Laat ons (hier) tot leven komen! - Kerkwerk Multicultureel Samenleven

Laat ons (hier)
tot leven komen!
Migratie - en minderhedenbeleid
vanuit christelijk perspectief.
Een visie- en reflectietekst
van Kerkwerk Multicultureel Samenleven
voor kerkgemeenschappen,
kerkelijke solidariteitsacties, christelijke instellingen en organisaties
16 mei 2006

Inhoudstafel
Ter inleiding 3
Deel 1 – Migratie- en minderhedenbeleid: een beleidsdomein met vele uitzichten 5
Deel 2 – Wat zijn christelijk - humanitaire uitgangspunten om het migratie - en
minderhedenvraagstuk te benaderen? 7
Deel 3: Wat mag minimaal verwacht worden van christelijke kerken, instellingen en
organisaties? 10
Deel 4: Wat is in het actuele migratie – en minderhedenbeleid niet aanvaardbaar
in het licht van onze christelijke humanitaire uitgangspunten? 14
Deel 5: Wat zijn concrete alternatieven waarvoor - ook wij als christelijke kerken,
instellingen en organisaties - onze verantwoordelijkheid kunnen opnemen? 18
Tot slot 22
Noot: Met ‘personen met (im)migratiegeschiedenis’ bedoelen wij in deze tekst alle personen - van binnen
en buiten de Europese Unie - die zelf een immigratie hebben meegemaakt of wier ouder(s) of grootouder(s) naar
België geïmmigreerd zijn (is). Ook personen die een adoptiegeschiedenis hebben meegemaakt vallen onder deze
verzamelnaam.
colofon
Deze uitgave van Kerkwerk Multicultureel Samenleven vzw.
is het resultaat van besprekingen in het KMS - interregionaal overleg,
de stuurgroep Kerkasiel.anders en de raad van bestuur van de vereniging.
Eindredactie: Didier Vanderslycke – nationaal secretaris
met dank voor de tekstcorrectie aan Jan Vanden Berghe - bestuurder
16 mei 2006
KMS wordt gesubsidieerd als sociaal-culturele beweging door de Vlaamse Minister van Cultuur
2

TER INLEIDING
Migratie is één van de meest ingewikkelde en tegelijk boeiende fenomenen van onze tijd. De kerken in
Europa zijn van dichtbij betrokken op het gegeven van de menselijke mobiliteit. Migratie is immers een
treffende indicatie van het gebrek aan sociaal, economisch en demografisch evenwicht op regionaal en
wereldniveau. Bovendien heeft het migratiegegeven, in alle landen die ermee geconfronteerd worden,
een invloed op het samenleven en de wijze waarop de bevolking en de overheid omgaan met de legale
nieuwkomers en zij die zich vestigen zonder een wettelijke verblijfsstatus.
Kerken benaderen migratiebewegingen niet enkel vanuit een problematische invalshoek. Want naast de
soms dramatische realiteit die eraan ten grondslag ligt en die onze volle aandacht verdient, helpen
migratiebewegingen mensen om elkaar beter te leren kennen en geven ze een kans tot dialoog en
wisselwerking. Migraties zijn daarbij een factor van nieuwe – ook niet-economische - groei. De
culturele, religieuze en levensbeschouwelijke diversiteit biedt een potentiële meerwaarde, als men er
actief en zorgvuldig mee omgaat.
De hedendaagse migraties naar West-Europa worden echter - en meer in het bijzonder in de regio
Vlaanderen - ervaren als een oorzaak van chaos, angst en onveiligheid. Enkel als er een groot
economisch nut mee gepaard gaat wordt de aanwezigheid van (nieuwe) immigranten sterk gewaardeerd.
Wij constateren dat vele burgers zich star opstellen m.b.t. deze materie. Migraties boezemen hen angst
in. Angst voor werkloosheid, het verlies van verworvenheden… doen hen – ook vanuit een xenofobe
en racistische beeldvorming – blindelings stemmen voor een strenger grenzenbeleid. Ze verwachten alle
heil van repressieve versperring van de toegang tot het grondgebied en van de effectieve verwijdering –
desnoods met geweld - van het ‘teveel’ aan immigranten. Het discours van deze groep medeburgers
staat veraf van de Messiaanse barmhartigheid waartoe de Blijde Boodschap oproept en waarvan de
mensenrechtenverdragen vaak een hedendaagse vertaling zijn.
Op hetzelfde ogenblik stellen wij vast dat velen in kerken – en ook in andere levensbeschouwelijke
groepen – dag in dag uit werken aan de opvang, de begeleiding en de integratie van de immigranten. We
zien grote inzet in de hulpverlening aan migranten die lijden aan de gevolgen van hun migratie of van
de sociale en culturele uitsluiting waarvan ze het slachtoffer zijn. Anderen verdedigen de rechten van
migranten en nemen het voortouw in het bepleiten van een menswaardig migratie - en
minderhedenbeleid.
Het behoort tot de missie van Kerkwerk Multicultureel Samenleven (KMS) om, in oecumenische
dialoog, op een heldere en gemotiveerde wijze een antwoord te bieden op enerzijds het
immigratiefenomeen en de wijze waarop er wordt mee omgegaan door de bestuurlijke overheden, en
anderzijds op de samenlevingsvraagstukken die zich stellen omwille van de culturele, religieuze en
levensbeschouwelijke diversiteit die zich verder ontwikkelt als gevolg van een zich wijzigende
bevolkingssamenstelling.
Ons antwoord wil niet alleen principieel en ‘waarden - vol’ zijn, het wil ook elementen naar voren
brengen waardoor geïnteresseerden inzicht kunnen krijgen in de veelzijdigheid van de
migratiethematiek. Het wil hen ondersteunen in hun opstelling vanuit een christelijk - humanistisch
standpunt. Het wil ook kerkgemeenschappen inspireren tot het formuleren van concrete verwachtingen
m.b.t. het migratie - en minderhedenbeleid. Na een korte schets van de problematiek (deel 1), nemen
wij in deel 2 deze vragen als vertrekpunt:
3

- Wat zijn christelijk - humanitaire uitgangspunten om het migratie - en minderhedenvraagstuk te
benaderen?
- Wat mag minimaal verwacht worden van christelijke kerken, instellingen en organisaties in dit
domein?
- Wat zijn de belangrijkste elementen in wetten, decreten, regelgevingen en praktijken in het
gevoerde migratie – en minderhedenbeleid die niet aanvaardbaar zijn in het licht van onze
christelijke humanitaire uitgangspunten?
In het bijzonder:
• in de wetgeving die de toegang en het verblijf en de verwijdering van het grondgebied
regelt
• in het inburgerings - en minderhedenbeleid van de Vlaamse Gemeenschap
- Wat zijn concrete alternatieven voor deze onaanvaardbare elementen in deze beleidsdomeinen
waarvoor wij als christelijke kerken, instellingen en organisaties ook onze verantwoordelijkheid
kunnen opnemen?
Het is duidelijk dat er rond deze kwesties al veel werkmateriaal beschikbaar is. Niet alleen in kerkelijke
documenten, maar ook in allerhande analysemateriaal en voorstellen van beleidsteksten zijn er goede
fragmenten van antwoord te vinden. Wij willen echter meer doen dan ‘alles op een rijtje zetten’. Het
interesseert ons om met de antwoorden op deze vragen een educatief project op te zetten om lokaal en
regionaal nieuwe impulsen te geven aan een maatschappelijk debat dat vaak strandt in oude valkuilen.
Deze nota wil meer dan een standpunt ook een hefboom zijn om onze gedachten en houdingen,
reacties en creativiteit te voeden.
4

