Wetenschappelijke ondersteuning bij de implementatie van een ...

Wetenschappelijke ondersteuning 

bij de implementatie van een 

typemodule gezinsdiagnostiek in de 

Centra Integrale Gezinszorg 

Eindrapport 

Onderzoeksproject uitgevoerd 

in opdracht van het 

Department Welzijn, Volksgezondheid 

en Gezin van de 

Vlaamse Regering 

Veerle Soyez, Bjoke Baudoncq, Pieter Heye, Eric Broekaert 

(Universiteit Gent, Vakgroep Orthopedagogiek) 

Oktober 2010

Voorwoord 

In dit eindrapport wordt verslag gedaan van een onderzoek naar de implementatie van 

gezinsdiagnostiek in de Centra voor Integrale Gezinszorg in Vlaanderen (CIG). Dit onderzoek werd 

uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Overheid door de vakgroep orthopedagogiek van de 

Universiteit Gent 1 . Parallel werd door de overheid ook een projectsubsidie voorzien voor de CIG, in 

het bijzonder CIG Ten Anker, om de implementatie in de praktijk te realiseren. Het 

implementatieproces en het er aan gekoppeld onderzoek vond plaats in de periode van 15 april 

2009 tot 31 oktober 2010. Professor Dr. Eric Broekaert en Dr. Veerle Soyez traden op als promotoren 

voor het onderzoeksluik; Johan Tuerlinckx had de functie van projectcoördinator vanuit de CIGsector. 

Bij de start van het project werd Bjoke Baudoncq halftijds aangesteld als wetenschappelijk 

medewerkster. Zij nam een brede waaier van taken op zich die van onschatbaar belang geweest zijn 

voor het implementatieproces: naast onderzoekster was zij ook een belangrijke actor in het geheel, 

wat er voor zorgde dat zij niet alleen talrijke opdrachten had (c.q. overleg met verschillende actoren, 

coaching in Ten Anker, aansturen van de vorming, voorbereiding van de interviews), maar ook vanuit 

verschillende posities in het proces betrokken was. Het besluit van Bjoke om begin februari 2010 

afscheid te nemen van het project, betekende dan ook ongetwijfeld een groot verlies. Zij werd op 

deeltijdse basis vervangen door Laura Stevens, die evenwel om persoonlijke redenen ook vroegtijdig 

moest afhaken. In de laatste projectmaand konden de promotoren rekenen op de steun van Pieter 

Heye, die zich op korte tijd ingewerkt heeft in het project en van onschatbare waarde gebleken is bij 

het uitschrijven van het onderzoeksrapport. Dank ook aan Ciska Springael, masterstudente 

orthopedagogiek, die aan het eind van de projectperiode ondersteuning bood bij de 

gegevensverzameling en –verwerking. 

De vele personeelswissels, in combinatie met een langdurige afwezigheid van de projectcoördinator, 

hebben dit project zonder twijfel getekend. Desondanks zijn we van mening dat we goede resultaten 

kunnen voorleggen in dit eindrapport. 

Deze resultaten waren niet mogelijk geweest zonder de intense medewerking van verschillende 

actoren binnen de sector. We houden er aan eerst en vooral een woord van dank te richten naar de 

CIG directies, die - ondanks de onduidelijkheid over de definitieve doelstelling van de module 

gezinsdiagnostiek - toch de ruimte geboden hebben om de implementatie van gezinsdiagnostiek van 

start te laten gaan. In het bijzonder danken we De Heer André Gielis van CIG De Merode, die als 

voorzitter van het directiecomité een belangrijke rol heeft opgenomen in het overleg tussen de 

sector en de onderzoeksploeg. Uitdrukkelijke dank gaat ook uit naar Mevrouw Isabelle Dekeyser en 

de Raad van Bestuur van CIG Ten Anker, die enthousiast waren om de pilootfase in ‘hun’ CIG te laten 

van start gaan. Ook Evelyne De Poorter, die bereid was om de functie van projectcoördinator ad 

interim op te nemen en Johan Tuerlinckx, die op zijn eigen enthousiaste manier gepoogd heeft 

1 Overeenkomst van 8 april 2008, aangevuld met een addendum op 1 februari 2010

Voorwoord 

gezinsdiagnostiek een plaats te geven binnen de sector, zijn we veel dank verschuldigd. Verder 

drukken we onze appreciatie uit voor alle personeelsleden van de CIG, die van het 

implementatieproces een feit maakten en bovendien bereid waren om hierover met ons in dialoog 

te gaan. Een speciaal woord van dank gaat uit naar de stafmedewerkers (Joke, Veronique en Wouter 

van CIG Ten Anker, Annick en Renilde van CIG De Merode, Ann van CIG Huis Ter Leye, Evelyne van 

CIG Tamar, Françoise en Laurent van CIG Vogelzang). Zij hebben, elk op hun manier en binnen hun 

specifieke context, de mogelijkheden voor de implementatie van gezinsdiagnostiek binnen de CIG 

verkend en uitgetest, bovenop hun reeds drukke takenpakket. Het einde van het onderzoeksproject 

betekent geenszins het einde van gezinsdiagnostiek in de CIG: het implementatieproces loopt ook na 

afronding van het onderzoeksproject (dd. september 2010) verder. Ook in de toekomst blijft het een 

uitdaging om de (resultaten van) gezinsdiagnostiek terug te koppelen en te integreren in de integrale 

begeleiding die de CIG aanbieden. 

Tot slot ook onze uitdrukkelijke dank aan de verschillende gezinnen, die ons onmisbare informatie 

bezorgd hebben over hun ervaringen met gezinsdiagnostiek. Voor alles hopen we dat 

gezinsdiagnostiek nu en in de toekomst van betekenis kan zijn voor deze gezinnen. 

Het onderzoek werd opgevolgd door een stuurgroep, die werd voorgezeten door Prof. Bea van den 

Bergh, verbonden aan het Kenniscentrum van het Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. 

De samenstelling van deze stuurgroep is opgenomen in Bijlage I van dit rapport. Wij wensen de 

verschillende leden van de stuurgroep te danken voor de geleverde feedback en de verrijkende 

suggesties bij de presentatie van de vorderingen van het project. 

Eric Broekaert en Veerle Soyez 

Promotoren 

Oktober 2010 

3

Inhoudstafel 

VOORWOORD 2 

INHOUDSTAFEL 4 

LIJST GEBRUIKTE AFKORTINGEN 8 

FIGUREN EN TABELLEN 9 

Figuren 9 

Tabellen 9 

OVERZICHT BIJLAGEN 10 

HOOFDSTUK 1: INLEIDING EN ACHTERGRONDEN 11 

Algemene inleiding 11 

Contextualisering 11 

De Centra Integrale Gezinszorg: een situering 11 

Een nieuw accent 12 

Een (type)module gezinsdiagnostiek 13 

Uitgangspunten 13 

Verloop van het project en procedure 14 

Ontwikkelingstraject en eerste fase implementatietraject 16 

Situatie bij de start van het project: bevraging van de CIG 16 

De ontwikkeling van een theoretisch voorstel 18 

Situatie bij de start van de implementatie: bevraging van de individuele CIG-medewerkers 20 

Een aantal reflecties 21 

Gezinsdiagnostiek in de CIG: een nieuw accent maar met behoud van identiteit 21 

De ontwikkeling van een theoretisch model is slechts één stap 23 

Structuur van het rapport 23 

HOOFDSTUK 2: DOELSTELLINGEN EN OPZET VAN HET ONDERZOEK 25 

Onderzoeksopdracht 25 

Doel van het onderzoek 25 

Onderzoeksvragen 26 

Onderzoeksopzet en methode 26 

Keuze en toelichting onderzoeksmethode 26 

Fasering van het onderzoek 28 

Opvolging door de stuurgroep 31

Inhoudstafel 

HOOFDSTUK 3: OPLEIDING EN VORMING 33 

Inleiding 33 

Methodologie 33 

Procedure 33 

Gegevensverzameling 34 

Documentanalyses en logboekverslagen 34 

Evaluatieformulier 34 

Algemene informatieverspreiding en bekendmaking (luik 1) 35 

Bekendmaking en informatieverspreiding over gezinsdiagnostiek in alle CIG: elektronische nieuwsbrieven 35 

Forum gezinsdiagnostiek 36 

Bekendmaking: eerste kennismaking met gezinsdiagnostiek binnen CIG Ten Anker 38 

Opleidingspakket (luik 2) 38 

Deelmodule I: Basismodule 41 

Inleiding 41 

Inhoud vorming 41 

Evaluatie 42 

Deelmodule 2: Verdiepingsmodule 47 

Inleiding 47 

Vorming hechting en emotionele beschikbaarheid 48 

Vorming observatie 52 

Vorming werken met genogrammen en kernkwadranten 54 

Vorming “Een taal erbij – teamoverleg in beeld” 56 

Algemene conclusie 57 

Deelmodule 3: Verdiepingsmodule 2 60 

Supervisie en intervisie (luik 3) 61 

Inleiding 61 

Verloop en evaluatie 62 

Afrondende reflecties 63 

HOOFDSTUK 4: INHOUDELIJKE EN PROCESMATIGE OPVOLGING VAN DE IMPLEMENTATIE IN 

CIG TEN ANKER 65 

Inleiding 65 


Procedure 66 


Verslagen 67 

Logboek 68 

Registratieformulier 68 

Diepte-interviews 68 

Gegevensanalyse 69 

Resultaten 69 

Sectorale context 69 

Implementatie in de pilootvoorziening CIG Ten Anker 73 

Beknopte schets van de organisatie 73 

Uitgangspositie en start van het implementatieproces 73 

Verloop van het implementatieproces 74 

5

6 Eindrapport implementatie gezinsdiagnostiek CIG 


HOOFDSTUK 5: OPVOLGING VAN DE IMPLEMENTATIE IN DE OVERIGE CIG 89 

Inleiding 89 

Resultaten 90 

Algemene bevindingen 90 

Bevindingen per CIG 91 

CIG De Merode 91 

CIG Huis Ter Leye 96 

CIG Tamar 100 

CIG Vogelzang 104 

Moeilijkheden en knelpunten in de verschillende CIG 108 

Knelpunten op niveau van de organisatie 108 

Knelpunten op niveau van het personeel 109 

Knelpunten op inhoudelijk niveau 111 

Knelpunten op niveau van de gezinnen 112 


Inhoudelijke reflecties 114 

Methodologische reflecties 118 

HOOFDSTUK 6: ERVARINGEN VAN GEZINNEN 119 

Inleiding 119 


Procedure 119 

Onderzoeksgroep 119 


Diepte-interviews 120 

Gegevensanalyse 120 

Resultaten 120 

Beschrijving van de onderzoeksgroep 120 

Ervaringen van de gezinnen 122 

Algemene ervaringen met gezinsdiagnostiek 122 

Ervaringen met specifieke onderdelen uit de module gezinsdiagnostiek 124 


Inhoudelijke reflecties 127 

Methodologische reflecties 127

Inhoudstafel 

HOOFDSTUK 7: CONCLUSIES EN DISCUSSIE 129 

Inleiding 129 

Antwoorden op de onderzoeksvragen 129 

Doelstelling 1: Onderzoeksvragen 1 tot en met 3 129 

Doelstelling 2 (Onderzoeksvragen 4 en 5) 134 

Doelstelling 3 (onderzoeksvraag 6) 135 

Discussiepunten 136 

Indicatoren voor gezinsdiagnostiek 136 

Een typemodule gezinsdiagnostiek binnen de toegangspoort IJH? 139 

Beperkingen van dit onderzoek en aanbevelingen voor verder onderzoek 139 

Aanbevelingen voor de praktijk 140 

Op niveau van het beleid 140 

Op niveau van de sector 141 

Op het niveau van de individuele CIG 142 

REFERENTIES 145 

BIJLAGEN 151 

Bijlage I: Stuurgroepsamenstelling 152 

Bijlage II: Evaluatieformulier 153 

Bijlage III: Voorbeeld nieuwsbrief 155 

Bijlage IV: Inhoudstafel vormingsmap 158 

Bijlage V: Werkdocument supervisie 160 

Bijlage VI: Nota gezinsdiagnostiek 14 september 2010 160 

Bijlage VII: Implementatieplan Ten Anker 168 

Bijlage VIII: Draaiboek ter ondersteuning van de implementatie 178 

Bijlage IX: Topiclijst interviews medewerkers 279 

Bijlage X: Topiclijst interviews gezinnen 280 

7

CIG Centra Integrale Gezinszorg 

EAS Emotional Availability Scales 

FACE Facilitating Adjustment of Cognitions and Emotions 

FRT Familie Relatie Test 

GD Gezinsdiagnostiek 

GEST Gezinssysteemtest 

IJH Integrale Jeugdhulp 

NGT Nijmeegse Gezinsrelatietest 

NOSI Nijmeegse Ouderlijke Stress Index 

NVOS Nijmeegse Vragenlijst voor de OpvoedingsSituatie 

NWK Nationaal Werk voor Kinderwelzijn 

SSL-D Sociale Steunlijst Discrepanties 

SSL-I Sociale Steunlijst Interacties 

VIB Video-Interactiebegeleiding 

VHT Video-Home Training 

VTE Voltijds Equivalenten 

Lijst gebruikte a kortingen

Figuren 

Figuur 3.1 Homepagina forum gezinsdiagnostiek 

Figuur 4.1 Aspecten implementatieproces 

Tabellen 

Tabel 2.1 Planning bij de start van het project 

Tabel 2.2 Taakverdeling projectcoördinator – onderzoeksgroep 

Tabel 2.3 Aangepaste planning 

Figuren en tabellen 

Tabel 3.1 Overzicht nieuwsbrieven 

Tabel 3.2 Overzicht aanbod opleiding gezinsdiagnostiek 

Tabel 3.3 Evaluatie deelmodule I door de medewerkers van Ten Anker 

Tabel 3.4 Evaluatie deelmodule I door de medewerkers van Huis Ter Leye 

Tabel 3.5 Evaluatie deelmodule I door de medewerkers van De Merode 

Tabel 3.6 Evaluatie deelmodule I door de medewerkers van Tamar 

Tabel 3.7 Evaluatie deelmodule I door de medewerkers van Vogelzang 

Tabel 3.8 Overzicht intervisiebijeenkomsten hechting en emotionele beschikbaarheid 

Tabel 3.9 Evaluatie verdiepingsmodule I – hechting en emotionele beschikbaarheid dag 1 

Tabel 3.10 Evaluatie verdiepingsmodule I – hechting en emotionele beschikbaarheid dag 2 

Tabel 3.11 Evaluatie verdiepingsmodule I – observeren 

Tabel 3.12 Overzicht supervisiebijeenkomsten 

Tabel 4.1 Overzicht implementatiestrategieën en ervaren knelpunten 

Tabel 5.1 Positieve elementen en aandachtpunten bij de implementatie in de verschillende 

CIG 

Tabel 6.1 Overzicht geïnterviewde gezinnen 

Tabel 7.1 Hoofdgroepen en voorbeelden subgroepen op AS-D (Gezin en opvoeding) van de 

CAP-J (versie 2.0) 

Tabel 7.2 Mogelijk profiel voor een ‘gezinsdiagnosticus’ binnen de CIG

Bijlage I Stuurgroepsamenstelling 

Bijlage II Voorbeeld evaluatieformulier 

Bijlage III Voorbeeld nieuwsbrief 

Bijlage IV Inhoudstafel vormingsmap 

Bijlage V Werkdocument uitbouw supervisie 

Bijlage VI Nota gezinsdiagnostiek 14 september 2010 

Bijlage VII Implementatieplan Ten Anker 

Bijlage VIII Draaiboek ter ondersteuning van de implementatie 

Bijlage IX Topiclijst interviews medewerkers 

Bijlage X Topiclijst interviews gezinnen 

Overzicht bijlagen

Algemene inleiding 

Hoofdstuk 1 

Inleiding en achtergronden 

Voorliggend onderzoeksproject naar de implementatie van de module gezinsdiagnostiek binnen de 

CIG kan niet los gezien worden van twee eerdere projectperiodes, die eveneens gefinancierd werden 

door het Kenniscentrum Volksgezondheid, Gezin en Welzijn. Globaal gesproken kan er onderscheid 

gemaakt worden tussen een ontwikkelingstraject en een daaropvolgend implementatietraject. 

Gedurende de eerste projectperiode (december 2007 – september 2008; ontwikkelingstraject) werd 

een theoretische conceptmodule voor gezinsdiagnostiek uitgewerkt. Daarna ging de eerste fase van 

het implementatietraject van start: in de periode tussen januari 2009 en april 2009 werd de 

implementatie van de module gezinsdiagnostiek voorbereid. Sinds eind april 2009 is de 

implementatie effectief van start gegaan. Het is dit implementatieproces dat besproken wordt in het 

huidige onderzoeksrapport. Hoewel het buiten het bestek valt van dit rapport om voorgaande 

projectfases uitgebreid te beschrijven, geven we in volgende paragrafen wel een kort overzicht van 

het verloop van deze fases. De tekst is een bewerking van een artikel dat recent verscheen in het 

Handboek Integrale Jeugdhulp (Soyez et al., 2010). Voor een meer uitgebreide beschrijving verwijzen 

we naar de eerder gepubliceerde eindrapporten (Verstichele et al., 2008; Soyez et al., 2009). 

Contextualisering 

De Centra Integrale Gezinszorg: een situering 

De kleinste sector binnen de Integrale Jeugdhulp (IJH) is deze van de Centra voor Integrale 

Gezinszorg (CIG): op dit ogenblik zijn er zes CIG in Vlaanderen; de uitbouw van een 7 de centrum is 

gepland. Een CIG biedt mobiele, residentiële of semi-residentiële begeleiding aan (aanstaande) 

ouders en hun kinderen. Het gaat om gezinnen “waarvan het gezinsfunctioneren zo diepgaand 

problematisch is geworden dat gezinsdesintegratie een werkelijke dreiging vormt” (Besluit van de 

Vlaamse Regering, Belgisch Staatsblad, 1997). 

De CIG zijn gegroeid uit de vroegere ‘Tehuizen voor moeders’. Toen eind jaren ’60 – begin jaren ’70 

de eerste drie ‘Tehuizen voor ongehuwde moeders’ ontstonden, was de maatschappelijke context 

uiteraard nog totaal verschillend van de huidige: minderjarige meisjes (destijds tot 21 jaar) werden 

verwezen door de jeugdrechter, door het jeugdbeschermingcomité of werden opgenomen op vraag 

van de ouders. Vrij snel, en zeker vanaf het midden van de jaren zeventig, werden onder impuls van 

het toenmalige NWK (Nationaal Werk voor Kinderwelzijn) ook meerderjarige vrouwen opgenomen 

en sprak men over ‘Tehuizen voor moeders’ (Centra Integrale Gezinszorg, 2007).


De basisdoelstelling van deze ‘Tehuizen voor moeders’ was hulp bieden aan zwangere vrouwen en 

alleenstaande moeders in probleemsituaties, zodat een zo optimaal mogelijk leefklimaat voor hun 

kind(eren) kon gecreëerd of gehandhaafd worden. Anders dan bijvoorbeeld in de 

vrouwenopvangcentra en de vluchthuizen, waar de positie van de vrouw zelf een centrale plaats 

inneemt, stonden in de ‘Tehuizen voor moeders’ van begin af aan zowel de begeleiding van de 

vrouw als (toekomstige) moeder, als het perspectief van het (ongeboren) kind centraal. Toen in 1997 

de Centra Integrale Gezinszorg een erkenning kregen, werd deze missie nog verder gespecifieerd: de 

CIG stellen zich de doelstelling de begeleiding te richten op de zorg voor de ouders in functie van de 

zorg voor de komende generatie. Dit impliceert dat de focus niet uitsluitend gericht is op moeders, 

maar dat ook vaders bij de begeleiding betrokken kunnen worden of zelfs mee opgenomen worden. 

Een nieuw accent 

Doordat de CIG intergenerationele zorg aan gezinnen centraal stellen in hun werking, nemen ze ook 

een unieke positie in in het hulpverleningslandschap: de CIG werken meer dan om het even welke 

hulpverleningsorganisatie met het gezinssysteem als ‘cliënt’. Deze zorg is evenwel niet voor de hand 

liggend: gezinnen die in begeleiding zijn in de CIG hebben meestal af te rekenen met problemen op 

veel verschillende levensgebieden, waarbij de problemen elkaar kunnen versterken (Van der Steege, 

2010). Ondersteuning is daarom doorgaans nodig voor meerdere gezinstaken zoals bvb. de 

opvoeding van de kinderen, het individuele welzijn van de gezinsleden, het vormgeven van de 

partnerrelatie, het verwerven en onderhouden van een maatschappelijke positie, financiële zaken 

en het voeren van de huishouding. De CIG beogen daarom integrale zorg aan te bieden op deze 

verschillende domeinen. Deze zorg kan vorm krijgen in verschillende modules IJH: naast een 

‘crisismodule’, wordt het aanbod opgesplitst in een module ‘begeleiding’ of ‘behandeling’. Gezinnen 

kunnen, indien nodig, naadloos overschakelen van de ene module naar de andere. 

De CIG nemen niet alleen een unieke plaats in in het hulpverleningslandschap in het algemeen. Ook 

specifiek binnen de IJH zijn ze als organisatie in zekere zin bijzonder: immers, niet de volledige 

doelgroep van een CIG kan onder IJH onder gebracht worden, aangezien er ook regelmatig 

begeleiding geboden wordt aan zwangere meerderjarige moeders. Noch de meerderjarige moeder 

noch het ongeboren kind is in dit geval cliënt binnen Integrale Jeugdhulp op het ogenblik dat de 

hulpverlening van start gaat. Dit impliceert dat een deel van de begeleidingen minstens tijdelijk niet 

onder de wetgeving van IJH valt, wat uiteraard ook (praktische) implicaties heeft voor de organisatie 

als geheel. 

Het is mede vanuit deze bijzondere positie van de CIG dat het kabinet voor Welzijn, Volksgezondheid 

en Gezin in december 2006 de opdracht gaf een conceptnota ‘gezinsdiagnostiek’ uit te werken. Vijf 

van de zes CIG stapten mee in het project. Het was de bedoeling om, naast de bestaande modules, 

op termijn een bijkomende (type)module gezinsdiagnostiek te ontwikkelen en te implementeren in 

de verschillende CIG. Deze module zou de centra de mogelijkheid moeten bieden om diagnostiek 

met betrekking tot het gezinsfunctioneren aan te leveren. Op 24 april 2007 werd een eerste versie 

van de conceptnota aan het kabinet overhandigd (Centra Integrale Gezinszorg, 2007). Enkele 

maanden later werden twee halftijds CIG-medewerkers vrijgesteld om de module inhoudelijk vorm 

te geven. Aansluitend hierbij kreeg de vakgroep Orthopedagogiek van de Universiteit Gent – in 

samenwerking met het Testpracticum van de Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen


van de Universiteit Gent en het Centrum voor Migratie en Integratie Studies van de Universiteit 

Antwerpen – de opdracht dit project wetenschappelijk te ondersteunen. Gedurende de periode 

december 2007 - september 2008 werd een eerste theoretisch model ontwikkeld. Op sectoraal 

niveau startte na deze periode gestructureerd overleg tussen de sector en het departement Welzijn, 

Volksgezondheid en Gezin in het kader van de ontwikkeling van een voorstel van decreet waarin 

onder andere de nieuwe gezinsdiagnostische opdracht als bijkomende opdracht voor de diverse 

centra zou worden ingeschreven. 

Sinds januari 2009 werd van start gegaan met een implementatiefase. In volgende paragrafen 

belichten we het ontwikkelings- en (het eerste deel van het) implementatietraject. 

Een (type)module gezinsdiagnostiek 

Uitgangspunten 

Diagnostiek en indicatiestelling zijn belangrijke begrippen in de welzijnssector in het algemeen en in 

de professionele hulpverlening aan kinderen, jongeren en volwassenen in het bijzonder. Meer dan 

ooit worden beide beschouwd als essentiële stappen die de toegang én de toeleiding van cliënten 

naar de hulpverlening sturen. Vaak wordt hierbij ook verwezen naar het ‘professionaliseren’ van de 

zorg. Het is evenwel belangrijk bij dit alles te onderstrepen dat deze stappen niet op zichzelf staan, 

maar deel uitmaken van een omvangrijk proces van oordelen, wikken, wegen en beslissen met als 

uiteindelijk doel de hulpvraag zo adequaat mogelijk te beantwoorden. De Bruyn (2001, in: De Bruyn, 

Ruijssenaars, Pameijer en Van Aarle (2003)) spreekt in dit geval over ‘diagnostische besluitvorming’ 

binnen de diagnostische cyclus; ook Prins en Pameijer (2000) benadrukken het stapsgewijze karakter 

van diagnostiek. Zij spreken van “een besluitvormingsproces waarbij de diagnosticus psychische 

problemen onderkent, analyseert, zoekt naar mogelijke verklaringen voor die problemen en – in het 

verlengde daarvan – oplossingen adviseert”. Beide auteurs verwijzen in essentie naar de door Van 

Strien (1984) ontwikkelde regulatieve cyclus (probleemstelling, diagnose, plan, ingreep en evaluatie). 

Het is met andere woorden belangrijk dat de geformuleerde oplossingen of aanbevelingen maximaal 

aansluiten bij de ondersteuningsnoden, zoals die door de rechtstreeks betrokkene(n) en hun context 

ervaren worden. Men spreekt ook wel over ‘handelingsgerichte diagnostiek’ (Pameijer & Van 

Beukering, 2004). Volgens Celestin-Westreich & Celestin (2010) kenmerkt dergelijke 

handelingsgerichte diagnostiek zich door drie pijlers: het probleemoplossende, handelende oogmerk 

(doen), de hypothesetoetsende aard van het denkwerk dat hiermee gepaard gaat (denken) en de 

gevoelsregulerende relationele dynamiek die de interacties met het kind en het gezin vergen 

(voelen). De nauwe aansluiting bij het opvoedkundig handelen, waarbij enerzijds een goede kennis 

verondersteld wordt van de pedagogische driehoek of het cliëntsysteem (kind; opvoeder; 

opvoedingssituatie én de interacties tussen opvoeder en cliënt) (Baartman, Van der Leij & Stolk, 

2001; Vanderplasschen & Schittekatte, 2006) en waarbij anderzijds alle betrokkenen als actoren 

gezien worden, is eigen aan de (ortho)pedagogische diagnostiek. Pedagogen beschouwen de 

psychologische diagnostiek (of psychodiagnostiek) doorgaans als te eenzijdig op het kind gericht. Het 

is precies door het in relatie treden met de cliënt dat pedagogische diagnostiek tot stand kan komen 

(Van Strien, 1984). Het doel van de orthopedagogische diagnostiek verschilt dan ook fundamenteel 

van deze van de psychodiagnostiek: orthopedagogische diagnostiek staat steeds in dienst van een te 

nemen beslissing omtrent behandeling (Baartman, van der Ley & Stolk, 2001). 

13


Bij de ontwikkeling van een module gezinsdiagnostiek voor de CIG werd van bij de start een 

expliciete keuze gemaakt voor deze (ortho)pedagogische handelingsgerichte diagnostiek. Dit sloot 

sterk aan bij de wens van de CIG zelf: zij gaven aan ook in de module gezinsdiagnostiek aansluiting te 

willen vinden bij hun oorspronkelijke missie. In de conceptnota (p.2) werd daarbij benadrukt dat de 

objectieve kijk van gezinsdiagnostiek niet in die mate “objectiverend mag worden dat ze plaats 

inneemt van een geëngageerde hulpverlening die geïnspireerd wordt door de waarden van het 

gezin”. Een exclusief empirische (Vandenberghe, 2008) aanpak werd met andere woorden op 

voorhand reeds als niet-wenselijk bestempeld werd. Deze stellingname vooronderstelde dat 

gezinsdiagnostiek in de eerste plaats gezien werd als een nieuw accent binnen de werking, maar 

geenszins de identiteit (integrale hulpverlening) in het gedrang mocht brengen. Bovendien werd 

hierbij ook benadrukt dat een module gezinsdiagnostiek sterk gericht moest zijn op het gezin als 

opvoedingsmilieu in al zijn facetten, en dus gericht moest zijn op zowel de kinderen, hun ouder(s) en 

de interacties tussen beiden. Met voorgaande bedenkingen in het achterhoofd werd vrij snel na 

aanvang van het project, op basis van verschillende bronnen (o.a. Prins en Pameijer, 2000; De Fever, 

Hellinckx, Grietens, 2001; De Bruyn et al., 2003), een werkdefinitie voor ‘gezinsdiagnostiek’ 

opgesteld, die de uitbouw van de module mee moest sturen: “Gezinsdiagnostiek is het 

besluitvormingsproces waarbij op wetenschappelijk verantwoorde wijze informatie verzameld wordt, 

met de bedoeling om: 

(1) inzicht te verkrijgen in de verschillende factoren die samenhangen met gezins- en/of 

opvoedingsproblemen (c.q. problematische opvoedingssituatie) die door de 

verschillende gezinsleden worden gesignaleerd, en 

(2) te achterhalen hoe deze problemen in het gezin/opvoeding kunnen worden beïnvloed 

om het probleem te verminderen of te elimineren zodat een positief opvoeden 

mogelijk wordt.” 

Verloop van het project en procedure 

Het project kan in twee grote fases opgesplitst worden: een ontwikkelingstraject en een 

implementatietraject. 

De ontwikkeling van het eerste theoretisch model voor de typemodule ‘gezinsdiagnostiek’ kwam tot 

stand na grondig en veelvuldig overleg tussen de onderzoeksploeg en sector van de CIG. Het 

ontwikkelingstraject (december 2007-september 2008) verliep gefaseerd. Tijdens de eerste en 

tweede fase van dit traject werden ongeveer op tweewekelijkse basis overlegmomenten gepland 

tussen de CIG medewerkers en de onderzoeksploeg en vond regelmatig een terugkoppeling plaats 

naar de CIG-directies. 

De eerste projectfase (inventarisatiefase) was tweevoudig: op basis van een literatuurstudie werd 

een overzicht gemaakt van bestaande wetenschappelijk onderbouwde, bruikbare 

gezinsdiagnostische instrumenten die ingezet konden worden in een typemodule gezinsdiagnostiek. 

Daarnaast werden tussen eind januari en eind februari 2008 door de onderzoeker – telkens in 

aanwezigheid van één van de projectmedewerkers uit de CIG - verschillende gesprekken gevoerd 

met directie en stafleden van alle betrokken CIG. De bedoeling was zicht te krijgen op de huidige 

situatie in de CIG (o.a. reeds gehanteerde instrumenten), maar ook op de visie en verwachtingen ten 

overstaan van gezinsdiagnostiek. De interviews werden gestuurd door een semi-gestructureerde 

topiclijst. Thema’s die aan bod kwamen bij de interviews waren: voorstelling van de dienst, verwijs-


en doorverwijsbeleid, bereikte doelgroep, overzicht begeleidingstraject, visie, en module 

gezinsdiagnostiek. 

De tweede fase van het project ging van start met een ‘denkdag’. Op deze dag waren vanuit elk CIG 

de directie en minstens één staflid aanwezig. Het doel van deze dag was drieledig. Naast een 

terugkoppeling van de bevindingen uit de eerste onderzoeksfase naar de centra, wilden de 

onderzoekers de ontwikkeling van een mogelijk theoretisch kader voor de module gezinsdiagnostiek 

(c.q. eerste voorstel typemodule en de plaats ervan binnen de huidige CIG-werking) toetsen aan het 

werkveld. Tot slot was het de bedoeling dat medewerkers uit het werkveld, aan de hand van een 

casus, konden kennismaken met een aantal mogelijk bruikbare instrumenten voor gezinsdiagnostiek. 

In navolging van deze denkdag werd de typemodule gezinsdiagnostiek verder uitgewerkt – hierbij 

gestuurd door de bestaande Conceptnota Gezinsdiagnostiek (CIG, 2007) – en een inhoudelijk 

draaiboek ontwikkeld. 

In een derde fase werden richtlijnen ontwikkeld voor het gezinsdiagnostisch proces. Hiertoe werd 

een kleinschalig pilootonderzoek (juli-augustus 2007) uitgevoerd bij 5 gezinnen met het draaiboek 

als uitgangspunt. In elk CIG werd één gezin bij het onderzoek betrokken. De gezinnen werden na 

afloop van deze pilootfase bevraagd, ten einde ook hun ervaringen bij het verder verloop van het 

project te kunnen betrekken. 

De vierde fase ten slotte betrof het ontwikkelen van richtlijnen om de implementatie op beperkte 

schaal in de CIG na te gaan. Hiertoe werd, opnieuw in nauwe samenwerking met de CIG, een 

organisatorisch draaiboek opgesteld waarin een theoretisch en hypothetisch model wordt 

voorgesteld dat de noden voor de CIG, wat betreft infrastructuur, personeel en vorming, weergeeft. 

Daarnaast werd in dit organisatorisch draaiboek een beperkt deontologisch kader opgenomen 

waarin de typemodule gezinsdiagnostiek kan gekaderd worden. Tot slot werd in deze fase ook een 

voorstel voor een vormingsmodule voor medewerkers van de CIG opgenomen. 

In aansluiting bij het ontwikkelingstraject werd vanaf januari 2009 van start gegaan met een 

implementatietraject. Het zwaartepunt van dit traject lag in één CIG (Ten Anker); beoogd werd om 

op basis van de ervaringen binnen dit CIG ook de implementatie in de overige CIG mee vorm te 

geven. Ook nu werd gefaseerd tewerk gegaan. De eerste fase van het implementatietraject was 

verkennend van aard: tussen januari en april werd een dossierstudie uitgevoerd, ten einde na te 

gaan of het ontwikkelde model voor gezinsdiagnostiek bruikbaar was voor alle gezinnen die tot op 

heden begeleid worden in de CIG. Daarnaast werd in deze fase ook de eigenlijke implementatie 

(tweede fase) voorbereid: alle individuele medewerkers werden schriftelijk bevraagd over hun 

verwachtingen met betrekking tot de implementatie in het algemeen en hun vormingsnoden in het 

bijzonder. In totaal werden 64 vragenlijsten ingevuld terugbezorgd aan de onderzoeksploeg. 

Ongeveer 1/3 van de vragenlijsten werd ingevuld door personeelsleden van CIG Ten Anker (N= 23). 

Daarnaast vulden respectievelijk 15, 11 en 9 personeelsleden van CIG Huis Ter Leye, CIG De Merode 

en CIG Tamar de vragenlijst in. Het kleinste aantal vragenlijsten (N= 6) ontvingen we vanuit CIG 

Vogelzang. De verdeling van het aantal ontvangen vragenlijsten over de verschillende CIG komt 

overeen met de reële totale personeelsbezetting (zie bevraging CIG; Verstichele, Soyez, 

Vandesompele, Broekaert, Quinet & Tuerlinckx, 2008). Aansluitend bij deze bevraging werd een 

vormingsprogramma uitgewerkt. Vanaf mei 2009 ging de implementatie effectief van start. Het 

verloop van deze tweede fase in het implementatietraject zal in dit onderzoeksrapport gedetailleerd 

besproken worden. 

15


Ontwikkelingstraject en eerste fase implementatietraject 

Situatie bij de start van het project: bevraging van de CIG 

In dit deel staan we kort stil bij de uitgangssituatie: we geven hier een selectie weer van de visie en 

verwachtingen die in de verschillende CIG leven bij de start van het project. Deze beeldvorming is 

gebaseerd op de gesprekken die gevoerd werden met verschillende CIG-medewerkers in de eerste 

projectfase (voor een volledig overzicht: zie Verstichele et al., 2008). 

Meerwaarde 

Algemeen kan gesteld worden dat de verschillende CIG van bij de start van het ontwikkelingstraject 

een duidelijke meerwaarde zien in de uitbouw van een module gezinsdiagnostiek. Deze meerwaarde 

situeren ze op een viertal vlakken. 

Ten eerste wordt verwacht dat door gezinsdiagnostiek er meer structuur en systematiek tijdens de 

observatieperiode aanwezig zal zijn. Uniformiteit, duidelijkheid van aanpak en benadering lijken 

hierin een bijkomend argument. Op die manier kan de observatie een meer systematisch en 

objectiverend karakter krijgen. 

“We vinden dit zinvol. We hopen dat het wat meer gesystematiseerd wordt. Ik heb wel mijn 

ideeën vanuit mijn opleiding, maar er zou wat meer structuur moeten zijn. Met 

gezinsdiagnostiek zou dit voor iedereen meer hetzelfde en duidelijker zijn.” 

Aansluitend hierbij wordt ook opgemerkt dat een module gezinsdiagnostiek ertoe kan bijdragen dat 

de observatieperiode doelgerichter zal verlopen. Onrechtstreeks wordt hiermee ook verwezen naar 

een meer effectieve aanpak. 

“Het kan een meerwaarde zijn in die zin dat wat we nu al doen, we gerichter zullen doen. Nu 

gebeurt het wellicht nog te traag of te veel in vermenging met begeleiding. Maar het gerichter 

bezig zijn, het tempo wat verhogen en het juister kijken kan een meerwaarde zijn.” 

In de derde plaats geven de CIG aan dat het gebruik van methodieken en/of (diagnostische) 

instrumenten meer diepgang kan bieden. CIG-medewerkers ervaren een duidelijke nood aan meer 

hulpmiddelen om tijdens de eerste fase van de behandeling snel een duidelijker zicht op de situatie 

te krijgen. Hierbij wordt een duidelijk verschil gemaakt tussen gezinnen met (zeer) jonge kinderen en 

gezinnen met tieners. 

“... Dat er een stuk werk verricht zal worden dat ons meer diepgang en een bredere kijk kan 

geven binnen de eerste opnameperiode van observatie. Het zal ons een eerste input geven die 

we zelf niet kunnen waarmaken omdat we daar nu geen tijd voor hebben.” 

Ten slotte vinden de CIG het belangrijk dat een module gezinsdiagnostiek een geobjectiveerde 

beeldvorming biedt. Er wordt aangegeven dat een goede probleemverkenning en ‘juist’ kijken een


meerwaarde kan betekenen en dat gezinsdiagnostiek een tegengewicht kan vormen voor intuïtief 

werken. 

“Of ook rond de hechting van kinderen. Je voelt je niet altijd bevoegd genoeg om te 

zeggen of het nu goed is of niet. We hebben geen criteria waar we ons kunnen op 

baseren. Je voelt dat intuïtief wel aan, maar je hebt geen criteria.” 

Bezorgdheden 

Ondanks het feit dat de uitbouw van een module gezinsdiagnostiek algemeen als een meerwaarde 

beschouwd wordt, zijn er toch ook enkele bedenkingen. Twee CIG drukken expliciet hun 

bezorgdheid uit over het feit dat diagnostiek categoriserend en determinerend kan werken. 

“We willen dat het mensen en het gezin niet stigmatiseert, maar dat het het gezin in het 

geheel bekijkt. We willen dat het geen instrument wordt dat een persoon beperkingen geeft 

en er een ‘geval’ van maakt.” 

De vrees bestaat dat de begeleiding hierdoor zijn dynamiek zal verliezen: een diagnose kan 

verlammend werken, waardoor het perspectief op verandering en actie verloren gaat. 

“Het is wel een bezorgdheid dat alles in vakjes zal gestoken worden. Er mag niet uit het oog 

verloren worden dat we streven naar verandering, dat veranderingsprocessen zichtbaar 

moeten worden, eerder dan statische gegevens die mogelijks actie verlammen. Ik ben 

bezorgd dat diagnostiek te deterministisch zal worden en dat er te weinig beweging zal zijn. 

Het dynamische moet ook nog aan bod komen. Ik denk dat dit een valkuil is.” 

Implementatiemogelijkheden 

Wanneer gepeild wordt naar mogelijkheden van een concrete implementatie van gezinsdiagnostiek, 

worden nog meer bezorgdheden geuit. Vier van de vijf CIG geven aan dat er beperkte 

infrastructurele mogelijkheden zijn om een nieuwe, bijkomende, module uit te bouwen; het vijfde 

CIG vermeldt dat de huidige infrastructuur onvoldoende gericht gebruikt kan worden. Vooral een 

gebrek aan bureelruimte (voor het personeel) en (eventueel polyvalent-inzetbare) gespreksruimtes 

(een bezoekersruimte, een crea-ruimte, een rustige ruimte,..) wordt meermaals vermeld. 

“Er zou in elk geval bijkomende ruimte voorzien moeten worden in de zin van bureelruimte, 

maar dus ook eventueel een rustige ruimte voor het samen bekijken en analyseren van videointeractie 

begeleiding (VIB).” 

Verder wordt door de medewerkers van alle CIG aangegeven dat er zeker nood is aan bijkomend 

personeel om implementatie van een module gezinsdiagnostiek mogelijk te maken. Daarnaast wordt 

ook de noodzaak aan bijscholing of vorming van het huidige personeel als essentieel vermeld. 

“Bijscholing zou in elk geval nodig zijn. De visie moet nog meer op elkaar afgestemd worden. 

Ik hoop dat als het er komt, dat we gekwalificeerd personeel krijgen of vorming en dat er ook 

de plaats voor zal zijn.” 

17


In alle CIG leeft duidelijk de visie dat de uitbouw van een module gezinsdiagnostiek niet los kan 

staan van de huidige werking: het mag geen alleenstaand gegeven worden. In die zin wordt de 

module gezinsdiagnostiek in de eerste plaats gezien als een aanvullende module, die naast de 

bestaande modules kan aangeboden worden en die ook niet noodzakelijk door alle gezinnen 

doorlopen moet worden. Gezinsdiagnostiek mag niet de hoofdopdracht worden van de CIG. 

“Ik hoop ook dat het niet de hoofdopdracht van een CIG zal worden. Ik vind ons ander werk 

heel zinvol. Het mag een module zijn naast de andere modules. Anders verandert op slag je 

hele werking. Dan worden we een diagnostisch centrum voor gezinnen. We hebben een heel 

specifieke werking die nog niet elders te vinden is en die moeten we wel behouden.” 

De ontwikkeling van een theoretisch model 

Diagnostiek bestaat uit verschillende deelcomponenten (Celestin-Westreich & Celestin, 2010): naast 

een inhoudelijk kader (theoretisch model op basis waarvan deskundige oordelen kunnen gevormd 

worden) (1) is er ook nood aan een explicitering van het proces dat gevolgd wordt (2), een 

methodologische uitwerking (3) en diagnostische vaardigheden (4). Bij de ontwikkeling van een 

theoretisch voorstel voor de module gezinsdiagnostiek moest een invulling gezocht worden voor de 

eerste drie deelcomponenten. De bestaande conceptnota en de bezorgdheden die in de eerdere 

bevraging door de CIG-medewerkers geformuleerd werden, waren hierbij steeds een leidraad. De 

uitbouw van de vierde deelcomponent werd pas in de implementatiefase opgenomen (ontwikkelen 

van een vormingsmodule). De uitwerking van de verschillende deelcomponenten werd uitgebreid 

beschreven in een inhoudelijk en organisatorisch draaiboek. 

Deelcomponent 1: een procesmodel. Dat er uitgegaan zou worden van een handelingsgerichte 

procesmatige aanpak stond reeds van bij aanvang vast (zie hoger: uitgangspunten). Om dit 

procesmodel te operationaliseren werd gekozen voor de diagnostische cyclus zoals beschreven door 

De Bruyn et al. (2003). Niet alleen is dit het meest actuele en toegepaste diagnostisch model 

(Vanderplasschen en Schittekatte, 2008), het is ook een zeer transparant model, omdat het per stap 

aangeeft welke redeneringen door de diagnosticus geëxpliciteerd moeten worden. De Bruyn en 

collega’s (2003) beschrijven vier mogelijk te doorlopen diagnostische analyses: de klachtenanalyse, 

de probleemanalyse, de verklaringsanalyse en de indicatieanalyse. 

Deelcomponent 2: een inhoudelijk model. Daar het om gezinsdiagnostiek gaat, werd aanvullend bij 

het kader voor diagnostisch handelen een model gezocht waarbij het gezinsopvoeden in kaart wordt 

gebracht. Het model van Hellinckx (1996; zoals beschreven in Hellinckx, Grietens & Geeraert, 2002) 

rond gezinsopvoeden werd hiervoor als geschikt bevonden, daar het ‘opvoeden’, met de 

pedagogische vraag en het pedagogisch aanbod, in het model centraal staat. Het model is bovendien 

geïnspireerd door de ecologische theorievorming (zie bvb. Belsky, 1984; Bronfenbrenner & Evans, 

2000), waardoor ook andere belangrijke domeinen, die in verband staan met het opvoedingsproces, 

in beeld komen. Het centraal stellen van opvoeding sluit goed aan bij de uitgangspunten van de CIG, 

waarbij gesteld wordt dat bij elke begeleiding/behandeling er minstens sprake moet zijn van 

opvoedingsproblemen. 

Deelcomponent 3: methodologische uitwerking. De methodologische uitwerking betreft de keuze 

voor diagnostische instrumenten en methoden die in het geheel konden worden ingepast. Bij de


start van het onderzoeksproject werd een inventaris van instrumenten opgesteld (zie Verstichele et 

al., 2008), die als belangrijke richtingaanwijzer gehanteerd werd. Daarnaast golden ook enkele 

bijkomende selectiecriteria, m.n. de kwaliteit van instrumenten, de gebruiksvriendelijkheid en 

praktijkrelevantie. Onderzoek in Vlaanderen naar de kwaliteit van gebruikte tests en meetschalen – 

inclusief de Bijzondere Jeugdbijstand – heeft uitgewezen dat deze vaak verouderd en van 

bedenkelijke kwaliteit zijn (Schittekatte, Bos, Spruyt, Germeijs & Stinissen, 2003). Anderzijds wijzen 

van Yperen en Veerman (2006) er op dat, naast de methodologische kwaliteit, het in functie van het 

uitbouwen van een evidence-based praktijk erg belangrijk is de gebruiksvriendelijkheid en 

praktijkrelevantie van de bestaande instrumenten na te gaan. Immers, een instrument dat voor 

praktijkwerkers weinig nut heeft en niet goed hanteerbaar is, kan niet goed worden ingebed in het 

hulpverlenend handelen. 

Figuur 1.1 geeft een schematisch overzicht van het volledige model voor gezinsdiagnostiek, waarin 

de drie hierboven beschreven deelcomponenten geïntegreerd zijn. Voor elk van de vier 

diagnostische analyses werd een aantal diagnostische instrumenten geselecteerd, rekening houdend 

met de criteria. Het inzetten van andere, aanvullende instrumenten blijft evenwel steeds mogelijk. 

Daarenboven is het mogelijk om het model flexibel aan te wenden door één of meerdere domeinen 

te verdiepen, afhankelijk van de mogelijkheden en/of noden van het gezin. 

Uitgebreide klachten/krachtenanalyse, na aanhoren klachten/krachten op verschillende deelterreinen 

KA KA KA KA 

KA 

Diagnostisch scenario 

Context van het Algemene Opvoeden Subsysteem- Persoonskenmerken 

gezin gezinskenmerken kenmerken van de gezinsleden 

PA 

SSL-I/ SSL-D 

VA 

PA 

FRT, GST of 

‘Een taal erbij’ 

VA 

GKS 

IA IA 

Gesprekken, observaties, genogram, ecogram, tijdslijn 

PA 

NVOS, OKIV, 

VHT, AQS 

VA 

SOG, EAS 

Integratief beeld 

PA 

NVOS,QRI,FRT 

,NGT,GST of 

‘Een taal erbij 

Interne begeleiding Ontwikkelen van een module Interne gezinsdiagnostiek behandeling in de CIG – 

Stuurgroepbijeenkomst 04/06/2008 

KA = Klachtenanalyse ; PA= Probleemanalyse ; VA= Verklaringsanalyse; IA= Indicatieanalyse 

IA 

Diagnostisch verslag met advies en verwijzing 

Figuur 1.1 

Schematische voorstelling inhoud ‘typemodule gezinsdiagnostiek’ 

VA 

IA 

PA 

N-RES, NOSI 

VA 

IA 

Extern aanbod 

Ten einde het ontwikkelde model uit te testen, werd een kleinschalige pilootstudie uitgevoerd bij vijf 

casusgezinnen. Na afloop van deze pilootstudie kregen de ouders van deze casusgezinnen de kans 

hun mening te geven over de pilootstudie en de aangewende diagnostische acties. Zij werden 

19


gevraagd om enerzijds het proces in het algemeen te beoordelen en anderzijds elk instrument 

afzonderlijk. Er werden zes ouders bevraagd (voor een volledig overzicht: zie Verstichele et al., 

2008). De ouders waren algemeen erg tevreden: de gebruikte methodieken worden positief 

onthaald en als zinvol ingeschat. Eén ouder geeft aan dat de testen soms wat te ‘beperkend’ zijn. 

Deze persoon heeft het gevoel meer te willen vertellen dan in de testen aangegeven kan worden. 

Over de duur en de inhoud van de gebruikte instrumenten en methoden zijn de ouders eveneens 

tevreden. Eén geformaliseerde diagnostische actie (bvb. testafname, opstellen genogram, ...), 

ingekaderd in een ruimer begeleidend geheel, lijkt voor de meeste ouders optimaal. Sommige 

gestandaardiseerde tests leveren wel een aantal moeilijkheden op (bijvoorbeeld: niet van toepassing 

op de specifieke gezinssituatie). Tot slot wordt ook duidelijk dat het feit dat een aantal tests enkel in 

het Nederlands beschikbaar is, problemen kan opleveren bij anderstalige ouders. Gezien de 

begeleiding van gezinnen van allochtone origine deel uitmaakt van de dagelijkse realiteit van de CIG, 

is dit een belangrijk aandachtspunt. 

Ondanks het feit dat het pilootproject relatief beperkt was in omvang, blijkt reeds dat door het 

initiëren van gezinsdiagnostiek een aantal duidelijke verwachtingen gecreëerd worden bij gezinnen, 

zoals bijvoorbeeld: hoop op een uitweg, hoop dat op basis van gezinsdiagnostiek nieuwe handvatten 

aangereikt zullen worden om verder te kunnen; de verwachting dat gezinsdiagnostiek een 

(ver)nieuw(end) beeld schetst van het gezin; de verwachting dat de testen informatie zullen 

aangeven rond zaken (en eventueel ook gedragingen) die kunnen verbeteren of waarrond gewerkt 

kan worden. 

Situatie bij de start van de implementatie: bevraging van de individuele CIGmedewerkers 

Het tweede grote deel van het project, het implementatietraject, beoogde het hierboven 

beschreven theoretisch voorstel effectief in de CIG-praktijk te implementeren. In een eerste fase van 

het implementatietraject werd een groot aantal medewerkers schriftelijk bevraagd, ten einde zicht 

te krijgen op (onder andere) de vormingsnoden en implementatieverwachtingen (voor een volledig 

overzicht: zie Soyez, Smet & Broekaert, 2009). Uit deze bevraging komt naar voor dat de 

meerderheid van de medewerkers (76,9% of 50/65 respondenten) een duidelijke meerwaarde ziet in 

gezinsdiagnostiek. Ook de interesse voor participatie in de module gezinsdiagnostiek bij 

personeelsleden is vrij groot. Het merendeel van de personeelsleden (N= 44) geeft aan graag 

informatie te willen verzamelen aan de hand van gesprekken, genogram of observaties. Deze 

antwoordcategorieën liggen in de lijn van de verwachtingen, aangezien deze methodieken reeds in 

de huidige CIG-werking toegepast worden. Toch is er ook bij heel wat personen interesse om een rol 

op te nemen door gebruik te maken van nieuwe(re) elementen uit de module gezinsdiagnostiek: 

bijna de helft van de respondenten (N= 31) geeft aan informatie te willen verzamelen aan de hand 

van gestandaardiseerde testen, 28 personeelsleden willen een bijdrage leveren door bevindingen 

vanuit vertaling naar het handelingsplan toe en ongeveer 1 op 3 (N= 25) wil een bijdrage leveren aan 

de verslaggeving omtrent gezinsdiagnostiek. Tot slot kwam er op basis van deze bevraging ook naar 

voor dat er reeds vrij veel diagnostische methoden en technieken gehanteerd worden in de CIG, 

maar dat deze niet altijd op een gestructureerde manier gehanteerd worden. Vragenlijsten en tests 

worden evenwel uiterst zelden ingezet. 

Op basis van voorgaande kan besloten worden dat er inhoudelijk zeker een draagvlak is voor 

implementatie van gezinsdiagnostiek in de CIG. Anderzijds dient het interactie-effect dat optreedt


ten gevolge van niet-optimale randvoorwaarden (zie Van Duin en van de Glind, 2005) ook in 

rekening gebracht te worden. Opvallend is het gebrek aan informatie: heel wat personeelsleden 

geven aan moeilijk te kunnen inschatten wat gezinsdiagnostiek in het algemeen, en de module 

gezinsdiagnostiek in het bijzonder, precies inhoudt. Daarnaast heerst er nog erg veel onduidelijkheid 

met betrekking tot de uiteindelijke bedoeling van de module gezinsdiagnostiek en de plaats ervan in 

het geheel van de CIG-werking. 

“Eerst en vooral ben ik ervan overtuigd dat er een algemene uitleg moet komen over de 

doelen van gezinsdiagnostiek binnen de CIG’s.” 

Deze onduidelijkheid brengt ook heel wat onzekerheid teweeg bij het personeel: de meeste 

personeelsleden hebben in hun basisopleiding slechts een beperkt of geen theoretisch kader voor 

diagnostiek mee gekregen. Mede als gevolg hiervan lijkt de vrees te bestaan bij een aantal mensen 

dat aanwerving van personeel – met een ander opleidingsprofiel – voor de implementatie van de 

module gezinsdiagnostiek, mogelijks ten koste zal gaan van hun eigen job en dat er dus eerder 

personeel vervangen zal worden, dan dat er personeel bij zal komen. 

“Welke bijkomende opleiding ik nodig heb? Deze vraag lijkt al te selecteren of je aan de 

voorwaarden voldoet.” 

Naast de nood aan inhoudelijke duidelijkheid, wordt ook door een groot aantal personeelsleden 

gewezen op de reeds erg hoge werkdruk en de extra belasting die de implementatie van 

gezinsdiagnostiek met zich mee zal brengen. Aansluitend hierbij bleek ook de nood aan bijkomende 

financiële input om de nieuwe module te kunnen implementeren. 

Een aantal re lecties 

Gezinsdiagnostiek in de CIG: een nieuw accent maar met behoud van identiteit 

In dit artikel beschreven we de ontwikkeling en de eerste implementatiestappen van een model voor 

gezinsdiagnostiek in de Centra Integrale Gezinszorg. Het model vertoont een aantal gelijkenissen en 

parallellen met andere bestaande modellen (bvb. het FACE-model van Celestin-Westreich & Célestin, 

2010 of het model ontwikkeld voor de bureaus jeugdzorg in Nederland (Eijgenraam en van der 

Steege, 2005)). Gezien de specificiteit van de context was het evenwel niet mogelijk een bestaand 

model zonder meer over te nemen. Het is daarom een gemeenschappelijk zoekproces geworden 

tussen de onderzoeksploeg en de sector van de CIG; een zoekproces dat nog lang niet afgerond is. 

Bijkomend denkwerk is nodig om de module beter werkbaar te maken in mobiele contexten en voor 

ouders met zeer jonge kinderen of ouders die zwanger zijn op het ogenblik dat de begeleiding van 

start gaat. In de inleiding beschreven we reeds dat gezinnen die in begeleiding zijn in een CIG vaak te 

maken hebben met problemen op meerdere levensgebieden. Het kan evenwel geenszins de 

bedoeling zijn er van uit te gaan dat zwangere moeders die in begeleiding komen in een CIG per 

definitie ook gezinsproblemen zullen hebben en daar met gezinsdiagnostiek op in te spelen. 

21


Het zoeken naar het broze evenwicht tussen vernieuwing en identiteit is steeds aanwezig geweest. 

Deze identiteit is een belangrijk gegeven, aangezien de CIG zich richten op een zeer specifieke 

doelgroep, die in heel wat gevallen niet of moeilijk in andere hulpverleningscontexten terecht kan of 

deze vroegtijdig verlaten. Het is een groep van gezinnen die op heel wat vlakken als ‘kwetsbaar’ 

omschreven kan worden, een kwetsbaarheid die vaak ook gelinkt wordt aan het ‘moeilijk 

bereikbaar’ zijn voor de hulpverleners (Baartman, 1991; Ghesquière, 1993; Baart, 2008). Het zal 

duidelijk zijn dat de complexiteit van de gezinsdiagnostische opdracht bij deze gezinnen duidelijk 

verweven is met de complexiteit van de gezinscontext. Op het eerste zicht lijkt een ‘formeel’ proces 

van diagnostiek dan ook eerder een drempelverhogend effect te hebben. Deze visie ontstaat 

evenwel vanuit de idee dat diagnostiek gelijk staat aan een vlugge, degelijke en heldere benoeming 

van problemen. Taxatie van problemen – beschrijven, verklaren en interpreteren van de 

werkelijkheid – is echter maar één component van diagnostiek: naast probleemverkenning is het op 

gang brengen van verandering – het ontdekken van nieuwe handelingsmogelijkheden, nieuwe 

zingeving, de voorwaarden daartoe en de verantwoording daarvan – minstens even belangrijk 

(Baartman, Van der Ley & Stolk, 2001). Specifiek voor kwetsbare gezinnen betekent dit dat het erg 

belangrijk is dat er een onderscheid gemaakt wordt tussen wat ouders doen en tussen hun intenties 

(Baartman, 2006). 

Diagnostiek die op deze manier vorm krijgt is géén interventie, maar een proces. De basis van dit 

proces is de dialoog, waarin het gezin de regie van de beeldvorming mee voert en waarin ook 

aandacht is voor krachten en mogelijkheden. Met betrekking tot de methodologische invulling van 

diagnostiek betekent dit dat er steeds, op niveau van het individuele gezin, een grondige afweging 

moet gebeuren van hoe en wanneer welke instrumenten en methodieken van diagnostiek ingezet 

worden. Hoewel de concrete toepassing van diagnostische instrumenten/methodieken in de 

literatuur relatief weinig besproken wordt, kunnen hier en daar toch een aantal interessante 

inspiratiebronnen gevonden worden. Zo bespreken Hillewaere en Le Fevere ten Hove (2006) 

bijvoorbeeld hoe, vanuit een narratief en oplossingsgericht denkkader, genogrammen zowel 

diagnostische als therapeutische waarde kunnen hebben. Ook een methodiek als videohometraining 

kan voor diagnostische doelen ingezet worden: naast de beelddiagnostiek, die zich 

richt op het functioneren van de basiscommunicatie in het gezin is het ook mogelijk om videohometraining 

in te zetten voor een inschatting van het gezinsfunctioneren (Dekker & Biemans, 

1994). 

De hier voorgestelde visie op diagnostiek vertrekt van een duidelijke mensvisie waarbij er van uit 

gegaan wordt dat alle betrokkenen ook actor zijn in het proces en het proces mee sturen. Personen 

kunnen immers hun doen en laten in vrijheid kiezen op grond van welbepaalde redenen en/of 

andere (ook irrationele) motieven. Belangrijk is dat het hierbij gaat om het kunnen handelen en niet 

over het feitelijke handelen of het gedrag. Datgene wat (nog) niet is (bvb. bij kinderen of bij mensen 

met beperkingen of bijzondere noden; bij gezinnen in kwetsbare situaties), staat het (kunnen) 

handelen niet in de weg! Op die manier oefenen de verschillende betrokken actoren steeds een 

invloed uit en sturen de realiteit mee tot wat ze is. Bovendien krijgen doelstellingen van de 

hulpverlening hierdoor ook een realistisch karakter. 

Deze pedagogische visie is in se ook terug te vinden in de door de Werkgroep Toegangspoort 

Integrale Jeugdhulp geformuleerde ‘kwaliteitseisen diagnostiek’, waarbij cliëntparticipatie als één 

van de procesmatige kwaliteitseisen geformuleerd wordt (Centrale commissie IJH, 2004). Het komt 

er op aan deze participatie ook effectief te benutten door diagnostiek op te vatten als een


reflecterende, betekenis-ontdekkende communicatie. In het implementatieproject besproken in dit 

rapport zullen zowel medewerkers als gezinnen bevraagd worden over hun ervaringen met 

gezinsdiagnostiek in het algemeen en in relatie tot het geheel van de hulpverlening. 

De ontwikkeling van een theoretisch model is slechts één stap 

De ontwikkeling van een nieuwe ‘interventie’ (c.q. een nieuw procesmodel), die stevig onderbouwd 

is met kennis vanuit de wetenschap en met ervaring uit de praktijk is een belangrijk gegeven 

waaraan doorgaans veel tijd en energie besteed wordt (Stals et al., 2009). Dit is in dit geval niet 

anders geweest. Op basis van vorige projectperiodes beschikten we over volgende realisaties: (1) 

een inventarisatie van bestaande instrumenten en methoden van gezinsdiagnostiek; (2) een 

conceptueel model voor een module gezinsdiagnostiek; (3) een inhoudelijk draaiboek waarin de visie, 

de methodiek en de methodische organisatie van deze typemodule gezinsdiagnostiek wordt 

beschreven; (4) een organisatorisch draaiboek waarin de organisatorische basisvoorwaarden en de 

ethische en deontologische omkadering van het concept gezinsdiagnostiek worden beschreven; (5) 

een analyse van de doelgroep bij instroom; (6) een beslissingsboom voor doorlopen van de 

typemodule, waarbij het profiel van de gezinnen die aangemeld worden (cfr. (5)) in rekening 

gebracht wordt; (7) een prototypye vormingspakket. 

Realisaties op papier zijn evenwel niet voldoende. Ondanks het feit dat de meerwaarde van 

gezinsdiagnostiek erkend werd door (de meerderheid van) zowel directies, stafmedewerkers als 

basismedewerkers, was dit nog geen voldoende voorwaarde om ‘zo maar’ met de implementatie 

van start te gaan. Een verdere afstemming tussen theorie en praktijk drong zich op. Onderzoek (Stals 

et al., 2009) maakt bovendien ook duidelijk dat er doorgaans te weinig aandacht is voor de invoering 

van ontwikkelde interventies in de dagelijkse praktijk; hierdoor mislukken implementatietrajecten 

vaak. Mede daarom werd in het kader van gezinsdiagnostiek vanuit de administratie enerzijds en het 

kenniscentrum anderzijds beslist om bijkomende middelen vrij te maken om de implementatie aan 

te sturen. 

Structuur van het rapport 

Dit rapport omvat zeven hoofdstukken. Na deze inleiding, volgt een hoofdstuk waarin de 

doelstellingen en het opzet van het onderzoek toegelicht worden. 

In de volgende vier hoofdstukken verdiepen we de centrale luiken uit het onderzoek. In hoofdstuk 

drie wordt aandacht besteed aan de opleiding en vorming die georganiseerd werd en de evaluatie 

ervan. In het vierde hoofdstuk staan we stil bij de relevante ontwikkelingen op sectoraal niveau 

inzake de implementatie van gezinsdiagnostiek op dit vlak. Daarnaast wordt het 

implementatieproces binnen de pilootvoorziening (CIG Ten Anker) belicht en schetsen we hoe de 

module gezinsdiagnostiek zich verhoudt tot het geheel van het hulpverleningstraject binnen dit CIG. 

De implementatie van gezinsdiagnostiek in de overige CIG komt in het vijfde hoofdstuk aan bod. In 

hoofdstuk zes bespreken we de ervaringen van een aantal gezinnen die een gezinsdiagnostisch 

traject opstarten. 

23


In het laatste hoofdstuk ten slotte, formuleren we enkele slotconclusies en aanbevelingen voor 

zowel de praktijk als het onderzoek.

Onderzoeksopdracht 

Hoofdstuk 2 

Doelstellingen en opzet van het 

onderzoek 

Doel van het onderzoek 

De opdrachtgever (Vlaamse Overheid) omschreef het doel van het onderzoek als volgt: “Deze 

opdracht betreft de wetenschappelijke ondersteuning bij de implementatie van een typemodule 

gezinsdiagnostiek binnen de CIG”. Deze algemene doelstelling werd verder geconcretiseerd in drie 

subdoelstellingen: 

Doelstelling 1 

Inhoudelijke en procesmatige opvolging van de implementatie van het gezinsdiagnostisch traject 

(volgens het inhoudelijke draaiboek) met inbegrip van de toepassing van het deontologische kader, 

in meerdere CIG. Dit omvat: 

o Integreren van de bevindingen van het instroomonderzoek (uitgevoerd in een eerdere 

onderzoeksfase) binnen de module gezinsdiagnostiek; 

o Opvolgen van de impact van de module op het bestaande bredere hulpverleningsaanbod 

van CIG Ten Anker en op de verschillende betrokken actoren: doelgroep, medewerkers, 

voorziening(en) en beleidsorganen. Extrapolatie van deze opvolging naar de andere 

betrokken CIG; 

o Nagaan van de bruikbaarheid van het draaiboek bij specifieke doelgroepen binnen de CIG. 

De input hiervoor wordt geleverd door het proefdraaien van de module gezinsdiagnostiek in CIG Ten 

Anker. Dit leidt tot het eventueel bijsturen van de module gezinsdiagnostiek (en hiermee verbonden 

het inhoudelijke en organisatorische draaiboek). 


Geven en opvolgen van vorming, supervisie en intervisie m.b.t. gezinsdiagnostiek voor de 

medewerkers van de CIG, met een specifiek aanbod voor de medewerkers die een actieve rol 

hebben in de module gezinsdiagnostiek. Uitgangspunt hiertoe zijn de resultaten van de survey 

(uitgevoerd in een eerdere onderzoeksfase) rond de betrokkenheid en de deskundigheidsgraad van 

CIG–medewerkers op het terrein van de gezinsdiagnostiek. 

Aan de vormingsopdracht wordt de inhoudelijke uitwerking van een sectoraal intervisie–orgaan 

gekoppeld, evenals het ontwikkelen van een supervisiestructuur om de verworven inzichten te 

bestendigen en meer garantie te bieden dat de module wordt toegepast.



Aanpassing en (voorlopige) bijsturing van de procedures ‘opname’, ‘begeleiding’ en ‘afronding’ van 

de hulpverlening evenals het begeleidings- en behandelingsaanbod i.f.v. het gezinsdiagnostisch 

traject. In kaart brengen van eventuele bijkomende gezinsdiagnostische procedures. Uitwerken van 

een model van handelingsplan. 

Onderzoeksvragen 

In relatie tot elk van de voornoemde doelstellingen kunnen een aantal onderzoeksvragen 

geformuleerd worden. 

Met betrekking tot doelstelling 1: 

1. Hoe verloopt de implementatie van de module gezinsdiagnostiek in elk van de CIG? 

1.1. Welke stappen worden gezet? Wie zijn de betrokken actoren? 

1.2. Hoe ervaren CIG-medewerkers gezinsdiagnostiek? 

1.3. Hoe ervaren betrokken gezinnen gezinsdiagnostiek? 

2. Wat zijn de ervaren knelpunten en moeilijkheden op inhoudelijk en organisatorisch vlak? 

3. Moet de module gezinsdiagnostiek bijgestuurd worden op basis van de ervaringen 

gedurende het implementatieproces? 


4. Op welke manier werd de vorming en supervisie uitgebouwd? 

5. Hoe verliep de vorming? 

5.1. Hoe wordt de vorming geëvalueerd? 

5.2. Wat waren knelpunten en moeilijkheden? 


6. Op welke manier kan de module gezinsdiagnostiek verankerd worden in het geheel van de 

CIG behandeling? 

6.1. Hoe verhoudt de module gezinsdiagnostiek zich tot de procedures ‘opname’, 

‘begeleiding’ en ‘afronding’? 

Onderzoeksopzet en methode 

Keuze en toelichting onderzoeksmethode 

Rekening houdend met de geformuleerde doelstellingen en onderzoeksvragen, lag de keuze voor 

actieonderzoek voor de hand. Volgens Boog (p. 47, in: Migchelbrink, 2007) is actieonderzoek “een 

gezamenlijke onderzoekspraktijk van onderzoekers en onderzochten om in eerste instantie het 

handelen van onderzochten te verbeteren (...) Onderzoekers en onderzochten werken er samen, 

waarbij zij zich verhouden als subject en subject. Er ligt een grote nadruk op het aspect van

Doelstellingen en opzet van het onderzoek 

transformatie en leren. En wat het belangrijkste is, er wordt gestreefd dit te laten gebeuren in een 

gedemocratiseerde verhouding tussen onderzoekers en onderzochten.” Actieonderzoek richt zich 

met andere woorden op het “verbeteren van het handelen van mensen door middel van 

wetenschappelijk onderzoek” (Wester, Smaling & Mulder, 2000, p.140). De verworven kennis over 

het verbeteren van het handelen in de onderzochte situatie moet daarenboven inzichten bieden 

voor andere gelijkaardige situaties (er wordt dus gezocht naar “exemplarische geldigheid”; Boog, 

2002). 

Voorgaande definiëring impliceert dat de uiteindelijke toetststeen van actieonderzoek gezocht moet 

worden in de praktische bruikbaarheid van de gegenereerde kennis: het onderzoek is niet 

conclusiegericht, maar wel decisiegericht. Men spreekt in dit opzicht soms over ‘double loop 

learning’, omdat men in actieonderzoek niet enkel het resultaat vergelijkt met het doel dat men 

heeft vooropgesteld (c.q. single loop learning of enkelvoudige leerlus), maar ook de doelen op zich in 

vraag stelt (double loop learning) en het onderzoek op basis daarvan bijstuurt (Vandenabeele & 

Wildemeersch, 1997). Handeling en reflectie wisselen elkaar dus voortdurend af. Hieruit volgt dat 

het onderzoeksproces niet rechtlijnig verloopt: omdat het moeilijk te voorzien is welke 

ontwikkelingen zich in de praktijk zullen voordoen, is het vooraf vastleggen van de meest geschikte 

werkwijze niet vanzelfsprekend. 

Het gevoerde onderzoek kan eigenlijk opgesplitst worden in twee luiken: een luik waarin de 

onderzoeker een uitgesproken actieve functie vervulde (geven en opvolgen van vorming, supervisie 

en intervisie, cfr. doelstelling 2) en een luik waar de onderzoeker een meer observerende functie 

vervulde (implementatieproces, cfr. doelstellingen 1 en 3). Beide luiken van het onderzoek liggen 

uiteraard in mekaars verlengde en zijn ook met elkaar verweven, maar zijn onderzoeksmatig toch 

grotendeels van verschillende aard en vereisen dus een specifieke methodische aanpak. Het 

onderzoek naar de vorming heeft het karakter van een tevredenheidsonderzoek op het niveau van 

de individuele medewerkers. Dit soort onderzoek is relatief goed af te bakenen en erg concreet van 

aard. Het leent zich dan ook gemakkelijker tot een meer analytische aanpak. Het onderzoek naar het 

implementatieproces situeert zich op het niveau van de praktijk – èn beleidsontwikkeling; de 

‘casussen’ zijn hier de voorzieningen. Dit maakt het onderzoek een stuk complexer. De verdere 

ontwikkeling van de module gezinsdiagnostiek is bovendien voorwerp van onderzoek. Er kan 

daarom niet verwacht worden dat de module gezinsdiagnostiek als ‘afgewerkt product’ binnen de 

totaliteit van de CIG-werking geëvalueerd wordt. Ook behoort een effectstudie niet tot de 

mogelijkheden van huidig onderzoek. Op basis van de onderzoeksopdracht concentreren we ons dus 

uitdrukkelijk op bovenstaande onderzoeksvragen. 

