Schrijvershuis herfst 2003 - Fonds voor de Letteren

Het Schrijvershuis
Winter 2004
Het Schrijvershuis
Huddestraat 7
1018 HB Amsterdam
Tel. 020 62357 08
Fax 020 638 86 59
e-mail: info@fonds
voordeletteren.nl
internet: www.fonds
voordeletteren.nl
Inhoud
De doden, de woorden en
juffrouw Mier 1
door Pam Emmerik
Van bolknak naar cigarillo,
over de bezuinigingen
als een sigaar uit
eigen doos 4
door Sylvia Dornseiffer
Struikelblok:
schrijven en publiceren in
Suriname 5
door Marilyn Simons
Beloften, vertoon van
goede wil en nieuwe
spraakverwarring 6
door Richard van
Leeuwen
Arabische impressies in
Frankfurt 8
door Ronald Bos
Tranen in Teheran 10
door Gerbrand Bakker
Halverwege Oorlog en
vrede 12
Marja Wiebes en
Yolanda Bloemen over
co-vertalen
Schrijvers en vertalers
over de grens 15
Informatie van Trans
Artists
Subsidies 16
Welke schrijvers en
vertalers ontvingen de
afgelopen periode een
werk-, reis- of verblijfbeurs?
Nominaties en
bekroningen 19
Berichten en Agenda 21
De doden, de woorden
en juffrouw Mier
door Pam Emmerik
Hoeveel bestaansrecht
hebben dergelijke boeken,
hebben kunstwerken
die slecht verkopen
eigenlijk?
Waarom schrijft een schrijver?
Schrijven is ellendig, een doolhof
waarin je op de tast ronddwaalt,
angstig op zoek naar de
uitgang: een boek. Is de uitgang
eenmaal gevonden, het
boek geredigeerd, gepubliceerd,
gerecenseerd, verkocht, wellicht
bekroond, dan moet je na
wat gesigneer en geflaneer al
weer snel terug naar dat stomme
doolhof, voor nog een paar
rondjes chaos en twijfel. Gerrit
Komrij: ‘Ik schrik altijd als ik
de planken zie met de boeken
die ik heb geschreven. Wanneer
in godsnaam? Welke idioot
zit er in me die ik niet ken,
nooit gekend heb en niet wil
kennen?’ Happy endings
bestaan misschien wel, maar
niet in een schrijversleven. Dat
is een tredmolen voor arme,
dappere, verkeerd gereïncarneerde
ezeltjes. Natuurlijk, er is uitstel van executie
mogelijk en schrijvers zijn dan ook meesters
in het uitstellen. Ze doen ritueel de was en
de vaatwas, poetsen het familiezilver, maken vulpennen
schoon, zetten knopen aan, onaneren,
lezen de kranten, de weekbladen, de maandbladen,
evenals de jaarverslagen. Ze bestuderen hun
nagels, navels, haarlijn, boekenkast. Hun voorraadkast
en ijskast. Elektricteitskastje, kledingkast,
medicijnkastje (als de
aspirines op zijn, hup, snel naar
de drogist). Gerrit Komrij:
‘Uitstel is lekker. Van alle werk
is uitstel het lekkerst.’ Alles,
alles om nog maar even niet
aan het werk te hoeven gaan.
Want dan moet het immers
gebeuren. Wat? Het. Hoe je het
ook wilt noemen. De vonk. De
koude koorts. De seismografische
weergave van de bezieling.
Schrijven kan ook geweldig
zijn. Als de horzel van de faalangst doodgemept
is, als het loopt, als het lukt.
René Huigen zegt het zo: ‘…als je dan eenmaal
begonnen bent en merkt dat je het in de vingers
krijgt, er macht over krijgt, verander je in een
soort koele heerser. Je weet dat het gaat lukken
(..) Je leeft in de wetenschap dat je meester bent
over een wereld die je zelf hebt gecreëerd.’ Dat
gevoel van almacht, daar doet een schrijver het
voor.
1

Citaten Gerrit Komrij en
René Huigen komen uit:
IJsberen en zitvlees.
Schrijvers en dichters over
hun schrijfproces.
Interviews door Cor Vos,
uitgeverij Veen.
De puist moet
vooral niet
worden uitgeknepen
Het is dus niet in de eerste plaats vanwege de
eer en roem dat schrijvers boeken schrijven (al
ruimt iedere schrijver daar natuurlijk ruimte
voor in, in zijn of haar fantasie). Vaak wachten
er ook niet zoveel eer en roem en geld op een
schrijver, vinden boeken slechts een klein (soms
wel dankbaar) publiek. Hoeveel bestaansrecht
hebben dergelijke boeken, hebben kunstwerken
die slecht verkopen eigenlijk? Als je de media,
maar ook veel politici, moet geloven: weinig,
bitter weinig. Minder dan nul? Alles draait
immers om getallen. Verkoop- en bezoekersaantallen,
kijkcijfers, veilingopbrengsten zijn de
maatstaf voor het succes van een kunstwerk
geworden. Het zijn economische maatstaven die
gebaseerd zijn op nut en doelmatigheid en daarmee
voorbij gaan aan de kern van kunst (en van
het leven ook), die juist een amalgaam van nut
en onnut, doelmatigheid en doelloosheid vormt.
Maar nee, geen romantisch gelul, scoren zul je!
Het is een mechanische, kortzichtige mentaliteit
en ik vind het opmerkelijk dat mensen die zo
denken trots als pauwen met hun geestelijke
armoede pronken. Neem Lennart van der Meulen,
netcoördinator van Nederland 3, die het in
een interview in het Parool heeft over ‘een
marktaandeel van negen procent scoren’ en
vindt dat het programma tv3 is mislukt omdat
het geen vierhonderdduizend kijkers wist te
trekken. Cijfers, cijfers! Dat de mislukking misschien
in de formule van het programma ingebakken
zat, komt blijkbaar niet in hem op.
Maar misschien zitten in cultuur geïnteresseerde
kijkers wel helemaal niet op schamele gesprekjes
met Mart Smeets of Astrid
Joosten te wachten. Van der
Meulen geeft af op de culturele
elite, want dat is in en
staat stoer, maar vergeet dat hij
zelf met zijn plakgat in het
centrum van het grootste onskent-ons
cultuurtje zit.
Zoals mijn boyvriend altijd
zegt: krijg de klere, kut met
peren!
Als je enkel het nut en de doelmatigheid van
kunst tracht te meten loop je het hart ervan
mis, het hart van de duisternis. Het is natuurlijk
wel de gemakkelijkste weg. Doolhofvermijdend.
Want verkoopresultaten en kijkcijfers zijn tastbaar.
Maar beperkt. Wat de parameters zouden
kunnen zijn om het (economisch) onnutte en
het doelloze van kunst te meten, de spirituele
rijkdom, daar hoor je pijnlijk weinig over. Dat
vereist waarschijnlijk te veel geduld, inzicht,
toewijding en passie, heel vieze woorden in flitsieblitsie
kijkcijfercountry.
Tot zover was ik gekomen toen Theo van Gogh
vermoord werd. Afgeslacht is een beter woord.
Beter omdat het erger is.
Krijg miljoen keer de klere, kut met peren!
Het Fonds had mij gevraagd een stuk te schrijven
over waarom kunst mooi, goed en belangrijk
is, als verdediging tegen de bezuinigingen.
En dat wilde ik ook graag. Advocaat zijn van
een engel die soms een duivel is past me. Maar
toen kwam die slachting en kon ik niet verder.
De hele dag de tv aan en maar kijken, luisteren,
proberen je gedachten te ordenen, je angsten te
mennen.
Ik had hier willen schrijven over hoezeer het me
zorgen baart dat de factor tijd in de beoordeling
van kunst steeds vaker uitgeschakeld wordt, dat
de waan van de dag de waarde van een kunstwerk
dicteert, terwijl de geschiedenis leert dat
daar enorme fouten in gemaakt worden. Die
kennis zou ons moeten leiden tot voorzichtigheid,
tot het afleggen van onze arrogantie over
de juistheid van onze onmiddellijke en vaak al
even onverbiddelijke oordelen.
Ik had willen benadrukken dat het in kunst niet
alleen maar gaat om het hier en nu, niet alleen
om ons want wij zijn mieren, slechts even op
aarde, maar om continuïteit. Die continuïteit
waarborgen is een essentie van beschaving. Een
beschaving waar ik, juffrouw Mier, trots ben
deel van uit te maken. Maar dan ligt er iemand
met zijn kloten dood op straat. Ik bedoel
natuurlijk klotedood. ’s Avonds ben ik met mijn
familie naar de Dam geweest, met twee spandoeken:
één waar GEEN DODEN MAAR
WOORDEN op stond en de ander beschilderd
met een dichtregel van Federico García Lorca:
PAS OP, PAS OP, HET LEVEN IS GEEN
DROOM! Tegen alles in moet je blijven geloven
in de kracht van kunst. Anders ben je een watje.
Ik had hier ook willen schrijven dat de kunstwereld
veelvuldig met een pyramide vergeleken
wordt waarna deel twee van het betoog steevast
is dat de top geschraagd moet worden door een
brede basis, lees daarvoor: heel veel kunstenaars.
Om het metafoorgebruik op te frissen had ik de
kunstwereld willen vergelijken met een puist,
een vergelijking die de werkelijkheid veel meer
recht doet. De kunstwereld als grote rode harde
onderhuidse bult. Een diepe met pus gevulde
huidaandoening. Ontstaan door een ontsteking
in een haarzakje (het lichaam als metafoor voor
de maatschappij) waar stafylokokken (slechte
kunstenaars) bestreden worden door witte
bloedlichaampjes (goede kunstenaars). De puist
moet vooral niet worden uitgeknepen (dat zijn
dan de bezuinigingen) want dan kunnen de
slechte kunstenaars in de bloedbaan komen en
een vergiftiging veroorzaken die de dood (van
de maatschappij) tot gevolg kan hebben, evenals
een heftige aanval van metaforitis. Als dát de
bezuinigingen niet kon tegengaan wist ik het
ook niet meer.
2

Kunst reikt verder,
veel verder,
tot in het hart
van de duisternis
Het wonder werkt, verhalen
over kunst van Pam
Emmerik verscheen in
2003 bij Querido en
werd genomineerd voor
de AKO-literatuurprijs
2004.
Maar toen barstte er een heel andere puist pusrijk
open. Een puist waar elke medischpoëtische
metafoor machteloos tegenover lijkt
te staan. Het stinkding van de wij/zijhaat en de
wij/zijangst. Op straat, op de radio en tv, in de
kranten. Stevie Wonder zong het al: ‘Hate’s
goin’ round/ Breaking many hearts/ Stop it
please/ Before it’s gone too far/ The force of evil
plans/ To make you its possession/ And it will if
we let it/ Destroy everybody.’
Voor Theo van Gogh was vrijheid
van meningsuiting een
absolute waarde. Die opvatting
kent schitterende precedenten.
Zwarte mensenrechtenadvocaten
die het recht op vrijheid
van meningsuiting van de Ku
Klux Klan en joodse advocaten
die het recht op vrijheid van
meningsuiting van neonazi’s
verdedigden, omdat ze vonden
dat je het niet aan de staat
kunt overlaten wie wel en wie niet zijn mening
mag uiten, jij kunt dan immers de volgende zijn
die vervolgd wordt. Wat mij in dat standpunt
altijd ontroerd heeft is de grandeur van het
gebaar dat deze advocaten maakten. Het is
nogal wat om je ergste vijanden recht van spreken
te gunnen. Het getuigt van een waardigheid
die denk ik ontstaan is door een lange geschiedenis
van onderdrukking. Een geschiedenis die
een keiharde training in het omgaan met je
eigen superioriteitgevoelens met zich meegebracht
heeft.
Zelf ben ik niet zo edel als deze advocaten, misschien
moet ik nog wat harder trainen.
Theo van Gogh is echt dood. Vlak na zijn dood
heb ik Jozias van Aartsen op tv horen zeggen dat
onze cultuur het waard is verdedigd te worden
en dat hij hoopte dat kunstenaars vooral de vrijheid
van meningsuiting zouden blijven benutten
om te maken wat ze willen. Ik hoop terug dat
bij politici en beleidsmakers het besef zal ontstaan
dat het niet om de economische waarde
van kunst gaat, maar dat kunst verder reikt, veel
verder, tot in het hart van de duisternis, het
bewegen van pijn, de probleembesterde lucht,
de vrije velden waar schitterende cobra’s sissen,
tot de kennis zonder wortels, in angst en in argwaan,
vodden en dood gebeente, iets nieuws om
voor te vrezen, een wonderlijke weelde, de
nabijheid van de gevelde reus, het onderhuis van
grondeloos verdriet, een oog dat loert, aanvalt,
verschroeit, onderzoekt, altijd een en al ogen,
gekluisterd bloed, 64 slippertjes en iets dat op
een verkrachting leek, vier paar horens, het
lachen van de Minnehaha, te midden van miljoenen
en miljoenen vormen zonderling, heimelijk,
hard, een opgezette kwartel, de Gangesstromen
van het heelal, de triomfen van krijgers,
van trapeze naar trapeze, Jerusalems riolen, een
doorletseld lichaam, niets, erger nog: leegte,
dichtheid, het onderliggende, het zich tonende,
lucht, hitte en aarde, wortels, bloemen en insecten,
pompoenen, matrozen, de trots van een
boom, schurftige honden, een wreedheidscomputer,
niets dat echt van jou is, oog van liefde,
oog dat je aan het spit rijgt, een schildwacht,
ego ontwaakt in de druk der dingen, de wereld
groot en diep, niet goed rond, de dag was groen,
liefdesvervulling, jij jij jij bent jezelf, Bombayeend
met mango, mijn lippen achterna stop ik
de doden in mijn buik, sommigen waadden tot
hun ogen in de hel, honger, dorst, invretend
speeksel, krijs, dans, dans, dans, dans!
En dan
Een luisteraar die luistert in de sneeuw
Een nieuwe vis bijt in de nieuwe worm.
En nieuw leven bloesemt uit de ruïnes.
Met dank aan vijfentwintig dichters, wie ze allemaal
raadt krijgt van mij een broodje kroket.
Bij de moord op Theo van Gogh 2 november 2004
Eind jaren ’80, de Tafel van Pam in Arti en in studio Sarphatistraat.
Max Pam – aan het hoofd van de tafel – met zijn vrienden Van Gogh en Van Heerden tegen de anderen,
zoals het Fonds voor de Letteren. Ridders van de Ronde Tafel waren het, op de bres voor vrienden
– Krabbé, Kal – en per definitie tégen de beslissers, de bureaucraten met de slechte smaak.
En zo hoort het ook, voor vrienden kom je op, voor vrienden doe je alles. Van Gogh mocht schreeuwen,
in de rede vallen, de andere heren bleven keurig. Zo niet Van Gogh, hij was vrolijk, open en
rumoerig en wanneer ik fel protesteerde tegen een wel erg idiote uitspraak kon hij zo aardig zeggen,
‘tutututu mevrouw Dornseiffer.’
Theo van Gogh, een dorpsgek? Ik dacht het niet. Hij was een ridder van formaat. In koelen bloede
vermoord. Schande.
Sylvia Dornseiffer
3