Deel 1 - Migratie- en minderhedenbeleid:
een beleidsdomein met vele uitzichten.
Het moge van bij aanvang duidelijk zijn dat een visie- en handelingsplan rond de thematiek migratie- en
minderhedenbeleid, zich dient uit te strekken over meerdere onderwerpen en maatschappelijke
vraagstukken. In het migratiethema komen vele lijnen samen. Het heeft immers te maken met een
beweging van mensen, in hun meervoudige identiteit van mens-zijn, doorheen en naar plaatsen waar
ook weer mensen wonen, leven en werken in hun veelzijdigheid.
1.1. Motieven tot (im)migratie
Zij die zich bewegen naar een andere leefplek doen dat vanuit persoonlijke maar ook collectieve
motieven. Mensen die ooit vertrokken of nog onderweg zijn vanuit hun land van herkomst hadden en
hebben iets dat hen ertoe aanzet dat te doen. Er is iets dat hen drijft of wenkt. Sommigen vluchten
omdat ze persoonlijk vervolgd worden of omdat ze bescherming nodig hebben in tijden van conflict en
geweld. Anderen omdat ze een beter inkomen en meer sociale zekerheid wensen voor zichzelf en hun
kinderen. Nog anderen omdat er zich ernstige ecologische problemen stellen.
Vaak is het moeilijk die motieven scherp in beeld te krijgen. Meestal is het een mix van negatieve
ervaringen en positieve verwachtingen die de impuls vormden om - altijd met gemengde gevoelens – de
deur van ‘thuis’ achter zich dicht te trekken. In de reiskoffer, doos of plastiekzak zit naast de hoop op
een betere toekomst ook veel wanhoop . Er is het verdriet om wie of wat mogelijks achterblijft. Er is
veel onzekerheid, angst voor het onbekende. Maar voor alles is er een sterke wil om te slagen in het
migratieproject.
Het gaan en komen, de trektocht en de intrede van immigranten in de ‘beloofde’ landen, situeren zich
in een wereldcontext waarvan zelfs de grote wereldleiders het er over eens zijn dat ‘de tijd loopt’, dat we
binnen een afzienbare periode dreigen terecht te komen in het drijfzand van nog meer onrecht, honger,
geweld en ecologische rampspoed. De benadering van het immigratievraagstuk dient fundamenteel ook
met deze wereldcontext rekening te houden. Veel feitelijke internationale migratie heeft te maken met
één of ander gemis. Gemis aan inkomen, aan werk, aan sociale zekerheid of culturele vrijheid. Gemis
aan nationale veiligheid, interne vrede of eenvoudig gemis aan brood. Gemis aan gezondheidszorgen en
onderwijs voor de kinderen. Gemis aan alles wat fundamenteel behoort tot de voldoening van
menselijke behoeften. Gemis aan wat er nodig is zélf ter plaatse aan die behoeften te voldoen.
Samengevat: een gemis aan een lokaal toekomstperspectief doet mensen immigreren.
1.2. Gastvrijheid
Voorlopig 150 miljoen mensen - en dus amper drie procent van de wereldbevolking – verkeren in die
situatie. In verhouding is dat niet veel. Zeker niet als we dat plaatsen tegenover het feit dat ook veel
mensen bijv. vanuit West-Europa emigreren naar bestemmingen overal ter wereld. Toch veroorzaken
de immigranten wereldwijd discussie. Niet in het minst in de landen die bovenaan de lijst staan van de
rijkste nationale staten. Misschien mag ons dat niet verwonderen.
Immigranten, zoekers naar bescherming en menswaardig leven komen na hun reistocht niet terecht op
neutrale plaatsen op deze aarde. Als ze niet levenloos belanden op de zeebodem of gehavend op één
van de Europese stranden, vinden we ze bijv. terug in opvangcentra. Anderen beschikken onmiddellijk
over een woning tussen de ‘ingezetenen’ van een stad of landelijke gemeente. De bewoners van die
‘landingsplaatsen’ hebben niet altijd dezelfde culturele en sociale roots als de nieuwkomers. Als dat wel
zo is, dan nog blijft de nieuwkomer een immigrant van een jongere generatie. Het komt dan ook voor
dat nieuwe en jonge migrantengezinnen als een bedreiging worden ervaren door de oudkomers die
reeds een bepaalde maatschappelijke status hebben verworven.
5

De ‘vreemdeling’, de nieuwkomer, de andere brengt – zeker als hij of zij behoeftig is – allerhande
vragen met zich mee voor de ingezetenen. De gast (-arbeid(st)er,-gelovige,-cultuurdrager,-anderstalige,zieke,-gefolterde,-bedreigde,-student,-man/vrouw,…)
toetst de persoonlijke en collectieve gastvrijheid.
De gast dwingt ons het bestaande maatschappelijke aanbod te herdenken en te herverdelen. De gast
doet ons antwoorden op vragen zoals: wat is internationale solidariteit? wat is internationale sociale
zekerheid? wat is duurzame ontwikkeling? wat is onze verantwoordelijkheid naar het land waar de gast
vandaan komt? De gast is een oproep om principiële en filantropische pleidooien voor interculturele
diversiteit in praktijk om te zetten op de werkvloer, op de kerkvloer, op de keukenvloer, ja tot op de
tegels van de woonkamer. De gast is – zeker als hij/zij er andere uiterlijke kenmerken op na houdt –
een spiegel voor ons persoonlijke gehalte aan racisme en xenofobie. De gast doorbreekt met andere
woorden de lokale en bovenlokale rust. Hoe verrijkend dat naderhand ook moge blijken te zijn, het
blijft in eerste instantie een moeilijke opdracht om over ‘de verstoring van de rust’ heen te komen.
1.3. Evolutie
Hoe veelzijdig het vraagstuk van het migratie - en minderhedenbeleid theoretisch en praktisch ook
moge zijn, het is een vraagstuk dat niet in omvang zal afnemen. Alle demografen en wetenschappers
zijn het er over eens dat het aantal immigranten wereldwijd in aantal zal toenemen. Niet alleen de
bevolkingsaangroei, maar ook de groei van de ongelijkheid in de wereld zorgt exponentieel voor nieuwe
migraties. De nieuwe immigranten zullen meestal kiezen voor dezelfde vaste routes als hun
voorgangers. Vele immigranten slaagden erin hun eigen situatie en ook die van de achtergeblevenen
aanzienlijk te verbeteren. Vele berichten vanuit de ‘nieuwe wereld’ mogen dan nog de resultaten van de
immigratie ophemelen, toch zullen zij vaak een extra impuls zijn voor kandidaat-immigranten om het
toch maar te wagen.
1.4. Vergrijzing
Het immigratievraagstuk waarover we ons in deze nota buigen, houdt ook verband met economische
en sociale vraagstukken die vandaag in de meeste Europese landen dagelijks het nieuws halen. De
vergrijzing van de bevolking en het betaalbaar houden van de sociale zekerheid behoren tot de
kernzorgen van de Europese regeringen. Niet iedereen is er van overtuigd dat de oplossing voor deze
twee problemen ligt in het openen van onze grenzen voor meer arbeidsmigranten. Het is echter wel een
feit dat de immigratie van de zestiger jaren heeft bijgedragen aan het Bruto Binnenlands Product. Zoals
het ook is aangetoond dat de gezinshereniging die toen werd toegelaten gemotiveerd werd door
demografische motieven. Bovendien zorgt de aanwezigheid van de kinderen en kleinkinderen van de
immigranten van de zestiger jaren vandaag voor tewerkstelling en consumptie, voor belastinginkomsten
en voor een reserve op de legale arbeidsmarkt als de economische conjunctuur een piek kent.
Immigranten verlagen dus niet noodzakelijkerwijs het gemiddelde nationale inkomen. Zelfs als zij op de
informele arbeidsmarkt tewerkgesteld worden – zoals trouwens ook vele gevestigde en nationale
werknemers –, scheppen ze met hun banen ook werk op de formele arbeidsmarkt. We hoeven ons over
dit laatste niet te verheugen, maar wel eerlijk te berichten.
1.5. Mensenrechten
Datzelfde geldt voor de minder fraaie en soms wraakroepende kwesties die met het
immigratievraagstuk verbonden zijn. Wie luistert naar de verhalen over de redenen om het land van
herkomst te verlaten,wordt geconfronteerd met mensonterende realiteiten. Maar ook tijdens de tocht
naar en het verblijf in Europa wordt de menswaardigheid geschonden en worden mensenrechten met
de voeten getreden. Zowel psychisch als fysisch laat dit bij immigranten sporen na. Het zijn niet alleen
‘daden’ die mensen tot slachtoffers van mensenhandel en slavenarbeid maken, maar ook die vele
discriminerende woorden en beslissingen. Vaak worden competenties van immigranten en de visie en
kracht die kan uitgaan van mensen met de ervaring van vlucht en immigratie, miskend.
6

Om – in wat volgt - onze beleidsvisie in christelijk perspectief uit te tekenen, willen wij oog hebben
voor deze veelzijdigheid van het migratie - en minderhedenvraagstuk. Wij willen niet uitkomen bij een
eenzijdig pleidooi voor de ‘rechten van de vreemdeling’, maar wel een evenwichtige oefening maken
waarbij alle actoren in het gezichtsveld blijven. Wereldwijd delen mensen vandaag dezelfde vragen en
onzekerheden in dezelfde fragiele geglobaliseerde wereld. Wereldwijd groeien fijnmazige verbindingen
tussen mensen en worden tegelijk andere vormen van samenhang doorgeknipt. Er is sprake van een
wereldwijd bondgenootschap, maar evenzeer van de verbrokkeling in kleine onafhankelijke
(stads)staten. Alles wat met grenzen, integratie en identiteiten te maken heeft staat op ons menu.
Deel 2 – Wat zijn christelijk - humanitaire uitgangspunten om het
migratie - en minderhedenvraagstuk te benaderen?
Om de huidige aanpak van het migratie -en minderhedenvraagstuk door de bestuurlijke overheden te
evalueren en vooral om onze eigen aanpak terzake helder te formuleren, is het nodig een aantal
uitgangspunten te formuleren.
In wat volgt willen we – vanuit onze spiritualiteit en sociale leer – een zevental elementen aanbrengen
die het kader kunnen bieden om onze visie en onze diaconie rond deze thematiek te ijken.
De zeven ijkpunten moeten ons op het goede spoor houden als we willen gaan denken over wat onze
taak t.a.v. immigranten en etnisch-culturele minderheden en de multiculturele samenleving inhoudt . Ze
zullen ons ook in staat stellen om het denken en handelen van de overheden kritisch te benaderen.
We weten dat de uitgangspunten van de overheid niet dezelfde kunnen zijn of hoeven te zijn als die van
de kerken. Nochthans zullen in wat volgt ook sporen van ‘grondrechten’ herkenbaar worden die
vandaag in de Belgische grondwet of in internationale verdragen terug te vinden zijn. Kerk en Staat
leven samen in een gescheiden verbondenheid, erkennen mekaars taak en kunnen dus ook kritisch met
elkaar omgaan.
1. De aarde behoort aan God, dus minstens aan allen.
Vanuit onze geloofsovertuiging leggen we het eerste woord bij God. Alles begon met God. We
drukken ermee uit dat we ons fundamenteel niets of niemand kunnen of mogen toe-eigenen.
Zowel relationeel als materieel is elke mens geroepen tot vrijheid. Consequent daaraan moet er
voor elk mens voldoende ruimte zijn of gemaakt worden om te kunnen leven.
7