Qua concrete onderzoeksmethoden werd voor het luik ‘geven en opvolgen van vorming, supervisie 

en intervisie’ geopteerd voor het werken met (a) evaluatieformulieren, waarop de deelnemers aan 

vormingsactiviteiten een quotering / mening konden geven over inhoudelijke aspecten en (b) het 

logboek, waarin mondelinge feedback uit informele contacten of korte reflecties gelinkt aan 

opleidingsverslagen, genoteerd werden door de onderzoekers. Daarnaast werden ook op elk 

opleidingsmoment deelnemerslijsten ingevuld, op basis waarvan een inschatting gemaakt kan 

worden van de participatiegraad. Voor het luik ‘implementatieproces’ is een beroep gedaan op (a) 

een analyse van relevante documenten en verslagen op het lokale en bovenlokale (c.q. sectoraal) 

niveau; (b) het organiseren van persoonlijke interviews met enkele relevante actoren 

(stafmedewerkers en gezinnen); (c) een registratie van de activiteiten uitgevoerd in het kader van 

27


gezinsdiagnostiek; (d) participerende observaties en logboekverslagen van de onderzoeker. Deze 

logboekverslagen hebben (hoofdzakelijk) betrekking op het verloop van het implementatieproces in 

CIG Ten Anker, gezien de pilootfunctie van deze organisatie in het project. 

De verdere concrete werkwijze (procedure) en de gebruikte onderzoeksinstrumenten worden meer 

in detail voorgesteld bij het begin van de respectievelijke hoofdstukken van het hierna volgende 

rapport. 

Fasering van het onderzoek 

Het eigenlijke onderzoek vatte aan op 15 april 2009 met de aanstelling van de wetenschappelijk 

medewerkster binnen de vakgroep orthopedagogiek. De voorziene onderzoeksperiode, zoals 

aanvankelijk bepaald door de opdrachtgever, bedroeg 12 maanden. Gezien implementatie van 

zorgvernieuwing pas mogelijk is nadat alle betrokkenen duidelijk geïnformeerd zijn over de op til 

zijnde verandering (zie ook Soyez et al., 2009), spreekt het voor zich dat het verstrekken van 

basisinformatie als één van de eerste activiteiten gepland werd. Op basis van deze informatie zou 

een start genomen worden met het opmaken van een implementatieplan in elk CIG om het verdere 

implementatieproces aan te sturen. De oorspronkelijke planning voorzag in verschillende, elkaar 

deels overlappende fasen. Tabel 2.1 geeft een schematisch overzicht van deze planning. De cursief 

gedrukte activiteiten zijn de eigenlijke (analytische) onderzoeksactiviteiten. 

Tabel 2.1 

Planning bij de start van het project 

TIMING INHOUD / TAKEN 

April 2009 – mei 2009 Voorbereidingsfase (verstrekken basisinformatie, vormingspakket module I) 

Opstellen implementatieplannen CIG Ten Anker 

Juni 2009 – september 2009 Opleiding personeel (vormingspakket vanaf module II + verdere inhoudelijke 

ondersteuning betrokken personeel) + parallelle gegevensverzameling i.f.v. analyse 

Juni 2009 – april 2010 Implementatieproces in verschillende CIG + parallelle gegevensverzameling i.f.v. 

analyse 

September 2009 – april 2010 Supervisie en intervisie + parallelle gegevensverzameling i.f.v. analyse 

December 2009 – april 2010 Afstemming module gezinsdiagnostiek op het geheel van de behandeling 

Februari 2010 Interviews en focusgroepen met verschillende actoren; bundeling verzamelde 

onderzoeksgegevens 

Maart 2010 Gegevensanalyses 

April 2010 Eindrapport 

Reeds op 1 december 2008 was aansluitend bij de projectsubsidie voor Ten Anker een voltijds 

projectcoördinator aangesteld, die de verantwoordelijkheid droeg voor de inhoudelijke begeleiding 

en aansturing van de implementatie binnen de sector. Het betrof hier één van de twee CIGmedewerkers 

die ook reeds in vorige projectfases nauw betrokken was bij het project 

gezinsdiagnostiek. Hoewel deze coördinator in se verbonden was aan één CIG (Ten Anker), was het 

de bedoeling om gezinsdiagnostiek te initiëren in alle vijf de participerende CIG èn het 

implementatieproces in de verschillende CIG te begeleiden. 

Kort na de start van zijn aanstelling viel de projectcoördinator evenwel uit wegens een ongeval 

(januari 2009). Op het ogenblik dat het onderzoeksproject in april 2009 van start ging, was er


hierdoor slechts een deeltijds coördinator ad interim (8u/week) aangesteld. In juni 2009 kwam de 

projectcoördinator op halftijdse basis terug in dienst. Vanaf september 2009 ging hij weer voltijds 

aan de slag; doch er waren nog bijkomende afwezigheidsperiodes van half oktober tot half 

november 2009 en begin juni 2010. 

Tijdens de afwezigheid van de projectcoördinator had de onderzoeksmedewerkster – anders dan 

oorspronkelijk gepland – een meer actieve rol opgenomen aangaande effectieve implementatieactiviteiten 

(bvb. contacten met andere CIG, actieve deelname aan overlegmomenten). Op het 

ogenblik dat de projectcoördinator terug in dienst kwam bleek het noodzakelijk de oorspronkelijk 

opgestelde taakverdeling tussen projectcoördinator en onderzoeksmedewerkster (zie: 

logboekverslag onderzoeksmedewerkster 15 juni 2009) nog eens te expliciteren (zie tabel 2.2). 

“Op dit moment loopt de taakverdeling een beetje mank. Bjoke heeft als onderzoekster 

afspraken gemaakt met de verschillende CIG omdat ze het zinvol acht om individueel te gaan 

luisteren welke mogelijkheden de CIG zelf zien qua concrete vormgeving van de 

implementatie en duidelijk te maken dat de onderzoeksploeg daar wenst in te volgen, niet te 

sturen. 

(...) 

Het gaat uiteraard wel steeds om een nauwe samenwerking. Echter, nu de 

projectcoördinator weer meer beschikbaar is, wordt er best naar gestreefd zoveel mogelijk 

de oorspronkelijke verdeling aan te houden.” (logboekverslag onderzoeksmedewerkster, 9 

juli 2009). 

De positie van de projectcoördinator en de onderzoeksmedewerkster werd hierdoor nog eens 

verduidelijkt: zowel voor het proces binnen Ten Anker als voor de communicatie naar andere CIG 

was dit een belangrijk gegeven. Gedurende het verder verloop van het project is er vanuit de 

onderzoeksploeg sterk over gewaakt dat de onderzoeksmedewerkster zich hield aan de afgesproken 

taakverdeling. 

Tabel 2.2 

Taakverdeling projectcoördinator - onderzoeksgroep 

Projectcoördinator Onderzoeksgroep 

- centraal aanspreekpunt voor de CIG en 

organisator van allerhande overleg 

- effectieve implementatie in de CIG: vormgeving 

gezinsdiagnostiek samen met staf en 

medewerker(s) 

- ondersteuning bij interpretatie van testen en 

ander diagnostisch materiaal 

- verslaggeving in het kader van gezinsdiagnostiek 

- maandelijkse nieuwsbrief aan de CIG (samen met 

onderzoeksploeg) 

- ontwikkelen theoretische kaders en modellen 

- ondersteunen van medewerkers en 

projectcoördinator vanuit wetenschappelijke 

inzichten 

- coaching van de coördinator en andere 

personeelsleden bij keuze, afname, interpretatie 

diagnostische instrumenten 

- ontwikkelen + organiseren vormingsprogramma 

- opvolgen en evalueren van de implementatie: 

o.a. bijhouden logboek + overleg met 

projectcoördinator en verantwoordelijken 

gezinsdiagnostiek + gesprekken met cliënten,… 

- eventuele aanpassing van de module 

29


De afwezigheid van de projectcoördinator in de eerste projectmaanden leverde niet alleen 

problemen op qua taakinvulling. Ook de oorspronkelijke timing van het project kwam hierdoor vrij 

snel onder druk te staan. Een aantal andere factoren bemoeilijkten daarenboven het aanhouden van 

de oorspronkelijke planning. De communicatie over gezinsdiagnostiek op sectoraal niveau werd 

aanvankelijk niet of slechts in beperkte mate gevoe(r)d vanuit het pilootproject. 

“De directies zijn wat verrast door de eindverwachtingen van dit project nl. in elke 

voorziening implementatie van de module. Het laatste ontwerp ‘aanvraag vervolgtraject’ dat 

met de directies gecommuniceerd werd, gaf dit niet zo verregaand aan.” (verslag 

directiecomité, 15 juni 2009) 

Deze gebrekkige communicatie werd bovendien versterkt door het feit dat er vanop beleidsniveau 

geen duidelijkheid geboden werd (/wordt) over de uiteindelijke functie van gezinsdiagnostiek binnen 

het geheel van de CIG-werking. De CIG uitten hun bezorgdheid over het feit dat er nood was aan 

extra middelen voor de uitvoering èn de implementatie van gezinsdiagnostiek. 

“Op dit moment (mede door de politieke situatie) is er nog geen zicht op duidelijkheid over de 

middelen die tegenover de module gezinsdiagnostiek zullen staan. Het is duidelijk dat de 

module maar pas kan uitgevoerd worden mits bijkomende specifieke financiering hiervoor, 

de administratiedeelt deze mening. We streven naar duidelijkheid vooraleer het project ten 

einde is. Deze onduidelijkheid zorgt echter voor erg moeilijke knopen.” (verslag 

directiecomité, 15 juni 2009) 

De combinatie van deze elementen zorgde ervoor dat de overige CIG aanvankelijk een eerder 

afwachtende houding aannamen om in het implementatieproces te stappen. Tot slot bleek het 

aanbieden van een vormingspakket in de voorziene vorm (intensieve clusters, binnen een duidelijk 

afgebakende periode) op dergelijke korte termijn moeilijk te realiseren, mede gezien dit de 

dagdagelijkse CIG-werking in het gedrang bracht. 

Op basis van voorgaande bevindingen werd half juli door de onderzoeksploeg beslist een aangepast 

planningstraject te volgen. Tabel 2.3 geeft een overzicht van deze aangepaste planning. Een drietal 

belangrijke wijzigingen werden doorgevoerd: 

(1) In navolging van van Duin en van de Glind (2005) werd nog uitdrukkelijker geopteerd voor 

een gefaseerde invoering: de implementatie ging effectief van start in Ten Anker; in de 

overige CIG werden nog maar weinig concrete acties ondernomen, tenzij hiervoor een 

expliciete vraag kwam. De ervaringen in Ten Anker vormden de basis voor een 

gedetailleerde beschrijving van de gevolgde werkwijze. De overige afdelingen startten – na 

een aantal maanden - met een denkproces om de werkwijze over te nemen en in te passen 

binnen hun eigen werking. Verschillende implementatietrajecten kwamen hierbij tot 

ontwikkeling. 

(2) De vorming werd gespreid over de volledige projectperiode; op inhoudelijk vlak werden een 

aantal elementen geschrapt. 

(3) Eind december 2009 werd door de onderzoeksploeg een aanvraag ingediend voor 

projectverlenging. Dit bood meer ruimte om de implementatie te verankeren in de 

verschillende CIG. Deze verlenging werd toegestaan voor een periode van 6 maand (tot eind


oktober 2010), zonder bijkomende financiële middelen. In de periode februari – oktober 

2010 werd de ondersteunings- en coachingstaak van de onderzoeksmedewerkster tot een 

minimum beperkt. Ook voor de projectsubsidie binnen Ten Anker (en dus de aanwezigheid 

van de projectcoördinator) werd een verlengingsaanvraag ingediend. Het project werd 

verlengd tot eind juni 2010. 

Tabel 2.3 

Aangepaste planning 

TIMING INHOUD / TAKEN 

April 2009 – mei 2009 Voorbereidingsfase in CIG Ten Anker (verstrekken eerste basisinformatie) 

Opstellen implementatieplannen in Ten Anker 

Juni 2009 –oktober 2009 Verstrekken basisinformatie (vormingspakket module I) in alle CIG 

Juni 2009 – september 2010* Start implementatieproces in CIG Ten Anker + parallelle gegevensverzameling i.f.v. 

analyse 

Oktober 2009 – juni 2010 Opleiding personeel alle CIG (vormingspakket vanaf module II + verdere inhoudelijke 

ondersteuning betrokken personeel) + parallelle gegevensverzameling i.f.v. analyse 

December 2009 Presentatie van de eerste ervaringen binnen CIG Ten Anker op basis van een 

geconcretiseerd draaiboek 

December 2009 – juni 2010 Afstemming module gezinsdiagnostiek op het geheel van de behandeling in Ten Anker 

Januari 

2010* 

2010 – september 

Augustus 

2010 

2010- september 

September 2010 Gegevensanalyses 

September - oktober 2010 Eindrapport 

Start implementatieproces in de overige CIG + parallelle gegevensverzameling i.f.v. 

analyse 

Interviews en focusgroepen met verschillende actoren; bundeling verzamelde 

onderzoeksgegevens 

* September 2010 wordt hier voorgesteld als eindpunt van het implementatieproces. Dit is niet helemaal correct: in 

september liep het onderzoeksproject en dus de opvolging van de implementatieprocessen ten einde. In realiteit loopt de 

implementatie gewoon verder. 

Opvolging door de stuurgroep 

De stuurgroep, waarvan de samenstelling is opgenomen in bijlage I, kwam ter opvolging, advisering 

en oriëntatie van het onderzoek vijf keer samen (in 2009 op 26 juni en 4 december; in 2010 op 11 

maart, 2 juni en 15 oktober). In functie van de continuïteit van de projectopvolging, werd de 

samenstelling van de stuurgroep uit de vorige projectfase behouden. De stuurgroep diende in de 

eerste plaats als klankbord om het verloop van het onderzoek op te volgen. Door de 

vertegenwoordigers van de CIG werden daarnaast regelmatig een aantal punten op de stuurgroep 

gebracht die in se geen rechtstreeks verband hielden met het onderzoek, maar die wel belangrijk 

waren voor het verloop van het implementatieproces. Deze informatie werd gehanteerd als 

onderzoeksmateriaal (cfr. documentanalyse). 

Het secretariaat van de stuurgroep werd verzorgd door onderzoeksploeg. De verslagen van de 

verschillende bijeenkomsten kunnen electronisch geraadpleegd worden via 

https://wvg.vlaanderen.be. 

31

32 Eindrapport implementatie gezinsdiagnostiek CIG

Inleiding 

Hoofdstuk 3 

Opleiding en vorming 

Implementatie gaat niet vanzelf. Op basis van een literatuurstudie naar effectieve en duurzame 

implementatie van interventies in de jeugdzorg, besluiten Stals en collega’s (2009) dat een 

implementatieproces kan worden ingedeeld in fasen. Meer specifiek onderscheiden deze auteurs 

vier fasen: verspreiding, adoptie, invoering en borging. In de verspreidingsfase komt het er op aan 

dat de verschillende betrokkenen uitgebreid kennis nemen van de interventie. In dit hoofdstuk staan 

we stil bij de vormgeving en het verloop van de verspreidingsfase binnen het project 

gezinsdiagnostiek (cfr. doelstelling 2; onderzoeksvragen 4 en 5). 

Methodologie 

Procedure 

De verspreidingsfase werd reeds voorbereid tijdens het eerste deel van het implementatietraject 

(januari – april 2009) (zie: Soyez et al., 2009). Er werd een prototype voor een vormingsmodule 

ontwikkeld. Dit prototype kreeg vorm op basis van een schriftelijke surveybevraging bij de 

personeelsleden van de verschillende CIG. De bevraging leverde bovendien informatie over een 

aantal aandachtspunten inzake de aanwezige opleidingsachtergrond, kennis en competenties bij het 

CIG –personeel. 

Het ontwikkelde prototype van het vormingspakket omvatte drie luiken: (1) Algemene informatie en 

bekendmaking; (2) Opleidingspakket; en (3) Supervisie en intervisie. Hoewel oorspronkelijk gepland 

was om de verspreidingsfase hoofdzakelijk (m.n. voor wat betreft luik 1 en 2) in te plannen 

gedurende de eerste maanden van het implementatietraject, bleek dit op korte termijn praktisch te 

moeilijk haalbaar in combinatie met de dagdagelijkse CIG-praktijk. Hierdoor was het niet meteen 

duidelijk hoeveel personen zouden deelnemen aan de verschillende vormingsmomenten. 

“De andere CIG hebben op het directieoverleg deze week te kennen gegeven dat zij nog niet 

wensen mee te stappen in de implementatie. Ze willen dit bij Ten Anker laten en afwachten 

wat het geeft vooraleer zelf acties te ondernemen. 

Of dit betekent dat geen enkele medewerker van andere CIG’s de vorming - intervisie- 

supervisie zal mee volgen, valt nog af te wachten tot maandag.” (logboekverslag 

onderzoeksmedewerkster, 11 juni 2009).


Het laten deelnemen van een groot deel van het personeel aan een intensieve opleiding, had 

bovendien ook financiële implicaties voor de CIG zelf. Deze praktisch-organisatorische bedenkingen 

kwamen bovenop het feit dat de overige CIG (naast Ten Anker) in het begin van het project ook nog 

een eerder afwachtende houding aannamen ten overstaan van het opstarten van implementatie. 

Men was niet overtuigd dat de vorming hierdoor het nodige rendement zou opleveren. 

“CIG De Vogelzang geeft aan dat ze de vorming eerder op lange termijn wensen, op dit 

moment is vorming voor hen niet mogelijk. De administratie geeft aan dat ze de vorming 

dan zelf zal moeten bekostigen, nu is het een ‘gratis’ aanbod. Het project kan eventueel wel 

verlengd worden (in tijd, niet meer middelen). Er wordt overlegd met de UGent om na te 

gaan of vorming langer in tijd kan verspreid worden.” (verslag administratie – CIG, 14 juli 

2009) 

Na overleg met de sector van de CIG werd beslist dat alle CIG zouden deelnemen aan de vorming, 

maar dat de verspreidingsfase gespreid zou verlopen over de volledige projectperiode (mei 2009 – 

oktober 2010). Daarenboven werd luik 2 beperkt in omvang. 

De evaluatie van de verspreidingsfase verliep parallel aan de organisatie ervan. Er werd m.a.w. geen 

retrospectieve bevraging georganiseerd om de verspreiding, opleiding en vorming te evalueren: alle 

informatie werd verzameld de dag zelf (of binnen een periode van minder dan twee weken na elke 

activiteit). 

Gegevensverzameling 

Documentanalyses en logboekverslagen 

Gezien het volledige implementatietraject door de onderzoekers opgevolgd werd in 

logboekverslagen, bevatte het logboek ook een beperkt aantal gegevens over het verloop van de 

informatieverspreiding, opleiding en vorming. Ook de verslagen van de vormingsdagen, die 

opgemaakt werden door de projectcoördinator en/of de onderzoeksploeg, werden (zij het in 

beperkte mate) gebruikt als onderzoeksmateriaal. 

Evaluatieformulier 

Om de bevindingen en ervaringen van de deelnemers aan de verschillende opleidingsmomenten 

(vormingspakket) meer gestructureerd in kaart te brengen werd gewerkt met een schriftelijk 

evaluatieformulier. In het begin van deze evaluatievragenlijst werd gepeild naar de gevoelens, 

gedachten en verwachtingen waarmee men naar de vorming kwam en de mate waarin deze al dan 

niet werden ingelost. 

Verder werden een aantal gesloten vragen gesteld over de inhoud van de vorming, de gebruikte 

methodiek (didactische aanpak en gehanteerd materiaal), alsook over de praktische organisatie van 

de vorming (locatie, dagindeling, groepssfeer en –grootte). Deelnemers konden hun mening geven 

op een schaal van 1 tot 9, waarbij het cijfer 1 de betekenis meekreeg van “niet interessant of niet 

bruikbaar”, het cijfer 5 een gemiddelde waardering betrof en het cijfer 9 “zeer interessant of zeer 

bruikbaar” impliceerde.


De vragen betreffende de inhoud van de vorming werden bij de evaluatie van deelmodule 1 

gespecifieerd: de verschillende inhoudelijke elementen die tijdens de dag aan bod kwamen (m.n. 

toelichting algemeen gezinsdiagnostisch kader, toelichting model van Hellinckx, toepassing model 

van Hellinckx op basis van een filmfragment, toelichting diagnostische cyclus van De Bruyn en de 

deontologische aspecten verbonden met gezinsdiagnostiek) werden expliciet opgesomd op het 

evaluatieformulier en kregen elk afzonderlijk een score van 1 tot 9. Voor de overige 

vormingsmomenten (deelmodule 2) was dergelijke specifiëring niet mogelijk, aangezien deze door 

externen verzorgd werden en de onderzoekers op voorhand niet altijd zicht hadden op de indeling 

van de presentatie. De inhoudelijke evaluatie werd in deze gevallen opgesplitst in een afzonderlijke 

beoordeling per dagdeel (voor- en namiddag). 

Tot slot werd op het evaluatieformulier ook ruimte voorzien om de cursisten de mogelijkheid te 

bieden hun bedenkingen en suggesties met betrekking tot de opleidingsdag neer te schrijven. Een 

voorbeeld van evaluatieformulier is opgenomen in bijlage II. 

De evaluatie gebeurde anoniem; deelnemers konden – indien ze dit wensten – wel aangeven aan 

welk CIG ze verbonden waren. 

In de volgende paragrafen worden de drie luiken uit het vormingspakket zowel inhoudelijk als 

procesmatig belicht. 

Algemene informatieverspreiding en bekendmaking (luik 1) 

Op basis van een survey naar vormingsnoden bij de CIG-medewerkers (Soyez et al., 2009) bleek een 

grote behoefte naar basisinformatie over gezinsdiagnostiek in het algemeen en de ontwikkelde 

module gezinsdiagnostiek voor de CIG in het bijzonder. Op deze basis werd geconcludeerd dat het 

belangrijk was om alle personeelsleden, dus ook diegenen die niet rechtstreeks of slechts in 

beperkte mate bij de module gezinsdiagnostiek betrokken zijn, op permanente basis te informeren 

over de ontwikkelingen met betrekking tot de module gezinsdiagnostiek. De onderzoekers 

lanceerden de idee om te werken met een website met daarop een blog over gezinsdiagnostiek, 

maar dit bleek op korte tijd moeilijk realiseerbaar, te meer daar een aantal CIG ook reeds beschikken 

over een eigen webstek. Er werd daarom geopteerd om in eerste instantie te werken met een 

(elektronische) nieuwsbrief. Gezien de nood aan snelle en meer gerichte informatieverspreiding (zie 

verder), werd deze nieuwsbrief na een aantal maanden vervangen door een (gesloten) electronisch 

forum. 

Bekendmaking en informatieverspreiding over gezinsdiagnostiek in 

alle CIG: elektronische nieuwsbrieven 

De electronische nieuwsbrieven hadden als hoofdbedoeling enige informatie omtrent (de 

implementatie van) de module gezinsdiagnostiek op brede schaal onder het personeel te 

verspreiden en levend te houden. Verondersteld werd dat deze informatieverspreiding het 

enthousiasme zou kunnen aanwakkeren en bijdragen aan een gevoel dat er over de CIG heen samen 

gewerkt werd aan een gemeenschappelijk project. De nieuwsbrieven werden inhoudelijk opgesteld 

door de projectcoördinator, hierin ondersteund door de onderzoeksmedewerkster. 

35


De projectcoördinator verstuurde de nieuwsbrieven naar de directieleden, met de vraag ze te laten 

verdelen onder haar werknemers. Ook de leden van de stuurgroep ontvingen de nieuwsbrief. 

In totaal werden vier nieuwsbrieven verstuurd, met telkens daarin een overzicht van de huidige 

stand van zaken in Ten Anker (en de ervaringen hierbij), een rubriek rond een specifieke test of 

methodiek (‘Test in de kijker’) en ten slotte een luik met meer algemene informatie over 

gezinsdiagnostiek. Tabel 3.1 geeft een overzicht van de inhoud van de verspreide nieuwsbrieven. 

Een voorbeeld van een nieuwsbrief is terug te vinden in bijlage III. 

Tabel 3.1 

Overzicht nieuwsbrieven 

Nieuwsbrief Datum Inhoud 

inleiding en situering onderzoek 

interview met stagiaire in CIG Ten Anker 

Test in de kijker 

1 jul/09 introductie vormingspakket Familie Relatie Test (FRT) 

2 aug/09 

3 sep/09 

4 okt/09 

stand van zaken 

bekendmaking GD aan de bewoners 

inleiding interview prof. Dr. Broekaert 


bespreking van gezinnen o.b.v. model Hellinckx 

interview (deel 1) 


ontwikkeling van sjabloon voor de krachten -en 

klachtenanalyse 

interview (deel 2) 

Nijmeegse Ouderlijke Stress 

Index (NOSI) 

Ouder-kind interactie 

vragenlijst (revised) 

Sociale Steunlijst Interacties 

(SSL-I) Sociale Steunlijst 

Discrepanties (SSL-D) 

Voor de uitwerking van vijfde nieuwsbrief had de projectcoördinator een interview met Gerdien 

Franx, programmahoofd zorginovatie aan het Trimbosinstituut, Utrecht, met de bedoeling een stuk 

te brengen over aandachtspunten bij een implementatieproces. Het was ondertussen evenwel reeds 

duidelijk geworden dat het opmaken van de nieuwsbrieven erg tijdsintensief was voor de 

projectcoördinator en dit ten koste ging van tijd die geïnvesteerd kon worden in de begeleiding van 

het implementatieproces zelf. 

Bovendien bleek de verspreiding van de nieuwsbrieven binnen de CIG erg beperkt: directies gaven 

aan dat ze de nieuwsbrieven niet of slechts in minieme mate (slechts onder enkele stafleden) 

verspreidden, omdat gezinsdiagnostiek nog te weinig verankerd was in hun eigen CIG. Een aantal 

directieleden was bezorgd onduidelijkheid en verwarring te creëren door de nieuwsbrief te 

verspreiden, zonder dat de uiteindelijke bedoeling van gezinsdiagnostiek verhelderd was. 

De combinatie van beide voorgaande factoren maakte dat uiteindelijk besloten werd geen 

bijkomende nieuwsbrieven meer te verspreiden en op zoek te gaan naar een alternatieve manier 

van informatie-uitwisseling over de CIG heen. 

Forum gezinsdiagnostiek 

Het alternatief voor de nieuwsbrieven werd gevonden in een online forum gezinsdiagnostiek 

(http://groups.google.com/group/gezinsdiagnostiek-cig). Dergelijk forum biedt de mogelijkheid om 

snel informatie uit te wisselen en dit op een vrij informele manier. Er gaat hierdoor, in vergelijking 

met de nieuwsbrief, veel minder tijd verloren aan de opmaak van documenten, het redigeren van


teksten, etc. Bovendien laat een forum, anders dan de nieuwsbrieven, ook interactiviteit toe: 

forumleden kunnen zelf vragen of opmerkingen formuleren, documenten toevoegen, etc. 

Het forum werd gelanceerd op 2 februari 2010. Het betreft een gesloten forum, dat initieel 

gemodereerd werd door de onderzoeksploeg: enkel geregistreerde en toegelaten leden (c.q. 

directieleden en stafleden, die allen ook deel uitmaken van de intervisiegroep – zie verder) kunnen 

op het forum terecht. Op dit ogenblik is er sprake van 17 leden (6 personen van de directies, 9 

stafleden, 2 personen uit de onderzoeksploeg). Deze beslotenheid creëert een zekere mate van 

veiligheid. 

Figuur 3.1 maakt duidelijk dat het forum verschillende mogelijkheden biedt: naast een 

discussieruimte (‘discussions’), waarop snelle mededelingen, vragen, reacties ... verspreid kunnen 

worden onder de verschillende leden, kunnen subpagina’s (‘pages’) geupload worden (bijvoorbeeld: 

overzicht van de (komende) vormingsactiviteiten) en is er ook ruimte om documenten met elkaar te 

delen (‘files’) (bijvoorbeeld: voorbereiding supervisiebijeenkomsten). Onder ‘members’ vindt men 

een overzicht terug van de toegelaten deelnemers aan het forum. 

Figuur 3.1: homepagina forum gezinsdiagnostiek 

Zoals hoger geschetst ligt de meerwaarde van een forum ook in de mogelijkheid tot interactiviteit. 

Deze interactiviteit is binnen het project gezinsdiagnostiek vooral tot stand gekomen in aanloop naar 

en volgend op de supervisiebijeenkomsten. Op dergelijk momenten worden, via het forum, vooral 

documenten uitgewisseld tussen stafleden. Tussen de supervisiebijeenkomsten door wordt het 

forum minder actief gebruikt; een aantal gelanceerde discussiepunten bleven onbeantwoord. 

Tussen februari en september 2010 werden in totaal 93 berichten gepost op het forum; 37 hiervan 

37


(bijna 40%) kwamen van de onderzoeksploeg. Andere posts kwamen vooral van stafmedewerkers (3 

tot 12 posts). Directieleden volgen het forum meer op afstand; slechts één directielid heeft zelf 

berichten gepost (N=3). De projectcoördinator plaatste drie berichten op het forum. 

Bekendmaking: eerste kennismaking met gezinsdiagnostiek binnen 

CIG Ten Anker 

CIG Ten Anker kreeg binnen het geheel van het implementatie de positie van pilootproject. Daarom 

werd binnen dit CIG, vrij snel na de start van het project (18/06/2009), een eerste concrete 

kennismaking met het het project gezinsdiagnostiek georganiseerd. Naast een korte schets van de 

concepten ‘gezin’ en ‘gezinsdiagnostiek’, werd ingegaan op de mogelijke meerwaarde van 

gezinsdiagnostiek binnen de CIG-werking. Gekoppeld hieraan schetste de onderzoeksploeg kort de 

resultaten van de surveybevraging en het instroomonderzoek uit de vorige projectperiode. 

Vervolgens werd aan de hand van een casusgezin de basis van gezinsdiagnostiek toegelicht. De 

nadruk lag hierbij op degelijke en onderbouwde beeldvorming. Ter afronding werden ook kort drie 

testen voorgesteld, m.n. de Nijmeegse Gezinsrelatietest (NGT), de Gezinssysteemtest (GEST) en de 

Familie Relatie Test (FRT) en konden de deelnemers op basis van rollenspel ook zelf aan de slag met 

dit materiaal. Op het eind van de dag volgende een kort reflectiemoment waarop de eerste stappen 

van het implementatieproces besproken werden. 

Deze kennismakingsdag beoogde om op een vrij open en informele manier te ervaren wat de 

bedoeling was van het project gezinsdiagnostiek en ook een aantal weerstanden weg te nemen. Elf 

personen waren aanwezig. De dag stond open voor de stafmedewerkers van de studiowerking, de 

mobiele werking en de kinderopvang. Daarnaast waren ook de directie en de projectcoördinator ad 

interim aanwezig. Gezien het informele karakter van deze dag, werd de aanwezigen na afloop geen 

evaluatieformulier voorgelegd. 

Opleidingspakket (luik 2) 

Een groot gedeelte van de opleiding en vorming zit vervat in het opleidingspakket dat aangeboden 

werd aan de verschillende CIG. De onderzoeksploeg stond in voor de inhoudelijke vormgeving van de 

informatie- en opleidingsmomenten: zij namen beslissingen omtrent de inhoud, contacteerden 

sprekers, of verzorgden zelf de opleiding. De onderzoeksmedewerkster en projectcoördinator 

namen gezamenlijk de praktisch-organisatorische aspecten op, zoals het versturen van 

uitnodigingen, reserveren van een locatie, verzorgen van de catering. 

Het prototype van het opleidingspakket (zie Soyez et al., 2009) voorzag in drie verschillende 

deelmodules: 

(1) in eerste instantie is er een basismodule, die zich richt tot alle personeelsleden uit de CIG die 

betrokken zijn bij de module gezinsdiagnostiek (duur: 3 tot 4 dagdelen) 

(2) de tweede module (verdiepingsmodule I) richt zich tot de CIG-begeleiders die bij de 

uitvoerende diagnostiek betrokken zijn; de stafmedewerkers / verantwoordelijken 

gezinsdiagnostiek die de coördinatie opnemen kunnen hier desgewenst bij aansluiten (duur: 

18 tot 22 dagdelen)


(3) de laatste module (verdiepingsmodule II) richt zich tot de stafmedewerkers / 

verantwoordelijken die de module gezinsdiagnostiek coördineren en superviseren (duur: 8 

dagdelen) 

Zoals reeds eerder aangegeven was het, vooral omwille van praktische haalbaarheid, noodzakelijk 

om het prototype op een aantal punten aan te passen. Eerst en vooral werd geopteerd voor een 

spreiding in de tijd. Gezien er voor de invulling van deelmodule II gewerkt werd met externe 

opleiders, was de beschikbaarheid van deze personen een belangrijke factor in de planning. In 

tweede instantie werd de omvang van de vorming ook beperkt. Deelmodule I werd gereduceerd tot 

2 dagdelen. Wat betreft deelmodule II werd een aantal elementen niet gegeven: de vorming rond 

videohome training (VHT) kwam niet aan bod. In een aantal CIG wordt immers al (vrij intensief) 

gewerkt met deze methodiek, waardoor een bijkomende vorming als niet prioritair beschouwd 

werd. Bovendien vereist videohometraining in se een zeer uitgebreide opleiding; in het kader van dit 

vormingspakket zouden we ons moeten beperken tot een eerste kennismaking met de methodiek. 

Tot slot leek het vrij irrelevant om het deel rond voorstelling van de verschillende testen binnen 

module II op te nemen. Een belangrijk aspect in deze beslissing is het feit dat in de oorspronkelijke 

kostenraming voor de projectsubsidie in Ten Anker amper budget voorzien was voor de aankoop van 

testmateriaal. De projectcoördinator ad interim meldt op een overleg met de onderzoeksploeg op 

27 mei 2009 dat er “slechts 300 euro budget ingepland [werd] voor het aankopen van 

testmateriaal”. Op advies van de onderzoeksploeg wordt daarom door de projectcoördinator een 

bijkomend budget hiervoor aangevraagd bij de administratie, wat ook goedgekeurd wordt: 

“De administratie is bereid om een budget vrij te maken om per CIG testmateriaal aan te 

kopen, zodat elk CIG over het nodige kan beschikken. De projectcoördinator 

gezinsdiagnostiek bezorgt de administratie een kostenraming.” (verslag administratie – CIG, 

14 juli 2009) 

Door deze bijkomende administratieve tussenstappen kan de projectcoördinator het noodzakelijke 

testmateriaal pas laat in het implementatieproces (mei/ juni 2010) beschikbaar stellen aan de 

verschillende CIG. Bovendien volgde het implementatietraject (en hierdoor: de inzet van 

diagnostisch testmateriaal) een verschillend tijdspad in de verschillende CIG. 

Omtrent het geven van feedback aan gezinnen werd geen apart vormingsmoment georganiseerd; dit 

element werd (in beperkte mate) verwerkt in de vorming rond observeren. Module III werd 

opgenomen binnen de context van de supervisiegroep; het deel rond handelingsplanning werd niet 

uitgewerkt, gezien dit het minst prioritair was. Tabel 3.2 geeft een schematisch overzicht van de 

verschillende vormingsmomenten die georganiseerd werden. 

De CIG formuleerden tot slot ook een aantal bezorgdheden omtrent de verspreiding van de kennis 

aangeboden in het vormingspakket op langere termijn: de vraag werd gesteld hoe nieuwe 

personeelsleden – die de vormingen niet meegevolgd hadden – de noodzakelijke informatie op 

termijn moesten verwerven. Om hieraan (deels) tegemoet te komen werden verschillende 

initiatieven genomen: in de eerste plaats kregen alle personeelsleden een vormingsmap. Bij elk 

vormingsmoment werd aanvullend tekstmateriaal geboden (handouts, artikels of hoofdstukken uit 

boeken). De inhoudstafel van de vormingsmap kan teruggevonden worden in bijlage IV. Een 

39


exemplaar van de volledige vormingsmap kan opgevraagd worden bij de onderzoeksploeg. 

Daarnaast werden ook video-opnames gemaakt van de vorming deelmodule 1. 

Tabel 3.2 

Overzicht aanbod opleiding gezinsdiagnostiek 

Datum 

DEELMODULE 1 (totaal: 2 dagdelen) 

Inhoud 

16 juli 2009 (Ten Situering GD, theoretisch kader en 

Anker) 

deontologische aspecten 

27 augustus 2009 

(Huis Ter Leye) 

23 september 2009 

(De Merode) 

28 september 2009 

(Tamar) 

1 oktober 2009 

(Vogelzang) 

DEELMODULE 2 (15 dagdelen) 

9 oktober 2009 Emotionele beschikbaarheid: inleiding (2 


30 oktober 2009 Emotionele beschikbaarheid: verdieping en 

toepassing (2 dagdelen) 

20 of 23 november 

2009 

16 of 18 november 

2009 

Intervisie emotionele beschikbaarheid 1 (1 

dagdeel) 

Intervisie emotionele beschikbaarheid 2(1 


27 januari 2010 Intervisie emotionele beschikbaarheid 3 (1 


Opleider 

Onderzoeksploeg UGent + 

Projectcoördinator GD 

Doelgroep 

Alle medewerkers – 

per CIG 

Erik De Belie Alle medewerkers 

Erik De Belie – Prof. Dr. Nicole 

Vliegen 

Chris Van Dam + 

onderzoeksmedewerkster Ugent 

Chris Van Dam + 

onderzoeksmedewerkster Ugent 

Selectie 

(staf)medewerkers 

Selectie 


Selectie 


Nicole Vliegen en Chris Van Dam Selectie 


12 februari 2010 Observeren en rapporteren (2 dagdelen) Prof dr. Célistin Westreich Alle medewerkers 

23 maart 2010 en Het gebruik van genogrammen en 

Bruno Hillewaere Alle medewerkers 

27 april 2010 kernkwadranten: inleiding (2 dagdelen) 

27 april 2010 Het gebruik van genogrammen en 

Bruno Hillewaere Selectie 

kernkwadranten: verdieping en toepassing (2 



14 juni 2010 Een taal erbij, teamoverleg in beeld (2 

Marie-Roos Vermeersch Selectie 



DEELMODULE 3 (2 dagdelen) 

10 september 2010 Testen en vragenlijsten: scoring en 

Onderzoeksploeg UGent Selectie 

interpretatie; opbouwen van een integratief 

beeld 

(staf)medewerkers

Deelmodule I: Basismodule 


Inleiding 

Op basis van een vorige projectfase (Soyez et al., 2009) was gebleken dat bij een groot deel van de 

personeelsleden onvoldoende kennis aanwezig was over (het uitvoeren van) diagnostiek in het 

algemeen. Eveneens bleken er veel onduidelijkheden te heersen over wat het concept en de module 

‘gezinsdiagnostiek’ precies inhoudt, alsook voor wat betreft de uiteindelijke bedoeling van deze 

module en de plaats die deze inneemt in de werking van het CIG. De eerste module van het 

vormingspakket (basismodule) had dan ook de bedoeling om een aantal van deze onduidelijkheden 

te verhelderen. Een bijkomende doelstelling van de basismodule was om medewerkers te 

enthousiasmeren voor (het project) gezinsdiagnostiek. De basismodule werd uitgewerkt en verzorgd 

door de onderzoeksploeg (onderzoeksmedewerkster en één van de promotoren) en ondersteund 

met een powerpointpresentatie. 

De vorming werd in elk CIG afzonderlijk gegeven. Vanuit de onderzoeksploeg werd gevraagd om 

ernaar te streven zo veel mogelijk personeelsleden (m.u.v. logistiek en administratief personeel) de 

basismodule te laten meevolgen, gezien dit als een belangrijk element beschouwd werd voor het 

implementeren. Het spreekt voor zich dat het aantal deelnemers per CIG relatief is aan het aantal 

voltijds equivalenten (VTE) tewerk gesteld in elk CIG. In totaal participeerden 87 personen aan deze 

vorming (Ten Anker: 17; Huis ter Leye: 14; De Merode: 28; Tamar: 16; Vogelzang: 12). Slechts enkele 

personen bleven afwezig wegens verlof of ziekte. 

Inhoud vorming 

De inhoud aangeboden op deze eerste vormingsdag was tegelijk divers en omvattend: in de eerste 

plaats werden enkele basisconcepten (‘diagnostiek’, ‘handelingsplanning’) afgebakend en 

geconcretiseerd aan de hand van voorbeelden. De link tussen diagnostiek en handelen werd 

verduidelijkt aan de hand van de regulatieve cyclus van Van Strien (1984). Ook werd het ecologisch 

model rond opvoeden van Hellinckx (1980; 1988; zie Hellinckx 1996), die de inhoudelijke basis vormt 

van de module gezinsdiagnostiek, uitgebreid toegelicht. Specifieke aandacht ging hierbij uit naar de 

toepassing van het model bij de belangrijkste doelgroep van de CIG (multi-problem gezinnen, cfr. 

Ghesquière, 1993). Een aantal aandachtspunten inzake diagnostiek bij deze doelgroep werden 

benadrukt, ondermeer het belang van een ‘multi–method, multi–informant’ aanpak. De toepassing 

van het model van Hellinckx bij een multi-problemgezin werd vervolgens besproken op basis van een 

videofragment. 

In de namiddag werd de module gezinsdiagnostiek als geheel gepresenteerd. Het opvoedingsmodel 

van Hellinckx wordt hiertoe uitgebreid met een theoretisch model voor diagnostiek (diagnostische 

cyclus van De Bruyn et al. (2003)). De verschillende stappen in deze cyclus (klachtenanalyse, 

probleemanalyse, verklaringsanalyse en indicatie-analyse) werden besproken. 

Het namiddaggedeelt werd tot slot afgerond met een luik over gezinsdiagnostiek en deontologie 

(hoofdzakelijk toepassing beroepsgeheim). 

41


Evaluatie 

Gezien deelmodule I per CIG aangeboden werd en er op basis van de ervaringen telkens een aantal 

kleine bijsturingen gebeurden in de presentatie, geven we voor wat betreft de evaluatie van 

deelmodule I in de eerste plaats een overzicht per CIG. Afrondend schetsen we nog een kort 

totaalbeeld. 

Ten Anker (Klemskerke, 16 juli 2009) 

De vormingsdag vond plaats in de gebouwen van de studiowerking van Ten Anker; er waren 17 

aanwezigen 2 . Slechts vier personen vulden achteraf de evaluatiefiche in. De verschillende 

medewerkers werden immers in de week na de vorming allen bevraagd door de projectcoördinator 

ad interim; een samenvattend verslag van uitspraken tijdens deze gesprekken werd geanonimiseerd 

bezorgd aan de onderzoeksploeg. 

Op basis van de vier ingevulde evaluatiefiches werd een globaal gemiddelde bekomen van 7,07 op 9. 

De gemiddelde resultaten per deelgebied worden in tabel 3.3 weergegeven. 

Tabel 3.3 

Evaluatie deelmodule I door de medewerkers van Ten Anker (N=4) 

Inhoud Methodiek Praktische organisatie 

algemeen kader gezinsdiagnostiek: 7,67 didactische aanpak: 6,75 locatie: 5 

model van Hellinckx: 7,50 didactisch materiaal: 7,50 dagindeling: 8 

toepassing a.d.h.v filmmateriaal: 6,50 / sfeer: 7 

diagnostische cyclus van De Bruyn: 7,33 / grootte van de groep: 8 

deontologische aspecten: 6,50 / / 

Hoewel de totaalgemiddelde score wijst op een algemene tevredenheid, formuleerden de 

deelnemers ook een aantal inhoudelijke opmerkingen. Vooral de intensiteit (te veel informatie in 

eens) en de moeilijkheidsgraad (te theoretisch) bleken struikelblokken. 

“Ik kwam met grote verwachtingen en enorme interesse, maar mijn verwachtingen werden 

niet echt ingelost. Vond het middagstuk enorm veel en te hevig en soms weinig te volgen. 

Vaktermen zouden duidelijker uitgelegd moeten worden.” 

“Het was zeer veel informatie op een zeer korte tijd. Redelijk theoretisch en ook wel geen 

gemakkelijke materie die vlug werd gegeven met veel moeilijke termen die niet voor 

iedereen duidelijk zijn.” 

“Mijn verwachtingen werden grotendeels ingelost. Het is voor velen nog wat onduidelijk 

hoe alles in Ten Anker zal ingepast worden en hoe ieder vanuit zijn/ haar taak met 

2 In CIG Ten Anker zijn in totaal 31 verschillende personen tewerkgesteld, wat overeenkomt met 20,3 voltijds equivalenten 

(VTE) die als volgt verdeeld zijn: Studio’s (Klemskerke): 4,7 VT; Team Oostende (leefgroep tienermoeders): 8,3 VT; 

Kinderopvang: 3,2 VT; Logistiek: 1,4 FT; Administratie: 0,70 VT en Staf: 2 VT


gezinsdiagnostiek te maken zal krijgen. Voor de rest heel goed, enkel spijtig dat jargon en 

wetenschappelijke termen niet door iedereen begrepen werden.” 

Op basis van de mondelinge bevraging door de projectcoördinator ad interim (verslag in logboek, 

31 augustus 2009) werd dit beeld bevestigd: een aantal medewerkers haalden aan dat de 

vormingsdag als “veel en moeilijk” ervaren werd. Een stafmedewerker bemerkte dat het 

“hooggegrepen is voor basismedewerkers”. Toch was de algemene teneur zeer positief: 

“Ik heb geen opleiding en achtergrond voor gezinsdiagnostiek, maar ik ben wel 

gerustgesteld door de vorming”; “De vorming is positief. Het is geen strikt handelingskader 

dat je wordt opgelegd”. 

Het feit dat alle deelnemers een eigen vormingsmap kregen, werd als een meerwaarde 

beschouwd. 

Na deze eerste vormingsdag werd de werkmethode bij de bespreking van het filmfragment 

aangepast en meer gestructureerd. Qua woorden taalgebruik werden geen aanpassingen 

doorgevoerd in de presentatie, maar werd dit wel meegenomen als belangrijk aandachtspunt 

voor de vorming in de overige CIG. 

Huis Ter Leye (Kortrijk, 27 augustus 2009) 

De vormingsdag vond plaats in het Streekhuis Zuid-West-Vlaanderen in Kortrijk. Veertien 

personeelsleden van Huis Ter Leye 3 volgden de vormingsdag en vulden allen het evaluatieformulier 

in. Ook nu werd de dag overwegend positief beoordeeld, met een algemeen gemiddelde van 7,59/9. 

Tabel 3.4 geeft een overzicht van de gemiddelde evaluatiescores per onderdeel. 

Tabel 3.4 

Evaluatie deelmodule I door de medewerkers van Huis Ter Leye (N=14) 


algemeen kader gezinsdiagnostiek: 7,23 didactische aanpak: 7,25 locatie: 8,75 

model van Hellinckx: 7,61 didactisch materiaal: 7,41 dagindeling: 7,41 

toepassing a.d.h.v filmmateriaal: 7,84 / sfeer: 7,91 

diagnostische cyclus van De Bruyn: 7,46 / grootte van de groep: 8,33 


Uit de kwalitatieve toelichting die de personeelsleden van Huis Ter Leye meegaven, komt vooral het 

gevoel van (h)erkenning en geruststelling naar voor. De verschillende personeelsleden gaven aan 

met een gerust hart verder te kunnen blijven werken, daar in zekere mate reeds volgens dit model 

wordt gewerkt. In navolging van de evaluatie in Ten Anker, hadden de opleiders extra aandacht 

3 CIG Huis Ter Leye heeft een personeelsbezetting van 17 personen (met abstractie van logistieke en administratieve 

medewerkers; N=3), m.n.: 2 kinderwerksters; 4 sociaal werkers (3 personen werken zowel voor de mobiele als residentiële 

werking, 1 persoon werkt enkel voor de mobiele begeleiding); 9 groepswerkers; 1 pedagogisch coördinator en 1 directielid. 

Het gaat in totaal om een 15-tal VT-equivalenten. 

43


besteed aan taal- en woordgebruik; de evaluatie in Huis Ter Leye geeft aan dat deze aanpassing 

positief was. Ook de aanpassing in de werkmethode om het filmfragment te bespreken (praktische 

toepassing van de theoretische kaders) werd als positief ervaren: 

“Voor de aanvang van de vorming had ik schrik voor een moeilijk theoretische uitleg en 

verwachtte ik een verduidelijking te krijgen van de term ‘gezinsdiagnostiek’. Maar eigenlijk 

werken we al zo, enkel wordt het gestructureerder. En, zoals een collega opmerkte: in de 

pauze hoorde ik van verschillende personen ‘dat we toch al veel doen’, dat dit een kader biedt 

van bestaande zaken maar dit kan objectiveren en versnellen.” 

“We kregen voldoende uitleg wat gezinsdiagnostiek precies inhoudt. Met het videofragment 

werd ook een duidelijke link gemaakt met de praktijk.” 

“Ik denk dat een aantal onzekerheden en angsten verminderd zijn bij een aantal 

medewerkers. Ik merk enthousiasme.” 

De Merode (Lichtaart, 23 september 2009) 

In CIG De Merode namen 28 personeelsleden deel aan de vormingsdag rond deelmodule I 4 ; allen 

vulden nadien de evaluatiefiche in. De vorming vond plaats in het ontmoetingscentrum in Lichtaart. 

Tabel 3.5 geeft een overzicht van de gemiddelde tevredenheidsscores voor verschillende aspecten 

van deze vormingsdag bij de aanwezige personeelsleden van CIG De Merode. 

Tabel 3.5 

Evaluatie deelmodule I door de medewerkers van De Merode (N=28) 





diagnostische cyclus van De Bruyn: 6,96 / grootte van de groep: 6,74 


Met een algemeen totaalgemiddelde overheen de gehele dag van 7,02, wijzen deze resultaten ook 

hier in de richting van grote tevredenheid bij de personeelsleden. Vooral de toepassing van de 

theoretische kaders en verheldering aan de hand van praktijkvoorbeelden werden in dank 

afgenomen. De uiteenzetting rond de deontologie werd inhoudelijk wel goed bevonden, maar had 

volgens een aantal medewerkers minder tijd in beslag mogen nemen. Volgende getuigenissen geven 

een beeld van de ervaringen van enkele deelnemers: 

4 In De Merode is er een personeelsbezetting van 24,125 VTE. (exclusief 2,625 VTE voor de gemeenschappelijke functies 

van vzw Ter Loke), waaronder 3,75 VTE stafleden, 5 VTE begeleiding tienermoeders, 3,625 VTE begeleiding gezinnen en 

meerderjarige alleenstaande ouders en kinderen; 3 VTE begeleiding kinderwerking en 4,625 VTE mobiele begeleiding.


“Ik zag een beetje op tegen de vormingsdag omdat ik niet wist wat ik moest verwachten, 

maar ben aangenaam verrast en vond de ganse dag interessant. (…) De uitleg was 

duidelijk en genoeg met voorbeelden toegelicht. Er was voldoende pauze om de 

concentratie erbij te houden.” 

“Ik heb veel vragen beantwoord gekregen. De bijkomende informatie is nuttig en toe te 

passen in de praktijk.” 

“Het stuk over beroepsgeheim had ik niet verwacht, maar niet slecht dat dit eens gegeven 

wordt. Normaal vind ik wel dat heel dit stuk reeds gekend moet zijn in de eigen organisatie. 

Het vormen in deze algemene kennis gaat ten koste van concrete informatie met 

betrekking tot gezinsdiagnostiek.” 

Tamar (Lommel, 28 september 2009) 

De eerste vormingsdag voor de medewerkers van CIG Tamar 5 vond plaats in de gebouwen van het 

CIG. Alle 16 deelnemers vulden ook nu op het einde van de opleidingsdag een evaluatieformulier in. 

Tabel 3.6 geeft een overzicht van de scores gegeven door de medewerkers. 

Tabel 3.6 

Evaluatie deelmodule I door de medewerkers van Tamar (N=16) 





diagnostische cyclus van De Bruyn: 6,93 / grootte van de groep: 8 


Met een totaalgemiddelde van 7,31 wijzen ook deze resultaten in de richting van een algemene 

tevredenheid met betrekking tot de opleidingsdag. Opvallend is wel de lagere score voor wat het 

algemeen kader rond gezinsdiagnostiek betreft. Enkele cursisten merkten op dat het concept 

gezinsdiagnostiek nogal vaag bleef en er meer verduidelijking en diepgang werd verwacht. De 

toepassing van het theoretisch opvoedingsmodel van Hellinckx aan de hand van filmmateriaal was 

voor een aantal werknemers wel erg verhelderend. Onderstaande getuigenissen vormen een greep 

uit de beleving van enkele cursisten: 

“Mijn verwachtingen zijn gedeeltelijk ingelost. Het beroepsgeheim blijft een thema waar 

we alert rond moeten zijn en ons nog verder moeten in verdiepen. Dankzij een duidelijke 

toelichting van het model van Hellinckx, de goede video en oefening, kunnen we er nu 

5 Naast de directie en de kwaliteitscoördinator/stafmedewerker zijn er, los van logistiek personeel, nog 14 personeelsleden 

werkzaam in Tamar. Twaalf personen zijn betrokken bij de residentiële werking: 7 residentiële begeleiders (A1); 2 

kinderwerkers (A2) halftijds; 2 sociaal assistenten 60%; 1 sociaal verpleegkundige 80% die ook deels sociale dienst op zich 

neemt. Daarnaast zijn er 2 mobiele begeleiders (gezinswetenschappen + A1) 

45


verder mee aan de slag. Het is verder een geruststelling dat het implementatieproces 

gezinsdiagnostiek op tempo van de cliënt/ gezin mag, maar hopen nog wel op een duidelijk 

draaiboek vanuit Ten Anker.” 

“Het is iets duidelijker wat gezinsdiagnostiek is. Het was veel info, maar een concreet beeld 

heb ik niet. Ik heb de indruk veel papierwerk en testingen.” 

“Momenteel is het nog vaag. Wel goede achtergrond meegekregen en oefening (video) 

maakte belang van gezinsdiagnostiek ook duidelijk.” 

CIG Vogelzang (Brussel, 1 oktober 2009) 

Ook in CIG Vogelzang vond de vorming plaats in hun eigen gebouwen. Naast tien 

personeelsleden van Vogelzang 6 , volgden ook twee personen uit de zusterorganisatie Le Chant 

d’Oisseau de vorming met veel interesse. Alle 12 deelnemers vulden het evaluatieformulier in. 

De totaalgemiddelde score voor deze vorming bedraagt 7,64. In tabel 3.7 geven we een overzicht 

van de scores per deelaspect. 

Tabel 3.7 

Evaluatie deelmodule I door de medewerkers van Vogelzang (N=12) 





diagnostische cyclus van De Bruyn: 7 / grootte van de groep: 8,50 


De verschillende deelaspecten werden over de hele lijn positief beoordeeld. Ook in dit CIG werd 

aangegeven dat de materie goed aansluiting vond bij de manier waarop men reeds werkte. 

Anderzijds wijst men ook op de nood aan verdere verdieping, die tot stand kan komen door 

effectieve implementatie in de praktijk. 

“Ik wist niets van gezinsdiagnostiek. Nu heb ik het in het algemeen begrepen.” 

6 In CIG Vogelzang zijn, met inbegrip van logistieke functies, 14 personen werkzaam. Het betreft een sociaal 

verpleegkundige (coördinator sociale dienst), sociaal assistent (sociale dienst), ergotherapeut (sociale dienst), begeleidster 

A1, begeleidster met een kunstopleiding, logistiek medewerker (halftijds), 2 halftijdse nachtopvoeders (diploma 

gezinswetenschappen, diploma humaniora), kinderverzorgster, klusjesman, sociaal assistent van De Drie Appelbomen vzw 

(semi-residientiële en mobiele begeleiding), boekhouder, administratief coördinator, algemeen coördinator. Aangezien CIG 

Vogelzang haar locatie deelt met haar Franstalige tegenhanger ‘Le Chant d’Oiseau’ is er een nauwe samenwerking en zijn 

o.a. de nachtdiensten gemeenschappelijk.


“Ik heb heel wat verrijkende informatie gekregen over zaken die onze huidige manier van 

werken kunnen versterken en die ook gaan toelaten om tot een synthese te komen en een 

‘diagnose’ te stellen.» 

«Er is meer duidelijkheid over wat gezinsdiagnostiek is, maar toch gaat het volgens mij 

duidelijker worden wanneer je ermee werkt en bepaalde zaken uitprobeert.” 

Algemene conclusie 

Met 87 bereikte personeelsleden en een globale gemiddelde score van 7,32/9 kan de vorming van 

de basismodule als positief bekeken worden. Uit de kwalitatieve toelichting van de deelnemers blijkt 

ook dat de doelstellingen van deze vormingsmodule (duidelijkheid scheppen over hoe de module 

gezinsdiagnostiek opgebouwd is; personeel enthousiasmeren voor gezinsdiagnostiek) grotendeels 

bereikt werden. Anderzijds is ook duidelijk dat het namiddaggedeelte in alle CIG iets lager 

gewaardeerd werd. Het feit dat de volledige basismodule op één dag gegeven moest worden, zorgde 

voor zeer veel informatie-overdracht op korte tijd. Hierdoor kon het theoretisch model voor 

diagnostiek te weinig in toegepaste vorm overgebracht worden. Het luik rond deontologie was te 

algemeen en te weinig toespitst op gezinsdiagnostiek. In 4 van de 5 CIG was er te weinig tijd om hier 

gedetailleerd op in te gaan. 

Deelmodule 2: Verdiepingsmodule 

Inleiding 

Daar waar de basismodule beoogde om alle personeelsleden te bereiken, richtte de tweede module 

(verdiepingsmodule I) zich in de eerste plaats tot de verschillende CIG-begeleiders betrokken bij de 

uitvoerende diagnostiek. Daarnaast werden ook de medewerkers die de coördinatie van 

gezinsdiagnostiek opnemen uitgenodigd aan deze vormingen deel te nemen. Het aantal personen 

betrokken bij uitvoerende diagnostiek is erg groot voor een aantal thema’s (bvb. observaties, 

werken met genogrammen). Omwille van budgettaire redenen was het evenwel niet mogelijk deze 

vormingsmomenten op te splitsen per CIG, zoals gebeurd was voor de vorming van de basismodule. 

In twee van de vier vormingssituaties werd daarom eerst een algemene, meer theoretische dag 

georganiseerd die openstond voor een zo groot mogelijke groep personeelsleden. Omwille van 

praktische haalbaarheid werd hierbij gemikt op een groepsgrootte van 60 personen. Deze algemene 

inleidende dag werd gevolgd door een meer toepassingsgerichte verdiepingsdag waaraan een 

kleiner aantal personeelsleden konden deelnemen (selectie van personeel dat een meer leidende en 

coördinerende rol heeft; een groepsgrootte van 15 werd hier voorop gesteld). Voor de overige twee 

vormingen kon deze constructie niet gehanteerd worden en werd slechts één dag voorzien. Ook 

voor deze verdiepingsmodule dient men het aantal deelnemers per CIG te situeren in de context van 

het totaal aantal VTE tewerkgesteld in elk CIG. 

Gezien de specificiteit van de thema’s werd gezocht naar externe experten voor deze vormingen. 

Naast het feit dat de opleiders grote expertise moesten hebben aangaande het thema, was het ook 

belangrijk dat deze personen zich konden vinden in de gehanteerde (handelingsgerichte) visie op 

gezinsdiagnostiek. De trainers werden vooraf geïnformeerd over deze visie. Aan de opleiders werd 

47


gevraagd er over te waken dat deelnemers ervaringen uit de dagdagelijkse praktijk konden toetsen 

aan de gebrachte theoretische modellen en inzichten door te werken met klinisch casusmateriaal of 

materiaal aangebracht door de deelnemers. Alle opleiders verstrekten ook bijkomend tekstmateriaal 

voor de vormingsmap. 

In totaal werden in verdiepingsmodule I vier vormingen aangeboden (hechting en emotionele 

beschikbaarheid, observeren, werken met genogrammen en een taal erbij) (zie tabel 3.2 voor een 

overzicht). De timing van deze vormingen werd in sterke mate bepaald door de beschikbaarheid van 

de trainers. Gezien de geografische spreiding van de vijf CIG werden de vormingen telkens in een 

andere provincie georganiseerd. De volgende paragrafen beschrijven de vier vormingen en de 

evaluatie ervan. 

Vorming hechting en emotionele beschikbaarheid 

Inleiding 

De vorming vond plaats op verschillende dagen in de periode 9 oktober 2009 tot 27 januari 2010. 

Twee factoren hebben er toe bijgedragen dat deze vorming als eerste aangeboden werd: in de 

eerste plaats neemt ‘hechting’ een vrij centrale plaats in binnen de CIG-begeleidingen. Het is daarom 

een thema waarmee begeleiders erg begaan zijn. De tweede factor is organisatorisch van aard: het 

“Leertraject ondersteunen van ‘emotionele beschikbaarheid’ tussen ouders en hun kind” werd in 

een eerder project (zie De Medts et al., 2008) reeds uitgetest en positief geëvalueerd. Doordat de 

inhoud van dit leertraject bekend was voor de onderzoeksploeg, kon de vorming zonder veel 

voorbereidend overleg ingepland worden. 

De vorming ‘hechting en emotionele beschikbaarheid’ voorzag in een introductiemodule van twee 

vormingsdagen (een algemene intro op 9 september en een verdiepingsdag op 30 oktober 2009) en 

een casusgerichte intervisiegroep, die drie maal gedurende 3,5 uur samen kwam. De 

introductiemodule werd inhoudelijk verzorgd door Prof. Dr. Nicole Vliegen (KU Leuven) en Erik De 

Belie (SOC De Hagewinde Lokeren en Volwassenenwerking Lokeren), beiden experts op het domein 

van hechtings –en opvoedingsprocessen. Voor de intervisie werd de groep deelnemers van de 

tweede vormingsdag in twee verdeeld (groep 1: CIG Ten Anker, CIG Huis Ter Leye en CIG Vogelzang; 

groep 2: CIG Tamar en CIG De Merode), omdat het gemakkelijker is om in kleine groep iedereen aan 

bod te laten komen en omdat op die manier de ‘veiligheid’ in de groep optimaal gegarandeerd 

wordt. Op de afrondende casusgerichte bijeenkomst (27 januari 2010) was ook één van de opleiders 

uit de introductie (Nicole Vliegen) aanwezig om inhoudelijke vragen van de deelnemers die tijdens 

het casusgericht werken in kleine groep aan bod waren gekomen, te beantwoorden. Tijdens deze 

afrondende bijeenkomst werden beide intervisiegroepen samen uitgenodigd. De 

intervisiemomenten werden begeleid door Chris Van Dam van de Hogeschool Gent. 

De vormingsdagen gingen door in het cultureel centrum van Lokeren; de intervisies vonden plaats in 

de CIG zelf, met uitzondering van de afsluitende bijeenkomst die in Gent doorging. Tabel 3.8 geeft 

een overzicht van de verschillende intervisiebijeenkomsten, de deelnemers en de locatie van deze 

bijeenkomsten.

Tabel 3.8 

Overzicht intervisiebijeenkomsten hechting en emotionele beschikbaarheid 

Datum 

Tijd 

Inhoud 

20 november 2009 9u-12u30 9u-9u45: Uitwisseling ervaringen GD 

10u- 12u30: Intervisie o.l.v. Chris Van Dam 

Deelnemende CIG 

CIG Ten Anker 

CIG Huis Ter Leye 

CIG Vogelzang 

23 november 2009 9u-12u30 “ CIG Tamar 

CIG De Merode 

16 december 2009 9u-12u30 “ CIG Ten Anker 


CIG Vogelzang 

18 december 2009 9u-12u30 “ CIG Tamar 


27 januari 2010 9u-12u30 Reflectie intervisiebijeenkomsten en vraagstelling 

(Chris Van Dam en Nicole Vliegen) 


Locatie 

Oostende 

Lommel 

Kortrijk 

Kasterlee 

Alle CIG Gent 


De eerste vormingsdag voorzag in twee grote luiken; het eerste luik belichtte vier aspecten: (1) de 

ontwikkeling van veilige en onveilige gehechtheid; (2) betekenis van gehechtheid voor de 

ontwikkeling van het kind; (3) gehechtheid onder druk: kwetsbaarheden bij ouders, kinderen en hun 

sociale omgeving; (4) de verschillende gehechtheidstypes en de dynamieken van een onveilige 

hechting. In een tweede luik werd gewerkt rond ondersteuning naar ouders en hulpverleners vanuit 

het denkkader van ‘emotionele beschikbaarheid’. Emotionele beschikbaarheid en responsiviteit van 

ouders / opvoeders vormt immers een cruciaal element bij het tot stand komen van een veilige 

hechting. De video-observatiemethodiek en hieraan gekoppeld de ‘observatieschalen voor 

emotionele beschikbaarheid’ (EAS, Biringen, Robinson & Emde, 1998) werden uitgebreid belicht. De 

video-observatiemethodiek heeft als doel de ouders/ opvoeders te ondersteunen in het innemen 

van een reflectieve (of meta) positie ten aanzien van hun handelen in de opvoedingssituatie. De 

observatieschalen hebben daarnaast ook een diagnostische waarde. Tijdens de vorming werd het 

theoretisch kader voortdurend afgewisseld met videofragmenten en praktijkvoorbeelden om 

begrippen en theorieën te illustreren. 

Tijdens de tweede vormingsdag werd aan de deelnemers geleerd hoe de videomethodiek concreet 

kon gebruikt worden binnen het kader van “emotionele beschikbaarheid”. Elk van de ouder- en 

kinddimensies werd op basis van op DVD opgenomen observaties ‘gescoord’. Deze DVD-opnames 

waren aangeleverd door de deelnemers. 

Aanvullend bij de vormingsdagen werden ook drie intervisiemomenten voorzien, met de bedoeling 

de theorie rond hechting en emotionele beschikbaarheid meer te verankeren in de praktijk. In 

functie van de invulling van deze bijeenkomsten werd vooraf bepaald wie op welk moment een 

casus zou inbrengen. Aan iedere casusinbrenger werd gevraagd een video-opname te maken van 

ongeveer een half uur, van een opdrachtsituatie (gestructureerde situatie) en een spelsituatie (vrije 

49


situatie). Voor de bespreking van de casussen werd in grote lijnen dezelfde werkwijze gehanteerd als 

deze die door de lesgevers werd aangereikt tijdens de tweede vormingsdag. Op de derde, 

afrondende intervisiebijeenkomst werden enkele casussen besproken in aanwezigheid van Nicole 

Vliegen en er was ruimte voor een aantal inhoudelijke vragen, gelinkt aan concreet materiaal. Het 

ging hier om een bespreking van vragen die tijdens de vorige intervisiebijeenkomsten aan bod waren 

gekomen. Nicole Vliegen nam aan dit gesprek vooral deel vanuit haar deskundigheid, maar nam niet 

de positie in van ‘instructor’. Tijdens deze afrondende bijeenkomst bleef de interactie met de groep 

een centraal gegeven. 

Evaluatie 

In totaal namen 55 personeelsleden deel aan de eerste vormingsdag: 20 personen uit CIG De 

Merode, 13 personen uit Ten Anker, 12 personen uit Huis Ter Leye, 9 personen uit Tamar en 1 

persoon uit Vogelzang. Zesendertig aanwezigen vulden (65,45%) de evaluatievragenlijst in. Dit 

leverde volgende gemiddelde (op een schaal van 1 to 9) tevredenheidsscores op (zie tabel 3.9). 

Tabel 3.9 

Evaluatie verdiepingsmodule I – hechting en emotionele beschikbaarheid dag 1 (N=36) 


voormiddag: 7,51 didactische aanpak: 7,55 locatie: 4,75 

namiddag: 7,54 didactisch materiaal: 7,86 dagindeling: 7,75 

/ / sfeer: 6,94 

/ / grootte van de groep: 5,47 

Het algemene gemiddelde voor deze dag bedroeg 6,92 op 9. Deze totaalscore wordt enigzins 

gedrukt door de lage scores voor locatie en groepsgrootte. De locatie werd te klein bevonden en 

sommige deelnemers kregen het hierdoor te warm en benauwd. Indien het luik ‘praktische 

organisatie’ niet in beschouwing genomen wordt, bedraagt de gemiddelde tevredenheidsscore 7,60. 

De kwalitatieve toelichting van de deelnemers bevestigen de cijfers: er is een algemene 

tevredenheid voor wat betreft de inhoud van de vorming, hoewel er door verscheidene cursisten 

reeds werd aangegeven meer verdieping te wensen. Inhoudelijk werden vooral de 

praktijkvoorbeelden erg gewaardeerd. Velen schreven dat het thema hun boeide, dat het niveau 

goed zat en dat de inhoud herkenbaar was in de praktijk. 

“Mijn verwachtingen zijn gedeeltelijk ingelost. Er werd een goede aanzet gegeven in de 

aanpak van cliënten met hechtingsproblemen.” 

“Alle kaders werden duidelijk uitgelegd. De voorbeelden die aangehaald werden zijn 

herkenbaar, hetgeen maakt dat deze vorming goed bijblijft en kan toegepast worden. Het 

thema mocht gerust nog verder uitgebreid worden, hetgeen waarschijnlijk nog zal volgen 

in de verdiepingsdag. Verder algemeen absoluut goede en bijblijvende vormingsdag!”


Aan de tweede opleidingsdag participeerden 17 personeelsleden: 5 personeelsleden uit Ten Anker, 4 

personen uit De Merode en Tamar, 3 personen uit Huis Ter Leye en 1 persoon uit Vogelzang. 

Op basis van de feedback van deze personen werden opnieuw de gemiddelde scores berekend per 

onderdeel (inhoud, methodiek, praktische organisatie), en werd ook een tevredenheidsscore 

berekend voor het totaal van de opleidingsdag. 

Tabel 3.10 

Evaluatie verdiepingsmodule I – hechting en emotionele beschikbaarheid dag 2 (N=17) 



namiddag: 7,29 didactisch materiaal: 7,05 dagindeling: 7 

/ / sfeer: 7 


Het algemene totaalgemiddelde van deze dag kreeg een score mee van 7,10. De terugkoppeling van 

de theorie naar de praktijk (wat tijdens de eerste vormingsdag in mindere mate aan bod kwam) 

werd door de cursisten sterk geapprecieerd. 

“Ik ben blij met de terugkoppeling van de theorie naar de praktijk. Had dit vorige keer wat 

gemist. Hoewel een powerpoint welkom was geweest, had de dag veel meer structuur dan 

dag één. Ik ben heel tevreden!” 

“Tijdens deze dag heb ik duidelijke handvaten gekregen om hechting te kunnen zien, 

objectiever te kunnen kijken en verder te gaan in onze concrete situatie.” 

Hoewel de toepassing van het denkkader op videomateriaal als positief werd ervaren, bleken er toch 

ook enkele bedenkingen van de deelnemers omtrent deze methodiek: 

“Mijn verwachtingen zijn deels ingelost: bruikbare handvaten om video te gebruiken als 

beoordeling in team. Interessant ook om te horen hoe men in andere CIG’s denkt, wat 

anderen opmerken. Wel veel herhaling, veel hetzelfde en veel aandacht voor negatieve 

aspecten.” 

“Ik miste soms de expliciete terugblik op positieve elementen en het oefenen en 

terugkoppelen naar de cliënten. Wel een bruikbare methodiek tijdens de 

teamvergaderingen.” 

De deelnemers aan de tweede vormingsdag werden opgesplitst in twee groepen voor de latere 

intervisiebijeenkomsten; in de eerste groep participeerden 11 deelnemers, in een tweede groep 6. 

(groep 1 - Ten Anker: 6 personen, Huis Ter Leye: 4 personen, Vogelzang: 1 persoon; groep 2 - Tamar: 

3 personen, De Merode: 3 personen). Bij de afsluitende intervisie-bijeenkomst waren 16 personen 

aanwezig (4 uit Huis Ter Leye; 3 uit De Merode; 2 uit Tamar; 6 uit Ten Anker en 1 uit Vogelzang). De 

intervisiebijeenkomsten werden niet geëvalueerd met behulp van het evaluatieformulier. De 

ervaringen werden op het eind van elke bijeenkomst besproken en vervolgens genoteerd in het 

51


logboek. Hieruit blijkt dat de EAS in het algemeen als een waardevol diagnostisch instrument 

ervaren wordt. De deelnemers geven aan dat de methodiek bruikbare inzichten oplevert, zowel naar 

verdere diagnostiek als naar begeleiding toe. Tijdens de intervisiebijeenkomsten wordt wel een 

aantal vragen gesteld over de betrouwbaarheid / objectiviteit van het instrument: kennis over de 

context van een gezin maakt dat de EAS anders gescoord worden. 

