You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Maandag</strong><br />
Hy was altyd normaal. Wat het gebeur?<br />
Hierdie vreemde wese het nie oornag ontluik nie. Hoe om aanpas sings<br />
te maak vir julle nuwe lewe saam.<br />
Het jy al ooit die T-hemde gesien wat swanger vroue dra? Dié wat<br />
sê Baby under construction? Hulle laat my altyd glimlag, want hulle<br />
slaan die spyker op die kop. Daardie baba word tog “gebou” al kan<br />
jy nog nie sy klein engelgesiggie sien nie. Dan kom die baba in die<br />
wê reld en jy bestee die eerste tien jaar van sy lewe om met hom te<br />
kom mu nikeer, hom te leer, lief te hê en hom te dissiplineer.<br />
Dan breek die hormoongedrewe jare, soos ek dit noem – ouderdom<br />
me 11 tot 19 – aan, en jy word onkant gevang deur die metamorfose<br />
van kind na tiener.<br />
Wat het met jou dierbare kind gebeur wat hom of haar verander<br />
het in die vreemde wese waarmee jy elke dag te doen het? Die seun<br />
wie se taalvaardighede verswak het tot ’n toevallige grom? Die naïewe<br />
dogter wie se gelaat so perfek was dat sy in ’n Ierse lente-advertensie<br />
gebruik kon word, maar wie se vel nou meer geskik is vir ’n<br />
Pizza Hut-advertensie? ’n Seun wat nie meer soentjies en drukkies<br />
van jou voor sy maats wil hê nie en wat verwag jy moet ’n blok ver<br />
agter hom loop? ’n Dogter wat jou van die polisiestasie af bel, want<br />
sy is gearresteer vir winkeldiefstal? ’n Seun wat vir jou sê jy moet<br />
17
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
warmplek toe gaan as jy sê hy kan nie die kar gebruik nie? ’n Dogter<br />
wat ’n graad het in SMS, deure toeklap en met haar suster baklei? ’n<br />
Seun wat weier om in en om die huis te help en terugpraat wanneer<br />
jy hom herinner om dit te doen, of nog erger, wat jou ignoreer. ’n<br />
Dogter wat altyd spontaan was, maar nou hartseer lyk, baie huil en<br />
alleen wil wees? ’n Seun wat gevang is dat hy onder die invloed van<br />
alkohol bestuur en jy het nie eers geweet hy drink nie? ’n Dogter<br />
wat elke Saterdag tot 15:00 slaap en dan saam met haar maats wil<br />
uitgaan vir die aand?<br />
Dis maklik om te reageer. Al wat nodig is, is om jou mond oop<br />
te maak en iets kwyt te raak voor jy gedink het. Dinge soos:<br />
• “Jy gaan nóóit weer bestuur nie ... nooit nie.” Maar kan jy hou<br />
by dié be lofte? Wat van volgende keer wat jy ’n krisis het en jou<br />
seun moet sy kleinboet by die rugbyoefening gaan oplaai?<br />
• “Praat met my!” Met hierdie opdrag kan jy redelik seker wees jou<br />
tiener se mond sal bottoe bly.<br />
• “Luister, mannetjie, jy sal nooit weer so met my praat nie! Jy is<br />
gehok vir die res van jou lewe!” Maar is jy regtig bereid om by<br />
hier die straf te bly ... vir ’n leeftyd? Wat daarvan as hy 40 is en<br />
steeds by julle bly, en winde opbreek en sy pizza-korsies op die<br />
bank los?<br />