Als een paar mensen zich van alles én als maar méér toe-eigenen, dan kunnen anderen niet meer
leven. Zij worden dan ‘onderhorigen’ en krijgen het statuut van moderne slaven. Met
fundamentele vrijheid heeft dat niets meer te maken.
Wij kunnen en willen niet kiezen voor een samenlevingsmodel dat – vertrekkend van een
groepsegoïsme – meer en meer aarde reserveert en begrenst voor het exclusieve gebruik en voor
de persoonlijke opbrengst van een beperkte groep. We staan achter een samenlevingsmodel dat
het mogelijk maakt de goederen naar ieders behoefte te verdelen en het leven te bevorderen
voor alle mensenkinderen. Zo’n rechtvaardig samenleven is een voorwaarde voor de vrede. Een
geglobaliseerde economie met enkele winnaars en veel verliezers leidt tot chaos. Een
wereldplaneet waar mensen niet noodgedwongen hoeven over rond te trekken om leven te
vinden brengt rust en harmonie.
2. Wie de aarde bewerkt verdient meer en beter dan een loon. Wie behoeftig is bijstand.
Voor wie behoeftig is, ziek of zwak dienen we solidair te zorgen. Het is de barmhartigheid die
ons stuurt. Wie door arbeid – in al zijn vormen – bijdraagt aan het bewoonbaar en beleefbaar
maken van de planeet, het land en de stad, dient gerespecteerd te worden.
Respect begint en eindigt niet bij het uitbetalen van een menswaardige vergoeding voor het
gepresteerde. Respect betekent ook dat de werknemer verzekerd wordt van voldoende
levenskansen als er geen werk is. Dat mensen in hun levensonderhoud kunnen voorzien als het
werken onmogelijk wordt. Dat bij ziekte of ongeval in de nodige zorgen voorzien wordt.
Respect betonen we niet enkel met centen. Geld is niet het enige instrument van
gelijkberechtiging. Wie werkt is – ook al dient hij of zij zich te elfder ure aan – belangrijker dan
het werk. Hij of zij die werkt is een mens. En een mens is meer dan enkel handen en een hoofd.
3. In de dienstbaarheid herkennen wij en bewandelen wij de weg van Jezus Christus.
Elkaar de voeten wassen is een sterk teken van dienstbaarheid. De dienstbaarheid staat hoog op
de evangelische agenda. ‘Mekaar dienen’ staat boven ‘aan mekaar iets verdienen’. Met de
dienstbaarheid gaat een hele cultuur van aandacht gepaard. Onze eerste zorgen moeten uitgaan
naar het lenigen van de noden van mensen. Er is de nood aan brood voor het lichaam en aan
voedsel voor de geest. Of nog anders: onze dienstbaarheid beperkt zich niet tot het zorgen voor
een maaltijd. Wij mobiliseren onze dienstbaarheid ook om onderwijs aan te bieden, zorg te
dragen voor de ontwikkeling van de kennis en de geest.
4. De gekwetsten, wie vervolgd en bevreesd zijn, moeten beschermd worden.
Heel bijzonder richten wij onze ogen op de slachtoffers en zij die gekwetst zijn. Want ‘we zullen
het geknakte riet niet breken’. Wie uit andermans genade valt willen we een plaats bieden in de
herberg. Wie getroffen wordt door een inhumane wet moet ergens opgenomen worden. Wij
houden als christenen ons oog en hart gericht op de gekwetste mens. Wij kunnen er niet
omheen. Ook al zijn ze niet altijd in ons midden, zij zullen als een soort ‘afwezige derde’ mee
aan onze feest - en vergadertafels een plaats krijgen. Wat we uitvinden, aanbieden en
organiseren is geroepen om bij te dragen tot hun toekomstperspectief. Wat beschikbaar is voor
de middenmoot, moet toegankelijk worden voor elke mens. En als er drempels liggen, dan is
het onze taak die weg te nemen. Daartoe riep Johannes ons op in de woestijn van de
onderdrukking.
8

5. Wij bouwen bruggen en dammen de verscheidenheid niet in.
In de geest van Pinksteren willen we open en communicatief omgaan met de verscheidenheid.
We willen oprecht omgaan in het nieuwe verbond met mensen van verschillend afkomst. In de
diversiteit rondom ons laten we de Blijde Boodschap het sterkst klinken als wij ons
ondernemend opstellen in het overleg en de relatieopbouw. Zodoende voeden wij geen
vijanddenken en doen we niet mee aan moderne vormen van kruistochtenpropaganda. Daar
waar wij haat en onverdraagzaamheid ondervinden leggen we er ons op toe ontwapenend te
zijn. Wij dragen er zorg voor dat er intermediaire structuren ontstaan die bijdragen tot de
dialoog voor een gezonde samenleving. We willen in geen geval bijdragen tot de groei van het
superioriteitsdenken, waarin de andere altijd de mindere is en wij de enigen beschaafde. Wij
investeren daarom niet in twistgesprekken om de andere voortdurend van onze waarheid te
overtuigen. Wij wachten niet op signalen van wederkerigheid om te blijven investeren in dialoog
en relatieopbouw.
6. Wij weten wie we zijn en dragen zo bij tot actieve verdraagzaamheid en samenwerking.
Het is nodig voor een gezond groepsleven dat wij weten wie we zijn. De interne samenhang van
bijv. een groep christenen mag best verwoord en verbeeld worden. Geloof belijden,
verwoorden en verbeelden is juist aangewezen. Samenleven met mensen van andere cultuur- of
geloofsgroepen betekent niet dat wij ons zo moeten gaan aanpassen aan de ander dat wij onszelf
helemaal verliezen. Wij zouden er zelfs best aan doen te weten wat wij te zeggen en te doen
hebben, in plaats van alleen maar te focussen op wat de ander volgens ons verkeerd doet. Een
goed model van intercreatief samenleven en samenwerken veronderstelt dat de verschillende
groepen zich aandienen aan de tafel van het overleg met een min of meer heldere inhoud van
hun achtergrond en erfgoed. Hoe dynamisch die twee ook mogen zijn. In zo’n overleg
ontwikkelen we onze identiteit en zetten we ze in, in het perspectief van de gemeenschappelijke
verantwoordelijkheid om de samenleving in vrede en gerechtigheid op te bouwen.
7. Wij gaan verder, vol van hoop!
Als christenen oefenen we ons in het opbouwen van de samenleving. Afbreken interesseert ons
niet. Reële problemen zijn er om positief te worden aangepakt. Wij willen ze niet gebruiken als
een opstapje om meer chaos en zwartgalligheid te bevorderen. De uitdagingen van onze
samenleving, de moeilijke kwesties, het lastige gedrag van sommige mensen willen wij
aangrijpen om bij te dragen tot de humanisering van onze omgeving. Christenen gaan aan de
slag om als actieve burgers hun verantwoordelijkheid op te nemen voor meer sociale
samenhang in hun woon-, werk- en leefomgeving. Het is onze wens dat ieder aan de tafel kan
aanschuiven en dat het feest kan beginnen.
9