Op het eind van de vorming is het voor verschillende personeelsleden nog niet helemaal helder hoe 

het gebruik van de EAS geïmplementeerd zal worden in de dagelijkse praktijk. Daarnaast bestaat er 

ook nog wat onzekerheid die in het algemeen omschreven kan worden als onzekerheid over het 

gebruik van de videocamera als observatie-instrument (bvb. vragen omtrent het gebruik van 

beeldmateriaal bij minderjarigen die onder toezicht staan van de jeugdrechtbank; vragen over welke 

personeelsleden betrokken kunnen worden bij de afname van deze schalen en het maken van een 

inschatting van emotionele beschikbaarheid). 

Vorming observatie 

Inleiding 

De vorming rond observatie beperkte zich tot één opleidingsdag (12 februari 2010). De inhoud van 

deze vorming werd verzorgd door prof. Dr. Célestin-Westreich van de Universiteit Brussel, die rond 

dit thema een boek publiceerde (Celestin-Westreich & Celestin, 2008: Observeren en rapporteren) 

en die eveneens een expert is op het vlak van gezinsdiagnostiek (Célestin-Westreich en Célestin, 

2010). De vorming, die gevolgd werd door 56 personen, ging door in de lokalen van het Hoger 

Instituut voor Gezinswetenschappen (HIG) in Schaarbeek. 


In een eerste deel werd ‘observatie’ conceptueel benaderd en geschetst als een 

informatieverwerkingsproces dat veel meer omvat dan enkel het waarnemen: observatie moet 

gezien worden als een constructie van de werkelijkheid, waarbij cognitieve en emotionele 

verstoringen kunnen voorkomen die ons (professionele) oordeel over het gedrag van de cliënt, 

onszelf en de interactie kleuren. 

Deze theoretische schets werd geïllustreerd op basis van een videofragment dat uitgebreid 

nabesproken en toegelicht werd. Ook werden enkele kernbegrippen (onsystematische observatie, 

participatief – non participatief, het primacy en recency effect, bias, …) uitgewerkt aan de hand van 

dit fragment. 

In een tweede deel werd de overgang gemaakt naar diagnostiek: het verschil tussen alledaags en 

professioneel observeren werd toegelicht. Er werd besproken hoe dit professioneel observeren 

vorm krijgt aan de hand van het stappenplan dat gebruikt wordt in de FACE-methodiek (zie Célestin- 

Westreich & Célestin, 2010). Het geheel werd geïllustreerd met behulp van klinisch casusmateriaal 

dat vooraf aangeleverd was door de CIG en verschillende oefeningen. Tot slot werd nog stil gestaan 

bij hoe verslaggeving van observaties op een efficiënte manier kan gebeuren en welke elementen 

hiervoor onontbeerlijk zijn.


Evaluatie 

Zesenvijftig personeelsleden namen deel aan de vorming rond observeren; 35 van hen (62.5%) 

vulden het evaluatieformulier in. Er waren 15 personeelsleden uit Ten Anker die deze vorming 

volgden, 13 uit de Merode, telkens 10 uit Vogelzang en Huis Ter Leye en 8 uit Tamar. Daarnaast was 

ook een studente (stagiair) aanwezig. Volgende gemiddelden (op een schaal van 1 - 9) werden 

berekend op basis van de ingevulde formulieren: 

Tabel 3.11 

Evaluatie verdiepingsmodule I – observeren (N=35) 



namiddag: 6,25 didactisch materiaal: 7,08 dagindeling: 6,51 

/ / sfeer: 6,94 


De totaalgemiddelde score voor de opleidingsdag als geheel bedraagt 6,57; de subscores voor 

inhoud en praktische organisatie liggen hierbij in dezelfde lijn; de gebruikte methodiek wordt iets 

hoger gescoord. Wat de praktische organisatie betreft, bleek de groepsgrootte voor meerdere 

deelnemers te groot. Pauzes mochten korter en de dagindeling efficiënter georganiseerd worden. In 

vergelijking met de vorige evaluaties kunnen we besluiten dat de score voor inhoudelijke aspecten 

laag is. 

Dit wordt weerspiegeld in de kwalitatieve toelichting, waarin door meerdere deelnemers de erg 

theoretische benadering en beperkte bruikbaarheid voor het werkveld werd aangestipt. Ook werd 

meermaals gewezen op het te academische taalgebruik om de materie aan te brengen. De 

verwachtingen van de cursisten werden hierdoor vaak niet ingevuld. Dit blijkt ondermeer uit 

volgende getuigenissen: 

“Het is niet direct toe te passen in mijn werk, te abstract. Concreet en direct bruikbaar 

materiaal is aangewezen. Het werkinstrument moet ikzelf nog samenstellen!” 

“Nogal vrij theoretisch, zullen moeten proberen in onze persoonlijke job samen erover te 

praten en concreet iets uit te bouwen in verband met observeren.” 

Anderzijds heeft een dergelijke manier van werken ook enkele positieve aspecten, zoals door 

volgende cursist verwoord werd: 

“Ik had gehoopt wat meer praktische suggesties te krijgen voor participerende observatie 

(bijvoorbeeld in de leefgroep). Positief vond ik het reflecterende aspect waarbij je jezelf 

toch in vraag stelt als observator en verplicht wordt mee na te denken om concreter en 

beschrijvender tewerk te gaan en de veronderstellingen te expliciteren.” 

De algemene teneur van deze evaluatie wordt bevestigd door de feedback van de 

stafmedewerkers tijdens een supervisiebijeenkomst: 

53


“Inhoud was goed maar we konden niet in de diepte gaan. Was niet afgestemd op de 

doelgroep (target was ook basiswerkers). Dit is spijtig omdat dit ook gecommuniceerd 

werd binnen de CIG en dit impact heeft op de motivatie tot deelname aan volgende 

vormingen vanuit het personeel. Naar tijdsinvestering was het dermate zwaar, vandaar 

ook dat het rendement optimaal moet zijn.” (verslag intervisiebijeenkomst 11 maart 2010) 

Vorming werken met genogrammen en kernkwadranten 

Inleiding 

Deze vorming werd opnieuw opgesplitst in een algemene (23 maart 2010) en verdiepingsdag (27 

april 2010) en vond plaats in het Huis van de Sport in Antwerpen.. Bruno Hillewaere, werkzaam in 

P.T.C. De Viersprong in Halsteren (Nederland) werd aangesproken voor deze vorming. Hij is een 

ervaren trainer en heeft ruime expertise opgebouwd inzake het werken met genogrammen vanuit 

een narratief en oplossingsgericht kader. 

Het belang van een vorming rond genogrammen in het kader van een module gezinsdiagnostiek ligt 

voor de hand: binnen het domein van de psychosociale hulpverlening is het genogram een belangrijk 

methodisch instrument voor het in kaart brengen van familiale relaties en (sub)systemen, zowel 

voor wat betreft de huidige gezinsamenstelling als voor wat betreft de familie van herkomst over 

verschillende generaties. Hierdoor kan dit instrument heel wat mogelijkheden bieden bij de 

doelgroep van de CIG. 


De eerste vormingsdag startte met een uitnodiging aan de deelnemers hun eigen expertise met 

betrekking tot het behandelde thema onderling en met de trainer te delen. Vragen, opmerkingen en 

verwachtingen met betrekking tot de dag werden geformuleerd. Na deze introductie werd een 

theoretisch – filosofisch kader geschetst waarin de omwenteling van een modernistische naar een 

postmodernistische manier van denken en handelen werd geduid, evenals de invloed hiervan op de 

hulpverlening in het algemeen en het werken met genogrammen in het bijzonder. Meer specifiek 

werd ingegaan op de narratieve stroming en het oplossingsgerichte kader, met ondersteuning van 

klinisch materiaal en filmfragmenten. Aan de deelnemers werd ruimschoots de mogelijkheid 

gegeven vragen te stellen, in kleinere groepjes eigen casussen te bespreken of op basis van 

rollenspel methodieken in te oefenen die aansluiten bij de aangeboden theoretische kaders. In het 

namiddaggedeelte ging de aandacht vooral uit naar het methodisch werken met genogrammen in de 

praktijk: er werden voorbeelden gegeven van het werken met genogrammen (videobeelden) en 

verschillende praktijkgerichte aspecten werden uitgewerkt (hoe dit instrument voorstellen aan de 

cliënt(systeem), wat zijn eventuele restricties en/ of valkuilen bij het werken met genogrammen, 

personen zelf een genogram laten opstellen, het belang van circulaire vraagstelling en het creëren 

van een veilige context, mentaliseren, inbrengen van een tijdslijn, …). Tot slot werden ook 

methodische mogelijkheden van het oplossingsgerichte denkkader voorgesteld (werken met kleine, 

haalbare stappen; “de wondervraag”; en het belang van goed te observeren en in kaart te brengen 

van wat wel werkt bij het gezin). Het zoeken naar krachten en mogelijkheden staat hier centraal. Ter 

afsluiting van de dag werd nog kort aandacht besteed aan het werken met ecogrammen.


De deelnemers aan de tweede vormingsdag kregen de opdracht mee te oefenen met de besproken 

methodieken. Het opzet van de verdiepingsdag was meer praktijkgericht: er werden heel wat 

verschillende oefeningen in kleinere groepjes uitgevoerd, waarbij hoofdzakelijk gewerkt werd met 

eigen casusmateriaal dat door de deelnemers werd meegebracht. De opleider schetste ook nog het 

gebruik van een aantal aanvullende methodieken (Tree of Life, werken met kernkwadranten) die 

vervolgens ook ingeoefend werd door de deelnemers. 

Evaluatie 

De eerste vormingsdag werd gevolgd door 41 personeelsleden; het betreft 15 personen uit De 

Merode, 11 uit Ten Anker, 9 uit Huis Ter Leye, 3 uit Tamar en 3 uit Vogelzang. Gezien de 

onderzoeksmedewerkster na februari 2010 slechts een beperkt aantal uur beschikbaar was, werden 

geen evaluatieformulieren verspreid en verwerkt. De evaluatie beperkt zich hierdoor tot kwalitatieve 

informatie uit de documentanalyse en het logboek. 

Inhoudelijk werden vooral de oefeningen, meer bepaald het aanbrengen en uitwerken van (eigen) 

casusmateriaal, enthousiast onthaald, zoals blijkt uit volgende getuigenissen: 

“Werken met genogrammen is het eigenlijk zoeken naar een taal waar mensen zelf mee 

aan de slag kunnen. Dit is veel waardevoller dan de taal van de hulpverlener opleggen aan 

het gezin.” 

“Werken met genogrammen en post-it briefjes is niet alleen heel leuk, maar creëert ook 

onverwachte wendingen. We gaan naar rijke verhalen, in plaats van probleemverhalen. 

Post its zijn ook heel erg creatief, mogelijks als huiswerk. Ze kunnen heel goed werken als 

middel om het positieve in te brengen, te laten circuleren.” 

Echter, naast het enthousiasme omtrent de besproken methodieken werden ook enkele 

bemerkingen genoteerd; deze waren veelal gerelateerd aan restricties in de werkcontext en de 

specificiteit van de doelgroep: 

“Moeilijk implementeerbaar: teveel werk, te weinig tijd, ruimte en mogelijkheden. Er wordt 

reeds gewerkt met krachten van het gezin, maar echt de tijd vinden om met de jongere 

apart te werken is moeilijk.” 

“We vangen moeders op met kinderen. Het is echter ook belangrijk om samen te zitten met 

de omgeving. Wanneer doe je dit, hoe doe je dit, want als hulpverlener heb je ook een 

verantwoordelijkheid om geen zaken zomaar onbeheerst open te leggen. Hoe koppel je het 

genogram terug naar gezin, naar team, hoe bespreek je dit met het gezin?” 

De groepsgrootte tijdens de eerste vormingsdag (41 personen) vormde voor een aantal personen 

een struikelblok. Sommige deelnemers gaven aan dat de inhoud weliswaar positief werd bevonden, 

maar dat het nog te oppervlakkig bleef. 

Op de tweede vormingsdag waren 19 personen aanwezig. Ook nu werd de inhoud overwegend 

positief bevonden. De kleinere groepsgrootte sprak duidelijk aan: deelnemers gaven aan meer 

55


mogelijkheden te hebben tot experimenteren; ze waardeerden de positieve sfeer en ervoeren 

voldoende veiligheid tijdens de oefeningen. 

Vorming “Een taal erbij – teamoverleg in beeld” 

Inleiding 

De laatste vorming aangeboden binnen deze module, betrof het werken met de duplopoppen (“een 

taal erbij”). In de praktijk van de gezinsbegeleiding of –therapie wordt deze methodiek vaak ingezet 

als aanvulling op de verbale taal. Aan de hand van duplopoppetjes en ander materiaal kan het 

probleem van een cliënt gevisualiseerd worden met als doel de innerlijke dialoog zichtbaar te maken 

en (terug) op gang te brengen. Dit wordt doorgaans als een verrijking ervaren, gezien de abstracte 

werkelijkheid op deze manier gesymboliseerd wordt. 

Hoewel er zeer expliciete vragen kwamen om deze vorming in te richten: 

“Verder vraagt ze [=nieuw aangeworven personeelslid] of er mogelijkheid is om vorming te 

organiseren over de duplo’s” (logboekverslag onderzoeksmedewerkster 1 oktober 2009) 

bleek anderzijds ook dat medewerkers van verschillende CIG al eerder een dergelijke vorming 

gevolgd haden. Daarnaast merkten sommige personen op dat het werken met duplo-poppen bij 

gezinnen in het begin van een CIG-begeleiding soms te confronterend is. 

“Misschien is een vorming rond ’een taal erbij’ (de duplo’s) niet zinvol, omdat er reeds mee 

gewerkt wordt en het verwarrend zou kunnen zijn voor de medewerkers om daar dan een 

vorming over te krijgen die mogelijks vanuit een andere invalshoek vertrekt.” 

(logboekverslag onderzoeksmedewerkster 1 juli 2009, op basis van overleg in Huis Ter Leye) 

Uiteindelijk werd beslist de vorming rond duplo’s wel te organiseren, maar deze te focussen op het 

gebruik van duplo’s binnen het team; op deze manier kan de methodiek aangewend worden om de 

bespreking van de klachten-krachtenanalyse te ondersteunen. De vorming kreeg de naam 

“Teamoverleg in beeld” en werd verzorgd door Marie-Roos Vermeersch, werkzaam als zelfstandig 

psychotherapeute en ook als docente verbonden aan de IPSOC-bijscholing. Er werd één dag 

voorzien, die zich enkel richtte op personeelsleden met een eerder coördinerende functie. De 

vorming ging door op 14 juni 2010 in de gebouwen van de faculteit Psychologie en Pedagogische 

Wetenschappen van de universiteit Gent. 


De trainster startte de dag met een schets van de algemene bedoeling van de vorming (c.q. werken 

met de poppen en ander visueel materiaal op het teamoverleg) en verruimde dit naar 

gezinsdiagnostiek: ze gaf hierbij aan dat het werken met de duplo’s aangewend kan worden om op 

een goeie manier tot werkhypotheses komen. Aan de hand van een aantal casusvoorbeelden werd 

duidelijk gemaakt hoe dit methodisch vorm kan krijgen (Hoe worden problemen meer zichtbaar en 

van waaruit ontstaan ze? Hoe inspireert het beeld om nieuwe werkhypothesen te formuleren? Hoe 

kan je als hulpverlener vanuit deze inzichten een nieuwe dynamiek in de begeleiding brengen?). In


relatie tot dit laatste werden aandachtspunten behandeld om het beeld dynamisch te houden. De 

specifieke rol van de (team)coördinator tijdens een overleg met duplopoppen werd toegelicht en 

geïllustreerd aan de hand van praktijkcasussen. Naast de duplopoppen introduceerde de trainster 

ook gevoelsschijven en -poppetjes (gekleurde houten rondjes en figuurtjes in vier verschillende 

basiskleuren die een gevoelsbetekenis aanduiden in de opstelling). Dit materiaal kan ingezet worden 

om de gevoelsbetekenis, intrapsychische processen en emotionele betrokkenheid tussen 

verschillende gezinsleden dynamisch in beeld te brengen. 

De verschillende behandelde thema’s werden ingeoefend in subgroepen op basis van casusmateriaal 

dat door de deelnemers was meegebracht. De dag werd afgerond met ruimte tot vraagstelling rond 

het werken met poppen in de eigen werksituatie en het uitwisselen van ervaringen. Tijdens deze 

nabespreking werd sterk benadruk dat er voldoende tijd moet worden uitgetrokken om een situatie 

aan de hand van de duplo’s uit te zetten. Ook werd nog kort even stil gestaan bij aspecten van 

overdracht en tegenoverdracht en de rol van de coördinator hierbij op een teamoverleg (m.n. het 

innemen van een metapositie om reflectie op de praktijk te ondersteunen en te vrijwaren). 

Evaluatie 

In tegenstelling tot de vorige vormingsmomenten, waarop alle CIG vertegenwoordigd waren, werd 

de vormingsdag ‘teamoverleg in beeld’ gevolgd door medewerkers uit drie verschillende CIG (De 

Merode, Huis Ter Leye en Ten Anker). CIG Tamar had een teamdag gepland waardoor zij geen 

personeelsleden kon afvaardigen naar de vorming. Daarenboven had het personeel van dit CIG al 

een dergelijke vorming gevolgd. CIG Vogelzang besliste om zich eerst toe te spitsen op de 

basisvorming ‘Een taal erbij’ (2-daagse vorming opvoedingswinkel Brussel). 

De ervaringen van de deelnemers aan de vormingsdag waren in hoofdzaak positief van aard. Vooral 

de flexibiliteit waarmee het duplomateriaal ingezet kan worden, werd met enthousiasme onthaald. 

Een deelnemer merkte op dat, daar waar een genogram in zekere zin statisch blijft omwille van de 

schriftelijke weergave, dit veel minder het geval is bij de opstellingen met duplo’s. Anderzijds werd 

door een andere cursist opgemerkt dat de complexiteit van bepaalde gezinssituaties binnen de CIG 

maakt dat een weergave met de duplo’s niet altijd voor de hand ligt. Tot slot meldde een deelnemer 

dat het zich eigen maken van de kleuren verbonden aan de gevoelsschijven en -figuren niet 

eenvoudig was. 

“Het [gebruik van deze methodiek] maakt wel dat je veel meer af vraagt wat je zegt en of 

het klopt wat je zegt.” 

“Het eigen maken van de symbolen [gevoelspoppen en –schijven] is moeilijk: als het de 

eerste keer is, is dat niet gemakkelijk. Maar na verloop van tijd gaat dat meer naar het 

gevoel; je gaat je buikgevoel volgen.” 

Algemene conclusie 

De evaluatie van de verschillende afzonderlijke delen uit het opleidingspakket schetst algemeen een 

positief beeld. Over bijna de hele lijn blijkt bij de deelnemende personeelsleden een algemene 

tevredenheid met betrekking tot de aangeboden vormingsdagen. Ook de interesse om deel te 

nemen aan het verschillende vormingen was groot, wat gereflecteerd werd in de 

57


deelnemersaantallen. Toch willen we dit algemeen positief beeld ook kritisch benaderen en nog een 

aantal kanttekeningen en aandachtspunten vermelden. 

Methodologische kanttekeningen 

In de eerste plaats wordt de evaluatie gekenmerkt door een aantal methodologische beperkingen. 

Niet voor alle vormingsdagen zijn volledige evaluatiegegevens beschikbaar: de vormingsdagen die 

werden verzorgd na februari 2010, m.n. de vorming betreffende het “werken met genogrammen en 

kernkwadranten” (Bruno Hillewaere) en de vorming “een taal erbij: teamoverleg in beeld” (Marie- 

Roos Vermeersch), werd door de deelnemers niet geëvalueerd op basis van de evaluatiefiches. De 

gerapporteerde bevindingen zijn enkel gebaseerd op documentanalyse van het verslag dat na de 

vorming door de projectcoördinator en/ of een medewerker van de onderzoeksploeg werd 

geschreven. Gezien cijfermateriaal (i.c. de scores op een schaal van 1 – 9) voor deze dagen 

ontbreekt, is het niet mogelijk om een totale tevredenheidsscore te berekenen voor deelmodule 2. 

Voor de evaluaties die wel gebeurden op basis van schriftelijke formulieren, moet rekening 

gehouden worden met het feit dat niet alle deelnemers deze achteraf terugbezorgden of niet op alle 

opleidingsonderdelen een score invulden. Zo vulde respectievelijk slechts 62.5% en 65.45% van de 

personeelsleden het evaluatieformulier in na de vorming “observeren” en de eerste dag van de 

vorming “hechting en emotionele beschikbaarheid”. Er is daarom enige voorzichtigheid geboden bij 

het interpreteren van de resultaten. Anderzijds werd slechts weinig spreiding vastgesteld in de 

verschillende scores van de deelnemers die het formulier wel invulden (althans wat betreft 

inhoudelijke aspecten –scores variëerden tussen 6 - 9), waardoor verondersteld kan worden dat het 

gepresenteerde beeld toch een goede representatie is van de realiteit. Bovendien bevestigden de 

kwalitatieve gegevens ook het kwantitatieve beeld. 

Organisatorische kanttekeningen 

Zoals hoger geschetst was het, hoofdzakelijk omwille van budgettaire redenen, niet mogelijk om in 

het kader van deze tweede module vormingen per CIG te organiseren. De vormingen werden 

daarom gezamenlijk aangeboden, waarbij er in een aantal gevallen een opsplitsing gemaakt werd 

tussen een algemene, inleidende dag en een verdiepingsdag. Dit gegeven had belangrijke 

organisatorische implicaties. De analyse van de kwantitatieve gegevens van de verschillende 

vormingen maakt duidelijk dat de praktisch-organisatorische aspecten doorgaans lager gescoord 

werden door de deelnemers dan de inhoudelijke of de didactische aspecten. Hieruit kan besloten 

worden dat deze organisatorische aspecten toch een aanzienlijke impact hadden op de deelnemers. 

Ten eerste leidde de geografische spreiding van de CIG er toe dat een (soms relatief grote) groep 

personeelsleden een verre verplaatsing moest maken. Dit was onvermijdelijk, maar er werd over 

gewaakt dat de verschillende vormingen afwisselend in een andere provincie plaatsvonden, zodat 

niet steeds dezelfde teams een verre verplaatsing dienden te maken. Toch leidde de bereikbaarheid 

van een aantal locaties tot enige frustratie. Vaak kon de vorming ook niet op tijd starten door 

vertraging, file-problemen, etc. bij een deel van de groep. 

Ten tweede had het feit dat de locatie per vorming wijzigde ook tot gevolg dat de organisatoren (c.q. 

de onderzoeksploeg) deze locaties niet altijd op voorhand kenden. Dit leidde er toe dat de lokalen 

niet altijd even geschikt waren. Het bleek erg moeilijk om telkens, binnen de budgettaire


beperkingen, een goede, vlot bereikbare locatie te vinden die voldoende groot was en ook voorzien 

was van het nodige audio-visueel materiaal voor presentaties. 

In de derde plaats leidde het gezamenlijk aanbod ertoe dat er, op de inleidende dagen, met grote 

groepen gewerkt moest worden. Het aanbieden van vorming aan grote groepen is echter geen 

sinecure, noch voor de cursisten, noch voor de spreker. Immers: hoe grote de groep, hoe minder 

mogelijkheden er doorgaans zijn voor onderlinge interactie en afstemming op de behoeftes van de 

verschillende deelnemers. Op deze inleidende dagen was er bovendien een mix van basiswerkers en 

stafmedewerkers/ coördinatoren aanwezig. Beide groepen hadden andere inhoudelijke 

verwachtingen. Het lijkt er op dat vooral basismedewerkers wat in de kou zijn blijven staan: zij 

verwachtten vooral concrete handvaten, praktische tips en oefeningen. Net deze elementen 

kwamen op de algemene vormingsdagen in mindere mate aan bod. Anderzijds had het feit dat 

basismedewerkers uit verschillende CIG samengebracht werden voor deze vormingen ook een 

positief effect: ervaringen konden uitgewisseld worden en het versterkte het gevoel bezig te zijn met 

een gemeenschappelijk project. 

Aansluitend bij voorgaand punt is het mogelijk dat een aantal personen op de vorming aanwezig 

was, terwijl het voor hen niet duidelijk was waarom. Doordat de CIG relatief ‘onvoorbereid’ in het 

vormingstraject stapten (i.e. vooraleer per CIG een duidelijk implementatieplan ontwikkeld was), 

was het bij de start van het vormingstraject nog niet duidelijk wie welke taak zou opnemen in het 

kader van gezinsdiagnostiek. Hierdoor was er soms twijfel over welke personeelsleden de vorming 

best zouden volgen. Volgende vaststelling in Ten Anker is hiervoor illustratief: 

“Nu heerst er een gevoel dat iedereen in alles gevormd wordt, terwijl dit niet de bedoeling is. 

Begeleiders moeten duidelijk weten: Waar moet ik goed in worden? En ook: Wat valt buiten 

mijn bevoegdheid?” (logboekverslag onderzoeksmedewerkster, 8 oktober 2009) 

Om nog grotere groepen te vermijden werd gewerkt met een maximaal aantal deelnemers (60 

personen voor de algemene vormingsdagen, 15 personen voor de verdiepingsdagen). Aanvankelijk 

werden deze maximale aantallen evenredig verdeeld over de vijf CIG (15 personen per CIG voor 

algemene vormingsdagen, 3 personen per CIG voor verdiepingsdagen). Het grootste CIG (De 

Merode) pleitte in de loop van het vormingtraject voor een proportionele verdeling, die rekening 

hield met het aantal personeelsleden in elk CIG. Op basis van mondeling overleg werd getracht een 

oplossing te vinden voor deze vraag. 

Inhoudelijke kanttekeningen 

Voor de inhoudelijke invulling van de verdiepingsmodule werd gekozen om te werken met externe 

experten. Het ging hier telkens om autoriteiten op hun vakgebied, die op de hoogte zijn van recente 

wetenschappelijke inzichten aangaande het thema maar ook een sterke voeling en/ of verankering 

hebben in de praktijk. Bovendien waakte de onderzoeksploeg er over dat de aangesproken experten 

zich konden vinden in de gehanteerde visie op gezinsdiagnostiek zoals aangeboden in de 

basismodule (m.n. handelingsgerichte diagnostiek) en ook een goede reputatie genoten als trainer/ 

opleider. Er kan gesteld worden dat we er in geslaagd zijn om hierdoor een inhoudelijk sterke 

vormingsmodule aan te bieden, zoals ook weerspiegeld (werd) in de evaluaties van de deelnemers. 

Toch zijn ook op vlak van het inhoudelijk aanbod nog enkele opmerkingen toe te voegen. 

59


De belangrijkste bemerking betreft de inhoudelijke afstemming van de verschillende 

vormingsmomenten. Hoewel de opleiders op voorhand geïnformeerd werden over de module 

gezinsdiagnostiek en het ruimer kader waarin de vorming plaatsvond, is het onvermijdelijk dat zij 

ook eigen accenten leggen. De expliciete link naar gezinsdiagnostiek werd tijdens de vorming, 

begrijpelijkerwijs, meestal niet gelegd door de opleiders. Hoewel alle vormingen dus afzonderlijk als 

positief geëvalueerd werden, mistte deze tweede vormingsmodule een integratie. Van de 

deelnemers werd eigenlijk verwacht dat ze de vertaalslag naar gezinsdiagnostiek zelf maakten. 

Verschillende personeelsleden gaven aan dat dit niet eenvoudig was, zeker niet voor de 

basismedewerkers die enkel aanwezig waren op de algemene vormingsdagen. Het was daarom een 

verrijking geweest indien coördinatoren bijkomende coaching gekregen hadden om de vorming 

expliciet te linken aan gezinsdiagnostiek. De supervisie (zie verder) bood hiertoe enige 

mogelijkheden. 

Een tweede opmerking betreft de selectiviteit van de inhoud. De vormingen die nu aangeboden 

werden, reflecteren een selectie van inhouden die van belang zijn voor gezinsdiagnostiek binnen de 

context van de CIG. Een selectie impliceert evenwel dat een aantal andere zaken niet aan bod kwam 

(bijvoorbeeld: videohometraining als gezinsdiagnostisch instrument; verdieping testmateriaal; ...). 

Hoewel de keuze van de vormingen overwogen gebeurde, kunnen bijkomende vormingen in de 

toekomst zeker een meerwaarde vormen. 


De laatste module (verdiepingsmodule 2) uit het opleidingspakket richtte zich tot de 

stafmedewerkers/ verantwoordelijken die de module gezinsdiagnostiek coördineren en 

superviseren. Deze module beoogde vooral de specifieke (gezins)diagnostische vaardigheden aan te 

scherpen. 

Reeds in de voorbereidingsfase (Soyez et al, 2009) werd duidelijk dat het niet vanzelfsprekend zou 

worden om deze deelmodule in te plannen: niet alleen op vlak van timing was het moeilijk vooraf 

inschattingen te maken, ook was in de voorbereidingsfase nog niet duidelijk hoe elk CIG te werk ging 

gaan en welke personeelsleden betrokken zouden zijn bij de coördinatie van gezinsdiagnostiek. In 

een aantal CIG impliceerde de start van gezinsdiagnostiek dat er nieuwe functies gecreëerd werden 

en ook nieuw personeel aangeworven werd. Het was dus zeer moeilijk om vooraf in te schatten hoe 

de doelgroep van deze deelmodule er uit zou zien, wat de reeds aanwezige kennis en vaardigheden 

van deze groep was, etc. 

Rekening houdend met deze gegevens werd besloten de input voor deze module aan te bieden op 

individuele basis en via supervisie (zie verder). Op deze manier kon gemakkelijker ingespeeld worden 

op individuele vragen. Het feit dat het testmateriaal pas zeer laat ter beschikking gesteld werd van 

de verschillende CIG (zie hoofdstuk 2), maakt dat hier slechts minimale coaching geboden kon 

worden vanuit de onderzoeksploeg.

Supervisie en intervisie (luik 3) 

Inleiding 


Naast de bekendmaking en algemene informatieverspreiding (luik 1) en het opleidingspakket (luik 2), 

voorzag het prototype van het vormingsaanbod ook nog in een derde luik. Het betrof hier de 

uitbouw van een supervisie- en intervisiestructuur binnen de CIG. Ook dit luik werd in een vorige 

projectfase reeds enigszins voorbereid (Soyez et al., 2009). Opnieuw maakte de eerder geschetste 

onduidelijkheid over de einddoelstelling van de module gezinsdiagnostiek dat er voor de start van de 

huidige onderzoeksproject weinig concreet vastgelegd kon worden. 

De inter- en supervisiestructuur beoogde een leertraject aan te bieden waarbij de 

(staf)medewerkers de gelegenheid zouden krijgen om de geleerde kaders en methodieken in een 

groepsbijeenkomst te bespreken. Intervisiebijeenkomsten werden in het voorbereidend rapport 

(Soyez et al., 2009) gedefinieerd als “een regelmatig, middels bepaalde methoden, gestructureerd 

overleg ten behoeve van het bespreken, verhelderen en bewerken van individuele en/of 

gemeenschappelijke werkproblemen.” (Kessels; www.Kessels-Smit.nl). Vragen en problemen uit de 

dagelijkse werkpraktijk staan centraal; vraagstukken worden besproken in de vorm van cases. Gezien 

de afgesproken taakverdeling tussen onderzoeksmedewerkster en projectcoördinator (zie hoofdstuk 

2) lag het voor de hand dat deze intervisiebijeenkomsten aangestuurd werden door de 

projectcoördinator. In de eerste projectmaanden waren er enkele sporadische bijeenkomsten op 

vraag van de individuele CIG. Vanaf december 2009 gebeurde dit op iets meer gestructureerde wijze, 

nadat het intervisieaanbod geformaliseerd werd op de stuurgroepbijeenkomst naar aanleiding van 

een vraag van de CIG-directies. 

“(...) Ten eerste is de projectcoördinator bereid om de CIG te coachen in de zoektocht naar 

hoe ze hun werking (beleidsmatig) kunnen afstemmen op gezinsdiagnostiek. 

Daarnaast kan de projectcoördinator ook op methodisch vlak helpen. Hij kan bijvoorbeeld 

een inhoudelijke input geven tijdens teamvergaderingen, assisteren bij de opstelling van de 

krachten-klachtenanalyse, … Wanneer er testen worden afgenomen, kan vanuit de 

universiteit bijkomende ondersteuning geboden worden om vorming te geven omtrent die 

test(en) of te helpen bij afname en interpretatie.” (verslag stuurgroep 4 december 2009) 

De inhoudelijke aspecten van deze intervisiebijeenkomsten worden verder besproken in hoofdstuk 4 

en 5, gezien de sterke verwevenheid met de implementatieprocessen. 

Vrij parallel met de vraag naar intervisie, formuleerde de sector vanaf januari 2010 ook een 

expliciete vraag naar de uitbouw van een supervisiestructuur. Deze vraag kwam er vooral in het 

verlengde van de voorstelling van het concreet draaiboek (Directie- en Stafvergadering omtrent 

‘Draaiboek ter ondersteuning van de implementatie van de module gezinsdiagnostiek binnen 

residentiële begeleiding’, 9 december 2010) (zie ook hoofdstuk 4). De supervisie werd vooral 

gewenst vanuit een vraag naar eenheid; anderzijds werd ook aangegeven dat er inhoudelijke noden 

waren. 

61


“[Er zijn] vragen omtrent [de] organisatie én om concreet aan de slag te gaan. 

Ook om de eenheid te bewaren: weten van elkaar waar we naartoe gaan.” 

Aansluitend bij deze vraag werd half februari 2010 door de onderzoeksploeg een werkdocument 

met betrekking tot de uitbouw van de supervisie voorgelegd aan de sector (zie bijlage V). In deze 

tekst werd stilgestaan bij de bedoeling van de supervisiebijeenkomsten, de taak van de supervisor in 

deze context (c.q. de groepsleden vooral op methodisch niveau begeleiden en de uitwisseling van 

werkervaringen stimuleren) en een aantal basisvoorwaarden. Er werd dus een combinatie van super 

–en intervisie beoogd, waarbij gewerkt werd met een externe leider maar inhoudelijk de nadruk in 

eerste instantie ligt op “gemeenschappelijke werkproblemen” met betrekking tot gezinsdiagnostiek. 

Afgesproken werd dat één van de promotoren (Veerle Soyez) de rol van supervisor zou opnemen; de 

projectcoördinator was eveneens aanwezig 

Verloop en evaluatie 

De supervisiegroep ging uiteindelijk van start begin maart 2010. Het betreft een gesloten 

supervisiegroep bestaande uit acht stafleden (2 personen uit Ten Anker, 2 personen uit De Merode 

en Vogelzang en 1 persoon uit Huis Ter Leye en Tamar) en, voor wat betreft de eerste twee 

bijeenkomsten, de projectcoördinator. De groep komt samen op tweemaandelijkse basis. 

In totaal werden in de onderzoeksperiode vier supervisiebijeenkomsten gehouden. Tabel 3.12 geeft 

een overzicht van de data waarop deze bijeenkomsten plaatsvonden en de behandelde thema’s. De 

thema’s werden vooraf in overleg bepaald. Ook werd afgesproken welke deelnemers een inbreng 

wilden doen. Voorbereidende documenten werden uitgewisseld via het discussieforum (zie 3.2). De 

projectcoördinator stond in voor de verslaggeving (belangrijkste besproken thema’s en conclusies 

van de bijeenkomst). Vanaf juli werd dit overgenomen door één van de deelnemers. 

Tabel 3.12 

Overzicht supervisiebijeenkomsten 

Supervisiebijeenkomst 1 

Thema: Intake en taxonomie 

THEMA DATUM PLAATS 


Thema: Observaties + vertaling naar GD 

Supervisiebijeenkomst 3* 

Thema: Verslaggeving 

Donderdag 11 maart ‘10 

10u00-12u00 JINT (Brussel) 

Donderdag 6 mei ‘10 

14u00-16u00 JINT (Brussel) 

Vrijdag 2 juli ‘10 

10u00-12u00 

JINT (Brussel) 


Vrijdag 10 september ‘10 

Thema: Diagnostisch scenario en verslaggeving 9u30-16u00 JINT (Brussel) 

*supervisor moet afhaken wegens ziekte; de bijeenkomst focust vooral op de stand van zaken in elk CIG 

Tijdens de eerste twee supervisiebijeenkomsten werd er vrij veel tijd besteed aan het onderling 

uitwisselen van informatie over de stand van zaken van het implementatieproces. De personen die 

een inbreng deden, presenteerden hoofdzakelijk hoe het eraan toe ging in hun voorziening. De 

vragen die hieraan gekoppeld werden, waren echter ofwel zeer specifiek (en hierdoor snel


beantwoord) of zeer algemeen (waardoor deze ook aanleiding gaven tot een zeer algemene 

discussie en weinig concrete antwoorden opleverde). De supervisie verliep hierdoor te weinig 

gestructureerd. 

Hoewel aanvankelijk gesteld was dat het niet de bedoeling was dat de supervisor vanuit een 

expertisepositie ‘vorming’ gaf, werd –mede op basis van feedback van een aantal deelnemers – 

besloten om de supervisie meer te sturen. Ook werden bijeenkomsten van twee uur als krap 

ervaren indien er veel informatie uitgewisseld werd. Voor de vierde supervisiebijeenkomst werd 

daarom een volledige dag uitgetrokken. Deze bijeenkomst had eerder het karakter van een vorming 

(zie ook 4.3), waarbij de input vooral kwam vanuit de supervisor en er ook op informele en 

interactieve manier een antwoord kon geboden worden op vragen van deelnemers. Deze laatste 

manier van werken werd door de deelnemers als positief beoordeeld: er werd aangegeven dat het 

rendement van deze bijeenkomst veel hoger lag dan bij de vorige supervisiebijeenkomsten. Het 

uitwisselen van kennis en informatie tussen de verschillende CIG wordt door de meeste deelnemers 

als zinvol ervaren. Tot slot worden de supervisiebijeenkomsten ook noodzakelijk geacht om de 

gemeenschappelijke basis van gezinsdiagnostiek over de verschillende CIG heen te blijven bewaken. 

Afrondende re lecties 

In dit hoofdstuk hebben we geschetst hoe de tweede projectdoelstelling, “het geven en opvolgen 

van vorming, supervisie en intervisie m.b.t. gezinsdiagnostiek voor de medewerkers van de CIG, met 

een specifiek aanbod voor de medewerkers die een actieve rol hebben in de module 

gezinsdiagnostiek” vorm kreeg. Op basis van de evaluatie die we hieraan koppelden kan besloten 

worden dat deze doelstelling bereikt werd. Uiteraard is het aan te bevelen dat (minstens een aantal 

elementen uit) dit vormingstraject ook in de toekomst behouden blijft: te denken valt in de eerste 

plaats aan het discussieforum en de supervisiegroep. Maar ook aanvullende inhoudelijke vorming 

voor een grotere groep van personeelsleden kan een meerwaarde zijn. Voor al deze elementen zal 

moeten nagedacht worden hoe dit gerealiseerd kan worden, gezien er geen projectcoördinator 

meer is en ook het onderzoeksproject afgerond wordt. 

63


Inleiding 

Hoofdstuk 4 

Inhoudelijke en procesmatige 

Opvolging van de 

Implementatie in CIG Ten Anker 

In het vorige hoofdstuk stonden we uitgebreid stil bij de verspreidingsfase van het 

implementatietraject. Volgens Stals, Van Yperen, Reith & Stam (2009) kunnen er, naast deze 

verspreidingsfase, nog drie andere fasen onderscheiden worden in een implementatietraject: 

betrokken personeelsleden moeten bereid zijn met de ontwikkelde module aan de slag te gaan 

(adoptiefase), en er ook daadwerkelijk mee gaan werken (invoeringsfase). Tot slot moet de 

uitvoering en het onderhoud van de interventie verankerd worden in de organisatie (borgingsfase). 

De adoptie- en invoeringfase van het project dat hier beschreven wordt, kan niet los gezien worden 

van de verspreidingsfase. Dit heeft (mede) te maken met het feit dat de verspreidingsfase over de 

volledige projectperiode liep. Ook Stals en collega’s (2008) wijzen er op dat de fasering niet altijd in 

een strakke volgorde verloopt. Bovendien werd een uitdrukkelijke keuze gemaakt voor een adaptief 

implementatietraject (Grol & Wensing, 2006; zie verder), waarbij de fasering op voorhand niet sterk 

afgelijnd wordt. 

Determinanten en 

randvoorwaarden 

Factoren samenhangend met 

de richtlijn zelf (verniewing) 

Factoren samenhangend 

met de sector (context) 


de organisatie 


de doelgroep (patiënt / cliënt) 


de professional 

Implementatieproces 

Te overwegen aspecten in een implementatieproces 

Strategieën Fasen 

Verspreiding 

Adoptie 

Invoering 

Borging 

Figuur 4.1: aspecten implementatieproces (vrij naar: Stals et al., 2009 en Fleuren, Wiefferink & Paulussen, 2002)


Naast de fasering zijn er ook nog verschillende aspecten belangrijk bij het evalueren van een 

implementatietraject. Figuur 4.1 geeft een overzicht van deze aspecten. 

Een brede waaier aan determinanten en randvoorwaarden bepaalt de manier waarop de 

verschillende fasen in het implementatietraject doorlopen zullen worden. In een eerdere projectfase 

(Soyez et al., 2009) werden vijf groepen randvoorwaarden (beïnvloedende factoren) voor 

implementatie onder de loep genomen (m.n. (1) factoren die samenhangen met de richtlijn zelf, (2) 

factoren die samenhangen met de sector van de CIG; (3) factoren die samenhangen met de 

organisatie/ de voorziening; (4) factoren die samenhangen met de behandelende professional en (5) 

factoren die samenhangen met de cliënt). Deze randvoorwaarden zijn uiteraard niet alleen van 

belang om de situatie bij aanvang van het implementatieproces te schetsen. Ze bepalen in 

belangrijke mate ook mee welke implementatiestrategieën ingezet worden. “Een 

implementatiestrategie omvat een concrete activiteit of een combinatie van activiteiten die een 

voorziening kan inzetten om de invloed van randvoorwaarden te sturen en zo de implementatie te 

bevorderen. Het kan bijvoorbeeld gaan om een trainingsmiddag, maar ook om een combinatie van 

trainingen, groepsbijeenkomsten en schriftelijke informatie” (Stals et al., 2009; p.22). 

In dit en volgend hoofdstuk belichten we de adoptie- en invoeringsfase van gezinsdiagnostiek in de 

CIG waarbij we een antwoord willen formuleren op doelstelling 1 en 3 van dit onderzoeksproject. 

Hoofdstuk vier start met een schets van aantal ontwikkelingen op sectoraal niveau en belicht daarna 

het verloop van de implementatie in de pilootvoorziening: CIG Ten Anker. In hoofdstuk 5 belichten 

we de implementatietrajecten in de overige vier CIG. Aansluitend geven een overzicht van 

knelpunten en moeilijkheden zoals ervaren door de stafmedewerkers. 

Methodologie 

Procedure 

Het in beeld brengen van een implementatietraject is niet eenvoudig. Ten einde een zo volledig 

mogelijk beeld te creëren werd gebruik gemaakt van data-triangulatie: dit impliceert dat elkaar 

aanvullende en controlerende onderzoekstechnieken aangewend worden. Door verschillende 

soorten van onderzoeksinformatie of gegevensbronnen te gebruiken wordt het beeld van de 

onderzoekssituatie meer valide (Baarda, de Goede & Teunissen, 2005). 

Zoals eerder geschetst werd geopteerd voor een actie-onderzoek. Vooral in de eerste helft van het 

onderzoeksproject (tot december 2009) impliceerde dit een actieve betrokkenheid van de 

onderzoeksmedewerkster in de pilootvoorziening op basis van participerende observatie gekoppeld 

aan coachingsactiviteiten. Deze observatiemomenten vonden plaats tijdens de eerste deel van het 

onderzoeksproject (mei – december 2009); de onderzoekster was minimaal één dag per week 

aanwezig in Ten Anker. 

Om de bruikbaarheid van het draaiboek te evalueren, werd het implementatieproces bovendien 

gedetailleerd opgevolgd bij een vijftal gezinnen in CIG Ten Anker. In het oorspronkelijk 

onderzoeksvoorstel werd vooropgesteld om gezinnen behorend tot specifieke doelgroepen te


selecteren op basis van purposeful sampling (gerichte steekproeftrekking). Omwille van de 

opgelopen vertraging binnen het project (zie Hoofdstuk 1) werd hiervan afgestapt en werden in de 

periode augustus 2009 – februari 2010 vijf opeenvolgend aangemelde gezinnen, gedetailleerd 

opgevolgd. Hiervoor werd opnieuw gebruik gemaakt van participerende observatie door de 

onderzoeksmedewerkster, aangevuld met informatie verzameld tijdens tussentijdse 

evaluatiegesprekken met verschillende medewerkers. 

Gezien het onmogelijk was voor de onderzoekster om in alle centra participerend te observeren, 

werden de observatie-activiteiten aangevuld met registratiegegevens. De projectcoördinator en de 

stafleden betrokken bij gezinsdiagnostiek werd gevraagd de beschikbare data op het einde van elke 

maand of op het einde van de registratieperiode te centraliseren. Regelmatig werden 

herinneringsmails verstuurd. De registratie liep van 1 februari tot 31 augustus 2010. 

Tot slot werden op het eind van de onderzoeksperiode (augustus – september 2010) nog 

kwalitatieve diepte-interviews uitgevoerd met stafmedewerkers (verantwoordelijk voor 

gezinsdiagnostiek) over hun ervaringen met gezinsdiagnostiek. Besloten werd om enkel 

stafmedewerkers te bevragen, aangezien zij het nauwst betrokken waren bij het proces en ook het 

meest volledige beeld konden schetsen van het verloop van de implementatie. 


Verslagen 

Een brede waaier aan verslagen van verschillende vergaderingen en bijeenkomsten werd verzameld 

en onderworpen aan documentanalyse. Om de ontwikkelingen op sectoraal niveau op te volgen, 

werd een bundeling gemaakt van de verslagen van de directiecomitébijeenkomsten: de directies van 

de vijf participerende CIG komen op regelmatig basis (één- à tweemaandelijks) samen. Op een 

bijeenkomst van het directiecomité wordt geregeld ruimte vrijgemaakt om gezinsdiagnostiek te 

bespreken; afhankelijk van de agenda varieert dit van een bespreking van één à twee uur tot een 

overleg dat een volledige dag in beslag neemt. De projectcoördinator was telkens aanwezig op dit 

overleg en verzorgde het verslag; indien noodzakelijk werd de onderzoeksploeg eveneens 

uitgenodigd op de bijeenkomsten. 

Binnen CIG Ten Anker werden de verslagen van de teamvergadering en de verslagen van 

bijeeenkomsten met het multi-disciplinair team gebundeld. Op een teamvergadering zijn de 

verschillende begeleiders en stafleden betrokken bij de dagdagelijkse CIG-werking aanwezig; de 

multi-disciplinaire teambijeenkomsten worden in Ten Anker bijgewoond door volgende personen: 

de stafmedewerker verantwoordelijk voor gezinsdiagnostiek (gezinsdiagnosticus), de 

gezinsbegeleider, de contextbegeleider of de sociale dienst, een personeelslid uit de kinderwerking 

en de teamverantwoordelijke. 

67


Logboek 

Van bij de start werd het verloop van het implementatieproces in CIG Ten Anker nauwgezet 

opgevolgd in een logboek. Hierin werd door de onderzoeksmedewerkster kwalitatieve informatie uit 

formele en informele overlegmomenten en participerende observatie genoteerd. Het logboek werd 

bijgehouden gedurende een periode van participerende observatie van de onderzoeksmedewerkster 

(mei 2009- december 2009). In deze periode was de onderzoekster minstens één dag / week 

aanwezig in de pilootvoorziening. De logboekverslagen werden zo snel mogelijk na de observatie 

opgemaakt en doorgestuurd naar de projectcoördinator, de stafmedewerkers en één van de 

promotoren (Veerle Soyez). Elk van deze personen kon opmerkingen of aanvullingen formuleren bij 

het verslag. 

Registratieformulier 

Het registratieformulier had tot doel een beeld te schetsen van het aantal diagnostische acties 

(zowel op niveau van de individuele gezinnen als op teamniveau), en daarnaast ook een inschatting 

te maken van de tijd die elk van de verschillende diagnostische acties in beslag nam. Ook wilden we 

nagaan op welk moment in de behandeling de verschillende acties ingezet werden. Het bleek 

evenwel erg moeilijk om een gedetailleerd registratieformulier te ontwikkelen dat de brede 

verscheidenheid aan activiteiten binnen het gezinsdiagnostisch proces op een overzichtelijke manier 

in beeld bracht, temeer daar in de verschillende CIG verschillende implementatietrajecten en - 

strategieën gevolgd en gehanteerd werden. Bovendien wilden / konden we het personeel niet al te 

zeer extra belasten. Er werd daarom geopteerd voor een ‘open’ registratie, waarbij de stafleden zelf 

in belangrijke mate bepaalden welke activiteiten zij registreerden (zie bijlage VII – 

implementatieplan CIG Ten Anker voor een voorbeeld van het registratieformulier). 

Diepte-interviews 

Met vijf medewerkers (één per CIG) werden semi-gestructureerde interviews gevoerd, met de 

bedoeling zicht te krijgen op de ervaringen van verschillende actoren met gezinsdiagnostiek. Vooraf 

werd een topiclijst opgesteld om het interview aan te sturen (zie bijlage IX). In het interview met de 

stafmedewerkers werd eerst en vooral het implementatietraject globaal overlopen. De positie van 

gezinsdiagnostiek in de bestaande werking werd uitgebreid besproken (bijvoorbeeld mate van 

integratie, link met begeleidingstrajecten, opgemerkte veranderingen sinds de start van de 

implemententatie) evenals ervaren moeilijkheden en knelpunten op verschillende vlakken (kennis en 

vaardigheden, doelgroep, organisatorisch, ...). Deze interviews duurden tussen de 45 en 90 minuten. 

Alle interviews met stafmedewerkers vonden plaats in de CIG. In één CIG waren naast de 

stafmedewerker ook twee directieleden bij het gesprek aanwezig. 

Tijdens de interviews met de gezinnen stonden belevingsaspecten meer centraal. De focus lag niet 

zo zeer op geïsoleerde ervaringen met specifieke diagnostische acties zoals genogramgesprekken of 

testafnames, maar wel op het geheel van het beeldvormingsproces. De interviews duurden tussen 

de 30 en 60 minuten. De gezinnen werden door een onderzoeksmedewerker geïnterviewd in hun 

studio of bij hen thuis (in geval van mobiele begeleiding); indien de gezinnen dit wensten was er ook 

een CIG-begeleider bij het gesprek aanwezig (N=5). In één CIG voerde een medewerker zelf de 

gesprekken, zonder dat de onderzoeksmedewerker aanwezig was. Achteraf werd een beknopte 

neerslag van deze gesprekken bezorgd aan de onderzoeksploeg.


Van alle interviews (zowel met stafmedewerkers als met gezinnen) werd een audio-opname 

gemaakt, die achteraf letterlijk uitgetikt werd. Twee gezinnen gaven aan dat zij geen audio-opname 

wilden; in deze gevallen werden nota’s genomen tijdens het gesprek. 

Gegevensanalyse 

In de laatste maanden van de implementatiefase werden de verschillende hierboven opgesomde 

informatiebronnen (informatie uit verslagen, informatie uit het logboek van de onderzoeksploeg, 

registratiegegevens van de verschillende stafmedewerkers, informatie uit de participerende 

observatie, informatie uit de evaluatiegesprekken met stafmedewerkers en gezinnen) gebundeld. 

Deze gegevens werden onderworpen aan een uitgebreide inhoudsanalyse, waarbij gebruik gemaakt 

werd van het software-programma N-Vivo 8. Gezien de grote hoeveelheid materiaal nam deze 

analyse heel wat tijd in beslag. Voor wat betreft de beschrijving van de implementatieprocessen 

werd de informatie gescreend op belangrijke thema’s volgens een chronologisch tijdsperspectief. De 

bereikte resultaten worden beschreven volgens een aantal categorieën zoals gehanteerd in het 

implementatieplan dat van CIG Ten Anker. 

Resultaten 

Sectorale context 

De implementatie van de module gezinsdiagnostiek in CIG Ten Anker kan niet gezien worden als een 

geïsoleerd traject. Het project gezinsdiagnostiek werd immers van bij de start gedragen door vijf 

verschillende CIG. Het is daarom belangrijk om het implementatieverhaal van elk CIG te schetsen 

tegen de achtergrond van ontwikkelingen op sectoraal niveau. 

In de voorafgaandelijke projectfase werd een situatieschets gemaakt om na te gaan in welke mate 

de randvoorwaarden om tot implementatie over te gaan, vervuld waren. Hieruit bleek dat vooral 

een aantal factoren samenhangend met de sector (c.q. duidelijkheid omtrent de uiteindelijke 

doelstellingen, informatieverspreiding over richtlijn, structuur voor informatievoorziening over 

invoering van het protocol) niet optimaal scoorden. Hierbij werd evenwel opgemerkt dat de sector 

voor een correcte informatie-overdracht zelf ook afhankelijk is van de hogere administratie (Kabinet 

Gezin, Welzijn en Volksgezondheid), die in principe de primaire opdrachtgever is. Er werd besloten 

(p.24) dat “nauw overleg tussen de sector en de hogere administratie onontbeerlijk [is], zodat zo 

snel mogelijk duidelijkheid bestaat over wederzijdse verwachtingen en te ondernemen stappen.” 

Tijdens een eerste bijeenkomst van het directiecomité (15 juni 2009) volgend op de start van de 

huidige projectfase, wordt het belang van dergelijk overleg nog duidelijker. Er heerst behoorlijk wat 

weerstand, die niet alleen voortvloeit uit onduidelijke einddoelstellingen, maar in de eerste plaats 

geënt lijkt op financiële noden. 

69


“Bijkomende middelen voor de module gezinsdiagnostiek zijn cruciaal, maar mogen niet ten 

koste zijn van bijkomende middelen die nog steeds verwacht worden voor de bestaande 

modules begeleiding en behandeling”. 

(...) 

“Het is duidelijk dat de module maar pas kan uitgevoerd worden mits bijkomende specifieke 

financiering hiervoor”. (verslag directiecomité 15 juni 2009) 

Vanuit voornoemde weerstanden werd effectief een overleg vastgelegd tussen de sector van de CIG 

en de administratie op 14 juli 2009. 

“Het overleg vindt plaats op vraag van de CIG en is het vervolg op een schrijven dat de CIG 

richtten aan de administratie, waarin ze een aantal bekommernissen rond gezinsdiagnostiek 

naar voor schoven.” (verslag overleg administratie – sector CIG, 14 juli 2009). 

Op dit overleg neemt de administratie een duidelijke positie in. Er wordt aangegeven dat er een 

prinicipiële keuze gemaakt werd om gezinsdiagnostiek een plaats te geven binnen de CIG-werking. 

De doelstelling voor de huidige projectperiode wordt zeer duidelijk afgebakend. Op het einde van de 

implementatieperiode moet helder zijn op welke manier de CIG gezinsdiagnostiek gaan verankeren 

in hun huidige werking. Dit impliceert dus dat er geen discussie meer is over het feit of er 

gezinsdiagnostiek aangeboden zal worden in de CIG, maar dat het project zal focussen op hoe dit 

aanbod concreet vorm krijgt binnen de huidige werking. 

“We moeten vooral in vraag stellen hoe gezinsdiagnostiek op de beste manier kan gebeuren 

in elk CIG. Het implementatieproject heeft ook tot doel om ervoor te zorgen dat 

gezinsdiagnostiek op maat van elk CIG wordt uitgewerkt, zodat het kan geënt worden op 

bestaande werkwijzen, overlegvormen, …” (verslag overleg administratie – sector CIG, 14 juli 

2009) 

Ook het antwoord van de administratie op de vraag naar bijkomende financiële middelen is helder. 

“Vanuit de administratie wordt beklemtoond dat bijkomende middelen er nooit zouden 

gekomen zijn, aangezien het de bedoeling is om met gezinsdiagnostiek op een andere manier 

te gaan werken, dit vergt een verschuiving van de bestaande personeelsmiddelen.” (verslag 

overleg administratie – sector CIG, 14 juli 2009). 

Het verslag van deze bijeenkomst maakt geen melding van gedachtenwisseling aangaande de 

expliciete einddoelstelling voor het project gezinsdiagnostiek op langere termijn (gezinsdiagnostiek 

als aparte module/ apart toegankelijk traject of als een aanbod dat voor alle gezinnen verankerd is 

met de begeleiding; eventuele diagnostiek in functie van de toegangspoort IJH). Dit hangt 

ongetwijfeld ook samen met het feit dat er op overkoepelend niveau tot op vandaag geen concrete 

duidelijkheid bestaat over de werking van de toegangspoort.


De duidelijk ingenomen stellingen vanuit de administratie nopen de verschillende CIG tot actie. De 

vorming wordt opgestart (zie hoofdstuk 3) en de CIG starten met een denkproces en een aantal 

eerste stappen om gezinsdiagnostiek te implementeren (zie Hoofdstuk 5). 

“Globaal merkt [de projectcoördinator] op dat het project, hoe contradictorisch ook, door de 

duidelijkheid vanuit de administratie - dat er geen extra middelen voorzien worden en dat 

van de CIG verwacht wordt dat zijn GD implementeren - er een nieuwe dynamiek plaatsvindt 

in de sector”. (verslag directie-comité 11 september 2009)” 

Ondanks deze “nieuwe dynamiek” (sic) wordt op ditzelfde directie-comité nog eens benadrukt dat 

de sector eigenlijk niet wil implementeren op deze manier: 

“Er wordt geopperd om toch nog een principiële reactie te geven naar de administratie dat de 

CIG het niet eens zijn met de wijze waarop de implementatie nu loopt. Vooral de korte duur en 

het moeten implementeren zonder extra middelen vormen een probleem.” (verslag directiecomité 

11 september 2009)” 

Men besluit een nieuw schrijven te richten naar de administratie hieromtrent. Op basis van de 

volgende verslagen is niet duidelijk of dit schrijven er komt. In het verslag van het directie-comité 

van 16 oktober klinkt het als volgt: 

“Oplossing was een brief te schrijven. [X] zou dit doen. Dit is nog niet gebeurd.” (verslag 

directie-comité 11 september 2009)” 

Verdere verslagen maken geen melding meer van deze brief. Wel blijft de vraag naar bijkomende 

financiële middelen gedurende de volledige projectperiode terugkomen. Zo besluiten de CIGdirecties 

op 30 augustus 2010 dat het ... 

“...ontzettend belangrijk [blijft] te benadrukken dat de implementatie van gezinsdiagnostiek 

een onmogelijke opdracht is zonder bijkomende middelen.” (verslag directiecomité 30 

augustus 2010). 

Zij benadrukken dit nog eens in een nota die verspreid wordt op de stuurgroep van het 

onderzoeksproject op 15 oktober 2010 7 . 

“De CIG benadrukken reeds geruime tijd dat zij voor hun basiswerk onderbemand zijn. 

Bovenop dit basiswerk ook een complexe module als de gezinsdiagnostiek implementeren 

stelt de CIG in feite voor een onmogelijke opdracht. (...) Bijkomend personeel aanwerven is 

binnen de huidige enveloppe niet mogelijk. (...) De middelen die momenteel voorzien zijn (...), 

zijn onvoldoende om het gestelde probleem op te vangen.” (Nota implementatie 

gezinsdiagnostiek: actuele problemen, 14 september 2010) 

7 De integrale nota kan teruggevonden worden in Bijlage VI 

71


Het is belangrijk te benadrukken dat de weerstanden zich niet situeren op het inhoudelijk niveau: de 

inhoudelijke meerwaarde van gezinsdiagnostiek wordt door zowel de (meerderheid van de) 

basismedewerkers als de directies onderschreven (zie ook Soyez et al, 2009). 

“Er is in elk CIG de ambitie, de wil en de overtuiging om met de gezinsdiagnostiek aan de slag 

te gaan” (Nota implementatie gezinsdiagnostiek: actuele problemen, 14 september 2010) 

Het is anderzijds de vraag of dit inhoudelijk draagvlak voldoende groot is om het 

implementatieproces verder te zetten na de afronding van het project. Het gevaar schuilt hierbij 

vooral in het feit dat er vanuit twee verschillende perspectieven naar de situatie gekeken wordt. Het 

perspectief van de administratie focust op de vernieuwing van de bestaande werking. Men gaat er 

van uit dat mits herschikking van de bestaande middelen deze vernieuwing een haalbare kaart is. 

De CIG zelf benaderen gezinsdiagnostiek als een nieuw, bijkomend element, dat bovenop het 

basisaanbod komt. Uitgangspunt is hier dus uitbreiding van de bestaande werking, waarvoor 

“mankracht en specifieke deskundigheid” (Nota implementatie gezinsdiagnostiek: actuele 

problemen, 14 september 2010 – zie bijlage VI) ontbreekt. 

De dialoog tussen beide partijen start telkens vanuit deze (onvoldoende geëxpliciteerde) 

verschillende uitgangspunten, waardoor het wederzijds wantrouwen gevoed wordt. 

“Administratie stelde een vraag waaruit blijkt dat ze het anders zien, dat ze het nog altijd als 

een aparte module zien” (verslag intervisie met directie en staf, 27 januari 2010) 

Hoewel er van weerszijden toegevingen gedaan worden (vanuit de administratie bijvoorbeeld door 

het geven van (beperkte) bijkomende financiering op langere termijn; vanuit de sector van de CIG 

bijvoorbeeld door toch de implementatie van gezinsdiagnostiek te initiëren) is men het eigenlijk niet 

eens over een gemeenschappelijk basisperspectief (m.n. wat is de positie van gezinsdiagnostiek 

binnen de werking van een CIG – ook op lange termijn en wat betekent dit voor de sector van de 

CIG?). 

De onderzoeksploeg wenst geen uitspraak te doen over welk perspectief de voorkeur geniet, maar 

benadrukt wel het belang van duidelijkheid hieromtrent. Zonder deze duidelijkheid zullen de 

verschillende hierboven geschetste discussiepunten blijven terugkomen en is er een reëel gevaar dat 

(de implementatie van) gezinsdiagnostiek een stille dood sterft of nog slechts als flauw afkooksel van 

de oorspronkelijk beoogde module een verder leven gaat leiden. Deze bevinding is een bevestiging 

van wat ook in de literatuur aangehaald wordt: de borgingsfase is een essentiëel onderdeel van een 

implementatietraject en verdient dan ook essentiële aandacht (Beenker & Bijl, 2003; de Lange & 

Chênevert, 2009).

Implementatie in de pilootvoorziening CIG Ten Anker 


Beknopte schets van de organisatie 

CIG Ten Anker 8 biedt op basis van verschillende werkvormen integrale, intensieve begeleiding aan 

aanstaande (zwangere) ouders en één- of twee-oudergezinnen met jonge kinderen (


onderzoeksproject en deze werkwijze reeds toegelicht wordt in de paragraaf “methodologie” van dit 

hoofdstuk. 

Verloop van het implementatieproces 

Doelstellingen 

Naast een algemene, maar erg brede doelstelling (“het is de bedoeling dat de medewerkers van CIG 

Ten Anker in de periode tussen mei 2009 en april 2010: de module ‘gezinsdiagnostiek’ leren kennen; 

samen met de projectcoördinator en onderzoeksploeg nadenken over hoe ‘gezinsdiagnostiek’ kan 

ingezet worden voor een optimale begeleiding van gezinnen; concrete acties in het kader van 

‘gezinsdiagnostiek’ ondernemen en daarbij feedback krijgen van de projectcoördinator en 

onderzoeksploeg”) (implementatieplan Ten Anker, 10 juni 2010), werden in het implementatieplan 

een aantal meer concrete korte- en langetermijndoelstellingen geformuleerd. 

Deze doelstellingen werden allen – zij het over een langere tijdsperiode dan aanvankelijk beoogd – 

in voldoende mate bereikt. We bespreken hieronder de vooropgestelde langetermijndoelstellingen 

en schetsen hoe deze gerealiseerd werden. 

(1) Tegen het voorjaar van 2010 kan de aangepaste module gezinsdiagnostiek een geëigend 

onderdeel van de werking van het CIG worden, mits tegemoet gekomen wordt aan een 

aantal handelingsvoorwaarden. 

Deze doelstelling is zeer centraal komen te staan in het implementatie-proces in Ten Anker mede te 

door het feit dat de implementatie van gezinsdiagnostiek aangegrepen werd om de werking van Ten 

Anker (deels) te herdenken. De directie was een belangrijke drijvende factor in dit geheel: zij was 

van bij het begin zeer sterk betrokken en / of aanwezig bij alle overleg aangaande gezinsdiagnostiek. 

“[De directrice] sluit zich aan bij de visie van de raad van bestuur en wenst zelf ook zoveel 

mogelijk betrokken te worden bij de implementatie van de module gezinsdiagnostiek.” 

(logboekverslag onderzoeksmedewerkster, 7 mei 2009). 

Hierdoor werd ruimte gecreëerd om dingen uit te proberen. Medewerkers werden enerzijds 

gerustgesteld en anderzijds gestimuleerd om na te denken in de richting van verandering. 

“Er wordt tegenover de medewerkers benadrukt dat het project geen negatieve invloed zal 

hebben op het personeelsbestand; de begeleiders hoeven niet te vrezen voor hun job. Het 

project kan enkel de werking van het CIG ten goede komen. Het dient gezien te worden als 

een unieke kans om de werking diepgaander uit te bouwen.” (verslag teamvergadering in 

logboekverslag onderzoeksmedewerkster, 7 mei 2009). 

Deze geruststelling was belangrijk. Zowel uit de voorstudie (Soyez et al., 2009) als uit een individuele 

bevraging door de projectcoördinator ad interim in de maand juni bleek immers dat onder een 

aanzienlijke groep personeelsleden ongerustheid heerste over de implementatie van 

gezinsdiagnostiek en de gevolgen hiervan voor het team.


De kern van het implementatieproces situeerde zich in de studiowerking (Klemskerke). De overige 

afdelingen gingen pas in een latere fase van start met de implementatie van gezinsdiagnostiek. 

Gezien het klimaat in de leefgroep van de tienermoeders weinig stabiliteit bood om een nieuwe 

manier van werken te introduceren, was uitstel tot op het eind van de zomer 2009 hier noodzakelijk. 

“Afdeling Oostende wordt meegenomen in het implementatieproces van de andere CIG. Op 

dit moment is het niet haalbaar om dit al op te starten.” (logboekverslag 

onderzoeksmedewerkster, 15 mei 2009) 

“Situatie in afdeling Oostende werd door [X] geschetst. De werking wordt fundamenteel 

bijgestuurd. Gezinsdiagnostiek is daarbij zeker géén prioriteit.” (Verslag teamvergadering in 

logboek onderzoeksmedewerkster, 28 mei 2009) 

De start van het proces in zowel studio als leefgroepwerking kenmerkte zich vooral door een 

zoektocht naar taakinvulling. Gedurende de maanden juli tot september werden in totaal drie 

gezinnen betrokken (twee in de studiowerking; één in de leefgroep). 

Hoewel aanvankelijk beoogd werd om gezinsdiagnostiek reeds van bij de start van het project te 

initiëren in de mobiele werking, verliep dit eerder moeizaam. De mobiele begeleiding is een kleinere 

afdeling, wat impliceert dat een kleiner team betrokken is en dat de begeleiders doorgaans ook een 

andere relatie hebben met de gezinnen in vergelijking met een residentiële begeleidingscontext. De 

mogelijkheden voor begeleiding zijn grotendeels beperkt tot een vastgelegd aantal huisbezoeken. 

Nog twee andere inhoudelijke bedenkingen werden vanuit de verantwoordelijke van de mobiele 

begeleiding aangevoerd: enerzijds de vrees om gezinsdiagnostiek als een ‘verplicht’ onderdeel van 

de hulpverlening te introduceren, anderzijds de vraag naar de positie van de mobiele begeleider in 

het geheel van gezinsdiagnostiek. 

“X heeft op zich niets tegen gezinsdiagnostiek, maar een aantal bedenkingen: 

Kunnen de gezinnen de module gezinsdiagnostiek weigeren? Is het een apart aanbod of is het 

iets dat ‘opgelegd’ wordt omdat het nu eenmaal deel uit maakt van de werking? Zal 

gezinsdiagnostiek voor alle gezinnen zijn? (...) Is het wel een goed idee dat begeleiders zelf de 

testen afnemen? Moet er daarvoor niet een apart gespecialiseerd persoon zijn?” (bespreking 

gesprek met stafmedewerker in logboek onderzoeksmedewerkster, 28 mei 2009) 

Dezelfde weerstanden bleven in de loop van het implementatieproces terugkomen. Dit leidde er ook 

toe dat de start van de implementatie een aantal keer uitgesteld werd. 

“Tot nu toe is er nog niet gestart met de besprekingen omtrent gezinsdiagnostiek binnen de 

mobiele begeleiding. [X] verwachten dat dit niet gemakkelijk zal verlopen omdat de mobiele 

begeleiding tot nu toe gewend is om zeer sterk haar eigen proces te bepalen. Er zal moeten 

overtuigd worden dat gezinsdiagnostiek niet één strak pakket hoeft te zijn.” (logboekverslag 

onderzoeksmedewerkster 18 december 2009) 

In se kan de weerstand teruggebracht worden tot een discussie aangaande de essentie van 

hulpverlening/ begeleiding. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een presentatie voor stafmedewerkers, 

75


gegeven door de verantwoordelijke van de mobiele dienst eind januari. Hierin wordt het mensbeeld 

van gezinsdiagnostiek voorgesteld als fundamenteel verschillend van het mensbeeld waaruit de 

mobiele begeleiding vertrekt (mobiele begeleiding: mens = subject; gezinsdiagnostiek: mens = 

object). 

“Gezinsdiagnostiek kan een constructieve aanvulling zijn in het werken met het subject maar 

is niet “DE” manier van werken. Is één van de manieren van werken. Wanneer de organisatie 

kiest om gezinsdiagnostiek tot “DE” manier van werken te maken, zijn we geen centrum voor 

integrale gezinsondersteuning meer, maar een gezinsdiagnostisch centrum. Tot nader order 

is dit nog niet het geval” (powerpoint-presentatie verantwoordelijke mobiele begeleiding, 29 

januari 2010) 

Ondanks het feit dat verder in de presentatie aangehaald wordt dat één van de taken van een 

mobiele begeleider is om “methodieken aan te bieden (praktisch, duplopoppen, genogrammen, 

zwangerschapsspel, testen enz.) om op die manier inhoud te geven aan een proces 

gezinsdiagnostiek” (powerpoint-presentatie verantwoordelijke mobiele begeleiding, 29 januari 

2010), is het besluit toch dat gezinsdiagnostiek geen verrijking lijkt van de werking omdat het andere 

taken verhindert of in de weg staat. 

“Wat heb ik geleerd van de implementatie van gezinsdiagnostiek in studio’s en leefgroep? Te 

weinig ruimte, wat wil zeggen dat begeleiders hun werk niet goed kunnen doen omdat ze een 

wezenlijk onderdeel van hun job niet kunnen uitvoeren, namelijk: denken, impasse, niethandelen, 

enz... Hoe kunnen we niet in deze val trappen?” (powerpoint-presentatie 

verantwoordelijke mobiele begeleiding, 29 januari 2010) 

Begin april komt er een overleg om de bruikbaarheid van het draaiboek (zie verder) dat ontwikkeld 

werd binnen de studio- en de leefgroepwerking aan te passen aan de mobiele werking. Er wordt 

beslist om de manier van werken grotendeels over te nemen voor de mobiele werking, maar de 

timing wordt aangepast en er is discussie over een aantal fundamentele elementen in het draaiboek 

(opstellen krachten-klachtenanalyse; afname testen). De discussie gaat terug op dezelfde 

weerstanden die eerder ook al verwoord werden. 