• “Dis hoog tyd dat jy opstaan. Jy gaan beslis nie saam met jou<br />
vrien de uit nie. Jy het ’n ellelang lys take om eers by die huis<br />
te doen.” Maar wie sit dan opgesaal met die buierige deur-toeslaner<br />
se if looks could kill-houding vir die res van die middag en<br />
aand? Jy. So, het jy gewen?<br />
• “Goed, jy het ’n paar puisies. Dis nie so erg nie. Ek het ook gehad,<br />
en ek het niks daarvan oorgekom nie.” Dink ’n oomblik<br />
terug, ouer, toe jou ouers dieselfde ding gesê het. Was die eerste<br />
gedagte wat in jou kop gekom het: Wel, dit was nogal sinvol. Ek<br />
kan nie wag om dié stukkie advies toe te pas nie? Of was dit eerder:<br />
Sjoe, hulle verstaan glad nie. Praat van lewe op ’n ander planeet!<br />
18
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
Dis nie jou ouma se wêreld nie<br />
Vandag se kinders word vinniger groot as ooit tevore. Hulle wêreld<br />
is nie die een waarin jy grootgeword het nie, en dis beslis nie jou<br />
ouma se wêreld nie. Jou tiener het te doen met kwessies soos selfsnyding,<br />
dwelms, depressie, selfmoord, terroriste-dreigemente, ’n<br />
on seker ekonomiese toekoms, en anorexia, bo en behalwe die dinge<br />
wat tieners al geslagte lank moet hanteer: groepsdruk, hormoonveranderings,<br />
berge huiswerk, stres oor die lewe, voorbereiding vir ’n<br />
loop baan, kommer oor universiteitstoelating of keuring vir ’n beurs,<br />
ensovoorts. Die toename in die sterf-<br />
tesyfer onder 11- tot 19-jariges – as<br />
ge volg van selfmoord, dronkbestuur<br />
en ’n oordosis dwelms – is ’n stille getuienis<br />
dat baie van vandag se tieners<br />
een voudig oorweldig voel, en hulle<br />
weet nie watter kant toe nie.<br />
Die volgende gedagte is nogal vreesaanjaend: ’n 17-jarige Amerikaanse<br />
kind kan alles doen wat sy wil. Sy kan wettig ’n motor bestuur.<br />
Dit beteken sy kan na baie plekke toe gaan wat dalk nie jou<br />
goedkeuring sal wegdra nie. Sy kan saam met kinders kuier wat jy<br />
nie ken nie. Kan sy drink? Natuurlik! Al wat sy nodig het, is ’n vals<br />
ID wat sê sy is ouer as wat sy is, en dit kan sy baie maklik oor die<br />
internet kry. Kan sy dwelms gebruik? Maklik! Maar my vraag is: As<br />
tieners al hierdie dinge kán doen, hoekom is daar so baie kinders<br />
wat dit nié doen nie? Waarom kies baie tieners om nié te drink nie,<br />
nié dwelms te gebruik nie, nié rond te slaap nie en nié later in te<br />
kom as die reël nie?<br />
Die antwoord op dié vraag is waaroor hierdie boek gaan. Jy sien,<br />
gesindhede ontstaan nie oornag nie, hulle ontwikkel met tyd.<br />
Watter soort konstruksiewerk het jy nodig?<br />
Ouer, jy weet reeds jy het werk om te doen in hierdie hormoongedrewe<br />
jare, anders sou jy nie hierdie boek opgetel het nie. Jy wil<br />
ver seker hê dinge in jou huis moet verander. Maar die eerste ding<br />
19<br />
Dit is maklik om te reageer.<br />
Al wat nodig is, is om jou<br />
mond oop te maak.
