groeien. Een oeuvre dat is, en zal, ontstaan uit concentratie
en aandacht, de sleutelwoorden wanneer je Miep en haar werk ontmoet.
Miep ís haar werk

Viktor Baltus
Dat perspectief een poëtische kracht van vluchtigheid en ijle
doorzichtigheid kan bezitten, zag ik laatst bij Viktor Baltus, de jongste
van het gezelschap. Ik was er even overdonderd van. Wat is dat toch?
Hoe kan dat nou? Zo´n ogenschijnlijk eenvoudig en klein beeld van
enkele lijnen en vlakken op papier. Het kán. Viktor kan dat.
Een aantal jaren geleden waren enkele werken van Viktor op
verschillende plekken te zien. Wat vooral opvallend was aan zijn kleine
schilderijen en tekeningen was de enorme kracht die ze
tentoonspreidden in de ruimte waar de hingen. Ze bezitten een
geconcentreerdheid die bepalend is voor hun omgeving. Ze stralen een
onuitputtelijke energie uit.
Een half jaar na zijn afstuderen aan de academie te Arnhem zit Viktor
vol ideeën. Over mogelijkheden, plannen, wat hij allemaal nog wil gaan
doen en ontdekken.
Als het even kan is hij te vinden in zijn atelier om te werken en nog
eens te werken. Of in zijn ruimte en tussen zijn spullen te zijn.
Hij neemt zijn vak serieus en kent een innerlijke trots die hem
voedt en drijft.
De vele bic-tekeningen die Viktor tijdens zijn opleiding aan het
grafisch lyceum maakte, gingen op de academie over naar
kleuronderzoek.
Er openbaarde zich een nieuwe wereld toen
hij in de duinen wérkelijk naar kleur ging kíjken. Hij was verbijsterd
dat zijn huidige waarneming totaal niet strookte met zijn
kleurherinnering aan de duinen.
Het werk van Merleau-Pontý, filosoof en aanhanger van de
fenomenologie, gaf hem onlangs de woorden bij deze ontdekking.
Namelijk het inzicht dat onze waarneming een relationeel gegeven is
dat ervaren en begrepen wordt door de relatie van onszelf en het object
dat we waarnemen. De ruimte, de leegte, tussen de dingen en tussen
ons en het object dat we waarnemen is daarbij van even groot belang.
Zoiets doet hem veel. Zaken krijgen een plek. Het is het geluk dat jouw
voorheen onbenoembare kennis en ervaring door een ander helder
benoemd worden.
Viktor noemt Merleau-Pontý, wanneer hij vertelt over zijn fascinatie
hoe onze waarneming werkt. De relativiteit van perspectief- en
ruimtewaarneming heeft hij vormgegeven in het werk Mist.
Waar bevinden wij ons wanneer we naar het schilderij kijken?
Viktor ademt een tijdloze rust uit. Zijn bewegingen en zijn stem kennen
een gestaagheid. Hij vertelt wat hem bezighoudt, hij houdt van
feedback en is een open gesprekspartner die regelmatig laat zien wat
hem bezighoudt, wie hij is. Tegen de leuning leunend, de handen
gevouwen achter zijn hoofd. Een rode blos van een net ondernomen
inspanning. Viktor is ook hongerig en zoekende. Het zoeken van een
jonge hond. In zijn werk zélf vallen oordeel en stellinginname die
daarbij horen weg. Hij doet daar een wereld verschijnen van kleur, van
vlakken die elkaar leven inblazen. De wereld van het lichaam, van de
natuur, die klopt en een stille hartslag kent. Het beeld valt samen met
zichzelf. Is samengebald.

Tijdens zijn academiejaren heeft Viktor zich beziggehouden met holtes
en niches. Ze waren vaak klein en donker van vorm en riepen de
warmte van een schuilplaats op. Het is er veilig en je kunt er naar toe
vluchten, of je er terugtrekken om even alleen te zijn. Schuilplaatsen
waar je je dierbare schatten en geheimen veilig onder zou kunnen
brengen. Bij het werk Graf is het gat geen holte, niche of veilige plek.
Het is groot, hoekig en onontkoombaar. Geen geborgen ruimte, maar
een gapend gat.
Vervolgens heeft hij zich beziggehouden met landschappen.
Landschappen als kleurvlakken, wijdse horizonten die ruimte blijven
ademen, ondanks de kleine formaten waarop ze geschilderd zijn.