Deel 3: Wat mag minimaal verwacht worden van christelijke kerken,
instellingen en organisaties?
Het lijkt ons wenselijk om een aantal concrete verwachtingen te formuleren ten aanzien van de
kerkgemeenschap en ten aanzien van christelijke instellingen en organisaties. Het zou immers al te
makkelijk zijn kritisch in te gaan op het beleid van de bestuurlijke overheden, zonder onze eigen
bijdrage scherp te stellen en met een even kritische blik te benaderen. Laat ons alle krachten bundelen
om de omvangrijke uitdaging die we al hebben omschreven aan te gaan. We zouden dan ook best als
christelijke kerken, christelijke instellingen of organisaties deze thematiek ter harte nemen en ze niet
alleen overlaten aan de zorg van de overheid of aan de verantwoordelijkheid van anderen in het
maatschappelijk middenveld. Wij zijn aan zet. Zoveel is duidelijk.
Trouwens, ook de bestuurlijke overheden geven regelmatig signalen in die zin. Al te vaak komen die er
pas als er zich problemen of crisissituaties voordoen, maar toch groeit het besef dat open en
geëngageerde kerkgemeenschappen - zoals ook moskeeën, synagogen en andere plaatsen van
samenkomst van religies en levensbeschouwingen - een zegen kunnen zijn voor het gemeenschapsleven
in stad en staat.
In een tiental werkdomeinen willen wij hier aangeven wat een minimumprogramma zou kunnen zijn
vanuit onze plaats en verantwoordelijkheid in de samenleving. Wij formuleren daarbij telkens
opdrachten voor de kerk en dus ook voor onszelf.
1. Het recht op migratie maar ook het recht op ontwikkeling in het land van herkomst
verdedigen.
Elke persoon heeft het recht op migratie en om als migrant zijn/haar capaciteiten, aspiraties en
projecten beter te verwezenlijken. De kerk heeft tot taak de aantasting van dit recht aan te
klagen en de immigratiepolitiek van ons land terzake kritisch te evalueren.
Wij moeten nagaan in welke mate een streng toelatingsbeleid tot het grondgebied is ingegeven
door factoren van het respectievelijk beperkt of algemeen belang. Elke staat heeft immers het
recht om zijn migratiepolitiek te laten bepalen door het algemeen belang. De kerk moet in staat
zijn – samen met anderen – de grondslagen van de migratiepolitiek te achterhalen. Als die
grondslagen zich eenzijdig situeren in een blinde beschermingsdrift van de eigen welvaart, dan
moet daar ondubbelzinnig tegen ingegaan worden.
Tegelijk en met evenveel aandacht moet de kerk pleiten voor de aanpak van de oorzaken van
migratiebewegingen. De inspanningen van kerkelijke en christelijke solidariteitsacties in het
Zuiden, vaak landen van herkomst van immigranten in België, moeten benaderd worden vanuit
het gezichtspunt van het migratiefenomeen. Vanuit hun participatie aan het Federaal en
Regionaal ontwikkelingsbeleid moeten christelijke ontwikkelingsorganisaties pleiten voor een
sterke werking rond het thema ‘migratie en ontwikkeling’. Meer concreet moeten wij aandringen
op een sterk buitenlands beleid van conflict- en geweldpreventie, steun aan
democratiseringsprocessen en een eerlijk handelsbeleid dat de tewerkstellingskansen en de
levensstandaard in het Zuiden verhoogt.
2. Door vorming en educatie het intercultureel samenleven bevorderen en het racisme op
een geweldloze manier effectief leren bestrijden.
De kerken, christelijke instellingen en organisaties beschikken over een fijnmazig netwerk van
groepsbijeenkomsten. Zowel binnen als buiten het kerkgebouw zijn er tienduizenden mensen
10

per week die elkaar ontmoeten. Deze samenkomsten geven ons de mogelijkheid en de
verantwoordelijkheid om doorheen vorming en educatie de kerk- en organisatieleden te
sensibiliseren betreffende de nieuwe samenleving waarin wij zijn terechtgekomen.
Christelijke organisaties en het katholiek onderwijs hebben deze taak al eerder opgenomen in
het kader van de democratisering en emancipatie van onze samenleving na Wereldoorlog II.
Vandaag zijn sociaal-cultureel vormingswerk en de kerken aan zet om de samenleving een
educatieve hand toe te reiken op de weg van een harmonieus intercultureel samenleven.
Deze vorming en educatie moet oog hebben voor de noden aan interculturele ontmoetingen,
maar ook voor racistische uitspraken en vooroordelen en voor de geweldloze en effectieve
bestrijding ervan.
3. De interculturele diversiteit tot meerwaarde maken in de pastorale structuren en het
beleid van christelijke organisaties en instellingen.
De zogenaamde ‘fluwelen apartheid’ of het naast-mekaar-leven-in-ghetto’s is zichtbaar in vele
maatschappelijke structuren en in onze samenleving als geheel. Met uitzondering van de
secundaire en clandestiene arbeidsmarkt waar geen gebrek is aan culturele diversiteit, en
schoorvoetend ook voor de zorgsector, de politie en de politiek, kleuren de meeste
werkplaatsen niet divers. Dat is ook zo in de meeste kerken, in sociaal - culturele en
welzijnsorganisaties en in het katholiek onderwijs.
Wij hebben een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid om al onze krachten in te zetten
voor een intercultureel organisatiebeleid op die plaatsen waar wij kerken, instellingen en
organisaties (mee)besturen. Wij moeten ons bewust zijn van de voorbeeldfunctie die een
dergelijke aanpak kan hebben voor de hele samenleving.
4. De relatieopbouw tussen en samenwerking met religies en levensbeschouwingen – in
het bijzonder met de moslims – bevorderen.
De katholieke kerk heeft geen monopolie meer in België. Dat is zo in het kader van de erkende
erediensten en levensbeschouwingen. Dat is ook zo als we de diversiteit zien aan mensen die
zich bekennen tot één of andere levensbeschouwing of geloofsovertuiging in onze omgeving.
Terugplooien op onze eigen identiteit, alle tijd en energie steken in de herovering van het
monopolie, is geen evangelische optie.
Wij worden eerder geroepen om te werken aan een constructieve samenhorigheid. Er is veel dat
ons bindt. Maar tegelijk zijn er vele pogingen om onze verschillen als motief te gebruiken om
ons tegen elkaar in het harnas te jagen. Er is een negatieve beeldvorming over de inhoud en de
praxis van het ‘geloof van de andere’. Er zijn zielige veralgemeningen die we moeten
ontkrachten en valse voorstellingen die moeten gecorrigeerd worden. Er zijn pogingen alom om
het geloof te privatiseren. Het is daarom nodig om met mensen en voorgangers van andere
levensbeschouwingen en geloofsovertuigingen te werken aan relatieopbouw van onderuit. Later
kan relatieopbouw voortgezet worden in de interlevensbeschouwelijke dialoog.
Wij hebben een bijzondere taak in de relatieopbouw met de moslimgemeenschappen in ons
land. Dat is zo omdat zij een groeiende geloofsgemeenschap zijn, omdat zij een
monotheïstische zusterreligie zijn, maar ook omdat zij historisch – naast de joodse
gemeenschappen – hebben bijgedragen tot de uitbouw van het Europese culturele erfgoed.
Deze bijzondere taak neemt niet weg dat wij ook actief kunnen werken aan de relatieopbouw
met mensen uit andere geloofsovertuigingen en levensbeschouwingen.
11

5. De lokale kerkgemeenschap is de eerste plaats voor onthaal en interculturele
samenwerking.
De lokale kerkgemeenschap heeft verschillende troefkaarten om het onthaal van nieuwkomers
en de interculturele samenwerking concreet te maken. Een lokale kerkgemeenschap die zichzelf
wil zien als een versterker van het sociale netwerk vindt onmiddellijk een aantal taken in
verhouding tot de multiculturele realiteit en de nieuwe immigranten die zich aandienen.
Als plaats van oase en rust heeft ze allereerst een onthaalfunctie voor geloofsgenoten van
buitenlandse herkomst. Als plaats van solidariteit kan zij steun verlenen bij het aanleren van de
Nederlandse taal en de alfabetisering, sociale noden lenigen langs de werking van een
Welzijnsschakel, samenwerking in het kader van een (kerkelijke) solidariteitsactie,… . Als plaats
van verzet werkt ze mee met campagnes van de (kerkelijke) solidariteitsacties die de
mensenrechten en de duurzame ontwikkeling bevorderen. Als teken van tegenspraak en hoop
gaat ze vriendschappelijke banden aan met andersdenkenden en anders-gelovigen in de nabije
omgeving.
Tenslotte is de lokale kerkgemeenschap de plaats bij uitstek om mensen met een
immigratiegeschiedenis kansen te geven hun competenties in te zetten. Het is onze
gemeenschappelijke taak het beeld te bestrijden waarbij de vreemdeling altijd ‘geassisteerd’ moet
worden.
6. Opvang en onderdak voorzien voor kwetsbare groepen.
Het is nodig dat een aantal kerkgemeenschappen investeren in initiatieven van dienstbaarheid
en sociaal engagement naar mensen zonder papieren, asielzoekers, vluchtelingen en nieuwe
immigranten die in nood verkeren en zeer kwetsbaar zijn.
We denken daarbij aan thuisopvang, aanbieden van onderdak in wooneigendom van de kerken
en religieuze gemeenschappen, ondersteunen van juridische bijstand in procedures, bemiddeling
en begeleiding naar sociale diensten, financiële of materiële ondersteuning van de
(school)opvang van minderjarigen, toegang tot het aanbod van (geestelijke) gezondheidszorg in
katholieke instellingen en ziekenhuizen… .
Vanuit deze concrete dienst kunnen zij – samen met anderen – hun stem laten horen opdat
terzake ook structurele keuzes gemaakt worden door de bestuurlijke overheden.
7. Het kerkasiel beoefenen voor mensen in levensbedreigende situaties.
Het organiseren van een kerkasiel met verblijf in een kerkgebouw is één van de mogelijkheden
om aandacht en bescherming te vragen voor de situatie van benadeelde asielzoekers of
immigranten. Dat is vooral zo als het gaat over een vraag om bescherming van één of meerdere
personen wier verwijdering van het Belgische grondgebied een levensbedreigend,
onrechtvaardig en onaanvaardbaar karakter heeft.
Het (mee)organiseren van dergelijk kerkasiel is een uitdrukking van verbondenheid met mensen
die al tot onze kerkgemeenschap behoren of die in de kerk een bondgenoot zien om hun noden
kenbaar te maken. Vandaag verstaan wij onder kerkasiel een brede waaier van inzet van de
kerkgemeenschap voor mensen zonder wettig verblijf of in een prangende situatie. Dat kan
gaan van het opnemen van een vrijwilligerstaak in het aanleren van de Nederlandse taal , over
het huisvesten van mensen met een woningnood… tot het voeren van solidariteitsacties.
12