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
wat jy moet bepaal, is die werk wat gedoen moet word.<br />
Wanneer ’n kontrakteur vir jou ’n kwotasie gee vir werk aan jou<br />
huis, moet hy eers weet wat die aard van die werk is. Moet hy die<br />
hele huis oorbou? Die huis heront werp? Een kamer in die huis verander?<br />
’n Kraak in die fondasie regmaak? ’n Muur verf of die teëls<br />
in die badkamer vervang?<br />
Veronderstel jy wil ’n aantrekka-<br />
Tekens van ’n mer verander in ’n studeerkamer. Die<br />
tiener in die huis kon trakteur kom in, hy is besig met<br />
die berekenings van wat jy dink ’n<br />
• Jou opnemer is<br />
een voudige werkie is, en dan ontdek<br />
oorlaai met realiteits-<br />
hy die kraak in die fondasiemuur.<br />
programme.<br />
Skie lik lyk die eenvoudige werkie baie<br />
• Jou kruideniersreke-<br />
ingewikkelder as wat jy ooit kon raai.<br />
ning is 30% hoër<br />
Hoekom? Want die fondasie – die basis<br />
hierdie maand.<br />
van jou huis – is in die moeilikheid.<br />
• Dit is 12:30 op ’n Sater-<br />
En voor enigiets anders gedoen kan<br />
dagmiddag en jy het<br />
wword,<br />
moet jy dit regmaak.<br />
die frase “wat ook al”<br />
Sommige van julle lees hierdie boek<br />
59 keer gehoor.<br />
omdat jy weet die fondasie is nie reg<br />
• Woordeskat word ver-<br />
nie. Jou tiener stuur af op, of is alreeds,<br />
kort na LOL, BFF, IDK,<br />
in groot moeilikheid. Ander van julle<br />
ROFL.<br />
moet ’n kamer of twee verander of<br />
• Voorkeure en afkeure<br />
’n paar mure uitbreek. Sommige van<br />
is so veranderlik soos ’n<br />
jjulle<br />
het slegs ’n bietjie afronding om<br />
gloeilamp.<br />
te doen – ’n lagie verf om die huis op<br />
te kikker.<br />
Wat wil jy in die volgende vyf dae bereik? Is jy besig met ’n<br />
algehele rekonstruksie, gedeeltelike vervanging, of net verfwerk? As<br />
jou j tiener vir jou sê na watter warm-<br />
Is jy besig met plek jy kan gaan en die f-woord ge-<br />
algehele rekonstruksie, bruik wanneer hy met jou praat, sou<br />
gedeeltelike vervanging, ek sê jy moet dink aan algehele re kon-<br />
of net verfwerk?<br />
struksie, want sy gesindheid spreek<br />
boek dele. As jou kind lui ge raak het<br />
en nie sy pligte l wil l nakom k nie of “vergeet” om hulle te doen, sal<br />
20
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
gedeeltelike vervanging voldoende wees. Of dalk het jou kind pas<br />
haar tienerjare betree en sy is terugpraterig en beterweterig, en jy<br />
hou nie daarvan nie. ’n Deeglike laag verf sal op hierdie stadium die<br />
ding doen – en vir jare hou as jy dit reg doen.<br />
Om teen Vrydag ’n nuwe tiener te hê, moet jy eers weet waarmee<br />
jy moet begin. Daarna moet jy weet waar jy wil eindig. Soos die internasionaal<br />
ge respekteerde leier Stephen Covey sê: Begin met die<br />
einddoel in gedagte. 1 Hoe wil jy hê moet jou seun of dogter wees<br />
oor vyf dae? Wil jy ’n kind hê met karakter wat nie ’n karakter is<br />
nie? Wil jy hê sy moet respek hê en ge hoorsaam wees? Wil jy hê hy<br />
moet ver standiger wees in sy keuse<br />
van vriende? Moet hy ophou dwelms<br />
ge bruik? Wil jy haar motiveer om<br />
haar skoolwerk be tyds te doen?<br />
As jy weet wat jy wil bereik, is die<br />
kans goed dat jy dit sal regkry. Wat<br />
meer is, as jy net verfwerk het om te doen, is die kans goed dat jy<br />
teen Woensdag al ’n nuwe tiener sal hê as jy by die reëls hou. Aan<br />
die ander kant, as jy algehele re konstruksie moet doen, sal jy beslis<br />
tot Vrydag nodig hê – en dalk ’n bietjie ekstra, veral as jou tiener<br />
betrokke is in selfsnyding, anorexia, bulimie, ’n kultus, alkohol of<br />
dwelms. Julle sal dalk professionele hulp ook nodig hê.<br />
Sommige van julle het plaagdoder nodig. Partykeer kom daar<br />
klein goedjies genaamd goggas in jou huis. Die feit dat hulle daar is,<br />
is nie ’n refl eksie op jou as huiseienaar nie; hulle kan in enige huis<br />
voor kom en hulle maak nogal soms hulle opwagting. Hoe gouer jy<br />
eg ter van hulle ontslae raak, hoe gelukkiger sal jy wees.<br />
Ek het 13 advertensies gedoen vir ’n plaaslike plaag be heer maatskappy<br />
in Tucson met die naam 5-Star Termite & Pest Control.<br />
Mense lag histeries wanneer hulle hierdie advertensies sien.<br />
“Ek is dr. Kevin Leman,” sê ek, “en ek het ’n vrou, vyf kinders en<br />
ka kkerlakke. Ek was juis gister in die motorhuis toe ek ’n kakkerlak<br />
op sy rug sien lê – tussen hakies, dis presies waar ek hom wil sien.<br />
En net voor hy styfskop, kyk hy op na my en sê: ‘Die 5-Star-ou het<br />
my gekry!’”<br />
Feit is, vir dié van julle wat ongewenste kakkerlakke het wat julle<br />
21<br />
“Begin met die einddoel<br />
in gedagte.” Hoe wil jy<br />
hê moet jou seun of<br />
dogter wees oor vyf dae?