Van bolknak naar cigarillo
door Sylvia Dornseiffer
In het beleidsplan Kwaliteit kost geld heeft het Fonds voor de
Letteren uiteengezet wat het de komende jaren wil doen en
hoeveel geld dat kost. 21 september jl. ontvingen wij het antwoord
van de staatssecretaris. Niet onverwacht hield ze vast
aan het advies van de Raad voor Cultuur om 3% te korten
op het budget voor de periode 2005-2008. Als een duveltje
uit een doosje werd daaraan toegevoegd een eenmalige korting
van 0,8% om de frictiekosten van de overheid te betalen.
Met frictiekosten worden de bedragen bedoeld die
gemoeid zijn met het stopzetten van subsidie. Al met al een
structurele korting van zo’n € 100.000 en een incidentele van
€ 45.000. Voor een relatief klein fonds als het Fonds voor de
Letteren is dat niet weinig. Zeker wanneer je in ogenschouw
neemt na hoeveel soebatten de extra middelen voor non-fictie,
stimuleringsbeurzen en culturele diversiteit in 2002 eindelijk
werden binnengehaald. Van die € 320.000 zou dus nu
als het aan de Raad had gelegen € 100.000 afgaan. En, zo
voegde de Raad toe: de schrijvers en vertalers mogen daar
niets van merken. Dat was een lastige! Dus sneuvelden de
informatievoorziening door minder nieuwsbrieven in te plannen
en de service naar de schrijvers en vertalers door te snijden
in de personele bezetting van het algemeen secretariaat,
het eigen werkgenot door te bezuinigen op schoonmaak en
huishoudelijke diensten. Maar daar zouden we het natuurlijk
niet mee halen en dus stonden we voor het blok. Snijden in
het flankerend beleid op het gebied van deskundigheidsbevordering
vertalers of de culturele diversiteit? En dat terwijl
we juist het dringende verzoek van de staatssecretaris kregen
om het culturele diversiteitsbeleid te intensiveren. Verder
snijden in de personele kosten (de adviessecretariaten) zou
wel degelijk betekenen dat schrijvers en vertalers getroffen
zouden worden, want zelfs een ‘simpel’ uitkeringsloket
instandhouden kan echt niet meer op een koopje.
We hebben in het beleidsplan Kwaliteit kost geld uitvoerig
beargumenteerd waarom de huidige personeelsformatie
noodzakelijk is om het (subsidie)beleid op een verantwoorde
wijze te kunnen uitvoeren. De (geringe) groei van de formatie
in de afgelopen jaren was dan ook in belangrijke mate een
inhaalslag van de veel te krappe bezetting in eerdere perioden.
Daarnaast kan nieuw beleid, zoals op het terrein van de
culturele diversiteit en de literaire non-fictie, geen vorm krijgen
als daar geen projectmedewerkers uitvoering aan geven.
Welgeteld twee (parttime) projectmedewerkers heeft het
Fonds voor het nieuwe beleid aangesteld. Het succes in de
uitvoering van deze zeer geprezen beleidsinitiatieven is in
grote mate te danken aan deze gespecialiseerde krachten.
Subsidiebeleid dient zo efficiënt mogelijk te worden uitgevoerd,
daarover verschillen we niet van mening. Maar er zijn
natuurlijk grenzen.
Er is immers sprake van een toename van externe eisen en
regels waaraan het Fonds gehouden is en die in de loop der
jaren het werk van het personeel aanzienlijk heeft uitgebreid.
Te denken valt aan de gevolgen van de invoering van de
Algemene wet bestuursrecht (Awb) en de verplichtingen op
grond van de Archiefwet 1995. Zonder de gedegen ondersteuning
van voldoende en deskundig personeel lukt het niet.
Voor de inhoudelijke kwaliteitsbeoordeling worden dankzij
de inzet en loyaliteit in het literaire veld topprestaties geleverd
tegen een bescheiden vergoeding.
Daarom, beste staatssecretaris, zijn we blij dat de bolknak
een klein sigaartje werd. In de brief van 2 november jl. werd
ons verteld hoe de 10 miljoen extra voor cultuur verdeeld
gaat worden. We zijn blij voor de hele culturele sector dat de
algemene korting van 0,8% ten behoeve van de frictiekosten
van de baan is. Maar vooral die terloopse passage waarin wat
krom was, wordt rechtgezet deed ons plezier. U schrijft:
‘Ook worden de kortingen op de letterenfondsen verzacht.
Het kortingspercentage op de letterenfondsen lag, conform
het door mij overgenomen Raadsadvies, boven dat van de
overige cultuurfondsen. Nu er extra middelen voorhanden
zijn, heb ik besloten de korting op de letterenfondsen te verlichten
en gelijk te stellen aan de korting op de apparaatskosten
bij de overige fondsen.’
Blijft over een structurele korting van € 45.000 voor de
komende periode. Een cigarillo, dat wel, maar het blijft een
korting gelijk aan het bedrag dat we extra wilden inzetten
voor het culturele diversiteitbeleid.
Een argument om nog verder de nek uit te steken en die hele
korting op de letterenfondsen en lettereninstellingen als
Stichting Schrijvers School en Samenleving en Stichting
Lezen weg te strepen, raakt ons allen. De letterenfondsen
werken met relatief weinig geld zeer effectief. Auteurs verdienen
relatief weinig, maar stellen daar een grote tegenprestatie
tegenover. Literatuur zorgt voor een grote uitstraling in de
richting van de film, het theater, het onderwijs, literatuur
heeft maatschappelijk nut, kweekt begrip en bevordert de
sociale cohesie, ontwikkelt de identiteit, (vooruit) de waarden
en normen van een samenleving.
Schrijven, vertalen, lezen, verbeelding, kennis, onderwijs &
ontwikkeling, het zijn reddingsboeien tegen provincialisme
& nationalisme, ontlezing en analfabetisme, domheid en tenslotte
intolerantie.
Láát die scherpers van de geest, beoefenaren van de verbeeldingskracht
en het vrije woord, steunpilaren van de culturele
ontwikkeling, de culturele dialoog dat heel kleine beetje
overheidsgeld en maak, beste staatssecretaris, korte metten
met de bezuiniging op de letteren en de literatuur.
Weg met die sigaren uit eigen doos.
En tot slot, het Fonds voor de Letteren heeft nog een waslijstje
voornemens voor de komende periode die alleen met
extra geld verwezenlijkt kunnen worden. Zoals daar zijn:
onderhoud en archivering van de fondsarchieven, een writerin-residenceprogramma,
e-culture en het ontwikkelen van
structureel letterenbeleid met Suriname en de Antillen.
Kortom in de woorden van onze koningin: ‘Er is nog veel
werk te doen en er is geen tijd te verliezen!’.
4

STRUIKELBLOK
Marilyn Simons debuteerde
in Suriname met
de verhaalbundel Carrousel
Okopipi, Paramaribo
2004 en het kinderboekje
met verhaal cd
Anansi Dala Stichting
Projecten, Paramaribo
2004.
Schrijven en publiceren in Suriname
Schrijven is voor literatuurschrijvers in Suriname
vrijetijdsbesteding, iets dat je ‘ernaast’ doet. Er
wordt veelal zelf en uit eigen middelen uitgegeven.
De oplage waarin, varieert bij offsetdrukkers
van 500 tot 3000 exemplaren. Dankzij de
nieuwe druktechnologie wordt nu ook in kleinere
oplagen gedrukt. De jaarlijkse afzet voor poëzie
ligt ver beneden de 500 exemplaren. Als dit
aantal bij verhaalbundels en romans wordt overschreden,
mag al gesproken worden van een
bestseller.
De vraag naar Surinaamse kinder- en jeugdboeken
is de afgelopen vijf jaren fors gestegen. Bij
goede marketing en relatief lage prijzen, kan tussen
de 500 en 1000 worden gehaald. De relatief
hoge afzet is niet in de laatste plaats te danken
aan het jaarlijks terugkerende kinderboekenfestival
dat door Stichting Projecten Suriname wordt
georganiseerd. S’77, het schrijverscollectief in
Paramaribo, organiseert al enkele jaren met
maandelijkse regelmaat literaire activiteiten –
ook debutanten vinden hier een podium.
De wekelijkse literaire pagina van het dagblad
De Ware Tijd besteedt voldoende aandacht aan
lokale en Caribische schrijvers en hun werk.
Literaire bladen en leeskringen ontbreken vooralsnog.
Schatting van het literaire lezerspubliek
(naar afzet): 300 personen. De mogelijkheid om
in kleinere oplagen te drukken maakt uitgeven
in eigen beheer zonder al te grote risico’s mogelijk
maar brengt de verkoopprijs van boeken niet
omlaag – wat een oorzaak kan zijn voor de
kleinschaligheid van de Surinaamse boekenmarkt.
Wie groter wil vertrekt, of zoekt naar een uitgever
in het buitenland.
Begin van dit jaar werd de jonge literaire uitgever
Okopipi in Paramaribo, door het Fonds
voor de Letteren op de hoogte gesteld van de
subsidieregelingen voor debutanten. Het nieuws
circuleerde al snel binnen schrijverskringen in
Suriname.
Wat zegt het fondsreglement over het aanvragen
van subsidies door in Suriname gedebuteerde
schrijvers:
In zijn reglement stelt het Fonds heel nobel dat
het geen onderscheid maakt in woonplaats of
nationaliteit van de schrijver. Dus ook schrijvers
uit Suriname bijvoorbeeld, mogen een aanvraag
doen, zou men kunnen concluderen.
Toch kunnen in Suriname gedebuteerde schrijvers
reglementair op dit moment bij het Fonds
geen aanvraag doen om subsidie ofschoon ook
zij schrijvers zijn van Nederlandstalige literatuur.
‘Het literaire debuut is bestemd voor de Nederlandstalige
markt, moet dus in de reguliere
boekhandel in Nederland en Vlaanderen ver-
krijgbaar zijn’ is namelijk eveneens een stelling
van het Fonds, en wel één die als absolute voorwaarde
geldt.
Als de uitgever alleen op de promotie en verkoop
van het Nederlandstalige debuut in Suriname
gericht is, zal de gedebuteerde Nederlandstalige
schrijver dus niet voor subsidie in aanmerking
kunnen komen.
Deze voorwaarde sluit schrijvers die in Suriname
publiceren buiten, zwakt het nobele uitgangspunt
dat stelt dat woonplaats en nationaliteit
niet uitmaken af en trekt daarmee de doelstelling
(het stimuleren van de kwaliteit en diversiteit
van Nederlandse literatuur) in twijfel.
Als het gaat om het stimuleren van de kwaliteit
en diversiteit van Nederlandse literatuur, mag
het dan uitmaken waar de schrijver uitgeeft en
dat de markt zich niet in Amsterdam en/of Antwerpen
maar in Paramaribo bevindt?
Als het stimuleren van de kwaliteit en diversiteit
van Nederlandse literatuur werkelijk hoog in het
vaandel staat, als woonplaats en nationaliteit
geen onderscheid maken, waarom worden Surinaamse
schrijvers en kunstenaars dan naar de
Amsterdamse of Antwerpse markt weggelokt
zoals nu het geval is? Waarom wordt er niet ook
buiten de Nederlandse en Vlaamse grens gezocht
naar goede Nederlandse literatuur om de ontwikkeling
en voortzetting daarvan te stimuleren?
Marylin Simons
5