8. De informele arbeid niet organiseren en de clandestiene werknemers beschermen.
Wij hebben de verantwoordelijkheid de bescherming van clandestiene arbeidsmigranten mee te
realiseren. Wij hebben die verantwoordelijkheid onder meer omdat wij een onderdeel zijn van
de civiele maatschappij. Wij hebben de plicht om de bestaande wetgeving - die ook de
clandestiene werknemers zonder een arbeidsvergunning beschermt - te respecteren en er ook
voor te zorgen dat ze uitgevoerd wordt.
Wij kunnen informatie en concrete diensten aanbieden om het misbruik tegenover deze
werknemers te doen verminderen. Wij hebben bovendien de ethische plicht degenen die er veel
financieel profijt uit halen op hun burgerplichten te wijzen. Het opnemen van deze
verantwoordelijkheid houdt tegelijk in dat wij geen pleidooi kunnen houden voor de verdere
uitbreiding van de clandestiene arbeidsmarkt.
In beginsel kunnen kerken en christelijke organisaties niet meewerken aan de ontwikkeling of de
organisatie van clandestiene arbeid. Tewerkstelling als tegenprestatie voor humanitaire hulp is
ook onderhevig aan het arbeidsrecht en de sociale wetten. De loonvoorwaarden van dergelijke
prestaties worden dus zoals bij legale tewerkstelling steeds bepaald door het minimumloon van
de betreffende sector en de te betalen sociale zekerheid.
9. De goede voorbeelden van intercultureel samenleven zichtbaar maken.
Als we teken van hoop willen zijn, dan moeten we als christenen ook meer aandacht vragen
voor het goede dat in ons midden gebeurt. Wij beschikken over meer dan zeventig
mediakanalen die christelijk geïnspireerd zijn. Sommige daarvan bereiken wekelijks
tienduizenden lezers. Wij beschikken wekelijks over meer dan 550 lokale pagina’s in de
verschillende edities van Kerk & Leven.
Verschillende organisaties beschikken over een website en verspreiden een elektronische
nieuwsbrief. Het ligt voor de hand dat wij deze media-instrumenten inzetten om de negatieve of
problematische nieuwsspreiding over de multiculturele samenleving en over bepaalde etnischculturele
minderheden te nuanceren.
10. De boodschap van eenheid in verscheidenheid of interculturele samenlevingsopbouw
verkondigen.
Zij die in een kerkgemeenschap verkondigingswerk doen hebben een bijzondere taak in het
opbouwen van een interculturele kerk en samenleving. Zij hebben een taak om hun toehoorders
te openen op een hogere menselijkheid. Hun spreken en preken kan zich niet beperken tot het
herhalen van brave compromissen omtrent deze thematiek. Zij kunnen zich niet verbergen in
een neutraliteitshouding, maar moeten de opstanding verkondigen. Wie de christelijke Blijde
Boodschap verkondigt, verkondigt geen clanbeveiliging, geen emocultuur, geen absolute privacy
en nationalistisch zelfbehoud. De christelijke boodschap verkondigt een levenskrachtige en
open cultuur. Geloven in de Christus, de profeet van de vrede en Gerechtigheid, is geloven in
‘meertaligheid’ en de meerwaarde van het verschil.
Het spreekt voor zich dat de realisatie van dit minimale programma niet mogelijk is zonder de inzet van
aanzienlijke middelen. Vele kwesties kunnen worden opgenomen in de gewone agenda van pastorale
werkingen en van instellingen en organisaties. Dat is het wezen van een interculturele en inclusieve
aanpak. Desalniettemin zal het noodzakelijk zijn als kerkgemeenschap – in alliantie met organisaties en
instellingen én ook met erkenning en betoelaging door de bestuurlijke overheden – te beschikken over
geëigende instrumenten om het programma ook uitvoerbaar te maken. Wij denken dat de realisatie
ervan bijdraagt tot de opbouw van de hele samenleving. Het draagt bij tot sociale cohesie en versterkt
daarom ook het democratisch gehalte van onze maatschappij.
13

Deel 4: Wat is in het actuele migratie – en minderhedenbeleid niet
aanvaardbaar in het licht van onze christelijke humanitaire
uitgangspunten?
In ons antwoord op deze vraag concentreren wij ons in het bijzonder op de Federale wetgeving die de
toegang en het verblijf en de verwijdering van het grondgebied regelt, de initiatieven van de Federale
overheid betreffende maatschappelijke integratie, het inburgerings - en minderhedenbeleid van de
Vlaamse Gemeenschap en het beleid van de steden, gemeenten en de provincies terzake.
4.1. De positieve noot
We besteden in onze commentaar vooral aandacht aan de knelpunten in het actuele beleid. Daarom
willen wij vooraf aanstippen wat de positieve beleidsdaden zijn die in het licht van onze
bekommernissen absoluut verder mogen en moeten aangehouden worden als beleidspraktijk.
4.1.1. Het Federale beleidsniveau:
• de overheid blijkt in staat te zijn op geregelde tijdstippen daden van onbehoorlijk bestuur te
erkennen en ook recht te zetten. Het onbehoorlijk bestuur heeft meestal te maken met de
uitzonderlijke lange duurtijd m.b.t. de afhandeling van een verblijfsaanvraag of een
onzorgvuldige beslissing in bepaalde verblijfsdossiers. Mede door de werking van de Federale
Ombudsman en het ad hoc beluisteren van analyses en standpunten van niet-gouvernementele
organisaties, worden bepaalde mistoestanden rechtgezet. Soms door het creëren van een
bijzondere wet, meestal door een interne administratieve ad hoc regeling;
• er is een Federaal agentschap (FEDASIL) opgericht dat specifiek moet zorgen voor
professionele en kwalitatieve opvangstructuren voor asielzoekers;
• er is een regelgeving m.b.t. de dringende medische hulp aan mensen zonder wettig verblijf die –
op basis van een beslissing van een arts – toegang geeft tot preventieve en curatieve zorgen;
• er is een wettelijke basis die de humanitaire en menslievende hulp aan mensen zonder wettig
verblijf toelaat;
• er is een begin gemaakt – in het kader van de interculturele dialoog – van het uitwisselen van
standpunten en zoeken van gemeenschappelijke houdingen voor vraagstukken zoals het
omgaan met de levensbeschouwelijke verscheidenheid in onderwijs, openbaar ambt, …;
• er is de werking van het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding dat in
een aantal dossiers probleemoplossend werk verricht en op zoek gaat naar de meest effectieve
manier om discriminatie te bestrijden.
4.1.2. Het beleid van de Vlaamse Gemeenschap
• er is een decreet dat op een open en transparante wijze de keuzes duidelijk maakt van een
Vlaams minderhedenbeleid t.a.v. de verschillende groepen immigranten, oud- en nieuwkomers,
vluchtelingen, woonwagenbewoners en mensen zonder wettig verblijf;
• er is uitvoering gegeven aan een aantal beleidsdoelstellingen – zoals het onthaalbeleid voor
nieuwkomers – zodat het aanbod is uitgebreid en zodat meer nieuwkomers kunnen genieten
van een beter taalaanbod en maatschapelijk onthaal dan in de jaren zestig en zeventig;
• er is een effectief recht op onderwijs voor alle minderjarigen (ook die zonder wettig verblijf) en
de welzijnsvoorzieningen zijn toegankelijk voor mensen zonder papieren;
• er is een structurele stem gegeven aan de etnisch-culturele minderheden door de oprichting van
het Vlaamse Minderhedenforum en ook landelijke verenigingen van etnisch-culturele
minderheden krijgen erkenning en betoelaging voor hun werking;
• er is een cultuur van samenspraak en samenwerking gegroeid tussen de niet-gouvernementele
organisaties, de Vlaamse administratie en de ministeriële kabinetten die een gunstig effect heeft
op de beleidsvoorbereiding en beleidsuitvoering.
14