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
huis binnedring (dis nou vriende saam met wie jou kind kuier en<br />
wat nie goed is vir hom of haar nie), is dit geen grap nie. Jy, ouer,<br />
moet dadelik van die probleem ontslae raak. Dit beteken nie jy sal<br />
nie verder probleme hê nie, maar die ongewenstes moet gaan. Nou<br />
dadelik. Soms kan dit beteken jy moet jou kind skool toe aanry en<br />
weer gaan haal, skoolfunksies bywoon om te sien wat gebeur, nee sê<br />
as jou kind saam met dié groep vriende wil uitgaan, die karsleutels<br />
diep wegsteek, of selfs jou kind na ’n ander skool toe laat gaan. Ja,<br />
al hierdie dinge is emosioneel uitputtend en tydrowend, maar die<br />
al ternatief is angswekkend. Daar is hopeloos te veel op die spel dat<br />
jy kan bekostig om nie nou op te tree nie.<br />
So watter soort hulp het jy nodig? ’n Bietjie advies vir jou verfwerk?<br />
’n Kontrakteur wat een vertrek kan oordoen? ’n Heeltemal<br />
nuwe konstruksiespan? Of ’n verwysing na 5-Star Termite & Pest<br />
Control?<br />
Dit het vir my gewerk<br />
Anne was nog altyd ’n volgeling, en dit het haar in groot moeilikheid<br />
laat beland. Toe sy 13 was, het sy deel geword van ’n groep ouer meisies<br />
wat dagga gerook het. Die meisies sou in ’n toestand by ons huis<br />
opdaag en vir ure daar rondhang en ’n gemors maak. Ek het nie geweet<br />
wat om te doen nie, want ek kon haar nie keer om dit te gebruik nie<br />
(ek het ook as tiener dagga gerook, so ek het gedink: Wie is ek om haar<br />
te verbied om dit te doen? Maar ek wou nie hê sy moes op enige ander<br />
plek as die huis van haar misbruik herstel nie. Toe hoor ek jou raad oor<br />
’n plaaslike radiopro gram en het besluit om dit te probeer.<br />
Die volgende dag, toe Anne saam met haar vriendinne by die huis<br />
aankom, was ek voorbereid. Ek het ons buurman Kenny – ’n groot ou<br />
wat nogal vreesaanjaend kan lyk as jy hom nie ken nie – ge vra om my<br />
te help, want ek is ’n enkelouer. Nadat Anne by die deur ingeloop het,<br />
het hy in die deur gaan staan sodat die ander mei sies nie kon inkom<br />
nie. Toe sluit hy die deur en bly daar staan. Anne was woedend en het<br />
begin skree.<br />
Ek het kalm vir haar gesê: “Jou vriendinne is nie meer welkom hier<br />
nie.” Toe draai ek om en loop na ’n ander kamer. Sy het my gevolg, al<br />
22
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
skreeuende en vloekende, maar ek het na my kamer toe gegaan en die<br />
deur gesluit. Ek kon hoor hoe sy Kenny probeer ompraat om die meisies<br />
in te laat, maar hy het belowe dat hy nie sou toegee nie.<br />
Die volgende dag ná skool het Anne alleen huis toe gekom in ’n befoeterde<br />
bui. Vier ure later het sy uitgebars: “Jy het my lewe verwoes!<br />
Hulle wil nie meer met my praat nie.”<br />
Ek het niks geantwoord nie, maar innerlik het ek geglimlag. Ek het<br />
ontslae geraak van die ongewenste peste in my huis.<br />
’n Maand later het Anne alleen huis toe gekom en vir twee ure in<br />