Beloften, vertoon van goede wil en nieuwe
spraakverwarring
Arabische literatuur en de Frankfurter Buchmesse
door Richard van Leeuwen
De culturele
barrière tussen
de Arabische
wereld en Europa
is de laatste
decennia nauwelijks
afgenomen, hoewel
het belang
van de culturele
en politieke contacten
gestaag is gegroeid
Richard van Leeuwen is
als arabist verbonden
aan de Universiteit van
Amsterdam, literair vertaler
Arabisch en lid van
de Adviesraad van het
Fonds voor de Letteren.
De Franfurter Buchmesse is vooral bedoeld om
de bezoekers al hun illusies over het boekenvak
te ontnemen. Wie nog een romantisch beeld
heeft van het gedrukte woord wordt hardhandig
met de realiteit geconfronteerd: boeken zijn
koopwaar en moeten in zo groot mogelijke hoeveelheden
en met zo groot mogelijke winst worden
verhandeld. Toch is er in de baaierd van
tuinboeken, kookboeken en
naslagwerken hier en daar iets
moois te ontdekken, kleine
wereldvreemde uitgevers die
onverkoopbare prachtboeken
uitbrengen, idealisten die de
wereld intellectueel willen verrijken
en marginale bedrijfjes
die snuffelen naar alles wat de
groten laten liggen. Tot deze
laatste categorie behoren al
jaren de uitgevers die gespecialiseerd
zijn in Arabische literatuur,
een markt die is gegroeid
na de toekenning van de
Nobelprijs voor literatuur aan
de Egyptische schrijver Nagieb
Mahfoez, in 1988, maar die
nog steeds niet afdoende wordt
geëxploiteerd.
De culturele barrière tussen de Arabische wereld
en Europa is de laatste decennia nauwelijks
afgenomen, hoewel het belang van de culturele
en politieke contacten gestaag is gegroeid. De
Arabische landen zijn onze directe buren geworden
en de islam schiet wortel in Europa.
Vermoedelijk om de aandacht hierop te vestigen
heeft de Buchmesse dit jaar de Arabische wereld
tot Schwerpunkt verheven. Dat is een gedurfde
beslissing, niet alleen vanwege de gespannen
politieke situatie in het Midden-Oosten, maar
ook vanwege het delicate karakter van culturele
debatten in de Arabische wereld en van de culturele
relaties tussen de Arabische wereld en Europa.
Het eerste conflict dreigde al te ontstaan toen
de Marokkaanse schrijver Tahar Ben Jelloun,
woonachtig in Parijs, de Messe in een artikel in
Die Zeit verweet de organisatie van het Schwerpunkt
aan de Arabische Liga te hebben toegewezen.
Hij vreesde dat kritische auteurs en intellectuelen
en met name ballingen in Europa uit
politieke overwegingen zouden worden geweerd.
Ook uit de islamitische hoek kwamen protesten,
omdat de organisatoren de religieuze stem het
liefst zoveel mogelijk zouden willen smoren.
Uiteindelijk viel het allemaal wel mee, al was de
religieuze stem inderdaad nauwelijks te horen.
Op de boekenbeurs van Cairo zijn gewoonlijk
hele hallen ingeruimd voor religieuze boeken; in
Frankfurt bevond zich welgeteld één islamitische
uitgeverij. Maar verder gaf het hele wereldje van
Arabische schrijvers en denkers acte de présence,
inclusief schrijvers die hun politieke kritiek niet
plegen te verbergen. Er waren wel vrij veel
‘nationale’ stands, waar soms vooral fraai
gedrukte toeristische brochures en optimistische
economische en culturele statistieken werden
verstrekt, maar dat was vroeger ook al zo. Er zijn
maar weinig Arabische uitgevers die zich de prijs
van een eigen stand in Frankfurt kunnen veroorloven
en die komen bijna uitsluitend uit
Libanon, Egypte en Marokko. Het boekenbedrijf
bevindt zich in een permanente crisis, roofdrukken
zijn aan de orde van de dag, het lezerspubliek
is beperkt en arm, de distributie binnen de
Arabische wereld verloopt uiterst moeizaam en
de censuur ligt op de loer om hele oplagen in
beslag te nemen. Literaire uitgeverijen zijn vaak
eenmansbedrijfjes die met veel idealisme het
hoofd boven water proberen te houden.
Hoewel door al deze problemen literatuur in de
Arabische wereld een marginale positie inneemt,
spelen schrijvers toch vaak een vooraanstaande
politieke rol, vooral omdat ze zichzelf een soort
gewetensfunctie toekennen en zich met alles plegen
te bemoeien. Op de Buchmesse kwam dit
tot uiting in de vele forumdebatten waarin uitvoerig
werd ingegaan op de problemen waaronder
de Arabische boekenwereld en de cultuuruitwisseling
met Europa gebukt gaan. De debatten
waren voornamelijk defensief, een verdediging
van de Arabische cultuur tegen vele boosdoeners,
in de eerste plaats de eigen gezagdragers, die het
intellectuele klimaat bederven met censuur,
beperking van politieke vrijheden en het creëren
van ongunstige voorwaarden voor intellectuele
ontplooiing, uit ideologische motieven. Maar
ook Europa kwam er niet smetteloos vanaf. Niet
alleen steunt de eu repressieve regimes, ondanks
mooie woorden over democratie, ook ontbreekt
bij de Europeanen elke oprechte interesse in de
cultuur van hun buren.
De kloof tussen Europa en de Arabische wereld
werd misschien nog het best geïllustreerd bij het
forum over ‘vertalen’. Daar verweten de Arabische
uitgevers hun Europese collega’s dat ze soms
nog wel bereid waren een romannetje in ver-
6

Er zijn maar
weinig Arabische
uitgevers die zich
de prijs van
een eigen stand
in Frankfurt
kunnen veroorloven
en die komen
bijna uitsluitend
uit Libanon, Egypte
en Marokko
taling uit te geven, maar dat ze in het geheel
geen belangstelling hebben voor Arabische nonfictie:
blijkbaar meent men in Europa dat het
denken in de Arabische wereld niet de moeite
waard is. De Europeanen werden van arrogantie
beschuldigd: als er al aandacht wordt besteed
aan Arabisch-islamitische denkers, is het vooral
om hen aan te sporen zich beter in het Europese
gedachtegoed te verdiepen en hun religieuze
opvattingen bij te stellen. De Europese uitgevers
stelden hier tegenover dat de Arabische uitgevers
hun het werken niet gemakkelijk maken, omdat
er geen belang wordt gehecht aan publiciteit en
men afhankelijk is van schaarse arabisten die de
hele Arabische boekenmarkt moeten afschuimen
om interessante boeken te verzamelen, die ze
vervolgens moeten lezen en
met een gebruiksaanwijzing
aan uitgevers moeten voorleggen,
voordat publicatie in
overweging kan worden genomen.
Het debat bracht natuurlijk
geen overeenstemming,
maar wel beloften, vertoon
van goede wil en nieuwe
spraakverwarring.
Hoe het ook zij, voor de Arabische
intellectuelen was de
Buchmesse een hoogtepunt.
De vele aanwezige schrijvers
genoten zichtbaar van de aandacht
en sleepten zich onvermoeibaar
van boekpresentatie
naar forumdiscussie en vice
versa. Het stralende middelpunt
was Elias Khoury, wiens meesterwerk Baab
as-sjams (‘de Zonnepoort’) net in het Duits was
uitgekomen en in alle kranten werd toegejuicht.
Ook schrijvers als Gamaal al-Ghitani (Egypte),
Sahar Khaliefa (Palestina) en Hasan Dawoed
(Libanon), en denkers als Nasr Hamid Aboe
Zaid (Egypte/Nederland) en Sadik Djalaal al-
Azm (Syrië), waren prominent aanwezig, naast
jonger aanstormend talent. De tijd zal leren of
de intellectuele uitwisseling enig nieuw begrip
heeft opgeleverd of alleen een herhaling van de
bestaande misverstanden.
Of het Arabische Schwerpunkt in zakelijk
opzicht een succes was is de vraag. De Arabische
uitgevers zaten voornamelijk met elkaar koffie te
drinken en hun stands werden niet door horden
Europese collega’s bezocht. Zoals altijd blijft er
optimisme bij iedereen die al jaren werkt aan de
verbreiding van Arabische literatuur, zoals uitgeverij
Lenos uit Zürich, die onder meer het
meesterwerk van de Libische auteur al-Koni
heeft uitgegeven, Actes du Sud (Hoda Barakat,
Mahmoed Darwiesj en vele anderen) en Du
Seuil, waar in februari het grote werk van
Gamaal al-Ghitani gaat verschijnen. Dat dit
soort boeken kunnen worden uitgegeven stemt
hoopvol. De Buchmesse van dit jaar zal misschien
niet tot de beoogde doorbraak leiden,
maar er is al veel verbeterd in de afgelopen vijftien
jaar en het zal gestaag beter gaan.
Enkele Nederlandse
vertalingen van de
genoemde auteurs
Nasr Hamid Aboe Zaid Vernieuwing in het islamitisch
denken: een wetenschappelijke benadering (vertaald en
ingeleid door Fred Leemhuis en Rob Leemhuis) Bulaaq
1996.
Nasr H. Abu Zayd Mijn leven met de islam: zoals verteld
aan Navid Kermani (vertaald uit het Duits door Vreni
Obrecht) Becht 2002.
Sadik Al-Azm, Fatima Mernissi, Abdulkarim Soroush
Religie en moderniteit (samengesteld door Max Sparreboom;
vertaald uit het Engels) De Geus 2004.
Hoda Barakat De lachsteen (vertaald door Richard van
Leeuwen) Goossens 1996.
Mahmoed Darwiesj Herinnering om te vergeten (vertaald
door Richard van Leeuwen en Djûke
Poppinga) Meulenhoff 1996.
Gamaal al-Ghitani Onrust in de Saffraansteeg (vertaald door
Richard van Leeuwen), Ambo 1994.
Gamaal al-Ghitani Gesprekken met Nagieb Mahfoez (vertaald
en bewerkt door Djûke Poppinga) Het Wereldvenster
1989.
Sahar Khalifa De poort (vertaald door Djûke Poppinga en
Richard van Leeuwen) De Geus 1996.
Elias Khoury Jalo (vertaald door Richard van Leeuwen)
Ambo 2004.
Ibrahim al-Koni Bloedende steen (vertaald door Richard van
Leeuwen) Van Gennep 1997.
Nagieb Mahfoez Pension Miramar (vertaling Richard van
Leeuwen) De Geus 2004.
7

Arabische impressies in Frankfurt
door Ronald Bos
Tijdens de twee dagen die ik op de Frankfurter Buchmesse doorbracht,
was een maaltijd in Syrisch-Libanees restaurant Zenobia,
vlak om de hoek bij het Frankfurter Literaturhaus, de meest tot de
verbeelding sprekende ervaring. Het was of ik weer in een toprestaurant
in Damaskus zat, maar dan wat chiquer. Zenobia is een prachtig
net geopend restaurant, waar we een paar fantastische mezze
hebben gegeten: humus, muhammara en nog andere heerlijkheden
met een geweldige Libanese wijn. Aan de tafels om ons heen zaten de
Arabische gasten van het Literaturhaus.
Het Schwerpunkt van de Buchmesse was dit jaar
de Arabische literatuur. Dat is de literatuur waar
ik door het intercultureel beleid van het Fonds
veel mee te maken heb: dichters en schrijvers uit
Syrië, Jemen, Irak, Egypte, Libië, Soedan, Algerije
en Marokko sturen regelmatig hun werk toe.
En, dat moet er iedere keer bij gezegd, ik heb
het dan niet over Iran – dat niet tot de Arabische
wereld behoort – maar er ook op de Buchmesse
wel mee werd geassocieerd. De Arabieren zelf
maken daar ook prettig gebruik van. Er werd
bijvoorbeeld een zevental kleurige plaatjes uitgedeeld
met ‘Arabian pioneers’, als een soort Arabisch
kwartetspel, van wie er toch drie duidelijk
Perzische pioniers zijn, onder anderen de wereldberoemde
geneeskundige Avicenna. De Arabische
inlijving van Perzië is nog steeds niet ten
einde. Zoals ook de omslag van de Buchmessebijlage
van Die Zeit: die toont, jawel, een Perzisch
tapijt. Deze verwarring over Arabisch en
Perzisch/Iraans is voor insiders een irritant en
helaas regelmatig terugkerend verschijnsel.
Van traditioneel tot
experimenteel
Er vond op de Buchmesse een boeiend forum
plaats in het Arabischer Pavillon over hedendaagse
Arabische poëzie, met op het podium een
zevental Arabische dichters die hun persoonlijke
visie gaven. De dichters hielden ieder een kort
verhaal dat tot grote wanhoop van de simultaanvertalers
niet altijd bij te benen was vanwege de
meer poëtische dan zakelijke inhoud. Dit leidde
tot grote hilariteit onder de niet-Arabisch sprekenden,
die van de Duitse naar de Engelse vertaler
probeerden te zappen. Op een gegeven
moment gaven ze het allebei op. De toespraken
waren soms te moeilijk of te abstract. Een van
de dichters beklemtoonde dat er de laatste jaren
teveel wordt gepraat over poëzie en te weinig
gedichten worden geschreven die mensen uit het
hoofd kunnen leren. Hij bedoelde daarmee de
meer klassieke gedichten.
De Duitse arabist en vertaler Stefan Weidner
sloot het forum af met de bewering dat er geen
taal ter wereld bestaat waar in de poëzie gedu-
rende de laatste vijftig jaar zoveel ontwikkelingen
hebben plaatsgevonden als het Arabisch. Er
is nu een breed spectrum poëzie, van traditioneel
tot experimenteel, van bijzonder goed tot waardeloos.
Weidner maakte een tweedeling tussen
eenvoudige en hermetische in de klassieke traditie
wortelende poëzie. Van de eerste categorie
noemde hij de Syrische dichter Nizar Kabbani
(1923-1998), die vooral bekend is om zijn liefdesgedichten,
en de jongere Arabische dichtersgeneratie
die zeer realistisch over het dagelijks
leven schrijft. Van de tweede categorie werden
de bekende en populaire Palestijnse dichter
Mahmoud Darwiesj en de Syriër Adonis
genoemd, die beiden in het Frankfurter Literaturhaus
optraden.
Arabische literatuur in
Duitse vertaling
Het publiek vond de lezingen te weinig inzicht
geven in de moderne Arabische poëzie. Ook was
als commentaar te horen dat het absurd was dat
er geen enkele vrouwelijke dichter was uitgenodigd
om deel te nemen aan het forum.
In het programma van het Frankfurter Literaturhaus,
met zo’n tachtig Arabische dichters en
schrijvers, was immers ook een behoorlijk aantal
vrouwelijke auteurs aanwezig. De belangstelling
voor de optredens van zowel bekende als minder
bekende auteurs was bijzonder groot. In de volle
zalen waren er verhoudingsgewijs veel Arabischogende
bezoekers, dat wel. Tijdens het optreden
8