“[X] wenst een voor hem praktisch instrument, zodat hij niet teveel in de situatie komt 

waarbij hij meer nadenkt over waar de info die de cliënt brengt moet staan, eerder dan dat 

dit het verhaal van de cliënt weerspiegelt en de aandacht hierop gehouden kan worden. (...) 

Te weinig ruimte voor het narratief verhaal.” (verslag stafvergadering mobiele begeleiding, 1 

april 2010) 

En verder: 

“In de vergadering start de discussie over wie in staat geacht wordt om testen te doen? Er 

wordt aangegeven dat het twee aparte stielen, twee aparte taken zijn die eigenlijk los van 

elkaar gezien moeten worden. Is het geïndiceerd om in het begeleidingsproces testen te 

kunnen doen?” (verslag stafvergadering mobiele begeleiding, 1 april 2010)


De implementatie van gezinsdiagnostiek in de mobiele werking start uiteindelijk in de zomer van 

2010 (eind juni); op het ogenblik dat het project ten einde loopt, kunnen we nog niet spreken van 

een volledige implementatie. 

“Op dit moment is het zo dat er in de mobiel nog geen een keer een test is gebruikt” (diepteinterview 

stafmedewerker Ten Anker). 

De concrete verwezenlijking van deze eerste doelstelling (“gezinsdiagnostiek is een geëigend 

onderdeel van de werking van het CIG”) wordt gereflecteerd in een stappenplan en draaiboek 9 , dat 

ook gelinkt is aan het hulpverleningsprogramma. Dit draaiboek werd ontwikkeld tijdens de eerste 

zes maanden (logboekverslagen onderzoeksmedewerkster van 6 augustus, 8 oktober, 15 oktober, 19 

oktober, 29 oktober, 9 november, 16 november 2009) van het implementatietraject en 

beantwoordde aan een de vraag van het personeel om concreet zicht te krijgen op de 

verwachtingen. 

“Het stappenplan werd voorgesteld aan de teams. De medewerkers reageerden overwegend 

tevreden; ze zijn blij met de duidelijke leidraad. Ze vragen wel dat er in het stappenplan meer 

evaluatiemomenten worden voorzien.” (logboek onderzoeksmedewerkster, 18 december 

2009). 

Het draaiboek werd aanvankelijk afgestemd op de studiowerking. Enkele minimale aanpassingen 

werden doorgevoerd voor de leefgroepwerking. Voor de mobiele werking waren de aanpassingen 

omvangrijker, doch de algemene structuur bleef behouden. 

“Het draaiboek verschilt er vooral in... allez, de eerste dingen zijn hetzelfde: de intake en 

aanmelding en eerste doelstellingen zijn hetzelfde. Krachten-klachten hebben we veel 

verkort, hebben we vooral de hoofdpunten van het model van Hellinckx genomen en niet die 

detaildingen. Omdat je die gezinnen ook veel minder vaak ziet.” (diepte-interview 

stafmedewerker Ten Anker). 

Vanaf het beschikbaar zijn van het draaiboek start men in de studiowerking en de leefgroep 

systematisch met gezinsdiagnostiek bij gezinnen die zich voor begeleiding aanmelden in het CIG. Het 

volledige draaiboek (studiowerking) kan teruggevonden worden in bijlage VIII. 

Samenvattend kan gesteld worden dat de eerste doelstelling grotendeels bereikt werd. Er is een 

duidelijke verankering gerealiseerd van hulpverlening en module gezinsdiagnostiek. Deze manier van 

werken werd ook in de praktijk reeds doorgewerkt. 

“Ondertussen zijn er al een paar mensen die het hele traject gedaan hebben. Dus dat is 

allemaal uitgetest geweest. Iedere begeleider is daarmee in contact gekomen, zowel met de 

9 Reeds in de allereerste projectfase (zie: Verstichele et al., 2008) werd een draaiboek ontwikkeld werd. Het betrof toen 

evenwel een theoretisch conceptmodel, dat nog geen handvaten bevatten voor effectieve verankering in de praktijk. 

77


testen als met het hulpverleningsscenario an sich. (...) Met de grote lijnen is iedereen ..., allez, 

dat staat wel vast en dat loopt wel goed.” (diepte-interview stafmedewerker Ten Anker). 

De implementatie staat evenwel nog niet even ver in alle afdelingen; m.n. in de mobiele begeleiding 

bevindt de implementatie zich nog in een beginstadium. 

Tot slot moet ook de tweede fase van het draaiboek nog verder in de praktijk uitgetest worden. Er is 

nog relatief weinig ervaring met het uitwerken van het diagnostisch scenario. Op basis van de 

registratiegegevens blijkt dat het inzetten van gestandaardiseerd testmateriaal geleidelijk wel meer 

voet aan de grond krijgt. Met de EAS (Emotional Availability Scales) wordt veel gewerkt. De NOSI 

(Nijmeegse Ouderlijke Stress Index) en FRT (Familie Relatie Test) worden ook zeer regelmatig 

gebruikt. 

(2) Tegen het voorjaar van 2010 zal de module gezinsdiagnostiek bij alle cliënten die er baat 

bij hebben gebruikt zijn/worden. 

We kunnen stellen dat deze doelstelling eerder vaag geformuleerd is, omwille van de passage “bij 

alle cliënten die er baat bij hebben”. Bovendien rijst hierdoor de vraag wie uitmaakt wanneer 

cliënten baat hebben gezinsdiagnostiek en op welke manier dit bepaald moet worden. Eén en ander 

hangt samen met de eerder besproken onduidelijkheid over de uiteindelijke einddoelstelling voor 

het project gezinsdiagnostiek: men stond eerder huiverachtig tegenover een stellingname dat 

gezinsdiagnostiek een verplichtend karakter zou krijgen (zie ook verder: doelgroep). 

“Bij de voorstelling van de slides rezen een aantal vragen. Vragen die moeilijk kunnen 

beantwoord worden, omdat het over een discussie gaat die eigenlijk tussen de sector en de 

overheid moet gevoerd worden. (...) Is gezinsdiagnostiek een aanbod of eerder een 

verplichting? (...) Wat is de positie van de CIG binnen de Integrale Jeugdzorg? (verslag 

stafvergadering in logboek onderzoeksmedewerkster, 8 oktober 2010). 

In de praktijk heeft deze vage doelstelling maar tot weinig problemen geleid. Uit de registraties 

wordt in geen enkele situatie aangehaald dat gezinsdiagnostiek niet opgestart wordt omdat een 

gezin er geen baat bij zou hebben. In één situatie was er een tegenindicatie van een (extern) 

behandelend psycholoog om het verleden te bespreken en werd daarom geen gezinsdiagnostiek 

opgestart. 

Ook op basis van het afrondingsgesprek met de stafmedewerker blijkt dat zich op dit vlak weinig 

problemen stellen. 

“De zestien aanwezige gezinnen binnen Ten Anker hebben allemaal te maken gehad met 

gezinsdiagnostiek op één of andere manier. Daarom niet met de testen zelf, maar met het 

nieuwe hulpverleningsprogramma allemaal. En dan inderdaad ook nog een paar mensen die 

vertrokken zijn.” (diepte-interview stafmedewerker Ten Anker) 

Samenvattend kunnen we stellen dat deze tweede doelstelling bereikt werd, opnieuw met 

uitzondering van de gezinnen begeleid in de mobiele werking.


(3) Tegen het voorjaar van 2010 wordt de module gezinsdiagnostiek aangepast volgens de 

feedback die van cliënten en medewerkers komt. 

Er zijn, op basis van de ervaringen opgedaan tijdens het implementatieproces in Ten Anker, weinig 

indicaties dat het oorspronkelijk ontwikkelde theoretisch model voor de module gezinsdiagnostiek 

moet wijzigen. Wel werd duidelijk dat afname van de NOSI (Nijmeegse Ouderlijke Stress Index) niet 

bij alle gezinnen een optie is: één van de aangevoerde argumenten is bijvoorbeeld de leeftijd van de 

kinderen. De NOSI richt zich tot ouders met kinderen ouder dan 2 jaar, terwijl een aanzienlijke groep 

ouders die begeleid worden in de CIG net jongere kinderen hebben (zie ook Soyez et al, 2009). Het is 

dan ook niet aangewezen om deze test als een standaard mee op te nemen bij het opstellen van de 

krachten-klachtenanalyse. Gestandaardiseerde tests voor ouders van zeer jonge kinderen (< 2 jaar) 

zijn evenwel onbestaand (zie inventarisatie gezinsdiagnostische instrumenten, Verstichele et al., 

2008), waardoor het ook niet aangewezen is om een ander instrument als alternatief naar voor te 

schuiven. 

Doorheen het implementatieproces werden wel verschillende elementen aangebracht door 

medewerkers die aanleiding gaven tot een bijsturing van het draaiboek. De meeste van deze 

elementen kunnen globaal onder gebracht worden onder twee centrale elementen: tijd / timing en 

taakverdeling. 

“Begeleiding ervaart tijdsnood om verslagen bij te houden. Als er meer moet worden 

geregistreerd moet dit wel heel functioneel kunnen.” (verslag team studio, 18 maart 2010) 

“De werkdruk is serieus verhoogd sinds gezinsdiagnostiek. Er komt veel meer papierwerk aan 

te pas. En er zijn niet meer uren vastgekoppeld, dus dat is zeker een grote frustratie.” 

(diepte- interview stafmedewerker Ten Anker) 

Het gebrek aan tijd komt in verschillende contexten en op verschillende echellons terug (registraties 

en logboekverslagen). De dagelijkse begeleiding mag niet in het gedrang komen. De discussie rond 

tijdsgebrek vertaalt zich ook naar een discussie over timing van de verschillende stappen in het 

draaiboek. 

“De staf wil graag een antwoord op de vraag: wat moet er voor gezinsdiagnostiek binnen de 

vier weken gebeuren.” (verslag stafvergadering in logboek onderzoeksmedewerkster, 19 

oktober 2009). 

“[X] merkt op dat de tijd dit in het stappenplan (versie 9/11) voorzien wordt om testen af te 

nemen zeer beperkt is. (...) Het stappenplan moet in elk geval een realistische inschatting 

zijn. Eén week voor testing is wel bijzonder weinig. De werkdruk kennende, dienen er 

minstens twee weken worden uitgetrokken” (verslag stafvergadering in logboek 

onderzoeksmedewerkster, 16 november 2009). 

De ervaringen wijzen uit dat het moeilijk haalbaar lijkt om het volledige proces te doorlopen binnen 

de oorspronkelijke vooropgestelde termijn van 16 à 17 weken. Op basis van de registratiegegevens 

79


kan afgeleid worden dat het doorlopen van het volledige proces van gezinsdiagnostiek met een gezin 

gemiddeld vijf à zes maand in beslag neemt. Het draaiboek werd dan ook in deze zin aangepast. 

Hoewel er al zeer veel overleg gepleegd werd over taakverdeling en stappenplan, lijkt verdere 

bijsturing in de toekomst reëel. 

“En op dit moment zitten we in de fase waarin we het nog eens herbekeken hebben, zeker 

naar tijd en naar taken, want dat is ’t gene waar we meest op vastlopen (...) Maar op vlak 

van tijd en taken, daar zijn we nu terug over aan ’t brainstormen, eerst op stafniveau en dan 

naar de begeleiders toe.” (diepte-interview stafmedewerker Ten Anker) 

Op vraag van de medewerkers werden meer feedbackmomenten met de gezinnen doorheen het 

proces ingebouwd (zie hoger, doelstelling 1). Dergelijke feedbackmomenten zijn uiterst belangrijk 

om werkelijk over handelingsgerichte diagnostiek te spreken. 

Tot slot is er nog nood aan een verdere verdieping van de module gezinsdiagnostiek voor toepassing 

bij tienermoeders: niet alleen zijn zij meestal in begeleiding met kinderen jonger dan twee jaar – 

waardoor er dus weinig gestandaardiseerd testmateriaal voorhanden is voor deze doelgroep –, ook 

is er bij hen meestal sprake van een intergenerationele begeleiding (waarbij ook de ouders van de 

tienermoeder en/ of –vader) betrokken zijn. Dit laatste impliciteert dat de klachten-krachtenanalyse 

veel omvangrijker is en eigenlijk voor twee verschillende generaties opgesteld moet worden. Een 

gedeeltelijke oplossing die werd aangereikt was om de tienermoeder vanuit de kindpositie bepaalde 

testen te laten invullen. 

“Wat hebben jullie uitgeprobeerd bij tienerouders tot nu toe?” 

“De EAS wordt wel veel gebruikt. Dus videobeelden opnemen en scoren gebeurt vrij veel 

omdat dat ook heel belangrijk is. Er is ook een paar keer de NOSI afgenomen, maar omdat 

dat dan was met te jonge kinderen hebben we sowieso het kinddeel niet geïnterpreteerd en 

de rest met een korrel zout genomen.” 

“En hebben jullie al eens gewerkt met de NOSI met de mama in de kindpositie?” 

“Neen, dat hebben we nog geen ene keer gedaan.” (diepte-interview stafmedewerker Ten 

Anker) 

Doelgroep 

Op basis van de resultaten uit het instroomonderzoek (Soyez et al., 2009) werd besloten dat 

gezinsdiagnostiek in principe inzetbaar is voor elk gezin. Deze stelling werd overgenomen bij de start 

van het implementatieproces (zie doelgroepomschrijving in het implementatieplan). 

Toch werd gezinsdiagnostiek bij de start van het implementatieproces nog expliciet omschreven als 

een aanbod (zie logboekverslag onderzoeksmedewerkster, 22 juni 2009), waarbij de gezinnen in 

kwestie de keuze krijgen om hier al dan niet op in te gaan. 

Hoewel nooit geëxpliciteerd in de verslagen, lijkt het er op dat deze oorspronkelijke visie geleidelijk 

plaats heeft geruimd voor een visie waarin gezinsdiagnostiek verankerd is in het geheel van de 

werking. Gezinsdiagnostiek als proces wordt hoe dan ook opgestart bij elk gezin dat zich aanmeldt, 

tenzij er tegenindicaties zijn (zie verder).


“Er zal vanaf nu niet meer sporadisch over gezinsdiagnostiek gesproken worden, maar de 

principes zullen systematisch toegepast worden. Het lijkt aangewezen om te starten met alle 

gezinnen die nu in de studio’s verblijven”. (logboekverslag onderzoeksmedewerkster, 30 juli 

2009) 

“Er wordt afgesproken dat alle nieuwe cliënten volgens het stappenplan worden geholpen. 

[X] neemt de volgende opname voor haar hoede”. (logboekverslag projectcoördinator, 25 

november 2009) 

Slechts in een beperkt aantal situaties ervoer men dat gezinsdiagnostiek absoluut geen optie is. 

“Zijn er gezinnen waarbij jullie zoiets hebben van ‘dit gaat echt niet?’” 

Ja, maar niet zo dikwijls, hoor. Maar we hebben eens een gezin gehad die mobiel begeleid 

werd door ons. Een Afrikaanse vrouw van Kenia. En die had zeer zeer traumatische zaken 

meegemaakt. En ons werd aangeraden van haar psycholoog om daarvan te blijven. Dat 

hebben we gerespecteerd. En we merkten wel dat dat wel goed was, omdat zij daar 

inderdaad nog niet klaar voor was om een tijdslijn op te stellen, een genogram, ... Maar dat 

gebeurt heel weinig”. (diepte-interview stafmedewerker Ten Anker) 

Op basis van de ervaringen tijdens het implementatieproces werd de oorspronkelijke doelgroepomschrijving 

lichtjes aangepast en iets meer gespecifieerd. In het draaiboek gezinsdiagnostiek (zie 

bijlage VIII; p. 3) wordt tot volgende doelgroepomschrijving besloten: “In principe komen alle 

gezinnen die zich aanmelden bij een CIG in aanmerking voor gezinsdiagnostiek. Behalve: diegenen 

die enkel crisisopvang wensen; die gezinnen die in een crisisfase verkeren gekenmerkt door, of 

samenlopend met, een ernstige instabiliteit (ondanks de residentiële opname); gezinnen die bestaan 

uit gezinsleden die niet of weinig over zelfreflectieve mogelijkheden beschikken.” 

Anderzijds wijzen de ervaringen er wel op dat er een aantal situaties zijn waar gezinsdiagnostiek wel 

mogelijk is, maar waar een betere afstemming nodig is voor wat betreft de specifieke noden van het 

gezin of de timing: 

“Wel nu bijvoorbeeld met [X]: elke stap die we doen met [X] duurt wel langer, omdat zij ook 

die psychose heeft gehad, omdat zij veel meer tijd nodig heeft dan een andere ouder. Dus bij 

haar konden we inderdaad niet het strakke tijdschema aanhouden.” (diepte-interview 

stafmedewerker Ten Anker) 

Implementatiestrategieën 

Een brede waaier aan implementatiestrategieën werd gehanteerd en dit op drie verschillende 

niveaus: (1) interventies ten aanzien van de medewerkers, (2) interventies ten aanzien van de 

cliënten en (3) organisatorische interventies. 

De beoogde strategieën worden opgesomd in het implementatieplan (bijlage VII). Alle strategieën 

die oorspronkelijk ingepland werden, werden ook uitgevoerd. Uiteraard werden ook een aantal 

knelpunten ervaren, waardoor soms bijsturing vereist was. Tabel 4.1 geeft een overzicht van de 

voorziene implementatiestrategieën en van een aantal bijkomende implementatiestrategieën, die 

ingezet werden om een antwoord te formuleren op de ervaren knelpunten. 

81


Interventies ten aanzien van de medewerkers 

Een aanzienlijk deel van de interventies naar de (basis)medewerkers zat reeds vervat in het 

aangeboden vormingspakket (zie Hoofdstuk 3). Eerder werd reeds geduid dat de nood aan vorming 

groot was. Voor aanvang van het implementatieproject werd gezinsdiagnostiek immers door een 

grote meerderheid van de personeelsleden verengd tot het afnemen van (psycho)diagnostisch 

testmateriaal. 

“[X] wijst er op dat het belangrijk zal zijn om niet enkel toe te spitsen op de testen. Bij de 

medewerkers leeft namelijk de schrik dat gezinsdiagnostiek enkel om testen gaat. Het is 

belangrijk dat ze inzien dat gezinsdiagnostiek veel ruimer is.” (logboek 

onderzoeksmedewerkster 28 mei 2009) 

Tabel 4.1 

Overzicht implementatiestrategieën en ervaren knelpunten 

Implementatiestrategie Ervaren knelpunten 

Interventies ten aanzien van medewerkers 

Vorming voor de medewerkers 

Medewerkers verengen gezinsdiagnostiek aanvankelijk tot het afnemen van tests 

>via vorming en intervisie basisprincipes gezinsdiagnostiek verankeren 

Ondersteuning bij het afnemen van 

diagnostische instrumenten 

Aanwezigheid van een opinieleider 

(c.q. onderzoeksmedewerkster) 

Feedback op diagnostische 

handelingen 

Mogelijkheid tot constante 

communicatie met betrekking 

gezinsdiagnostiek 

Interventies ten aanzien van cliënten 

Geïnformeerde toestemming voor 

cliënten 

Uitleg tijdens bewonersvergadering 

omtrent veranderende werking 

Gezinsdiagnostische trajecten focussen te veel op krachten-klachten-analyse en 

vallen daarna stil 

>intervisie / coaching verantwoordelijke gezinsdiagnostiek 

Projectcoördinator heeft te weinig expertise op vlak van (gezins)diagnostiek om 

ondersteuning te bieden 

>coaching van / consultatie met projectcoördinator 

>onderzoeksmedewerkster en verantwoordelijke gezinsdiagnostiek nemen aantal 

(inhoudelijke) functies projectcoördinator over 

Opinieleider neemt meer sturende dan coachende positie in 

>externe back-up voor opinieleider 

Er wordt te veel gepraat en te weinig geconcretiseerd > medewerkers krijgen te 

weinig mogelijkheden om diagnostische handelingen te stellen 

>ontwikkeling bruikbaar protocol (stappenplan/draaiboek) waarbij ook duidelijk 

aangegeven wordt wie welke taak heeft (zie ook organisatorische interventies) 

Weerstand tegen invoering gezinsdiagnostiek binnen afdeling 

>organisatie discussiebijeenkomst om weerstanden te duiden 

>introduceren van een pilootfase in de mobiele werking 

Onstaan van foutieve verwachtingen bij cliënten 

>Duidelijke communicatie over wat gezinsdiagnostiek is en niet is 

>Inbouw van meer feedbackmomenten

Organisatorische interventies 

Aanpassing van taken en 

verantwoordelijkheden 

Communicatiestructuur 

Slagkracht kleine projectgroep te beperkt 

> uitbreiding van projectgroep tot volledige staf 

Taakverdeling niet duidelijk 

>ontwikkeling bruikbaar protocol (stappenplan/draaiboek) 

Informatie-overdracht via nieuwsbrief bereikt niet beoogde doel 

>nieuwsbrieven worden vervangen door forum 


De eerste algemene vormingsdag probeerde deze visie te doorbreken: het handelingsgerichte 

karakter van de ontwikkelde module werd tijdens deze eerste opleidingsdag uitgebreid toegelicht. 

Daarnaast werden in Ten Anker regelmatig intervisiebijeenkomsten georganiseerd, die begeleid 

werden door de onderzoeksmedewerkster. Deze maakten het mogelijk om de basisvisie te 

versterken en waar nodig ook bijkomende informatie te verstrekken (zie bijvoorbeeld verslag 

intervisie 25 juni 2009). 

Voor wat betreft de ondersteuning bij het afnemen van diagnostische instrumenten werd in het 

oorspronkelijk implementatieplan voorzien dat de medewerkers, zeker in het begin van de 

implementatieperiode, bijgestaan zouden worden door de projectcoördinator of onderzoekster. Een 

aantal opvallende vaststellingen zijn hier vermeldenswaard: 

Aanvankelijk beperkte gezinsdiagnostiek zich nog vaak tot het opstellen van de krachtenklachtenanalyse 

(cfr. fase 1 in het draaiboek), weliswaar gebaseerd op informatie verzameld via, 

onder andere, genogram, ecogram, tijdslijn. Ook werd erg veel tijd gespendeerd aan het invullen van 

het sjabloon krachten-klachtenanalyse. Dit blijkt zowel uit de registratiegegevens van de eerste vijf 

gezinnen die in het traject gezinsdiagnostiek stapten als uit de logboekverslagen van de 

onderzoeksmedewerkster. 

Daarnaast viel het proces doorgaans stil na het opstellen van een krachten-klachtenanalyse. Na een 

korte proefperiode, waarin in een aantal intervisies gewerkt werd rond het invullen van het sjabloon 

krachten-klachten, weerklonk volgende bemerking: 

“Medewerkers wensen nu vooral dat er een vervolg komt op hetgeen dat tot nu toe gebeurd 

is. Het is allemaal goed en wel om de gezinnen te bespreken, maar wat doen we ermee???” 

(logboekverslag onderzoeksmedewerkster, 1 oktober 2010). 

Eén en ander impliceerde dat er gedurende de eerste zes maand van het implementatietraject 

slechts in beperkte mate gestandaardiseerde testinstrumenten ingezet werden. Wanneer wel 

gekozen werd voor het inzetten van dergelijke instrumenten dan gebeurde dit te weinig overwogen 

(zie bijvoorbeeld verslag teamoverleg in logboekverslag onderzoeksmedewerkster, 9 juli 2009). 

Samenvattend kan er gesteld worden dat er, in de periode dat de onderzoeksmedewerkster actief 

aanwezig was in Ten Anker (tot eind december 2009), relatief weinig vragen waren naar 

ondersteuning met betrekking tot het afnemen van diagnostische instrumenten. Nadien (tussen 

83


januari 2010 en juni 2010) was de projectcoördinator nog wel ter beschikking, doch daar stelde zich 

een probleem inzake expertise (zie verder). 

Een gelijklopend proces is merkbaar met betrekking tot het geven van feedback op diagnostische 

handelingen in het algemeen. Bij de start van het proces werd erg veel overleg gepland, werden 

voorstellen gedaan om ondersteunende documenten te ontwikkelen (beslissingsboom, per test een 

fiche, hypothetische trajecten, ...) (zie bijvoorbeeld verslag overleg met projectcoördinator en 

directie in logboekverslag onderzoeksmedewerkster, 9 juli 2009; verslag stafvergadering in 

logboekverslag onderzoeksmedewerkster 15 oktober 2009), maar deze documenten kwamen er 

uiteindelijk niet of bleven hangen op stafniveau. De medewerkers werden in de praktijk 

onvoldoende geactiveerd en kregen hierdoor ook te weinig mogelijkheden om diagnostische 

handelingen te stellen. 

“De uiteenzetting omtrent historiek en procesverloop van gezinsdiagnostiek was interessant, 

maar loste de prangende vragen zoals ‘Wie doet wat?, Hoe passen we alles in?’ niet op.” 

(verslag stafvergadering in logboek onderzoeksmedewerkster, 8 oktober 2010) 

Voornoemde vaststellingen hebben uiteindelijk geleid tot het opstellen van een stappenplan en 

draaiboek (zie hoger). 

“Daarna wordt stap per stap overlopen hoe gezinsdiagnostiek ingepast wordt binnen de 

werking van Ten Anker. Dit gebeurt op basis van een stappenplan dat op 6 augustus zijn eerste 

vorm kreeg. Nu wordt de volledige staf geconsulteerd opdat iedereen akkoord kan gaan en 

implementatie grondig plaats kan vinden” (verslag stafvergadering in logboekverslag 

onderzoeksmedewerkster, 15 oktober 2009) 

Het ter beschikking stellen van dit draaiboek is een cruciaal element gebleken in het 

implementatieproces. Het geven van feedback aan medewerkers kon hierdoor ook binnen een meer 

gestructureerd kader plaatsvinden. Een voorbeeld van dergelijke feedback is terug te vinden in 

volgend citaat: 

“In het intakeverslag kwam duidelijk naar voor dat er minder werd doorgevraagd op de 

cliëntsituatie. (...) Blijkbaar was de opnameprocedure (zie stappenplan) niet gevolgd die werd 

aangestipt en ook verantwoord door de intakers. (...) Eigenlijk had de standaardprocedure hier 

wel kunnen werken mocht men enigszins getemporiseerd hebben.” (verslag intaketeam in 

logboek projectcoördinator, 1 december 2009) 

Interventies ten aanzien van de cliënten 

Het concept gezinsdiagnostiek werd vrij snel in het implementatieproces een eerste maal 

voorgesteld aan de toen aanwezige ouders in de studiowerking. Kort na de start van het 

implementatietraject in de leefgroepwerking werd ook daar een informatiemoment georganiseerd. 

Er lijkt er over het algemeen wel openheid te bestaan bij cliënten, mits er met een aantal 

basisvoorwaarden uit de hulpverleningsrelatie (vertrouwen) rekening gehouden wordt.


“Het verhaal van gezinsdiagnostiek werd positief onthaald door de cliënten. Ze hadden oor 

voor die nieuwe manier van werken en enkelen hadden direct ook al concrete vragen over hoe 

gezinsdiagnostiek hen zou kunnen helpen. (...) Voor de resultaten van gezinsdiagnostiek (bijv. 

van vragenlijsten) heeft men wel wat schrik omdat het confronterend kan zijn.” (verslag 

bewonersvergadering studiowerking in logboek onderzoeksmedewerkster, 25 juni 2009) 

“Er werden een aantal vragen gesteld door de meisjes en ze drukten ook wel hun bezorgdheid 

uit. Ze willen niet dat er nog een persoon bij komt aan wie ze alles moeten vertellen.” (verslag 

bewonersvergadering leefgroep in logboek onderzoeksmedewerkster, 3 september 2009) 

Door de ouders voldoende te informeren over wat gezinsdiagnostiek is en wat het niet is (zonder 

hierbij in detail te gaan), werd van bij de start duidelijkheid gecreëerd. 

De ervaringen van de gezinnen met gezinsdiagnostiek worden verder besproken in Hoofdstuk 6. 


Zoals hoger geschetst, werd het implementatieproces in Ten Anker aangegrepen om de bestaande 

werking te herdenken en een aantal ingrijpende wijzigingen door te voeren. Reeds van bij de start 

was duidelijk dat de implementatie van gezinsdiagnostiek fundamentele wijzigingen in de 

organisatie en takenpakketten van medewerkers vereiste (zie verder: verdeling taken en 

verantwoordelijkheden). 

“Wijzigingen in het organigram zijn nodig om de motor goed te laten draaien” 

(...) 

“Er zijn veranderingen in het organigram van Ten Anker op komst. Daarmee samenhangend 

zullen een aantal taken en verantwoordelijkheden anders verdeeld worden en zullen taken 

(zoals bijv. de intake) ook inhoudelijk anders vorm krijgen.” (logboekverslag 

onderzoeksmedewerkster, 6 juni 2009) 

Door het in detail uitwerken van het draaiboek werden ook de veranderingen in het organigram 

operationeel. 

Verdeling van taken en verantwoordelijkheden 

De wijzigingen in het organigram werden geleidelijk aan doorgevoerd. Dit impliceerde het creëren 

van nieuwe functies met bijhorend takenpakket. 

Eind juli werd een “gezinsdiagnosticus” (verantwoordelijke voor gezinsdiagnostiek) aangesteld, die 

de inhoudelijke coördinatie van gezinsdiagnostiek zou opnemen en ook een centrale rol zou krijgen 

aangaande het gezinsdiagnostisch proces. In het begin was evenwel niet duidelijk hoe het 

takenpakket van deze gezinsdiagnosticus er uit zou zien. Ook de takenpakketten van de andere 

85


medewerkers betrokken bij gezinsdiagnostiek waren aanvankelijk onvoldoende duidelijk 

omschreven. 

“Er dient vanuit de staf heel duidelijk gesteld te worden hoe de implementatie verder zal 

worden aangepakt: wie wat zal doen, zodanig dat er schot in de zaak komt en mensen 

kunnen ondervinden wat gezinsdiagnostiek inhoudt i.p.v. er enkel over te praten” 

(logboekverslag onderzoeksmedewerkster, 1 oktober 2010). 

Tot op heden bestaat er nog enige discussie aangaande taakinvullingen. Anderzijds is wel duidelijk 

dat de afbakening van taken meer reflectie en een groter verantwoordelijkheidsgevoel creëert bij de 

betrokken begeleiders, wat zich ook op een positieve manier vertaalt naar de betrokken gezinnen. 

“Ik merk wel een grote verandering. Er is meer verantwoordelijkheid. Allez, er wordt meer 

gevraagd van de begeleiders om terug te koppelen. En dat er veel meer stil wordt gestaan bij 

de cliënt. Dat vind ik heel positief. Dat er ook op team meer ruimte gemaakt wordt om 

iemand meer in de diepte te bespreken.” (diepte-interview stafmedewerker Ten Anker). 

Los van de specifieke taakverdeling binnen het diagnostisch en hulpverleningstraject, werden ook 

taken en verantwoordelijkheden vastgelegd voor het aansturen van het implementatieproces op 

zich. 

Het proces in Ten Anker werd aanvankelijk aangestuurd door een kleine projectgroep die bestond uit 

de directie, de pedagogisch coördinator, de projectcoördinator en de onderzoeksmedewerkster. Een 

vijftal maand na de start van het implementatieproces werd evenwel beslist om deze projectgroep 

uit te breiden tot de volledige staf. Hiervoor waren verschillende redenen: 

“De overleggen tussen dit projectgroepje vonden echter niet structureel plaats waardoor 

vooruitgang slechts fluctuerend geboekt werd. Bovendien bleek de slagkracht van dit kleine 

groepje beperkt.” (verslag stafvergadering in logboek onderzoeksmedewerkster, 8 oktober 

2009). 

Daar waar de projectgroep een belangrijke taak had op organisatorisch vlak, was de inhoudelijke 

aansturing hoofdzakelijk in handen van twee personen: de projectcoördinator en de opinieleider 

(onderzoeksmedewerkster) (zie hoofdstuk 2; tabel 2.2). Naast het verzorgen van vorming en 

intervisie, kreeg de opinieleider een ondersteunende en coachende rol toebedeeld. Het bleek voor 

de onderzoeksmedewerkster evenwel erg moeilijk om deze inhoudelijke coaching te bieden zonder 

hierbij een sturende rol aan te nemen. De oorzaak hiervoor kan gevonden worden in verschillende 

factoren. Een eerste belangrijke factor ligt in de aard van de taken, in combinatie met participerende 

observatie: de onderzoeksmedewerkster was hierdoor erg vaak aanwezig in Ten Anker en werd 

aanzien als deel uitmakend van het team. Een tweede factor betreft de verschillende periodes van 

langdurige afwezigheid van de projectcoördinator: het ontbreken van een permanente inhoudelijke 

sturing van binnenuit is, zeker bij de start van een vernieuwingsproces, een vereiste aangezien er 

nog geen routinematige manier van werken is. Het wegvallen van sturing leidt er dan vaak toe dat de 

vernieuwingsactiviteiten stilvallen. Gedurende de afwezigheid van de projectcoördinator zag de 

onderzoeksmedewerkster zich genoodzaakt de coachingspositie te verlaten en de inhoudelijke 

sturing over te nemen. Een derde belangrijke factor, waarnaar we hierboven reeds verwezen, is het


feit dat de projectcoördinator een (te) beperkte kennis had van (gezins)diagnostiek. Hoewel hij de 

sector van de CIG door en door kende, en ook een drijvende kracht was achter de uitbouw van het 

project gezinsdiagnostiek, ervoer de onderzoeksploeg het als een belangrijk gemis dat de 

projectcoördinator geen inhoudelijk (praktijk)expertise had aangaande gezinsdiagnostiek, zeker 

gezien de specifieke taken die hij op zich moest nemen. Deze ervaring wordt bevestigd door 

bevindingen in de literatuur (Van Duin & Van de Glind, 2004): de afwezigheid van expertise creëert 

onzekerheid en veroorzaakt beginnersfouten, waardoor het proces ook veel trager verloopt. 


Samenvattend durven we stellen dat de implementatie van de module gezinsdiagnostiek in CIG Ten 

Anker als succesvol omschreven kan/ mag worden. Op relatief korte tijd werd een fundamentele 

verandering doorgevoerd in de werking, waarbij de implementatie van gezinsdiagnostiek centraal 

stond. Uit voorgaande paragrafen, waarin we uitgebreid stilstonden bij het verloop van het 

implementatietraject en de ervaren knelpunten en moeilijkheden, bleek duidelijk dat de weg naar 

deze succesvolle verwezenlijking niet altijd over rozen liep. Een aantal essentiële factoren hebben er 

onmiskenbaar toe bijgedragen dat de ervaren moeilijkheden uiteindelijk het hoofd geboden konden 

worden. We beschrijven de belangrijkste drie. 

Een eerste bevorderende factor betreft de aanwezigheid van een ruim draagvlak, zowel 

organisatorisch als inhoudelijk. Het management van Ten Anker (c.q. directie en raad van bestuur) 

heeft hier een niet te onderschatten spilfunctie vervuld. Zij hebben ervoor gezorgd dat de 

medewerkers voldoende tijd kregen om de vooropgestelde manier van werken voor de module 

gezinsdiagnostiek te leren kennen en te verankeren in de bestaande werkwijze. Het geloof van de 

directie in deze verniewingsoperatie werkte motiverend en enthousiasmerend voor de medewerkers 

(zie ook van Duin & Van de Glind, 2004). 

De aanwezigheid van een draagvlak binnen een organisatie wordt in de literatuur beschreven als een 

belangrijke factor in implementatieprocessen. Verschillende auteurs hebben er op gewezen dat 

ondersteuning vanuit de organisatie een uiterst belangrijke, zo niet cruciale factor is voor de mate 

van succes van een implementatieproces (Mikolajzak et al., 2009; Francke et al., 2008; Grol en 

Wensing, 2006; Greenhalgh et al., 2004; Grol et al., 2003). Het is uiteraard noodzakelijk dat dit 

draagvlak ook blijft bestaan na afronding van dit project. Het implementatietraject is nog lang niet 

ten einde: het tweede deel van het draaiboek dient nog verder uitgetest en verankerd te worden in 

het geheel van de werking. En ook na het volledig afronden van adoptie- en invoeringsfase blijft het 

noodzakelijk om het proces te blijven bewaken (men spreekt hier dan over de borgingsfase (Stals et 

al., 2009)). We doen een aantal aanbevelingen voor deze borgingsfase in hoofdstuk 6. 

Een tweede bevorderende factor betreft het werken naar een duidelijk einddoel (Van Duin en van de 

Glind, 2004). Ondanks de bestaande onduidelijkheid op sectoraal niveau, is binnen Ten Anker 

resoluut gekozen om de kaart “gezinsdiagnostiek” te trekken. 

“In elk geval is er nu gekozen om te implementeren, los van de kwestie toegangspoort.” 

(verslag stafvergadering in logboek onderzoeksmedewerkster, 8 oktober 2009) 

87


Op die manier werd ook vermeden telkens opnieuw in discussies te verzeilen waarvoor geen 

oplossing voor handen was en ook niet onmiddellijk een oplossing te verwachten was. 

Het einddoel was ruimer dan enkel het implementeren van gezinsdiagnostiek: het uitgangspunt was 

immers om gezinsdiagnostiek als middel in te zetten met het oog op een beter begeleidingsaanbod. 

Medewerkers werken hierdoor gezamenlijk mee aan een totaal product, en niet aan één enkele 

deeltaak. Dit kan leiden tot meer betrokkenheid. 

Een derde factor die bijgedragen heeft tot een succesvolle implementatie, was de keuze voor een 

gefaseerde invoering. Niet alle afdelingen startten op hetzelfde moment met de implementatie. 

Volgens Van Duin & van de Glind (2004) heeft gefaseerde implementatie twee grote voordelen: (1) 

in de eerste plaats kan er optimaal gebruik gemaakt worden van het aanwezige draagvlak 

(afdelingen met veel draagvlak – c.q. de studiowerking – kunnen van start gaan terwijl de afdelingen 

met weinig draagvlak – c.q. de leefgroep en de mobiele begeleiding – nog even kunnen afwachten). 

Vaak ziet men dat afdelingen met minder draagvlak vanzelf meegaan als er positieve resultaten met 

een werkwijze worden behaald (Van Duin & van de Glind, 2004). Voor wat betreft de afdeling 

mobiele begeleiding hebben we dit hier niet kunnen vaststellen. (2) Ten tweede zorgt gefaseerde 

implementatie voor een betere hanteerbaarheid: het aantal gezinnen dat betrokken is, is kleiner, 

waardoor de belasting voor projectcoördinator, gezinsdiagnosticus, ... minder groot is.

Inleiding 

Hoofdstuk 5 

Opvolging van de 

Implementatie in de overige CIG 

Dit hoofdstuk bouwt in sterke mate voort op vorig hoofdstuk. De implementatieprocessen en 

ervaringen met gezinsdiagnostiek in de overige CIG worden beschreven. De verschillende CIG 

bouwden hiervoor verder op handvaten die aangereikt werden door Ten Anker. Ook hier gingen we 

uit van een gefaseerde invoering: 

“Hiertegenover wordt verduidelijkt dat er in eerste instantie een pilootproject is in CIG Ten 

Anker, van waaruit een ‘blauwdruk’ van implementatie en module gezinsdiagnostiek kan 

gedistilleerd worden voor de andere centra. De centra zelf bepalen de wijze waarop dit in elk 

centrum moet en kan gebeuren” (overleg administratie – sector CIG, 14 juli 2010 ) 

Dit impliceert dat elk CIG de ruimte geboden werd om, binnen de grenzen van de eigen 

mogelijkheden, een implementatie te overwegen en te initiëren. In de volgende paragrafen 

bespreken we de manier waarop elk van de CIG hiermee omgegaan is (verloop implementatie en 

gebruikte implementatiestrategieën) en geven we een algemene stand van zaken op het eind van dit 

project. We belichten de ondernomen acties bij de gezinnen waarbij een gezinsdiagnostisch proces 

werd opgestart en proberen een inschatting te maken van de tijdsduur voor het gezinsdiagnostisch 

traject, gebaseerd op de verzamelde registratiegegevens. Het geheel wordt geïllustreerd aan de 

hand van interviewcitaten uit het afrondingsinterview met de stafmedewerkers of fragmenten uit 

relevante verslagen. 

Er werd expliciet gekozen om geen vergelijking te maken tussen de verschillende CIG voor wat 

betreft de ‘resultaten’ (bvb. aantal registraties en huidige stand van zaken). Ten eerste is de manier 

waarop informatie verzameld werd in de vier CIG die hier besproken worden (registratie en 

afrondingsinterview) veel fragmentarischer dan in Ten Anker, waar er uitgebreide informatie voor 

handen was uit de participerende observatie. Ten tweede werd de implementatie in de loop van 

deze projectperiode slechts geïnitieerd. Op dit ogenblik een vergelijking maken betekent onrecht 

doen aan het lopende proces. Gezien er een vrije keuze gelaten werd aan de CIG om de 

implementatie zelf vorm te geven (zie citaat hierboven) en alle CIG ook aangeven dat de 

implementatie nog niet afgerond is, zou een resultaatgerichte vergelijking een verkeerd beeld 

schetsen. 

Nadat we de situatie in elk CIG afzonderlijk toegelicht hebben, besteden we in een volgende 

paragraaf aandacht aan de ervaren moeilijkheden en knelpunten bij de implementatie. Aangezien er 

wel sterke parallellen terug te vinden waren in de ervaren moeilijkheden geven we hier wel een 

bespreking voor de vier CIG samen. Tot slot volgt een korte discussie.


Voor een beschrijving van de gevolgde methodologie verwijzen we naar Hoofdstuk 4. 

Resultaten 

Algemene bevindingen 

Zoals eerder geschetst (zie Hoofdstuk 4) startte de implementatie in de overige CIG eerder vanuit 

een positie van weerstand. Enkele CIG probeerden reeds vrij snel na de start van de huidige 

projectperiode (mei 2010) op basis van trial-and-error, een aantal zaken uit - temeer omdat een 

zekere druk ervaren werd na de bijeenkomst met de centrale administratie in juli 2009. Herhaaldelijk 

kwamen er vragen vanuit de collega-CIG naar input vanuit Ten Anker. 

Deze input kwam er met de presentatie van het inhoudelijke draaiboek op directie- en stafniveau (9 

december 2009). Algemeen was men het er over eens dat het draaiboek een belangrijke basis vormt 

om de implementatie in de overige CIG te kunnen vormgeven. 

“Het is een goede zaak dat het draaiboek geëvolueerd is van het abstracte naar het concrete. 

Uiteraard blijven er nog veel vraagtekens, maar het is een begin.” (verslag intervisie directie 

en staf, 9 december 2009) 

Anderzijds werden ook reeds verschillende bedenkingen geformuleerd, die hoofdzakelijk betrekking 

hadden op de verankering tussen diagnostiek en begeleiding. Ook aangaande haalbare timing en 

tijdsinvestering werden enkele bemerkingen gemaakt. 

“(...) enkel de timing is onrealistisch. (...) Het draaiboek expliciteert op dit moment enkel het 

gezinsdiagnostisch proces op zich.” 

“Hoe zwaar wegen de verschillende stappen door?” 

“Doorheen het diagnostisch proces, zullen ook snel begeleidingsaspecten naar voor komen.” 

(verslag intervisie directie en staf, 9 december 2009) 

Hoewel er vanuit Ten Anker bij het opstellen van het draaiboek rekening werd gehouden met 

generalisering naar de overige CIG, werd bij de presentatie reeds aangegeven dat dit draaiboek geen 

keurslijf mocht worden. 

“Het [draaiboek] is (...) geënt op de werking van één CIG, er moet zeker over gewaakt 

worden dat elk CIG haar eigenheid kan behouden.” (verslag intervisie directie en staf, 9 

december 2009) 

Aansluitend bij de presentatie van het draaiboek begin december 2009, kregen de 

implementatieprocessen in de verschillende CIG meer concreet vorm. Zoals geschetst in Hoofdstuk 4 

bleven op hoger niveau wel een aantal bedenkingen en weerstanden aanwezig. Toch kan algemeen 

gesteld worden dat de CIG deze organisatorische weerstanden (deels) aan de kant gezet hebben om


een inhoudelijk proces op te starten. Dit betekent dat de verschillende procedures en documenten 

zoals aanvankelijk ontwikkeld in Ten Anker getoetst werden op bruikbaarheid. Daarnaast startte 

men met de integratie van de stappen uit het gezinsdiagnostisch traject in de bestaande 

hulpverleningstrajecten. 

Na de presentatie van het draaiboek kreeg de projectcoördinator ook meer mandaat om in een 

aantal CIG het implementatieproces inhoudelijk mee aan te sturen. Dit coachingsaanbod was reeds 

eerder voorgesteld, maar hier werd door de voorzieningen slechts beperkt op ingegaan, omdat er 

inhoudelijk nog erg weinig handvaten waren. 

“Het voorstel blijft vanuit het project om de ervaringen die Ten Anker opdoet, alsook alle 

instrumenten die worden ontwikkeld, te delen met de sector. Door de aanwerving van een 

intern gezinsdiagnosticus [in Ten Anker] kan [de projectcoördinator] een meer sectoraal 

aanbod doen en hierin ook vrij sterk coachend of adviserend zijn. Op vraag kunnen er ook 

instellingenbezoeken plaatsvinden om grote of kleine, inhoudelijkeoforganisatorische 

vragen samen te bekijken waarbij, vanuit het project, vooral een vrijblijvende adviserende 

positie wordt ingenomen.” (verslag vergadering directiecomité, 9 september 2009) 

Toch bleef de inhoudelijke coaching al bij al beperkt: per CIG was de projectcoördinator bij drie tot 

maximaal zes gesprekken aanwezig (zie: inhoudelijk eindverslag CIG Ten Anker, 15 september 2010). 

Daarnaast gebeurde er wel regelmatig telefonisch overleg. 

Bevindingen per CIG 


Beknopte beschrijving van de organisatie 10 

CIG De Merode is het grootste van alle participerende CIG. Zij voorzien in een studiowerking, een 

werking voor tienermoeders en een dienst voor mobiele begeleiding. Binnen de studiowerking zijn in 

totaal zeven studio’s ter beschikking (vijf kleine studio’s voor alleenstaande ouders en twee grotere 

voor tweeoudergezinnen). De werking voor tienermoeders bestaat enerzijds uit een leefgroep voor 

vier moeders en in kamertraining voor nog eens vier moeder. Binnen de mobiele werking (De 

Balans) zijn er 28 gezinnen in begeleiding. In de mobiele werking staat herstel van de relaties en het 

vergroten van de relatiebekwaambeid binnen het gezin centraal. De kernproblemen in deze 

gezinnen liggen op pedagogisch en relationeel vlak. 

In De Merode is eveneens een kinderwerking: alle ouders die residentieel begeleid worden, kunnen 

hier beroep op doen voor de opvang van de kinderen. Vaak gaat het om opvang van de kinderen van 

de tienermoeders. Tijdens de opvanguren wordt er ook kindgerichte begeleiding geboden voor 

kinderen met extra noden. Na de opvangdag is er nog een ‘studio-uurtje’ waar de kinderbegeleider 

langsgaat bij de gezinnen om te helpen bij de verzorging van de kinderen en naar vragen te luisteren. 

10 http://www.terloke.be/cig_res.htm (residentiële werking) en http://www.terloke.be/ (mobiele werking) 

91


Op die manier wordt ook vanuit de kinderwerking aandacht besteed aan de pedagogische relatie 

tussen ouders en kinderen. 

Verloop van de implementatie 

Net zoals in de overige CIG werden de kiemen voor implementatie van de module gezinsdiagnostiek 

in De Merode gelegd door de eerste kennismakingsdag en de daaropvolgende verdiepingsmodules 

uit het vormingspakket in de periode september – oktober 2009. 


In De Merode werd een combinatie van implementatiestrategieën ingezet, waarbij de nadruk ligt op 

‘professional gerichte interventies’ en in mindere mate op organisatorische interventies. 

Aansturing van het project gezinsdiagnostiek en communicatiestructuur (organisatorische 

interventies): in november 2009 werd in samenspraak met een aantal stafmedewerkers en de 

directie nagegaan hoe een traject gezinsdiagnostiek er concreet moest komen uit te zien. Bij het 

verdere verloop was de staf verantwoordelijk voor de inhoudelijke en organisatorische aansturing 

van het proces. 

Hoewel ook in de toekomst de staf de verantwoordelijkheid blijft dragen voor het 

implementatieproces, werd toch beslist ook een werkgroep samen te stellen met de 

teamverantwoordelijken van de verschillende deelwerkingen. Wegens praktisch-organisatorische 

beslommeringen is dit echter nog niet gebeurd. Wel werd reeds de inhoudelijke taak van deze 

werkgroep vastgelegd, die er voornamelijk in zou bestaan na te gaan over welke kennis, 

vaardigheden en materiaal het CIG beschikt en hoe dit alles in de huidige werking van het CIG kan 

worden geïntegreerd. 

Bepalen van een inhoudelijke focus: er werd besloten om voor de implementatie van 

gezinsdiagnostiek geen organisatorisch-procesmatige verankering als uitgangspunt te nemen, maar 

wel een inhoudelijke. Reeds geruime tijd loopt er in De Merode immers een project rond hechting, 

waarbij vooral aan de hand van video-interactiebegeleiding (VIB) wordt gewerkt. 

Aansluitend hierbij werd de keuze gemaakt om “hechting” ook een centrale plaats toe te kennen in 

het gezinsdiagnostisch proces en de kennis hieromtrent verder te onderbouwen. 

De vorming omtrent gehechtheid en het gebruik van de schalen voor emotionele beschikbaarheid 

(EAS), vonden aansluiting bij de reeds aanwezige expertise in het CIG en worden als het ‘officiële 

startpunt’ van de implementatie van de module gezinsdiagnostiek beschouwd: 

“Het is zo dat we van ongeveer 2006 al een project lopende hebben rond hechting, waarbij 

we vooral werken via video-interactiebegeleiding. Het tweede stuk gaat vooral over veilige 

en onveilige hechting, hoe we dit kunnen diagnosticeren en hoe ermee om te gaan. Er waren 

wel al mensen die opleiding gevolgd hebben rond video-interactiebegeleiding maar dan in 

januari zijn er nog eens zes mensen gestart met een jaaropleiding hieromtrent. Dat is zo het 

startpunt geweest.”


Opstellen projectplan (of implementatieplan): op basis van de informatie die bekomen werd tijdens 

de vorming, de intervisies EAS en het draaiboek van CIG Ten Anker werd een concreet werkplan 

opgemaakt. Dit werkplan of implementatieplan voorziet in een proces dat loopt tot eind juni 2012. 

Reeds vroeg werd door De Merode aangegeven dat implementatie binnen de voorziene 

projectperiode geen haalbare kaart was. 

“CIG De Merode geeft eveneens aan dat het implementatieproject in hun CIG over een 

termijn van zes maanden (vermoedelijk wordt het eerder acht maanden) niet haalbaar lijkt” 

(verslag directiecomité, 9 september 2009) 

Handzaam maken van het bestaande draaiboek: gezien de specifiek gekozen inhoudelijke focus, 

werd in de eerste plaats niet vertrokken van het draaiboek van Ten Anker. Eerst werden “(...) de 

stukken rond hechting (schalen emotionele beschikbaarheid en mentaliseren) vertaald naar de 

eigen werking” (verslag algemene intervisie directie – staf, 27 januari 2010). 

Het begeleidend personeel (oudermentoren, kindmentoren en logistieke begeleidsters) kregen een 

interne vorming over de gehechtheidsthematiek. 

Pas in een tweede fase, nadat er een zekere verankering was van de elementen rond hechting, werd 

de link gelegd met het draaiboek: 

“(…) En dan hebben we gaan kijken welke zaken moeten volgens het draaiboek gebeuren. 

Deze hebben we geconfronteerd met de opleidingen die nog gegeven moeten worden, want 

deze zitten niet in volgorde van hoe een gezinsdiagnostisch proces er zou kunnen uitzien. Dat 

vonden we wel moeilijk. Dan hebben we ervoor gekozen om verder te werken met het model 

van Hellinckx. Uiteindelijk werkt ge al met observaties en verslagen. Er waren dus al 

ankerpunten en daar deden we verder mee.” 

Ook de krachten-klachtenanalyse (model van Hellinckx) werd op stafniveau verder uitgewerkt. In 

januari – februari 2010 werden een aantal casussen aan de hand van dit model ingevuld en getoetst. 

Anderzijds werd duidelijk dat de implementatie van het model van Hellinckx impliceerde dat de 

verslaggeving diende te worden aangepast. Er werden daarom nog geen verdere stappen 

ondernomen om het model op teamniveau te implementeren. 

“Wat dit model betreft, dit implementeren betekent ook dat de verslaggeving moet 

veranderen en eigenlijk zijn er nog een aantal elementen waar we nog onvoldoende 

feeling mee hebben, temeer omdat nog niet bij iedereen voldoende basiskennis over 

diagnostiek aanwezig is.” 

Wel is men gaan experimeteren om de gegeven vorming (cfr. Hoofdstuk 3) en methodieken bij te 

houden. In aansluiting hierbij volgden een aantal medewerkers nog een tweetal bijkomende 

vormingen in functie van gezinsdiagnostiek (onder andere rond het werken met ecogrammen). 

Interactieve stapsgewijze implementatie: er wordt gebruik gemaakt van een zeer interactieve 

manier van werken. Nadat zaken op stafniveau inhoudelijk voorbereid en uitgewerkt zijn, volgt er 

een vorming of groepsbespreking op teamniveau. In de teams kan dan geëxperimenteerd worden 

93


met de opgedane kennis uit de vormingen en toepassing van de ontwikkelde instrumenten/ 

methodieken. De aangeboden kaders worden gehanteerd tijdens teambesprekingen. Zo werd in de 

eerste fase van het implementatieproces systematisch ingegaan op het gebruik en de interpretatie 

van de EAS-schaal. 

Op stafniveau wordt, op basis van de informatie die uit de teams terugkomt, gereflecteerd over de 

vraag of er echt sprake is van implementatie (bvb. is de basishouding aanwezig) en worden waar 

nodig, in functie van de mogelijkheden en de reeds aanwezige ankerpunten in het team, 

aanpassingen gedaan. Pas dan wordt overgegaan naar een volgende implementatiefase. 

Taakverdeling 

Op dit ogenblik zijn vooral de kwaliteitscoördinator en een ander staflid de sturende krachten achter 

gezinsdiagnostiek. Naar de toekomst toe uit zich de noodzaak een extra personeelskracht in te 

zetten die voldoende tijd heeft om het formele testmateriaal meer in detail te bestuderen en zich in 

de toepassing ervan te verdiepen. 

Basiswerkers zijn in belangrijke mate betrokken bij gezinsdiagnostiek, bijvoorbeeld voor het maken 

van opnames in functie van VIB, het voorbereiden en uitvoeren van het terugkijkgesprek (dit gebeurt 

ook soms door een teamverantwoordelijke). Meer dan vroeger worden er verschillende 

personeelsleden betrokken bij de beeldvorming / VIB. 

Zoals eerder vermeld zal in de toekomst ook een werkgroep samengesteld worden waarin de 

teamverantwoordelijken van de verschillende deelwerkingen vertegenwoordigd zijn. De bedoeling is 

om tegemoet te komen aan de vragen uit de praktijk: welke methodiek is het meest geschikt 

gegeven een bepaalde situatie; welke kennis en kunde heb ik als begeleider nodig om zo goed 

mogelijk te kunnen werken? Van daaruit zullen meer concrete antwoorden geboden kunnen worden 

over taakinvulling van het personeel met het oog op gezinsdiagnostiek. 

Stand van zaken 

Momenteel worden vooral de EAS-schalen, de observatieverslagen, de tijdslijn en de eco– en 

genogrammen gebruikt en dit zowel in de residentiële begeleiding (tienermoeders) als in de 

studiowerking. Daarnaast neemt VIB een centrale rol in binnen het proces: er werd erg veel tijd en 

energie geïnvesteerd in het (verder) implementeren van het werken met video-interactiebegeleiding 

om de ouder-kind – relatie te verkennen. Daar waar deze methodiek vroeger beperkt bleef tot 

slechts een aantal gezinnen in de residentiële hulpverleningscontext, werd het gebruik ervan 

uitgebreid tot (quasi) alle gezinnen die residentieel in begeleiding zijn. Ook in de mobiele 

hulpverlening wordt intussen reeds met video-interactiebegeleiding gewerkt, hoewel dit in deze 

context (nog) beperkt blijft omwille van tal van praktische belemmeringen (te weinig personeel in 

het algemeen en te weinig opgeleid personeel). Filmen in de thuis/ privécontext van het gezin is ook 

volledig anders dan in een residentiële context en roept meerdere vragen op, zoals waar stelt men 

het videomateriaal op, wat als er bezoek komt, …. 

Voorgaande bevindingen worden bevestigd door de registratiegegevens uit de periode mei – 

augustus 2010 die door de medewerkers van De Merode aangeleverd werden. Gegevens werden 

verstrekt over gezinsdiagnostische acties bij 41 verschillende gezinnen, waarvan 23 gezinnen in 

residentiële begeleiding en 18 gezinnen in mobiele begeleiding. Op slechts enkele uitzonderingen na


gebeurde bij de gezinnen in residentiële begeleiding telkens een VIB-opname. Gemiddeld wordt 

twee uur per gezin uitgetrokken voor VIB (video-opname, voorbereiding terugkijkgesprek, 

terugkijkgesprek met het gezin, verslag) waarna ook nog een multidisciplinaire bespreking rond 

hechting volgt (ongeveer 30 minuten per gezin). Op deze multidisciplinaire bespreking wordt ook 

ruimte gemaakt om de EAS te bespreken. Los van de VIB-opnames gebeuren ook regelmatig 

observaties om bijkomende informatie over hechting en mentaliseren te verzamelen. 

Het afnemen van eco- en genogrammen en het opstellen van de tijdslijn wordt veel minder frequent 

geregistreerd (9-tal gezinnen). 

Voor de gezinnen die mobiel begeleid worden, werd telkens één of twee gezinsdiagnostische acties 

geregistreerd (naast de intake, betreft het hier dan een afname van een genogram of vendiagram). 

Voor de residentiële begeleidingen lag het aantal geregistreerde gezinsdiagnostische acties 

doorgaans veel hoger, variërend van één tot twaalf acties. In totaal werden voor de 23 gezinnen 94 

acties geregistreerd (gemiddeld vier acties per gezin). Gezien niet voor alle gezinnen het traject 

vanaf de intake geregistreerd werd, zijn deze gemiddelde cijfers evenwel weinig representatief. Het 

aantal gezinsdiagnostische acties voor een gezin dat na de intake in begeleiding komt en met wie 

een traject van VIB opgestart wordt, varieert van zeven tot twaalf. Ongeveer de helft van deze acties 

zijn contactmomenten met het gezin; de andere helft betreft (team)overleg, voorbereiding van 

gesprekken of verslaggeving. De acties zijn gespreid over een periode van drie tot vier maand. 

Het gebruik van gestandaardiseerd testmateriaal is tot nog toe zeer beperkt gebleven. De 

testbatterij werd aangekocht, maar op dit moment beperkt het gebruik van de instrumenten zich 

nog tot sporadisch uitproberen en experimenteren. Hierbij wordt de kanttekening gemaakt dat 70% 

van de doelgroep in De Merode gezinnen betreft met kinderen jonger dan twee jaar. Precies voor 

deze groep zijn erg weinig diagnostische instrumenten beschikbaar. Dit roept ook de vraag op naar 

de relevantie en de bruikbaarheid van de testbatterij. We gaan hier verder in dit hoofdstuk nog op in 

(zie: Moeilijkheden en knelpunten). 

Doelgroep 

In principe wordt de huidige manier van werken nu toegepast bij alle gezinnen die de begeleiding 

starten. De interactieve manier van werken met genogrammen is goed bruikbaar in de 

studiowerking, omdat daar de kinderen ook ouder zijn en deze dan ook betrokken kunnen worden. 

Bij tienermoeders met baby’s is dit moeilijker. 

Ook wordt ervaren dat het aanbrengen van gezinsdiagnostiek over het algemeen minder 

vanzelfsprekend loopt bij tienermoeders, mensen met een verstandelijke handicap, of mensen die 

minder verbaal gericht zijn. Bij deze laatste subgroep blijkt VIB dan weer wel positieve resultaten op 

te leveren. 

“Er zijn wel een aantal mensen die tijd nodig hebben om hen te motiveren ermee in te 

stappen. Ik kan niet zeggen dat er echt weerstand is, maar toch wel een zekere schroom. 

(...) Maar het goede is dat, omdat blijkt dat het werkt, een meerwaarde is, het wel lukt om 

dit te verkopen aan de gezinnen. We maken een verslag op van wat er gefilmd is, wat is de 

analyse, wat komt eruit. Dat wordt dan wel positief onthaald, want ouders vinden dit vaak 

zeer leerrijk.” 

95


Anderzijds blijkt dat gezinnen in de mobiele setting meer weerstand ervaren wanneer hun videointeractiebegeleiding 

wordt voorgesteld. Algemeen gesproken is het belangrijk om als hulpverlener 

voldoende informatie mee te geven omtrent wat er gefilmd wordt, waartoe het beeldmateriaal 

dient en wat de analyse ervan inhoudt: 

“Binnen de mobiele is dat een ander verhaal. Mensen leven thuis in hun eigen gezin en je 

gaat in hun privé filmen. (...) Het voorstellen van video-interactiebegeleiding in de 

thuissituatie van het gezin is niet altijd even evident, noch voor de begeleider, noch voor het 

gezin. Er is meer weigering vergeleken met de residentiële werking.” 


Beknopte beschrijving van de organisatie 11 

CIG Huis Ter Leye verzorgt integrale gezinsbegeleiding aan (aanstaande) ouders en hun kinderen in 

twee verschillende werkvormen (mobiel of residentiëel). De totale begeleidingscapaciteit is 36 

eenheden. Huis Ter Leye biedt residentiële opvang aan moeders met maximum drie kinderen tot 

twaalf jaar (totaal maximum 25 personen). Bij een residentiële opname komt het gezin eerst terecht 

in een leefgroep. De leefgroep heeft een capaciteit van vier moeders (plus één crisisopname) en er 

kunnen zowel tienermoeders als meerderjarige moeders met hun kinderen verblijven. Vanuit de 

leefgroep kan worden doorgeschoven naar een studio; in die zin is er eigenlijk sprake van een vorm 

van ‘trajectbegeleiding’. 

Daarnaast wordt mobiele gezinsbegeleiding voor elf gezinnen georganiseerd door Huis Ter Leye. De 

mobiele begeleiding voorziet in wekelijkse huisbezoeken. 

Net als alle andere CIG heeft Huis Ter Leye ook een kinderwerking. Schoolgaande en werkende 

moeders die begeleid worden door het CIG kunnen er terecht voor kinderopvang. Binnen de 

kinderwerking is er bijzondere aandacht voor de emotionele beleving van de kinderen rond de 

opname en de verwerking van eventuele andere problemen. 

Verloop van de implementatie 

CIG Huis Ter Leye ging als één van de eerste CIG van start met het implementatieproces. Hierbij 

werd het draaiboek aangereikt door Ten Anker als uitgangspunt gehanteerd. Het geheel van de 

werking is reeds sterk planmatig uitgebouwd. Er werd gezocht naar een manier om 

gezinsdiagnostiek binnen dit geheel te verankeren. 


Vergelijkbaar met de aanpak in De Merode werd voor de implementatie van de module 

gezinsdiagnostiek in CIG Huis Ter Leye gebruik gemaakt van een variatie aan 

implementatiestrategieën. Ook hier worden vooral ‘professioneel georiënteerde interventies’ 

vermeld. 

11 http://www.cighuisterleye.be


Aansturing van het project gezinsdiagnostiek en communicatiestructuur: voor de aansturing van 

het implementatieproces werd een werkgroep gezinsdiagnostiek opgericht. De opdracht van deze 

werkgroep was vooral gericht op een inhoudelijke aanpassing van instrumenten en procedures bij 

het tot stand komen van de krachten-klachtenanalyse en inpassen van het diagnostisch 

testmateriaal in de procedure. De werkgroep had dus vooral een functie als inhoudelijke denktank. 

Ervaringsgericht werken: binnen de werking van Huis Ter Leye is men vrij snel overgegaan tot een 

implementatie, zich hierbij baserend op de ervaringen opgedaan binnen Ten Anker. 

“We hebben het eigenlijk parallel gedaan, zoals het ons is aangeboden. Eerst een stuk het 

theoretisch kader schetsen. Die theoretische basis is een aanzet geweest om verder mee aan 

de slag te gaan. Ik heb het gevoel dat die theoretische ondersteuning een oppervlakkige 

kennismaking is geweest, dat ze op dat moment niet echt begrepen waarover het ging 

gaan.” 

Concreet probeerden de mensen uit de werkgroep gezinsdiagnostiek de eerste fase van 

gezinsdiagnostiek (opstellen krachten-klachtenanalyse) toe te passen bij één proefdossier, met de 

bedoeling op die manier knelpunten en moeilijkheden te ontdekken. 

“[We merkten] dat we hier in huis op verschillende sporen bezig waren, mensen die al een 

stuk op eigen houtje zaken probeerden toe te passen, mensen die dat niet zagen zitten, die 

eerst wouden dat er een afgewerkt pakket moest zijn vooraleer ermee te starten, andere 

collega’s die heel enthousiast zijn maar een beetje ‘verdrongen’ blijven. In heel die fase 

hebben we enerzijds mensen gehad die het meer gestructureerd wilden: geef ons een kant en 

klaar pakket, terwijl we ervoor kozen om aan de hand van ondervindingen onze werkwijze 

samen te stellen.” 

Ervaringen in de praktijk worden wel steeds gebruikt als toetssteen voor hetgeen in de werkgroep 

ontwikkeld werd. 

Opstellen van een implementatieplan: er wordt niet expliciet melding gemaakt van een 

implementatieplan of werkplan. Anderzijds wordt wel verwezen naar een aantal gerichte doelen. 

“Op vlak van planning gaan we nog een stukje moeten investeren. En er zijn ook plannen om 

rond gerichte observatie nog iets te doen. Van daaruit gaan we toch een stukje meer 

gestructureerd te werk.” 

en 

“Volgende week is er vanuit het theoretisch kader een communicatie naar alle medewerkers 

toe, kijken hoe we alles in Huis Ter Leye structureel voorop stellen, onder voorbehoud dat het 

nog altijd kan veranderd worden vanuit de praktijk.” 

Handzaam maken van het bestaande draaiboek: Het draaiboek van Ten Anker werd als richtlijn 

gebruikt. Het theoretisch kader rond opvoeding (model Hellinckx) en diagnostiek (model De Bruyn) 

97


vormden de ankerpunten van waaruit men in de praktijk aan de slag ging. Op basis van deze 

theoretische kaders werd gereflecteerd over hoe het bestaande handboek concreet kon toegespitst 

worden op de werking van Huis Ter Leye. 

“We hebben nog een extra moment ingelast, rond de structuur [het stappenplan] en ook 

theoretisch. Eerst intern met de werkgroep, dan eens met de projectcoördinator erbij en nog 

eens met de individueel begeleiders. Dat was dan meer op de praktijk gericht.” 

Binnen de sociale dienst werd de intakeprocedure opnieuw bekeken. Zowel inhoudelijk als 

organisatorisch werden wijzigingen doorgevoerd. Voortaan zal de intake met twee personen 

afgenomen worden. Ook de verdere stappen in het hulpverleningsproces werden naderhand 

herbekeken. Op die manier kwam een draaiboek tot stand, afgestemd op de werking van Huis Ter 

Leye. 

“Naar gezinnen toe, vind ik dat residentieel de eerste fase een beetje te lang duurt. Omdat je 

vaak gewoon een bevestiging krijgt van je observaties. De mensen zijn hier 24 op 24 uur, en 

dat is dan misschien niet zo nodig. Ik denk dat we dan veel vlugger naar die 

probleemanalyse, het diagnostisch scenario zouden kunnen.” 

Interactieve implementatie: Zoals hierboven reeds aangegeven, werden —aansluitend bij de 

vormingsmomenten georganiseerd door de onderzoeksploeg – verschillende bijkomende 

interactieve bijeenkomsten ingericht om de personeelsleden zo goed mogelijk te ondersteunen 

tijdens het implementatieproces. 

“Dus we zijn eigenlijk een stuk aan het proberen en ondertussen ook de structuur aan het 

uitwerken. Volgende week gaan we het kader tot en met het diagnostische scenario 

schetsen en linken aan de structuur die al vaststond en alle instrumenten die nog niet door 

iedereen gebruikt worden toelichten en introduceren.” 

Cliëntgerichte interventies: de gezinnen worden bij opname geïnformeerd over gezinsdiagnostiek 

en worden eveneens op de hoogte gebracht van de functie en het takenpakket van de 

verantwoordelijke voor gezinsdiagnostiek (zie: taakverdeling), m.n. het interpreteren van het 

diagnostisch materiaal, het coachen en achter de schermen opvolgen van de begeleiders. 


Net zoals in Ten Anker werd in Huis Ter Leye een verantwoordelijke voor gezinsdiagnostiek 

(stafmedewerker) aangeduid. Deze persoon heeft een vrij strikte taakafbakening; zij heeft een 

coördinerende rol en onderneemt zelf geen gezinsdiagnostische acties in persoonlijk contact met 

het cliëntsysteem. Intake, afname genogram, testafname, terugkoppeling bevindingen, ... gebeuren 

door individueel begeleid(st)ers. De stafmedewerker neemt wel de eindverantwoordelijkheid op 

zich.


Om dergelijke manier van werken succesvol te maken, is een goede communicatie en samenwerking 

tussen gezinsdiagnosticus en de individueel begeleid(st)er, gebaseerd op wederzijds vertrouwen, 

essentieel: 

“Sowieso werk je als een team met de individuele begeleiders die wel in het gezin komen, en 

je moet hen vertrouwen over wat zij brengen over dat gezin, en ook een beetje doorvragen. 

Ze staan daar ook voor open, ik zou het binnen de beperkte taakopdracht niet kunnen. (...) Ik 

schrijf het verslag en overloop dan met de begeleiders hoe ze het zien, hoe ze het 

terugkoppelen, of ze het haalbaar vinden, is het goed geschreven, niet te confronterend. Op 

die manier overleggen we en krijgen een zicht over de situatie. Zij [de individueel 

begeleiders] kunnen dan ook verder door het verslag te bespreken met de cliënt.” 

Gezien de verantwoordelijke naast gezinsdiagnostiek ook nog andere staffuncties opneemt, wordt 

een hoge werkdruk ervaren. Vooral met het oog op de implementatie van de tweede fase uit het 

draaiboek, is dit een bekommernis. 

“Ondertussen ga ik nog verder met die diagnostisch scenario’s, waar ik alleen voor sta en ik 

vrees dat dat veel gaat zijn.” 


Algemeen gesteld is de module gezinsdiagnostiek intussen vrij goed verankerd in de werking van 

Huis Ter Leye. Op het moment van het interview staat men op punt om, op korte termijn, alle 

cliënten van start te laten gaan met een gezinsdiagnostisch traject. Daarnaast zal verder worden 

geëvalueerd of de ingepaste structuur in de residentiële werking ook haalbaar en toepasbaar is in de 

mobiele begeleiding. Hiertoe dient er nog een extra werkkracht aangeworven te worden. De eerste 

ervaringen wijzen er op dat de meerwaarde van gezinsdiagnostiek mogelijk groter kan zijn in de 

mobiele context, omdat gezinnen daar een meer uitgesproken pedagogische vraag hebben. 

In de eerste plaats creëert deze manier van werken een gevoel van (h)erkenning bij zowel 

begeleiders als gezinnen. 