4.1.3. Het lokale niveau
• in een aantal steden en gemeenten wordt ernstig werk gemaakt van een inclusief minderheden -
en diversiteitsbeleid
• er is een groeiende aandacht in de steden Gent, Antwerpen en het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest om een gespreksplatform te ontwikkelen met en voor de religieuze en
levensbeschouwelijke groepen.
4.2. De kritische noot
In deze kritische noot gaan we niet in op elementen van beleid waarbij er - mits een verbeterproject
- ook meer menswaardige resultaten zouden kunnen worden geboekt. We hebben vooral oog voor
het onaanvaardbare. Datgene waar – naar wij menen – het roer moet worden omgegooid. In deel 5
komen concrete voorstellen aan bod die – soms deels – een antwoord bieden op deze kritische
benadering.
4.2.1. Gebrek aan respectvolle communicatie
In algemene termen stellen wij enerzijds vast dat de bestuurlijke overheden er niet in slagen om
over etnisch-culturele minderheden, de realiteit van de multiculturele samenleving en de
samenlevingsvraagstukken die daaraan verbonden zijn, helder te communiceren. Al te vaak wordt
over deze thematieken te verhullend gesproken en vergeet men rekening te houden met de
beeldvorming bij de toehoorders.
Anderzijds is er bij vele politici en verantwoordelijken op bestuursniveau iets fundamenteel mis in
het taalgebruik over etnisch-culturele minderheden. Wij horen onze beleidsverantwoordelijken
spreken over: allochtonen en autochtonen, over een tweedeling in ‘wij’ en ‘zij’; over
‘migrantenjongeren’ als het gaat over hen die in België geboren en getogen zijn; met adjectieven die
betrekking hebben op de geloofsovertuiging voor de behandeling van beleidsthema’s die geen
rechtstreeks verband hebben met de geloofsidentiteit; in associaties met culturele kenmerken om
sociale kwesties aan te kaarten… .
Waarom dat zo is vraagt verdere analyse. Alleszins roept dergelijk onzorgvuldig taalgebruik onze
verontwaardiging op. Zeker als de media dit overnemen en er de luidspreker van worden. Bewust
en onbewust spelen er factoren mee als gebrek aan kennis en contact met de betrokken groepen.
Maar soms is het gewoon een kwestie van tekort aan informatie, lectuur en oefening.
Bestuurders zijn – zoals andere burgers – kinderen van hun tijd. Zij hebben geproefd van de
gangbare stereotyperingen en daaraan verbonden vooroordelen. In hoofde van de maatschappelijke
rol die ze spelen zijn zij de eersten die een verantwoordelijkheid hebben om hun communicatie bij
te stellen.
4.2.2. Negatieve beeldvorming
Het is opvallend dat in discussies over het beleid m.b.t. de toegang tot het grondgebied voor
vreemdelingen (of zij zich nu aandienen als arbeidsmigrant, asielzoeker, buitenlandse student, ….)
systematisch de bescherming van de welvaartstaat en de sociale zekerheid ter sprake komt.
“We kunnen het OCMW van de hele wereld niet zijn!” luidt het dan. Met deze zin worden twee
dingen gezegd: (1) wij zijn niet in staat om de immigranten alle sociale rechten te bieden; en (2) ze
komen om van ons te profiteren. Immers, wie een financiële of materiële bijstand ontvangt, is een
behoeftig persoon en niet actief op de arbeidsmarkt. Het immigratiefenomeen wordt m.a.w.
eenzijdig vertaald naar een voor ons bedreigend motief: ‘ze komen om te profiteren!’ Op eenzelfde
manier worden vragen naar gezondheidszorg – zelfs van patiënten die hier legaal verblijven –
vertaald als een probleem van ‘medisch toerisme’.
15

Getuigenissen van personen die een verblijfsaanvraag indienen bevestigen deze trend. Het doet ons
vaststellen dat het Belgische – en bij uitbreiding Europese - vreemdelingenbeleid niet wordt
geschreven en toegepast vanuit het recht op migratie van de betrokken vreemdelingen, maar
vooral en vaak eenzijdig vanuit een beschermingsreflex van onze sociale verworvenheden.
Het zou onrechtvaardig zijn te beweren dat enkel zij die beschikken over financiële
onafhankelijkheid of die kunnen rekenen op financiële steun van een bedrijf, een bemiddelde Belg
of een gevestigde vreemdeling, nog een verblijfsvergunning kunnen bemachtigen. Nochtans is de
trend gezet dat – minstens in de redenering – een verblijfsvergunning een duur product moet
zijn dat niet kan worden afgeleverd aan wie behoeftig is. Wie behoeftig is profiteert van de
solidariteit - zo gaat de redenering verder – en dat kan alleen maar als je zelf daaraan hebt aan
bijgedragen. Deze trend is op zijn minst alarmerend en roept onze verontwaardiging op.
4.2.3. Uitwijzingsbeleid
In de vreemdelingenwet wordt in alle duidelijkheid bepaald dat aan personen die hun
verblijfsaanvraag geweigerd zien, een bevel om het grondgebied te verlaten moet worden
betekend. Dat bevel beukt in op hun project, hun levensverwachting, hun perspectief, op hun eigen
toekomst en dat van de familieleden en verwanten. Wie zo’n bevel ontvangt moet meestal binnen
de vijf dagen het grondgebied verlaten. Vijf dagen is snel. Té snel.
Vanuit een wettelijk standpunt zijn de personen die zo’n bevel krijgen gehouden zich aan de termijn
te houden. Zij lopen bij het verstrijken van die termijn het risico opgepakt te worden en verzocht te
worden om effectief gevolg te geven aan de maatregel tot verwijdering van het grondgebied. Sinds
2000 werden meer dan 50.000 bevelen om het grondgebied te verlaten uitgeschreven. In 70% van
de gevallen blijven ze zonder gevolg.
Daarenboven heeft de federale overheid een eigen detentie- en verwijderingsapparaat
ontwikkeld dat moet zorgen voor een snelle en zakelijke uitvoering van de uitwijzing. Het budget
dat er aan besteed wordt is aanzienlijk. Zo’n 6000 personen werden gedwongen gerepatrieerd.
Ongeveer 4000 verlaten België in het kader van een programma van vrijwillige terugkeer.
Wat ons de meeste zorgen baart is enerzijds de gewenning die terzake optreedt bij de publieke
opinie en anderzijds het groeiende risico dat de cijfermania aanleiding geeft tot geweld. De
combinatie van beide fenomenen geeft aanleiding tot het verleggen van grenzen en het
experimenteren met de mensenrechten.
Eén van de grenzen die verlegd is, is de detentie van minderjarigen in deze nieuwe gevangenissen.
Zij horen daar in geen geval te zijn.
Bovendien ontstaat, door het aanhouden van het onderscheid van naam tussen de detentiecentra
voor mensen zonder wettig verblijf en de gewone gevangenissen, de indruk dat er voor de mensen
zonder papieren andere regels zouden gelden. Dat het niet zo erg is in een gesloten centrum te
verblijven. Nochtans gaat het in beide gevallen over vrijheidsberoving. Het aantal tralies mag dan
beperkter zijn in een detentiecentrum voor mensen zonder papieren, de omheining van het domein
in natodraad is identiek.
4.2.4. Zonder werk en zonder toekomstperspectief
Onze vierde verontwaardiging situeert zich op het niveau van de tewerkstelling van mensen met
een migratiegeschiedenis. Voor sommige steden en meer bepaald voor sommige districten of
wijken van grootsteden zijn de werkloosheidscijfers hallucinant.
16

Er wordt in verband met de ongelijke kansen op de arbeidsmarkt vaak verwezen naar het probleem
van de startkwalificaties van de betrokkenen. Er zou van alles mis zijn met hun scholing,
talenkennis, attitudes… Er dient echter benadrukt te worden dat meerdere factoren aan de oorzaak
liggen van dit maatschappelijk probleem. De verantwoordelijkheid m.b.t. bijvoorbeeld de
schoolloopbaan is een gedeelde verantwoordelijkheid waarin ook de overheid een belangrijke rol
speelt. Zij die verantwoordelijkheid hebben in de organisatie van het onderwijs, zouden in
permanent overleg moeten staan met degenen die verantwoordelijkheid dragen m.b.t. het
tewerkstellingsbeleid. Het blijkt dat allochtone werkzoekenden zich inspannen om te beantwoorden
aan bepaalde kwalificaties, maar dat zij niet kunnen slagen in hun opzet vanwege de schoolcarrière
die ze achter de rug hebben.
Onderzoek wijst uit dat ook de negatieve, bevooroordeelde en vaak xenofobe beeldvorming over
etnisch-culturele minderheden bijdraagt tot een ongelijke toegang tot de arbeidsmarkt. Ook
werkgevers die de wil hebben om meer allochtone werknemers aan te trekken twijfelen vaak om dat
in de praktijk om te zetten omwille van mogelijke reacties van personeel en klanten.
Wat ook de oorzaken zijn, de ondervertegenwoordiging van werknemers van buitenlandse
herkomst in bepaalde sectoren draagt bij tot een onaanvaardbare dualisering op de arbeidsmarkt.
Het is tevens algemeen bekend dat in meerdere sectoren van onze economie bepaalde ondernemers
hoog scoren in het organiseren van illegale tewerkstelling. Informele arbeid wordt uitgevoerd door
Belgen, maar ook door gevestigde immigranten en clandestiene nieuwkomers. De situatie van
mensen met een migratiegeschiedenis op de illegale arbeidsmarkt verschilt van de legale
arbeidsmarkt qua arbeidsomstandigheden en kans op aanwerving. Op de illegale markt komen
mensen uit de migratie procentueel beter aan hun trekken.
De ongelijke kansen op toetreding tot de legale arbeidsmarkt en de groeiende creatie van
arbeidsplaatsen zonder vergunning of contract op de informele arbeidsmarkt, zijn twee facetten van
hetzelfde probleem. De arbeidsmigranten en hun kinderen staan voor een muur van willekeur. Hun
rechtspositie verzwakt of groeit naarmate de conjunctuurbarometer zakt of stijgt.
4.2.5. Groeiende armoede en dualisering
Onderzoek wijst uit dat er in vele steden en gemeenten de bedeling van voedselpakketten een
groeiende sector is. Deze tendens mag ons niet verheugen. Het moet ons in eerste instantie
verontwaardigen dat dergelijke initiatieven nodig zijn.
Wij mogen niet aanvaarden dat personen en verenigingen moeten overgaan tot een systematische
voedselbedeling omdat een tekort aan inkomen hen in voedselonzekerheid brengt. Wij willen niet
kiezen voor het toeval als het gaat over voeding, onderdak en kleding. Het is een mensenrecht te
kunnen beschikken over deze basisproducten. Zonder twijfel heeft de gemeenschap een
verantwoordelijkheid om daarvoor zorg te dragen. De bestuurlijke overheid kan zich hieraan niet
onttrekken. Zij zou hieromtrent samen met niet-gouvernementele organisaties die dagelijks met
noodhulp doende zijn, een dialoog kunnen voeren en afspraken maken. Voedselbedelers mogen
niet misbruikt worden om voedseloverschotten in de maag van de arme te dumpen. Zij die de
noodhulp in onze steden en gemeenten bedelen zijn referentiepersonen om die hulp om te
schakelen naar volwaardige hulpverlening. Dat is ook dringend nodig willen we de dualisering in de
samenleving tussen de have’s and de have-not’s tegengaan. Armoede versterkt het wij – zij gevoel in
de wijken. Het is de voedingsbodem voor het installeren van een verklikkersmaatschappij waar de
vergeten groepen tegen mekaar in het harnas worden gejaagd.
17