van Mahmoud Darwiesj was het bijzonder druk,
de pocketcamera’s flitsten. Zoals later bekend
werd, zal hij in december een prijs van 100.000
euro van het Prins Claus Fonds ontvangen (zie
Nominaties en Bekroningen). Bij uitgeverij
Bulaaq is een aantal tweetalige poëzie-uitgaven
van Darwiesj in voorbereiding.
In de hal van het Literaturhaus stond een boekhandelaar
met een tafel vol Duitse vertalingen.
Er zijn goede anthologieën en vertalingen van
moderne Arabische literatuur beschikbaar. Deutscher
Taschenbuch Verlag heeft bijvoorbeeld drie
verzamelingen: Arabische Erzählungen, Frauen in
der arabischen Welt en Neue arabische Lyrik, en
nog een bundeltje Arabische Witze ter gelegenheid
van de Buchmesse uitgegeven. Bij uitgeverij
C.H. Beck en bij Lenos Verlag is ook een groot
aantal Arabische titels te vinden. Bij elkaar zijn
er zo’n tweehonderd vertalingen in het Duits te
verkrijgen, los van bloemlezingen. Daar zouden
Nederlandse uitgevers een voorbeeld aan kunnen
nemen.
Literatuur:
Informatieve websites:
Programma van het Frankfurter Literaturhaus:
(www.literaturhaus-frankfurt.de)
Arabische literatuur in Duitsland:
http://www.arabische-buchwelt.de
Uitgeverij C.H. Beck: http://rsw.beck.de
Lenos Verlag: http://www.lenos.ch
Tijdschrift Banipal: www.banipal.co.uk
Wonen in literatuur
Ik ontmoette Margaret Obank en haar man
Samuel Shimon, uitgevers van tijdschrift Banipal,
magazine of modern Arabian Literature
(Groot-Brittannië). Binnenkort publiceren ze
gedichten van de in Nederland wonende
Mowaffk al Sawad, die een dichtbundel bij uitgeverij
Bornmeer en een brievenboek bij De
Passage heeft gepubliceerd (met steun van het
Productiefonds).
In het zomernummer van Banipal stond een
artikel over Hafid Bouazza, in het herfstnummer
gedichten van Faraj Bayrakdar, de Syrische dichter
die afgelopen jaar in Nederland verbleef en
de Free Word Award van Poets of All Nations
ontving. In het tijdschrift staat ook nuttige
informatie over literaire tours en festivals. Bijvoorbeeld
over het jaarlijkse poëziefestival in
Rabat (waar voor zover ik weet nog geen Nederlandse
dichters hebben opgetreden).
Tenslotte gaf de Irakese schrijver Hussain Al
Mozany, die sinds 1980 in Duitsland woont en
in het Duits schrijft een lezing. Zijn satirische
roman Der Marschländer (1999) gaat over de
asiel- en inburgeringspraktijk in Duitsland. Hij
las voor uit zijn laatste roman Mesur oder der
Luft des Abendlandes (2002), een tragikomisch
boek met een vergelijkbaar thema. Al Mozany
zei in een interview dat hij zich in beide landen
niet echt thuis voelt en dat hij voornamelijk in
de literatuur woont. Dat is ook een zeer vertrouwde
gedachte in de Nederlandse poëzie:
‘Alleen in mijn gedichten kan ik wonen’.
Voor degenen die zich afvragen of ook in Nederland
zo’n heerlijke Arabische maaltijd te krijgen
is als in Frankfurt, kan ik verwijzen naar het
eenvoudige Assyrische eetcafé Eufraat in de
Amsterdamse Pijp. Ook daar kun je heerlijke
mezze eten en Libanese wijn drinken. En lees er
dan wat Arabische wijnpoëzie bij uit Een Arabische
tuin, een van de weinige vertalingen in het
Nederlands.
Geert Jan van Gelder, Een Arabische tuin. Klassieke Arabische poëzie. Uitgeverij Bulaaq, Amsterdam 2000.
Stephan Weidner, Erlesener Orient. Ein Führer durch die Literaturen der islamischen Welt. Edition Selene, Wien 2004. Een verzameling
boekbesprekingen van vertalingen in het Duits, met sterke nadruk op de Arabische literatuur, waarin ook – maar zeer
mondjesmaat – Iraanse, Afghaanse en Turkse literatuur aan bod komt.
‘Rond Eufraat en Tigris, Literatuur uit het Midden-Oosten’, Armada, tijdschrift voor wereldliteratuur nr. 35 / juli 2004.
‘Spiegels in de nacht. Moderne Perzische literatuur’, Deus ex machina, tijdschrift voor actuele literatuur nr 109 / juni 2004.
9

Tranen in Teheran
door Gerbrand Bakker
Op uitnodiging van Stephen Schwarz en Narim Mansouri, de oprichters
van X-Change Culture & Science, een Weense organisatie die zich
inzet voor wederzijds begrip, bezocht auteur Gerbrand Bakker het
Europe-Iran Children’s Literary Festival, dat van 22 september tot 8
oktober in Teheran plaatsvond.
Als een professor
in de pathologie bang is,
mag een schrijver
dat zeker ook zijn
Andere bezoekers van
het festival waren onder
meer Marit Törnqvist,
Gunilla Bergström, Jutta
Treiber, Linda Wolfsgruber,
Kaat Vrancken,
Martijn van der Linden,
Marja Aletta Rantilla,
schrijvers en (vooral)
illustratoren uit Finland,
Denemarken, Zweden,
Noorwegen, Italië,
Nederland, Polen,
België, Oostenrijk en
Slovenië en beroemde
Iraanse (kinder)boekenschrijvers,
waaronder
Hooshang Moradi
Kermani.
In Teheran wonen – volgens schattingen – twaalf
miljoen mensen. Er rijden vrijwel evenveel
auto’s, brommers en motoren rond door de straten
zonder verkeerslichten en zonder voorrangsregels.
Zelfs middenin de nacht is er soms sprake
van files, zo ook toen wij op 24 september met
een taxi van het vliegveld naar ons hotel vervoerd
werden.
De eerste vijf dagen waren we vrij. Op zondag 26
september liepen we naar Tehran University. Ik
weet niet meer waarom, waarschijnlijk simpelweg
omdat het wel handig is om een doel te hebben
als je aan het wandelen slaat. Ik voelde iets in de
lucht hangen, iets onbestemds, het was of de
voetgangers een halve pas sneller liepen dan normaal,
een halve toon hoger spraken. Steeds drukker
werd het ook, al snel was
er bijna geen doorkomen
meer aan op de trottoirs.
Daarna begonnen ze in hun
handen te klappen en ‘Moebarak’
te roepen. Eerst dacht
ik nog, waarom scanderen ze
de naam van de president
van Egypte? Het bleek mobarak
e! te zijn. ‘You know
what’s happening?’ vroegen
mensen aan ons, bleekscheten
met rood haar en blauwe ogen. Nee, antwoordden
wij, ik met een droge keel en een
steeds sneller kloppend hart. ‘We shout mobarak
e, which means congratulations, because we want
to overthrow the government.’
Godverdomme, dacht ik, moet dat nou net terwijl
wij hier lopen? Hoewel, lopen deden we niet
meer, dat was onmogelijk, zo veel mensen waren
er inmiddels om ons heen. Daarna begon het
rennen. Daarna kwam het traangas, waarvan ik
merkte dat het niet zozeer tranen veroorzaakt, als
wel een verstikkend gevoel in de keel. Op het
moment dat er bij mij in de buurt iemand door
een politieman met een knuppel in elkaar werd
geslagen, heb ik het werkelijk op een rennen
gezet en me met doodsverachting tussen de miljoenen
auto’s geworpen.
Crazy Planes
Later pas, via onduidelijke berichten en schimmige
informatiekanalen, kregen we iets te horen
over wat illustratrice Lila Prap uit Slovenië ‘crazy
planes’ ging noemen: een Iraanse Amerikaan zou
met 50 vliegtuigen naar Teheran komen om vervolgens
de macht over te nemen. De demonstratie
van 26 september had er iets mee van doen.
De oppositiefiguur, dr. Ahura Pirouz Khaleghi
Yazdi (die laatste naam betekent dat hij geboren
is in de stad Yazd) wilde op vrijdag 1 oktober
landen met zijn vliegtuigen. Dat was namelijk
een feestdag ter ere van de twaalfde imam, die in
de 9 e eeuw ‘verdwenen’ is en op wiens wederkomst
als mahdi (‘die goed geleid wordt’) al eeuwen
gewacht wordt. En dat had wellicht die
Amerikaanse Iraniër moeten zijn, met z’n crazy
planes. Hoe dan ook, hij kwam niet. Wel stonden
er in die week overal soldaten met grote
geweren. Geweren jagen mij ook angst aan. In
Isfahan, hoorden we, waren meer dan 200 mensen
opgepakt.
Twee dagen later beroofden drie mannen in een
auto, die zeiden van de politie te zijn, mij van
400 euro. Na dik vier dagen Teheran zat ik daarom
wezenloos, dicht tegen tranen aan, in een
prachtig restaurant. Om me heen zaten vrolijke
schrijvers, illustratoren en theatermakers uit
Noorwegen, Denemarken, Zweden, Oostenrijk
en nog wat landen. Die hadden allemaal veilig
dagenlang in het gebouw gezeten waar het literaire
festival plaatsvond. Die wisten niets van
wat zich op straat afspeelde. Die keken ’s avonds
naar bbc World op de tv in hun veilige hotelkamers.
Ze maakten afspraken over eventuele
samenwerking. Ik kon niet meer. Nooit eerder
wilde ik zo graag naar huis. En wel onmiddellijk.
Stephan Schwarz troostte me. Een tocht
naar de bergen ten noorden van Teheran, de volgende
dag, troostte me verder. Het was er koel,
er waren nauwelijks mensen en vanaf een hoogte
van 3200 meter zag de immense stad er onschuldig
uit, misschien deels door de bruine deken
van smog. Een grijs vogeltje floot een vrolijk
liedje op de nok van een chalet-achtig gebouw.
In de winter wordt er geskied op de flanken van
de Tochal.
10

Gerbrand Bakker (1962)
schrijft jeugdromans.
Van zijn debuut Perenbloemen
bloeien wit (Uitgeverij
Piramide 1999)
verscheen ook een Duitse
vertaling bij Patmos
Verlag. Eerder publiceerde
hij, eveneens bij Piramide,
het Etymologisch
woordenboek voor beginners
en Het tweede etymologische
woordenboek
voor beginners.
Hollandse gastvrijheid
Op donderdag 30 september begonnen mijn writing-workshops.
In het gebouw van kanoon
(Centre for Artistic Creation) aan Hejab Street
(Hoofddoekjestraat). Veertien in totaal heb ik er
gegeven, aan kinderen tussen de acht en dertien
jaar. Met een bademjun (aubergine) in de hand
legde ik uit wat etymologie is. (Na een aantal
dagen zag ik mezelf ineens staan, voor een
groepje behoofddoekte meisjes, de aubergine als
een enorme dildo in mijn hand. Ik probeerde
hem weg te moffelen, wat niet echt lukte). Ik
vroeg ze een verhaaltje te schrijven over een grijs
vogeltje in de bergen en een verhaal over Holland.
‘Holland is a beautiful country,’ brachten
de voornamelijk Armeense vertaalsters de Farsiverhalen
aan mij over. ‘With nice and beautiful
and hospitable people.’ Eerst liet ik het zo, later
zette ik dat recht en vertelde ik de kinderen dat
er in Holland ook veel slechte, vervelende en
lelijke mensen wonen en dat wij zo individualistisch
zijn en op privacy gesteld dat het woord
‘gastvrij’ voornamelijk dienst doet in een woordenboek.
Tassenvol cadeaus kreeg ik, tekeningen,
kleifiguren, papierfrutsels en complete moskeeën
van piepschuim. Als ik na een dag workshops
thuiskwam en mijn gezicht waste, zag de
witte hotelhanddoek eruit als de lijkwade van
Turijn. Mijn eigen gezicht in vuiligheid. Het was
erg saai weer, elke dag zon en 32 graden.
In de dagen die volgden, raakte ik mijn onbestemde
gevoel van vrees niet helemaal kwijt. Zo
nu en dan werd de angst gevoed door de verhalen
over de crazy planes (die dus op vrijdag 1
oktober werden verwacht), door wandelingen
van het festivalgebouw naar het hotel, waarbij ik
door duizenden mensen onbeschaamd werd aangestaard,
door een zwartbehoofddoekte vrouwenmenigte
op het Imam Khomeini Square in Isfahan,
waar we zondag 3 en maandag 4 oktober
waren, door misschien ook het slot van De Tuinman
en de Dood van Van Eyck (Glimlachend
antwoordt hij: ‘Geen dreiging was ’t, Waarvoor
uw tuinman vlood. Ik was verrast, Toen ik ’s
morgens hier nog stil aan ’t werk zag staan, die
ik ’s avonds halen moest in Ispahaan’).
In de lobby van het Abassi Hotel ontmoette ik
professor Meijer, patholoog aan de vu in
Amsterdam. Hij vroeg me hoe ik me voelde hier.
Zonder mijn antwoord af te wachten, vertelde
hij over zijn vele bezoeken aan China, waar héél
veel mensen wonen en hij nooit bang is. ‘Maar
als ik in een islamitisch land ben,’ zei hij, ‘ben
ik altijd bang. Ik weet niet waarom.’ Dat sterkte
me. Als een professor in de pathologie bang is,
mag een schrijver dat zeker ook zijn. In de dagen
die volgden zette een opwaartse lijn in. Ik vloog
terug naar Teheran zonder bètablocker, we werden
steeds driester, begonnen authentieke Iraanse
gerechten te bestellen in restaurants, ik gaf me
over aan de vriendschap met de drie jongens in
de coffeeshop van het kanoon-gebouw, we
bezochten de Noorse ambassade en het Oostenrijkse
Culturele Instituut, ik vond het wel fijn
nagefloten te worden door bouwvakkers, we aten
op de laatste ochtend zelfs halim, een traditioneel
ontbijt dat bestaat uit een soort snottige
brij van fijngemalen kip, heel veel suiker en
kaneel, ik begon Farsi te leren, ik stapte in m’n
eentje in taxi’s, wandelde alleen van A naar B.
I went with the flow, zoals ze in Engelstalige landen
zeggen.
Bij het afscheid – van de jongens uit de coffeeshop,
van Stephan Schwarz en Nariman Mansouri
en de overige deelnemers en medewerkers
– vloeiden tranen. Dat kan ik me niet heugen,
tranen bij een afscheid. Tranen zijn goed. Tranen
betekenen dat je iets voor elkaar bent gaan voelen.
Precies dat wat X-Change voor ogen had.
Op reis? Kijk voor
ideeën bij het onderdeel
Schrijvers en vertalers
over de grens
11