haar kamer gebly. Die harde werklikheid het tot haar deurgedring. Een<br />
van die meisies in haar vorige groep het pas haar leerlinglisensie gekry<br />
en die ander drie meisies rondgery. Onder die in vloed van dagga het sy<br />
volspoed in ’n beton-middelman vasgery. Al vier meisies is in die hospitaal<br />
opgeneem met veelvuldige bese rings; een is verlam.<br />
Ek het nie nodig gehad om iets te sê nie. Ek het Anne net vasge hou<br />
terwyl sy gehuil het.<br />
Anne het verlede week 15 geword. Sy het nog nie weer dagga gerook<br />
sedert haar voormalige vriendinne beseer is nie. Toe sy gister weer<br />
oor die insident praat, het ek besluit om vir haar te vertel van sommige<br />
van die aaklige goed wat met my gebeur het toe ek as tiener dagga gerook<br />
het. “Ek wil nie sien hoe dieselfde dinge met jou gebeur nie,” het<br />
ek gesê.<br />
Toe doen my dogter iets wat ek nooit verwag het nie. Sy het my ’n<br />
drukkie gegee. Dankie, dr. Leman, dat u my aangemoedig het om vas<br />
te staan. Dit was glad nie maklik nie, maar die resultate is ongeloofl ik!<br />
Angela, New Jersey<br />
Die ontwaking van die eie willetjie<br />
Hoe jou tiener reageer, het alles te doen met respek – jou kind se<br />
re spek vir jou, en jou respek vir jou kind. Respek begin van kleins<br />
af en ontwikkel deur die jare soos julle verhouding groei.<br />
Die magspel tussen ouer en kind – wat ek noem die ontwaking<br />
van die eie willetjie – begin gewoonlik wanneer jou kind omtrent<br />
18 maande oud is, agterkom hy het ’n wil van sy eie, en besef hy<br />
kan dit afdwing. Wat ná hierdie stadium gebeur, het alles met jou,<br />
23
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
ouer, te doen, want jou kind se gesindheid en gedrag is binne die<br />
vier mure van jou huis gevorm.<br />
Vanaf hierdie vroeë stadium is dit noodsaaklik dat julle as ouers<br />
versigtig besluit waaroor julle gaan baklei, en dat julle op tree – nie<br />
reageer nie – wanneer si tua sies opduik. Reaksie neem jou uit die bestuurdersitplek<br />
en gooi jou on mid-<br />
Jou kind se gesindheid en<br />
gedrag is binne die vier<br />
mure van jou huis gevorm.<br />
dellik op die emosionele tuimel trein<br />
waar op jou kind is. Optrede laat jou<br />
eg ter toe om terug te sit, te ont span,<br />
dinge een keer te sê en daarby te bly,<br />
en kalm in beheer te bly terwyl jy<br />
dinge hulle gang laat gaan.<br />
Toe jou tweejarige teen jou uitgevaar het, hoe het jy reageer?<br />
• Jy het gesê: “Ai, Jannie, jy moenie so praat nie. Dis nie mooi nie.<br />
Ek gaan jou nog een kans gee om mooi te praat.”<br />
• Jy het gesê: “Mannetjie, jy verdien om ’n bietjie op jou eie te<br />
wees. Gaan sit daar in die hoek vir die res van die oggend.”<br />
• Jy het omgedraai, na ’n ander kamer gegaan en hom geïgnoreer.<br />
Later toe hy met sy gunsteling speelding wou speel, het jy<br />
gesê: “Nee, jy mag nie vandag met hierdie speelding speel nie.<br />
Mamma hou nie van die manier waarop jy met haar praat nie.”<br />
Sy gesoebat het jou ook nie van plan laat verander nie.<br />