“De mensen zijn erg enthousiast en ook de begeleiders zijn enthousiast omdat ze zich erkend 

voelen door wat de testen zeggen/bevestigen. Ik heb het gevoel dat gezinsdiagnostiek daar 

[in de mobiele hulpverlening] meer aansluit en een meerwaarde biedt. Residentieel ook wel, 

vooral de structuur die is aangeboden, het narratieve, de gesprekstechniek, het doorvragen 

en het concreet bevragen en verkennen van de klachten en krachten. Vroeger gingen wij vrij 

snel over tot actie, en nu... het vertragen en het gefundeerd zijn vinden ze [personeelsleden 

en cliënten] allemaal zinvol. 

Op basis van de registratiegegevens blijkt dat er regelmatig gestandaardiseerd testmateriaal wordt 

ingezet: naast de NOSI en de NVOS, werd er – onder andere –ook al gebruik gemaakt van de sociale 

steunlijst (SSL) en de Ouder-Kind Interactievragenlijst – revised (OKIV-R). Ongeveer de helft van de 

gezinsdiagnostische acties betreffen contacten met gezinnen (observatie, testafname, ...), de overige 

acties betreffen overleg, verwerking verzameld materiaal, verslaggeving, ... 

99


Algemeen is er door het project gezinsdiagnostiek meer aandacht gekomen om reeds tijdens de 

aanmelding –en intakefase de hulpvraag en klachten meer te concretiseren . Dit leidde tevens tot 

een creatievere toepassing van enkele methodieken (zoals bijvoorbeeld het afnemen van de 

levenslijn). Dit brengt met zich mee dat de behandeling bewuster verloopt en dat er meer 

onderbouwd tot actie wordt overgegaan. 

Doelgroep 

Ook binnen Huis Ter Leye beoogt men om alle gezinnen een gezinsdiagnostisch traject te laten 

opstarten en dit zowel residentieel als mobiel. Hoewel er binnen de mobiele begeleiding nog 

maar in beperkte mate trajecten opgezet werden, zijn de ervaringen daar erg positief. --> 

uitlijning moet langer zijn dan citaat… 

“Ik merk residentieel een moeilijkheid dat de hulpvraag van die mensen heel vaak niet 

enkel pedagogisch is. De materiële factor, of het feit dat er een breuk is in hun relatie 

primeert. Mobiel is dat niet zo (...)omdat die mensen heel vaak een zuiver pedagogische 

hulpvraag hebben.” 

Aansluitend hierbij ervaart men ook dat het proces soms moeilijker verloopt bij bepaalde 

subgroepen, zoals bijvoorbeeld tienermoeders (zie ‘Knelpunten en moeilijkheden’). 

CIG Tamar 

Beknopte schets van de organisatie 12 

CIG Tamar heeft een opnamecapaciteit van 32 eenheden: 22 personen residentieel en 10 gezinnen 

mobiel. De gezinnen in residentiële begeleiding kunnen terecht in acht apartementen 

(studiowerking). Het betreft hier zowel één- als twee-oudergezinnen met kinderen tot 12 jaar. Sinds 

eind 2005 bestaat er in CIG Tamar geen leefgroep meer. Er is wel sprake van een ‘groepsgericht 

aanbod’: vorming / psycho-eduatie voor de ouders, gedurende minstens vier uur per week. Zowel de 

residentiële als mobiele begeleiding richt zich op verscheidene terreinen: relaties, zorg en opvoeding 

voor de kinderen, administratie, financies, sociale vaardigheden, tijdsbesteding, huishoudelijke en 

materiële aspecten. 

In de voormiddag kunnen alle gezinnen in begeleiding een beroep doen op de kinderwerking. 

Gezinnen in de onthaalfase maken doorgaans gedurende vijf dagen in de week gebruik van de 

kinderwerking; in de verdere begeleiding is dit meestal iets minder frequent. Op momenten dat er 

groepsvorming doorgaat, is de kinderwerking ook in de namiddag open. 

Verloop implementatie 

De implementatie in Tamar verliep qua werkwijze vrij gelijklopend aan het implementatieproces in 

Huis Ter Leye. Dit betekent dat ook hier het draaiboek van Ten Anker als centraal uitgangspunt 

gehanteerd werd om de implementatie vorm te geven. 

12 http://www.tamarvzw.be/



Opnieuw kunnen we een combinatie van implementatiestrategieën waarnemen, met een sterke 

nadruk op professioneel-georiënteerde strategieën. 

Aansturen van het project gezinsdiagnostiek en communicatiestructuur: de implementatie van 

gezinsdiagnostiek binnen Tamar gebeurde hoofdzakelijk via de stafvergadering (tweewekelijks). 

Behandelde thema’s waren bijvoorbeeld: wie gaat het draaiboek aanpassen aan de eigen werking 

(zowel mobiel als residentieel); het opmaken van een interne werkinstructie (mobiel – residentieel); 

het maken van afspraken betreffende terugkoppelingen op teamniveau en maken aanpassingen 

naar aanleiding van deze terugkoppelingen; wijze van verslaggeving (cliëntoverleg); beslissingen over 

taakverdeling; ... Hoewel de bestaande manier van werken nauw aansloot bij de manier van werken 

die in het draaiboek van Ten Anker voorgesteld werd, waren er toch een aantal organisatorische 

wijzigingen noodzakelijk. 

“Het project is vooral gestuurd vanuit Ten Anker en ik denk dat zij hun werking nu dieper 

hebben uitgewerkt, en daar is veel tijd en energie ingestoken, maar bij ons is dat niet zo. Er 

zijn hier wel een aantal dingen verbeterd, maar ik denk dat wij gewoon al verder stonden, 

dat gevoel heb ik.” 

Het draaiboek creëerde hierdoor in de eerste plaats een gevoel van herkenning bij personeelsleden. 

“Ik denk wel dat ze [de medewerkers] zich er iets andere bij hadden voorgesteld van wat 

gezinsdiagnostiek is. (...) Meer in het klassieke woord van diagnostiek, dat er meer testen 

zouden afgenomen worden. Meer vernieuwing, we hebben het gevoel dat we al heel wat 

dingen deden, zoals die nu in het draaiboek zijn opgenomen. Waar het nu meer systematisch 

is opgeschreven, deden we vroeger ook al. Er zijn zeer veel herwerkte documenten en 

procedures, maar in de praktijk valt het wel mee.” 

Ervaringsgerichte implementatie: De implementatie startte vanuit een ervaringsgerichte aanpak 

binnen de residentiële werking. De ervaringen van teamleden met geïsoleerde gezinsdiagnostische 

acties werden verzameld om van daaruit na te denken over een implementatie. 

“We zijn begonnen met een aantal acties, gewoon los uit te testen, om dan vanaf april bij die 

nieuwe gezinnen het volledige proces uit te proberen aan de hand van het draaiboek van Ten 

Anker.” 

De verschillende documenten uit het draaiboek van Ten Anker werden uitgetest. Anderzijds werd 

ook steeds nagegaan of de eigen werking bijgestuurd moest worden in functie van 


“We hebben het een tijd geprobeerd om achteraf de taxonomie te gebruiken, maar dat 

vonden we vrij overbodig. Maar door daarbij stil te staan doen we de intake toch grondiger.” 

101


Aanvullend werden voor de basismedewerkers verschillende intervisiemomenten georganiseerd. Bij 

een aantal van deze intervisies was ook de projectcoördinator aanwezig. Op deze bijeenkomsten 

werd vooral inhoudelijk gewerkt (opstellen van een krachten-klachtenanalyse). 

Opstellen van een implementatieplan: er wordt niet expliciet melding gemaakt van een 

implementatieplan of werkplan. 

Handzaam maken van het draaiboek: vertrekkend met het handboek aangereikt door Ten Anker 

werd op basis van de ervaringen opgedaan in de eigen werking, een aangepaste versie gemaakt van 

het draaiboek, zowel voor de residentiële als de mobiele begeleiding. 

“We hebben het wel wat aangepast aan onze werking, en doorheen de ervaringen die we 

hadden zijn we dat blijven aanpassen dat draaiboek, en dan merkten we dat enkele dingen 

niet realiseerbaar waren. Dat merken we nu nog.” 

Binnen de mobiele hulpverlening wordt getracht het gezinsdiagnostisch proces parallel te laten 

verlopen met de residentiële werkwijze. Toch zijn er een aantal belangrijke verschilpunten. Het 

model van Hellinckx, bijvoorbeeld, wordt ook binnen de mobiele werking ingevuld, maar minder 

uitgebreid. 

Cliënt-gerichte interventies: In Tamar wordt de module gezinsdiagnostiek reeds voorgesteld aan de 

gezinnen tijdens de intake. Eén à twee weken na opname wordt het formulier geïnformeerde 

toestemming voor gezinsdiagnostiek met de gezinnen overlopen (in combinatie met de 

onthaalbrochure of informatie omtrent rechten van de minderjarige in de jeugdhulp) en ter 

ondertekening voorgelegd. 

Gezinnen die toestemming geven, worden kort daarop door de verantwoordelijke voor 

gezinsdiagnostiek geïnformeerd over de geplande gezinsdiagnostische acties. 


Binnen Tamar werd een verantwoordelijke voor gezinsdiagnostiek aangesteld. Deze persoon ziet de 

gezinnen vooral in de eerste periode na de intake: zij brengt hen op de hoogte van de 

gezinsdiagnostische acties die ondernomen zullen worden en staat ook in voor de coördinatie van 

het hele proces (bijvoorbeeld coördinatie bij het opstellen van de krachten-klachtenanalyse en het 

geven feedback hieromtrent aan gezinnen, het opstellen van hypothesen, ....). Ook voor de overige 

teamleden werden duidelijke taken afgesproken in functie van het gezinsdiagnostisch proces (cfr. 

draaiboek). Zeer recent werd een extra stafmedewerker aangeworven om, op halftijdse basis, de 

module gezinsdiagnostiek mee te implementeren in de praktijk van de mobiele werking. 


Sinds april 2010 wordt het gezinsdiagnostisch traject systematisch opgestart voor alle gezinnen die 

zich aanmelden in de residentiële werking van Tamar. Op vlak van timing werden na de start nog een 

aantal wijzigingen doorgevoerd. Zo werd aanvankelijk beoogd om binnen de twee weken na opname 

een genogram op te stellen en binnen de maand de tijdslijn. In de praktijk bleek dit echter niet


haalbaar. Daarom werd ervoor gekozen de gezinnen de eerste twee weken na opname de tijd te 

geven om aan de omgeving te wennen; pas daarna worden verder gezinsdiagnostische acties 

ondernomen. 

Daarnaast wordt ook in de mobiele begeleidingen een gezinsdiagnostisch traject opgestart bij alle 

gezinnen die zich aanmelden, zij het in een meer beperkte vorm. Het genogram en de tijdslijn 

worden systematisch afgenomen, er wordt een krachten-klachtenanalyse opgesteld en er volgt een 

terugkoppeling hiervan door de thuisbegeleid(st)er. Omwille van tijdsgebrek werden nog geen 

gestandaardiseerde instrumenten ingezet bij de gezinnen in mobiele begeleiding. 

Registratiegegevens van zeventien verschillende gezinnen werden aangeleverd door de 

personeelsleden van CIG Tamar. Bij negen van deze gezinnen werd de module gezinsdiagnostiek 

opgestart bij de intake; de overige gezinnen waren reeds in begeleiding toen de implementatie van 

start ging. Bij deze gezinnen werden enkele losstaande gezinsdiagnostische acties ondernomen. 

De registratiegegevens bevestigen de informatie uit het interview: met alle nieuw-opgestarte 

gezinnen werd een tijdslijn opgesteld binnen de drie weken na intake en met 8/9 ook een genogram. 

Het opstellen van een ecogram en het werken met de Duplo gebeurt in ongeveer de helft van de 

gevallen (4/9), evenals het afnemen van gestandaardiseerde tests. In totaal werd bij zes gezinnen 

gewerkt met gestandaardiseerde instrumenten, i.c. de NOSI en NVOS. 

Voor de gezinnen die na de intake een gezinsdiagnostisch traject startten, werden tussen de 10 en 

21 gezinsdiagnostische acties geregistreerd. Binnen de mobiele begeleiding ligt het aantal 

diagnostische acties iets lager (N=8). De overgrote meerderheid van de gerapporteerde acties vindt 

plaats binnen de vier maand na intake. Opnieuw zien we dat er ongeveer de helft van de tijd besteed 

wordt aan verwerking van gegevens, overleg en verslaggeving. Vooral het opstellen van de krachtenklachtenanalyse 

op basis van het model van Hellinckx vraagt veel tijd (160 min, 7/17 gezinnen). 

De afname van een gestandaardiseerde test neemt gemiddeld iets meer dan een uur (63 minuten) in 

beslag, de scoring en interpretatie ervan gemiddeld bijna anderhalf uur (81 minuten). 

Doelgroep 

Net als in de overige CIG beoogt men in Tamar het gezinsdiagnostisch proces open te stellen voor 

alle gezinnen die begeleiding starten. De ervaring leert dat dit een haalbare kaart is. Door bij de 

intake ook goed te anticiperen op de hulpvraag, is er een gerichte instroom mogelijk. Dit is niet 

veranderd door het starten met gezinsdiagnostiek. 

“We hebben tegenindicaties en duidelijke criteria; zoals bij acuut druggebruik of zware 

psychische problemen of als we echt voelen dat er geen motivatie is. Er moet daarvoor 

geen duidelijkere selectie komen. In de intake vragen we ook echt naar hun eigen vragen en 

klachten en dan ook de uitzonderingen en krachten”. 

Dit neemt niet weg dat er ook in Tamar bij bepaalde subgroepen belemmeringen ervaren werden bij 

het doorlopen traject (zie verder: Moeilijkheden en knelpunten). 

103


CIG Vogelzang 

Korte schets van de organisatie 

CIG Vogelzang heeft een erkenning voor begeleiding aan 30 eenheden. Concreet betreft dit 

ongeveer 20 eenheden residentieel, 6 semi-residentieel en 4 ambulante gezinnen. De andere 

gezinnen kunnen in 10 studio’s onthaald worden. Vier van deze studio’s situeren zich binnen een 

project voor intergenerationele opvang. Aangezien de locatie van Vogelzang aanpalend is aan haar 

tegenhanger ‘Le Chant d’Oiseau’ (gesubsidieerd door de Franse Gemeenschapscommissie), werken 

de twee VZW’s nauw samen. Dit brengtmet zich mee dat verschillende activiteiten 

(opvoedingsondersteuning, vrijtijdsbesteding, enz…) voor de cliënten gemeenschappelijk zijn. Door 

het project gezinsdiagnostiek werd een meer behandelingsgerichte begeleiding geïmplementeerd, 

die indirect ook ‘Le Chant d’Oiseau’ bevrucht heeft. 

Net zoals in de overige CIG het geval is, kunnen ouders in begeleiding in Vogelzang beroep doen op 

de kinderopvang en kinderwerking. 

Verloop implementatie 

Ook binnen Vogelzang is men ervaringsgericht tewerk gegaan. Deze manier van werken had binnen 

dit CIG mede te maken met het sterk levende gevoel dat er tè snel geïmplementeerd moest worden: 

reeds vroeg in het proces moesten beslissingen genomen worden, bijvoorbeeld omtrent welke 

personeelsleden een vorming moesten volgen, terwijl er nog weinig of geen concrete handvaten 

aangeboden waren vanuit Ten Anker (verslag directie-comité 9 september 2009). 

In het implementatieproces kunnen volgende belangrijke ankerpunten geïdentificeerd worden: 

- De implementatie voorzien tussen januari en augustus 2010 gebeurde hoofdzakelijk 

ervaringsgericht, op basis van de minimale testings van verschillende soorten cliënten( 

residentieel, semi-residentieel, multicultureel. Het rithme werd bepaald door de 

verschillende opleidingen en de aanwezigheid van het verkrijgen van het testmateriaal. Er 

werd gevraagd aan de onderzoeksploeg om bijkomende interne vorming te realiseren 

(coaching van het team op basis van casussen). De rol van de gezinsdiagnosticus moest 

binnen het team verduidelijkt worden. 

- De raad van bestuur moest zich positioneren tegenover het gebruik van de VHT in maart 

2010. 

- De gezinsdiagnosticus moest voor eind april 2010 op basis van het model van Hellinckx een 

“model van Vogelzang” opstellen, waarin de diverse levensdomeinen allen een plaats 

kregen (zie verder) 

- Een verslag van de tijdsduur van de verschillende acties van fase 1 en 2 uit het draaiboek en 

de inzet van de verschillende actoren van het team, werd in augustus 2010 opgesteld. Op 

deze basis kon van start gegaan worden met het opstellen van een intern draaiboek. 


Net zoals in de overige CIG werden verschillende implementatiestrategieën ingezet in Vogelzang. 

Opnieuw lag het accent hoofdzakelijk op professioneel-georiënteerde interventies.


Aansturing van het project gezinsdiagnostiek en communicatiestructuur: De projectgroep om 

gezinsdiagnostiek te implementeren binnen CIG Vogelzang bestond uit de afgevaardigd bestuurder, 

de sociale en administratieve coördinatoren en de aangestelde gezinsdiagnosticus. Tussen 

november 2009 en juli 2010 werd het project wekelijks geëvalueerd binnen deze projectgroep. 

Daarnaast werden verschillende intervisiebijeenkomsten georganiseerd met zowel de 

projectcoördinator als de onderzoeksmedewerkster/ co-promotor om mogelijkheden aangaande het 

te volgen traject te bespreken. 

Afbakenen van een inhoudelijke focus: binnen Vogelzang legt men er sterk de nadruk op dat 

(integrale) begeleiding de kerntaak is (en moet blijven) van een CIG. 

“CIG zijn geen diagnostische centra. Onze hoofdtaak is wel begeleiding. De finaliteit van het 

project is mensen te helpen en niet een bloemeke op hun hoed te plakken.” 

Dit principe werd ook aangehouden met het oog op de implementatie. De centrale focus zoals 

geconcipieerd binnen het theoretische model van Hellinckx (i.e. ‘opvoeden’) werd als te eng ervaren 

voor de doelgroep die in een CIG terecht komt. Ook administratie, verzorging, socio-culturele 

aspecten spelen bij deze doelgroep immers een grote rol. 

Dit impliceerde dat de perifere levensdomeinen (huisvesting, buurt, familie en vrienden, ...) uit het 

model van Hellinckx beschouwd worden als op gelijke hoogte met de centrale concepten 

(pedagogische vraag en pedagogisch aanbod). 

“Blijkbaar heeft Vogelzang niet dezelfde betekenis voor het woord pedagogisch. Voor 

ons vindt het ‘pedagogische’ zich in alle levensdomeinen terug. Ook de moeder alleen moet 

pedagogisch ondersteund worden om haar toekomst en de toekomst van haar gezin voor te 

bereiden (bvb. budgetbeheer, op tijd naar de dokter gaan, opruimen, inburgering...). Ik 

vermoed dat voor jullie, ‘pedagogisch’ te maken heeft met de ouder-kindrelatie alleen?” 

(mailcommunicatie CIG Vogelzang – projectcoördinator, 21 februari 2010) 

Handzaam maken van het bestaande draaiboek: Aansluitend bij voorgaande stellingname, werd het 

document voor de krachten-klachtenanalyse (zie draaiboek Kader 7) uitgebreid: een aantal 

domeinen uit het observatiedocument gebruikt in Vogelzang werden toegevoegd (bvb. 

‘administratie’). Andere documenten uit het draaiboek werden (nog) niet aangepast. 

Opstellen van een implementatieplan: in december 2009 werd een strategie opgesteld. Hierbij 

werd in eerste instantie een ervaringsgerichte implementatie vooropgesteld (zie hoger). 

Ervaringsgerichte implementatie: het opdoen van minimale ervaringen met implementatie werd als 

prioriteit beschouwd (boven een aanpassing van het draaiboek; zie verslag intervisie met staf en 

directie, 27 januari 2010). Vanaf januari 2010 werd daarom begonnen met het toepassen van een 

aantal methodieken die tijdens de vormingsdagen waren aangereikt. Zo werd het opstellen van de 

levenslijn en het tekenen van geno– en ecogrammen vrij snel op concrete gezinscasussen toegepast. 

Men werkte reeds met deze methodieken, maar nu wordt er veel dieper op ingegaan. 

105


Ook werden een aantal supervisiebijeenkomsten georganiseerd voor het begeleidend team ten 

einde het uitwerken van de krachten-klachtenanalyse onder de knie te krijgen. 

Clientgerichte interventies: De beslissing werd genomen om ouders die een begeleiding aangaan in 

het CIG een schriftelijk akkoord te vragen om een gezinsdiagnostisch proces te laten starten. Deze 

beslissing werd ingegeven door de vaststelling dat personen die naar het CIG te komen weliswaar 

een hulpvraag hebben, maar dat zij niet altijd vragende partij zijn om dieper op hun situatie in te 

gaan. Het schriftelijk akkoord wordt hierbij beschouwd als een toelating om samen een 

hulpverleningsproces op te starten, maar geeft anderzijds ook de mogelijkheid aan de cliënt om 

actief zijn/haar hulpverlening in handen te nemen. Dit sluit ook aan bij een ander uitgangspunt, m.n. 

dat een op vertrouwen gebaseerde werkrelatie een conditio sine qua non is voor verdere 

hulpverlening en dus ook voor gezinsdiagnostiek. 

“De eco– en genogrammen worden gebruikt bij mensen die echt wel bereid zijn. Het vraagt 

tijd omdat er ook zoveel naar boven komt. Er moet eerst echt wel een vertrouwensrelatie zijn 

om dieper te kunnen werken. Het hangt ook echt af van persoon tot persoon en situatie tot 

situatie. Bij sommige mensen gaan we vlugger de methodieken toepassen, afhankelijk van 

hun hulpvraag en in functie van de krachten en klachten. Je hebt dan niet echt de 

vertrouwensrelatie die reeds geïnstalleerd is, maar de vraag is er echt wel.” 

Aansluitend hierbij wordt ook sterk geïnvesteerd in terugkoppeling van de bevindingen naar de 

ouders toe. Dit is een zeer tijdsintensief proces; bijsturing was daarom noodzakelijk. 

“Er werd beslist om de levenslijn niet meer te herschrijven daar dit nog meer tijd in beslag 

nam. Bij sommige personen werd het eerst op de computer hertikt en terug bekeken met de 

ouder. Dit om fouten of vergissingen te voorkomen. Dit is zeer tijdsintensief.” 

(registratiegegevens Vogelzang, overzicht i.v.m. testing, 1 september 2010) 


Net zoals in de overige CIG, werd ook in Vogelzang een afzonderlijke functie gecreëerd voor een 

verantwoordelijke voor gezinsdiagnostiek. Deze persoon staat in voor de coördinatie van het 

gezinsdiagnostisch proces en een aantal specifieke gezinsdiagnostische acties (bvb. afname tijdslijn, 

genogrammen / ecogrammen, gestandaardiseerde testen). Daarnaast neemt deze persoon ook deel 

aan de begeleidingsactiviteiten in de dagelijkse praktijk. De ervaring met deze manier van werken 

(i.e. de combinatie van beeldvormings/ diagnostische activiteiten en begeleiding) leert dat de band 

tussen gezinnen en “gezinsdiagnosticus” hierdoor versterkt wordt. Zowel het personeel als de 

gezinnen voelen zich bij het proces van beeldvorming betrokken. 

De jobfunctie zelf wordt als positief ervaren. Anderzijds heeft de persoon verantwoordelijk voor 

gezinsdiagnostiek beperkte expertise met diagnostiek in het algemeen, waardoor de uitwerking en 

coördinatie van de tweede fase van het draaiboek geen vanzelfsprekendheid is. 

“[Er is een] belangrijke vraag rondom de verklaringsanalyse (...) [Dit] Is een verhaal van 

expertise. [X] hoopt dat, wanneer het gaat om diagnostiek, de helpdesk mogelijks een aantal


testings in de toekomst zal kunnen uitvoeren, omdat de expertise zich niet in het CIG 

voordoet.” 


In Vogelzang worden op dit moment een aantal gezinsdiagnostische acties (de levenslijn, de eco –en 

genogrammen) systematisch aangewend bij gezinnen die de residentiële begeleiding starten. 

Daarnaast werd bij een aantal gezinnen (N=3) ook de NOSI afgenomen in functie van de krachtenklachtenanalyse. 

De ervaringen met de NOSI waren minder positief; de afnames verliepen niet echt 

vlot en bij één moeder werd de afname afgebroken. 

“De NOSI werd reeds bij een drietal gezinnen afgenomen. Moeilijk, want de antwoorden zijn 

steeds antwoorden van het moment. Bovendien moet het Nederlands heel goed zijn. 

Daarnaast is het niet diepgaand en nuancerend genoeg, de test. Dit geeft risico op 

foutieve conclusies, te weinig genuanceerd. Het is niet zo gemakkelijk voor sommige 

personen om afstand te nemen van hun gevoel.” 

Uit de registratiegegevens blijkt dat de afnameduur van de NOSI varieerde van 30 minuten tot twee 

uur. De tijd besteed aan de interpretatie van de NOSI was ongeveer drie uur; het opstellen van een 

verslag bedroeg 1u45 minuten. 

Daartegenover staat dat de ervaringen van het werken met minder-verbale methodieken (tijdslijn, 

genogram, ecogram) wel positief zijn: ze laten toe de persoon beter te leren kennen. Enerzijds 

vergroten hierdoor de mogelijkheden om te werken op maat van het gezin, anderzijds krijgt men 

ook een beter zicht op de aanwezige sterktes en protectieve factoren van waaruit gewerkt kan 

worden. Dit laatste is een belangrijk gegeven: omwille van de complexiteit van de problematiek 

waarmee de gezinnen te maken hebben, werd in het verleden de veerkracht van de gezinsleden wel 

eens uit het oog verloren. De implementatie van de module gezinsdiagnostiek lijkt hiervoor terug 

meer ruimte vrij te maken: 

“Met de opleiding die we gevolgd hebben, hebben we geprobeerd in functie van de 

krachten– en klachtenanalyse ook naar het positieve, wat ze goed doen, te kijken. Het 

positieve komt vaak weinig aan bod, nu meer. Vooral om hen te bekrachtigen.” 

Algemeen is de ervaring dat ouders, door te werken met tijdslijn, genogram, ... sneller dan vroeger 

over hun leven vertellen. Na de verschillende gezinsdiagnostische acties wordt steeds de nodige tijd 

genomen om wat verteld werd te integreren en heftige emoties te laten stabiliseren. 

Uit de registraties blijkt ook dat erg veel tijd geïnvesteerd werd in de afname van de tijdslijn 

(tijdsbesteding (incl. verslaggeving) varieert van 3h15 tot 11h00 per gezin; N=6). Soms werden 

meerdere gezinsleden bevraagd in dit tijdsbestek. Ook het opstellen van een krachtenklachtenanalyse 

en hieraan gekoppeld het formuleren van hypothesen, is iets wat veel tijd vraagt 

van de verantwoordelijke gezinsdiagnostiek (7h50 tot 15h30 in totaal, per gezin). 

Het team staat positief tegenover gezinsdiagnostiek. Iedereen voelt zich voldoende betrokken. 

Ondanks deze positieve ervaringen, beschouwt men aanvankelijk de uiteindelijke meerwaarde van 

gezinsdiagnostiek als minimaal: 

107


“(…) Het is een aanvullende functie. De ruggengraat van onze missie is begeleiding. En het 

is duidelijk aan bod gekomen dat gezinsdiagnostiek geen aanvullende inlichtingen en 

informatie toevoegt aan de begeleiding.” 

Uit de context van het gesprek kan evenwel niet afgeleid worden of ‘gezinsdiagnostiek’ hier enkel 

verwijst naar de afname van gestandaardiseerde tests (c.q. ervaringen met de NOSI), dan wel naar 

het volledige traject van handelingsgerichte diagnostiek zoals beschreven in het draaiboek. Wel 

wordt nog eens benadrukt dat de betrokkenheid bij gezinnen, de relatie tussen begeleiders en 

gezinnen belangrijk is om een succesvol gezinsdiagnostisch traject te kunnen realiseren. 

Moeilijkheden en knelpunten in de verschillende CIG 

Zoals reeds aangegeven bij de beschrijving van de verschillende de implementatietrajecten, werden 

ook knelpunten ervaren. In de volgende paragraaf gaan we hier dieper op in. Gezien de ervaringen 

vrij parallel waren voor de verschillende CIG, geven we een algemeen overzicht. 

Knelpunten op niveau van de organisatie 

Werkdruk 

Op organisatieniveau komt één belangrijk knelpunt in alle CIG terug: door de implementatie van 

gezinsdiagnostiek neemt de werkdruk aanzienlijk toe en gekoppeld hieraan bestaat de vrees dat de 

dagdagelijkse begeleiding in het gedrang kan komen. Gezinsdiagnostiek is deels bovenop het reeds 

bestaande takenpakket gekomen. 

“Waar ik wel van geschrokken was, is de tijd die erin kruipt. Het afnemen, scoren en 

interpreteren maken alles wat langer. Ik vraag me af ..., dat is dan tijd die verloren gaat die je 

normaal in andere dingen kan steken.” 

Specifiek voor de personen verantwoordelijk voor gezinsdiagnostiek geldt dat het “aandeel 

administratief werk” sterk is toegenomen. Vooral het opmaken van een samenvatting van de 

krachten-klachtenanalyse, de interpretatie van testen en terugkoppeling van bevindingen/ 

resultaten naar gezinnen vereist veel tijd. Uit de registraties van alle CIG bleek dat ongeveer de helft 

van de tijd geïnvesteerd in gezinsdiagnostiek aan administratieve en overlegactiviteiten besteed 

wordt. Deze extra belasting leidt rechtstreeks tot het aan de kaak stellen van de eerder vermelde 

randvoorwaarden (zie: hoofdstuk 4, sectorale context), m.n.: 

“Bovendien is niet alleen de personeelsbezetting erg laag, ook is er een gebrek aan financiële 

middelen om gekwalificeerde mensen te kunnen aannemen.” 

In alle CIG werd een verantwoordelijke voor gezinsdiagnostiek aangeduid. De functie van deze 

verantwoordelijke (“gezinsdiagnosticus”) is niet in alle CIG gelijklopend en het takenpakket zal nog 

verder uitgebouwd moeten worden naarmate de implementatie verder vordert. Niettemin is nu


reeds duidelijk dat hiervoor structureel onvoldoende tijd en middelen voorhanden zijn (we verwijzen 

hier nog eens naar de nota van de CIG opgenomen in Bijlage VI). 

Organisatorische veranderingen 

Naast het feit dat het inhoudelijk takenpakket voor een aantal personeelsleden verandert en 

uitbreidt door gezinsdiagnostiek, mag niet uit het oog verloren worden dat het invoeren van een 

vernieuwing heel wat organisatorische herschikking vereist. Dit werd ook reeds in Ten Anker 

aangegeven. 

“[X] haalt aan dat de implementatie veel van de voorziening vraagt en dat dit ook 

vermoedelijk consequenties zal hebben op de bezetting van bijvoorbeeld Ten Anker. Vooral 

op het niveau van procedures van opname en begeleiding moet veel worden herdacht en 

geherinstalleerd. Je hebt hiervoor ook de verschillende teams nodig die een nieuw verhaal 

moeten schrijven met hun werking. Ook de stafleden moeten het procedurele mee 

vormgeven, een taak die erbij komt bovenop het huidige takenpakket” (verslag 

directiecomité 9 september 2009) 

Anderzijds blijkt uit de resultaten dat de organisatorische verandering in de overige CIG minder 

noodzakelijk was, omdat de manier van werken reeds in zekere mate aansloot bij de manier van 

werken zoals gepresenteerd in het draaiboek. Niet alle CIG startten het implementatieproces vanuit 

eenzelfde positie. Desondanks waren/ zijn aantal procedurele aanpassingen voor alle CIG 

noodzakelijk. Dergelijk implementatie-overleg is erg tijdsintensief en moet ook in de toekomst 

verder gezet worden in het belang van borging van de vernieuwing. 

Knelpunten op niveau van het personeel 

Nood aan coaching en bijkomende vorming 

Het aanbieden van vorming is één aspect. In tweede instantie dient de informatie uit de vorming nog 

vertaald en geïntegreerd te worden in de dagdagelijkse praktijk. 

“Methodieken zoals het werken met duplo’s en genogrammen zijn wel haalbaar bij de 

doelgroep, maar dienen nog verder geoefend te worden om een gedegen diagnostiekgericht 

materiaal te bekomen.” 

Ook in Hoofdstuk 3 bespraken we reeds het feit dat integratie van individuele vormingsmomenten in 

het geheel van de module gezinsdiagnostiek mogelijk te weinig aandacht gekregen heeft. 

Zeer uitgesproken is de vraag van de verantwoordelijken voor gezinsdiagnostiek naar meer coaching 

en ondersteuning. Meer specifiek gaat het hier vooral over vragen naar ondersteuning op het vlak 

van (1) het uitbouwen van een diagnostisch scenario; (2) het correct afnemen, interpreteren en 

verwerken van gestandaardiseerd diagnostisch materiaal en (3) het uitschrijven hiervan in een 

diagnostisch verslag. 

109


“Ik had graag toch nog een beetje meer coaching gehad. Vooral nu met de fase van het 

diagnostisch scenario voel ik van ‘ik mis hier nog coaching en uitleg en informatie’. Ik heb 

enorm veel vragen.” 

Het is duidelijk dat ook deze noden gekoppeld dienen te worden aan het feit dat verdiepingsmodule 

II uit het opleidingspakket (zie Hoofdstuk 3) niet of in elk geval onvoldoende aangeboden werd. 

Anderzijds is de vraag naar coaching op een aantal vlakken zo breed, dat dit de module 

gezinsdiagnostiek overstijgt en onmogelijk ondervangen kan worden door een aantal vormings- en/ 

of supervisiemomenten. 

“Aan ondersteuning heb ik nog meer uitleg nodig over de tests en de interpretatie ervan. Ook 

over het formuleren van hypotheses: welke zijn zinvol? En de terugkoppeling na de krachten – 

en klachtenanalyse van de informatie aan de moeder. De drang om weg te gaan is na opname 

groot. Maar wat is belangrijk? Diagnostiek of begeleiding? Of allebei? Als er geen vraag is na 

de vier maanden opname naar diagnostiek en verdere verdieping, wat doe je dan met de 

hypotheses?” 

Aansluitend bij de vraag naar meer coaching en ondersteuning, komt ook de vraag naar ‘indicatoren’ 

voor gezinsdiagnostiek naar boven. We gaan hier dieper op in in Hoofdstuk 7. 

“Het toepassen van een methodiek is één ding, maar wat doen we met het materiaal? Waar 

haal je daar nu iets van gezinsdiagnostiek uit? Hoe kunnen we dit vertalen en implementeren? 

Wat zijn minimale elementen die erin moeten zitten en hoe kan dit getoetst worden aan de 

praktijk?” 

Het ideeëngoed van gezinsdiagnostiek warm houden bij basismedewerkers 

Gezinsdiagnostiek is vanuit een top-down benadering in de CIG geïntroduceerd. Dit heeft een aantal 

implicaties. In de eerste plaats leidt dit er toe dat de module gezinsdiagnostiek door een aantal 

medewerkers als een verplichting ervaren wordt. Deze medewerkers kunnen slechts gemotiveerd 

worden om hiermee aan de slag te gaan, indien ze ook zelf de mogelijkheid krijgen om de 

meerwaarde ervan te ervaren. Gezinsdiagnostiek mag dan nog elke vergadering op de agenda staan, 

om de medewerkers er op tien minuten warm voor te maken terwijl de directie daar lang over 

nagedacht heeft, is niet eenvoudig. In de tweede plaats gaat de dagdagelijkse werking van het CIG 

gewoon verder. Gezinsdiagnostische acties komen bovenop bestaande taken of komen in de plaats 

van bestaande taken. Tot slot werkt ook de onduidelijkheid over de einddoelstellingen door tot op 

teamniveau. Voorgaande implicaties zorgen er voor dat het hard werken is voor directies en 

stafmedewerkers om het ideeëngoed van gezinsdiagnostiek levend te houden bij de 

basismedewerkers en ook een echte verankering te realiseren in de dagdagelijkse praktijk.

Knelpunten op inhoudelijk niveau 


Gestandaardiseerde instrumenten 

Voor de uitbouw van de module gezinsdiagnostiek werd geopteerd voor een handelingsgerichte 

diagnostiek. Algemeen wordt deze invalshoek sterk toegejuicht. 

“Ik ben al blij dat het handelingsgerichte diagnostiek is. Waar we toch ook nog de ruimte 

hebben om de mensen te begeleiden i.p.v. pure testafname en een stempel op te plakken. 

Daar had ik schrik voor. Ik merk toch ook in het proces dat iedereen binnen de CIG’s op 

dezelfde lijn staat.” 

Bij handelingsgerichte diagnostiek beoogt men deskundige betekenis te verlenen aan het geheel van 

ervaringen, gedragingen en moeilijkheden van de betrokkenen met de bedoeling om 

probleemoplossende aanknopingspunten te bieden. Deze betekenisverlening gebeurt op 

verschillende manieren: nomothetisch of ideografisch (zie Célestin-Westreich en Célestin, 2010 voor 

een uitwerking). Deze verschillende informatiebronnen worden vervolgens geïntegreerd. 

Met betrekking tot de implementatie van de module gezinsdiagnostiek is duidelijk dat de 

nomothetische betekenisverlening nog stroef verloopt. Dit heeft voor een groot deel te maken met 

de doelgroep die door de CIG begeleid wordt. Voor alle CIG geldt dat een aanzienlijk percentage van 

de gezinnen in begeleiding kinderen heeft die jonger zijn dan drie jaar (zie Soyez et al., 2009). Voor 

deze groep, en meer specifiek voor de groep ouders met kinderen onder de twee jaar zijn erg weinig 

gestandaardiseerde instrumenten beschikbaar. 

Maar zelfs indien de objectieve criteria voor afname wel gerespecteerd worden, zijn er een aantal 

karakteristieken eigen aan de doelgroep, die het gebruik van gestandaardiseerde instrumenten 

bemoeilijken. Veel testen vereisen een zeker inzicht in de vragen. Voor gezinnen met een gebrekkige 

kennis van het Nederlands of met weinig reflectieve mogelijkheden (bvb. door lage intelligentie of 

psychische problematiek), is het soms moeilijk om deze vragen te begrijpen en waarheidsgetrouw in 

te vullen. Hierdoor kan een vertekend beeld ontstaan (zie ook verder: ‘Knelpunten op niveau van de 

gezinnen’). 

Timing 

De timing van de verschillende acties in het draaiboek dat voorgesteld werd door Ten Anker lokte 

reeds van bij de start van de implementatie heel wat reacties uit. Het feit dat in het draaiboek week 

per week vastgelegd wordt welke gezinsdiagnostische acties er moeten gebeuren, wordt als erg 

rigide ervaren. Daarbij gaat men ervan uit dat een dergelijke protocolhantering geen rekening houdt 

met de specificiteit van ieder gezin. 

“Ik heb ook wel wat moeite met de tijdslimiet van vier maanden, zeker bij zwakkere gezinnen 

of anderstaligen. Zij hebben meer tijd nodig. Een heel aantal instrumenten die we nu 

gebruiken, vind ik heel zinvol; zoals het genogram, de tijdslijn, de EAS- schaal, de VHT- 

training,… maar zelfs daar zijn er tegenindicaties en ik vind dat die moeten worden 

opgenomen.” 

111


De verdere toepassing van het draaiboek zal uitwijzen welke timing realistisch is en hoe deze kan 

worden aangepast. Zoals beschreven in Hoofdstuk 4 is ook in Ten Anker zelf de timing nog voorwerp 

van discussie. 

Gezinsdiagnostiek en integrale hulpverlening 

In het algemeen scharen de CIG zich achter de visie dat diagnostiek en begeleiding onlosmakelijk 

met elkaar gelinkt zijn. De krachten-klachtenanalyse vormt een centrale spil in het gehele traject. 

Deze analyse wordt opgesteld op basis van het model van Hellinckx, waarin de ouder-kind relatie 

centraal staat. Hierdoor bestaat de vrees dat de module gezinsdiagnostiek te veel nadruk legt op 

deze ouder-kindrelatie en het integrale aspect van de begeleiding uit het oog verloren raakt. 

“We zijn Centra INTEGRALE gezinszorg: het integrale gaat er wel wat van af, als we ons 

zozeer op de ouder-kind –relatie richten. Dat merken we wel al.” (verslag intervisie directiestaf 

27 januari 2010) 

Aansluitend hierbij gingen verschillende CIG op zoek naar hoe ze deze inhoudelijke verfijning konden 

realiseren. Op die manier kon de module gezinsdiagnostiek beter aansluiting vinden bij de integrale 

visie inherent aan de CIG werking. 

Een aantal personeelsleden waren ook van mening dat verdere verfijning van het model nodig is, 

omdat het model zich richt op doorsneegezinnen met opvoedingsproblemen 13 . Hoe dan ook is het 

belangrijk gebleken om de randluiken uit het model (huisvesting, familie en vrienden, ...) voldoende 

aandacht te geven. 

Knelpunten op niveau van de gezinnen 

Het duiden van gezinsdiagnostiek aan gezinnen 

De ervaring leert dat het niet eenvoudig is om het gezinsdiagnostisch proces transparant te houden 

voor de gezinnen. Vooral in geval van crisis of wanneer zich allerlei praktische problemen voordoen 

is het voor een gezin moeilijk te begrijpen dat de hulpverlener een krachten–klachtenanalyse wenst 

op te stellen. Belangrijk is in elk geval dat er rekening gehouden worden met het tijdspad dat 

gezinnen zelf aangeven, omwille van de overrompeling aan emoties en het feit dat gezinsdiagnostiek 

slecht een ‘ver van hun bed show’ is. 

“[Ik] merk dat sommige mensen verbaasd zijn en reageerden van: ‘ik heb helemaal geen 

problemen’, een beetje een weerstand. Ze zijn er nog niet aan toe om hun eigen rol als 

ouder in beeld te krijgen.” 

13 Dit is slechts ten dele correct: Hellinckx baseerde zijn model grotendeels op eerdere bevindingen van Belsky, die 

hoofdzakelijk werkte met gezinnen waar sprake is van kindermishandeling en –misbruik.


Subgroepen waar gezinsdiagnostiek minder voor de hand ligt 

Bij gezinsdiagnostiek beoogt men samen met het gezin een verhaal te construeren. Dit impliceert 

dat er een zeker inzicht en bereidheid nodig is om vanuit een reflectieve positie naar dit verhaal te 

kijken. Dit kan soms moeilijk zijn bij ouders met een verstandelijke beperking of ernstige 

psychiatrische problemen. Zoals hoger geschetst, komt dit gebrek aan reflectieve mogelijkheden 

vooral tot uiting wanneer er gestandaardiseerd testmateriaal gebruikt wordt. Maar het probleem 

kan ook op ruimer vlak tot uiting komen. Zo kunnen op basis van observaties en non-verbale 

methodieken (duplo, video-interactiebegeleiding) meer informatie verkregen worden dan op basis 

van gestandaardiseerde instrumenten, maar blijft de terugkoppeling van de resultaten of 

bevindingen soms moeilijk. Voor het werken met anderstaligen kunnen gelijkaardige opmerkingen 

gemaakt worden. Binnen Vogelzang werd in dit kader reeds geëxperimenteerd met de 

samenwerking met tolken, maar het blijft erg moeilijk om nuanceverschillen te duiden. 

Alle CIG geven ook aan dat gezinsdiagnostiek moeilijker is in het werken met tienermoeders. Deze 

groep staat meestal anders tegenover de verantwoordelijkheden die het ouderschap met zich 

meebrengt. Daarnaast staan intergenerationele thema’s bij tienerouders doorgaans nog zeer 

centraal. 

“Bij zwangere tienermama’s ligt het model ook moeilijker. Soms kiezen we er dan voor om de 

tienermama als kind te onderzoeken en dan samen met haar ouders.” 

Gezinsdiagnostiek binnen de mobiele werking 

Verschillende CIG geven aan dat het implementeren van gezinsdiagnostiek in de mobiele werking 

niet voor de hand ligt. In Hoofdstuk 4 schetsten we reeds hoe de implementatie van 

gezinsdiagnostiek in de mobiele werking in Ten Anker eveneens moeilijk geïmplementeerd raakte. 

De grootste belemmering op dit vlak lijkt zich te situeren op organisatorisch vlak. In alle CIG waar de 

implementatie in de mobiele werking tot stand kwam, gebeurde dit slechts in zeer beperkte mate. 

Gebrek aan voldoende tijd en personeel wordt hier als een belangrijke reden opgegeven. Anderzijds 

moet gezinsdiagnostiek, meer nog dan in de residentiële context, als bijkomend aanbod een plaats 

zien te vinden in een mobiele begeleiding. Immers, als een huisbezoek volledig wordt ingevuld door 

gezinsdiagnostische acties, kan er geen tijd besteed worden aan andere dringende zaken op niveau 

van het gezin. 

Los van organisatorische aspecten, dient men ook rekening te houden met het feit dat de hulpvraag 

van gezinnen die mobiel begeleid worden, doorgaans verschilt van gezinnen in residentiële 

begeleiding. Dit heeft ook implicaties voor het introduceren van gezinsdiagnostiek. Zo wordt vanuit 

CIG Tamar aangegeven dat een aantal gezinnen in mobiele begeleiding weigeren om een 

gezinsdiagnostisch proces op te starten. Ook in CIG De Merode ervaart men dat het aanbrengen van 

VIB minder vanzelfsprekend is in mobiele contexten (al heeft dit mogelijk meer te maken met de 

methodiek van VIB op zich en niet met gezinsdiagnostiek). De ervaringen in Huis Ter Leye zijn heel 

anders van aard: zij geven aan dat – in tegenstelling tot wat het geval is in een residentiële context – 

de meerderheid van de vragen geformuleerd door gezinnen die mobiel begeleid worden 

pedagogisch van aard is. Bij dergelijke vragen sluit gezinsdiagnostiek beter aan. 

113



Inhoudelijke re lecties 

In dit hoofdstuk belichtten we hoe de implementatie van de module gezinsdiagnostiek vorm kreeg in 

de verschillende CIG. Elk CIG kreeg de ruimte om, aansluitend bij de eigen werking en 

mogelijkheden, de handvaten aangereikt door Ten Anker in te passen. Verschillende trajecten 

werden aangevat, waarbij sommige CIG vrij dicht bleven bij de verwezenlijkingen van het 

pilootproject en vertrokken vanuit het reeds ontwikkelde draaiboek, terwijl andere CIG eigen 

projecten en verwezenlijkingen als uitgangspunt namen en in tweede instantie nagingen hoe deze 

aansluiting konden vinden bij het draaiboek. Hoewel het zeker een sterke vereenvoudiging betreft 

van de realiteit, geven we in tabel 5.1 een overzicht van wat, volgens de onderzoeksploeg, 

belangrijke positieve elementen zijn in de gekozen trajecten en formuleren we ook enkele 

aandachtspunten. Deze opsomming is uiteraard niet exhaustief; het betreft enkel een selectie van 

enkele elementen, die op basis van de informatie verstrekt tijdens de diepte-interviews met 

medewerkers gegeven werd. 

Algemeen kan gesteld worden dat er, rekening houdend met de startsituatie, reeds heel wat 

stappen gezet zijn in alle CIG. Hierbij werd telkens een combinatie van implementatiestrategieën 

gehanteerd. Het valt op dat de meest ingezette strategieën professioneel-georiënteerd zijn: 

strategieën die specifiek beogen het personeel te ondersteunen. Het inzetten van organisatorische 

strategieën wordt veel minder vaak vermeld (organisatorisch draagvlak creëren door beschikbaar 

stellen van tijd, interventie-overleg, duidelijke taakverdeling, ...). Mogelijk worden organisatorische 

strategieën wel in zekere mate ingezet, maar worden ze niet minder snel geëxpliciteerd. Ook in de 

registratie werden dergelijke strategieën niet vermeld. Het inzetten van organisatorische strategieën 

is doorgaans ook pas mogelijk indien er voldoende middelen zijn. 

De bijkomende financiële investering vanuit de administratie, die erop gericht was de implementatie 

te realiseren, kan dus wel gezien worden als een organisatorische strategie. Deze investering bleek 

evenwel niet voldoende om een aantal randvoorwaarden te kunnen vervullen (hoofdzakelijk met 

betrekking tot structurele personeelsinvestering): als er geen geld is, is het ook niet zo makkelijk 

personeel vrij te stellen voor de nodige implementatieprocessen. In combinatie met een aantal 

andere factoren heeft dit er zeker toe geleid dat personeelsleden de implementatie van 

gezinsdiagnostiek als een zware belasting ervoeren. Desondanks heeft de open dialoog tussen de 

verschillende actoren er toe bijgedragen dat er in dit project reeds heel wat gerealiseeerd kon 

worden. Stals en collega’s (2008, 2009) geven in dit verband aan dat interactieve implementatie 

doorgaans tot betere resultaten leidt dan passieve implementatiestrategieën. Het werken met een 

‘kant-en-klaar product’, hoe goed uitgewerkt en onderbouwd het ook is, zou in dit geval zeker geen 

goede keuze geweest zijn.


Tabel 5.1 

Positieve elementen en aandachtpunten bij de implementatie in de verschillende CIG 

Positieve elementen Aandachtspunten 

De Merode *Zeer duidelijke visie en uitgangspunten (focus op 

hechting) 

*Nadruk op interactieve implementatie-strategie 

*Realistische en planmatige aanpak 

Huis Ter Leye *Doortastende, sterk ervaringsgerichte aanpak; 

biedt medewerkers ruimte om echt te voelen wat 

gezinsdiagnostiek is 

*Reeds heel wat ervaring opgedaan met inzet van 

verschillende gestandaardiseerde instrumenten 

*Behoorlijk wat ervaring opgedaan met de uitbouw 

van een gezinsdiagnostisch traject binnen de 

mobiele werking, inclusief ervaring met 

gestandaardiseerde instrumenten 

Tamar *De bestaande werking sluit nauw aan bij de manier 

van werken voorgesteld in het oorspronkelijk 

draaiboek; hierdoor is reeds heel wat kennis en 

expertise voorhanden 

*Directie nauw betrokken bij de praktijk (bvb. ook in 

beslissingsproces voor opname) 

*Kleine organisatie > korte beslislijnen 

Vogelzang *Zeer cliënt- en vraaggestuurde visie; 

*Duidelijke verankering van begeleiding en 

diagnostiek door verantwoordelijke 

gezinsdiagnostiek ook in begeleidingstaken te 

betrekken 

*Kleine organisatie > korte beslislijnen 

*Eigenheid wordt zeer belangrijk geacht > er 

over waken dat vanuit deze eigenheid en 

specifieke focus er voldoende raakpunten 

blijven met de overige centra (gevaar in een 

geïsoleerde positie terecht te komen) 

*Er over waken dat alle aspecten uit de module 

voldoende implementatietijd krijgt en 

uitgeprobeerd kunnen worden (model van 

Hellinckx, draaiboek fase II) 

*Er over waken dat het ervaringsgerichte 

voldoende gekaderd wordt door een duidelijke 

planning – voorzie voldoende 

reflectiemomenten / tussentijdse doelstellingen 

*Er over waken dat het ervaringsgerichte 

voldoende gekaderd wordt door door een 

duidelijke planning – voorzie voldoende 


*Teveel leunen op herkenning (“we doen al 

veel”), kan verdere implementatie belemmeren 

* Er over waken dat het ervaringsgerichte 

voldoende gekaderd wordt door door een 

duidelijke planning – voorzie voldoende 


* Te sterke focus op begeleiding kan verdere 

implementatie belemmeren 

*Meerwaarde van het werken met 

gestandaardiseerde instrumenten pas 

beoordelen op basis van representatieve cases 

De meeste medewerkers ervaren de meer gesystematiseerde aanpak van het hulpverleningsproces 

als belangrijkste meerwaarde van gezinsdiagnostiek. De theoretische onderbouwing maakt dat er 

minder “op het gevoel” wordt afgegaan en men meer gericht hulpvragen kan formuleren. Voor alle 

CIG (inclusief Ten Anker) geldt evenwel dat de tweede fase van het gezinsdiagnostisch proces, 

waarbij een diagnostisch scenario opgebouwd wordt en er gericht een aantal gestandaardiseerde 

test ingezet worden, slechts in beperkte mate werd uitgetest enverdere implementatieactiviteiten 

vereisen. 

“Het is een project dat een lijn gegeven heeft, maar onvoldoende in de diepgang is 

gegaan. Het project heeft tijd nodig om zich te installeren, om het zich eigen te maken. 

Het is belangrijk dat er een verankering is en voldoende draagkracht en basis in het 

team”. 

115


Verdere implementatie zal ook nodig zijn om over de toepassingsmogelijkheden van 

gezinsdiagnostiek in mobiele contexten een definitief antwoord te formuleren. De implementatie is 

hier nog erg prematuur, en de ervaringen zijn erg uiteenlopend. Verschillende CIG hebben recent 

geïnvesteerd, of zullen op korte termijn investeren, in de aanwerving van een stafmedewerker die 

binnen de mobiele begeleiding de implementatie van gezinsdiagnostiek kan aansturen. 

Daarnaast benoemen we nog twee inhoudelijke aandachtspunten, die bij de verdere implementatie 

specifiek aangepakt moeten worden. Zo niet zal het uitvoeren van gezinsdiagnostiek gezien worden 

als iets wat enkel extra inspanning vraagt en de zinvolheid van de vernieuwing zal steeds meer in 

twijfel getrokken worden (De Lange & Chênevert, 2010). 

Een eerste aandachtspunt betreft het feit dat gestandaardiseerde instrumenten tot nog toe slechts 

fragmentarisch ingezet werden en op hun bruikbaarheid uitgetest. Op basis van de eerste 

ervaringen, heeft de meerderheid van de personeelsleden (nog) geen mogelijke meerwaarde van 

het gebruik van dergelijke instrumenten ervaren. 

Een aantal factoren hebben er toe bijgedragen dat de inzet van gestandaardiseerde materialen 

beperkt bleef. Afname, en vooral scoring, van instrumenten is erg tijdsintensief. In combinatie met 

de hoge werkdruk in het algemeen, maakt dit dat er erg weinig experimenteerruimte is op dit vlak. 

Ten tweede beantwoorden niet alle gezinnen in begeleiding aan de voorwaarden voor afname van 

bepaalde instrumenten (bvb. leeftijd kinderen, ...) waardoor het gebruik van deze tests weinig zinvol 

is. Ook door beperkte reflectieve mogelijkheden of omwille van taalproblemen is het inzetten van 

gestandaardiseerde instrumenten niet altijd vanzelfsprekend. In de derde plaats werden de 

instrumenten pas laat ter beschikking gesteld van de CIG. Tot slot merken we ook een zekere 

handelingsverlegenheid: doordat medewerkers geen ervaring hebben met de instrumenten, durven 

ze er niet mee aan de slag te gaan. Dit wordt versterkt door het feit dat men in sommige gevallen 

verwacht dat gezinnen toch niet zullen willen meewerken. Een lage verwachting van medewerking 

werkt demotiverend (De Lange & Chênevert, 2010). Uit de bevraging van de gezinnen (zie Hoofdstuk 

6), blijkt heel duidelijk dat een aantal onder hen weldegelijk een meerwaarde ziet in het werken met 

gestandaardiseerde instrumenten. 

De uitdaging bestaat er dus in om gestandaardiseerde instrumenten op die manier in te zetten dat 

het een aanvulling en verrijking vormt voor het verhaal dat samen met de gezinnen opgebouwd 

wordt. Eén enkel instrument kan nooit dergelijk verhaal construeren en het kan dus niet de 

bedoeling zijn om gezinsdiagnostiek te verengen tot uitsluitend het gebruik van gestandaardiseerde 

instrumenten. Een gestandaardiseerd instrument kan soms wel toelaten om het verhaal vanuit een 

andere positie te bekijken. Het is daarom even engdenkend er vanuit te gaan dat gestandaardiseerd 

testmateriaal per definitie geen meerwaarde kan bieden en dat gezinnen toch niet bereid zullen zijn 

om mee te werken. Een meer uitgebreide ervaring met de instrumenten bij de personeelsleden zelf, 

zal duidelijk maken in welke context het gebruik van de verschillende instrumenten een meerwaarde 

biedt. Geen enkel handboek, noch vorming kan immers zo maar een antwoord formuleren op deze 

uitdaging om gestandaardiseerde instrumenten op een constructieve manier in te passen in het 

proces van gezinsdiagnostiek bij de complexe doelgroep waarmee te CIG te maken hebben. Specifiek 

met betrekking tot anderstaligen en allochtonen wordt in de literatuur in dit verband gesproken 

over ‘culturele sensitiviteit’. Verschillende auteurs benoemen ‘culturele competentie’ als één van de 

uitdagingen voor de diagnostiek van de 21 ste eeuw (zie bvb. Achenbach & Rescorla, 2007). 

Aansluitend hierbij zouden we kunnen stellen dat, in de context van de CIG, sensitiviteit voor


diversiteit in het algemeen een belangrijke uitdaging is. Deze sensitiviteit kan zich verder 

ontwikkelen door ervaringsgericht op zoek te gaan naar wat werkt (en niet werkt) inzake diagnostiek 

bij deze gezinnen, steeds vanuit het oogpunt om de hulpverlening te optimaliseren. 

Een tweede aandachtspunt betreft de sterke nood bij de personeelsleden aan bijkomende sturing en 

coaching. Het belang van intervisies en eventueel verdere vorming, bijvoorbeeld op vlak van 

diagnostisch materiaal (cfr. verdiepingsmodule II uit het opleidingspakket), kan niet genoeg 

beklemtoond worden. Daarenboven dient in de toekomst ook reeds nagedacht te worden over 

borging van de vernieuwing: de implementatie van de module gezinsdiagnostiek is vrij recent en 

dient levendig gehouden te worden binnen de CIG. Bovendien dient ieder CIG over de nodige tijd en 

ruimte te beschikken om het geheel op punt te stellen en te verfijnen. Intervisies en supervisies 

kunnen op dit vlak een bijdrage leven in het delen van ervaringen en inzichten tussen de 

personeelsleden van de verschillende CIG. Door vanuit een gemeenschappelijk denkkader te 

vertrekken en op een vrij gesystematiseerde en gestructureerde manier gegevens te verzamelen, 

kan een goede afstemming tussen de CIG bekomen en gevrijwaard worden. Belangrijk is evenwel 

ook dat er een duidelijk sturingsorgaan aangesteld wordt, dat beslissingen kan nemen voor de sector 

aangaande gezinsdiagnostiek. Dergelijk orgaan moet de sector van binnenuit kennen, èn ook de 

module gezinsdiagnostiek ten gronde kennen. Pas op die manier is het mogelijk om ook 

onderbouwde beslissingen te nemen over de te bewandelen weg op sectoraal niveau. Een externe 

opinieleider kan hierbij ondersteuning bieden, maar dit sturingsorgaan nooit vervangen. 

Het werken met een gemeenschappelijk denkkader, verhindert niet dat er ook ruimte is voor 

flexibiliteit. Niet alle CIG dienen bijvoorbeeld steeds hetzelfde testdiagnostisch materiaal af te 

nemen. “Testen om te testen” is alles behalve zinvol en dient ten allen tijde voorkomen te worden. 

Zoals reeds herhaaldelijk benadrukt dienen de gehanteerde diagnostische acties steeds in dienst te 

staan van de specifieke doelgroep van ieder CIG en een meerwaarde op te leveren voor de 

hulpverlening. Het aangeven van een structuur (zoals in het draaiboek) mag er nooit toe leiden dat 

er een keurslijf opgedrongen wordt. 

We beëindigen dit discussiegedeelte door er de aandacht op te vestigen dat er, ondanks het 

algemeen positieve visie op gezinsdiagnostiek in de CIG, ook niet ontkend mag worden dat er – 

verspreid over de verschillende CIG – nog een aantal ‘weerstanden’ (blijven) leven bij enkele 

personeelsleden en personen vanuit het management. In een enkel geval gaat het hier mogelijk over 

een fundamentele weerstand, waarbij men zich erg moeilijk kan scharen achter de principes van 

(gezins)diagnostiek an sich. Gezinsdiagnostiek wordt hierbij gezien als een te onpersoonlijk en 

objectiverend proces, dat de integrale werking van de CIG in het gevaar kan brengen. Toch kunnen 

de meeste bestaande weerstanden gekaderd worden als een oprechte bezorgdheid aangaande de 

begeleiding van de gezinnen. Bekkema en collega’s (2010) verwijzen naar een themanummer van 

het tijdschrift Klik (2008) waarin de haat-liefde verhouding van begeleiders (in de zorg voor personen 

met een verstandelijke beperking) met protocollen en richtlijnen geduid wordt. Heel wat begeleiders 

worstelen met het dilemma over hoe het evenwicht te bewaren tussen kwaliteitscontrole en het 

geven van warme zorg. Het invoeren van een meer gestructureerde manier van werken (die 

kwaliteitscontrole mogelijk maakt) zorgt vaak voor een perceptie van verminderde professionele 

autonomie. Leentjes & Burgers (2008) wijzen er op dat in dergelijke discussie de kwaliteit van zorg 

117


steeds het leidende principe moet zijn, en deze mag niet lijden onder persoonlijke overtuigingen een 

hulpverlener. Bovendien is de professionele autonomie volgens deze auteurs niet feitelijk beperkt: 

van een richtlijn kan beargumenteerd afgeweken worden, en dit moet zelfs als dit ten voordele van 

een persoon of gezin is (Van Everdingen et al., 2004). Met betrekking tot gezinsdiagnostiek betekent 

dit dat individuele begeleiders èn CIG-teams gestimuleerd moeten worden om zelf te blijven 

nadenken over hoe de ontwikkelde module gezinsdiagnostiek het best tot zijn recht komt bij elk 

individueel gezin en niet resulteert in het blind regels volgen. De kern van het model dient hierbij 

behouden te blijven, gezien de wetenschappelijke onderbouwing ervan, maar bij de invulling van de 

verschillende domeinen kan rekening gehouden worden met de eigenheid en de mogelijkheden van 

elk gezin. Van Yperen en Bakker (2008, p.2) vatten het als volgt samen: “De professional is ervoor 

verantwoordelijk de beste zorg of diensten te leveren, naar de huidige stand van kennis. Richtlijnen 

helpen hem daarbij keuzes te maken. Specifieke programma’s zijn als het ware prototypes van hoe 

de aanpak volgens de richtlijnen het beste kan verlopen. De professionele hulpverlener kan – 

gegeven zijn kennis en ervaring – beredeneerd van voorschriften afwijken als hij denkt dat dit de 

kwaliteit van de zorg of diensten ten goede komt.” 

Methodologische re lecties 

We ronden dit hoofdstuk af met enkele korte methodologische reflecties. Zoals geschetst in de 

inleiding zijn de resultaten gepresenteerd in dit hoofdstuk gebaseerd op gegevens die eerder 

fragmentarisch verzameld werden. Hoewel er een zekere opvolging was op basis van gegevens 

verstrekt door de projectcoördinator, was het praktisch niet haalbaar deze informatie aan te vullen 

met participerende observaties. De beschrijving van de implementatietrajecten zijn hierdoor voor 

een groot deel gebaseerd op gegevens verstrekt tijdens de afrondingsinterviews. Dit impliceert dat 

organisatorische implementatiestrategieën (planning van implementatie, implementatie-overleg, ... ) 

mogelijk slechts in beperkte mate in beeld gekomen zijn. 

Ook de verzamelde registratiegegevens bieden geen volledig beeld: er werd gebruik gemaakt van 

een open registratieformulier (i.e. zonder vooraf gedefinieerde codes) om de CIG de ruimte te 

bieden alle mogelijke activiteiten te registreren kaderend binnen het gekozen implementatietraject. 

Deze keuze leidde er evenwel toe dat een aantal activiteiten soms eens wel en dan eens niet 

geregistreerd werden. Dit maakt ook dat de registratiegegevens moeilijk vergeleken kunnen worden 

over de verschillende CIG heen.

Inleiding 

Hoofdstuk 6 

Ervaringen van gezinnen 

De bedoeling van een verandering en/of vernieuwing in een organisatie moet steeds gebeuren met 

het oog op de eindgebruikers. Concreet betekent dit dat het installeren van gezinsdiagnostiek er toe 

moet bijdragen dat de gezinnen die begeleid worden in de CIG er beter van worden. Naast de 

medewerkers werden daarom ook een aantal gezinnen bevraagd die gedurende hun verblijf in het 

CIG kennismaakten met gezinsdiagnostiek. In dit hoofdstuk beschrijven we de ervaringen van deze 

gezinnen. 

Methodologie 

Procedure 

In september en oktober 2010 werden verschillende gezinnen bevraagd over hun ervaringen met 

gezinsdiagnostiek. De gezinnen werden geselecteerd door medewerkers van de CIG, die hen ook 

geïnformeerde toestemming vroegen voor deelname aan het onderzoek. De criteria voor deelname 

waren beperkt: de gezinnen moesten betrokken (geweest) zijn in een gezinsdiagnostisch traject en 

hun toestemming geven voor het gesprek. Omwille van de korte tijdspanne waarbinnen de 

interviews afgerond moesten worden, werd daarenboven geopteerd voor gezinnen die nog in 

begeleiding waren (in geval van residentiële begeleiding). Een at random selectie van gezinnen, zoals 

oorspronkelijk beoogd, was moeilijk haalbaar gezien de huidige stand van zaken van de 

implementatie. Pas recent werd in de meeste CIG overgegaan tot een meer systematisch opstarten 

van gezinsdiagnostische trajecten zoals gepercipieerd in het draaiboek. Slechts een beperkt aantal 

gezinnen kwam hierdoor in aanmerking. 

Aanvankelijk werd overwogen om de interviews met de gezinnen ook te koppelen aan een 

dossierstudie. Deze dossierstudies werden uiteindelijk niet uitgevoerd, gezien de beperkte 

meerwaarde ervan voor het beantwoorden van de vooropgestelde onderzoeksvragen. De 

dossierstudies beoogden een eerste aanzet tot het beoordelen van effectiviteit. Gezien de huidige 

stand van zaken is deze vraagstelling evenwel nog niet aan de orde. 

Onderzoeksgroep 

In totaal werden vijftienouders uit dertien verschillende gezinnen bevraagd: het betreft dertien 

alleenstaande mama’s en twee koppels. Alle gezinnen gaven mondelinge geïnformeerde


toestemming voor het gesprek. De samenstelling van de onderzoeksgroep (percentage 

alleenstaande moeders, leeftijd kinderen, aantal kinderen) is representatief voor de CIG-populatie 

zoals beschreven in een vorige onderzoeksfase (Soyez et al., 2009) voor wat betreft de 

gezinssamenstelling. Anderzijds werd slechts één tienermoeder (leeftijd: 20 jaar) bevraagd en kon 

ook slechts één gezin uit de mobiele/mobiele begeleiding geïnterviewd worden. 

Eén moeder wenste liever niet mee te werken aan de bevraging, omwille van de moeilijke situatie 

waarin hetgezin op moment van het onderzoek verkeerde (plaatsing van de kinderen op korte 

termijn). 


Diepte-interviews 

Met de gezinnen werden semi-gestructureerde interviews gevoerd, met de bedoeling zicht te krijgen 

op hun ervaringen met gezinsdiagnostiek en beeldvorming in het algemeen. Vooraf werd een 

topiclijst opgesteld om het interview aan te sturen (zie bijlage X). 

Tijdens de interviews met de gezinnen stonden belevingsaspecten centraal. De focus lag niet zozeer 

op geïsoleerde ervaringen met specifieke diagnostische acties zoals genogramgesprekken of 

testafnames, maar wel op het geheel van het beeldvormingsproces. De interviews duurden tussen 

de 30 en 60 minuten. De gezinnen werden door een onderzoeksmedewerkers geïnterviewd in hun 

studio of bij hen thuis (in geval van mobiele begeleiding); indien de gezinnen dit wensten was er ook 

een CIG-begeleider bij het gesprek aanwezig (N=5). In één CIG voerde een medewerker zelf de 

gesprekken, zonder dat de onderzoeksmedewerkster aanwezig was. Achteraf werd een beknopte 

neerslag van deze gesprekken bezorgd aan de onderzoeksploeg. 

Van alle interviews die uitgevoerd werden door de onderzoeksmedewerksters werd een audioopname 

gemaakt, die achteraf letterlijk uitgetikt werd. Twee gezinnen gaven aan dat zij geen audioopname 

wilden; in deze gevallen werden nota’s genomen tijdens het gesprek. 

Gegevensanalyse 

De gegevens werden onderworpen aan een thematische analyse, waarbij gebruik gemaakt werd van 

het software-programma N-Vivo 8. 

Resultaten 

Beschrijving van de onderzoeksgroep 

Dertien gezinnen uit vier verschillende CIG werden bevraagd; in elf van deze situaties betrof het 

alleenstaande moeders. In twee gezinnen waren zowel de moeder als de vader bij het gesprek 

aanwezig. 

Tabel 6.1 geeft een overzicht van enkele basiskenmerken van de deelnemende gezinnen. Omwille 

van de privacy van de gezinnen wordt niet vermeld aan welk CIG de betrokken gezinnen verbonden 

zijn en beperken we ons tot enkele basiskarakteristieken aangaande de gezinssamenstelling.

Tabel 6.1 

Overzicht geïnterviewde gezinnen 


Gezinssamenstelling Aard begeleiding 

Gezin 1 Alleenstaande moeder 

1 kind (3 jaar) 




2 kinderen, enkel jongste kind (3 jaar) verblijft met moeder in CIG 

Gezin 4 Moeder & vader 

1 kind (2 maand) 


2 kinderen (3,5 jaar en 12 jaar) 




2 kinderen 



Gezin 9 Alleenstaande moeder; 


Gezin 10 Alleenstaande moeder; 

2 kinderen, beiden geplaatst, oudste kind (15 maand) herenigd met 

moeder tijdens verblijf CIG 

Gezin 11 Moeder en vader, nieuw-samengesteld gezin (NSG) 

6 kinderen 

2 kinderen uit NSG (4 en 6 jaar), thuiswonend; 

1 kind uit vorige relatie moeder (7 jaar), verblijft op internaat; 

3 kinderen (11, 14 en 15 jaar) uit vorige relatie vader,verblijven 

bij moeder 


5 kinderen, 

3 kinderen uit vorig huwelijk 

2 kinderen uit relatie ex-vriend; enkel jongste kind (2,5 jaar, 

verblijft met moeder in CIG) 


zwanger van eerste kind 

Residentieel – studio 




Residentieel – leefgroep 






Mobiel 



Elf van de dertien bevraagde gezinnen waren in residentiële begeleiding; één van de bevraagde 

gezinnen had recent een mobiele begeleiding van ongeveer twee jaar afgerond. 

In iets meer dan de helft van de gezinnen (N=8) is er één kind samen met de ouder(s) mee in 

begeleiding. Eén moeder was nog zwanger op het ogenblik van het interview. In de overige gezinnen 

werden er twee (N=3) of drie (N=1) kinderen mee begeleid door het CIG. Van de begeleide kinderen 

waren er zeven 3 jaar of jonger. Alle andere kinderen waren tussen de 3,5 en 8 jaar, met 

uitzondering van één meisje, dat reeds 12 jaar was. 

Bij de meeste gezinnen was het gezinsdiagnostisch proces nog lopende op het moment van het 

interview. Wel waren alle gezinnen reeds in contact gekomen met meerdere gezinsdiagnostische 

acties: met alle gezinnen werd een tijdslijn en een genogram opgesteld; met de meesten onder hen 

ook een ecogram. In enkele gezinnen werd een video-opname gemaakt in functie van het invullen 

van de EAS. Een groot aantal gezinnen vulde ook één of meerdere gestandaardiseerde tests in (NOSI, 

121


NVOS, SSL). In drie gezinnen werden ook de kinderen betrokken bij de gezinsdiagnostische acties 

(opstellen tijdslijn en/of genogram, FRT). 