Halverwege Oorlog en vrede
Marja Wiebes en Yolanda Bloemen over co-vertalen
door Menno Hartman en Hanneke Marttin
Sinds 1978 vertalen Marja Wiebes (1936) en Yolanda Bloemen (1955)
samen proza uit het Russisch. Momenteel werken zij voor de Russische
Bibliotheek van Van Oorschot aan een nieuwe vertaling van Tolstoj’s
imposante Oorlog en vrede. Een gesprek over co-vertalen, kritiek,
democratie, de oneindige oorlog, helmsteekjes en Tolstoj’s wijdlopigheid.
Dit is het tweede in
een reeks interviews
met vertalers over hun
werkwijze. In de vorige
nieuwsbrief kwam
Gerrit Bussink aan het
woord over het ‘verbaal
vertalen’.
Bloemen: Als we samen vertalen nemen we
eerst ieder voor zich een gedeelte van de tekst
onder handen. Dingen die afgesproken moeten
worden, pikken we in de loop van het proces op,
en daarvan houden we lijstjes bij. Voor Oorlog
en vrede hebben we een alfabetisch naslagboekje
opgesteld, waarin we bijhouden hoe bepaalde
personages praten en hoe we bepaalde termen
vertalen. Anders raak je het kwijt, zeker bij zo’n
omvangrijke roman.
Wiebes: Meestal vertalen we om-en-om een
hoofdstuk, dat maakt het makkelijker om de
loop van het verhaal vast te houden. Maar bij
Oorlog en vrede vertaalt Yolanda veertig en ik
zestig procent. Daarom hebben we het boek –
naar verhouding – in grotere stukken verdeeld.
Bloemen: Regelmatig zitten we bij elkaar om
de vertaling helemaal door te nemen. We werken
de vertaling dan bij en maken verbeteringen.
Wiebes: Dat doen we door onze vertalingen
aan elkaar voor te lezen. De een zit met de Russische
tekst en de ander leest de vertaling voor.
Je hoort dan al gauw waar het stokt of waar de
tekst niet goed loopt.
Bloemen: Dat werkt bij ons heel goed. We
doen het al sinds 1978 samen op deze manier. Je
haalt er zo veel fouten uit. Soms zijn we er snel
uit en soms zit je op één kwestie samen een half
uur te zoeken.
Wiebes: De research doen we meestal gewoon
thuis. Mede omdat het een oude tekst is, is er
veel opzoekwerk. Plaatsnamen, kleding, de lange
beschrijvingen van de veldslagen met het bijbehorend
idioom. Wat dat betreft is internet echt
geweldig: je krijgt bijvoorbeeld zo oude kostuums
in beeld. Je weet dan weliswaar nog niet
hoe je het woord voor een bepaald onderdeel
ervan moet vertalen, maar je weet dan tenminste
wáár het zit.
Taalopvattingen
Bloemen: Je kunt natuurlijk niet al te uiteenlopende
opvattingen hebben over stijl of de mate
van vrijheid die je je bij het vertalen kunt veroorloven.
Wiebes: Iedereen heeft een eigen taal, heeft
iets heel eigens in zijn taalgebruik. Dingen die
in je familie werden gezegd, bijvoorbeeld. Door
het co-vertalen word je alerter op dat soort dingen.
Ik kom uit Rotterdam dus een uitdrukking
als ‘De kinderen liepen er schaloos bij’ is voor
mij duidelijk, maar voor een ander niet. En
in Leiden hebben ze een prachtig woord voor
‘bretelletjes’, dat noemen ze ‘helmsteekjes’. Maar
wat wij aan taalopvattingen hebben komt aardig
overeen.
Bloemen: Als je vertaalt met iemand die
andere opvattingen heeft over hoe een schrijver
moet gaan klinken kan het heel erg botsen.
Wiebes: Dat is een kwestie van uitproberen.
Het verschil zit misschien in het soort woorden.
Sjalamov schrijft anders dan Tolstoj, en Tsjechov
schrijft anders dan Dostojevski. Dit is merkbaar
in wat ze schrijven en in hoe ze het schrijven, ze
gebruiken niet dezelfde woorden.
Zodra we een bladzij of dertig hebben vertaald
voel je hoe zo’n auteur ‘praat’, en dat hebben
Yolanda en ik ongeveer hetzelfde. Hoe dat zit
weet ik niet. Als je poëzie vertaalt weet je ook
dat je bepaalde woorden absoluut niet kunt
gebruiken. Bijvoorbeeld ‘bevindingen’: bij
Tolstoj zou je ‘bevindingen’ kunnen schrijven
maar dat zou ik dan weer nooit bij Sjalamov
gebruiken.
12

De nieuwe vertaling van
Oorlog en vrede verschijnt
naar verwachting in
2006 in De Russische
Bibliotheek bij
Uitgeverij Van Oorschot.
Dit is toch echt,
dit is werkelijk,
ja dit is een
heel dik boek
De klas van Karel van het
Reve
Wiebes: We kennen elkaar uit het klasje van
Karel van het Reve. Hij was heel bevlogen, met
name wat betreft het vertalen. In die tijd was er
een soort controverse tussen Leiden en Amsterdam.
In Amsterdam hing men erg aan Charles
B. Timmer, hij maakte niet echt fouten maar hij
verfraaide de tekst. Zo gooide hij overal Nederlandse
uitdrukkingen doorheen, waardoor je een
raar resultaat kreeg; alsof
men voortdurend in uit-
drukkingen praatte. In het
Russisch staat er bijvoorbeeld
‘Het is bedtijd’ en dan
schrijft hij ‘Het wordt zo
langzamerhand eens tijd om
de koffer op te gaan zoeken’.
Zo worden de vertalingen
ook veel langer. In
Nederland werd de Russische
literatuur van oudsher
grotendeels uit het Duits vertaald. Daardoor
werd Russische literatuur geacht zwaar te zijn,
en die opvatting is door Timmer niet gewijzigd.
Van het Reve stond er echt op dat je vertaalde
wat er stond zonder er omheen te borduren.
Bloemen: Helderheid. Eenvoud. Kijken wat
er staat. We hebben door hem ook echt plezier
in vertalen gekregen; zijn colleges hebben heel
wat vertalers voortgebracht. Wat hij op vertaalgebied
heeft gedaan is een van de belangrijkste
aspecten van zijn hoogleraarschap in Leiden,
denk ik.
Wiebes: Hij had er zelf ook echt aardigheid
in. Eerst vertaalden we gewone teksten, toen De
Revisor.
Bloemen: Dat toneelstuk van Gogol hebben
wij met onze groep ook nog opgevoerd bij Van
het Reve’s afscheid in 1983.
Wiebes: ...en daarna zijn we blanke verzen
gaan vertalen en tot slot poëzie. Van het Reve
was een van de eersten die probeerde niet alleen
de betekenis maar ook het metrum en het rijm
te vertalen en dat heb ik overgenomen. Dat
werd praktisch niet gedaan en dan is er geen
kunst aan, dan kun je wel alles opschrijven. Als
we het over een vertaling niet eens waren werd
er gestemd bij Van het Reve. Soms stemden we
ook Van het Reve weg, gewoon omdat we vonden
dat iets niet kon.
Bloemen: Als je het echt niet eens was met wat
er uitkwam, dan mocht je bezwaar aantekenen.
Via Van het Reve’s colleges zijn we in 1978 aan
onze eerste vertaling gekomen. Van De Arbeiderspers
kwam de vraag wie Trotski wilde vertalen.
Wiebes: We moesten een proefvertaling maken
en toen ging de tekst aanvankelijk naar een
ander. Wij deden Sjostakovitsj. Toen we klaar
waren bleek de Trotski-vertaler toch niet te voldoen
en hebben we alsnog Trotski vertaald.
Daarna hebben we eigenlijk nooit zonder
opdrachten gezeten.
Oorlog en vrede
‘Ja, dat moeten we ook
nog: een kaartje. Van de
Slag bij Borodino – daar
was mijn betovergrootvader
bij betrokken.
Maar hij heeft verloren’.
Wiebes: Ik combineer nu het vertalen van
poëzie en proza. Poëzie is toch ontspannender
dan het vertalen van Oorlog en vrede. Dat is keihard
werken. Dit is toch echt, dit is werkelijk, ja
dit is een heel dik boek. Ik ben er nu drie jaar
mee bezig en ik ben niet veel verder gekomen
dan gemiddeld één bladzijde per dag. Bij eerdere
vertalingen hebben we wel zo’n twee, drie bladzijden
per dag gehaald. We zijn nu aan het
tweede deel bezig. Deel één ligt bij de uitgever,
inclusief het bijbehorende notenapparaat waarin
bijvoorbeeld ook de vertalingen van de Franse
passages zijn ondergebracht. Het is een veilig
gevoel dat deel één is ingeleverd.
13

De zesde Literaire
Vertaaldagen staan dit
jaar in het teken van
co-vertalingen. De vertaaldagen
vinden op
vrijdag 10 en zaterdag 11
december plaats in
Utrecht. Op zaterdag
zijn er – zoals te doen
gebruikelijk – vertaalworkshops.
Een aantal
workshops zal, om in de
stijl van het onderwerp
te blijven, worden gemodereerd
door vaste vertaalduo’s.
De ‘bijzondere’
workshops zijn dit jaar
Nederlands-Deens en
Deens-Nederlands.
Bloemen: De omvang heeft wel op ons
gedrukt.
Wiebes: Af en toe denk je: man! Soms maakt
Tolstoj een grapje, dat is leuk, en vervolgens
verklaart hij die grap uit den treure.
Bloemen: Dan denk je: hou op! Laat het hierbij!
Wees een keer kort! Maar dat kan hij niet.
Hoe vaak we ook niet hele bladzijden zijn
tegengekomen waarin theorieën worden uitgelegd,
met ten eerste, ten tweede, ten derde die
dan vervolgens weer worden verworpen met ten
eerste, ten tweede, ten derde.
Wiebes: De delen over de oorlog zijn heel uitgebreid
en leveren veel vragen op. Sommige vragen
zijn concreet, die kun je opzoeken, maar er
zijn ook dingen die je niet meer kunt achterhalen.
Zo hebben we contact gehad met iemand
op de Koninklijke Militaire Academie omdat de
officieren elkaar aanspreken met ‘Uwe doorluchtigheid’.
Hoe doen ze dat in het Nederlandse
leger? Dat weet dan niemand, ‘Meneer’ is het
beste. We hebben daar nu helemaal geen titulatuur
meer voor, maar in die tijd wemelde het
ervan.
En ook: Tolstoj beschrijft de mensen helemaal
en niet zo maar een beetje... Dat kun je in het
Russisch, net als in het Engels, met participia
doen. Dus je kunt zeggen, De man aanhebbende.
Dat kan in het Nederlands niet dus wij krijgen
altijd enorme bijzinnen.
Bloemen: Hij is héél breedsprakig, het is zo
moeilijk om alle details te vertalen zo dat het in
het Nederlands ook nog enigszins prettig leest.
Het is echt zoeken waar je het allemaal nog
kwijt kan.
Wiebes: Vroeger lieten ze dan gewoon dingen
weg of ze splitsen zinnen op. Ook De Vries laat
in zijn Oorlog en vrede-vertaling vreselijk veel
weg en hij vertaalt uit het Engels af en toe. Dan
staat er bijvoorbeeld ‘waar moeten we met de
voorraden naar toe’. In de Engelse vertaling:
where should the stores be taken? En wat
schrijft hij dan: wat moet er met de winkels
gebeuren? Dat kan onmogelijk van het Russisch
komen en dat zie je meer. Of er staat sportsmen
– het gaat over jagers – en opeens verschijnen er
sportlui in het bos in de vertaling. We hebben
echt een tijdje gehad dat we dachten: dit krijgen
we niet af. Dit is zo moeilijk en dit schiet niet
op. En het blijft ook moeilijk, het wordt er niet
makkelijker op.
Bloemen: Nee, het wordt eerder moeilijker
want in dat tweede deel wordt het filosofischer.
Heel veel beschouwingen over geschiedschrijving,
oorlogvoering, wat de mens beweegt.
Wiebes: Ik ben nu bij een stuk waarin Tolstoj
de beweging van de mens vergelijkt met een of
ander dynamisch begrip, daar heeft hij dan kennelijk
een boek over gelezen en dan gaat hij
allerlei wetten toepassen op de geschiedschrijving.
Nou, dan duizelt het mij.
Bloemen: Het zit vol met filosofische
beschouwingen en korte essays, over landbouwhervormingen
en wat al niet.
Wiebes: Het is vaak zo dat hij een bepaald
boek ergens over heeft gelezen en dat vervolgens
in Oorlog en vrede gaat afkatten. Er komt nu
ook een verkorte Oorlog en vrede in vertaling
uit. De roman 1840. Die heeft al die zaken niet,
dat boek behelst meer het handelingsverloop.
Maar dat is tijdens zijn leven niet in Rusland
verschenen. Alleen de eerste hoofdstukken hebben
wel eens in een tijdschrift gestaan: toen is
Tolstoj meteen aan die uitbreidingen begonnen.
We hebben ook ooit eens een boek gezien waarin
alle titels opgenomen waren die hij in die
tussentijd gelezen had – dat is een enorm aantal.
Het eind is nog niet in zicht, dat is wat we ons
moeten realiseren. Het komt weer terug bovendien.
Het komt nu eerst in print terug, ter correctie.
En dan komt het in drukproef en dan
moet je samen weer al die bladzijden door. Zestienhonderd
pagina’s. Maar het komt wel af,
daar zijn we zeker van.
Bloemen: Jawel Ja.
Wiebes: Jawel.
Enkele vertalingen van
Wiebes en Bloemen, samen,
alleen of met derden:
Vladimir Nabokov Verzamelde verhalen. Deel 1 en 2,
De Bezige Bij 1996 (vertaling Yolanda Bloemen en Marja
Wiebes)
Daniil Charms Ik zat op het dak. Proza, toneel, gedichten,
dagboekaantekeningen, brieven, Atlas 1999 (Margriet Berg,
Yolanda Bloemen, Marja Wiebes en J.P. Hinrichs)
Varlam Sjalamov Berichten uit Kolyma, De Bezige Bij 2000
(vertaling Marja Wiebes en Yolanda Bloemen)
Henry Wadsworth Longfellow Het lied van Hiawatha, Van
Oorschot 2004 (vertaling uit het Engels door Marja Wiebes
en Margriet Berg)
Umberto Saba Voor de vogels en een vriend. Poëzie, proza en
brieven, verschijnt in 2005 bij Atlas (vertaling uit het Italiaans
door Yolanda Bloemen)
14