Watter toneel het hom oor en oor in jou huis afgespeel? Jou kind<br />
het nie oornag verander in hierdie vreemde tiener-wese nie. Raai<br />
net wie het hom gehelp? Hoe jy as ouer opgetree het en hoe jy jou<br />
huis bestuur het, het alles te doen met die persoon wat jou tiener<br />
nou is.<br />
Kom ons gebruik die driejarige eersteling Shannon as voor -<br />
beeld. Sy was hardkoppig en sonder respek oor haar middagete wat<br />
sy nie wou eet nie. Haar ma het kalm die eetstoeltjie, met Shannon<br />
daarin vasgegordel, opgetel en dit om die hoek van die kombuis na<br />
die gang gedra, waar Shannon haar ma nie kon sien nie. Vir hierdie<br />
kind wat nie daarvan gehou het om weg van haar ma af te wees nie,<br />
het daardie vyf minute soos ’n ewigheid gevoel. Toe haar ma uit-<br />
24
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
eindelik weer haar verskyning maak, het Shannon vinnig gesê: “Ek<br />
sal klaar eet, Mamma, ek sal klaar eet.”<br />
Die 12-jarige Shannon onthou vandag nog hierdie gebeurtenis<br />
en lag daaroor. “Ek skat ek het besef: Weet jy, dit het nie goed gewerk<br />
nie. Ek was ’n slim kind, so ek het dit nie weer probeer nie.<br />
Dit was die eerste en laaste keer wat my ma ooit nodig gehad het<br />
om my so te straf. Ek het geweet sy was ernstig en dat sy nie sou<br />
ingee nie.” Vandag het Shannon en haar ma ’n baie sterk verhouding<br />
wat gebou is op respek, en hulle het alreeds twee van die vroeë en<br />
in tense hormoongedrewe jare oorleef.<br />
Vergelyk dit nou met Jarrod, wat<br />
15 is en sy ma behandel soos die slaaf<br />
van die gesin. “Waar is my rugbybroek?”<br />
bulder hy ’n minuut voor hy<br />
by die deur moet uitdraf op pad skool toe, en MMa skarrel k l om ddie<br />
broek te kry. En waar het hierdie gedrag begin? Toe Jarrod drie was.<br />
Mamma, wat hom probeer gelukkig hou het, het hom laat wegkom<br />
met sy vloermoere en hom alles gegee wat hy wou hê.<br />
Hierdie twee voorbeelde illustreer duidelik wat ek bedoel met<br />
“doelbereikende gedrag”.<br />
Hoeveel van julle het vandag die woord “doelbereikend” gebruik?<br />
Ek soek ’n paar hande ... ek sien nie een nie.<br />
Oukei, so wat van hierdie week? Uhm, sien ek ’n hand?<br />
Wat van hierdie maand? Daar is een.<br />
Hierdie jaar? Nog een.<br />
“Doelbereikend” is ’n onbekende woord, maar dis noodsaaklik<br />
dat jy as ouer die woord “doelbereikend” verstaan. Doelbereikende<br />
gedrag dien ’n persoon; dit vervul ’n behoefte. Ons openbaar almal<br />
hierdie gedrag.<br />
Wat is die doelbereikende gedrag van ’n kind wat ’n vloermoer<br />
gooi in die speelgoedwinkel? ’n Goeie raaiskoot is dat Pa en Ma<br />
vir hom ’n goeie dosis vitamiene N gegee het en nee gesê het vir<br />
die “Ek wil, ek moet” driejarige. Die driejarige het egter ’n manier<br />
om te sê: “Doen wat ék sê!” Hy gooi ’n verwoede vloermoer hard<br />
genoeg sodat mense ses rakke verder om die hoek loer om te sien<br />
wat gaan aan.<br />
25<br />
Doelbereikende gedrag<br />
dien ’n persoon; dit<br />
vervul ’n behoefte.