Ervaringen van de gezinnen 

Algemene ervaringen met gezinsdiagnostiek 

Uit de gesprekken met de gezinnen blijkt een grote tevredenheid, zowel met betrekking tot de 

hulpverlening in het CIG in het algemeen als met de manier waarop de beeldvorming over gezinnen 

tot stand komt. Verschillende gezinnen geven aan dat ze het feit dat er naar informatie gevraagd 

wordt, zien als iets wat inherent deel uitmaakt van een hulpverleningstraject. 

“Als ze mij nog dingen zouden vragen, dan zou ik daar aan meewerken. Dat is nu eenmaal de 

keerzijde van de medaille. Wie geholpen wil worden, die moet er iets voor over doen” (gezin 

4) 

“Het was wel moeilijk voor mij, want ik heb mezelf nog nooit echt bloot gegeven. Het was 

veel en confronterend. Maar ik heb het wel gedaan omdat ik weet dat ik hulp nodig heb.” 

(gezin 2) 

“De gesprekken in het begin waren ook echt noodzakelijk. Zo kregen ze inzicht en ik heb 

daar ook echt deugd van gehad.” (gezin 12) 

Hierdoor is de bereidheid om te participeren in gezinsdiagnostische acties groot. Het aantal acties 

wordt doorgaans als voldoende ervaren. Door de uitgebreide bevraging, hebben de gezinnen het 

gevoel dat het beeld dat van hen gecreëerd wordt klopt met de realiteit of minstens met het beeld 

dat het gezin van zichzelf heeft. 

I: “Heb je het idee dat ze hier in [X] een goed beeld hebben op hoe dat jij bent, hoe jouw 

relatie is met je dochter, hoe zij daarnaar kijken, ... dat dat juist is? Vind je dat dat klopt, dat 

dat ok is?” 

“Ja, ja ja ja. Ook naargelang de testen en al die dingen die ze gedaan hebben met mij, weten 

ze echt hoe ik in elkaar zit. En ze weten ook de waarheid door de testen eigenlijk een beetje. 

En ze weten echt hoe dat ik ben hé. Ja, ze kijken wel positief naar me nu.” (gezin 1) 

“Klopt het beeld dat men hier van uw gezin heeft met de manier waarop jullie jezelf zien?” 

“Ja, we zijn wie we zijn en dat hebben ze hier ontdekt. De begeleiding zegt: ‘zo zie ik jou’, en 

dat klopt wel. Ik denk dat ze me hier best goed kennen.” (gezin 12) 

“Ze weten wel veel. Het beeld klopt”. (gezin 2) 

De hulpvraag waarmee de gezinnen in begeleiding komen speelt evenwel een belangrijke rol in de 

manier waarop ouders naar beeldvorming en gezinsdiagnostiek kijken. Wanneer er van buitenuit


sterke druk is voor een opname (niet noodzakelijk justitiële druk) dan is de hulpvraag meestal niet 

(in de eerste plaats) pedagogisch van aard, waardoor gezinsdiagnostiek eerder een bedreiging 

vormt. Dit wordt bevestigd door volgende reflectie, over de getuigenis van een moeder die op het 

ogenblik van haar verblijf in het CIG een asielaanvraag heeft lopen. 

“Een CIG moet eerst en vooral administratieve problemen oplossen. Het project van [X] was 

een financieel probleem (een inkomen verwerven). Vanuit haar situatie bekeken, had zij de 

idee dat diagnostiek een middel was van het CIG (...) om haar te controleren.” (gezin 7) 

Met de timing van de verschillende gezinsdiagnostische acties hadden de gezinnen over het 

algemeen geen probleem. Soms werden specifieke zaken wel als moeilijk ervaren. Dit had vooral 

betrekking op het feit dat hun verhaal zeer moeilijk was en minder met de aard van de diagnostische 

acties. 

“I.: En je vond ook niet dat dat te rap was, of te vroeg? (...)” 

“Mmm, neen, want ‘k vind dat ze je willen helpen en euh, dan vind ik dat ze rap moeten 

weten wat er allemaal gebeurd is eigenlijk hé. Dus een beetje weten wie je zijt, wie je bent en 

… gow. Voor mij was dat geen probleem.” (gezin 1) 

“Ik denk niet dat het vroeger kon. Het was anders teveel geworden voor mij.” (gezin 2) 

De positieve ervaringen met de beeldvorming en gezinsdiagnostiek moeten geschetst worden tegen 

een achtergrond van een vertrouwensrelatie met de begeleider(s). Het is slechts doordat gezinnen 

ervaren dat de informatie die ze meegeven in vertrouwen gekaderd wordt, dat ze ook bereid zijn om 

informatie over zichzelf te geven en te participeren aan verschillende gezinsdiagnostische acties. 

Meerwaarde 

“De voorwaarden opdat zo’n diagnostiek kan slagen: het doen met vertrouwenspersonen 

die ook dagdagelijks met mij kunnen werken” (gezin 9) 

“Zij zeiden wel: ‘je mag dat niet’ [een klets geven], maar zij veroordeelden niet. Voor ons was 

dat een geruststelling. Dat was hoopgevend. (...) En [X - kind] had een blauwe plek – dat was 

de reden dat er dus begeleiding moest zijn. En [X - begeleidster] had dat dus gezien. En zij 

brengt de jongens terug... en toen is er een confrontatie geweest, in de keuken aan tafel. (...) 

En dat was voor mij... pfff.... ik was zo blij: iemand had dat gezien binnen vertrouwbare kring 

(...) En toen is dat verbeterd. 

“Toen had je het gevoel van ‘ik kan hier over die dingen praten?’” 

“Ja. ” (gezin 11) 

De grootste meerwaarde van gezinsdiagnostiek ligt voor de gezinnen in het feit dat ze een beter (c.q. 

gestructureerder) inzicht krijgen in hun eigen situatie. 

123


“Zij heeft heel veel kunnen uitspreken en ook erg veel geleerd over zichzelf. Ze is tevreden 

dat ze nu beter zicht heeft op haar krachten en klachten. En door er over te praten zijn 

dingen ook helderder geworden in haar hoofd. (...) Ze zegt dat deze manier van werken een 

positieve invloed gehad heeft op de manier waarop ze haar kind opvoedt.” (gezin 6) 

“(...) Eerst besefte ik niet hoe ik twee jaar geleden was. Met die testen kwam dat er uit. Ik 

besefte hoe ik toen was, in die testen kwam het sterk naar voor dat ik al veel veranderd was, 

ik herkende me daarin. Daarna vroeg ik me dan af waarom ik zo deed.” (gezin 13) 

Bij een aantal ouders die in het verleden al contacten met de hulpverlening hadden, merken we een 

zekere berusting aangaande de beeldvorming. Sommige acties die deeluitmaken van het 

gezinsdiagnostisch proces, kwamen ook reeds in vorige hulpverleningstrajecten aan bod. Daar waar 

dit voor een aantal ouders als lastig ervaren werd om deze informatie nog eens tegen een 

hulpverlener te vertellen, hebben andere ouders daar minder problemen mee. 

“Het komt elke keer weer op hetzelfde neer. Het is om mij beter te verstaan... Ik weet dat ik 

hulp nodig heb, maar het is wel vervelend om dat iedere keer weer opnieuw te moeten 

vertellen” (gezin 4) 

I: “En waren dat dingen waarrond ze in [X – vorige hulpverleningscontext] ook al bezig 

geweest waren?” 

M: “Ja”. 

I: “Vond je dat lastig, dat dat hier opnieuw...” 

M: “Neen, ‘k vind dat niet lastig want ‘k vind dat ze het recht hebben om te weten wat er 

gebeurd is en waarom, wat er is met mij, mijn verleden. ‘k Vind dat ze dat wel moeten 

weten.” (gezin 1) 

Ervaringen met speci ieke onderdelen uit de module gezinsdiagnostiek 

Tijdslijn en genogram 

De ervaringen na afname van tijdslijn en/ of genogram zijn doorgaans zeer positief. Voor een aantal 

gezinnen creëert het opstellen van een tijdslijn of genogram een zekere vorm van erkenning. 

“Zij heeft kunnen praten over de moeilijke gebeurtenissen in haar leven, over haar 

familie, over haar land en dat heeft haar zeer sterk dooreengeschud. De luisterende 

houding en het begrip van de diagnosticus hebben haar veel geholpen” (gezin 8). 

Anderzijds zorgt het feit dat de gezinnen reeds heel wat meegemaakt hebben ervoor dat het 

opstellen van een tijdslijn of genogram vaak erg confronterend is. Er komen heel wat gevoelens los 

en in een aantal gevallen is de confrontatie met de gebeurtenissen uit het verleden te moeilijk. 

I: “Die tijdslijn, hoe was dat voor u om te doen? Had je dat al eens eerder gedaan?”


“Neen, niet echt. ‘k Had dat eigenlijk nog nooit eerder gedaan. Maar ’t was wel ja 

confronterend weer om zo met jouw verleden zo euh …”I: “Dat was moeilijk voor u?”- “Ja, 

gow, ’t was niet moeilijk, maar ’t was zo wel van ‘amai, ‘k heb ‘k ik toch dat meegemaakt en 

dat’. Ja, en je ziet soms de oorzaken wel voor waarom je ziek gevallen zijt een stuk; door je 

verleden.” (gezin 1) 

“In het begin was ik daar echt niet bang voor. Ja, ... tot we daar dan aan mama kwamen en 

dan ja, ‘k weet niet. ‘k Dacht ‘k heb het daar jaren lang mee gehad, dus dacht van ‘k ben d’er 

over. Maar dat was dus totaal niet.” (gezin 3) 

“Dat veroorzaakt opschudding en ik heb geen zin om in het verleden te roeren. Ik wil in de 

dagdagelijkse realiteit zijn.” (gezin 10) 

Gestandaardiseerde testen 

Ook de afname van gestandaardiseerde instrumenten liep bij de meeste ouders vlot. Vaak wordt 

vertrokken vanuit de instelling dat dit er gewoon bij hoort. Verschillende ouders geven opnieuw aan 

dat een zeker basisvertrouwen in de relatie belangrijk is vooraleer ze dergelijke instrumenten 

‘eerlijk’ willen invullen. Een aantal ouders geven aan dat ze waarschijnlijk anders geantwoord 

zouden hebben, indien ze de instrumenten vroeger in het hulpverleningsproces hadden moeten 

invullen. 

“Zij [de begeleidster] zei: ‘ik heb het gevoel dat de NOSI hier goed van pas zou komen. Wat 

denk je daarvan?’ En ik zei: ‘Ja, als ik je daarmee kan helpen...’. Wij hadden dan eigenlijk een 

wreed goed contact. (...) We hadden daar eigenlijk een echt goede relatie mee. Omdat het 

van de eerste keer zo goed verlopen was. (...) Zij bleven maar komen en ze bleven maar steun 

bieden. Vandaar dat er een heel groot vertrouwen was.” (gezin 11) 

Het invullen van de tests zorgt wel voor een aantal moeilijkheden. Enkele ouders halen een aantal 

problemen aan die algemeen taakgerelateerd zijn (concentratieproblemen, geheugenproblemen, 

moeilijke woorden). 

“Ja, ik moest me dan serieus concentreren, want het ging dan over [het kind] als baby en ik 

moest me afvragen van ‘hoe was dit ook al weer’?” (gezin 3) 

De meeste moeilijkheden ervaren ouders evenwel met de aard van de vragen die in 

gestandaardiseerde instrumenten gesteld worden en de beperkte antwoordmogelijkheden: 

“Wat betreft de NOSI was [X] van mening dat de vragen te algemeen waren en haar niet 

toelieten om voldoende genuanceerde antwoorden te geven.” (gezin 9) 

“Sommige vragen waren wel moeilijk, wel ‘bot’. Maar ik heb ze wel beantwoord. En er waren 

veel vragen die ’t zelfde waren.” (gezin 2; m.b.t. de NVOS) 

125


“Soms wel harde vragen. Allez ja... confronterend. Maar je gaat dat dan even overslaan of 

even ‘pas’ of zo... Maar ja, je gaat dat dan toch invullen, hé.” 

I: “Het deed u toch even denken over hoe het was?” 

“Ja ja, soms wel zè. Amai.” (gezin 11; m.b.t. de NOSI) 

Bij één kind werd de familierelatie-test (FRT) afgenomen. Dit was goed verlopen, maar de moeder 

haalde aan dat het voor haar niet gemakkelijk was dat het kind individueel (zonder haar 

aanwezigheid) een aantal dingen gevraagd werd. 

“Ze begon over papa te vertellen daarna. Ik vond dat moeilijk, want normaal ben ik heel 

gesloten, voor mezelf te beschermen. Ik vroeg me af: “Wat hebben ze haar allemaal 

gevraagd?” (gezin 2) 

Ondanks de twijfels en moeilijkheden die het invullen van de vragenlijsten met zich meebrengt, blijft 

er nadien bij de meeste ouders een positief gevoel hangen. Ouders zien een bevestiging van hoe ze 

zijn of van de problematiek die er is. Het objectiverende aspect (het zien van een curve, een 

vergelijking van eigen scores t.o.v. normscores, ...) is voor gezinnen een belangrijke aanvulling op 

andere feedback die ze krijgen. 

“Ik vind die testen wel goed. Ook voor mijn zelfbeeld: je ziet het ook op papier en dat is wel 

een geruststelling. Ik vond het ook wel spannend: ik heb veel gevraagd naar de resultaten.” 

(gezin 2) 

“Ik had daar wel wat vraagtekens bij. Maar ik was wel bereid en ook benieuwd... ik wilde wel 

eens weten wat dan de vaststellingen zijn. (...) En als ze dat dan achteraf geëvalueerd 

hebben... (...) Ik weet niet zo goed meer (...) Wat opvallend was: voor mama was het [de 

curve] gelijklopend gelijk de mijne (...) en bij [X = kind] was dat veel extremer. En toen is 

mijdat visueel duidelijk geworden. Dat was dus nog een keer de bevestiging...” (gezin 11) 

Feedback 

Voorgaande bevindingen maken reeds duidelijk dat het belang van feedback niet overschat kan 

worden. Uit de bevraging van de gezinnen komt naar voor dat de feedback die gegeven wordt, net 

maakt dat gezinsdiagnostische acties als een meerwaarde ervaren worden. 

“Ja, want ik ben nogal vrij negatief over mezelf soms. Ja, en zij zijn hier echt van‘[X] ge doet 

gij dat hier goed.’ En ‘[X], kijk eens naar dat en dat. Jouw stress met jouw dochter is 

gemiddeld’, gelijk van die test en allemaal. Dus zij geven wel veel positieve dingen aan me, zo 

een beetje voor m’n zelfbeeld een beetje op te krikken.” (gezin 1) 

“Het is voor ons belangrijk dat ze niet alleen een ticketje op ons voorhoofd plakken. Dat ze 

echt naar ons luisteren en zoeken. Zeggen wat we goed doen en niet goed doen. En dat 

hebben ze gedaan.” (gezin 12)


Inhoudelijke re lecties 


De ervaringen van de gezinnen die met gezinsdiagnostiek in contact kwamen schetsen een 

genuanceerd beeld. De verschillende gezinsdiagnostische acties vergen een aanzienlijke investering 

van de gezinnen. Toch zijn ze zeker bereid om deze investering te doen: enerzijds vinden de 

bevraagde gezinnen - zij het afhankelijk van de hulpvraag die ze stellen - dat dit er bij hoort omdat 

dit nu eenmaal deel uitmaakt van de hulpverlening, anderzijds ervaren ze gezinsdiagnostische acties 

ook als een meerwaarde. 

De vertrouwensrelatie tussen hulpverlener en gezin is een belangrijk element gebleken: niet alleen 

vinden gezinnen het een voorwaarde dat er een zekere vertrouwensrelatie tot stand is gekomen 

vooraleer ze bereid zijn om informatie te delen, door het krijgen van feedback groeit dit vertrouwen 

ook. Vanuit deze vertrouwensrelatie kunnen begeleiders een inschatting maken van de noden van 

gezinnen en aansluitend hierbij beslissingen nemen aangaande de timing en de in te zetten 

gezinsdiagnostische acties (waaronder de keuze om te werken met gestandaardiseerde 

instrumenten). 

Methodologische re lecties 

We moeten er rekening mee houden dat de gezinnen die bevraagd werden mogelijk slechts een 

selectie vormden van de doelgroep die begeleid wordt in de CIG. Of een gezin al dan niet in 

aanmerking kwam voor een interview, hing sterk samen met het reeds afgelegde traject. Zo is het 

duidelijk dat het aantal gezinnen dat mobiel begeleid wordt, ondervertegenwoordigd is in de 

onderzoeksgroep. Dit heeft uiteraard te maken met het feit dat de meeste CIG nog maar in beperkte 

mate gezinsdiagnostiek implementeerden in hun werking. Ook het aantal bevraagde tienermoeders 

is zeer beperkt. Voor het overige is de gezinssamenstelling in de onderzoeksgroep parallel aan deze 

van het instroomonderzoek uitgevoerd begin 2009 (Soyez et al., 2009). 

Een tweede aandachtspunt betreft het feit dat de gezinnen slechts één maal kort geïnterviewd 

werden. Het was niet mogelijk om gezinnen gedurende langere tijd intensief op te volgen en/ of 

meerdere keren te bevragen. Hierdoor is het ook mogelijk dat er deels sociaal wenselijk geantwoord 

werd. Dit wordt mogelijk versterkt door het feit dat bij verschillende interviews ook stafleden 

aanwezig waren en de gesprekken in één CIG uitgevoerd werden door een CIG-medewerker zelf. 

Tot slot vestigen we ook nog de aandacht op het feit dat een aantal studies de validiteit van 

tevredenheidsmetingen als indicator voor kwaliteit van zorg sterk in vraag stellen. Zo wijst Aarse 

(2003) er op dat de score op een clienttevredenheid- of satisfactielijst beïnvloed kan worden door 

(onder andere) cliëntgerelateerde kenmerken, zoals leeftijd, geslacht, toestandsbeeld of 

persoonlijkheidstrekken. In ons onderzoek werd evenwel gebruik gemaakt een interview en geen 

vragenlijst. Bovendien beoogden we ook niet de kwaliteit van de zorg te beoordelen, maar wel de 

ervaringen van de gezinnen met de doorlopen trajecten. Toch blijft enige voorzichtigheid geboden 

bij de interpretatie van de gegevens en is het belangrijk om de informatie verstrekt door de gezinnen 

te kaderen in het ruimer verhaal van de implementatieprocessen. 

127


Inleiding 

Hoofdstuk 7 

Conclusies en discussie 

In voorliggend onderzoeksrapport werd verslag gedaan van een project dat zich richtte op het 

aansturen en opvolgen van de implementatie van een module gezinsdiagnostiek in de Centra voor 

Integrale Gezinszorg (CIG), erkend en gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap. De algemene 

doelstelling van dit onderzoek bestond erin zowel inhoudelijk als procesmatig de implementatie van 

de gezinsdiagnostische trajecten op te volgen in vijf verschillende CIG. Naast de loutere opvolging, 

werd het proces ook aangestuurd door het aanbieden van een vormingspakket aan medewerkers 

van de participerende voorzieningen. 

Verschillende conclusies en (impliciete) beleidssuggesties werd reeds geformuleerd op het einde van 

de verschillende voorgaande hoofdstukken. In dit hoofdstuk worden deze conclusies niet meer 

systematisch herhaald. Daarentegen geven we een korte samenvatting van de bevindingen per 

onderzoeksvraag en bediscussiëren we enkele markante topics. Vervolgens staan we kort stil bij 

enkele methodologische beperkingen van het uitgevoerde onderzoek en formuleren we 

aanbevelingen voor verder onderzoek. In het verlengde van deze conclusies en reflecties formuleren 

we tot slot een aantal gerichte aanbevelingen voor de praktijk. 

Antwoorden op de onderzoeksvragen 

Bij aanvang van het onderzoek werden drie doelstellingen geformuleerd, die vervolgens vertaald 

werden in zes verschillende onderzoeksvragen. In volgende paragrafen geven we kort een antwoord 

op de onderzoekvragen en formuleren we een aantal discussiepunten. 

Doelstelling 1: Onderzoeksvragen 1 tot en met 3 

In relatie tot de eerste doelstelling (Inhoudelijke en procesmatige opvolging van de implementatie 

van het gezinsdiagnostisch traject (volgens het inhoudelijke draaiboek) met inbegrip van de 

toepassing van het deontologische kader, in meerdere CIG), werden drie onderzoeksvragen 

geformuleerd, die inhoudelijk evenwel sterk gerelateerd zijn. 

1. Hoe verloopt de implementatie van de module gezinsdiagnostiek in elk van de CIG?


1.1. Welke stappen worden gezet? Wie zijn de betrokken actoren? 

1.2. Hoe ervaren CIG-medewerkers gezinsdiagnostiek? 

1.3. Hoe ervaren betrokken gezinnen gezinsdiagnostiek? 

1.1. Bij de implementatie van de module gezinsdiagnostiek werd geopteerd voor een gefaseerde 

implementatie: het proces startte in één pilootvoorziening (Ten Anker), waarna de vier overige CIG 

(Tamar, Huis Ter Leye, De Merode en Vogelzang) eveneens een implementatieproces initiëerden. 

Over het algemeen was er in Ten Anker een grote bereidheid om met gezinsdiagnostiek aan de slag 

te gaan. De implementatie ging gepaard met een omvangrijke reorganisatie: gezinsdiagnostiek werd 

hierbij als (één van de) manieren aangewend om een denkproces op te starten over het versterken 

van het begeleidingsaanbod binnen het CIG. Daar waar oorspronkelijk een klein projectgroepje 

betrokken was bij aansturen van de implementatie, werd dit naderhand uitgebreid naar het 

volledige stafteam. Het implementatieproces ging achtereenvolgens van start in de studiowerking, 

de leefgroepwerking en tegen het eind van de projectperiode ook in de mobiele begeleiding. Het 

proces heeft in de eerste twee afdelingen tot succesvolle resultaten geleid, al is er nog nood aan 

verdere verankering/ uitbouw van de tweede fase uit het draaiboek. Samenvattend kunnen we 

stellen dat het creëren van een inhoudelijk en organisatorisch draagvlak, het opzetten van een 

duidelijke structuur en het ontwikkelen van een concreet hanteerbaar draaiboek in belangrijke mate 

bijgedragen heeft tot het welslagen van het implementatieproces in dit CIG. 

Anders dan in Ten Anker ging de implementatie in de overige vier CIG niet gepaard met reeds 

geplande organisatorische veranderingen. Bovendien startte de implementatie eerder vanuit een 

weerstandspositie (zie verder: ervaren knelpunten en moeilijheden). 

Niet alle CIG kozen voor eenzelfde implementatietraject. Wel werden in de meeste CIG meerdere 

implementatiestrategieën ingezet: dergelijke “multifaced” strategieën worden in de literatuur 

omschreven als effectief (Leentjes & Burgers, 2008; Bero et al., 1998 in: de Lange & Chênevert, 

2009). Daarenboven leidt een combinatie van strategieën over het algemeen sneller tot 

implementatie dan een enkelvoudige strategie (Stals et al., 2009). Grol en collega’s (2003) 

benadrukken evenwel dat het belangrijk is om niet zo maar in het wilde weg strategieën uit te 

proberen, maar deze zeer gericht af te stemmen op wat nodig is in de organisatie. In het huidige 

project is verder gebleken dat organisatorische strategieën (organisatorisch draagvlak creëren door 

beschikbaar stellen van tijd, interventie-overleg, duidelijke taakverdeling, ...) en financiële 

strategieën (voldoende financiële middelen vrijmaken) zeker noodzakelijk zijn om het inhoudelijk 

proces te kunnen dragen. Ook in de literatuur worden deze omschreven als effectief (Bero et al, 

1998 in: de Lange & Chênevert, 2009), wat hun belang inderdaad onderstreept. Er werden relatief 

weinig strategieën naar gezinnen ingezet. Ook Grol en collega’s (2003) merken op dat interventies 

gericht op patiënten of clënten nog relatief weinig worden toegepast in het implementeren van 

veranderingen. Het beperkt zich meestal tot het geven van folders. 

Voor de implementatie bouwden de CIG allen in min of meerdere mate verder op de ervaringen 

binnen Ten Anker. Deze ervaringen werden geconcretiseerd in een draaiboek, dat een duidelijke 

programma-omschrijving bood. De Lange en Chênevert (2009) sommen vier voordelen op van een 

heldere programma-omschrijving – voordelen die uiteraard slechts tot hun recht komen wanneer dit 

programma dan ook getrouw uitgevoerd wordt (men spreekt hier ook over ‘programma-integriteit’).


In de eerste plaats biedt een programma dat wordt uitgevoerd volgens afgesproken uitgangspunten 

en richtlijnen veel duidelijkheid voor cliënten. Ze kunnen van bij de start heldere informatie krijgen 

over wat er wanneer gaat gebeuren en waarom. Bovendien biedt het de voorziening de kans om zich 

te verantwoorden tegenover de cliënt. Ten tweede biedt programmagetrouwe uitvoering ook 

voordelen voor de uitvoerend medewerkers zelf. Een duidelijke programma-omschrijving zorgt voor 

minder ‘handelingsverlegenheid’ en maakt ook dat er minder overleg nodig is over de in te zetten 

handelswijzen. In de derde plaats draagt het feit dat een programma wordt uitgevoerd zoals het 

hoort, bij tot de effectiviteit van dit programma (zie: Van Yperen, 2003). Tot slot maakt een 

duidelijke programma-omschrijving het mogelijk om de effectiviteit van het programma of de 

interventie te onderzoeken en de kwaliteit te monitoren (Bruinsma & Konijn, 2008). 

Onderzoeksresultaten over de uitkomsten van een programma kunnen immers beter geduid worden 

en beter gerelateerd aan het inzetten van dit programma, wanneer er een hoge programmaintegriteit 

is. 

Samenvattend kan besloten worden dat het implementatieproces van de module gezinsdiagnostiek, 

rekening houdend met de beschikbare middelen, op dit ogenblik de hoogst mogelijke aandacht krijgt 

in de verschillende CIG, maar dat het implementatietraject geenszins afgerond is. De tweede fase 

van het draaiboek verdient hierbij zeker aanvullende aandacht. Vervolgens is ook borging belangrijk. 

Dit betekent dat “de interventie in ‘goede staat’ wordt gehouden en de juiste uitvoering van de 

methodiek bewaakt wordt” (De Lange & Chênevert, 2010; p 2). Borging is onder te verdelen in twee 

kernactiviteiten, m.n. enerzijds het onderhouden van de uitvoering van de interventie en anderzijds 

het monitoren van de uitvoering van de interventie. Verder in deze discussie gaan we dieper in op 

dit laatste aspect. 

1.2. Een duidelijke taakverdeling (met een verantwoordelijke voor gezinsdiagnostiek), een goede 

interne communicatie, en voldoende betrokkenheid en overleg met de gezinnen/ cliënten zijn 

essentiële elementen voor een succesvolle implementatie. Het feit dat de ontwikkelde module 

gezinsdiagnostiek vertrekt vanuit een handelingsgericht kader, werd door de medewerkers als 

positief ervaren. Op alle niveaus en door alle actoren (directie, medewerkers, gezinnen) is 

herhaaldelijk benadrukt dat de CIG niet verengd mogen worden tot diagnostische centra. Dit 

impliceert dat er uitdrukkelijk gekozen wordt voor een verankering van diagnostiek en begeleiding 

(Célestin-Westreich & Célestin, 2010) 

De meerwaarde van gezinsdiagnostiek situeert zich verder vooral op vlak van de systematisering van 

het hulpverleningsproces, wat ook de cliënten ten goede komt. Het gezinsdiagnotisch proces kan 

met andere woorden gezien worden als een tool om een constructieve dynamiek te brengen in het 

hulpverleningsproces. Medewerkers gaan ook meer expliciet met de veerkracht en aanwezige 

hulpbronnen van het cliëntsysteem aan de slag. 

Medewerkers geven aan dat de gezinnen zich door de gestructureerde manier van werken meer 

gehoord en erkend voelen. De gezinnen zelf benadrukken vooral dat de uitgebreide bevraging hen 

meer inzicht geeft in hoe zij als gezin zijn, wat hun krachten en moeilijkheden zijn. Zowel met 

gesprekken, non-verbale methodieken, als geformaliseerde testen zijn er zowel positieve als 

negatieve ervaringen. Meerdere gezinnen geven aan dat het participeren aan gezinsdiagnostische 

acties een belangrijke (vooral psychologische) investering voor hen betekende. 

131


Uit de gesprekken met de gezinnen komt bovendien op geen enkele manier naar voor dat de 

gezinnen gezinsdiagnostische acties als iets ervaren wat los staat van begeleiding: de bevraagde 

gezinnen lijken gezinsdiagnostische acties te kaderen onder iets wat hoort bij een 

hulpverleningstraject. Het is de manier waarop deze acties aangebracht worden en gekaderd 

worden in het geheel van de begeleiding (ingebed in een relatie van vertrouwen, gevolgd door 

feedback) die ook maakt dat ze deze acties ook als meerwaarde gaan zien. Het is het ‘volledige 

plaatje’ wat voor hen telt. 

2. Wat zijn de ervaren knelpunten en moeilijkheden op inhoudelijk en organisatorisch vlak? 

Hoewel reeds heel wat gerealiseerd werd, is de implementatie van de module gezinsdiagnostiek 

zeker geen eenzijdig positief verhaal. De context van onduidelijke/ (te) weinig geëxpliciteerde 

einddoelstellingen veroorzaakte heel wat weerstand op sectoraal niveau: kan gezinsdiagnostiek in de 

toekomst blijvend ingezet worden als ondersteuning voor de begeleiding (handelingsgerichte 

diagnostiek) of is het de bedoeling dat gezinsdiagnostiek een afzonderlijke, op zichzelfstaande 

module wordt, die mogelijk zelfs een functie vervult binnen de toegangspoort IJH (i.e. als 

typemodule). 

Door de combinatie van deze onduidelijkheden met financiële noden werd een klimaat gecreëerd 

waarin implementatie niet vanzelfsprekend is (zie Bijlage VI). Zowel op lokaal en bovenlokaal niveau 

werden en worden heel wat inspanningen gedaan om het draagvlak te verkrijgen of te vergroten. 

Toch bleven er nog heel wat knelpunten en moeilijkheden bestaan. In Hoofdstuk 5 gaven we een 

overzicht van deze knelpunten (op organisatorisch niveau: hoge werkdruk; organisatorische 

veranderingen samengaand met de implementatie van een innovatie; op niveau van het personeel: 

nood aan coaching en bijkomende vorming; het ideeëngoed van gezinsdiagnostiek warm houden bij 

basismedewerkers; op inhoudelijk niveau: het gebruik van gestandaardiseerde instrument; timing; 

gezinsdiagnostiek en integrale hulpverlening; op niveau van de gezinnen: duiden van 

gezinsdiagnostiek aan de gezinnen; subgroepen waar gezinsdiagnostiek minder voor de hand ligt; 

gezinsdiagnostiek binnen de mobiele werking). Gezien de reeds geleverde inspanningen dient er 

over gewaakt te worden dat deze knelpunten niet de aanleiding vormen voor stagnering en afbreuk 

doen aan het reeds opgebouwde draagvlak. Er zal vooral aandacht besteed moeten worden aan de 

verdere implementatie van het tweede deel van het gezinsdiagnostisch traject (opstellen 

diagnostisch scenario; gericht inzetten van meerdere diagnostische instrumenten – fase 2 zoals 

beschreven in het draaiboek). Vooral voor de uitbouw van deze tweede fase in het 

gezinsdiagnostisch proces wordt expliciet gevraagd naar bijkomende (externe) ondersteuning en 

vorming. Dit is niet verwonderlijk: deze tweede fase uit het draaiboek laat veel ruimte voor eigen 

invulling, terwijl net met betrekking tot het werken met gestandaardiseerd testmateriaal het minst 

expertise aanwezig is in de CIG. We kunnen dan ook spreken van een zekere complexiteit. Uit de 

literatuur blijkt net dat complexiteit in het nadeel speelt van een vlotte implementatie: richtlijnen 

die eenvoudig te begrijpen zijn, die gemakkelijk uitgeprobeerd kunnen worden en die geen 

specifieke bijkomende middelen vereisen, worden het gemakkelijkst geïmplementeerd (zie Francke 

et al., 2008). 

De complexiteit van de ontwikkelde module gezinsdiagnostiek vertaalt zich niet alleen in de nood 

naar bijkomende vorming. Er kan niet genoeg benadrukt worden dat er aan minstens een aantal 

minimale randvoorwaarden voldaan moet zijn om de implementatie van deze module mogelijk te


maken. Anderzijds moet men er zich ook bewust van zijn dat het utopie is om alle randfactoren te 

optimaliseren. Er zullen altijd knelpunten blijven. De keuze voor gezinsdiagnostiek in de CIG moet 

daarom weloverwogen en bewust gemaakt worden. Indien dit gebeurt, dan dient er bij de verdere 

implementatie over gewaakt te worden dat de bestaande knelpunten zo goed als mogelijk 

aangepakt worden. 

Verdere implementatie zal de CIG ongetwijfeld ook nog met nieuwe uitdagingen confronteren: 

wanneer gezinsdiagnostiek nog verder geïmplementeerd wordt en aan bekendheid wint, zullen er 

onvermijdelijk meer verwachtingen gecreëerd worden, zowel bij gezinnen in begeleiding als bij 

doorverwijzers. Het lijkt dan ook onontbeerlijk dat de sector van de CIG een eenduidige beslissing 

neemt over verdere implementatie en de implicaties hiervan (bijvoorbeeld: anticiperen op hoe men 

wil omgaan met vragen voor doorverwijzing die vrij exclusief focussen op diagnostiek). 

Hoe dan ook blijft inhoudelijk overleg noodzakelijk, zowel met het bovenlokaal niveau 

(administratie), als op directie –en stafniveau. Op directieniveau vermeldden we reeds de nood aan 

een uitdrukkelijke keuze voor gezinsdiagnostiek. Het opstellen van een gemeenschappelijk 

implementatieplan voor de hele sector kan toelaten om duidelijke doelstellingen te formuleren waar 

elk CIG zich kan achter scharen. Dit zal ook naar de basismedewerkers de nodige duidelijkheid 

bieden. Op basis van dergelijk plan kan een goede afstemming tussen de CIG gevrijwaard worden, 

zonder daarbij voorbij te gaan aan de eigenheid van ieder CIG. Voor wat betreft het stafniveau lijkt 

de bestaande supervisiegroep een basis te kunnen vormen. Sterke externe sturing op inhoudelijk 

vlak lijkt hier zeker nog nodig. Toch lijkt het ook belangrijk om hier iemand aan te duiden die 

beslissingsbevoegdheid heeft over eventuele aanpassingen en bijsturingen en die ook de 

verbindingsfunctie waarneemt tussen de stafleden en het directiecomité. 

3. Moet de module gezinsdiagnostiek bijgestuurd worden op basis van de ervaringen 

gedurende het implementatieproces? 

Hoewel geen fundamentele herwerking van de ontwikkelde module nodig blijkt, zijn er wel een 

aantal aandachtspunten. Een eerste aandachtspunt betreft de implementatie van gezinsdiagnostiek 

in de mobiele werking van de CIG. De ervaringen in de verschillende CIG lopen op dit vlak uiteen. 

Toch kan algemeen gesteld worden dat de intensiteit waarmee het gezinsdiagnostisch traject in een 

mobiele context doorlopen wordt een stuk lager ligt vergeleken met een residentiële context. 

Een tweede aandachtspunt betreft de hantering van de module gezinsdiagnostiek bij een aantal 

specifieke groepen (in de eerste plaats tienermoeders, maar ook mensen met een verstandelijke 

beperking en mensen met beperkte(re) taalvaardigheid) – in het bijzonder met betrekking tot de 

uitbouw van een diagnostisch scenario. 

Wat betreft tienermoeders werd in het verleden reeds de idee geopperd om zelf een instrument te 

ontwikkelen of te vertalen, doch dit was niet haalbaar binnen de context van het afgeronde project. 

Immers: bij een vertaling of ontwikkeling van een instrument dienen de psychometrische waarden 

van een instrument ook bewaakt en onderzocht te worden, waardoor er vaak sprake is van een 

intensieve procedure. Tijdens het implementatieproces werd nog eens duidelijk bevestigd dat er een 

reële nood is aan dergelijk instrument. In de internationale literatuur worden evenwel weinig 

bestaande (gestandaardiseerde) instrumenten beschreven voor tienermoeders. Een mogelijke optie 

133


is een vertaling van de “Resource Scale for Teenage Mothers” (Dunst, Leet, Vance & Cooper, 1986). 

Dit instrument, met goede psychometrische eigenschappen, is een aangepaste versie van de ‘Family 

Resource Scale’. Het beoogt de aanwezige hulpbronnen van tienermoeders in kaart te brengen, 

gaande van basisbehoeften tot het hebben van tijd en geld om te reizen of op vakantie te gaan. 

Wat betreft personen met een verstandelijke beperking en/ of een beperkte(re) taalvaardigheid 

bestaan er geen specifieke instrumenten. Daar is het belangrijk om voldoende sensitief te zijn voor 

diversiteit en vanuit dit bewustzijn het diagnostisch handelen in te plannen. 

Doelstelling 2 (Onderzoeksvragen 4 en 5) 

De tweede doelstelling (Geven en opvolgen van vorming, supervisie en intervisie m.b.t. 

gezinsdiagnostiek voor de medewerkers van de CIG, met een specifiek aanbod voor de medewerkers 

die een actieve rol hebben in de module gezinsdiagnostiek) werd vertaald naar twee 

onderzoeksvragen. 

4. Op welke manier werd de vorming en supervisie uitgebouwd? 

In een vorige projectfase (Soyez et al., 2009) werd een prototype voor een vormingspakket 

opgesteld. Het vormingspakket omvatte drie delen: een eerste deel betrof de algemene 

informatieverspreiding, een tweede deel omvatte het opleidingspakket en een derde deel was de 

uitbouw van een supervisiestructuur. 

Een uitgebreide bespreking en toelichting van het volledige vormingspakket is terug te vinden in 

Hoofdstuk 3. 

5. Hoe verliep de vorming? 

5.1 Hoe wordt de vorming geëvalueerd? 

De vormingsmodule werden geëvalueerd aan de hand van informatie uit participerende observaties, 

documentanalyse en evaluatiefiches. 

De vormingsmodule werd algemeen vrij positief beoordeeld. Niettegenstaande deze algemene 

tevredenheid, kan niet zonder meer voorbij worden gegaan aan een aantal moeilijkheden en 

knelpunten (zie 5.2). 

5.2 Wat waren knelpunten en moeilijkheden? 

Ook de verschillende knelpunten en moeilijkheden werden uitgebreid besproken in Hoofdstuk 3. 

In functie van algemene informatieverspreiding werd aanvankelijk gewerkt met een nieuwsbrief, 

maar in een later stadium werd overgeschakeld op een forum, wat duidelijk beter beantwoordde 

aan de behoeften. 

Een belangrijke bemerking aangaande het tweede deel van de vormingsmodule (opleidingspakket) 

betreft de inhoudelijke afstemming van de verschillende vormingsmomenten. De expliciete link naar 

gezinsdiagnostiek werd tijdens de vorming onvoldoende gelegd door de externe opleiders. Hoewel


alle vormingen afzonderlijk als positief geëvalueerd werden, miste deze tweede vormingsmodule 

mogelijk integratie. Een tweede opmerking betreft de selectiviteit van de inhoud van de 

vormingsmodule. De vormingen die nu aangeboden werden, reflecteren onvermijdelijk een selectie 

van inhouden die van belang zijn voor gezinsdiagnostiek binnen de context van de CIG. Hoewel de 

keuze van de vormingen overwogen gebeurde, kunnen bijkomende vormingen in de toekomst zeker 

een meerwaarde vormen. Daarbij is zeker nog nood aan vormingsinhouden die thuishoren onder 

‘verdiepingsmodule II’. Bij de uitbouw van de vorming werd voorondersteld dat er, minstens bij de 

verantwoordelijke voor gezinsdiagnostiek, een zekere basiskennis over diagnostisch handelen 

aanwezig zou zijn. Desondanks merkten we nog een zekere handelingsverlegenheid op; een aantal 

aanvullende coachings- of vormingsmomenten kan deze verlegenheid wegnemen. Het verdient 

daarbij de voorkeur in te zetten op interactieve training, die de deelnemers ruimte biedt om te 

oefenen, omdat dit het meest effectief is naar implementatie (zie Stals et al., 2008). De 

supervisiestructuur die uitgebouwd werd voor verantwoordelijken van gezinsdiagnostiek, biedt een 

goede context om dergelijke vormingsmomenten in de toekomst te organiseren. 

Tot slot stelden zich ook op praktisch-organisatorisch een aantal problemen: de lokatie was niet 

steeds in evenredigheid met de groepsgrootte en de bereikbaarheid vormde soms ook een 

probleem. 

Doelstelling 3 (onderzoeksvraag 6) 

De derde en laatste doelstelling tot slot betrof de aanpassing en (voorlopige) bijsturing van de 

procedures ‘opname’, ‘begeleiding’ en ‘afronding’ van de hulpverlening evenals het begeleidings- en 

behandelingsaanbod i.f.v. het gezinsdiagnostisch traject. Volgende onderzoeksvraag werd hieraan 

gekoppeld. 

6. Op welke manier kan de module gezinsdiagnostiek verankerd worden in het geheel van de 

CIG behandeling? 

6.1. Hoe verhoudt de module gezinsdiagnostiek zich tot de procedures ‘opname’, 

‘begeleiding’ en ‘afronding’? 

Het antwoord op deze onderzoeksvraag zit in principe vervat in het ontwikkelde draaiboek. Gezien 

de keuze van aanpak, m.n. een gefaseerde invoering waarbij een pilootproject handvaten aanbood 

voor implementatie in de overige CIG, is dit draaiboek sterk geënt op de werking van het 

pilootproject. Het zal echter pas mogelijk zijn een definitief sectoraal standpunt in te nemen over de 

verhouding tussen gezinsdiagnostiek en de overige modules op het ogenblik dat gezinsdiagnostiek 

ten volle geïmplementeerd is in alle CIG. Slechts indien de implementatie van gezinsdiagnostiek 

volledig gerealiseerd is, zal het mogelijk zijn ook definitieve uitspraken te doen over de aanpassing 

van de procedures opname, begeleiding en afronding. 

135


Hoe dan ook bestaat er geen discussie over de keuze voor (orthopedagogische) handelingsgerichte 

diagnostiek. We benadrukken nogmaals dat de CIG uitdrukkelijk wensen om geen diagnostische 

centra te worden: diagnostiek dient altijd ten dienste te staan van de (pedagogische) hulpverlening 

aan het betrokken cliëntsysteem. Een diagnostische actie wordt slechts weloverwogen ingezet, 

aansluitend bij de mogelijkheden en noden van het gezin. Uit de bevraging van medewerkers en 

gezinnen is eveneens gebleken dat dergelijk standpunt, rekening houdend met de huidige doelgroep 

die in de CIG in begeleiding zijn, de enige optie is. 

Discussiepunten 

Aansluitend bij voornoemde conclusies, willen we nog twee discussiepunten verder uitwerken. Een 

eerste punt betreft de afbakening van indicatoren; ten tweede besteden we aandacht aan de 

discussie aangaande gezinsdiagnostiek binnen de toeganspoort IJH. 

Indicatoren voor gezinsdiagnostiek 

Het ontwikkelen van een richtlijn of protocol – in dit geval een protocol voor gezinsdiagnostiek – kan 

nooit op zichzelf staan. Het moet gezien worden als een onderdeel van een kwaliteitscirkel, waarin 

ook implementatie en evaluatie een belangrijke rol hebben (Burgers & Grol 2006). Wat betreft de 

evaluatie verwezen we eerder in deze discussie reeds naar het belang van borging, waarvan het 

monitoren van de uitvoeren van de interventie één van de kernactiviteiten vormt. Dit impliceert 

volgende activiteiten (De Lange & Chênevert, 2010): (1) het opstellen van kwaliteitscriteria en het 

operationaliseren hiervan in indicatoren; (2) het benutten van kwantitatief en kwalitatief onderzoek 

voor het meten van een programmagetrouwe uitvoering op basis van de vastgestelde indicatoren; 

(3) het benutten van deze gegevens voor het verbeteren van de uitvoering. 

Vrij snel na de start van het implementatieproject rees reeds de vraag naar kwaliteitscriteria/ 

indicatoren voor gezinsdiagnostiek. 

“De CIG vragen naar de wijze van inspectie met betrekking tot gezinsdiagnostiek. Hoe zal 

moeten aangetoond worden dat men aan gezinsdiagnostiek doet?” (verslag overleg 

administratie –CIG, 14 juli 2009) 

In aansluiting hiermee werd vanuit de administratie de vraag gesteld aan de onderzoeksploeg om in 

het kader van dit eindrapport reeds een aantal indicatoren te formuleren, om aan te geven wanneer 

van gezinsdiagnostiek binnen de CIG sprake is. Dergelijke indicatoren zijn zeker waardevol. Zo wijzen 

Leentjes en Burgers (2004) er op dat de implementatie doorgaans verbetert wanneer richtlijnen 

gepaard gaan met een set van kwaliteitsindicatoren, waarmee men het gebruik van de richtlijn in de 

praktijk kan meten. Anderzijds zorgt de expliciete keuze voor een handelingsgerichte diagnostiek 

ervoor dat er sprake is van een zeer sterke verankering tussen diagnostiek en begeleiding. Dit 

bemoeilijkt het vastleggen van specifieke indicatoren. Hoe dan ook moeten we ons ervan bewust 

zijn dat het gebruik van diagnostisch materiaal/ het inplannen van gezinsdiagnostische acties in de 

CIG niet zomaar resulteert in gezinsdiagnostisch handelen. Een aantal aandachtspunten verdienen 

hoe dan ook overweging.


Ten eerste lijkt het gezien de diversiteit en kwetsbaarheid van de doelgroep in de praktijk noch 

haalbaar, noch wenselijk om bij het doorlopen van de module een strikte en onveranderlijke 

testbatterij vast te leggen. Het inzetten van gestandaardiseerde instrumenten is niet voor alle 

gezinnen een optie en dient weloverwogen te gebeuren. Dit betekent evenwel niet dat 

gezinsdiagnostiek niet haalbaar zou zijn. Afhankelijk van de hulpvraag en de mogelijkheden van de 

gezinnen kunnen verschillende methoden, met eventueel een aangepaste timing, ingezet worden. 

Ten tweede heerst op dit moment ook in het algemeen nog enige onduidelijkheid over een haalbare 

timing om de module te doorlopen. De praktijk zal op dit vlak moeten uitwijzen wat mogelijk is. Hoe 

dan ook hebben de CIG zich bereid verklaard zich te engageren een basisprotocol neer te schrijven in 

het kwaliteitshandboek. Het reeds ontwikkelde handboek kan hier als basis gebruikt worden. Voor 

wat betreft de fase van de krachten-klachtenanalyse kan dit protocol vrij vlot tot stand komen; voor 

wat betreft de tweede fase is dit complexer, gezien hier ook nog erg weinig ervaring werd opgedaan. 

Een mogelijke kwaliteitsindicator is het feit dat het verloop van het gezinsdiagnostisch proces 

bewaakt dient te worden door één enkele persoon (een ‘gezinsdiagnosticus’), die over de nodige 

expertise beschikt. In de loop van het implementatieproces werd reeds in elk CIG een 

verantwoordelijke voor gezinsdiagnostiek aangesteld. Hierbij rezen af en toe vragen over de 

profielomschrijving voor deze functie. Op basis van de ervaringen uit het implementatie-onderzoek 

doen we hieronder een voorstel voor een mogelijke profielomschrijving (zie tabel 7.2). Uiteraard is 

het mogelijk dat deze gezinsdiagnosticus een meer uitgebreid takenpakket krijgt en bijvoorbeeld ook 

nog een aantal andere (begeleidings)taken op zich neemt. 

Tabel 7.2 

Mogelijk profiel voor een ‘gezinsdiagnosticus’ binnen de CIG 

Takenpakket 

• Het verrichten en aansturen van handelingsgerichte diagnostische werkzaamheden (dit gebeurt op basis van 

verschillende diverse onderzoeks- en observatiemethodieken) 

• Het opstellen van een klachten-krachtenanalyse van de gezinnen in begeleiding; leiden van teamoverleg in 

functie van het opstellen van dergelijke analyse 

• Het rapporteren en bespreken van de bevindingen met begeleiders en/ of met de gezinnen; het opstellen van 

een diagnostisch eindverslag 

• Het adviseren (onder andere o.b.v. diagnostisch onderzoek en testresultaten) van ouders/ gezinnen en collega’s 

met betrekking tot (problemen in) de behandeling en begeleiding; 

• Het aansturen, ondersteunen en evalueren van handelingsplannen; 

• Deskundigheidsbevordering en informeren van teamleden aangaande gezinsdiagnostische activiteiten en 

methoden 

Vereisten 

• Academische opleiding (orthopedagogiek of (ontwikkelings)psychologie) 

Het formuleren van kwaliteitsindicatoren moet in de eerste plaats focussen op procesmatige 

aspecten. Toch kan er ook overwogen worden om een aantal output-indicatoren te formuleren. Een 

mogelijke optie om de output van gezinsdiagnostiek in kaart te brengen is het gebruik van codes 

zoals aangegeven in een classificatiesysteem. Deze codes kunnen dan gebruikt worden als basis om 

de problematiek van de gezinnen in begeleiding te registreren. Het gebruik van een eenduidig 

137


classificatie- en registratiesysteem is vooral nuttig bij het evaluerenvan het doorlopen traject 

gezinsdiagnostiek. In die zin is het belangrijk te onderstrepen dat het gebruik ervan eerder een 

hulpmiddel is, maar geen kwaliteitsindicator op zich. 

Bestaande classificatiesystemen, zoals de DSM en de ICD, zijn zeer individugericht en bieden weinig 

ruimte gezins- en omgevingsfactoren te classificeren. Om hieraan tegemoet te komen werd in 

Nederland het CAP-J ontwikkeld (Konijn et al., 2009). CAP-J is de afkorting van “systeem voor 

classificatie van de aard van de problematiek van cliënten in de jeugdzorg” en het geeft definities 

van problemen waarmee cliënten zich bij de jeugdzorg aanmelden en waarvoor zij begeleiding en 

behandeling ontvangen. Het doel van het CAP-J is het geven van heldere beschrijvingen en 

kenmerken van klachten en problemen van kinderen/ jongeren en hun ouders voor hulpverleners en 

onderzoeker. In Tabel 7.1 worden de hoofdgroepen op As D (Gezin en opvoeding) uit het CAP-J 

opgelijst en geven we ook enkele voorbeelden van subgroepen binnen elk van de groepen. 

Tabel 7.1 

Hoofdgroepen en voorbeelden subgroepen op AS-D (Gezin en opvoeding) van de CAP-J (versie 2.0; www.nji.be) 

Hoofdgroepen Subgroepen (voorbeelden) 

D100 Ontoereikende kwaliteiten van de opvoeding 

D101 Ontoereikende opvoedingsvaardigheden 

D104 Onenigheid tussen ouders over opvoedingsaanpak 

D200 Problemen in de ouder-kindrelatie D201 Gebrek aan warmte in ouder-kindrelatie 

D204 Vijandigheid tegen of zondebok maken van jeugdige 

door de ouder 

D206.x Aan hechting gerelateerde stoornis 

D300 Verwaarlozing, lichamelijke/psychische 

mishandeling,incest, seksueel misbruik van de jeugdige in 

het gezin 

D301 Jeugdige slachtoffer verwaarlozing 

D302 Jeugdige slachtoffer mishandeling 

D303 Jeugdige slachtoffer seksueel misbruik 

D400 Instabiele opvoedingssituatie D402 Problemen met omgangsregeling 

D405 Problematische relatie tussen ouders 

D500 Problemen van ouder 

D501 Negatieve jeugdervaring/traumatische ervaring ouder 

D505 Gezondheidsproblemen of handicap/invaliditeit ouder 

D510 Psychische/psychiatrische problematiek ouder 

D600 Problemen van ander gezinslid D603 Gebruik van middelen/verslaving ander gezinslid 

D604 Psychische/psychiatrische problematiek ander 

gezinslid 

D700 Problemen in het sociaal netwerk gezin D701 Problemen in de familierelaties (niet het gezin) 

D702 Gebrekkig sociaal netwerk gezin 

D800 Problemen in omstandigheden gezin D802 Financiële problemen 

D803 Problemen met hulpverleners of (vertegenwoordigers 

van) instanties 

Specifiek met betrekking tot de module gezinsdiagnostiek in de CIG zou deze As D interessante 

aanknopingspunten kunnen bieden. Belangrijk is evenwel rekening te houden met het feit dat het 

CAP-J een systeem is dat nog in ontwikkeling is en waarrond zeker nog aanvullend onderzoek nodig 

is (Konijn et al., 2009).


Een typemodule gezinsdiagnostiek binnen de toegangspoort IJH? 

Zoals reeds herhaaldelijk aangegeven bestaat er erg veel onduidelijkheid over de link van de module 

gezinsdiagnostiek met integrale jeugdhulp (IJH). Het feit dat er nog steeds geen beslissing genomen 

werd op hoger niveau aangaande de werking van toegangspoort, is hier niet vreemd aan. 

Van bij aanvang van het project gezinsdiagnostiek werd ook de mogelijkheid geopperd om het 

aanleveren van gezinsdiagnostiek binnen de intersectorale toegangspoort IJH te overwegen. Mede 

daarom werden de uitgangspunten geformuleerd door de werkgroep IJH (Centrale commissie IJH, 

2004) inzake diagnostiek ook reeds van bij het begin van het project in rekening gebracht. Zoals 

bekend is het de bedoeling van de intersectorale toegangspoort IJH om de toegang te regelen tot 

alle niet-rechtstreeks toegankelijke hulpverlening volgens duidelijk afgesproken procedures en 

kwaliteitseisen. Hierbij worden indicatiestelling en toewijzing uit elkaar gehaald. De indicatiestelling 

bepaalt op basis van een diagnose welk soort hulp de cliënt nodig heeft. De toewijzing zoekt het 

juiste hulpaanbod binnen het aanbod van de verschillende sectoren die deel uitmaken van IJH. Door 

de scheiding van indicatiestelling en toewijzing moeten mensen die de indicatiestelling opstellen zich 

niet bekommeren om de vraag of hun voorstel ook uitvoerbaar is. De visie die aan de basis ligt van 

de hier voorgestelde module (gezins)diagnostiek gaat er van uit dat de dialooggestuurde en 

handelingsgerichte begeleiding en behandeling onlosmakelijk verbonden zijn met het diagnostisch 

proces. In de Conceptnota Gezinsdiagnostiek opgesteld door de CIG (2007) wordt evenwel de optie 

open gehouden om diagnostiek aan te leveren aan de toegangspoort: “de gezinsdiagnose-module 

wordt aangeboden in functie van een goede indicatiestelling en richt zich aldus naar die diensten die 

met deze taak worden belast” (CIG, 2007, p. 4). Gezien de toegangspoort op het ogenblik van de 

ontwikkeling van de module gezinsdiagnostiek nog niet operationeel was, zal in de toekomst grondig 

nagedacht moeten worden hoe dit concreet zal gebeuren, met respect voor de gekozen basisvisie 

voor gezinsdiagnostiek. Het dient benadrukt te worden dat de nu ontwikkelde en geïmplementeerde 

module gezinsdiagnostiek geenszins beschouwd kan worden als een typemodule binnen IJH. In de 

loop van het implementatieproces werd wel reeds een denkoefening uitgevoerd over deze 

typemodule (zie eindverslag CIG Ten Anker). 

Beperkingen van dit onderzoek en aanbevelingen voor verder 

onderzoek 

In dit onderzoek hebben we gepoogd een gedetailleerd overzicht te schetsen van het 

implementatieproces dat plaats vond in vijf verschillende CIG. Afsluitend aan elk hoofdstuk werden 

reeds methodologische beperkingen van de verschillende deelstudies besproken. Toch willen we 

hier nog kort stilstaan bij een aantal bijkomende elementen. 

Het onderzoek werd opgevat als een actie-onderzoek. De keuze voor deze methodologische aanpak 

heeft zowel voor –als nadelen, die een kritische bedenking vragen over, onder andere de positie en 

rol van de onderzoeker. De uiteindelijke toetssteen van actie-onderzoek ligt in de praktische 

bruikbaarheid van de gegenereerde kennis. Actieonderzoek is immers niet verklaringsgericht maar 

focust op het formuleren van beslissings-, veranderings- en/ of handelingsgerichte kennis. 

Handelingsgerichte kennis levert een bijdrage aan het praktisch handelen van mensen. 

139


Om tot dergelijke kennis te komen, is de onderzoeker een prominente actor in de 

onderzoekscontext. Dit betekent dat hij in relatie staat met andere actoren. Hieruit kunnen 

meerdere dilemma’s voortvloeien: is de onderzoeker medestander (‘steunfiguur’) of tegenstander 

(‘controle-orgaan’) in het implementatieproces, er van uitgaande dat een ‘neutrale’ positie geen 

realiteit is? Aansluitend dient de vraag gesteld te worden naar wat als ‘wetenschappelijke 

ondersteuning’ van deze onderzoeker kan begrepen worden. Gaat het hierbij om sturing, dan wel 

om coaching van de personeelsleden? Dit verschil is in dit onderzoek uitdrukkelijk op het voorplan 

gekomen met betrekking tot de taakverdeling tussen onderzoeksmedewerkster en 

projectcoördinator. Ons inziens dient de taak van een onderzoeksmedewerker zich bij voorkeur te 

beperken tot coachen en adviseren. 

Afhankelijk van de verdere implementatie zullen zich ook bijkomende mogelijkheden aanbieden 

voor verder onderzoek. Zo werden binnen dit onderzoek nog maar een beperkt aantal actoren 

bevraagd (m.n. gezinnen en medewerkers). Op termijn kan het interessant zijn om ook 

doorverwijzers en andere organisaties waarmee samengewerkt wordt in functie van 

gezinsdiagnostiek te bevragen. Gezien de meeste gezinnen die in een CIG terechtkomen vaak af te 

rekenen hebben met complexe en langdurige problemen, kan het ook interessant zijn om langdurig 

propectief onderzoek uit te bouwen vanuit de CIG. Zo biedt, onder andere, de diagnostiek die 

gebeurt inzake hechting (EAS) en ouder-kindrelaties een aantal mogelijkheden om latere 

ontwikkelingen bij kinderen te onderzoeken. 

Ook een effectstudie behoort tot de mogelijkheden. Gezien de sterke verwevenheid van diagnostiek 

en behandeling zal een effectiviteitsstudie van de module gezinsdiagnostiek niet eenvoudig zijn. 

Dergelijke studie is bovendien pas zinvol indien de implementatie voltooid is. 

Aanbevelingen voor de praktijk 

Op basis van het onderzoek en voornoemde discussie kunnen enkele concrete aanbevelingen 

geformuleerd worden naar de praktijk. We maken een onderverdeling op drie verschillende niveaus: 

het niveau van het beleid, het niveau van de sector van de CIG en het niveau van de individuele CIG. 

Op niveau van het beleid 

1.1 Schep duidelijkheid over de verwachtingen en einddoelstelling, aansluitend bij de huidige 

stand van zaken, bijvoorbeeld middels een expertmeeting. Dergelijke meeting moet 

toelaten een weloverwogen keuze te maken en diverse overwegingen hierin mee te nemen. 

De expertgroep dient bij voorkeur te bestaan uit praktijkmedewerkers, directies, 

onderzoekers en beleidsmakers. Overwegingen betreffen onder andere het feit dat reeds 

een principiële keuze gemaakt werd voor gezinsdiagnostiek in de CIG (cfr. overleg CIGadministratie, 

14 juli 2009) en de (blijvende) boodschap vanuit de CIG dat het 

implementeren van de volledige ontwikkelde module binnen de huidige werkcontext niet 

haalbaar is omwille van financiële tekorten. 

1.2 Bepaal duidelijke standaarden en indicatoren met betrekking tot de minimum 

verwachtingen gekoppeld aan een module gezinsdiagnostiek in de CIG nadat een volledige


implementatie in alle CIG gerealiseerd werd. Bepaal in overleg met de CIG een termijn 

waarin dit tot stand kan komen. 

Op niveau van de sector 

2.1 Dring er bij de administratie op aan dat de actieve (o.a. financiële) ondersteuning en 

opvolging van gezinsdiagnostiek verder gezet moet worden, gezien de principiële keuze die 

gemaakt werd. 

2.2 Maak een duidelijke/ definitieve sectorale keuze, bij voorkeur op basis van een 

expertmeeting (zie hierboven), over het verder inzetten en verankeren van 

gezinsdiagnostiek binnen de werking van de CIG: wat is het einddoel dat de sector zichzelf 

oplegt? 

Het werken zonder einddoel belemmert implementatie in zeer sterke mate. Ervaringen in 

CIG Ten Anker maken duidelijk dat een expliciete keuze toelaat om de focus te (ver)leggen 

op inhoud. 

2.3 Stel een gemeenschappelijk implementatieplan op. Waar wil de sector naar toe met 

gezinsdiagnostiek en hoe zal dit verder gerealiseerd worden? Maak hierbij gebruik van de 

reeds ontwikkelde documenten (zoals bijvoorbeeld de draaiboeken uit verschillende centra). 

Dit gemeenschappelijk implementatieplan moet zich in de eerste plaats richten op 

2.4 Duid een ‘methodiekcoach’ aan (zie de Lange & Chênevert, 2009) die waakt over de 

gemeenschappelijke essentiële onderdelen van de methodiek, maar die ook 

beslissingsbevoegdheid heeft over de eventueel verdere ontwikkeling van de module en 

hier rechtstreeks over in dialoog kan gaan met de directies 

Het takenpakket van een methodiekcoach kan veel ruimer zijn dan de twee hierboven 

vernoemde aspecten (cfr. oorspronkelijk takenpakket van de projectcoördinator), maar 

hiervoor moet dan voldoende tijd, ruimte en middelen gecreëerd worden. Bij voorkeur is de 

methodiekcoach iemand die de CIG van binnenuit kent, maar die anderzijds ook voldoende 

achtergrond heeft inzake (gezins)diagnostiek. 

2.5 Anticipeer op evaluatie: ontwikkel een gemeenschappelijk registratiesysteem voor 

gezinsdiagnostische trajecten (al dan niet in combinatie met een registratiesysteem voor 

begeleidingsaspecten in het algemeen) en voorzie duidelijke indicatoren voor evaluatie. Het 

monitoren van resultaten en het benutten daarvan, bevorderen duurzame verandering (van 

Yperen & Veerman, 2008). 

2.6 Behoud de sterk-gewaardeerde uitwisseling tussen de stafmedewerkers van de CIG binnen 

de intervisiestructuur. Stimuleer informele contacten tussen de CIG. 

2.7 Ontwikkel een visie met betrekking tot profilering van de CIG in het algemeen en 

gezinsdiagnostiek in de CIG in het bijzonder. Duidelijke profilering voorkomt het ontstaan 

141


van verkeerde verwachtingen bij doorverwijzers. Kom ten gepaste tijde naar buiten en zorg 

voor bekendheid van de werking. 

2.8 Durf nadenken over de eigen grenzen van de begeleiding in een CIG en geef deze grenzen 

ook aan. Door explicieter en gerichter te gaan bevragen, moet men ook anticiperen op 

hetgeen hierdoor aan de oppervlakte komt. Gezinsdiagnostiek kan een aantal problemen 

aan het licht brengen die niet opgevangen kunnen worden binnen het CIG zelf en/ of 

waarvoor dus externe ondersteuning of zelfs (tijdelijke of permanente) doorverwijzing 

noodzakelijk is. Formuleer, in aansluiting bij de aanwezig expertise per centrum, welke 

problematieken niet of moeilijk aangepakt kunnen worden in elk CIG en hou hierbij rekening 

bij de intake. 

2.9 Blijf opvolgen wat knelpunten zijn en voor welke subgroepen er onvoldoende een verhaal 

kan worden opgebouwd op basis van het vooropgestelde model voor gezinsdiagnostiek. 

2.10 Koester wat reeds bereikt werd! Consolideer succesvolle werkvormen / methoden 

van aanpak / implementatiestrategieën. Zorg voor expliciete feedback en 

informatieverstrekking op alle niveaus, ten aanzien van de betrokken actoren (gezinnen, 

doorverwijzers, samenwerkende instanties), de administratie en de ruimere samenleving. 

2.11 Geef implementatie de tijd om zich volledig te ontplooien. Verwacht niet dat alles 

onmiddellijk goed loopt. Veranderingsprocessen vragen moed en tijd. 

Op het niveau van de individuele CIG 

3.1 Neem een duidelijke stelling in ten aanzien van het gemeenschappelijk implementatieplan. 

De keuze om hierbij aan te sluiten impliceert een engagement om te investeren in 


3.2 Formuleer specifieke aanvullende elementen in aansluiting bij dit gemeenschappelijk 

implementatieplan. 

3.3 Creëer een duidelijk draagvlak voor de medewerkers. Laat gezinsdiagnostiek niet over aan 

één enkele medewerker (‘gezinsdiagnosticus’) maar voorzie voldoende (blijvend) 

implementatie-overleg. Ruimte en tijd voor uitwisseling is een erg belangrijke strategie 

(Mikolajczak et al., 2009). Zorg voor gedeelde verantwoordelijkheid. 

3.4 Zorg voor (toenemende) expertise in huis. Ondersteun en stimuleer de aanwezige 

medewerkers in het volgen van (bijkomende) bijscholing aansluitend bij gezinsdiagnostiek 

(indien nodig). 

Werf – indien dit noodzakelijk blijkt en indien hiervoor financiële ruimte is personeel aan 

met ervaring op vlak van (gezins)diagnostiek. Peil, bij eventueel toekomstige aanwervingen, 

naar aanwezige expertise aangaande diagnostiek.


3.5 Ga consequent verder met de uitbouw van gezinsdiagnostiek volgens de gekozen weg. 

Reflecteer regelmatig over de gekozen implementatiestrategieën. Stuur indien nodig bij op 

basis van de sectorale beslissingen. 

3.6 Investeer/ blijf investeren in samenwerkingsverbanden, specifiek aangaande 

gezinsdiagnostiek. Voorzie in contacten met organisaties en/ of personen die individuele 

diagnostiek kunnen opnemen (indien dit geïndiceerd is) of die bereid zijn samen te werken 

bij de begeleiding/ behandeling wanneer op basis van gezinsdiagnostiek problemen aan het 

licht komen die binnen het CIG zelf niet opgevangen kunnen worden. Informeer deze 

voorzieningen over het bestaan en de inhoud van de module gezinsdiagnostiek. 

3.7 Voorzie in voldoende borgingsvoorwaarden om de verwezenlijkingen te behouden 

(bijvoorbeeld: structurele ruimte voorzien voor de bespreking van gezinsdiagnostiek op 

reguliere overlegmomenten; uitbouwen van voldoende feedbackmechanismen over de gang 

van zaken; reflectie stimuleren over de integriteit van de module gezinsdiagnostiek en 

eventuele verbeterpunten (zie bvb. de bouwstenmethode van Vogelvang & Vermeiden 

(2008)). 

143

Referenties 

Aarse, H.R. (2003). De betekenis van clienttevredenheid als indicator voor kwaliteit van zorg; 

hoofdstuk 2: Cliëntkenmerken als voorspellers van tevredenheid in de verslavingszorg en de GGZ. 

Universiteit Amsterdam, Faculteit Geneeskunde. Niet-gepubliceerde doctoraatsthesis. [Electronische 

versie - http://dare.uva.nl/document/67927] 

Achenbach, T.M. en Rescorla, L.A. (2007). Multicultural understanding of child and adolescent 

psychopathology: Implications for mental health assessment. New York: Guilford Press. 

Baarda, D.B.; de Goede M.P.M. & Teunissen J. (2005). Basisboek kwalitatief onderzoek; Groningen: 

Stenfert Kroese. 

Baart, A. (2008). Kwetsbaar, maar niet alleen kwetsbaar. Wijk bij Duurstede: Stichting Presentie. 

[Elektronische versie - Tweede digitale uitgave: http://www.presentie.nl]. 

Baartman, H.E.M. (1991). Transgenerationele aspecten van kindermishandeling. In: P.B. Defares en 

J.D. van der Ploeg (Red.). Agressie: determinanten, signalering en interventie. Assen: van Gorcum. 

Baartman, H. (Red) (2001). Praktisch-pedagogische thuishulp in bewerkelijke gezinnen. Houten: 

Bohn Stafleu Van Loghum. 

Baartman, H. (2006). Zorg voor veiligheid van kinderen en de menselijke factor, Ouderschap & 

Ouderbegeleiding, 9, 249-257. 

Baartman, H.; Van der Ley, A. en Stolk, J. (2001). Het perspectief van de orthopedagoog. Houten: 


Beenker, L.G.M. en Bijl, B. (2003). Van invoering naar uitvoering. Een eerste evaluatie van de 

implementatie van het competentiemodel in vier justitiële jeugdintrichten. Duivendrecht: PI 

Research. 

Bekkema, N.; de Veer, A.J.E. en Francke, A.L. (2010). Verantwoord richtlijngebruik door begeleiders 

in de Gehandicaptenzorg. Utrecht: NIVEL. [Elektronische versie: www.nivel.nl] 

Belsky, J. (1984). The determinants of parenting: A process model. Child Development; 55(1), 83-96. 

Besluit van de Vlaamse Regering van 24 juli 1997 tot regeling van de erkenning en subsidiëring van 

de centra voor integrale gezinszorg, B.S. ,27.XI., 1997. 

Biringen, Z.; Robinson, J.; en Emde, R. (1998). Emotional Availability (EA) Scales, 3rd Edition. Niet 

gepubliceerde handleiding. www.emotionalavailability.com 

Boog, B. (2002). Handelingsonderzoek: een update. Sociale Interventie, 11(4), 27–40.


Bronfenbrenner, U. en Evans, G.W. (2000). Developmental Science in the 21st Century: Emerging 

Questions, Theoretical Models, Research Designs and Empirical Findings. Social Development; 9(1), 

115-125. 

Bruinsma W. & Konijn C. (2008). Antwoord op veelgestelde vragen: inzicht in effectiviteit verbetert 

de jeugdzorg. Jeugd en co kennis: voor professionals in de jeugdsector; 2, 17-23 

Celestin-Westreich, S. en Celestin, L.-P. (2010). Kind-, opvoedings- en gezinsdiagnostiek in FACE© 

perspectief. Acco: Leuven/Den Haag. 

Celestin-Westreich, S. en Celestin, L.-P. (2010). Observeren en rapporteren. Amsterdam: Pearson 

Education Benelux. 

Centra Integrale Gezinszorg (2007). Conceptnota Gezinsdiagnostiek Centra Integrale Gezinszorg. 

Niet-gepubliceerd document. 

Centrale Commissie Integrale Jeugdhulp (2004). Eindadviezen werkgroep toegangspoort. In: 

Eindrapport Centrale Commissie Integrale Jeugdhulp. Brussel. [Electronische versie 

http://www.wvg.vlaanderen.be/jeugdhulp/05_publicaties/eindrapport_cc/06-tp.pdf]; 25-40. 

De Bruyn, E.E.J., Ruijssenaars, A.J.J.M., Pameijer, N.K., en Van Aarle, E.J.M. (2003). De diagnostische 

cyclus, een praktijkleer. Leuven/Leusden: Acco. 

De Fever, F., Hellinckx, W., en Grietens, H. (Red.) (2001). Handboek jeugdhulpverlening. Een 

orthopedagogisch perspectief. Leuven/Leusden: Acco. 

De Lange, M.I. en Chênevert, C. (2009). Borgen van interventies: onderhouden en monitoren van de 

uitvoering. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut (NJi). 