Schrijvers en vertalers over de grens
Voor het maken van
reizen en voor verblijven
in het buitenland die
van belang zijn voor hun
werk, kunnen schrijvers
en vertalers reis- en
verblijfsbeurzen aanvragen.
Kijk voor meer
informatie op de website
www.fondsvoorde
letteren.nl
Art Omi
Mac Dowell Colony
Trans Artists informeert kunstenaars, schrijvers
en musici over internationale ‘artist in residence’
programma’s. Wie een abonnement (€ 10,-) neemt
op Trans Artists ontvangt vier maal per jaar de
Trans Artists Nieuwsbrief (het enige tijdschrift ter
wereld over het fenomeen ‘artist in residence’) en
per e-mail een tweewekelijkse ‘sneak preview’ van
‘artist in residence’ programma’s.
Trans Artists
Keizersgracht 462 sous, 1016 ge Amsterdam
020-6127400, info@transartists.nl
www.transartists.nl
Ledig House International Writers’ Residency,
Art Omi, New York
Schrijvers en vertalers van over de hele wereld zijn
welkom in het vermaarde ‘Ledig House International
Writers’ Residency’. Dit schrijvershuis, dat
ten noorden van New York vlakbij het stadje Omi
ligt, is onderdeel van het Art Omi Residence
Centre. Een verblijf kan een week tot twee maanden
duren. Er is plaats voor tien schrijvers tegelijk.
Schrijvers en vertalers hebben nergens omkijken
naar. Voor alle maaltijden wordt gezorgd. Overdag
is rust om te werken gegarandeerd. De avonden
geven gelegenheid voor ontmoetingen. Vertegenwoordigers
van uitgeverijen uit New York zijn
aanwezig bij maaltijden en bij discussieavonden.
Gasten kunnen zich op hun eigen werk storten,
wel worden zij geacht Engels te kunnen spreken.
Ledig House bestaat sinds 1992 en heeft al honderden
schrijvers en vertalers uit meer dan vijftig
landen geherbergd.
Deadline voor 2005 is: 30 november 2004.
Later ingediende aanmeldingen kunnen in een
volgende ronde worden meegenomen, of worden
in een wachtrij geplaatst.
Ledig House Applications
55 Fifth Avenue, 15th Floor, New York, ny 10003
Verenigde Staten
Art Omi
artomi55@aol.com; www.artomi.org
MacDowell Colony, New York
De MacDowell Colony is het oudste en grootste
‘residence’ instituut van de Verenigde Staten.
Hoewel het vooral een centrum voor Amerikaanse
kunstenaars is, worden er elk jaar zo’n twaalf uit
andere landen toegelaten. Van de meer dan 200
gasten per jaar is gemiddeld de helft schrijver. De
gastverblijven liggen verspreid over een groot terrein
van bossen en velden. Hoewel de verblijven
van alle gemakken zijn voorzien en vele technische
faciliteiten voorhanden zijn, is er géén telefoon.
Berichten worden schriftelijk doorgegeven.
Gasten krijgen een kamer, logies en een atelier,
voor minimaal vijf weken tot maximaal twee
maanden. Reiskosten worden vergoed, naar inko-
men. Speciaal voor schrijvers is een toelage mogelijk
van $ 1000.
Deadline: 15 januari 2005, voor de periode 1 mei
tot 31 augustus 2002.
MacDowell Colony
100 High Street, Peterborough, New Hampshire
Verenigde Staten
info@macdowellcolony.org
www.macdowellcolony.org
Künstlerhaus Lauenburg-am-Elbe
Schrijvers, schilders, fotografen en beeldhouwers
van over de hele wereld kunnen een aanvraag
indienen voor een verblijf in het ‘residence’ centrum
van de gemeente Lauenburg am Elbe, vlakbij
Denemarken. De gast ontvangt een beurs van
€ 765,–. Het verblijf kan een jaar duren. Gasten
worden gevraagd deel te nemen aan activiteiten
van het kunstencentrum zoals workshops, lezingen
en conferenties.
Deadline: 15 februari 2005.
Künstlerhaus Lauenburg-am-Elbe
Elbestraße 54, 21481 Lauenburg am Elbe
Duitsland
+49 41 5359090, martina.darda@lauenburg-elbe.de
Künstlerhaus Schloss Wiepersdorf
Schloss Wiepersdorf ondersteunt schrijvers, componisten,
kunstenaars en academici. Er is plek
voor 24 gasten, die er 2 tot 5 maanden kunnen
verblijven. Dat komt neer op ongeveer 60 gasten
per jaar. Daarmee is Schloss Wiepersdorf een van
de belangrijkste internationale ‘residence’ plekken
van Europa. Duits en Engels hebben de voorkeur,
maar vormen geen voorwaarde bij het aanleveren
van teksten ter beoordeling van aanvragen.
Wiepersdorf ligt tussen Berlijn en Leipzig. Het
‘Künstlerhaus’ is gevestigd in een barok slot dat in
het begin van de 19 e eeuw aan de dichtersfamilie
Von Arnim toebehoorde. Ten tijde van de ddr
werd het slot bestemd voor schrijvers en kunstenaars.
Die traditie werd na de renovatie in 1992
voortgezet en uitgebreid met componisten en
academici.
Gasten ontvangen € 1135,- euro per maand, waarvan
een deel moet worden besteed aan de huur
van de werkruimte. Aanvragen kunnen het gehele
jaar door worden ingediend. Beoordeling vindt
plaats door een jury van deskundigen. Kosten
voor het indienen van een aanvraag: € 15,–
Künstlerhaus Schloss
Wiepersdorf
Stiftung Kulturfonds,
Bettina von Arnim
Strasse 13,
14913 Wiepersdorf
Duitsland
schloss.wiepersdorf@t-online.de
www.wiepersdorf.de
15

Subsidietoekenningen
€€€
} [ ƒƒƒ
Werkbeurzen auteurs 2004,
tweede ronde
In de tweede ronde van 2004 werden aanvragen
van 66 auteurs, die voor 89 projecten een werkbeurs
vroegen behandeld.
51 projecten werden toegekend, 36 projecten zijn
afgewezen, twee werden aangehouden.
Het bestuur kende in deze tweede subsidieronde
vooralsnog in totaal € 1.122.000 toe.
Jan van Aken (Prometheus), Karin Anema
(Arena), Robert Anker (De Prom), Maria Barnas
(De Arbeiderspers), Peter Bekkers (De Geus),
Mark Boog (Cossee), Pieter Boskma (Prometheus),
Fleur Bourgonje (Atlas), Thera Coppens
(Meulenhoff), Hans Dekkers (Contact), Peter
Drehmanns (Contact), Thea Dubelaar (Ploegsma),
Bibi Dumon Tak (Van Goor), Pam Emmerik
(Querido), Stephan Enter (Van Oorschot),
Piet Gerbrandy (Meulenhoff), Floor Haakman
(Querido), Ingmar Heytze (Podium), Wim Hofman
(Querido), Ineke Holtwijk (Lemniscaat),
Lucas Hüsgen (Vantilt), Atte Jongstra (De Arbeiderspers),
Jacques Kruithof (Atlas), Peter van Lier
(Van Oorschot), Benny Lindelauf (Querido), Stijn
van der Loo (Querido), Pauline Michgelsen
(Querido), Annel de Noré (In de Knipscheer),
Rashid Novaire (De Geus), Annie van den Oever
(De Bezige Bij), Ton van Reen (De Geus), David
van Reybrouck (Meulenhoff), L.F. Rosen (Van
Oorschot), Ton Rozeman (L.J. Veen), Alfred
Schaffer (De Bezige Bij), Patty Scholten (Atlas),
Greta Seghers (De Arbeiderspers), Annejoke
Smids (Ploegsma), Guido Snel (Cossee), Albertina
Soepboer (Contact), Arie Storm (Prometheus),
Ger Verrips (De Arbeiderspers), Rita Verschuur
(Van Goor), Cornelis van der Wal (Bornmeer).
Karin Anema, Maria Barnas, Peter Bekkers,
Thera Coppens, Stephan Enter, Piet Gerbrandy,
Floor Haakman, Ingmar Heytze, Ineke
Holtwijk, Benny Lindelauf, Stijn van der Loo,
Pauline Michgelsen, Annel de Noré, Rashid
Novaire, David van Reybrouck, Ton Rozeman,
Alfred Schaffer, Annejoke Smids en Guido
Snel ontvingen voor het eerst een werkbeurs.
Projectwerkbeurzen 2004,
derde ronde
In de derde ronde 2004 zijn 60 aanvragen voor
de vertaling van 51 verschillende bronteksten
behandeld. De verdeling over de taalgebieden
was als volgt: Duits (3 vertaalprojecten), Engels
(23 vertaalprojecten), Frans (9 vertaalprojecten),
Slavische talen (4 vertaalprojecten), Spaans
(4 vertaalprojecten) en overige talen (8 vertaalprojecten):
Deens (1), Hebreeuws (2), Hongaars
(1), Maleis (1) Noors (1), Portugees (1) en Zweeds
(1).
In zijn vergaderingen van 7 september en 19
oktober 2004 besloot het bestuur 54 projectwerkbeurzen
(voor de vertaling van 46 bronteksten)
te verlenen voor een bedrag van 447.700
euro. Zes aanvragen (10%) zijn afgewezen. Aan
de volgende vertalers zijn projectwerkbeurzen
toegekend:
M.I. Alföldy voor de vertaling van de essays
A szamuzottnyelv van Imre Kertész (De Bezige
Bij); Gerda Baardman voor de vertaling van
The Inner Circle van T.C. Boyle (Ambo/Anthos);
Edu Borger voor de vertaling van Le complexe
de Di van schrijver-cineast Dai Sijie (De Arbeiderspers);
Floor Borsboom voor de vertaling
van Un revenant, de drievoudig – o.a. met de
Prix Goncourt – bekroonde debuutroman van
Nicolas Michel en van L’homme-soeur van Patrick
Lapeyre (beide voor de Wereldbibliotheek);
Edgar de Bruin voor de vertaling uit het Tsjechisch
van Pamet moji babicce, de debuutroman
van Petra Hulova (Prometheus); Brigitte Coop-
16

mans voor de vertaling van El buen sirviente van
Carmen Posadas (Sirene); Gerard Cruys voor
de vertaling van Piazza Bucarest van Jens Christian
Grøndahl (Meulenhoff); Eugène Dabekaussen
en Tilly Maters voor de vertaling van
The Tiger Claw, de tweede, historische roman
van Shauna Singh Baldwin (De Geus); Harm
Damsma en Niek Miedema voor de vertaling
van Jonathan Coe’s The Closed Circle, dat met
het eerder door hen vertaalde The Rotters Club
een tweeluik vormt (Meulenhoff); Arie van der
Ent voor de vertaling van de autobiografie/biografie
Chorosjij Stalin (De goede Stalin) van
Viktor Jerofejev (Meulenhoff); Guido Golüke
voor de vertaling van The Aunt’s Story van
Patrick White; Anton Haakman voor de hervertaling
van Walden en On Civil Disobedience
van Henry David Thoreau (Athenaeum/Polak &
Van Gennep); Eveline van Hemert voor de vertaling
van Origines, een autobiografische roman
van Amin Maalouf waarin hij in Libanon op
zoek gaat naar de geschiedenis van zijn familie
van vaderskant (De Geus); Marjan Hof (oftewel
Martin de Haan, Rokus Hofstede en Jan
Pieter van der Sterre) voor de hervertaling van
Sodome et Gomorre I van Marcel Proust (Voetnoot);
Rokus Hofstede voor de vertaling van
L’ethique. Essai sur la conscience du mal van de
filosoof Alain Badiou (IJzer); Hans Hom voor
de vertaling van een selectie uit het eerste deel
van Robert Musil. Eine biographie van Karl
Corino (Meulenhoff); Annelies Jorna voor de
vertaling van de jeugdroman The Book of Dead
Days van Marcus Sedgwick (Prometheus/ Van
Goor); Marijke Koch en Albert Witteveen
ontvingen een eerste werkbeurs voor de vertaling
van de biografie Will in the World: How
Shakespeare became Shakespeare van Stephan
Greenblatt (De Bezige Bij); Ko Kooman voor
de vertaling van The Plot Against America van
Philip Roth (Meulenhoff); Maartje de Kort
voor de vertaling van Ensaio sobre a Lucidez
(Stad der zienden) van José Saramago (Meulenhoff);
Marian Lameris voor de vertaling van
The Known World, een caleidoscopische historische
roman waarmee Edward P. Jones dit voorjaar
de Pullitzerprijs won (Querido); Auke Leistra
voor de vertaling van de verhalenbundel
Dress your family in corduroy and denim van
David Sedaris (Vassallucci); Kees Meiling voor
de vertaling uit het Hebreeuws van Koelam jatsoe
lakrav van David Vogel (Meulenhoff); Janny
Middelbeek-Oortgiesen voor de vertaling van
Kjell Johansson’s Sjön utan namn, dat een vrijstaand
vervolg vormt op het eerder eveneens
door Middelbeek vertaalde Het rode huis (De
Geus); Marianne Molenaar voor de vertaling
uit het Noors van de novelle Morgon og kveld
van Jon Fosse (Wereldbibliotheek); Jelle Noorman
voor de vertaling van de verhalenbundel
The Lemon Table van Julian Barnes (Atlas);
Frans Oosterholt voor de vertaling uit het
Catalaans van La febre d’or van Narcis Oller
(1846-1930) (Menken Kasander & Wigman);
Wilfred Oranje voor de vertaling van Die
Geschichte des Abfalls der vereinigten Niederlande
van Friedrich von Schiller (Boom); Irving
Pardoen voor de vertaling van de novelle
The Coma van Alex Garland Ambo/Anthos);
Maarten Polman voor de vertaling van The
great stink, het debuut van Clare Clark en van
Lighthousekeeping van Jeanette Winterson (beide
voor Contact); Aai Prins voor de vertaling uit
het Russisch van Jedoki Kartofelja (De aardappeleters)
van Dmitri Bavilski (De Arbeiderspers);
Karina van Santen en Martine Vosmaer voor
de vertaling van Eventide van Kent Haruf en
voor het verhaal The Fifty Year Sword van Mark
Z. Danielewski (beide voor De Bezige Bij);
Manon Smits voor de vertaling van American
Purgatorio van John Haskell (Mouria); Tjadine
Stheeman voor de vertaling van The Inner
Circle van T.C. Boyle (Ambo/Anthos); Anne
Stoffel voor de hervertaling van een aantal
17