Deel 5: Wat zijn concrete alternatieven waarvoor - ook wij als
christelijke kerken, instellingen en organisaties - onze
verantwoordelijkheid kunnen opnemen?
Veeleer dan enkel maar aan de bestuurlijke overheden duidelijk te maken wat wij mogen verwachten als
alternatief voor bepaalde aspecten van het huidige migratie- en minderhedenbeleid, willen wij in wat
volgt ook bijzondere aandacht besteden aan de verantwoordelijkheid van de kerk en de verschillende
instellingen en organisaties die behoren tot de kerkgemeenschap of hun werking uitbouwen vanuit een
christelijke inspiratie. Deze alternatieven vormen een antwoord op de verontwaardiging die wij eerder
hebben uitgesproken. Ze komen ook tegemoet aan een aantal verwachtingen die leven bij mensen met
een migratiegeschiedenis of bij degenen die met hen in het leven staan.
5.1. De bevolking leren omgaan met de multiculturele samenleving: respectvolle woorden en
respectvolle daden.
Het is noodzakelijk dat kerken en christelijke organisaties investeren in de interculturele
samenlevingsopbouw en zoeken om gepast te reageren op het racisme. Dat is ook de opdracht van
onderwijsinstellingen en het sociaal-cultureel vormingswerk.
Laat ons daarom :
• creatief werken aan strategieën om de mono-culturele verdedigingsstrijd te doorbreken door het
systematisch aanbieden van informatie-, vormings- en uitwisselingsprogramma’s. Het is daarbij
noodzakelijk de thema’s van racistische beeldvorming, interlevensbeschouwelijke relatieopbouw
en inzichten in de wereldwijde immigratie- en vluchtbewegingen aan bod te laten komen.
• de lokale afdelingen van bewegingen en instellingen responsabiliseren om de thematieken van
interculturele samenleving en racisme op de agenda te zetten
• in de opvoeding – vooral in de basisschool – de mechanismen van maatschappelijke, culturele
en economische ongelijkheid (aan)duiden
• het lokale samenlevingsniveau tot toetsteen maken voor onze interculturele gastvrijheid. Het is
het lokale bestuur dat de eindverantwoordelijkheid heeft voor de ontwikkeling van een
menswaardig samen-leven in diversiteit. Het is het lokale bestuur dat op de meest directe wijze
kan nagaan wat de gevolgen zijn van beslissingen van een hoger bestuur m.b.t. de
verblijfssituatie, de sociale zekerheid en andere aspecten die betrekking hebben op mensen met
een immigratiegeschiedenis. Het is op het lokale niveau dat de draden kunnen geweven worden
die de sociale samenhang versterken.
5.2. Een open onthaal-, beschermings- en immigratiebeleid bevordert het leven
We zijn toe aan het herdenken van ons nationaal en Europees beschermings - en immigratiebeleid. Na
de Tweede Wereldoorlog werd – om verschillende redenen – geïnvesteerd in de ontwikkeling van een
internationaal asielrecht en een georganiseerde arbeidsimmigratie. Wij stellen vandaag vast dat de
appreciatie voor die investering ver te zoeken is. Nochtans zijn we nu in een wereld aangeland waar
door het groeiend aantal conflicthaarden, ecologische rampen… nog meer nood is aan bescherming
tegen vervolging en gevaar. Bovendien zijn de levensverwachting en - standaard in vele landen
ondermaats en zitten de cijfers van personen die voldoening krijgen m.b.t. hun levensbehoeften niet in
een dalende trend.
Daarom is het noodzakelijk dat we samen werk maken van een modernisering van de
verblijfswetgeving waarbij:
18

• in de omgevingsanalyse die voorafgaat aan het uittekenen van zo’n wetgeving, rekening
gehouden wordt met de demografische, economische en sociale ontwikkeling van het land, en
met onze mogelijkheden tot het nakomen van onze verbintenissen in het kader van VNverdragen
en –conventies;
• de informatie over verblijfsprocedures en –voorwaarden helder wordt gecommuniceerd, en
kosteloze rechtsbijstand gegarandeerd wordt;
• de kwaliteit en niet de snelheid van een procedure voor het bekomen van een vluchtelingen- of
beschermingsstatus voorop staat;
• de aanvragen tot verblijf van vreemdelingen efficiënt worden behandeld worden zodat lange
wachttijden tot het verleden behoren;
• het altijd mogelijk blijft om – in bijzondere omstandigheden (onbehoorlijk bestuur, algemeen
belang, noden van de betrokken vreemdelingen) – een initiatief tot algemene regularisatie te
nemen.
5.3. Zeg niet: inpakken en wegwezen, maar: toekomst en bevrijding
De uitgewezen vreemdeling blijft in eerste instantie mens. Vanuit die identiteit heeft zij/hij op elk
moment recht op een respectvolle behandeling. De eerste vraag die ons als christenen daarom te
binnen schiet is niet : ‘Hoe krijg ik mensen zonder papieren er uit!’, maar wel : ‘Wat is voor de toekomst
van deze mens(en) het beste wat nu – in de gegeven omstandigheden – kan gebeuren?’ Zo ver moet
onze ‘verantwoordelijkheid in gastvrijheid’ reiken.
Het is daarom nodig:
• dat we stap voor stap het gevangenissysteem voor mensen zonder papieren afbouwen. Wij zien
geen enkele reden om verder te investeren in nieuwe gevangenissen voor hen. Wij dringen er op
aan dat er gewerkt wordt aan een alternatieve investering die een combinatie is van de
uitvoering van de vreemdelingenwet en een stap vooruit voor de toekomst van de betrokken
uitgewezen vreemdeling
Wij motiveren deze aanbeveling ook vanuit de gedachte dat we in onze tijd zelfs de personen
die strafrechterlijk veroordeeld worden, eerder een alternatieve sanctie opleggen met een
educatief en toekomstgericht karakter, dan ze enkel maar te straffen door vrijheidsberoving.
• dat er voor uitgeprocedeerde vreemdelingen die een bevel krijgen om het grondgebied te
verlaten een billijke periode wordt ingesteld van 6 maanden oriëntatietijd. Deze periode van zes
maanden is noodzakelijk om de betrokkenen de mogelijkheid te bieden een gemotiveerde keuze
te maken voor hun toekomstig traject en de nodige voorbereidingen te treffen om die keuze
ook uit te voeren. In die oriëntatietijd kunnen de verschillende aspecten en mogelijkheden beter
ter sprake komen : terugkeer naar het land van herkomst, immigreren naar een ander land, een
nieuwe verblijfsaanvraag indienen of de beslissing tot verwijdering aanvechten, een project
opzetten om iets te ondernemen in het land van herkomst, of verder verblijven in de
clandestiniteit.
• te werken aan een instantie om personen die geconfronteerd worden met een uitwijzingsbevel
of die een eigen keuze maken om zelfstandig terug te keren naar hun land van herkomst,
deskundig en professioneel te oriënteren en bij te staan met alle mogelijke informatie.
• de zelfstandige terugkeer altijd als eerst keuze voorop te stellen en personen die in een
kwetsbare positie verkeren (minderjarigen, zieken, slachtoffers,…) nooit in een situatie te
brengen van terugkeer onder dwang.
19