De Medts, L., Vliegen, N., De Belie, E., Vandevelde, S., Van Dam, C., & Van Hove, G. (2008). Preventie 

van gedragsproblemen bij jonge kinderen met een verstandelijke beperking. Leertraject 

ondersteunen van “emotionele beschikbaarheid” tussen ouders en hun kind. Gent: Hogeschool Gent. 

Dekker, T. en Biemans, H. (1994). Videohometraining in gezinnen (Druk 1). Houten: Bohn Stafleu van 

Loghum. 

Dunst, C.J.; Leet, H.E.; Vance, S.D.; Cooper, C.S. (1986). Resource Scale for Teenage Mothers. 

Asheville: Winterberry Press. 

Eijgenraam, K. en van der Steege, M., (2005). Een samenhangend instrumentarium voor het bureau 

jeugdzorg. Eindrapport project ‘Ontwikkeling Samenhangend Instrumentarium’ (OSI). Utrecht: 

Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW). [Elektronische versie: 

http://www.nij.nl/eCache/DEF/42/936.html]. 

Fleuren, M.A.H., Wiefferink, C.H. & Paulussen, T.G.W.M. (2002). Belemmerende en bevorderende 

factoren bij de implementatie van zorgvernieuwingen in organisaties. Leiden, TNO Preventie en 

Gezondheid.

Referenties 

Francke, A.L.; Smit, M.C.; de Veer, A.J.E. en Mistiaen, P. (2008). Factors influencing the 

implementation of clinical guidelines for health care professionals: A systematic meta-review. BMC 

Medical Informatics and Decision Making, 8:38; http://www.biomedcentral.com/1472-6947/8/38. 

Ghesquière, P. (1993). Multi-problem gezinnen: Problematische hulpverleningssituaties in 

perspectief. Leuven-Apeldoorn: Garant. 

Greenhalgh, T.; Robert, G.; Macfarlane, F.; Bate, P. en Kyriakidou, O. (2004). Diffusion of Innovations 

in Service Organizations: Systematic Review and Recommendations. Milbank Quarterly, 82 (4), 581- 

629. 

Grol, R.T.P.M. en Wensing, M.J.P. (2006). Implementatie: Effectieve verandering in de patiëntenzorg. 

Maarsen: Elsevier Gezondheidszorg. 

Grol, R.T.P.M.; Wensing, M.J.P.; Laurant, M. en Harmsen, M. (2003). Implementatie van kennis in de 

praktijk: het Richtlijnen Implementatieprogramma. Nijmegen: Centre for Quality of Care Research 

(WOK)/ UMC St Radboud. 

Hellinckx, W. (1996). Gezinsgerichte pedagogische hulpverlening. Onuitgegeven cursus. Katholieke 

Universiteit Leuven; Dienst voor Orthopedagogiek. 

Hellinckx, W.; Grietens, H. en Geeraert, L. (2002). Hulp bij opvoedingsvragen. Leuven: Acco, 2002. 

Hillewaere, B. en Le Fevere de ten Hove, M. (2006). Narratieve en toepassingsgerichte toepassingen 

bij genogrammen. Samen hoopvolle perspectieven creëren. Systeemtherapie; 18(2), 69-87. 

Konijn, C.; Bruinsma, W.; Lekkerkerker, L.; de Wilde, E.J.; Eijgenraam, K. (2009). Ontwikkeling van en 

onderzoek naar het Classificatiesysteem Aard Problematiek Jeugdzorg (CAP-J) Eindrapport. Utrecht: 

Nederlands Jeugdinstituut (NJi). 

Leentjens, A.F.G. & Burgers, J.F. (2008). Welke factoren zijn belangrijk bij succesvolle implementatie 

van richtlijnen? Tijdschrift voor psychiatrie 2008/6; Themanummer Evidence-Based Psychiatrie, 329- 

335. 

Migchelbrink, F. (2007). Actieonderzoek voor professionals in zorg en welzijn. Amsterdam: Uitgeverij 

SWP. 

Mikolajczak, J., Stals, K., Fleuren, M.A.H., de Wilde, E.J. en Paulussen, T.G.W.M. (2009). 

Kennissynthese van condities voor effectieve invoering van jeugdinterventies. Leiden: TNO rapport 

Kwaliteit van Leven. 

Pameijer, N. en Van Beukering, T. (2004). Handelingsgerichte diagnostiek: Een praktijkmodel voor 

diagnostiek en advisering bij onderwijsproblemen. (Druk 2), Leuven/Voorburg: Acco. 

Prins, P. en Pameijer, N. (2000). Protocollen in de jeugdzorg, richtlijnen voor diagnostiek, 

indicatiestelling en interventie. Lisse: Swets en Zeitlinger. 

147


Schittekatte, M., Bos, A., Spruyt, K., Germeijs,V., en Stinissen, H. (2003). Rondvraag naar het 

diagnostisch instrumentarium en de noden in Vlaanderen. Tijdschrift voor orthopedagogiek, 

kinderpsychiatrie en klinische kinderpsychologie, 28, 50-62. 

Soyez, V.; Smet, D. en Broekaert, E. (2009). Wetenschappelijke ondersteuning bij de uitbouw van een 

typemodule gezinsdiagnostiek in de Centra Integrale Gezinszorg: Aanvullende diensten. Gent: 

Universiteit Gent. 

Soyez, V.; Tuerlinckx, J.; Baudoncq, B.; Verstichele, M. en Broekaert, E. (2010). Een module 

gezinsdiagnostiek voor de Centra Integrale Gezinszorg: Een verhaal over eigenheid en vernieuwing. 

Handboek Integrale Jeugdhulp; Afl. 6, Vraaggerichtheid - onderzoek; 233-254. 

Stals, K. , Yperen, T. van, Reith, W. & Stams, G.J. (2008). Effectieve en duurzame implementatie in de 

jeugdzorg. Een literatuurrapportage over belemmerende en bevorderende factoren op de 

implementatie van interventies in de jeugdzorg. Utrecht: Universiteit Utrecht 

Stals, K.; Van Yperen, T.; Reith, W. en Stams G.J. (2009). Jeugdzorg kan nog veel leren over 

implementeren. Gebruik van kennis over implementatie vergroot de kans op succes. Jeugd en Co, 

(4), 19-28. 

Tabibian, N. (2006). Effectiviteit van interventies voor probleemgezinnen. Utrecht: Verwey-Jonckers 

Instituut. [Elektronische versie: www.verwey-jonker.nl]. 

Vandenabeele, J., Wildemeersch, D. (1997). Sociaal leren met het oog op maatschappelijke 

verantwoording. Het debat over landbouw, milieu en natuur. Pedagogisch tijdschrift, 22 (1/2), 5-22. 

Vandenberghe, J. (2008). Grenzen aan evidence-b(i)ased psychiatrie? Tijdschrift voor Psychiatrie, 

50(6), 377-385. 

Van den Braak, J, en Konijn, C. (2006). Werken aan effectiviteit. Globale doorlichting van drie 

werksoorten van SPIRIT te Amsterdam. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut (NJi). 

Van der Steege, M. (2010). Multiprobleemgezinnen. In: Kinderen en Adolescenten: Problemen en 

Risicosituaties; deel 6: Gezin. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, Hoofdstuk 18, 318-337. 

Vanderplasschen,W. en Schittekatte, M. (2008). Orthopedagogische diagnostiek, handelingsplanning 

en methoden. Gent: Academia Press. 

Van Duin, D. en van de Glind, G. (2004). Handleiding implementatie bij het protocol ADHD bij 

verslaving. Utrecht: Trimbos-instituut. 

Van Everdingen J.J.E., Burgers J.S., Assendelft W.J.J., Swinkels J.A. , van Barneveld T.A. en Klundert 

J.L.M. (Editors) (2004). Evidence-based richtlijnontwikkeling. Een leidraad voor de praktijk. Houten: 


Van Strien, P.J. (1986). Praktijk als wetenschap. Methodologie van het sociaal-wetenschappelijk 

handelen. Assen: Van Gorcum. 

Van Yperen, T. en Bakker, K. (2008). Ontwikkeling en borging jeugdinterventies. Utrecht: Nederlands 

Jeugdinstituut (Nji).

Referenties 

Van Yperen, T. & Veerman, J.W. (2006). Zicht op effectiviteit. Bronnenboek voor praktijkgestuurd 

effectonderzoek in de jeugdzorg. Deel 1. Utrecht: NIZW. 

Verstichele, M.; Soyez, V.; Van de Sompele, T.; Broekaert, E.; Quinet, I. en Tuerlinckx, J. (2008). 

Wetenschappelijke ondersteuning bij de uitbouw van een typemodule gezinsdiagnostiek in de Centra 

Integrale Gezinszorg. Eindrapport. Gent: Universiteit Gent. 

Vogelvang, B. & Vermeiden, B. (2008). De verdere ontwikkeling van de hulpverlening: de 

bouwstenenmethode. In T. van Yperen, & J.W. Veerman (red.) (2008). Zicht op effectiviteit: 

handboek voor praktijkgestuurd effectonderzoek in de jeugdzorg. Delft: Eburon Uitgeverij. 

Wester, F., Smaling, A., Mulder, L. (Red). (2000). Praktijkgericht kwalitatief onderzoek. Bussum: 

Uitgeverij Coutinho. 

149


Bijlagen

Bijlage I: Stuurgroepsamenstelling 

Prof. Dr. B. Van Den Bergh – vertegenwoordiger van het Kenniscentrum van het departement Welzijn, 

Volksgezondheid en Gezin 

Voorzitter stuurgroep; 

Dhr. Bart Verhoeven – vertegenwoordiger van het kabinet van de minister van Welzijn, 

Volksgezondheid en Gezin; 

Mevr. G. Schoukens – vertegenwoordiger van de afdeling Welzijn en Samenleving binnen het 

Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin; 

Prof. Dr. K. Van Leeuwen – vertegenwoordiger uit de academische wereld, Katholieke Universiteit 

Leuven – Eenheid Gezins- en orthopedagogiek; 

Dr. W. Vanderplasschen – vertegenwoordiger uit de academische wereld, Universiteit Gent – Vakgroep 

Orthopedagogiek; 

Dhr. J. Tuerlinckx – projectcoördinator, CIG Ten Anker (vervanger: Mevr. E. Depoortere; 

projectcoördinator ad interim); 

Mevr. H. Boon-Falleur – vertegenwoordiger vanuit de sector, CIG Vogelzang; 

Mevr. G. Van Wassenhove – vertegenwoordiger vanuit de sector, CIG Vogelzang; 

Mevr. I. De Keyser – vertegenwoordiger vanuit de sector, CIG Ten Anker; 

Prof. Dr. E. Broekaert – promoter; 

Dr. V. Soyez – co-promotor; 

Mevr. Bjoke Baudoncq – onderzoeksmedewerkster.

Bijlage II: Evaluatieformulier 

EVALUATIE VORMING 

Ter ondersteuning van de module gezinsdiagnostiek wordt er naar gestreefd een 

kwaliteitsvol vormingspakket aan te bieden. Uw mening is waardevol om verdere sessies zo 

optimaal mogelijk vorm te geven. 

Alvast bedankt om onderstaande vragen te beantwoorden. 

Datum vorming: 

Plaats vorming: 

Uw functie: 

1. Met welke gevoelens /gedachten /verwachtingen kwam u naar de vormingsdag? 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

2. Zijn uw verwachtingen ingelost? Of juist niet? Graag een woordje uitleg. 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

3. Hoe interessant vond u de inhoud van de vorming? 

Druk uw mening/evaluatie uit in een cijfer van 1 tot 9: 

Het cijfer 1 betekent: niet interessant of niet bruikbaar 

Het cijfer 5 betekent: gemiddeld interessant of middelmatig bruikbaar 

Het cijfer 9 betekent: zeer interessant of zeer bruikbaar 

- Algemeen kader van gezinsdiagnostiek [____] 

- Theoretische achtergronden (model van Hellinckx) [____] 

- Film: toepassing van model van Hellinckx [____] 

- Diagnostische cyclus van De Bruyn [____] 

- Deontologische aspecten [____]


4. Wat vond u van de gebruikte methodiek? 


Het cijfer 1 betekent: niet goed 

Het cijfer 5 betekent: gemiddeld goed 

Het cijfer 9 betekent: zeer goed 

- Didactische aanpak (werkwijze) [____] 

- Didactisch materiaal (powerpoint, teksten) [____] 

5. Hoe vond u de praktische organisatie van de vorming? 


Het cijfer 1 betekent: niet goed 

Het cijfer 5 betekent: gemiddeld goed 

Het cijfer 9 betekent: zeer goed 

- Locatie [____] 

- Dagindeling (begin- en einduur, aantal/duur pauzes) [____] 

- Sfeer [____] 

- Grootte van de groep [____] 

6. Het u nog andere bedenkingen bij de vormingsdag? 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

7. Welke suggesties hebt u voor de volgende vormingsdagen? 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………………………………… 

__________________________Hartelijk dank voor uw feedback!_____________________________

Bijlage III: Voorbeeld nieuwsbrief 

Bijlagen 

155


Bijlage IV: Inhoudstafel vormingsmap 

Deelmodule 1: Basismodule 

- Powerpoint presentatie deelmodule 1: Algemene situering, theoretische achtergronden, 

deontologisch kader. 

- Hellinckx, W.; Grietens, H. en Geeraert, L. (2002), “Opvoeden, opvoedingsproblemen en 

opvoedingsondersteuning.” In: Hellinckx, W.; Grietens, H. en Geeraert, L. (red), Hulp bij 

opvoedingsvragen. Leuven: Acco. 

- Toelichting document Hellinckx 

- Verstichele, M.; Soyez, V.; Van de Sompele, T.; Broekaert, E.; Quinet, I. en Tuerlinckx, J., 

Wetenschappelijke ondersteuning bij de uitbouw van een typemodule gezinsdiagnostiek in 

de Centra Integrale Gezinszorg. Eindrapport. Gent: Universiteit Gent, 2008, p. 67 – 90. 


Vorming hechting en emotionele beschikbaarheid, Nicole Vliegen en Erik De Belie 

Dag 1: 

- Powerpoint presentatie: Gehechtheid onder DRUK?! Emotionele beschikbaarheid als 

relationele bedding? 

- De Belie, E. Gehechtheid onder DRUK?! 

- Vliegen, N. (2005). De ‘observatieschalen voor emotionele beschikbaarheid’: een instrument 

voor klinische en onderzoekspraktijk. Tijdschrift voor Psychotherapie, 31, 6-28. 

- Vliegen, N. (2007). “De prille interactie. Het ontstaan van de gehechtheidsrelatie.” In: De 

Belie, E. & Moriss, F. (red.). Gehechtheid en gehechtheidsproblemen bij personen met een 

verstandelijke beperking. Leuven/Apeldoorn: Garant. p.15-38. 

- Lijst gedragssignalen van verstoord gehechtheidsgedrag bij jonge kinderen (Boris & Zeanah, 

2005) 

Dag 2 

- Formulier bij de klinische inschatting van emotionele beschikbaarheid. © Nicole Vliegen & 

Erik De Belie (2008). 

- Rexwinkel, M.J. en Verheugt-Pleiter, J.E. (2005), “Mentaliseren bevorderende 

ouderbegeleiding.” In: Verheugt-Pleiter, J.E., Schmeets M.G., Zevalkink J. (red), Mentaliseren 

in de kindertherapie. Van Gorcum. p. 63-79. 

- McDonough, S.C. (2000), “Interaction Guidance: An approach for difficult-to-engage 

families.” In: Zeanah, C.H. (red), Handbook of infant mental health. New York/ London, 

Guilford Press. p. 485-493. 

- Circle of security: Secure base and haven of safety. © Cooper, Hoffman, Marvin, & Powel, 

2000. 

- Vliegen, N. (2005). De ‘observatieschalen voor emotionele beschikbaarheid’: een instrument 

voor klinische en onderzoekspraktijk. Tijdschrift voor Psychotherapie, 31, 6-28.

Bijlagen 

- Vliegen, N. (2007). “De prille interactie. Het ontstaan van de gehechtheidsrelatie.” In: De 

Belie, E. & Moriss, F. (red.). Gehechtheid en gehechtheidsproblemen bij personen met een 

verstandelijke beperking. Leuven/Apeldoorn: Garant. p.15-38. 

Vorming observatie 

- Powerpoint presentatie 

- Celestin-Westreich, S. en Celestin, L.-P. (2008). Observeren en rapporteren. Amsterdam: 

Pearson Education Benelux. 

Vorming genogrammen 

Dag 1 


- Teksten Hillewaere et al. 

Dag 2 


Vorming een taal erbij 

- Tekst: Een taal erbij 

159


Bijlage V: Werkdocument supervisie 

Supervisie voor stafmedewerkers CIG in het kader van implementatie 


Intern werkdocument m.b.t. opzet van supervisie-bijeenkomsten - 6/2/2010 

Algemeen: wat is de bedoeling? 

In eerste instantie moeten we ons afvragen wat we met deze bijeenkomsten willen bereiken. 

We nemen de conceptuele definities uit het eindrapport ‘Ontwikkeling van een module 

gezinsdiagnostiek – aanvullende diensten’ (Soyez, Smet & Broekaert, 2009, pp. 63 -64) als 

uitgangspunt. 

“Supervisie is een methode waar systematisch leren vanuit de praktijkervaring wordt beoogd. Er 

wordt op geregelde tijdstippen een leergesprek georganiseerd, waarin onder leiding van een 

supervisor, de werkervaringen door de verschillende betrokkenen (c.q. de supervisanten) worden 

nabesproken en “nageproefd”. Dit alles moet het mogelijk maken dat de betrokkenen zich beter 

voelen in hun beroepsvel en dat het beroepsmatig functioneren wordt geoptimaliseerd (Stevens, 

Coenjaerts & Van Hoorebeek, 1998). Het gaat hier over een individueel leertraject, waarbij de 

deelnemers meestal reflecteren over hun eigen werkstijl en persoonlijke leervragen.” 

In tegenstelling tot supervisie, is er bij intervisiebijeenkomsten geen externe supervisor betrokken. 

Kessels (www.Kessels-Smit.nl) definieert intervisie als “een regelmatig, middels bepaalde methoden, 

gestructureerd overleg ten behoeve van het bespreken, verhelderen en bewerken van individuele 

en/of gemeenschappelijke werkproblemen.” Vragen en problemen uit de dagelijkse werkpraktijk 

staan hier dus centraal. Tijdens de intervisiebijeenkomst brengen deelnemers vraagstukken in, in de 

vorm van cases, al dan niet ondersteund door video-opnamen. Deze ervaringen worden stuk voor 

stuk besproken. De ‘eigenaar’ bepaalt hoe lang en diepgaand zijn casusbespreking duurt.” 

Op dit ogenblik in het implementatie-proces gaat het vooral om inhoudelijke vragen rond de 

uitbouw van GD in de praktijk en niet zozeer om persoonsgebonden aspecten. Expertise-input van 

buitenuit is evenwel gewenst / noodzakelijk, gezien alle teams nog in een opstartfase van 

gezinsdiagnostiek zitten. 

Samenvattend kan gesteld worden dat we hier, in de combinatie beogen van super- en intervisie: 

we werken met een supervisie-structuur (extern leider), maar inhoudelijk ligt de nadruk in eerste 

instantie “gemeenschappelijke werkproblemen” met betrekking tot GD. Dit betekent niet dat 

persoonlijke werkervaringen niet kunnen gebracht worden, maar het is zeker niet de eerste 

doelstelling van de supervisie-bijeenkomsten die nu opgestart worden. 

Vormgeving van de supervisie-bijeenkomsten en afspraken 

Ook hier vertrekken we opnieuw van het eindrapport ‘Ontwikkeling van een module 

gezinsdiagnostiek – aanvullende diensten’ (Soyez, Smet & Broekaert, 2009), waarin een aantal 

randvoorwaarden voor de uitbouw van een super- en intervisie structuur opgesomd staan. We

Bijlagen 

nemen telkens de voorwaarde zoals geformuleerd in het eindrapport als startpunt en verduidelijken 

dan hoe we dit op dit ogenblik in het proces concreet vertalen. 

- “Supervisie- en intervisiegroepen mogen slechts bestaan uit een beperkt aantal 

deelnemers (ideaal een 6-tal personen). Afhankelijk van de interesse vanuit de 

verschillende CIG zal bepaald worden of en hoeveel aparte groepen er opgestart moeten 

worden. De supervisie- en intervisiegroepen moeten niet noodzakelijk dezelfde 

samenstelling hebben; dit vereist verdere bespreking met de deelnemers.” (p.64) 

We gaan van start met 1 enkele supervisie-groep. De supervisie wordt opgestart met een 

groep stafmedewerkers, die ook de GD binnen de CIG mee vormgeven. We voorzien bij 

de opstart 1 groep voor alle CIG samen, waarin 1 of 2 stafmedewerkers per CIG 

vertegenwoordigd zijn. Daarnaast zijn uiteraard ook de projectcoördinator (Johan) en de 

supervisor (Veerle) aanwezig. Concreet betekent dit dat de groep dan 

hoogstwaarschijnlijk zal bestaan uit een 10-tal personen. Het gaat om een gesloten 

groep: de deelnemers zijn bij de start van de groep bekend en de samenstelling van de 

groep wijzigt in principe niet (behalve omwille van bvb. veranderingen in organisatiestructuur 

binnen een CIG, langdurige afwezigheid, ...). 

In de ondersteuning staat de supervisor centraal. Veerle neemt de rol van supervisor op. 

Zij heeft in principe een dubbele rol (m.n. onderzoeker + supervisor); tijdens de 

supervisie-bijeenkomsten neemt ze uiteraard enkel de rol van supervisor op. Wel wordt 

voorgesteld om verslagen vanuit de supervisie-context (werkverslagen en supervisieverslagen, 

geanonimiseerd) in het onderzoek te betrekken (zie verder hieromtrent). 

- “Er zal nagegaan moeten worden op welke manier in elk van de CIG en voor elk van de 

deelnemers aan het huidig leertraject de intervisie en / of supervisie reeds vorm krijgt. 

Heel wat personeelsleden geven immers aan op dit moment al deel te nemen aan 

intervisie of supervisie. Huidig leertraject moet een aanvulling vormen op deze bestaande 

input.” (p.64) 

De supervisie GD beoogt in de eerste plaats de opvolging van het GD-proces in het 

algemeen en interfereert daarom niet met eventueel andere –reeds lopende- supervisies 

die zich richten op persoonlijke ontwikkeling van de stafmedewerkers. Inhouden van de 

supervisie zijn bvb. inhoudelijke uitwerking of afstemming van bepaalde procedures; 

casusbespreking om de mogelijkheden / aanpak van de gezinsdiagnostiek te bespreken / 

... 

Afhankelijk van de noden kunnen specifieke inhouden meer gedetailleerd uitgewerkt 

worden (cfr. intervisies rond emotionele beschikbaarheid). 

- “Er zullen een beperkt aantal intervisie- en supervisiebijeenkomsten per groep voorzien 

worden. Dit om overbelasting te vermijden.” (p.64) 

Supervisie-bijeenkomsten worden (ongeveer) tweemaandelijks ingepland. Dit lijkt voor 

de verschillende deelnemers haalbaar. De datum voor de volgende supervisiebijeenkomst 

ligt minstens 2 maand op voorhand vast, zodanig dat maximale participatie 

mogelijk is. 

Elke supervisie-bijeenkomst duurt 2 uur. 

- “Aanwezigheid van de verschillende deelnemers is vereist voor zowel de intervisie- als 

supervisiebijeenkomsten. Dit is belangrijk om een gevoel van veiligheid te creëren in de 

groep. Deze veiligheid één van de basisvoorwaarden voor goede supervisie / intervisie. 

161


Andere voorwaarden (De Groot & Nobel, 2005) zijn onder andere: geheimhouding, 

vertrouwen in elkaar, openheid, motivatie, feedback kunnen geven en ontvangen, inzicht 

en vaardigheid met betrekking tot gespreksvoering in het algemeen.” (pp.64-65) 

De supervisie-bijeenkomsten worden tijdig vastgelegd, zodat maximale aanwezigheid 

mogelijk wordt. De verschillende basisvoorwaarden zoals hierboven opgesomd worden 

overlopen en geconcretiseerd (in een supervisie-contract) bij de start van de eerste 

supervisie-bijeenkomst, zodanig dat alle deelnemers op de hoogte zijn en hieromtrent 

concrete afspraken gemaakt kunnen worden. 

Gezien er medewerkers uit verschillende CIG betrokken zijn is geheimhouding erg 

belangrijk: deelnemers kunnen inhoudelijke aspecten uit de supervisie-bespreking 

aanwenden voor overleg binnen hun eigen team of om het implementatie-proces in hun 

eigen CIG bij te sturen / aan te passen, maar persoonsgebonden of team-gebonden 

informatie van andere CIG blijft binnen de supervisiegroep. De directies kunnen er mee 

akkoord gaan dat hun stafmedewerkers deze informatie met elkaar delen. 

- “Na elke intervisie- of supervisiebijeenkomst schrijven de verschillende deelnemers een 

verslag. Aan de deelnemers zal gevraagd worden om gegevens uit deze verslagen 

(geanonimiseerd) te gebruiken in de evaluatie van het implementatie-proces (zie 

Hoofdstuk 6). Na de laatste bijeenkomst wordt ook een uitgebreide schriftelijke evaluatie 

gemaakt.” (p.65) 

Bij de planning van de supervisie wordt telkens – in overleg- een thema vastgelegd 

waarrond de bespreking gevoerd zal worden. Dit is bvb. een fase of een stap uit de 

module GD (intake,...). Daarnaast worden ook telkens 2 personen (uit 2 verschillende 

CIG) aangeduid, die een inbreng voorbereiden. De voorbereiding gebeurt onder de vorm 

van een werkverslag (zie hieronder); het werkverslag wordt uiterlijk een week voor de 

supervisie rondgestuurd naar de andere deelnemers. 

Rol van de supervisor: buiten de grove krijtlijnen van de werkverslagen, wordt geen strak 

schema, een vaste set vragen of een gesprekshandleiding gehanteerd. In het algemeen 

bestaat de rol van de supervisor erin om de tijdens de sessies de actuele opvattingen en 

aanpak van de deelnemers te laten expliciteren en hen daarover met elkaar te 

confronteren. Waar nodig wordt ook inhoudelijke input gegeven, maar het is niet de 

bedoeling dat de supervisor vanuit een expertise-positie ‘vorming’ geeft. De nadruk komt 

te liggen op het samen denken. 

De uiteindelijk bedoeling is dat de stafmedewerkers hun kijk op het implementatieproces 

in hun eigen CIG verruimen en waar nodig. 

Na elke supervisie wordt aan alle deelnemers gevraagd om een (kort) supervisie-verslag 

te schrijven (zie hieronder). 

Een algemeen verslag (met vermelding van de belangrijkste besproken thema’s en 

conclusies van de bijeenkomst) wordt door de supervisor en/of projectcoördinator 

opgesteld en kan gebruikt worden in de verdere communicatie naar het team / de 

directie / ... 

De inhouden van de werken supervisieverslagen zijn ook interessant voor het 

wetenschappelijk onderzoek. Daarom wordt aan de deelnemers toestemming gevraagd 

om de inhoud van de verslagen (geanonimiseerd) te gebruiken voor de 

wetenschappelijke opvolging van het implementatie-proces. Schriftelijke toestemming 

hiervoor zal bevraagd worden in het supervisie-contract (zie volgend punt).

Bijlagen 

- “Het is noodzakelijk dat de hierboven genoemde basisvoorwaarden voor de effectieve start 

van de intervisie- en supervisiebijeenkomsten besproken worden. Duidelijke afspraken 

moeten gemaakt worden en dienen vertaald te worden in een supervisie- en 

intervisiecontract. Hierin worden zaken opgenomen over indeling van de tijd van de 

bijeenkomsten; de verwachtingen van de deelnemers, de verslaggeving; het opstellen van 

en omgaan met de agenda; de leiding van de bijeenkomsten (vooral in relatie tot intervisie 

– zie verder; de evaluatie) (zie ook Van Praag-van Asperen & van Praag, 2004).” 

Voorliggend werkdocument is een eerste stap in dit proces. Indien akkoord van de 

verschillende betrokkenen omtrent dit document zal op basis hiervan een contract 

uitgewerkt worden, dat telkens ondertekend wordt door de stafmedewerker door de 

directie van het betrokken CIG en door de supervisor / universiteit. 

Inhouden van de verschillende documenten 

1. Het werkverslag (= verslag, incl. reflectie, van een bijzondere werkervaring tijdens 

de stage) 

1.1 Het werkverslag: Algemeen 

Voor elke supervisie-bijeenkomst bereiden 2 supervisanten (= een groepslid binnen 

supervisie) een werkverslag voor. Dit is een verslag waarin “een ervaring” met betrekking 

(tot het implementatieproces van) gezinsdiagnostiek uitgeschreven wordt. Dit verslag wordt 

aan de andere supervisanten en de supervisor bezorgd uiterlijk 1 week voor de sessie, zodat 

iedereen dit verslag grondig kan doorlezen en voorbereiden. Er worden per sessie twee 

werkverslagen ingediend. Tijdens de sessie wordt één of worden beide verslagen behandeld, 

afhankelijk van de timing. 

Een werkverslag heeft steeds te maken met ervaringen in verband met: 

- de vormgeving of invulling van het implementatie-proces, de inplanning en afstemming in 

de bestaande werking of ; 

- de taakverdeling tussen collega’s mbt het implementatie-proces; 

- de uitvoering van gezinsdiagnostiek bij de gezinnen (specifieke casussen of meer algemene 

ervaringen). 

Vermits het de bedoeling is, tijdens een supervisie-sessie, leerkansen te bieden voor alle 

participanten, gaat het bij voorkeur om praktijkervaringen waarop voldoende breed 

gereflecteerd kan worden. Het kan ook gaan om situaties waarbij er reeds stappen gezet zijn 

binnen het CIG, en waarrond jullie verder willen reflecteren omdat dit mogelijkheden biedt 

voor verankering binnen GD (‘good practices’). 

1.2 Het werkverslag: Concrete uitwerking (zie p.8 voor een voorbereidingsdocument) 

1. Situering van de praktijkervaring binnen de huidige implementatie-context 

163


Dit is een beschrijving van de situatie en de context waarin de vraag kadert. De persoon die 

een werkverslag maakt, informeert over wie, waar, wanneer, hoelang, in welke 

omstandigheden, met welke voorgeschiedenis, naar aanleiding waarvan, met welke 

bedoeling, , etc. het door hem of haar gekozen praktijkfragment te situeren is, voornamelijk 

in relatie tot de huidige stand van zaken van implementatie gezinsdiagnostiek (hoe ver staat 

het implementatie-proces, wat is reeds gebeurd, ...). 

2. Beschrijving van de ervaring (inhoud en proces): 

Hier gaat het om de feiten: de verslaggever omschrijft de inhoud: o.m. wat is er gebeurd, 

wat kwam aan bod, wat heeft zij/hij gezegd of gedaan in het proces, hoe verliep één en 

ander, wie kwam vooral aan het woord, waar zitten eventuele knelpunten , vragen, nieuwe 

voorstellen? 

3. Eigen functioneren 

Zoals eerder gezegd is het belevingsaspect in de huidige supervisie-opzet van ondergeschikt 

belang. Toch kan het in een aantal gevallen noodzakelijk zijn om ook de beleving te 

belichten. De betrokkene probeert dan o.m. aan te geven welke verwachtingen, of 

gevoelens de situatie opwekt; waarom hij of zij op bepaalde signalen wel of niet is ingegaan; 

hoe hij of zij zich in dit alles als mens bewogen heeft? 

Volgende vragen worden hierin beantwoord: 

o Hoe was jij in die ervaring aanwezig? 

o Wat deed je? Wat deed je niet? 

o Wat dacht je? Wat dacht je niet? 

o Wat voelde je? 

o Wat wilde je? 

o etc. 

4. Leereffecten: 

Door het uitschrijven van de voorbereiding (werkverslag) wordt je gedwongen na te denken 

over wat je vraag precies is. Hierbij maak je voor jezelf ui wat je zelf al geleerd, wat is nu al 

duidelijker geworden, al doende en door er nadien bij stil te staan. 

5. Werkzorgen: 

Een antwoord op de vragen: 

Wat houdt me omtrent deze ervaring nu nog bezig? 

o Met welke vragen zit ik nog? 

o Waarmee heb ik moeite? 

o Wat zijn leerpunten? Hoe kan het één en ander anders? 

Het komt er op aan hier de vragen met betrekking tot de ingebrachte situatie zo duidelijk en 

concreet mogelijk te formuleren.

Bijlagen 

2. Het supervisieverslag (= verslag, incl. reflectie, van een supervisiesessie) (zie p. 9 

voor een voorbereidingsdocument) 

Tijdens elke supervisie-bijeenkomst komt er heel wat aan bod en wordt er heel wat 

besproken. Participanten vertellen hun eigen verhaal / het verhaal van hun CIG en horen dat 

van anderen. Om de leerkansen optimaal te benutten, worden ze best vastgelegd. Dat wil 

zeggen dat supervisanten tijdens de bijeenkomsten regelmatig iets noteren voor zichzelf om 

daar in de eigen setting eens rustig over na te denken en zichzelf daarin een plaats te geven. 

Ze schrijven dit uit in een supervisieverslag en bezorgen dit voor de volgende sessie aan hun 

groepsleden (uiterlijk 1 week voor de volgende supervisie-bijeenkomst). Met dit materiaal 

wordt dan gewerkt tijdens de terugblikronde in elke supervisiesessie. 

165


Datum werkverslag: 

Datum supervisie: 

Thema supervisie: 

Werkverslag supervisie-bijeenkomst 

Auteur: 

_______________________________________________________________________ 

Situering van de praktijkervaring binnen de huidige implementatie-context 

In welke context plaats ik deze ervaring (op welk punt in het implementatie-proces zitten jullie)? Wie 

is er betrokken? Wat ging eraan vooraf?... 

Beschrijving (inhoud en proces) 

Wat gebeurde er concreet – is de vraag gekoppeld aan een specifieke casus? Wat? Wanneer? Hoe?... 

Eigen functioneren of functioneren van het team 

Wat wilde ik wel/niet? 

Wat deed ik wel/niet? 

Wat dacht ik? 

Wat voelde ik? 

Leereffecten 

Wat wordt me door deze reflectie op mijn handelen / het gezinsdiagnostisch proces duidelijk? 

Hoe hangen de antwoorden op de vorige vragen samen? 

Wat is daarbij de invloed van de context? 

Wat betekent dit nu voor mij? 

Wat is dus het probleem of de positieve ontdekking? 

Werkzorgen en Bedenkingen 

Wat houdt me wat dit betreft nog bezig? Wat zijn mijn concrete vragen?

Datum supervisie: 

Thema supervisie: 

Supervisieverslag 

Auteur: 

_______________________________________________________________________ 

Inhouden die aan de orde waren 

Voor mij belangrijke elementen (inhoud en proces) 

Wat was voor mij belangrijk in dit gesprek? (zowel inhoudelijk als procesmatig) 

Eigen functioneren 

Bijlagen 

Leereffecten 

Wat wordt me duidelijk door deze supervisie? 

Wat betekent dit voor mij? Wat betekent dit voor het gezinsdiagnostisch proces in mijn 

voorziening? 

Wat is dus (nog) het probleem of de positieve ontdekking? 

Werkperspectieven 

Wat neem ik me voor? Welke stappen / aanpassingen wil ik voorstellen of doen? 

Wat ga ik hiermee doen in mijn werk? 

Kwam de supervisie tegemoet aan je verwachtingen? Leg uit. 

Bedenkingen? 

167

Bijlage VI: Nota Gezinsdiagnostiek 14 september 2010 

De implementatie van de gezinsdiagnostiek staat momenteel volop in de aandacht in de CIG. 

Op het overleg tussen de directies op 30 augustus bespraken we uitvoerig de stand van zaken. 

Bij een deel van de bespreking was ook Veerle Soyez aanwezig. 

Er stellen zich meerdere problemen in verband met het implementatieproces. 

1. Veerle Soyez besliste de academische wereld te verlaten en kiest er ook voor om niet op 

zelfstandige basis de helpdeskfunctie op zich te nemen. Hiermee verdwijnen heel wat 

know-how en ondersteuningsmogelijkheden. Nochtans is er een grote nood aan 

inhoudelijke ondersteuning op niveau van elke voorziening. Concrete oplossingen 

hiervoor zijn nog niet in zicht. 

2. Het pilootproject in Ten Anker is ten einde, maar de opgedane ervaringen roepen nog 

veel vragen op in verband met de implementatiemogelijkheden in de andere CIG. 

Hierover is er grote bezorgdheid bij de directies. 

Er is in elk CIG de ambitie, de wil en de overtuiging om met de gezinsdiagnostiek aan de 

slag te gaan. De reeds geboden vorming aan het personeel vereist ook dat het 

implementatieproces kan worden verdergezet om de vorming optimaal te laten renderen. 

Het belangrijkste probleem dat zich echter stelt is een gemis aan mankracht en specifieke 

deskundigheid. De implementatie stelt ons voor twee grote uitdagingen. 

a. De integratie van gezinsdiagnostische acties in de hulpverlening. Dit impliceert een 

herziening van het hele hulpverleningsproces, van de uit te voeren acties en 

interventies door diverse disciplines, van de dossiervorming en van het overleg tussen 

disciplines. Dit complexe proces vraagt tijd en deskundige aansturing. 

b. De uitvoering van gezinsdiagnostische acties vragen specifieke deskundigheid, zowel 

van het begeleidend personeel als van het stafpersoneel. Hoewel het begeleidend 

personeel kan meewerken aan het afnemen van vragenlijsten, genogram, tijdslijn e.d. 

vraagt het afnemen, interpreteren en in verslag weergeven van bepaalde testen of 

diagnostische acties (vb. video-interactiebegeleiding) naast extra tijd ook specifieke 

deskundigheid (= master in de psychologie of pedagogie). 

De CIG benadrukken reeds geruime tijd dat zij voor hun basiswerk onderbemand zijn. 

Bovenop dit basiswerk ook een complexe module als de gezinsdiagnostiek 

implementeren stelt de CIG in feite voor een onmogelijke opdracht. Wij kunnen binnen 

het huidige kader nauwelijks personeel vrijmaken om het proces aan te sturen en op te 

volgen. Bijkomend personeel aanwerven is binnen de huidige enveloppe niet mogelijk. 

Méér investeren in het proces gezinsdiagnostiek legt een grote hypotheek op de 

dagdagelijkse werking. Alle CIG werken met een permanent hoge bezetting en kiezen er 

gezien de maatschappelijke nood niet voor tijdelijk de bezetting te verlagen in functie van 

een implementatieproces. De balans draagkracht-draaglast is uit evenwicht: personeel 

wordt overvraagd en de huidige hulpverlening aan de gezinnen en andere noodzakelijke 

beleidsontwikkelingen komen onder druk te staan.

Bijlagen 

De middelen die momenteel voorzien zijn (60.000 euro voor de vijf centra en voor de 

helpdeskfunctie) zijn onvoldoende om het gestelde probleem op te vangen. Ze laten 

slechts toe gedurende een bepaalde tijd bijkomende uren te voorzien voor 1 personeelslid. 

Hierin ligt geen oplossing voor de specifieke deskundigheid die vereist is en die alleen 

door een masterfunctie kan geboden worden. Psychologen of pedagogen die nu reeds in 

dienst zijn hebben soms (gedeeltelijk) wel die deskundigheid, maar kunnen niet 

vrijgemaakt worden uit hun basistaken. 

De CIG zien zich in de huidige omstandigheden gedwongen om te stellen dat zonder 

bijkomende middelen de implementatie van de gezinsdiagnostiek geen haalbare kaart is. 

Per CIG is bijkomend personeel nodig dat zich specifiek op het implementatieproces kan 

richten, het begeleidend personeel kan ondersteunen en adviseren vanuit een goede kennis 

van en liefst ook ervaring met gezinsdiagnostiek, en dat de verzamelde gegevens correct 

kan interpreteren en vertalen in hulpverleningsacties. Voor een basiscapaciteit van 30 

eenheden is een voltijdse masterfunctie vereist. Om voldoende competentie en 

continuïteit te kunnen waarborgen, zijn aanwervingen nodig met perspectief op langere 

termijn. 

Wij vragen dringend middelen te voorzien die een oplossing bieden voor dit probleem. 

Kan er geput worden uit de middelen voorzien voor het 7 e CIG dat voorlopig niet opstart? 

3. Tenslotte benadrukken we nogmaals het reeds eerder gestelde probleem van de finaliteit 

van de gezinsdiagnostiek. Het concept dat nu is uitgewerkt richt zich op 

handelingsgerichte diagnostiek, in combinatie met begeleiding of behandeling. Hoe 

eventuele diagnostiek i.f.v. de toegangspoort er zou moeten uitzien en hoe dit vorm moet 

krijgen samen met de huidige opdracht is lang niet uitgeklaard. Een ‘puur’ diagnostiekgeörienteerde 

opname van ouders en gezinnen roept veel vragen op. Deze 

onduidelijkheid is een bijkomende rem op het implementatieproces. In die zin is een 

overleg met Integrale Jeugdhulp op korte termijn bijzonder wenselijk. 

Graag willen we op de vergadering van 29 september nader ingaan op de hier gestelde 

problemen en overleggen over mogelijke oplossingen. 

De directies van CIG de Merode, CIG Tamar, CIG Ten Anker, CIG Ter Leye en CIG 

Vogelzang. 

169

Bijlage VII: Implementatieplan Ten Anker 

1. Doel van de beoogde verandering 

IMPLEMENTATIEPLAN VOOR CIG TEN ANKER IN KLEMSKERKE 

(met af en toe ook een verwijzing naar andere CIG’s) 

1. Doel van de beoogde verandering p. 2 

2. Beschrijving van de doelgroep p. 3 

3. Implementatiestrategieën p. 4 

4. Meten en evalueren p. 6 

5. Coördinatie p. 7 

6. Stappenplan p. 8 

Bijlagen p. 9 

Mei 2009 

Bjoke Baudoncq, Veerle Soyez 

Universiteit Gent, Vakgroep Orthopedagogiek 

Algemeen gesteld is het de bedoeling dat de medewerkers van CIG Ten Anker in de periode tussen 

mei 2009 en april 2010: 

- de module ‘gezinsdiagnostiek’ leren kennen 

- samen met de projectcoördinator en onderzoeksploeg nadenken over hoe 

‘gezinsdiagnostiek’ kan ingezet worden voor een optimale begeleiding van gezinnen 

- concrete acties in het kader van ‘gezinsdiagnostiek’ ondernemen en daarbij feedback krijgen 

van de projectcoördinator en onderzoeksploeg

Korte termijn doelen: 

Bijlagen 

- 90% van de medewerkers zijn tegen eind mei op de hoogte van de manier waarop de 

implementatie van de module gezinsdiagnostiek zal verlopen 

- 90% van de cliënten zijn tegen eind juni op de hoogte van opkomende veranderingen in de 

werking van de CIG en de rol die de onderzoekster van de UGent daarin speelt 

(via bewonersvergadering) 

- Tegen eind juni is concreet duidelijk wie welke rol zal vervullen in de module 


- Tegen eind juni wordt standaard een ‘informed consent’ gebruikt om cliënten op de hoogte 

te stellen van de inhoud van de module gezinsdiagnostiek en daarbij hun akkoord te vragen 

- Tegen midden juli wordt er gestart met het versturen van een maandelijkse nieuwsbrief 

(naar alle CIG’s) zodanig dat alle medewerkers op de hoogte zijn van de vorderingen in het 

project 

- Tegen eind juni maken de betrokken medewerkers (beknopt) kennis met de visie achter 

gezinsdiagnostiek en krijgen ze een meer concreet beeld van enkele gezinsdiagnostische 

acties en instrumenten 

Lange termijn doelen: 

- Tegen het voorjaar van 2010 zal de module gezinsdiagnostiek bij alle cliënten die er baat bij 

hebben (zie punt 2.) gebruikt zijn/worden. 

- Tegen het voorjaar van 2010 wordt de module gezinsdiagnostiek aangepast volgens de 

feedback die van cliënten en medewerkers komt. 

- Tegen het voorjaar van 2010 kan de aangepaste module gezinsdiagnostiek een geëigend 

onderdeel van de werking van het CIG worden, mits tegemoet gekomen wordt aan een 

aantal handelingsvoorwaarden. 

2. Beschrijving van de doelgroep 

In feite komt iedere cliënt van een CIG in aanmerking voor gezinsdiagnostiek. 

Met uitzondering van gezinnen die via de crisis-module instromen, zijn er –op basis van het 

uitgevoerde instroomonderzoek (Soyez et al., 2009)- weinig indicaties dat gezinnen géén baat 

zouden kunnen hebben bij gezinsdiagnostiek. 

Gezinsdiagnostiek draagt bij tot grondige kennis over een gezin en biedt suggesties om zinvol aan de 

slag te gaan. 

171


Gezinsdiagnostiek is veel méér dan alleen maar testen afnemen. Het is eerder een manier van in 

relatie treden met cliënten. Dit betekent dat de cliënt ook een plaats heeft in het 

besluitvormingsproces (shared decision-making). De cliënten moeten daarom voldoende op de 

hoogte gebracht worden van wat de module inhoudt en welke de consequenties zijn. 

Wat betreft de diagnostische instrumenten zijn er wel wetenschappelijke richtlijnen omtrent welk 

instrument voor welke doelgroep in welke fase van de diagnostische cyclus, geschikt is. (Zie bijlage 1) 

3. Implementatiestrategieën 

Interventies ten aanzien van de medewerkers 

- Vorming voor de medewerkers 

Aan de directie wordt een voorstel gedaan waarin de data, locaties en de verwachte deelnemers 

worden beschreven. De directie krijgt tijd om daarop te reageren. Indien nodig en enigszins mogelijk, 

worden aanpassingen gedaan om de vorming zo haalbaar mogelijk in te vullen. 

- Ondersteuning bij het afnemen van diagnostische instrumenten 

De medewerkers worden zeker in het begin bijgestaan door de projectcoördinator of onderzoekster. 

- Aanwezigheid van een opinieleider 

De onderzoekster tracht zo veel mogelijk aanwezig te zijn in Ten Anker en organiseert ook intervisie- 

en supervisiemomenten. 

- Feedback op diagnostische handelingen 

De projectcoördinator zorgt ervoor dat medewerkers steeds feedback kunnen krijgen op hetgeen ze 

doen m.b.t. gezinsdiagnostiek. 

- Mogelijkheid tot constante communicatie met betrekking gezinsdiagnostiek 

Er wordt een logboek bij gehouden. De onderzoekster maakt blaadjes waarop medewerkers kunnen 

aanduiden welke diagnostische actie ondernomen hebben bij welk gezin. Daarop kunnen ze ook 

aangeven hoe het verliep; welke extra vaardigheden of kennis ze eventueel nog dienen te 

verwerven. 

Interventies ten aanzien van de cliënten 

- Informed consent voor cliënten 

Projectcoördinator + onderzoekster werken een manier uit om cliënten degelijk te informeren en 

bewust te maken van de bedoeling van gezinsdiagnostiek 

(“Hoe beter wij u kennen, hoe beter wij u kunnen helpen”) 

- Uitleg tijdens bewonersvergadering omtrent veranderende werking 

Projectcoördinator + onderzoekster bereiden dit samen voor


Bijlagen 

- Aanpassing van taken en verantwoordelijkheden 

• personen die verantwoordelijk zijn voor intake, denken samen met de 

projectcoördinator, na over de manier waarop gezinsdiagnostiek het best vorm kan 

krijgen voor specifieke gezinnen 

• individueel begeleiders maken gebruik van diagnostische handvaten tijdens 

begeleidingsmomenten (bijv. observatierichtlijnen, kaders m.b.t. gespreksvoering, 

gestandaardiseerde instrumenten,…) 

• individueel begeleiders maken telkens een kort verslag van diagnostische acties 

• projectcoördinator interpreteert afgenomen diagnostische instrumenten 

• projectcoördinator bundelt diagnostische informatie in een integratief beeld en 

brengt daarvan verslag uit zodat dat integratief beeld kan leiden tot zinvolle acties 

• projectcoördinator maakt een verslag op voor in het dossier alsook een 

cliëntenverslag 

• individueel begeleiders bespreken het cliëntenverslag met het gezin in kwestie 

• teamverantwoordelijke houdt bij op welke vergaderingen (team – MDT) 

diagnostische acties besproken worden (zie 4. Meten en evalueren) 

- Communicatiestructuur 

• Raad van bestuur ontvangt maandelijks een stand van zaken. Dit gebeurt via de directie. 

• De directie wordt op de hoogte gehouden met regelmatige verslagen van onderzoekster en 

projectcoördinator (via e-mail) 

• Voor de medewerkers wordt maandelijks een nieuwsbrief verspreid. 

173


4. Meten en evalueren 

Wat wordt gemeten? 

1. Aantal inhoudelijke teamvergaderingen waarin het thema gezinsdiagnostiek besproken wordt 

2. Inventarisatie van onderwerpen die tijdens inhoudelijke teamvergaderingen aan bod komen 

m.b.t. 


3. Aantal multi disciplinaire teams (MDT) waarin het thema gezinsdiagnostiek aan bod komt 

4. Inventarisatie van onderwerpen die tijdens MDTs aan bod komen m.b.t. gezinsdiagnostiek 

5. Aantal begeleidingsmomenten waarbij gezinsdiagnostiek wordt geïntegreerd 

6. Inventarisatie van diagnostische instrumenten die gebruikt worden tijdens begeleidingsmomenten 

7. Tevredenheid van medewerkers m.b.t. de module gezinsdiagnostiek 

8. Tevredenheid van cliënten m.b.t. de module gezinsdiagnostiek 

9. Instroom- en uitstroomgegevens van cliënten 

10. Evolutie in de houding t.o.v. gezinsdiagnostiek doorheen de implementatieperiode 

Hoe wordt gemeten? 

1. Teamverantwoordelijke houdt registratieblad bij waarop telkens na een inhoudelijke 

teamvergadering wordt aangeduid of de module gezinsdiagnostiek aan bod kwam. (zie bijlage 2) 

2. Onderzoekster UGent analyseert teamverslagen. 

3. Teamverantwoordelijke houdt ook voor de MDTs een registratieformulier bij. (zie bijlage 2) 

4. Onderzoekster UGent analyseert verslagen van MDT’s. 

5. Individueel begeleiders registreren in een logboek wanneer zij een diagnostisch instrument 

hebben gebruikt in een begeleidingsmoment. 

6. Aansluitend op punt 5. geven zij in dit logboek aan welk instrument ze hebben gebruikt. 

7. Onderzoekster UGent zal in de periode oktober-november 2009 interviews afnemen bij de 

medewerkers. 

8. Onderzoekster UGent zal in de periode november-december 2009 interviews afnemen bij de 

cliënten. 

9. Instroom- en uitstroomgegevens worden bijgehouden a.d.h.v. codeerschema (zie bijlage 3). 

Onderzoekster vult dit in samen met betrokken medewerkers. 

10. Onderzoekster en projectcoördinator maken telkens verslag van gesprekken met medewerkers 

in het kader van gezinsdiagnostiek.

5. Coördinatie 

Projectcoördinator Onderzoeksgroep 

- centraal aanspreekpunt en organisator 

van allerhande overleg 

- vormgeving gezinsdiagnostiek per gezin 

samen met medewerker(s) 

- interpretatie van testen 

- verslaggeving in het kader van 


- concrete organisatie van de vorming in 

TA + andere CIG 

- ontwikkelen theoretische kaders en 

modellen 

- ondersteunen van medewerkers en 

projectcoördinator vanuit 

wetenschappelijke inzichten 

Bijlagen 

- coaching van de coördinator en andere 

personeelsleden bij keuze, afname, 

interpretatie testen 

- ontwikkelen vormingsprogramma 

- nieuwsbrief ism project coördinator 

- evalueren van de implementatie + 

eventuele aanpassing van de module 

175


6. Stappenplan met een concrete tijdsplanning 

Actie Mei 

‘09 

Medewerkers en cliënten 

op de hoogte brengen van X 

nieuwe module 

(Ten Anker) 

Opstellen van de nodige 

documenten om de X 

implementatie mogelijk te 

maken (bijv. informed 

consent) 

Systematiseren van reeds 

bestaande diagnostische 

handelingen 

(Ten Anker) 

Binnen de normale 

werking momenten 

inlassen waarop 


besproken wordt 

(Ten Anker) 

Starten met gebruik van 

nieuwe instrumenten 

(Ten Anker) 

Onderzoekster maakt 

kennis met de andere 

CIG’s: bijwonen 

teamvergadering,gesprek 

met directie en 

teamverantwoordelijke, 

inkijken van dossiers,… 

Vorming 

(Alle CIG’s) 

Tevredenheidmeting 

medewerkers 

(Alle CIG’s) 

Tevredenheidmeting 

Cliënten 

(Ten Anker) 

Module aanpassen volgens 

feedback van 

medewerkers en cliënten 

Schriftelijke neerslag van 

implementatieproces 

Jun 

‘09 

X 

X 

X 

X 

Jul 

‘09 

X X 

X 

Aug 

‘09 

X 

Sep 

‘09 

Okt 

‘09 

Nov 

‘09 

Dec 

‘09 

Jan 

‘10 

Feb 

‘10 

X X X X X X X 

X X X 

X X X 

X 

Maa 

‘10 

X 

Apr 

‘10 

X

Bijlage 1 

Overzicht van diagnostische instrumenten m.b.t. doelgroep 

Gesprekken 

Gedurende alle fasen van het diagnostisch proces 

Zeker in de eerste fase, in het kader van het opmaken van een klachten/krachtenanalyse. 

Voor alle cliënten 

Observaties 

Gedurende alle fasen van het diagnostisch proces 

Zeker in de eerste fase, in het kader van het opmaken van een klachten/krachtenanalyse. 


Bijlagen 

Genogram 

Gedurende de eerste fase van het diagnostisch proces: opmaken van een klachten/krachtenanalyse. 


Ecogram 

Gedurende de eerste fase van het diagnostisch proces: opmaken van een klachten/krachtenanalyse 


Tijdslijn 



NOSI 

(Nijmeegse Ouderlijke Stress Index) 



En/of gedurende de tweede fase: opmaken van de probleemanalyse m.b.t. persoonskenmerken van 

de gezinsleden 

Voor cliënten bij wie in de eerste fase wordt vastgesteld dat er meer informatie nodig is over 

kenmerken van individuele personen 

SSL-V/SSL-D 

(Sociale Steun Lijst-Interacties en Sociale Steun Lijst-Discrepanties) 

Gedurende de tweede fase: opmaken van de probleemanalyse m.b.t. de context van het gezin 

Voor cliënten bij wie in de eerste fase wordt vastgesteld dat meer informatie nodig is over 

de context van het gezin (mate waarin men beroep kan doen op externe steunbronnen) 

FRT 

(Familie Relatie Test) 

Gedurende de tweede fase: opmaken van de probleemanalyse m.b.t. algemene gezinskenmerken of 

subsysteemkenmerken 

Voor cliënten met kinderen tussen 4 en 11 jaar, bij wie in de eerste fase wordt vastgesteld 

dat er meer informatie nodig is over de emotionele relaties tussen de gezinsleden 

177


GST 

(Gezins Systeem Test) 



Voor cliënten met kinderen vanaf 6 jaar, bij wie in de eerste fase wordt vastgesteld dat er 

meer informatie nodig is over relatiestructuren, gezinscohesie en hiërarchie in het gezin 

Een taal erbij 

(Duplo’s) 



Voor cliënten met jonge kinderen, bij wie in de eerste fase wordt vastgesteld dat er meer 

informatie nodig is over relatiestructuren, gezinscohesie, hiërarchie en emoties in het gezin 

GKS 

(Gezinsklimaatschaal) 

Gedurende de derde fase: opmaken van de verklaringsanalyse m.b.t. algemene gezinskenmerken 

Voor cliënten met kinderen vanaf 11 jaar, eventueel uit lagere sociaal-economische milieus, 

waarbij in eerdere fases wordt vastgesteld dat er meer informatie nodig is over het sociale 

klimaat van het gezin en het algemene gezinsfunctioneren 

NVOS 

(Nijmeegse vragenlijst voor de opvoedingssituatie) 

Gedurende de tweede fase: opmaken van de probleemanalyse m.b.t. opvoeden of 


Voor cliënten met kinderen van ca. 3 tot ca. 14 jaar, bij wie in de eerste fase wordt 

vastgesteld dat er meer informatie nodig is over de subjectieve beleving van de 

opvoedingssituatie, van de gezinsbelasting. 

OKIV 

(Ouder-Kind interactie vragenlijst) 

Gedurende de tweede fase: opmaken van de probleemanalyse m.b.t. opvoeden 

Voor cliënten met kinderen van 8 tot 16 jaar, bij wie in de eerste fase wordt vastgesteld dat 

er meer informatie nodig is over de relatie van elke ouder met elk kind afzonderlijk 

VHT 

(Video Home Training) 


Voor cliënten met kinderen, bij wie in de eerste fase wordt vastgesteld dat er meer 

informatie nodig is over de inhoud en kwaliteit van ouder-kind interacties 

AQS 

(Attachment Q-Sort) 


Voor cliënten met kinderen van 1 tot 5 jaar, bij wie in de eerste fase wordt vastgesteld dat er 

meer informatie nodig is over het gehechtheidgedrag dat het kind stelt ten aanzien van de 

verzorgingsfiguur (moeder) 

SOG 

(Schaal voor Ouderlijk Gedrag)

Bijlagen 

Gedurende de derde fase: opmaken van de verklaringsanalyse m.b.t. opvoeden 

Een versie voor cliënten met kinderen jongeren dan 8 jaar, een andere versie voor cliënten 

met kinderen tussen 8 en 14 jaar, bij wie in de eerste fase wordt vastgesteld dat er meer 

informatie nodig is over concrete ouderlijke gedragingen die een risico- of protectieve factor 

kunnen zijn in de ontwikkeling van probleemgedrag 

EAS 

(Emotional Availability Scales) 

Gedurende de derde fase: opmaken van de verklaringsanalyse m.b.t. opvoeden 

Deel I voor cliënten met kinderen van 0 tot 4 jaar, Deel II voor cliënten met kinderen vanaf 5 

jaar, bij wie in de eerste fase wordt vastgesteld dat er meer informatie nodig is over de 

krachten en kwetsbaarheden van de ouder-kind interactie 

QRI 

(Quality of Relationship Inventory) 

Gedurende de tweede fase: opmaken van de probleemanalyse m.b.t. subsysteemkenmerken 


de perceptie van steun en conflict in een (romantische) relatie en het belang van de relatie 

in iemands leven. 

NGT 

(Nijmeegse Gezinsrelatie Test) 

Gedurende de tweede fase: opmaken van de probleemanalyse m.b.t. subsysteemkenmerken 

Voor cliënten met kinderen van 9 tot 12 jaar met normale intelligentie, bij wie in de eerste 

fase wordt vastgesteld dat er meer informatie nodig is over het inzicht van de kinderen in 

gezinsrelaties, de wijze waarop de kinderen de medegezinsleden ervaren 

M.I.N.I. 

(Mini International Neuropsychiatric Interview) 

Gedurende de tweede fase: opmaken van de probleemanalyse m.b.t. persoonskenmerken van 

gezinsleden 


mogelijke AS I psychiatrische stoornissen 

179


Bijlage 2 

Registratieformulier teamverantwoordelijke 

i.f.v. meten en evalueren 

Aantal inhoudelijke teams waarbij ‘gezinsdiagnostiek’ ter sprake komt 

Kwamen er onderwerpen ter sprake die te maken hebben gezinsdiagnostiek? 

(Bespreken van uitdrukkelijke diagnostische acties) 

Datum JA NEEN

Registratieformulier teamverantwoordelijke 

i.f.v. meten en evalueren 

Aantal multi disciplinaire teams waarbij ‘gezinsdiagnostiek’ ter sprake komt 

Kwamen er onderwerpen ter sprake die te maken hebben gezinsdiagnostiek? 

(Bespreken van uitdrukkelijk diagnostische acties) 

Datum JA NEEN 

Bijlagen 

181

Bijlage VIII: Draaiboek ter ondersteuning van de implementatie 

DRAAIBOEK 

Ter ondersteuning van de 

implementatie van de module 


___________________________________________ 

Bjoke Baudoncq 

Joke Mortier 

Johan Tuerlinckx 

Veerle Soyez 

augustus 2010

2 

WOORD VOORAF 

Voorliggend draaiboek is het resultaat van een zoektocht in CIG Ten Anker, in 

samenwerking met de vakgroep orthopedagogiek van de universiteit Gent, binnen het project 

“gezinsdiagnostiek”. Het draaiboek is bedoeld als werkdocument, aan de hand waarvan 

andere CIG inspiratie kunnen opdoen om gezinsdiagnostiek een plaats te geven binnen hun 

eigen werking. Het is geenszins de bedoeling hier een vaststaand stappenplan voor te stellen 

dat bindend is voor de hele sector. 

In dit draaiboek wordt het proces van gezinsdiagnostiek sterk verankerd aan het 

hulpverleningsproces. In dit alles worden er twee fases onderscheiden: de eerste fase is deze 

van de vraagverheldering; de tweede is de fase van de handelingsgerichte diagnostiek. 

Belangrijk om weten is dat er op heden nog binnen geen enkel C.I.G. met deze opsplitsing in 

twee fase gewerkt wordt, ook niet in Ten Anker. De opsplitsing in twee fasen lijkt evenwel 

mogelijkheden te bieden om in de toekomst de discussie aan te gaan over verdere 

implementatie van gezinsdiagnostiek binnen de sector.

FASE 1: Vraagverheldering 

DRAAIBOEK IMPLEMENTATIE GEZINSDIAGNOSTIEK 

1. AANMELDING – INTAKE – OPNAME 

In principe komen alle gezinnen die zich aanmelden bij een CIG in aanmerking voor 


Behalve: 

-diegenen die enkel crisisopvang wensen; 

-die gezinnen die in een crisisfase verkeren gekenmerkt door, of samenlopend met, een 

ernstige instabiliteit (ondanks de residentiële opname); 

-gezinnen die bestaan uit gezinsleden die niet of weinig over zelfreflectieve mogelijkheden 

beschikken. 

De fase van aanmelding heeft als belangrijkste doelstelling te toetsen of het gezin bereidheid 

of motivatie heeft tot opname in het C.I.G. 

STAP 1: AANMELDING 

Een telefonisch aanmeldingsgesprek heeft in de eerste plaats de bedoeling in een eerste 

screeningsmoment na te gaan of een begeleidings of diagnostisch aanbod binnen een CIG 

geïndiceerd is en zo ja, een moment vast te leggen waarop het gezin al dan niet op 

intakegesprek kan komen. Het aanmeldingsgesprek vormt een eerste basis waarop je in het 

intakegesprek verder kan bouwen. 

Aandachtspunten? 

Ł In het kader van gezinsdiagnostiek is het belangrijk dat een eerste zicht verworven wordt 

omtrent de hulpvragen van de potentiële cliënten. Belangrijk is dat er een onderscheid 

gemaakt wordt tussen enerzijds de vragen van de verwijzer/hulpverleners en anderzijds het 

gezin zelf. 

Ł Het is niet enkel van belang aandacht te hebben voor de klachten, ook de krachten - zaken 

die wel goed lopen - worden reeds bij de start, bij de aanmelding, meegnomen in de eerste 

beeldvorming– van het gezin.

4 

Wie? 

Het is mogelijk, maar niet noodzakelijk, dat de aanmeldingen bij de gezinsdiagnosticus 

terecht komen. Belangrijk is dat de persoon die de aanmeldingen doet, over een leidraad 

beschikt om gericht een aantal thema’s te bevragen tijdens het aanmeldingsgesprek. 

Nodige documenten? 

Op de volgende bladzijden (kader 1) wordt de leidraad gepresenteerd die door CIG Ten 

Anker werd uitgewerkt. Deze kan helpen om reeds tijdens het aanmeldingsgesprek zoveel 

mogelijk nuttige informatie te verzamelen.

I.A. Aanmeldingsverslag: 

Datum: 

Ontvanger Aanvraag: 

Vraag: Residentieel/Mobiel 

Verwijzer: Naam: Voornaam: 

Dienst: 

Telefoonnummer: 

e-mail: 

1. Cliëntgegevens 

Moeder 

Naam Voornaam 

Geboortedatum 

Nationaliteit 

Domicilieadres 

Gemeente Postnummer 

Verblijfplaats 

Telefoonnummer GSM 

Vader 

Naam Voornaam 

Geboortedatum 

Nationaliteit 





2. Contextgegevens 

Kinderen 

Naam Geboortedatum Vader 

Zwangerschap: 

Bevallingsdatum: 

Vader van het kind: 

Samenstelling gezin van herkomst: 

Vader: 

KADER 1

KADER 1 

Moeder: 

Broers/zussen: 

Belangrijke steunfiguren: 

3. Reden van de aanmelding 

3.1. Probleemsituering 

Volgens cliënt: 

- Om welke reden bent u op zoek naar hulp? 

- Wat is de aanleiding dat u NU hulp zoekt? 

- Waarom meldt u zich hier aan en niet bij een andere voorziening? 

- Wie heeft u aangeraden of aangemoedigd om hulp te zoeken? 

- Welke verwachtingen heeft u omtrent de hulp? 

Volgens verwijzer: 

- Wat is de reden dat u het gezin bij ons aanmeldt? 

- Is er een bepaalde aanleiding om NU hulp te zoeken? 

- Waarom meldt u het gezin hier aan en niet bij een andere voorziening? 

- Wat denkt u dat er met de hulp zou kunnen worden bereikt of 

voorkomen? 

3.2. Draagkrachtfactoren 

Volgens cliënt: 

- De problemen die u beschrijft, doen die zich constant voor of zijn er ook 

momenten waarop het beter gaat? Dewelke? 

- Welke elementen binnen uw situatie ervaart u als positief? 

Volgens verwijzer: 

- Zijn er momenten waarop de problemen die u beschrijft, zich niet 

voordoen? 

- Over welke aspecten van de situatie maakt u zich helemaal geen 

zorgen? 

- Welke zaken ervaart u als positieve eigenschappen van het gezin? 

3.3. Extra factoren 

Is er sprake van alcohol, drugs of medicatiegebruik (nu/verleden)?: 

Is er sprake van persoonlijke/psychische problemen? Diagnose?: 

Is er een inkomen? Zijn er schulden?: 

Zelfstandigheid? 

3.4. Waarbij kan het CIG u helpen?

4. Hulpverleningsgeschiedenis 

5. Afspraken 

Datum intake: 

Datum opname: 

Doorverwijzing: 

KADER 1

8 

STAP 2: INTAKE 

De intakefase is een cruciale fase: relevante gegevens worden verzameld en de samenwerking 

tussen CIG, gezin en verwijzer wordt ingezet. 


Ł Bij de toelichting van het aanbod, hoort ook uitleg omtrent gezinsdiagnostiek. 

Ł Een uitgebreide intake met aandacht voor zowel klachten als krachten, voor zowel de 

huidige situatie als de levensgeschiedenis, voor de bredere levenssfeer van de personen en 

hun context, vormt een goede basis voor diagnostiek en begeleiding. 

Ł Naast inventarisatie van vooral belevingsgerichte aspecten en hulpvragen is het in een 

intakefase ook van belang relevante gegevens te verzamelen. Dit kan mogelijks ook bij 

opname gebeuren. Deze worden gebundeld in een apart, vlot te consulteren document 

“familiale gegevens” 

Ł Belangrijk is om tijdens een intake het overzicht te behouden wie welke hulpvraag stelt 

(onderscheid: cliënt zelf, zijn omgeving, de verwijzer of het CIG die hulpvragen meent te 

ontwaren) en of die hulpvraag expliciet gesteld wordt of dat het eerder op belevingsniveau 

als (belangrijke) melding door de cliënt wordt meegegeven. 

Ł Als het mogelijk is, kan het interessant zijn om niet alleen de ouder(s) aan het woord te 

laten, maar bijv. ook de kinderen te vragen hoe zij de situatie beleven. 

Ł Er worden mogelijks ook andere belangrijke figuren mee uitgenodigd op de intake. 

Wanneer dit te uitgebreid zou worden kan geopteerd worden om in dit kader een tweede 

intake in te lassen of om bij opname deze mensen te bevragen naar hun hulpvragen. 

Ł Tijdens een intake kan je reeds veel observeren: Welk gevoel meen je te herkennen in de 

lichaamstaal van de cliënten? Bijv. in het geval van partners: Wie neemt het woord? Hoe 

reageert de ander, ook non-verbaal? Bijv. wanneer er kinderen bij zijn: Hoe pakken de 

ouders de situatie aan? Hoe reageren ze op hun kind(eren)? 

Ł Een belangrijk doel van de intakefase is afstemming te bereiken tussen de hulpvragers en de 

hulpverleners, zodat een constructieve samenwerking mogelijk is. Wederzijdse 

verantwoordelijkheden, verwachtingen en wensen dienen helder en ook realistisch te zijn. 

Ł Het kan interessant zijn om verwijzer en/of eerder hulpverleners te spreken. Tijdens het 

intakegesprek moet toestemming gevraagd worden aan het gezin om contact te mogen 

opnemen.

Wie? 


Ł Intake en opname gebeuren nooit tegelijkertijd. Er is een korte periode nodig om de cliënt te 

laten reflecteren over diens hulpvraag en het aanbod. Alsook om het team te laten nadenken 

over de voorliggende situatie. 

Ł Om het maximum aan informatie uit het intakegesprek te halen, is het belangrijk er achteraf 

over te reflecteren. Een analyse van het intakegesprek achteraf geeft een beter zicht op de 

hulpvragen van de cliënt. Belangrijk is niet enkel die vragen in rekening te nemen die openlijk 

gesteld werden, maar ook diegene te onderkennen die door bepaalde klachten heen 

schemerden. Er kan op basis daarvan een taxonomie opgesteld worden: 

- Is er een vraag naar verheldering? 

- Is er een vraag naar bevestiging/weerlegging van een ervaren probleem? 

- Is er een vraag naar verklaring(en)? 

- Is er een onmiddellijke vraag naar oplossingen? 

Ł Vanaf het eerst contact met het cliëntsysteem (dus in principe reeds bij het 

aanmeldingsgesprek) worden in de klinische praktijk door hulpverleners hypothesen 

geformuleerd. Voorgesteld wordt om in een werkdocument de hypothesen te formuleren- 

formaliseren. Het hypothesenformulier probeert het denkproces, de brainstorming, het 

‘intern gesprek’ van de hulpverleners weer te geven en is voorwaardelijk van aard: niet alle 

hypothesen kunnen onmiddellijk worden getoetst (tempo van de cliënt wordt 

gerespecteerd) of zijn steeds waardevol in het kader van de uitbouw van een 

hulpverleningsproces. Het wordt gehanteerd als een persoonlijk werkdocument van de 

hulpverleners en wordt om die reden niet ter inzage van het cliëntsysteem aangeboden. 

De gezinsdiagnosticus is niet noodzakelijk betrokken bij het eigenlijke intakegesprek. 

De intake gebeurt best door twee mensen samen: iemand die hoofdzakelijk het gesprek voert 

en een ander die observeert en het proces bewaakt. Wie de verwijzer en/of eerder 

hulpverleners contacteert, kan onderling afgesproken worden. 

Bij de reflectie achteraf is de analyserende rol van de gezinsdiagnosticus onontbeerlijk. 

Hart De Ruyter (1975) stelt dat de hulpvraag als cryptogram aan de hulpverlener wordt 

voorgelegd. Klachten zijn uitingen van de beleving van de cliënt. Op basis van dit 

uitgangspunt moet de formulering van de hulpvraag uit het ‘labyrint’ van klachten worden 

gedistilleerd. Als de cliënt bij aanvangen toch zelf een hulpvraag formuleert, moet de 

diagnosticus nagaan of deze aansluit bij de klachtenbeleving van de cliënt. 