Verhalen en novellen uit de Volledige verzameling
der werken en brieven van Anton Tsjechov
(Van Oorschot); Maya Sutedja-Liem voor de
vertaling uit het Maleis van Tempo Doeloe, een
door Pramoedya Ananta Toer samengestelde
bloemlezing ‘pre-Indonesische’ verhalen (kit);
Ruben Verhasselt voor de vertaling uit het
Hebreeuws van Majim nosjekiem le-majim van
Sammy Michael (Vassallucci); Rien Verhoef
voor de vertaling van Our Nicky’s Heart, drie
verhalen van Graham Swift (De Bezige Bij);
Marijke Versluys voor de vertaling van The
Country Life, de derde roman van de jonge
Britse schrijfster Rachel Cusk (De Bezige Bij);
Fred de Vries voor de vertaling van Cien botellas
en una pared van de jonge Cubaanse schrijfster
Ena Lucia Portela (Meulenhoff); Judith
Wesselingh ontving een eerste werkbeurs voor
de vertaling van Ensemble, c’est tout van Anna
Gavalda (Prometheus); Mark Wildschut voor
de vertaling van Safranski’s biografie Friedrich
Schiller oder Die Erfindung des Deutschen
Idealismus (Atlas); Frans van Woerden voor de
vertaling van L’amande van Nedjma (De Bezige
Bij); Nele Ysebaert ontving een eerste werkbeurs
voor de vertaling van A death in the family, de in
1957 postuum uitgegeven en vervolgens met de
Pullitzer Prize bekroonde, derde roman van
James Agee (Uitgeverij 521).
Reis- en verblijfsbeurzen
2004, vierde ronde
De Commissie reis- en verblijfsbeurzen bestaande
uit Atte Jongstra, Maydo van Marwijk Kooij
en Richard van Leeuwen behandelde in de vierde
ronde negen aanvragen. Daarvan werden er
zeven gehonoreerd:
Oscar van den Boogaard is in het Institut
Néerlandais geweest voor onderzoek voor zijn
roman Het verticale strand. Een gedeelte van
deze roman, die in 2005 bij De Bezige Bij
verschijnt, speelt zich af in Parijs. Fleur
Bourgonje is uitgenodigd deel te nemen aan een
literair festival in Ubud, op Bali. Bourgonje
houdt daar lezingen en doet mee aan debatten.
Vervolgens is ze writer-in-residence in Hobart,
Tasmanië. Daar doet ze onderzoek voor haar
nieuwe bundel Tasmaanse verhalen. De verhalenbundel
zal bij haar vaste uitgever, Atlas verschijnen.
Boris Cicovacki gaat naar Servië en
Montenegro om voor zijn roman Raskovnik
onderzoek te doen naar de ontwikkelingen op
historisch, sociaal, cultureel en politiek vlak in
Belgrado en Joegoslavië in de jaren negentig.
Raskovnik zal bij uitgeverij Fagel verschijnen.
Tjalling Halbertsma wil een literair reisverhaal
schrijven over de eerste Chinese ontdekkingsreiziger
die ten tijde van Marco Polo Europa
bereikte (Uitgeverij Hollandia). Om onderzoek
te kunnen doen reist Halbertsma door een aantal
Tjalling Halbertsma bij een Chinees benzinestation in het zuiden
van de Taklamakan woestijn. foto: U. Herold
provincies in Mongolië. Hanneke van der
Heijden reist naar Istanbul om overleg te voeren
met de schrijver Orhan Pamuk. Van der Heijden
is bezig met de vertaling van Istanbul. Herinneringen
en de stad, waarin Pamuk een beeld van
de stad geeft en van de eerste 25 jaar van zijn
leven. Irma Pieper werkt aan een vertaling van
Ani svati, ani andele van de Tsjechische auteur
Ivan Klima. Zij gaat naar Praag om kennis te
nemen van Praagse jongerencultuur en -taal en
van de terminologie van bepaalde subculturen.
Ani svati, ani andele verschijnt in 2005 bij De
Wereldbibliotheek. David Sandes is bezig met
een roman getiteld Angel eyes. Voor deze roman
gaat Sandes onderzoek doen in Beograd, Servië.
Hij wil inzicht verkrijgen in de maatschappelijke
situatie van zigeuners in het huidige Servië.
Angel eyes zal verschijnen bij De Geus. Veronica
Toumanova gaat naar Buenos Aires, Argentinië.
Daar wil zij onderzoek doen naar tangosalons
voor haar roman getiteld Frederico’s hartstocht.
Deze roman gaat over een Nederlandse charlatan
die een tangosalon begint. De roman zal verschijnen
bij De Geus.
Nagekomen besluiten
Anton Haakman voor het vertalen van La battaglia
van Alessandro Barbero (Mets & Schilt).
Hans Verhagen ontving een werkbeurs voor het
schrijven van zijn nieuwe dichtbundel.
18

Nominaties en bekroningen
door Joris van Groningen
&
nnnnnnn
KKK
De Griffel der Griffels, speciaal ingesteld
om de vijftigste kinderboekenweek te vieren, is
gewonnen door Tonke Dragt. Zij kreeg de prijs
voor het ultieme Nederlandse kinderboek voor
De brief voor de koning. Voor de jury was het vermoedelijk
een lastige keuze, want ook De kleine
kapitein, Kruistocht in spijkerbroek en Kleine Sofie
en Lange Wapper stonden op de lijst van genomineerde
boeken.
Benny Lindelauf ontving de Thea Beckmanprijs
voor Negen open armen – bekroond als het
beste historische jeugdboek. Deze prijs was vorig
jaar door het Historisch Nieuwsblad ingesteld
onder de naam Bontekoeprijs. Maar na het overlijden
van Beckman in mei is besloten de prijs als
eerbetoon naar haar te vernoemen. Lindelauf
kreeg behalve 1000 euro ook een gravure van
striptekenaar Berend Vonk. Tot de overige kandidaten
behoorden onder anderen Theo Hoogstraaten
en Simone van der Vlugt met Victorie!
en Henk van Kerkwijk met Het rampjaar.
Bijzonder was de toekenning van de Anna
Blamanprijs aan een schrijfster van ondermeer
jeugdliteratuur. Anne Vegter krijgt de
onderscheiding voor haar hele oeuvre. Aan de
prijs is een bedrag verbonden van 5.700 euro.
Met haar tweede boek, Verse bekken, werd Vegter
als eerste kinderboekenauteur genomineerd voor
de ako Literatuurprijs. In 1990 ontving ze de
Libris Woutertje Pieterseprijs voor haar debuut
De dame en de neushoorn.
Buitengewoon is eveneens de bekroning van
debutante Maritgen Matter met de Deutsche
Jugendliteraturpreis, uitgereikt tijdens de
Frankfurter Buchmesse. Zij won deze prestigieuze
prijs voor Schaap met laarsjes, vertaald door Sylke
Hachmeister onder de titel Ein Schaf fürs Leben
en met illustraties van Anke Faust. De Nederlandse
uitgave, met tekeningen van Jan Jutte,
werd vorig jaar bekroond met een Zilveren Griffel.
De Jugendliteraturpreis – groot 8000 euro –
werd eerder toegekend aan Els Pelgrom, Joke van
Leeuwen, Bart Moeyaert, Ted van Lieshout en
Guus Kuijer, die hem zelfs twee maal won.
Een andere buitenlandse prijs met Nederlandse
kandidaten is de Astrid Lindgren Memorial
Award 2005 waarvoor Guus Kuijer en
Max Velthuijs zijn genomineerd, tezamen met 89
andere kinderboekenschrijvers uit de hele wereld.
De prijs – ingesteld in 2002 na het overlijden van
de schrijfster van Pipi Langkous – wordt in maart
volgend jaar voor de derde keer uitgereikt. Voor
de winnaar ligt een bedrag van ruim een half miljoen
euro klaar.
Dan een Nederlandse prijs voor een buitenlander.
Voor zijn gehele oeuvre is de Palestijnse dichter
in ballingschap Mahmoud Darwiesj bekroond
met de Prins Clausprijs 2004. Darwiesj
krijgt de prijs voor zijn ‘krachtige en over de hele
wereld bekende poëzie, die zijn leven als balling
en zijn verlangen naar zijn vaderland verbeeldt,’
aldus de prijzencommissie. ‘Met zijn poëzie
vraagt hij aandacht voor de gevolgen van
gedwongen migratie en legt hij consequent de
nadruk op de kracht van schoonheid in moeilijke
omstandigheden.’ Het oeuvre van Darwiesj
omvat 30 titels, werk dat in ruim 35 talen is verschenen.
Naast de hoofdprijs van 100.000 euro
kende het fonds negen andere prijzen toe, waarvan
nog één aan een schrijver, namelijk Tin Moe
uit Birma, die 25.000 euro krijgt.
Arnon Grunberg verdiende het dubbele bedrag
met het winnen van de AKO Literatuurprijs
voor zijn roman De asielzoeker. Dat de
naam van de winnaar voorafgaand aan de uitreiking
uitlekte, bleek dit jaar geen belemmering
om er op televisie – bij rtl Boulevard – toch een
geslaagde avond van te maken. In de pers
bestond alom lof voor de weliswaar gelikte, maar
toch degelijke presentatie. En wie had dat verwacht?
Voor zijn boek In Europa kreeg historicus Geert
Mak de NS Publieksprijs. Iets meer dan
40.000 stemmers verkozen zijn boek uit in totaal
zes titels, waaronder Schaduwkind van P.F.
Thomése, Het duister dat ons scheidt van Renate
Dorrestein en Een schitterend gebrek van Arthur
Japin. In 2000 viel Mak deze prijs ook al ten
deel, toen voor zijn boek De eeuw van mijn
vader.
Dichter, essayist, vertaler en recensent Piet Gerbrandy
is bekroond met de Frans Kellendonkprijs,
die elke drie jaar wordt toegekend
onder auspiciën van de Maatschappij der Nederlandse
Letterkunde. Gerbrandy krijgt de prijs
voor zijn oeuvre, dat behalve drie dichtbundels
(Weloverwogen en onopgemerkt, De zwijgende man
is niet bitter en Nors en zonder haten) ook twee
essaybundels omvat alsmede een vertaling van
Quintilianus’ De opleiding tot redenaar.
De Anton Wachterprijs, voor het beste
debuut in 2003, is toegekend aan Arjan Visser
voor zijn roman De laatste dagen. Visser verwierf
landelijke bekendheid met zijn interviews op
televisie en in dagblad Trouw over de Tien Geboden.
Het Charlotte Köhler Stipendium
voor een beginnend auteur in steeds een wisselende
discipline ging dit jaar naar de dichter Bart
Meuleman voor zijn bundel Hulp (Querido).
Een trede lager kregen talenten aanmoedigingsprijzen
voor hun deelname aan de jaarlijkse
schrijfwedstrijd Write Now! Tot winnaar uitgeroepen
werd de vierentwintigjarige filosofiestudent
Josef Mosche voor zijn bijdrage ‘Een kleine
geschiedenis van de moedeloosheid’ vanwege ‘een
19