• in elk geval de band tussen ouders en hun kinderen nooit te verbreken in het kader van een
uitwijzingsbeleid. In elk geval ook te vermijden dat minderjarigen opgesloten worden in het
kader van een uitwijzing.
5.4. De arbeidsvloer openbreken
Wellicht kunnen we nog uren en dagen discussies voeren over het invoeren van een
tewerkstellingsquotum voor allochtone werknemers, over solliciteren zonder vermelding van je
echte naam, over het uitschrijven van een nieuwe intentieverklaring… maar de klok tikt. De eerste
generatie gastarbeiders had werk, de tweede generatie migranten heeft veel meer moeite om ergens
een arbeidscontract te krijgen, de derde generatie allochtonen wordt meer en meer werkloos…de
vierde generatie groeit op met dit historisch perspectief. We hebben geen generatie meer te
verliezen.
Daarom pleiten we ervoor om:
• in arrondissementen met een hoge werkloosheidsgraad bij werknemers met een
migratiegeschiedenis aan bedrijven, organisaties en instellingen een korting te geven op de
patronale lasten als zij hun personeel voor 30% rekruteren bij de etnisch-culturele minderheden
uit het arrondissement.
• bedrijven verder positief te stimuleren om een intercultureel personeelsbeleid te voeren.
Sanctionerende maatregelen worden vaak niet wenselijk geacht. Toch is het nuttig om in het
kader van het jaarverslag van een onderneming melding te maken van de evenredige
vertegenwoordiging van minderheden bij het personeel.
• het etnisch ondernemerschap verder te stimuleren als wezenlijk onderdeel van de arbeidsmarkt.
Goede begeleiding bij marktonderzoek en bij de voorbereiding van een ‘eigen zaak’ kan zorgen
voor meer maatschappelijke integratie.
• in organisaties en instellingen, die van de overheid subsidies ontvangen voor de tewerkstelling
van meer dan vijf voltijdse equivalenten – binnen een tijdsmarge van tien jaar – twintig percent
(of 1/5 de ) van de personeelsleden te laten bestaan uit mensen met een immigratiegeschiedenis.
Wij zetten christelijke verenigingen voor werkgevers en ondernemers aan om het voortouw te
nemen in deze. Christelijke organisaties die nog geen initiatieven hebben genomen voor de
ontwikkeling van een diversiteitsplan worden aangemoedigd dat te doen.
Wij stellen ook voor om:
• te werken aan een betere bescherming van legale en niet-legale arbeidsmigranten en hun
families op basis van de minimumnormen die zijn vastgelegd in de UNO-Conventie 45/158 ter
bescherming van de Rechten van alle arbeidsmigranten en hun gezinsleden. Gezien deze
Conventie ondertussen door meer dan twintig landen werd geratificeerd en ons land reeds een
aantal van de elementen van deze Conventie realiseert, vragen wij dat België de ratificatie van
deze Conventie op de federale politieke agenda plaatst. Het is ook wenselijk deze Conventie in
de aandacht te brengen van de andere lidstaten van de Europese Unie. De Pauselijke Instructie
Erga Migrantes Caritas Christi (mei 2004) bepleit de ratificatie.
• tussen de overheid, de vakbonden, de werkgeversorganisaties en niet-gouvernementele
organisaties concrete maatregelen uit te werken om het zwartwerk op een menswaardige manier
aan te pakken en de clandestiene arbeid voor zover als mogelijk te regulariseren. De
menswaardige omgang met en de rechtvaardige behandeling van de (clandestiene)
arbeidsmigranten moet daarbij voorop staan. Wij vragen dat de overheid het initiatief neemt om
daaromtrent een logistieke werkcel te creëren met participatie van verschillende partners.
20

• de diensten van de sociale inspectie meer mogelijkheden te geven om op een onafhankelijke
manier hun beschermende taak t.a.v. clandestiene werknemers die het slachtoffer zijn van
misbruik op te nemen. Hun gemeenschappelijk optreden met de politiediensten en de Dienst
Vreemdelingenzaken is in dat verband niet steeds wenselijk.
• allochtone legale en niet-legale verblijvers die actief zijn op de informele arbeidsmarkt toegang
te verlenen tot een gepaste opleiding om desgevallend hun verblijfsstatus te laten regulariseren
en/of in het perspectief van een legale tewerkstelling in knelpuntberoepen.
Het is bovendien aanbevelenswaardig dat kerken, christelijke organisaties en kerkelijke
solidariteitsacties een publieke verklaring afleggen waarin de keuze van dienstbaarheid naar
clandestiene arbeidsmigranten wordt bevestigd en waarin het engagement wordt aangegaan in
beginsel zelf geen clandestiene tewerkstelling te zullen organiseren.
5. Armoede, bedreiging, ongelijkheid en uitsluiting zijn onrecht!
Geen enkele visietekst omtrent immigratie- en minderhedenbeleid kan voorbijgaan aan de vaststelling
dat immigratiebewegingen fundamenteel van doen hebben met een situatie van armoede, bedreiging,
ongelijkheid en uitsluiting in de landen van herkomst van de immigranten en vluchtelingen.
Beleidsmakers die dat erkennen kunnen daarom nooit een beleid voeren van enkel ‘binnenlandse
zaken’. Wie nadenkt of handelt in het kader van deze beleidsthematiek is bezig met de wereldeconomie
en met de wereldhandel. Wie effectief beleid wil voeren zal bruggen leggen naar beleidsdomeinen van
wapentrafiek en diplomatieke actie. Wie nadenkt over ‘oplossingen’ zal dit beleidsthema nooit proberen
op te sluiten binnen een denken en handelen rond ‘grenzen’. Hij of zij zal grenzeloos denken en
handelen in het perspectief van de bestrijding van het onrecht dat aan immigrerende en vluchtende
mensen wordt aangedaan, ook al is hun immigratie vooral ingegeven door ijdele hoop of aangeprate
illusies.
Daarom bevelen wij aan:
• dat een immigratie- en minderhedenbeleid altijd op een inclusieve wijze wordt gedacht en
uitgevoerd. Er is op verschillende beleidsniveau’s in de samenleving een gecoördineerde aanpak
noodzakelijk. Indien er bijv. om uiteenlopende redenen strenge regels nodig zijn om het vrij
verkeer van personen van buiten de Europese Unie in het kader van de vreemdelingenwet te
beperken, dan is het passend dat er initiatieven worden genomen die inspelen op de motieven
van die personen die wensen te immigreren. Enkel als er een Minister van Migratie wordt
aangesteld kan er op het federale Belgische niveau coördinatie groeien tussen de verschillende
beleidsniveaus.
• dat er verstandig wordt geïnvesteerd in de landen van herkomst van de immigranten en
vluchtelingen en dat de mensen met een migratiegeschiedenis die hier verblijven, in dat proces
worden betrokken. De investering moet verder en dieper gaan dan het bedenken van een
betere financiële input in of andere handelsverhoudingen met die landen en regio’s. Wij hebben
mekaar meer te bieden dan grondstoffen en geld.
21

Tot slot.
In deze kleine nota wilden wij u op een heldere en krachtdadige wijze een zicht geven op een aantal
keuzes die wij vandaag willen maken als het over migratie- en minderhedenbeleid gaat. Wij probeerden
daarbij uit te leggen waarop wij ons baseren, wij spraken onze verontwaardiging uit over een aantal
ontwikkelingen en onderlijnden waar wij in de komende jaren bijzonder veel belang willen aan hechten.
De vertaaloefening in concrete acties is niet alleen een zaak voor een landelijke of regionale werking. Ze
moet overal gedaan worden. Niet in het minst op het lokale niveau.
We staan daarin als christenen niet alleen. En dat is bemoedigend. Er is nog veel verborgen kracht om
één en ander tot realisatie te brengen. Onze natuurlijke partners voor de toekomst zijn in eerste
instantie daarom ook de kerkgemeenschappen van buitenlandse herkomst, de zelforganisaties van de
verschillende etnisch culturele minderheden en alle organisaties die zich kunnen scharen achter de
ijkpunten die eerder in de tekst werden vermeld.
In het kader van een christelijke forum voor intercultureel samenleven kunnen wij in de toekomst de
uitwerking van deze visietekst opvolgen en stimuleren.
Wij denken dat u als lezer ook – alleen of in de groepen waarin u actief bent of werkt – kansen hebt om
voortgang te maken in het intercultureel samenleven in gelijkwaardigheid. Opdat we (hier) tot leven
zouden komen!
Brussel, 16 mei 2006
Voor de samenstelling van deze tekst werd dankbaar gebruik gemaakt van volgende
documenten en publicaties:
Kerk in beraad, verschillende auteurs, Tijdschrift voor Geestelijk Leven, juli - augustus 2005
S/Preekwijzer in intercultureel perspectief, liturgisch jaar B, verschillende auteurs, KMS, september
2005
Erga migrantes caritas Christi, De liefde van Christus voor de migranten, Pauselijke Raad voor de
pastorale zorg voor migranten en vluchtelingen, mei 2004
De herberg van het hart, Franciscus en Rumi als gidsen voor onze tijd
Huivering voor het vreemde, verschillende auteurs, Speling, 1994, nummer 1
De feiten over internationale migratie, Peter Stalker, Lemniscaat, Rotterdam, 2003
Beleidsoriëntaties ter gelegenheid van verkiezingen in België, KMS en leden van het Overlegplatform
multicultureel samenleven, 2003 en 2004
22