Sterker nog, wanneer het werk van Viktor letterlijk van groter formaat
zou zijn zou dat de weidsheid van de landschappen niet versterken. Dat
is sterk.
Vele vormen blijven je bij. Ze blazen een bijzondere adem. Ze zijn
klein en je zou ze aan willen raken om iets van hun harteklop met je
mee te kunnen nemen. Het verlangen dat je hun adem ingeblazen zou
willen krijgen is iets wat soms opgeroepen wordt. In de werken die op
deze tentoonstelling te zien zijn, zien we dat Viktor pasteus is gaan
werken. Lichtvlekken laat een lichamelijkheid van licht zien. De dik
aangebrachte verf geeft het licht een monumentaal karakter.
Dat kennen wij niet van licht. Toch bezit het die kracht. Een mengeling
van viesachtige witten is witter dan wit... en komt met een enorme
kracht naar voren. Pats!
Sam Middleton
Wat is dat toch altijd weer fantastisch wanneer je die bijzondere
helderheid ervaart bij het zien van de collages van Sam Middleton.
Wat een waarheid zit er in het ritme, in de herhaling, die de tijd doet
stilstaan en je een kijkje geeft in hoe de dingen zíjn. Wat een leven en
wat een heerlijke ruimte die Sam daar schept.
Zonder veel woorden te gebruiken verteld Sam heel veel. In de stiltes,
in het zoeken naar een antwoord, wordt er veel gezegd. Een paar
woorden en hij roept een hele wereld op. Dat weet hij ook in zijn
collages te bewerkstelligen. Niets te veel, alles teruggebracht tot de
kern. De kern van de werkelijkheid. Je kent het, dus je herkent het.
Geboren in Harlem, New York, 1927. Een totaal andere wereld. De
jazz is nog altijd zijn thuis en zijn leven. Aanvankelijk wilde hij kleding
ontwerpen. Hij ging schilderen. Op aanraden van Jackson Pollock, Jean
Kline en Motherwell besloot hij naar het buitenland te gaan. Weg uit
New York. Na een aantal reizen op zee kreeg hij de kans om met een
beurs naar Mexico te gaan, om te studeren bij Diego Riviera. De zee
gaf hem de ervaring van ruimte en rust. Van oneindigheid. Vervolgens
ging hij naar Zweden en op uitnodiging van Sandberg om te exposeren
in het Stedelijk Museum is hij sinds de jaren ‘60 niet meer uit
Nederland vandaan gegaan. De tijd van Cobra, Fluxus, Amsterdam was
vol in beweging. Het broeide daar in de wereld van kunst en cultuur.
Je wilt als schrijver en mag als interviewer niet te veel invullen, dus stel
je je vragen. Best wezenlijke vragen, maar liever zou je dat niet doen.
Je wilt het werk en je wilt Sam heel laten, niet met vragen overstelpen
en daardoor minder te weten te komen dan je eigenlijk al wist.

Enfin: je stelt je vragen, ze worden beantwoord of je zoekt samen naar
de woorden om tot waarachtig antwoord te komen. Maar je hoeft alleen
maar te kijken. Naar de collages, in zijn atelier, naar Sam, naar zijn
stem. En het klopt: Sam valt samen met zijn werk.
Toch laten Sam en zijn werk een schrijver schrijven. Onophoudelijk
schrijven. Zijn zwijgen is een enorme inspiratiebron, zijn collages
roepen het ene na het andere woord op. Je bent blij, want inderdaad, je
weet het zeker: taal is het woord niet.
Improviseren vraagt een scherpe intuïtie en drijft op kennis en ervaring.
Het eist dat al je zintuigen openstaan, wil het niet verworden tot een
potje onnozelheid. Sam kent de wetten, haast van nature, van ritme,
tellen, wiskunde en de ruimtes waarin en waarmee je een vrijheid op
kunt eisen. Waarin je je als persoon en kunstenaar kan bewegen.
Tellen, tijd, ritme en beweging. Sam heeft een grote passie voor muziek
en dans. Hij is in zijn element wanneer hij meemaakt dat een dirigent
tijdens repetities kan hóren waar het in een enorm orkest niet goed gaat.
Hij raakt enthousiast en praat daar in lyrische woorden over. Dat kan
niet anders dan herkenning zijn: Sam is als beeldend kunstenaar zélf de
dirigent van zijn eigen orkest. Na jarenlange repetities zíet de Master of
Collage waar het niet klopt, hij zíet wanneer het wel klopt en zíet
wanneer de uitvoering perfect is verlopen.