Het hypothesen-document wordt bijgehouden door de gezinsbegeleider, de contextbegeleider 

en de kinderwerker rondom de welbepaalde cliëntsituatie. Zij zorgen ervoor dat hypothesen 

die door collega’s worden geformuleerd vertaald worden in het hypothesendocument. 

Nodige overlegstructuren?

10 

Kort na de intake dient er een overleg gepland te worden tussen de personen die de intake 

afnamen en de gezinsdiagnosticus. 


Kader 2 geeft een idee hoe gezinsdiagnostiek kan worden voorgesteld tijdens de intake. 

Kader 3 toont een mogelijk intakeverslag . Er zijn ook twee bijlagen aan het intakeverslag. 

Dit zijn de taxonomie van de hulpvragen en het hypotheseformulier. 

En bijhorend document dient om de familiale gegevens te inventariseren.

KADER 2 

TOELICHTING GEZINSDIAGNOSTIEK TIJDENS INTAKE 

Als CIG willen wij u en uw gezin zo goed mogelijk helpen. We doen dit door te kijken 

wat er goed loopt binnen uw gezin en waar er eventueel nog moet aan gesleuteld 

worden. We willen u helpen om verder stappen te zetten in de goede richting. 

Het is echter niet altijd meteen duidelijk waaraan er gewerkt moet worden. We 

proberen dit te weten te komen door veel met u te praten, maar sommige zaken zijn 

nu eenmaal moeilijk onder woorden te brengen. 

Daarom willen we als CIG ook gebruik maken van andere manieren om een beeld te 

krijgen van u en uw gezin. 

We kunnen bijv. vragen om samen een tijdslijn van je leven op te maken of om een 

soort enquête in te vullen. We kunnen voorstellen om u en uw gezin eens een 

moment te filmen zodanig dat we beter kunnen zien wat er zich allemaal tussen jullie 

afspeelt. 

Het zijn allemaal methodes die vallen onder de naam ‘gezinsdiagnostiek’ en ze 

dienen om te weten te komen waar er in de toekomst moet aan gewerkt worden. 

Je kunt het vergelijken met naar de dokter gaan. Als de dokter je de juiste medicatie 

wil voorschrijven, dan moet hij eerst een goede diagnose stellen. Pilletjes tegen 

buikpijn helpen niet als je de griep hebt… 

Als wij jou hier willen helpen, is het belangrijk te weten waar het schoentje precies 

knelt. Eens dat geweten is, is verandering mogelijk. Als u bij ons wordt opgenomen, 

zal u hierover nog meer uitleg krijgen en zal uw toestemming gevraagd worden.

KADER 3 

VOORBEELD INTAKEVERSLAG 

I.B. Intakeverslag: 

Datum: 

Aanwezigen: 

Doorverwijzer: 

Verslaggever: 

Wie is op de hoogte van de intake: 

1. Gezinssituatie en sociale relaties 

1.1. Huidig gezin en gezinfase 

1.1.1. Huidig gezin en gezinsfase van de moeder 

1.1.2. Huidig gezin en gezinsfase van de vader 

1.2. Gezin van herkomst 

1.2.1. Gezin van herkomst van de moeder 

1.2.2. Gezin van herkomst van de vader 

1.3. Belangrijke personen 

2. Beknopte biografische geschiedenis 

2.1. Belangrijke levensgebeurtenissen 

2.1.1. Belangrijke levensgebeurtenissen van de moeder 

2.1.2. Belangrijke levensgebeurtenissen van de vader 

2.2. Hulpverleningsgeschiedenis 

2.2.1. Hulpverleningsgeschiedenis van de moeder 

2.2.2. Hulpverleningsgeschiedenis van de vader 

3. Persoonlijke gegevens

3.1. Fysieke toestand 

3.2. Psychische toestand 

3.3. Zingeving, bezigheden en interesses 

3.4. Culturele achtergrond 

3.5. Algemeen functioneren / zelfstandigheid 

3.6. Middelengebruik 

4. Huidige leefsituatie 

4.1. Huisvesting en materiële omstandigheden 

4.2. School en/of werksituatie 

4.3. Financiële situatie 

5. Reden van aanmelding 

5.1. Probleemomschrijving 

5.1.1. Volgens cliënt 

5.1.2. Volgens verwijzer 

5.2. Omschrijving krachten 



5.3. Omschrijving klachten en hulpvragen 



5.4. Waarmee kan het CIG u helpen? 

KADER 3

KADER 3 

5.5. Toekomstperspectief 

6. Algemene indruk (en eventueel tegenindicaties) 

7. Afspraken en voorwaarden 

Dit verslag werd op ../../…. besproken met volgende betrokkenen: 

Naam Handtekening

I.B.a Bijlage: Taxonomie van de hulpvragen 

KADER 3 

1. Volgens cliënt 

Soort hulpvraag Klachten van het gezin Hulpvragen van het gezin 

Verhelderend – 


(KA) 

Onderkennend - 

probleemanalyse 

(PA) 

Verklarend - 

verklaringsanalyse 

(VA) 

Indicerend - 

indicatieanalyse 

(IA) 

2. Volgens verwijzer 

Soort hulpvraag Klachten van de verwijzer Hulpvragen van de verwijzer 



(KA) 



(PA) 

Verklarend - 


(VA) 

Indicerend - 


(IA) 

3. Volgens CIG 

Soort hulpvraag Klachten van CIG Hulpvragen van CIG 



(KA) 



(PA) 

Verklarend - 


(VA) 

Indicerend - 


(IA)

KADER 3

I.B.b. Bijlage: hypothesen 

1. Persoonskenmerken kind en/of ouder 

Hypothese 1 

Datum: Door: Betrekking op: 

KA PA VA IA 

Omschrijving 

Hoe werd tot die 

hypothese gekomen? 

Wat gebeurde reeds 

met hypothese? 

1. Opvoeden 

Hypothese 1 


KA PA VA IA 

Omschrijving 





2. Subsysteemkenmerken 

Hypothese 1 


KA PA VA IA 

Omschrijving 



KADER 3

KADER 3 




_____________________________________________________ 

_____ 

Hypothese 1 


KA PA VA IA 

Omschrijving 





4. Algemene gezinskenmerken 

Hypothese 1 


KA PA VA IA 

Omschrijving 





5. Context van het gezin 

Hypothese 1 


KA PA VA IA 

Omschrijving





I.C. Familiale Gegevens: 

1. Gegevens kerngezin 


Naam Voornaam 

Geboortedatum Geboorteplaats 

Nationaliteit Rijksregisternr 





Partner 


Naam Voornaam 







Partner 

Kinderen 

Naam Voornaam 



Band 

Naam Voornaam 



Band 

Naam Voornaam 


KADER 3

KADER 3 


Band 

Naam Voornaam 



Band

2. Gegevens gezin van herkomst 


Naam Voornaam 



Adres 



e-mail 

Band 

Beroep Partner 


Naam Voornaam 



Adres 



e-mail 

Band 

Beroep Partner 

Broers en Zussen 

Naam Voornaam 

Geboortedatum Band 

Adres 



Naam Voornaam 


Adres 



Naam Voornaam 


Adres 



KADER 3

KADER 3 

3. Gegevens vertrouwenspersonen 

Vertrouwenspersonen 

Naam Voornaam 


Adres 



Naam Voornaam 


Adres 



Naam Voornaam 


Adres 



4. Diensten 

Juridische Bijstandspersoon 

Naam Voornaam 

Beroep 

Adres 



Financieel 

OCMW 

Contactpersoon e-mailadres 

Adres 


Telefoonnummer Faxnummer 

Bank 

Contactpersoon e-mailadres 

Adres 


Telefoonnummer Faxnummer

Bijzondere Jeugdzorg 

Consulent 

Naam Voornaam 

JRB/CBJ 

Adres 



E-mailadres 

Jeugdrechter 

Naam 

Adres 



E-mailadres 

Advocaat 

Naam 

Adres 



E-mailadres 

School 

School 

Adres 


Studierichting 


Lesuren Ma 

Di 

Woe 

Do 

Vrij 

Contactpersoon 

e-mail 

CLB 

Adres 



Contactpersoon e-mail 

KADER 3

KADER 3

Medisch 

Huisarts 

Naam Voornaam 

Adres 


Telefoonnummer 

Gynaecoloog 

Naam Voornaam 

Ziekenhuis 


Kinderarts 

Naam Voornaam 

Ziekenhuis 


Ziekenfonds 

Naam 

Adres 



Lidnummer 

SISkaartnummer 

Andere Diensten 

KADER 3 

Dienst Adres Contactpersoon Telefoonnummer

26 

STAP 3: OPNAME 

Een opname is een ingrijpende gebeurtenis voor een gezin. Gesprekken kort na de opname 

hebben daarom in eerste instantie de bedoeling het gezin gerust te stellen en vertrouwen op te 

wekken. Toch kunnen van bij het begin ook al verwachtingen geuit worden. (De basis 

daarvoor is gelegd tijdens de intakefase.) 


Wie? 

Ł Wanneer een nieuw gezin wordt opgenomen, wordt er tijdens een van de eerste gesprekken 

stilgestaan bij een aantal praktische zaken, zoals bijv. het huisreglement. Dit is ook het 

moment om nog eens toe te lichten hoe het CIG werkt en toestemming te vragen aan het 

gezin om mee te werken aan gezinsdiagnostiek. Je vraagt het gezin een formulier 

geïnformeerde toestemming te ondertekenen. 

Dit gesprek kan best opgenomen worden door de persoon die het dichtst bij het gezin zal 

staan, hoogstwaarschijnlijk de gezinsbegeleider (= individueel begeleider). 


Kader 4 geeft een voorbeeld van een dergelijk formulier geïnformeerde toestemming.

KADER 4 

VOORBEELD FORMULIER GEINFORMEERDE 

TOESTEMMING 

Beste ouder, 

U wenst gebruik te maken van de diensten die het CIG aanbiedt. Het is daarbij belangrijk dat u op 

voorhand weet wat u kan verwachten. 

Tijdens het voorbije gesprek heeft u reeds heel wat informatie gekregen. Met deze brief willen we 

nog extra uitleg geven over een specifiek deel van onze werking waarvoor wij uw akkoord 

vragen. 

De begeleiders van het CIG helpen u zoeken naar wat er moeilijk loopt in uw leven of in uw 

relatie met uw kinderen. Ze helpen u daarnaast ook de positieve zaken zien. De begeleiders 

kunnen dit pas wanneer zij u en uw gezin voldoende kennen. Daarom is het belangrijk dat zij 

onder andere veel met u praten. We beseffen echter dat praten niet altijd gemakkelijk is. Soms is 

het moeilijk om de juiste woorden te vinden. Daarom wil het CIG ook andere manieren gebruiken 

om u en uw gezin beter leren kennen. 

Sinds kort gebruikt Het CIG vragenlijsten waarbij u als ouder kan kiezen tussen een aantal 

antwoorden. Ook ander materiaal zoals bijvoorbeeld poppetjes die gezinsleden voorstellen, 

worden gebruikt. Deze materialen zijn speciaal gemaakt om op korte tijd veel te weten te komen 

over uw gezin. Die kennis kan dan gebruikt worden om u en uw gezin zo goed mogelijk te helpen. 

Concreet betekent dit dat tijdens uw verblijf in het CIG gevraagd kan worden om (samen met uw 

individueel begeleider) met dit materiaal aan de slag te gaan. Wij verwachten dan een actieve 

medewerking van u. Dit kan ook gevraagd worden aan uw kinderen of andere belangrijke 

personen, maar enkel als u er zelf mee akkoord gaat. Telkens zal u de nodige uitleg gegeven 

worden en u kunt ook altijd bijkomende vragen stellen. 

De informatie die we via vragenlijsten of ander materiaal verzamelen, zal telkens met u gedeeld 

worden. In eerste instantie mondeling en als u dat wil, kan u ook een schriftelijk verslag 

ontvangen. In principe wordt de informatie niet gedeeld met derden (bijv. (ex-)partner, 

familie,…), tenzij u hiervoor expliciet uw toestemming geeft. Enkel indien u hier bent na een 

uitspraak van de jeugdrechtbank, zijn wij verplicht om de verzamelde informatie door te geven 

aan de sociale dienst van de jeugdrechtbank. 

Voor akkoord, Het CIG, 

Datum: Datum: 

Naam: Naam: 

Handtekening: Handtekening:

28 

2. Begeleiding, behandeling en diagnostiek 

STAP 4: OPMAAK EERSTE DOELEN EN ACTIEPUNTEN 

Enkele weken na opname worden de eerste doelstellingen en actiepunten op papier gezet. 

Doorgaans zijn dit de eerste praktische zaken waaraan de cliënt wil werken. Elke werkvorm 

maakt deze afzonderlijk op. Daarna volgt een teambespreking en worden ze samen bekeken. 

Er wordt nog niet echt in de diepte gewerkt of naar de oorzaak van een bepaald probleem 

gezocht. 

In kader 5 vindt u het document weer waarin deze eerste doelstellingen en actiepunten 

worden weergegeven.

II.A. Eerste doelstellingen en actiepunten KADER 5 

II.A. Eerste doelstellingen en actiepunten: 

II.A.a Voorbereiding per werkvorm 

1. Voorbereiding gezinsbegeleider 

1.1. Krachten 

1.2. Klachten 

1.3. Methoden

KADER 5 II.A. Eerste doelstellingen en actiepunten 

2. Voorbereiding sociale dienst 

2.1. Krachten 

2.2. Klachten 



3. Voorbereiding kinderwerker 

3.1. Krachten 

3.2. Klachten 


KADER 5 II.A. Eerste doelstellingen en actiepunten 

II.A.b Teambespreking


II.A.c Terugkoppeling naar Gezin 

Datum Omschrijving Doelstellingen Betrokken 

werkvorm 

II.A.d Definitief 

Dit verslag werd besproken op: ../../…. 

Naam Handtekening 

Handtekening

KADER 5 II.A. Eerste doelstellingen en actiepunten

35 

STAP 5: OPMAAK VAN EEN KRACHTEN KLACHTENANALYSE 

In deze eerste fase tracht men een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van het gezin en het 

gezinsfunctioneren. 

STAP 5.1: OPMAAK VAN EEN TIJDSLIJN 

De tijdslijn wordt gebruikt om de opvoedingsgeschiedenis op een chronologische wijze in kaart 

te brengen. Het kan een hulp zijn om de krachten en klachten op een gestructureerde manier 

weer te geven. 


Ł Het op papier zetten van een tijdslijn, een levenslijn van het gezin, biedt heel wat informatie. Dit 

kan echter emotioneel zwaar zijn voor bepaalde cliënten. Het is dan ook belangrijk dat er 

voldoende tijd voor uit getrokken wordt. Als een cliënt signalen heeft dat hij/zij er (nog) niet 

klaar voor is om ook bij het verleden stil te staan, dan moet dat gerespecteerd worden. ‘Er nog 

niet aan toe zijn’ op zich ook al een diagnostisch gegeven. Het tempo van de cliënt wordt 

gevolgd. 

Ł Het opmaken van een tijdslijn heeft niet als voornaamste doel dat alle levensfeiten op papier 

komen te staan. Belangrijker is het om tijdens de reconstructie van de levensgeschiedenis de 

gevoelswereld van het gezin te verkennen. 

Wanneer? 

Eerste periode na opname 

Zoals reeds eerder gesteld is een residentiële begeleiding zeer ingrijpend en heeft een gezin tijd 

nodig om zich aan te passen aan de nieuwe situatie. Toch is het belangrijk dat er geen weken 

zomaar ‘op de vlakte’ voorbijgaan. 

Het gezin komt in een hulpverleningscontext terecht en daar horen nu eenmaal verwachtingen 

bij. Door reeds in de eerste periode na opname samen met het gezin een tijdslijn op te maken, 

wordt de juiste toon gezet voor een effectieve hulpverlening. 

Dit sluit niet uit dat er telkens per individueel gezin moet overwogen worden of er geen 

tegenindicaties zijn.

GEZINSDIAGNOSTIEK 

DRAAIBOEK IMPLEMENTATIE 

Mogelijke tegenindicaties: 

- Groot wantrouwen tegenover de hulpverlening waardoor er veel kans bestaat dat het gezin 

niet eerlijk zal zijn tijdens de opmaak van de tijdslijn 

- Wanneer een cliënt zelf aangeeft emotioneel nog niet klaar te zijn om bij het verleden stil te 

staan 

Wie? 

De persoon die het dichtst bij het gezin staat, de gezinsbegeleider, maakt samen met het gezin de 

tijdslijn op. Eventueel kan iemand van de sociale dienst of contextueel begeleider een 

aanvullende rol opnemen. 

Werkwijze? 

Begin bij de geboorte van de cliënt en werk naar het heden toe. 

De tijdslijn kan worden opgemaakt door de hulpverlener maar er kan echter ook geopteerd 

worden voor de eerder participatieve werkwijze van het werken met een tijdslijn. 

In deze werkwijze wordt het gezin, of individuele gezinsleden, gevraagd om zelf een tijdslijn op 

te maken, volgens eigen aanvoelen en op een wijze die aanleunt bij hun beleving. Mogelijke 

hantering bij partners: Maak in eerste instantie twee aparte tijdslijnen en laat ze samenvloeien op 

het moment dat ze elkaar leren kennen. 

Hier kan op creatieve, narratieve wijze mee worden omgegaan: gebruik van kleuren, gebruik van 

beelden, eerder dan woorden, verbinding met het genogram en kernkwadrantenmodel... 

Mogelijke ondersteunende vragen: 

- Wat weet je over de omstandigheden waarin je geboorte plaatsvond? Waren er 

complicaties? 

- Denk je dat je vader in de buurt was? Of andere personen? 

- Waar woonden je ouders toen jij baby was? 

- Zijn jullie vaak verhuisd? Wat was de reden om te verhuizen? Hoe heb jij dat 

beleefd? Hoe was dat voor de andere gezinsleden? 

- Wat deden je ouders voor de kost toen jij geboren werd? Zijn zij dikwijls veranderd 

van werk? Had dit een invloed op jullie leven? 

- Voor je naar de kleuterschool ging, ging je toen naar de crèche? Wie zorgde er het 

meest voor jou? 

- Met wie van je gezin kwam je het best overeen toen je kleuter was? Waarom? 

- Met wie speelde je het meest in het gezin? En met wie buiten het gezin? 

- Wat waren je favoriete spelletjes als kind? Wat vond je leuke gezinsactiviteiten? 

- Heb je alle leerjaren van het lager onderwijs in dezelfde school gevolgd?

37 

- Welke verwachtingen hadden je ouders omtrent het leren op school? 

- Had je naast school nog andere activiteiten of opleidingen (jeugdbeweging, sport, 

muziek, kunst,…) 

- Volgde je alle jaren van het secundair onderwijs in dezelfde school? 

- Wat waren je lievelingsvakken? Wat deed je niet graag? 

- Hebben je ouders je in een bepaalde studierichting geduwd? 

- Had je veel vrienden tijdens het middelbaar? 

- Hoe heb je je partner ontmoet? 

- Wat was de reactie van je omgeving op jullie relatie? 

- Wat waren tot nu toe belangrijke momenten in jullie relatie? 

- Wanneer ben je op eigen benen gaan staan? 

- Heb je in je leven al bepaalde ziektes meegemaakt of ernstige kwetsuren opgelopen? 

Hoe heeft dat een invloed gehad? 

- Heb je in je leven al periodes meegemaakt waarin je je angstig of depressief voelde? 

Welke momenten waren dat? 

- Tijdens welke periodes van je leven voelde je je gelukkig? 


De manier waarop de tijdslijn op papier komt, is vrij te kiezen. Belangrijk is wel dat de tijdslijn 

in het dossier komt te zitten en dat er tevens een omschrijving gegeven wordt van de 

omstandigheden waaronder de tijdslijn is opgemaakt, wie erbij aanwezig was, welke zaken het 

meest opvallend waren, wat het opmaken bij het gezin heeft losgemaakt… (Dit kan in het 

dossier onder het luik ‘krachten en klachtenanalyse’ vallen, zie verder kader 7.)


STAP 5.2: OPMAAK VAN EEN GENOGRAM 


Het genogram brengt op een overzichtelijke manier de familiegeschiedenis en relaties tussen 

familieleden in kaart. Het is een visueel diagram van de familiebanden van een persoon, dat 

wordt samengesteld uit een serie standaardsymbolen (zie Kader 6). Een genogram combineert de 

gebruikelijke anamnestische gegevens met allerlei belangrijke gegevens uit het leven van een 

persoon en zijn/haar systeem (Jesserum, 1994). 


Ł Het opstellen van een genogram kan zeer verhelderend maar ook confronterend zijn voor het 

gezin.Voorzie voldoende tijd. 

Ł Naast het feit dat het opstellen van een genogram met een persoon of een gezin heel veel 

informatie oplevert, impliceert het ook een manier van infoverzameling en moet een genogram 

gezien worden als een werkinstrument. Informatie over hoe het gezin het opmaken van een 

genogram ervaart, is minstens even belangrijk. Het is een attitude: als hulpverlener neem je een 

luisterende houding aan (‘not-knowing position’). 

Ł Het werken met een genogram legt de focus op het kijken naar mensen in hun context, en de 

nadruk ligt daarom op interacties tussen mensen. Binnen het project gezinsdiagnostiek van 

de CIG werd het werken met genogrammen aangebracht vanuit een narratief kader. De 

bedoeling is om te komen tot rijke verhalen in plaats van probleemverhalen of pathologie. 

Op die manier komen de krachten veel meer in beeld 

Wanneer? 


Wie? 

Gezinsbegeleider, eventueel bijgestaan door sociale dienst of contextueel begeleider

39 

Werkwijze? 

Ł Na het opmaken van de tijdslijn (stap 5.1) heb je vaak al enige informatie over de context, en 

over eventuele andere personen/organisaties rondom het gezin. Opdat het gezin niet het gevoel 

krijgt alles twee keer te moeten zeggen, kan het zinvol zijn deze informatie reeds op voorhand 

op papier te zetten. 

Bekijk daarnaast nog eens de tijdslijn vooraleer je het gesprek aanknoopt in functie van het 

opmaken van genogram. Zeg na afronding van de vorige stap: “ik wil nog enkele zaken in kaart 

brengen en wil hierrond een specifieke methodiek gebruiken die zichtbaar maakt wat voor jullie 

belangrijk is.” 

Ł Je kunt de cliënt/het gezin ter voorbereiding van gesprek vragen iets mee te brengen van 

zichzelf. Op die manier laat je voelen dat hun wereld belangrijk is (bvb. knuffels, gsm met 

foto’s); dit zorgt vaak voor een ijne dynamiek. 

Ł Introductie van een genogram is niet altijd gemakkelijk. Het is meestal helpend om te 

werken vanuit het uitgangspunt dat je het gezin beter wil leren kennen: “ik wil jullie graag 

leren kennen, in de eerste plaats om te kijken wat wel goed gaat. En ook om te weten, als 

jullie vertellen over, bijvoorbeeld een nonkel en een tante, over wie je praat”. Bij 

minderjarigen heb je vaak al een verwijzingsverslag (dus mandaat) om hun gezin in een 

ruimere context te kijken. Bij volwassenen is dat mandaat er niet en is het meer een 

samenleggen van puzzelstukjes. 

Ł Start met ‘veilige’ vragen; op die manier kun je openingen creëren om dieper te gaan. Maak 

veel gebruik van circulaire vragen. Moeilijke thema’s (misbruik, intra-familiaal geweld) 

kunnen eventueel in een volgend gesprek verder verkend worden. 

Ł Betrek het gezin actief. Laat hen zelf tekenen (op een groot blad) en nadenken, maar bouw 

dan ook voldoende re lectietijd in. Laat er ook hobby’s en kwaliteiten bijschrijven. 

Men kan het gezin ook laten kiezen waar het bij voorkeur start met het tekenen van het 

genogram: met het gezin van oorsprong van vader of moeder, of met het kerngezin. Vaak is 

het bevragen naar jong leven / naar de kindertijd gemakkelijker voor iemand. 

Speel met context en tijd. 

Indien je werkt met personen die verstandelijk minder mogelijkheden hebben, dan kun je 

best iets meer voorgestructureerd werken (je tekent het omzeggens voor zoals het voor hun 

gezin is; zodanig dat ze het helemaal kunnen overtekenen). 

Ł Probeer alle aanwezige gezinsleden te betrekken. Het kan aan te bevelen zijn om te starten 

met de jongste kinderen, maar vraag hiervoor steeds toestemming aan de ouders (erkennen 

in hun ouderpositie). Jonge kinderen zijn vaak gidsen. Toets steeds de betekenisverlening 

voor iedereen.


Documenten? 


Het genogram kan met de hand gemaakt worden of met behulp van een computerprogramma 

(bijvoorbeeld Genopro). Het eindresultaat wordt opgenomen in het document ‘Krachten en 

klachtenanalyse’ vallen, zie verder kader 7.

STAP 5.3 : OPMAAK VAN EEN ECOGRAM 


Het genogram schetst een gezin in een tijdsgebonden context waarin er linken gemaakt 

worden met de familiegeschiedenis: verbindingen tussen en binnen generaties worden 

zichtbaar. Een andere visuele representatie van een gezin is een ecogram of ecomap. Een 

ecogram situeert een individu of een gezin in een ruimtelijke context; het toont het netwerk 

dat beschikbaar is in de omgeving waar de cliënt leeft. Het kan gaan om individuen of 

organisaties met wie het gezin in interactie treedt. 


Ł Het opstellen van een ecogram bouwt voort op de gesprekken gemaakt bij het opstellen van 

de tijdslijn en het genogram. Werk dus ook verder met de reeds verkregen informatie. 

Ł Om het zinvol te kunnen inzetten in gezinsdiagnostiek, is het van belang om het ecogram niet 

te ingewikkeld te maken: de bedoeling is informatie te ordenen en overzichtelijk over te 

brengen. 

Wanneer? 


Wie? 

Gezinsbegeleider, eventueel bijgestaan door sociale dienst of contextueel begeleider 

Werkwijze? 

Ł Bekijk de informatie uit de tijdslijn en het genogram vooraleer van start gegaan wordt met 

het opstellen van het ecogram. 

Ł De introductie kan bijvoorbeeld als volgt (van Hout & Spinder, 2001, p.182).“Om nog wat 

meer over u te weten te komen, gaan we vandaag een soort tekening maken over u en uw 

omgeving. Ik heb hier een papier waarop ik u door middel van een rondje in het midden 

plaats. Daaromheen kunnen we, ook met rondjes, bijvoorbeeld personen plaatsen die voor u 

belangrijk zijn of met wie u in positieve of in negatieve zin veel te maken heeft.” 

Ł Activeer ook nu weer de cliënt en / of het gezin en nodig hen uit om zelf te tekenen. 

Opnieuw kan het nuttig zijn om, zeker voor personen die verstandelijk minder mogelijkheden 

hebben, wat meer structuur aan te bieden, bijvoorbeeld door de ruimte rond de cliënt zelf in 

velden in te delen (familie, vrienden & bekenden, maatschappelijke instellingen; deze laatste 

groep kun je eventueel ook nog verder onderverdelen: in sociale groepen en hulpverlening).

43 

Ł Bijkomende structurering kun je geven door te werken met concentrische cirkels rond de 

cliënt (waardoor het makkelijker wordt voor de cliënt om afstanden in te schatten) en / of 

door te werken met kleur (bijvoorbeeld: rood = stressvolle relatie; groen = steunende relatie; 

blauw = neutraal) 

Documenten? 

Net zoals het geval is voor het genogram, kan het eindresultaat van een ecogram-gesprek 

worden opgenomen in het document ‘Krachten en klachtenanalyse’ vallen, zie verder kader 7. 

STAP 5.4: OBSERVATIEGEGEVENS VERZAMELEN 

Observeren gebeurt in feite constant. Gegevens of veronderstellingen vanuit observaties zijn 

bij alle medewerkers aanwezig, maar worden niet altijd expliciet gemaakt. Gezinsdiagnostiek 

tracht deze waardevolle impliciete kennis op te sporen en aan te wenden. 

Werkwijze, aandachtspunten? 

Ł Het logboek bevat een schat aan ongestructureerde observatiegegevens. Dikwijls echter zijn 

de observaties gekleurd:subjectiviteit is immers het grootste knelpunt bij onsystematisch 

observeren (Celestin-Westreich & Celestin, 2010). Mits een kritische ingesteldheid is het zeer 

leerrijk om de logboekgegevens te verkennen en de belangrijkste elementen eruit te 

destilleren voor gezinsdiagnostiek. Bovendien kan de gezinsdiagnosticus de verschillende 

teamleden betrokken bij het logboek er op wijzen concrete, toetsbare observaties neer te 

pennen, waarbij interpretat 

Ł Medewerkers van de kinderopvang hebben de kans het kind uitgebreid gestructureerd of 

ongestructureerd te observeren. Er kan hen in het kader van gezinsdiagnostiek gevraagd 

worden op bepaalde zaken te letten. Zij zien ook hoe de mama haar kinderen afzet en terug 

ophaalt. Deze momenten bieden zeker een interessante kijk op het gezinsleven. Zeker bij de 

intake en in de eerste periode na opname kun je een brede waaier aan 

Wanneer? 

Observaties starten reeds bij het intakegesprek; eenmaal een het gezin is opgenomen bieden 

zich heel veel mogelijkheden aan voor observatie. 

Wie? 

Iedereen observeert. Via kanalen als het logboek of de teamvergadering kunnen observaties 

gedeeld worden. De gezinsbegeleider kan op regelmatige basis in gesprek gaan met de


kinderopvang en andere betrokken hulpverleners zodanig dat er een uitwisseling aan 

informatie plaatsvindt. 

Documenten? 

Tot op heden is er nog geen document ontwikkeld voor afzonderlijke rapportage van de 

observaties. Het is evenwel aangewezen om de observaties meer gestructureerd weer te geven 

en op een aantal deelgebieden ook meer gestructureerd te observeren. Het boek “Observeren 

en rapporteren” van Celestin-Westereich & Westreich, 2008, p.183 bevat een mogelijk 

bruikbaar schema om observaties gestructureerd weer te geven 

STAP 5.5: AFNAME VAN DIAGNOSTISCHE TESTS 

Indien nodig kunnen reeds een beperkt aantal diagnostische tests worden afgenomen in deze 

fase, ter ondersteuning van een gestructureerde vraagverheldering. 

Voor de bespreking van de diverse test-instrumenten wordt echter verwezen naar Fase 2 

(pp.64 e.v.) e.v.). 

STAP 5.6: OPSTELLEN ECOLOGISCH MODEL VAN OPVOEDEN 

Het ecologisch model gebruikt binnen het project van gezinsdiagnostiek, is gebaseerd op het 

model beschreven door Hellinckx (1996). Dit conceptmodel is goed bruikbaar binnen de 

context van het C.I.G. omdat het ‘opvoeden’ centraal stelt. Tegelijk is het model zeer 

omvattend: er is aandacht voor de opvoedingsgeschiedenis, voor contextfactoren… Het 

invullen van dit model zorgt ervoor dat er geen aspecten over het hoofd gezien worden. 

Werkwijze, aandachtspunten? 

Ł In het begin vraagt het invullen van het model behoorlijk wat tijd. Eens mensen meer 

vertrouwd zijn met de invulling van de verschillende concepten, loopt het vlotter. 

Het gebruik van een handleiding is in het begin aangeraden. 

Ł Tijdslijn, genogram, ecogram, observaties en eventueel ook resultaten van afname van 

enkele pyschodiagnostische tests inspireren de invulling van het model van Hellinckx. 

Ł Bij het invullen dient er een onderscheid gemaakt te worden tussen de dingen die men zeker 

weet en de dingen die men veronderstelt. Hierbij wordt verwezen naar het hypothesedocument. 

Deze hypothesen worden apart bijgehouden. 

Ł Het is interessant om ook na te gaan op welke domeinen informatie ontbreekt en te 

bezinnen of het relevant is om daar gericht naar te vragen bij het gezin. 

Ł Het project gezinsdiagnostiek als geheel en het ecologisch model van Hellinckx focust zich op 

het pedagogische domein (opvoedingsvragen). Omwille van de integrale benadering van het

45 

Wanneer? 

C.I.G. is het aangewezen om ook andere domeinen in kaart te brengen. Een voorbeeld 

hiervan is de sociaal administratieve en financiële situatie. Dit behoort dan niet tot het 

diagnostische luik. Dit wordt verder bekeken binnen de C.I.G. 

Afhankelijk van het proces, binnen termijn van twaalf weken. 

Wie? 

Het kan boeiend zijn om met het ganse team het model in te vullen, maar dit is zeer 

tijdsrovend. Een alternatief is dat de gezinsdiagnosticus dit samen met de gezinsbegeleider en 

sociale dienst/ contextueel begeleider doet. Die mensen kunnen het leeuwendeel van 

informatie aanleveren. Het document wordt als werkinstrument gehanteerd tijdens het proces 

en geldt als registratiedocument in het dossier. Op die manier wordt dubbel werk vermeden. 

Bij wijze van finalisatie worden in een multidisciplinair team (MDT) alle individuele 

begeleiders die bij dit proces betrokken geweest zijn gevraagd finale input te geven. Achteraf 

kunnen de andere teamleden, eventueel tijdens een teamvergadering, aanvullen. 

De gezinsdiagnosticus laat gezinsbegeleider en sociale dienst/contextueel begeleider vertellen 

en stelt daarbij verdiepende vragen opdat hypothesen aan de oppervlakte komen en mogelijke 

‘gaten’ in de kennis zichtbaar worden. 

Documenten? 

In het luik ‘krachten- en klachtenanalyse’ (kader 7) is een sjabloon voorzien om alle luiken 

van het model van Hellinckx in te vullen. De gezinsdiagnosticus kan tijdens de bespreking 

onmiddellijk dat sjabloon invullen.


STAP 5.7: BESPREKEN VAN KRACHTEN- EN KLACHTENANALYSE IN HET 

TEAM 

Na het invullen van het ecologisch model van opvoeden (geïnspireerd op het model van 

Hellinckx) wordt de situatie besproken op de teamvergadering. Dit is de uitgelezen kans om 

het gezin uitgebreid voor te stellen aan alle teamleden. 

Binnen C.I.G. Ten Anker werd ervoor gekozen om dit te doen aan de hand van het uitzetten 

van de duplo-poppen. 

Werkwijze, aandachtspunten 

Wanneer? 

Ł De gezinsbegeleider zet de duplo-poppen uit. Gedurende 7 minuten mag hij/ zij 

vertellen zonder onderbroken te worden. 

Ł Na 7 minuten mogen de andere teamleden vragen stellen. 

Ł De relaties en de verdiensten worden in beeld gebracht. 

Ł Er wordt ruimte gemaakt om nieuwe hypothesen te formuleren. 

De eerstvolgende teamvergadering na het invullen van het ecologisch model. 

Documenten? 

Op het document van de krachten- en klachtenanalyse (kader 7) is ruimte voorzien voor het 

uittypen van de teambespreking. 

STAP 5.8: SAMENVATTING KRACHTEN- EN KLACHTENANALYSE 

Na de eerste verkennende stappen, het invullen van het ecologisch model en de 

teambespreking wordt een samenvatting gemaakt van al deze informatie. In deze 

samenvatting worden eerst en vooral de krachten van het gezin op een rijtje gezet. Vervolgens 

komen de klachten van het gezin. Deze krachten en klachten worden opnieuw geïnspireerd op 

het model van Hellinckx. 

Aandachtspunten 

Ł Uitgebreid oog hebben voor de krachten van het gezin. 

Ł Klachten duidelijk formuleren. Nadien wat nuanceren. 

Ł Geen hypothesen vermelden in de samenvatting van de krachten-klachten analyse. De 

verslaggever geeft enkel weer wat er geweten, bevraagd en geobserveerd is.

47 

Wanneer? 

Meteen na de teambespreking wordt dit in orde gebracht. 

Documenten 

Op het document van de klachten en krachtenanalyse (kader 7) is ruimte voorzien om de 

krachten en klachten van het gezin samen te vatten. 

STAP 5.9: BESPREKEN VAN KRACHTEN- EN KLACHTENANALYSE MET HET 

GEZIN 

Om verdere stappen mogelijk te maken, is het noodzakelijk dat het gezin zich kan herkennen 

in de krachten- en klachtenanalyse die opgesteld is. 


Ł Het bespreken van de krachten en klachten met het gezin is geen sinecure. Klachten die het 

gezin zelf al verwoord heeft, zullen geen verwondering oproepen, maar andere die door de 

begeleiding geformuleerd zijn, kunnen mogelijks op verzet stuiten. Er is dan ook een 

grondige overweging nodig van de manier waarop het gesprek aangepakt wordt. Starten met 

de positieve aspecten –krachten- kan soelaas bieden. 

Ł Deze stap veronderstelt dat er al een (basis van) een vertrouwensrelatie gelegd is. De 

‘krachten- en klachtenanalyse’ wordt niet als dé waarheid aan het gezin voorgesteld. Er 

wordt integendeel duidelijk gemaakt dat ze bij deze de kans hebben om aanvullingen te 

maken of bepaalde zaken te nuanceren. 

Ł Als cliënten nog niet klaar zijn om bepaalde klachten onder ogen te zien, wordt niet 

aangedrongen. De mening van de cliënten wordt in het verslag van de KA vermeld. 

Ł Bij cliënten met een laag zelfbeeld, depressieve gevoelens,… is extra voorzichtigheid 

geboden. 

Ł Open en eerlijke communicatie vormen hier de sleutelwoorden. 

Wanneer? 

Na twaalf weken van opname.

Wie? 


Dit belangrijke gesprek kan het best gevoerd worden door de gezinsbegeleider aangezien deze 

normaalgezien reeds het meeste kans gehad heeft om een vertrouwensrelatie met het gezin op 

te bouwen. De gezinsbegeleider kan bijgestaan worden door de gezinsdiagnosticus. 

Documenten? 

Klachten - en krachtenanalyse: 

Zie kader 7. 

De samenvatting achteraan geldt als leidraad tot het voeren van het gesprek met de cliënt. De 

bedenkingen van het gezin dienen een plaats te krijgen in het verslag van de krachten- en 

klachtenanalyse. Dit wordt ook aangevuld in het document onderaan.

II.B. Krachten en klachtenanalyse 

II.B. Krachten en klachtenanalyse: 

II.B.a Informatiebronnen 

1. Genogram 

Datum 

Aanwezigen bij opmaak 

Omstandigheden bij opmaak 

Belangrijke zaken die tijdens 

49

de opmaak naar voor 

kwamen 

KADER 7

KADER 7 II.B. Krachten en klachtenanalyse 

2. Tijdslijn 

Datum 


Omstandigheden bij opmaak



kwamen 

KADER 7


3. Ecogram 

Datum 


Omstandigheden bij opmaak



kwamen 

II.B.b Invulling model van Hellinckx 

1. Persoonskenmerken 

1.1. Kindfactoren 

Gekend Ongekend 

Genetisch Overerfbare zaken zowel psychisch als 

lichamelijk. 

Neuro- 

Biologisch 

Temperament/ 

Persoonlijkheid 

Ontwikkelingsstoornissen (vb: 

communicatie, motoriek, leerstoornis, 

vroeggeboorte). Vragen specifieke 

aandacht. 

(vb: rustig, opvliegend, onzeker, 

reflectief, doorzetter) 

1.2. Pedagogische vraag 


Affectie De nood van het kind aan affectie en 

veiligheid. (vb: knuffelen, geborgen zijn, 

getroost worden…) 

Structuur Inzicht verwerven in samenleven. Dag en 

nachtritme, socialisering 

(beleefdheidsvormen…) schoolstructuur 

(vb: agenda, boekentas maken…) 

Positieve 

bekrachtiging/ 

Sanctionering 

Sociale 

ondersteuning 

Beloning en erkenning voor prestaties. 

Gepast en in verhouding sanctioneren 

wanneer dit nodig is. 

Hulp bij het integreren maatschappij, 

een sociaal wezen te worden. Leren 

gevoelens van de andere onderkennen 

en gepast reageren. 

KADER 7


Uitdaging en 

stimuleren 

Persoonskenmerken 

Opvoedingsgeschiedenis 

Leren wandelen, leren praten, uitstapjes 

maken, boekjes bekijken… 

1.3. Ouderfactoren 


(vb: psychische stoornissen, 

temperament, beperkingen, 

verstandelijke handicap, nationaliteit en 

origine, pleeg-of adoptieouders) 

Wat de opvoeders zelf hebben 

meegekregen van thuis uit. Hoe ze zelf 

werden opgevoed. Bepaalt mee de 

persoonlijkheid. 

1.4. Pedagogisch aanbod 

Pedagogisch 

besef 

(mentaliseren) 

Ouderlijke 

stress 


Hoe geven ouders betekenis aan het 

gedrag van hun kind en hoe richten ze 

hun eigen handelen hiernaar. Zijn ouders 

in staat verder te kijken dan gedrag van 

het kind? Zien ze ook de onderliggende 

gevoelens – behoeften van het kind? 

Alle mogelijke bronnen van frustratie, 

twijfel, stress… omtrent het ouderschap 

(Eventueel voortkomend uit eigen 

opvoedingsgeschiedenis)

Pedagogische 

Vaardigheden 

Specifiek inspelen op noden van het 

kind. Verschillende strategieën achter de 

hand hebben. Kunnen omgaan met 

kinderen. 

KADER 7



2.1. Samenleven 


Verzorgen Voeden, verzorgen, baden, kleden, 

opvolgen K&G en doktersbezoeken… 

Werken/Leren LEREN: (vb: zelfstandig eten, leren 

lopen, stimuleren, alsook schools leren) 

WERKEN: taakjes, (vb: opruimen) 

Spelen/ 

Ontspanning 

Spontane 

momenten 

Activiteiten tussen ouders en kinderen 

met nadruk op het plezier van het kind. 

Spelen, op bezoek gaan, uitstapjes, 

sporten, vakantie… 

Dagdagelijkse interactie. Wat gebeurt er 

op momenten dat er geen echte 

‘activiteit’ vastligt? Bijv. kibbelen, 

interesse tonen, elkaar negeren,… 

2.2. Opvoedingsstijl 


Klimaat Kwaliteit van de relatie tussen ouders en 

kinderen, de sfeer die heerst bij 

dagdagelijkse taken. Verschil tussen 

boos zijn omwille van gedrag of omwille 

Situatiehantering 

Sensitiviteit en 

responsiviteit 

van het kind zelf. 

Hoe krijgen de ouders iets gedaan van 

het kind: vragen, eisen, roepen, smeken, 

beloven, dreigen, fysiek ingrijpen, 

afleiden, humor gebruiken, belonen, 

onderhandelen, compromis maken,… 

Emotioneel beschikbaar zijn voor het 

kind. 

Controle Grenzen stellen, toezicht houden,…



Partnerrelatie Kwaliteit partnerrelatie. Elkaar begrijpen, 

ondersteunen, goede communicatie… 

Afwezigheid of aanwezigheid van 

spanning en conflicten tussen de ouders. 

Kan het welbevinden van de ouders 

aantasten/vergroten en indirect het 

opvoeden bemoeilijken of bevorderen. 

Broers en 

zussen 

Band tussen broers en zussen, contact 

tussen hen. Steun aan elkaar, 

communicatie onderling, eventuele 

conflicten… 

4. Algemene gezinskenmerken 


Cultuur Opvattingen, waardesystemen, 

symbolen, rituelen, geheimen. 

Organisatie De structuur van het gezin, wordt mee 

bepaald door afgrenzingprocessen 

(ruimtelijk en psychisch territorium), 

bijv. rolpatronen, taakverdeling, ritme 

van het gezinsleven, eigen plek voor de 

gezinsleden,… 

Aanpassingsvermogen/ 

Veerkracht 

Hoe reageert het gezin op een crisis? 

Hoe komt men zelf uit een crisis, welke 

oplossingsstrategieën zijn er? Hoe 

flexibel is het gezin? 

KADER 7


5. Context van het gezin 

Huisvesting en 

materiële 

omstandigheden 

Familie, 

vrienden en 

buurt 

Gekend 

Financiële mogelijkheden, huisvesting, 

Ongekend 

inrichting van de woonruimte, 

aanwezigheid van speelgoed… 

Mensen met raad en ervaring. Mensen 

die veilige omgeving creëren. Mensen die 

hen onzeker of ongerust kunnen maken. 

Mensen die de situatie onveiliger maken. 

Zingeving Speelt dit een belangrijke rol in het leven 

van de cliënt. En beïnvloedt dit de 

opvoeding? 

Werksituatie 

ouders 

Opvang of 

schoolsituatie 

kinderen 

Hoe loopt dit, welke signalen komen 

hieruit? Welke steun vormt dit voor het 

gezin? (bijv. juf is vertrouwenspersoon) 

Hoe loopt dit, welke signalen komen 

hieruit? Welke steun vormt dit voor het 

gezin? (bijv. juf is vertrouwenspersoon) 

Vrije tijd Wat zijn de hobby’s van de gezinsleden, 

hun interessen en tijdsbestedingen. 

Hulpverlening Steun of belasting van huisarts, het 

gerecht, andere hulpverleners,… De 

signalen die van hen komen + hoe het 

gezin omgaat met die signalen.

II.B.c Teambespreking 

KADER 7


II.B.d. Samenvatting krachten en Klachtenanalyse 

1. Samenvatting krachten 

1.1. Persoonskenmerken kind en opvoeder 

1.2. Opvoeden 

1.3. Subsysteemkenmerken 

1.4. Algemene gezinskenmerken 

1.5. Context van het gezin

2. Samenvatting klachten 

2.1. Persoonskenmerken kind en opvoeder 




2.5. Context van het gezin 

KADER 7


II.B.e. Bespreking met het gezin 

1. Aanvullingen moeder 

2. Aanvullingen vader 

3. Aanvullingen andere betrokken personen 

II.B.f. Definitief 


Actie Datum 

Opmaak MDT 

Teambespreking 

Bespreking gezin 

Definitieve versie


STAP 6: MULTIDISCIPLINAIR TEAM : HULPVERLENINGSSCENARIO 

Het uitstippelen van een diagnostisch scenario gebeurt best in multidisciplinair overleg, 

aangezien diagnostiek, begeleiding en behandeling elkaar op dit punt raken. Er moeten 

afspraken gemaakt worden omtrent welke aspecten onmiddellijk in het hulpverleningsaanbod 

(begeleidings- en behandelingsmodules) aangepakt worden en welke aspecten nader 

diagnostisch onderzoek vereisen. Er is telkens een MDT rond vier maanden na opname, zes 

maanden na opname en acht maanden na opname. De documenten voor deze MDT’s zijn 

dezelfde. 

STAP 6.1: VOORBEREIDING MULTIDISCIPLINAIR OVERLEG 

Ter voorbereiding van het multidisciplinair overleg wordt door elke werkvorm nogmaals een 

gesprek aangegaan met de cliënt. In dit gesprek worden de eerste doelen en actiepunten op 

een rijtje gezet en geëvalueerd. 

Er wordt nogmaals stilgestaan bij de krachten van het gezin en de eventuele klachten. Gezien 

de voorafgaandelijke krachten- klachtenanalyse zou dit veel ruimer kunnen gebeuren dan de 

eerste keer. Er wordt ook al kort nagedacht over de eventuele werkwijzen om met deze 

klachten aan de slag te gaan. 

STAP 6.2: MULTIDISCIPLINAIR TEAM: HULPVERLENINGSSCENARIO 

Werkwijze, aandachtspunten 

Ł In het MDT-overleg worden de algemene doelstellingen bepaald. Dan worden de 

doelstellingen per deelterrein (zie model Hellinckx) geordend en wordt nagegaan welke 

werkvorm welke methoden zal hanteren, ter realisatie van de gestelde doelstellingen. 

Ł In de werkwijze bij de doelstelling worden zowel diagnostische als begeleidingsinterventies 

opgenomen. Ze zijn met elkaar verweven. Er wordt op dat moment al uitgewerkt welke tests 

in aanmerking komen om afgenomen te worden bij een gezin. 

Wanneer? 

Binnen drie weken na terugkoppeling krachten-klachtenanalyse naar het gezin. Dit is 

ongeveer omtrent de vierde maand na opname. 

Wie? 

Het M.D.T. bestaat uit gezinsdiagnosticus, gezinsbegeleider, context-begeleider, sociale 

dienst, kinderwerking, teamverantwoordelijke. 

Documenten?

65 

Een verslag van het MDT dient te komen in het dossier. Het sjabloon dat ontwikkeld werd 

kan je vinden in Kader 8. 

STAP 6.3: TEAMBESPREKING MDT HULPVERLENINGSSCENARIO 

Na het MDT worden de bevindingen besproken op de eerstvolgende teambespreking. Hier 

kunnen de meningen van de teamleden worden meegegeven en eventueel kunnen er nog 

zaken worden aangepast. 

Wanneer? 

Zo snel mogelijk na de opstelling van het MDT verslag. 

Wie? 

De vertrouwenspersoon, de gezinsbegeleider dient hier opnieuw het voortouw te nemen. 

Gezinsdiagnosticus en/of teamverantwoordelijke kunnen de gezinsbegeleider hierin 

ondersteunen. 

Documenten? 

Bedenkingen van het gezin dienen toegevoegd te worden aan het verslag van het MDT (zie 

Kader 8) 

STAP 6.4: BESPREKING MDT HULPVERLENINGSSCENARIO MET HET GEZIN 

De doelstellingen die uitgestippeld zijn tijdens het MDT dienen besproken te worden met het 

gezin. Er wordt nagegaan of het gezin zich in de voorgestelde werkwijze kan vinden. Er wordt 

met hen besproken wat opgenomen kan worden door de voorziening in het begeleidings – en 

behandelingsaanbod en wat verder behandelingsgericht dient te worden gediagnosticeerd. 

In de voorbereiding van de verschillende werkvormen werden reeds enkele doelstellingen 

opgesteld. Soms komen er tijdens het MDT nog enkele bij, dit wordt zoveel mogelijk 

vermeden om de weerstand zo klein mogelijk te houden. 


Ł Een goede uitleg is noodzakelijk bij de diagnostische tests die worden voorgesteld. 

Ł Het is belangrijk om te peilen naar de gevoelens van de cliënt op dat moment. Gaat hij 

of zij met elke doelstelling of werkwijze akkoord? Wanneer dit niet duidelijk is kan er 

in de toekomst op weerstand gestoten worden. 

65


Ł Voor het gezin moet het duidelijk zijn waarom er voor bepaalde aspecten nog diagnostisch 

onderzoek nodig is. 

Ł Voor het gezin moet het duidelijk zijn welk begeleidings – en behandelingsaanbod er wordt 

geboden. 

Ł In het gesprek moeten de oorspronkelijke hulpvragen van het gezin aan bod komen. Er moet 

aangetoond worden welke evolutie het gezin gemaakt heeft sinds het verblijf in het CIG, 

welke nieuwe vragen er gekomen zijn en hoe het diagnostisch plan en een begeleidingsplan 

daar nu willen op inspelen.µ 

Ł Het kan dat een gezin een bepaalde test weigert. Op dat moment kan dit grondig 

gemotiveerd worden door de gezinsbegeleider of gezinsdiagnosticus waarom dit 

noodzakelijk is. 

Wanneer? 

Na de teambespreking van het MDT. 

Wie? 

De gezinsbegeleider neemt dit best op zich. Enerzijds omdat de meeste 

begeleidingsdoelstellingen bij de gezinsbegeleider berusten, anderzijds omdat dit een 

vertrouwenspersoon is. Voor extra uitleg over de diagnostische tests, kan het nuttig zijn om 

dit toe te vertrouwen aan de gezinsdiagnosticus.

KADER 8 II.C. MDT -Hulpverleningsscenario 

II.C. Multidisciplinair Team – Hulpverleningsscenario 

II.C.a Voorbereiding MDT – Hulpverleningsscenario 

1. Gezinsbegeleider 

1.1. Krachten 

1.2. Klachten 

1.3. Methoden 

2. Contextbegeleider 

2.1. Krachten 

2.2. Klachten 

2.3. Methoden 

3. Kinderwerking 

3.1. Krachten 

3.2. Klachten 


II.C. MDT –Hulpverleningsscenario KADER 8 

II.C.b. MDT- Hulpverleningsscenario 

1. Doelstellingen 


werkvorm 

Handtekening


2. Doelstellingen en werkwijze 

2.1. Persoonskenmerken kind/ouder 

2.1.1. Doelstelling 1: 

Betrokken werkvorm Betrokken methodieken/testen 







2.4. Algemene Gezinskenmerken 


Betrokken werkvorm Betrokken methodieken/testen

II.C. MDT –Hulpverleningsscenario KADER 8 

2.5. Context van het Gezin 



II.C.c. Teambespreking


II.C.d. Bespreking met het gezin 




II.C.e. Definitief 



Actie Datum 

Opmaak MDT 



Definitieve versie

Fase 2: behandelingsgerichte diagnostiek 


Zoals reeds eerder gesteld is het nog onduidelijk hoe de organisatorische en modulaire 

uitwerking van deze tweede fase verder zal verlopen. Er werden nog maar weinig documenten 

opgesteld die in deze fase ingepast worden. 

We verwijzen daarom grotendeels naar het eerste eindrapport “Wetenschappelijke 

ondersteuning bij de uitbouw van een typemodule gezinsdiagnostiek in de Centra Integrale 

Gezinszorg.” (Verstichele et al., 2008) voor de inhoudelijke uitwerking van 

behandelingsgerichte diagnostisch. Het zal duidelijk zijn dat de diagnostische cyclus van De 

Bruyn verder doorgewerkt wordt in deze tweede fase. 

Typerend voor behandelingsgerichte diagnostiek is dat begeleiding en behandeling 

geïntegreerd aangeboden dienen te worden. Parallel aan dit draaiboek werd ook het 

hulpverleningsprogramma gedetailleerd uitgewerkt op papier. Zeker in deze tweede fase 

kunnen hulpverleningsprogramma en diagnostiek niet meer losgekoppeld worden van elkaar. 

In fase 2 volgen MDT’s elkaar op, met een regelmaat van 2 maanden. Dit impliceert dat er 

een eerste MDT is in de fase van handelingsgerichte diagnostiek 4 maanden na opname, een 

tweede 6 maanden na opname en een derde 8 maanden na opname. In het MDT na 4 maanden 

worden vrij vaak enkele tests gevraagd, dit komt minder vaak voor bij het tweede MDT en in 

het laatste MDT komt dit slechts zelden voor. 

Bedoeling is om een integratie te realiseren van de bevindingen vanuit het begeleidings – 

behandelingsaanbod en het diagnostisch aanbod. Daarna worden nieuwe doelstellingen 

geformuleerd en kan herbekeken worden via welke typemodules (begeleiding, behandeling en 

diagnostiek), en meer specifiek, via welke methoden en disciplines, deze doelstellingen het 

best kunnen worden gerealiseerd. 

Er werden in dit kader, ter ondersteuning en structurering van het diagnostisch, begeleidings – 

en behandelingsproces, verschillende sjablonen ontwikkeld. Voor een helder zicht op hoe het 

proces concreet gestalte krijgt wordt verwezen naar het hulpverleningsprogramma van CIG 

Ten Anker.

73 

4. PROBLEEMANALYSE EN VERKLARINGSANALYSE 

STAP 7: AFNAME DIAGNOSTISCHE INSTRUMENTEN 

Zoals afgesproken in het multidisciplinair overleg (stap 6.3) kunnen formele diagnostische 

instrumenten worden ingezet. Dit wordt voorafgegaan door het bepalen van een diagnostisch 

scenario, waarbij mogelijk in te zetten testmateriaal geselecteerd wordt op basis van het 

basismodel gezinsdiagnostiek (KADER 9) 


Ł Het inzetten van gestandaardiseerde, diagnostische instrumenten gebeurt telkens goed 

overwogen. Goede diagnostiek is niet noodzakelijk diagnostiek gebaseerd op de afname van 

zoveel mogelijk instrumenten. De belangrijkste bijdrage van het gebruik van diagnostische 

instrumenten ligt vooral in de hoge mate van objectiviteit en systematiek (Celestin-Westreich 

& Celestin, 2010). 

Het afwegen van een keuze om bepaalde tests in te zetten, gebeurt op basis van een aantal 

criteria, m.n. (1) is het zinvol verder aan diagnostiek te doen? Indien het op basis van de 

vraagverkenning duidelijk is dat er geen expliciete pedagogische problemen zijn bij het gezin, 

is het weinig zinvol verder gezinsdiagnostiek in te zetten; (2) weet op voorhand wat je op 

basis van testuitkomsten mag interpreteren (indien dit geen antwoord biedt op je hypothese, 

is het misschien ook niet zinvol om deze test af te nemen); (3) kijk op voorhand ook reeds 

naar de normen: deze moeten representatief zijn voor het gezin dat je onderzoekt. Dit is 

zeker belangrijk voor gezinnen uit andere culturele contexten of lagere socio-economische 

milieus. Kies in deze gevallen bij voorkeur voor testmateriaal wat normen weergeeft voor 

een sociocultureel diverse populatie. 

Ł Gebruik de tests strikt voor de doelgroep waarvoor deze is bedoeld. De meeste tests zijn 

slechts bruikbaar bij een specifieke doelgroep (bvb. restrictief inzake leeftijd van de 

kinderen). Bij minderjarige tienermoeder kunnen bepaalde tests afgenomen worden in 

intergenerationeel perspectief. Dit houdt in dat de tienermoeder dan benaderd wordt vanuit 

de kindpositie. 

Ł Kies een rustig moment uit om het instrument af te nemen. 

Ł Lees de handleiding zorgvuldig. Indien je nog niet vertrouwd bent met een test, kan het in 

het begin aan te raden zijn om eens te oefenen op een collega, ...Wanneer er 

instructiezinnen worden voorgesteld in de handleiding, probeer die al eens op voorhand in 

eigen woorden te formuleren.

Wanneer? 


Dit is afhankelijk van de geselecteerde testen en in overleg met de begeleiding. 

Wie? 

De afname van de diagnostische instrumenten gebeurt door de gezinsdiagnosticus. 

Documenten? 

Het is aangewezen om verslag te maken van de omstandigheden waaronder de afname van het 

instrument gebeurd is. In het kader van het project werden diverse sjablonen ontwikkeld om 

de diagnostische gegevens in te beschrijven.

KADER 9 

Uitgebreide klachten/krachtenanalyse, na aanhoren klachten/krachten op verschillende deelterreinen 

KA KA KA KA 

KA 

Diagnostisch scenario 

Context van het Algemene Opvoeden Subsysteem- Persoonskenmerken 

gezin gezinskenmerken kenmerken van de gezinsleden 

PA 

SSL-I/ SSL-D 

VA 

PA 

FRT, GST of 

‘Een taal erbij’ 

VA 

GKS 

IA IA 

Gesprekken, observaties, genogram, ecogram, tijdslijn, NOSI 

PA 

NVOS, OKIV, 

VHT, AQS 

VA 

SOG, EAS 

Integratief beeld 

PA 

NVOS,QRI,FRT 

,NGT,GST of 

‘Een taal erbij 

Interne begeleiding Ontwikkelen van een module Interne gezinsdiagnostiek behandeling in de CIG – 

Stuurgroepbijeenkomst 04/06/2008 

KA = Klachtenanalyse ; PA= Probleemanalyse ; VA= Verklaringsanalyse; IA= Indicatieanalyse 

IA 

Diagnostisch verslag met advies en verwijzing 

VA 

IA 

PA 

N-RES, NOSI 

VA 

IA 

Extern aanbod

STAP 7.1: INTERPRETATIE DIAGNOSTISCHE INSTRUMENTEN 


Ieder diagnostisch instrument is gebaseerd op een bepaald theoretisch kader. Bij de 

interpretatie is het belangrijk dit kader voldoende te kennen en te kunnen hanteren. De 

expertise van de gezinsdiagnosticus is hier onontbeerlijk. 


Ł Bij de meeste instrumenten is een objectieve interpretatie mogelijk, bijv. met behulp van 

normtabellen. Het is echter ook belangrijk de objectieve resultaten af te zetten tegen de 

context waarin de afname gebeurd is, na te denken over mogelijke vertekeningen… M.a.w. 

een kritische blik op de resultaten te werpen. 

Ł Het is bij de verslaggeving belangrijk om louter de strikte resultaten van de test te 

interpreteren. Objectieve testresultaten en interpretaties worden dus gescheiden. Wanneer 

resultaten van verschillende tests getoetst worden aan de ruimere werkelijkheid 

(bijvoorbeeld aan eerdere observaties) past dit beter in een diagnostisch eindverslag. 

Ł De interpretatie van testmateriaal van de diagnosticus kan best nog eens getoetst worden in 

een MDT (zie volgende stap) vooraleer deze officieel in het dossier terecht komt. 

Wanneer? 

Zo snel mogelijk na afname test 

Wie? 

De gezinsdiagnosticus 

Documenten? 

De gezinsdiagnosticus maakt werkdocumenten waarin de testresultaten en de interpretatie 

besproken worden.

77 

STAP 7.2: TERUGKOPPELING RESULTATEN TESTS AAN HET GEZIN 


Ł Geef voldoende uitleg bij de terugkoppeling van de resultaten. Waar er eventuele 

onduidelijkheden zijn, kan het gezin ongerust worden of zelf beginnen interpreteren. 

Licht in alledaagse taal toe. 

Ł Zorg ervoor dat er kort daarna een moment kan zijn met de gezinsbegeleider waarop 

over deze resultaten kan worden gereflecteerd. Vertaal de resultaten duidelijk naar 

gedrag, denken en voelen van de gezinsleden. Reik de bevindingen ook aan in 

vraagvorm; op die manier wordt het gezin opnieuw uitgenodigd tot meer reflectie. 

Laat ook ruimte voor reactie van de gezinsleden. 

Ł Opnieuw geldt hier dat de nodige fijngevoeligheid aan de dag gelegd wordt om de resultaten 

met het gezin te bespreken. Niet alleen de objectieve resultaten, maar de volledige 

interpretatie . Pas waar nodig empathie, gevoelsregulatie en culturele competentie toe. 

Ł Let er ook nu op om positieve elementen te benoemen. 

Wanneer? 

Kort na het afnemen van de test. 

Wie? 

Gezinsdiagnosticus

STAP 8: Multidisciplinair Team (MDT) 

STAP 8.1: VOORBEREIDING MDT PER WERKVORM 


Opnieuw wordt dit MDT voorbereid per werkvorm. Eerst en vooral wordt een evaluatie 

gemaakt van de vorige begeleidingsdoelen. Er wordt bekeken wat afgewerkt wordt en op 

welke vlakken de begeleiding nog verder vorm moet krijgen. Er wordt ook een link gemaakt 

met de resultaten verzameld op basis van de formele diagnostische acties. 

STAP 8.2: MDT 

De interpretaties van de gezinsdiagnosticus worden getoetst in dit MDT. Dit is twee maanden 

na het vorige MDT. Er wordt overlegd omtrent het integratief beeld dat uiteindelijk uit het 

ganse diagnostisch proces naar voor komt en welke consequenties dat heeft. 


Ł Tijdens dit MDT wordt nagedacht hoe er verder zal worden omgegaan met het verkregen 

beeld. 

Wanneer? 

6 e maand na opname. 

Wie? 

Het MDT bestaat uit: gezinsdiagnosticus, kinderwerking, gezinsbegeleider, contextbegeleider 

of sociale dienst, teamcoördinator. 

Documenten? 

Een verslag van het MDT dient te komen in het dossier. Een schema voor dit verslag is terug 

te vinden in Kader 10.

II.D. MDT – Hulpverleningsscenario: evaluatie en bijsturing KADER 10 

II.D. Multidisciplinair Team – Hulpverleningsscenario: 

evaluatie en bijsturing: 

II.D.a. Voorbereiding per werkvorm 


3.4. Krachten 

3.5. Evaluatie vorige begeleidingsdoelen 

3.6. Klachten 


KADER 10 II.D. MDT – Hulpverleningsscenario: evaluatie en bijsturing 

Sociale dienst 

1.1. Krachten 


1.3. Klachten 



2. Kinderopvang 

2.1. Krachten 


2.3. Klachten 



II.D.b. MDT – Hulpverleningsscenario: evaluatie en bijsturing 



werkvorm 

Handtekening


2. Doelen en werkwijze 

2.1. Persoonskenmerken 

2.1.1. Doelstelling 















II.D.c. Teambespreking


II.D.d. Bespreking met het gezin 



6. Aanvullingen andere betrokken personen


II.D.e. Definitief 



Actie Datum 

Opmaak MDT 



Definitieve versie

HANDBOEK IMPLEMENTATIE GEZINSDIAGNOSTIEK 

STAP 8.3: BESPREKEN RESULTATEN MDT MET HET TEAM 

De bevindingen uit het multidisciplinair overleg worden meegedeeld op de eerstvolgende 

teamvergadering. 

STAP 8.3: BESPREKEN RESULTATEN MDT MET HET GEZIN 

De bevindingen uit de tests alsook de eventuele voorstellen tot nieuwe tests en nieuwe 

begeleidingspunten worden aan het gezin voorgesteld. 

STAP 9: MDT 

Ook in de achtste maand na de opname vindt een MDT plaats. Dit lijkt heel goed op het 

tweede MDT. Het verschil is dat er waarschijnlijk nog minder formele testafnames worden 

besproken en het is heel ongebruikelijk om in dit stadium nog bijkomende acties voor 

gezinsdiagnostiek voor te stellen. De stappen binnen dit MDT zijn precies dezelfde als binnen 

de twee voorgaande. 

In het laatste MDT wordt stilgestaan bij de voorbereiding van het eind van de begeleiding. Na 

negen maanden loopt de begeleidingsperiode normaliter af. In de achtste maand kan ook 

nagedacht worden over een eventuele verlenging. Dit wordt dan ook gemotiveerd in het 

verslag. Als er geen verlenging is, gaan we naadloos over tot de laatste stap: het eindverslag. 

Wanneer? 

8 e maand na opname. 

Wie? 

Het MDT bestaat uit: gezinsdiagnosticus, kinderwerking, gezinsbegeleider, contextbegeleider 

of sociale dienst, teamcoördinator. 

Documenten? 

Een verslag van het MDT dient te komen in het dossier. Een schema voor dit verslag is terug 

te vinden in Kader 11.

KADER 11 II.E. MDT – Hulpverleningsscenario: evaluatie en bijsturing 

II.E. Multidisciplinair Team – Hulpverleningsscenario: 

evaluatie en bijsturing: 

II.E.a. Voorbereiding per werkvorm 


3.8. Krachten 


3.10. Klachten 


II.E. MDT – Hulpverleningsscenario: evaluatie en bijsturing KADER 11 

4. Sociale dienst 

4.1. Krachten 


4.3. Klachten 



5. Kinderopvang 

5.1. Krachten 


5.3. Klachten 



II.E.b. MDT – Hulpverleningsscenario: evaluatie en bijsturing 



werkvorm 

Handtekening


4. Doelen en werkwijze 

4.1. Persoonskenmerken 
















II.E.c. Teambespreking


II.E.d. Bespreking met het gezin 



9. Aanvullingen andere betrokken personen


II.E.e. Definitief 



Actie Datum 

Opmaak MDT 



Definitieve versie


STAP 10: EINDVERSLAG 

In deze stap wordt een laatste verslag opgemaakt. In de laatste maand van de begeleiding 

geeft de gezinsbegeleider in zijn verslag weer welke evolutie het gezin maakte. Met welke 

doelstellingen kwamen ze in het C.I.G. aan, hoe zijn deze veranderd gedurende de negen 

maanden. Hoe is het gezin gegroeid? Wat zijn de eventuele werkpunten in de toekomst. 

Het tweede luik van het eindverslag is de verantwoordelijkheid van de gezinsdiagnosticus. Dit 

is het diagnostische verslag. In dit verslag worden de resultaten van de tests gekoppeld aan de 

observaties en de verslagen van de gezinsbegeleider. Tot slot is er een indicatieanalyse. In 

deze indicatieanalyse wordt bepaald of (en welke) hulp er aangeraden wordt na een verblijf in 

het C.I.G. 


Ł Duidelijke verstaanbare taal, geen verkleutering. 

Wie? 

Ł Evolutie moet duidelijk naar voor komen in het verslag. 

Ł Alle domeinen van het ecologisch model moeten in acht worden genomen. 

Gezinsbegeleider en gezinsdiagnosticus maken het verslag op. Dit wordt nagelezen door de 

teamcoördinator. 

Wanneer? 

Men kan beginnen na het laatste MDT. Het verslag moet besproken worden nog voor het 

vertrek van de cliënt uit de voorziening. 

Document 

Een voorstel voor een document Eindverslag is terug te vinden in Kader 12.

III.A Eindverslag KADER 12 

III.A. Eindverslag 

III.A.a. Verslag begeleiding 


1.1. Persoonskenmerken kind 

1.2. Persoonskenmerken ouder 



3.1. Partnerrelatie 

3.2. Broer –zussenrelatie 

4. Algemene Gezinskenmerken 

5. Context van het gezin


III.A.b. Verslag diagnostiek 


1.1. Persoonskenmerken kind 

1.2. Persoonskenmerken ouder 



3.1. Partnerrelatie 

3.2. Broer –zussenrelatie 

4. Algemene Gezinskenmerken 

5. Context van het gezin


III.A.c. Indicatieanalyse 

III.A.d. Teambespreking


III.A.e. Terugkoppeling gezin 




III.A.f. Definitief 



Actie Datum 

Opmaak MDT 



Definitieve versie

Bijlage IX: Topiclijst interviews medewerkers 

1. Wat is uw algemene ervaring/beleving omtrent de implementatie van de module 

gezinsdiagnostiek binnen uw GIG? 

• Theoretisch 

• Praktisch 

2. Merkt u bepaalde veranderingen op sinds er gestart is met de vormingen in het kader van 

gezinsdiagnostiek? 

• Bij uzelf? 

• In de werking? 

3. Voelt u zich over het algemeen voldoende gewapend om de functie van gezinsdiagnosticus 

uit te oefenen? Welke (bijkomende) vaardigheden, attitudes en kennis zijn er volgens u 

noodzakelijk voor een gedegen uitoefening van de functie? 

4. Staat de module gezinsdiagnostiek naar uw aanvoelen of mening voldoende in dienst van 

beslissingen omtrent de behandeling, begeleiding. Is er met andere woorden een bruikbare 

link met oplossingen en aanbevelingen? 

5. Wat is uw ervaring betreffende de integratie van de module gezinsdiagnostiek met de 

andere bestaande modules? 

6. Zijn de voorgestelde instrumenten voldoende gebruiksvriendelijk en praktijkrelevant? 

7. Zijn er bepaalde gezinnen/omstandigheden waarbij/waarin het inzetten van 

gezinsdiagnostiek moeizamer verloopt en ziet u daar een verklaring voor? 

8. Wat is volgens u de belangrijkste meerwaarde van gezinsdiagnostiek binnen een CIG? 

9. Welke verwachtingen hebt u voor de toekomst in verband met gezinsdiagnostiek? 

10. Wat is er volgens u nog nodig binnen de werking om ervoor te zorgen dat gezinsdiagnostiek 

optimaal ten goede komt aan de gezinnen?

Bijlage X: Topiclijst interviews gezinnen 

1. Hoe zouden jullie jezelf als gezin omschrijven (wat zijn jullie sterktes, welke zaken verlopen 

er moeilijker)? 

2. Wat heeft het CIG gedaan om jullie als gezin te leren kennen? 

3. Hebt u voldoende informatie gekregen over het doel en de werkwijze van deze activiteiten? 

Wist je op voorhand waarvoor de test diende? 

4. Werden de resultaten nadien met jou besproken? Heeft het resultaat iets opgeleverd? 

5. Hebt u het gevoel dat u situatie duidelijker is geworden door deze activiteiten? 

6. Klopt het beeld dat men hier van uw gezin heeft met de manier waarop jullie jezelf zien? 

7. Bent u tevreden met de aard en hoeveelheid informatie die van uw gezin gevraagd werd? 

Vonden jullie dit zelf noodzakelijk? 

8. Hebt u het gevoel dat er voldoende aandacht is uitgegaan naar de sterktes van uw gezin?

Wetenschappelijke ondersteuning bij de implementatie van een ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?