eigen stijl, een goedwerkende, originele structuur,
schitterende zinnen en een prachtige mix
van humor en depressiviteit,’ zo oordeelde de
jury. De publieksprijs was voor de negentienjarige
Murat Kiliçarslan, terwijl Kasper Jansen voor
zijn verhaal ‘De goede zoon’ een eervolle vermelding
kreeg.
Enne Koens ontving de Hollandse Nieuwe
Toneelschrijfprijs. Zij kreeg deze onderscheiding
voor haar stuk Skills, volgens het oordeel
van de jury ‘een schreeuw zonder woorden’.
Dankzij de prijs kan Koens deelnemen aan een
schrijfcursus van de Royal Court Theatre in
Londen. Deze prijs wordt gefinancierd door het
Fonds voor de Letteren en het Fonds voor Amateur-
en Podiumkunsten. De publieksprijs ging
naar Daniela Tasca, voor haar stuk Een stadstragedie
dat handelt over een Marokkaans gezin.
De Nobelprijs voor de literatuur ging
dit jaar naar de Oostenrijkse schrijfster Elfriede
Jellinek. Haar werk wordt vertaald door Ria van
Hengel en verschijnt bij Querido.
Cees Nooteboom is opnieuw een buitenlandse
prijs toegevallen, een Italiaanse dit keer. Voor
zijn in 2003 uitgegeven bundel Le porte della
notta (De poort van de nacht), die niet in het
Nederlands verscheen, werd Nooteboom
onderscheiden met de Premio Europeo di
Poesia. Aan deze internationale poëzieprijs is
een bedrag van 10.000 euro verbonden. Yves
Bonnefoy, Mario Luzi en Frederieke Mayröcker
waren eveneens genomineerd.
Opmerkelijk is de bekroning van een uitgeverij.
Serena Libri, die sinds 1997 literaire thrillers uit
Italië in Nederlandse vertaling publiceert, kreeg
van het ministerie van Buitenlandse Zaken te
Rome de Premio per la Diffusione del
Libro Italiano attaverso le Traduzioni
– een onderscheiding voor het verspreiden van
Italiaanse literatuur door vertaling. De prijs
werd in het bijzonder toegekend voor drie
romans: De Moto Guzzi van Skanderberg van
Carmine Abate (vertaald door Aafke van der
Made), Moordkinderen van Diego di Silva
(vertaald door Tom de Keyzer) en De geur van
de nacht van Andrea Camilleri (vertaald door
Etta Maris).
Frans van Dooren ontving recentelijk een aantal
Italiaanse onderscheidingen voor zijn verdiensten
als vertaler, schrijver en spreker betreffende de
Italiaanse literatuur: allereerst de Medaglia
d’oro della Società Dante Alighieri en
vervolgens een benoeming tot Cavaliere
nell’ordine di merito della Republica
Italiana.
Gevraagd: nieuwe deskundige leden
voor de Adviesraad
Het Fonds voor de Letteren heeft tot doel het bevorderen van de
kwaliteit en diversiteit van de Nederlands- en Friestalige letteren
en de literatuur in Nederlandse of Friese vertaling. Het bestuur
laat zich over de toekenning van subsidies adviseren door een
Adviesraad, bestaande uit dertien leden met een brede kennis van
de nationale en internationale letterkunde en deskundigheid op
specifieke onderdelen, waaronder het literair proza (fictie en nonfictie),
de literaire vertaling (op verschillende taalgebieden), poëzie,
drama, jeugdliteratuur en de Friese literatuur. De leden van de
Adviesraad hebben tot taak gemotiveerde adviezen te formuleren
over subsidieaanvragen van schrijvers en vertalers uit Nederland en
Vlaanderen. Tevens adviseert de Adviesraad het bestuur over het
beleid van het Fonds.
Vanwege het aflopen van de zittingstermijn van enkele
adviesraadsleden roept het Fonds kandidaten op die
• inzicht hebben (praktisch
of theoretisch) en deskundig
zijn in het bespreken van
Nederlandstalige fictie
en kandidaten die
• inzicht hebben en deskundig
zijn op het terrein van
literatuur en vertalingen uit
een niet-Europees taalgebied
Ervaring met het adviseren over aanvragen verdient aanbeveling,
maar is niet noodzakelijk. Deskundigheid, visie,
betrokkenheid en het vermogen tot onafhankelijke oordeelsvorming
zijn essentieel.
De aanmeldingen worden beoordeeld door een selectiecommissie,
die het bestuur adviseert over de samenstelling van de Adviesraad.
De selectiecommissie streeft naar een zo evenwichtig mogelijke
samenstelling; daarbij wordt vooral gelet op deskundigheid, bij
voorkeur op verschillend literair gebied. Leden van de Adviesraad
worden benoemd voor een periode van twee jaar, met de mogelijkheid
tot herbenoeming.
Voor de functie geldt een vacatie-regeling, alsmede een voorbereidingstoeslag
en reiskostenvergoeding.
Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met Sylvia
Dornseiffer, directeur van het Fonds voor de Letteren, telefoon
(020) 6235708.
Een sollicitatie kunt u tot 15 januari 2005 richten aan:
Het bestuur van de Stichting Fonds voor de Letteren,
Huddestraat 7, 1018 hb Amsterdam.
20

BERICHTEN
n Symposium Bloemlezingen
van vertaalde poëzie
De themagroep Poëzieanalyse
van de Onderzoeksschool
Literatuurwetenschap heeft
zich voorgenomen op 27 en 28
januari 2005 een symposium te
organiseren rond het thema
bloemlezingen van poëzie in vertaling.
Daarbij gaat de speciale
aandacht uit naar bloemlezingen
van dichters, invloedrijke
bloemlezingen of anthologieën
uit de wereldliteratuur die van
literatuur- of cultuurhistorisch
belang worden geacht. Zwaartepunten
daarbij zijn de gemaakte
selectie, de persoon van de
bloemlezer, de rol van het voorwoord,
de poging tot de canonvorming
door de bloemlezingen
en de invloed van de selectie op
de ontwikkeling van de poëzie
in het algemeen en die van de
bloemlezer in het bijzonder.
Centraal in het symposium
staan de sleutelmomenten en
sleutelfiguren uit de geschiedenis
van het poëzie vertalen in
het Nederlandse taalgebied, met
bijzondere aandacht voor de
verschillen en overeenkomsten
tussen Vlaanderen en Nederland.
Voor meer informatie:
http://www.let.uu.nl/nieuws/
n Subsidies voor Scandinavische
bellettrie
Stichting Leonora Christina
beoogt in het Nederlandse taalgebied
een bredere kennismaking
met de Scandinavische bellettrie
te bevorderen. Zij doet dit door
het subsidiëren van vertalingen
van literaire werken die zonder
subsidie weinig kans maken te
worden uitgegeven.
Het gaat daarbij vooral om vertalingen
van poëzie, toneel,
korte verhalen, essays enz. Voor
subsidie komen werken uit alle
talen van het Scandinavische
cultuurgebied in aanmerking:
Deens, Faeröers, Fins, Noors,
Samisch, IJslands en Zweeds.
De aandacht van de Stichting is
in het bijzonder gericht op te
Gravin Leonora Christina (1621-1698) was
een van de dochters van de Deense koning
Christiaan IV. Zij was belezen en bereisd
en verkeerde aan diverse Europese vorstenhoven.
In haar jonge jaren was zij een
typisch voorbeeld van een universele renaissancemens,
een trotse vrouw, beoefenaarster
van kunsten en wetenschappen.
vertalen werk van vrouwelijke
auteurs, vanwege de in het algemeen
asymmetrische canonisering.
Mede met subsidie van de
Stichting zijn de afgelopen jaren
een aantal interessante uitgaven
tot stand gekomen, zoals de verhalenbundel
Radiator van de
Deen Jan Sonnergaard (1963) in
de reeks Wilde Aardbeien, Tussen
zon en zuiden, tussen noord
en nacht, een bloemlezing uit de
gedichten van de Zweedstalige
Finse dichteres Edith Södergran
(1892-1923) bij Uitgeverij Philip
Elchers, en Het blauwe land, een
bloemlezing uit de poëzie van
de Noor Olav H. Hauge (1908-
1994) bij Uitgeverij Tetralex.
Naast subsidies voor vertaalkosten
verstrekt de Stichting subsidies
voor de kosten van een
voor- of nawoord, de kosten van
kunstwerken en illustraties die
deel uitmaken van een uitgave
en de kosten van muziekschrift
bij liedteksten; maar
ook themanummers van en vertalingen
voor (literaire) tijdschriften.
De Stichting besteedt
speciale aandacht aan subsidiëring
van (her)vertalingen van
Scandinavische klassieken, in
het bijzonder die van vrouwelijke
auteurs.
Aanvragen moeten vóór 15 januari
of 15 september in het bezit
zijn van het bestuur van de
Stichting. Voor aanvraagformulieren
met bijbehorende toelichting
kunt u zich wenden tot:
Stichting Leonora Christina,
mevrouw dr. P. Broomans (secretaris),
Otto Eerelmanstraat 12,
9718 jz Groningen,
e-mail: p.broomans@let.rug.nl
n De Tweede Wereldoorlog als
moreel ijkpunt. Opvoeding,
jeugdliteratuur en beeldvorming
Op de letterfaculteit van de universiteit
van Tilburg wordt op 21
januari een symposium gehouden
onder de titel Dat moet je
gelezen hebben! De literaire
en educatieve canon.
In 2005 is het zestig jaar geleden
dat Nederland werd bevrijd van
de Duitse bezetting. Dat was de
directe aanleiding om te kiezen
voor het overkoepelende thema
van dit symposium: De Tweede
Wereldoorlog als moreel ijkpunt.
Opvoeding, jeugdliteratuur en
historische beeldvorming. Die
drie aspecten appelleren aan de
literaire, historische en morele
verbeelding en daarmee aan een
zeker samenspel tussen historici,
pedagogen en literair geïnteresseerden.
Historici maken het
verleden tot een historisch
referentiekader voor een beter
begrip van het heden. Pedagogen
herkennen in de morele dilemma’s
waar de mensen toen voor
stonden, de morele dilemma’s
waar opvoeders nu voor staan.
En auteurs en critici construeren
en reconstrueren het literaire
beeld van die oorlog samen met
hun morele en historische strekking.
Sprekers op het symposium
zijn ondermeer: Bregje
Boonstra, Mirjam Pressler, Rita
Verschuur en Anne de Vries.
In december 2004 verschijnt een
themanummer van Literatuur
zonder Leeftijd dat gewijd is aan
dit twintigste symposium. In de
symposiumcommissie nemen
onder meer Harry Bekkering
(Radboud Universiteit Nijmegen)
en Helma van Lierop
(Universiteit van Tilburg)
zitting.
Hier vindt u meer informatie:
http://www.uvt.nl/faculteiten/
flw/ijkpunt/
21

a
COLOFON
AGENDA
issn 1389-8086
Het Schrijvershuis verschijnt
4 x per jaar en is
een publicatie van het
Fonds voor de Letteren.
Het wordt kosteloos toegezonden
aan schrijvers,
vertalers, uitgevers en
andere belangstellenden.
Gehele of gedeeltelijke
overname van de inhoud
is toegestaan onder de
uitdrukkelijke voorwaarde
van bronvermelding.
Indien u Het Schrijvershuis
niet rechtstreeks
ontvangt kunt u het
secretariaat verzoeken u
op de verzendlijst te
plaatsen. Uw adresgegevens
worden dan opgenomen
in het bestand
van de Stichting Fonds
voor de Letteren: Ariadne.
Deze gegevens kunnen
gebruikt worden om
u ook op andere wijzen
te informeren over de
activiteiten van het
Fonds voor de Letteren.
Indien u Het Schrijvershuis
niet langer wenst te
ontvangen kunt u dit
uiteraard ook aan het
secretariaat doorgeven.
Stichting Fonds voor de
Letteren
Huddestraat 7
1018 hb Amsterdam
Tel. + 31 (0) 20 6235708
Fax + 31 (0) 20 6388659
e-mail: info@fondsvoor
deletteren.nl
internet: www.fonds
voordeletteren.nl
Redactie: Sylvia Dornseiffer,
Menno Hartman
en Hanneke Marttin
Vormgeving: Nel Punt
Druk: Calff en Meischke
Fonds voor de
Letteren
december
n Besluiten stimuleringsregelingen
en opdrachtenregeling
literaire non-fictie 2004
Besluiten projectwerkbeurzen
vertalers vierde ronde 2004
januari 2005
n 15 januari deadline werkbeurzen
schrijvers eerste ronde
2005
n De deadlines voor de stimuleringsbeurzen
schrijvers en
vertalers en voor de opdrachtenregeling
literaire non-fictie
worden in januari op de website
bekendgemaakt
maart
n 1 maart deadline projectwerkbeurzen
vertalers tweede
ronde 2005
n Besluiten projectwerkbeurzen
vertalers eerste ronde 2005
april
n Besluiten werkbeurzen
schrijvers eerste ronde 2005
juni
n 1 juni deadline projectwerkbeurzen
vertalers derde ronde
n 15 juni deadline werkbeurzen
schrijvers tweede ronde
n Besluiten projectwerkbeurzen
vertalers tweede ronde
2005
n Reisbeurzen kunnen het
hele jaar door worden aangevraagd.
n Aanvraagformulieren en
regelingen met subsidievoorwaarden
kunt u aanvragen bij
het secretariaat van het Fonds
voor de Letteren. Of u kunt
ze downloaden van:
www.fondsvoordeletteren.nl/
aanvraag_formulieren.php3
Voor meer specifieke inlichtingen:
n over het Roland Holst Huis:
Menno Hartman
n over Intercultureel letterenbeleid
en de introductiecahiers:
Ronald Bos
n over subsidieregelingen literaire
vertalingen: Petra
Schoenmaker, Edith van Reeth
en Hanneke Marttin.
n over Bert Schierbeekfonds:
Jan Kamp
n over reis- en verblijfsbeurzen
schrijvers: Marleen Reimer
n over subsidieregelingen oorspronkelijk
werk: Ad Verkuijlen,
Jacques Huiskes en Marleen
Reimer
n over financiële zaken: Nico
de Wit
n over bezwaar en beroep:
Martine Bibo
n over biografieën en overige
literaire non-fictie: Greetje
Heemskerk
n over stimuleringsregeling
literair vertalers en over reisen
verblijfsbeurzen vertalers:
Judith Lavrijssen
n over stimuleringsregeling
schrijvers: Greetje Heemskerk
of Menno Hartman
n over de Nieuwsbrief en de
website: Menno Hartman en
Hanneke Marttin
Schrijvers en vertalers die
een persoonlijk onderhoud
wensen over hun subsidieaanvraag
kunnen een
afspraak maken met de
betrokken adviessecretaris.
Vanzelfsprekend is telefonisch
consult ook altijd
mogelijk. Omgekeerd kunnen
er ook vragen leven bij
het secretariaat. U kunt
daarom op uw beurt uitgenodigd
worden schriftelijk,
telefonisch of mondeling een
nadere toelichting te geven.
Vlaams Fonds voor
de Letteren
Generaal Capiaumontstraat 11
bus 5, 2600 Berchem, België
telefoon +32 (0)3 270 31 61
fax + 32 (0)3 270 31 60
e-mail:
info@fondsvoordeletteren.be
januari 2004
n 15 januari deadline literairemanifestatiesubsidie
voor grote
manifestaties (subsidieaanvraag
hoger dan 12.500,00 euro)
ofwel voor manifestaties in
maart, april, mei en juni 2004
n 15 januari deadline projectbeurzen
voor literaire vertalingen,
ronde 1
februari
n 15 februari deadline werkbeurzen
voor stripauteurs
maart
n 15 maart deadline basis- en
aanvullende subsidies voor
literaire tijdschriften
n 15 maart deadline productiesubsidie
voor uitgevers van
literair werk, ronde 1
april
n 1 april deadline literairemanifestatiesubsidie
voor
manifestaties in juli, augustus
en september 2004
n Reisbeurzen en subsidies
voor auteursbezoeken of vertalingen
uit het Nederlands
kunnen doorlopend worden
aangevraagd.
n Voor specifieke informatie
over de regelingen en de
deadlines:
www.fondsvoordeletteren.be
telefoon: +32 (0)3 270 31 61
22