Aad Holkamp
De beelden van fotograaf Aad Holkamp lijken zich ergens in
collectieve krochten te bevinden, ergens in de schaduw van de
werkelijkheid te bestaan. Hij daalt af en vindt daar beelden die wij
allemaal kennen, maar misschien liever willen vergeten. Beelden die
zich in de marges van ons bewustzijn bevinden; in de kelders van onze
stemmingen, onze gedachtes, onze gevoelens. Van onze ervaringen.
Series als Dubbelzinnig, De zeven doodzonden en de in de
Kunststelling tentoongestelde serie Moving Moments / echo /
Greetings from the darkside. Het marginale is veelal niet geliefd óf
wordt opgehemeld door verstokte romantici. Aad weet zich aan deze te
makkelijke oordelen te onttrekken en beelden neer te zetten die zulk
soort gedoe verwerpen door op zichzelf te staan. De opeenvolgende
series laten zien dat Aad zich steeds autonomer ontwikkelt tot een
kunstfotograag. Waar hij voorheen het werk van beeldend kunstenaars
portretteerde en als centraal uitgangspunt nam, is het nu Aad zelf en
zijn werk die centraal zijn komen te staan.
Aad, de toeschouwer. Aad, de organisator. Aad, de fotograaf. Bij alles
wat hij onderneemt wil hij graag verrast worden. De spanning en de
adrenaline die je het gevoel geven dat je leeft, dat er wat gebeurd, dat er
beweging is. Het faciliteren en het zoeken naar het onverwachte.
Wanneer dat er opeens is, zomaar, zie je hem blij worden. Opleven,
hoewel hij daar de persoon niet naar is, zou hij als een jongetje kunnen
springen en met zijn armen in de lucht zwaaien. Aad laat niet direct het
achterste van zijn tong zien. Hij verhaalt over zijn leven in een
duidelijke lijn, de lijn vooral van jeugd naar volwassenheid. Bewust en
inzichtelijk. Met een werkelijkheidszin die gevraagd, geëist, wordt in
de wereld. Daar doet hij niet moeilijk over. Rustig sprekend, dan
hakkelend om de juiste woorden te vinden, dan versneld wanneer iets
er voor hem toe doet. Aad is van vele ideeën op de hoogte en spreekt
graag over. Rustig een uitdagende mening uitdragend. Iemand die meer
geïnteresseerd is in betekenissen dan in meningen of oordelen. De hang
van Aad naar het donkere, het duistere, het alles-op-zijn-kop-zettende-

verbijsterende, komt voornamelijk tot uiting in zijn beeldende werk. Hij
heeft het daar een duidelijke vorm gegeven.
´De waarheid is dat er vele werkelijkheden zijn. Als jongetje was ik
gefascineerd door tijdreizen. Daar zie je parallelle werkelijkheden´. In
zijn werk gebruikt Aad een lange sluitertijd, waardoor hij meerdere
werkelijkheidsmomenten in één beeld kan vangen. Zo ontstaat er een
andere werkelijkheid. Een samengbalde werkelijkheid van
verschillende werkelijkheden. Dat is zijn werkelijkheid. Aad verzet
zich tegen het idee en het collectieve geloof dat er maar één
werkelijkheid bestaat. Hij is geboeid door onze werkelijkheidsbeleving
en de rol die ons onderbewustzijn hierbij speelt. ´Ons bewustzijn speelt
een marginale rol bij het maken van keuzes. Het is ons onderbewustzijn
dat ons stuurt en bepalend is in het nemen van onze beslissingen´. Aad
is er van overtuigd dat onze vrije wil een illusie is. Zoveel te willen
hebben we niet.
Herkenbare elementen in het werk van Aad zijn de enscenering van
toeval en intuïtie. Snelheid, beweging, perspectief, afstand en nabijheid:
Aad weet ons middels deze elementen in zijn werk onze zogenaamde
gedeelde werkelijkheidsbeleving op losse schroeven te zetten. De
beelden weerkaatsen de echo van deze ontregeling op een wijze waarbij
de donkere kant genadeloos zichtbaar word. Het herinnert ons aan het
duister in onszelf, aan het duister tussen ons en de anderen, aan het
duister van onze collectieve acties. ´Wat we niet kunnen beheersen,
kunnen we beter omarmen dan wegstoppen´, zou je kunnen zeggen.
De beelden zijn ongrijpbaar, we kunnen er net niet bij, ze wijken,
ontwijken. Wat we niet kunnen grijpen, kunnen we niet beheersen. Dat
maakt bang, maar toch, de beelden zijn ook rustig, kennen een eigen
gezicht, en zoveel kwaad kunnen ze ons bij nader inzien niet
berokkenen. Wel tonen zij ons onze angst voor het onbekende. We zijn
bang om bang te zijn.
In de serie Moving Moments / echo / greetings from the darkside is de
prominente aanwezigheid van ruimte in het werk van Aad opvallend.
Portretten van plekken en ruimtes, van objecten en schilderijen van
beeldend kunstenaars. Aad laat in zijn beelden zien dat zij ook een
werkelijkheid kennen, een werkelijkheid waar wij doorgaans niet van
op de hoogte zijn. Zo duiden deze portretten vooral een ruimte in
zichzelf en die van hun omgeving. Abstracties van vorm, soms
moeizaam herkenbaar, laten ons andere kanten, betekenissen zien van
een kunstwerk dat Aad heeft geportretteerd. De beelden zijn daardoor
diffuser, leger, en door de aanwezigheid van vooral vlakken en zijn
wijze van fotograferen die een beweging vastlegt, gedrenkt in een
trillende spanning. Foto´s waarbij ruimte als een gepolijste melancholie
wordt verbeeld. De melancholie van de ruimtes tussen verschillende,
naast elkaar bestaande, werkelijkheden.
Tenslotte
Er zijn de veilige concepties van hoe onze waarneming werkt, van
welke eisen aan kwaliteit worden gesteld, van hoe de kunstmarkt werkt,
van welke kunsthistorische en filosofische theorieën en benaderingen
de ronde doen, en tóch, die helpen te plaatsen, te interpreteren en in te
kaderen, maar ze verwoorden níet van wat je wilde zeggen .

Er zijn de gesprekken met de beeldend kunstenaars vol rijkdommen,
vol betekenis, haast tot in het oneindige. Maar dat is níet alles van wat
je wilde zeggen.
Er is het werk van de beeldend kunstenaars die blíjft intrigeren. En de
grootste drijfkracht vormt. Maar dat is níet alles van je wilde zeggen.
De schrijver combineert dit alles. Dan zus. Dan zo. Zuszozuszo.
Bewust. Onbewust.
De schrijver heeft de pen, rijgt woorden, tekens, waarmee ze hoopt
eindelijk te herkennen van wat ze wilde zeggen.
Er zijn verbanden, er zijn overeenkomsten, er zijn verschillen. In het
feitelijke beeldende werk van Viktor, Kerre, Aad, Sam, Miep en
Quinten, in hun persoonlijkheden, in hun levenservaringen, hun
dromen, hun wil, hun preoccupatie en in de daadkracht die zij tonen. In
de eisen die ze stellen aan zichzelf als beeldend kunstenaar en persoon,
aan de eisen die ze aan anderen stellen.
Een ieder loopt een proces door, een ieder worstelt met zijn twijfels,
onzekerheden en demonen. Een ieder drijft op een kracht dat hem of
haar aan het werk houdt.
De relatie tussen persoonlijkheid, karakter en werk is uniek in die zin
dat de details van deze relatie een enorme variatie en rijkdom laat zien,
dat tot een enorme verbeelding van de schrijver spreekt.
De schrijver als journalist, als onderzoeker, als cultuurcriticus, als
dichter, als romanschrijver. Wie leidt wanneer de pen? Waar komen ze
samen? Voegt het iets toe wanneer ze even samen lijken te komen?
Wat is een schrijver, wat is een kunstenaar? Wat is een genre? Waar
komen tekst en beeld samen?
Dat is en blijft lastig, je weet waar welke schrijver om welke hoek komt
kijken, maar hoe geef je dat vorm zonder het werk, verhaal en leven
van de beeldende kunstenaars tekort te doen?
Zonder henzelf als persoon tekort te doen? Dat is schrijven, lezen en
schrappen, schrijven, lezen en schrappen. Ad infinitum.
Maar dat alles is bij deze tentoonstelling in de Kunststelling niet van de
eerste, zelfs niet van de tweede of derde, orde. Daar wordt nog te druk
in geschreven en geschrapt. En zeg nou zelf: woorden zijn overbodig
bij deze groepstentoonstelling, het staat als een huis. Taal is het woord
niet.......
Viktor, Kerre, Aad, Sam, Miep en Quinten: ´Proost! Op het Schone, Ware en
het Goede! Bij deze bedankt voor jullie inspirerende medewerking tot nu toe!´
Mi-hyun Sook, maart 2010