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
So wat doen die ouers om hulle verleentheid oor hulle kind se<br />
ge drag te verberg? “Oukei, ek sal hierdie keer vir jou die speel ding<br />
koop. Maar dis die lááste keer wat ek vir jou ’n speelding koop.”<br />
Hierdie dogtertjie is sopas beloon vir haar gedrag. Sy het gekry<br />
wat sy wou hê. G’n wonder sy glimlag so breed met die speelding<br />
Elke mens ontwikkel ’n<br />
“lewenstema” – ’n mantra<br />
of ’n manier van dink<br />
wat bepaal hoe hy of<br />
sy reageer op situasies.<br />
in haar arms terwyl hulle na die betaal<br />
punt beweeg nie. Ingebrand in<br />
haar geheue is die gedagte: Sjoe, dit<br />
het gewerk. Ek wonder wat kan ek nog<br />
kry met hierdie metode.<br />
Raai wat gaan sy volgende keer<br />
weer probeer? Haar vloermoer het ’n<br />
doel gedien. Sy weet nou as sy gil, skree, tekere gaan, of selfs besluit<br />
op stilstuipe (dit is passiewe manipulasie), sal sy kry wat sy wil hê.<br />
Elke mens ontwikkel ’n “lewenstema” – ’n mantra of ’n manier<br />
van dink wat bepaal hoe hy of sy reageer op situasies. Om die waarheid<br />
te sê, as jy weet wat iemand se lewenstema is, kan jy met groot<br />
sekerheid voorspel hoe hulle in sekere situasies sal optree.<br />
Eiesinnige kinders leer hulle lewenstema vroeg in hulle lewe: “Ek<br />
is net belangrik in die lewe wanneer ek domineer en beheer.” En<br />
hulle is baie goed daarmee om ander te beheer en te boelie. Hulle is<br />
geneig om baie doelgeoriënteerd te wees, sonder om dié wat tussen<br />
hulle en die doel staan in ag te neem.<br />
Ander algemene lewenstemas is: “Ek is net belangrik wanneer ek<br />
raakgesien word.” Of: “Ek is net belangrik wanneer ander my bedien.”<br />
Of: “Ek is net belangrik wanneer ek wen.”<br />
Maar nie alle lewenstemas is negatief nie. Hier is ’n paar positiewes:<br />
“Ek is net belangrik in die lewe wanneer ek ander help en<br />
God tevrede stel.” En: “Ek is net belangrik wanneer ek ander en<br />
hulle behoeftes eerste stel.”<br />
Die punt is, teen die tyd dat jou kind ’n tiener is, is sy lewenstema<br />
taamlik goed ontwikkel. Sien hy homself in ’n positiewe<br />
of negatiewe lig? Is hy geneig om ander te blameer of kyk hy die<br />
waarheid in die oë en aanvaar verantwoordelikheid?<br />
So kom ek vra jou nou: Wat is die doelbereikende aard van jou<br />
seun of dogter se gedrag?<br />
26
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
Die antwoord kan jou dalk lei tot die ongemaklike besef dat<br />
jy gemanipuleer, ’n rat voor die oë gedraai, omgekoop en ge bruik<br />
word. En God het jou nie vir een van hierdie redes op die aarde<br />
ge plaas nie. Kinders het nie altyd goeie bedoelings nie. Daar is tye<br />
wanneer jy as ouer die geel vlag uit jou agtersak moet haal, en sê:<br />
“Dis vuilspel. Dis oortreding van die reëls. Dis ’n strafdoel.” En<br />
daar is gevolge vir sulke oortredings.<br />
Kom ons keer terug na Shannon en Jarrod.<br />
Waarom het Shannon so ’n hardkoppige vloermoer gegooi oor<br />
haar middagete wat sy nie wou eet<br />
nie? Want sy wou sien wie is die baas<br />
in die huis en of daar ruimte was vir<br />
ver andering. Dis menslik om dinge te<br />
toets. Maar toe sy uitvind haar toets het nie geslaag l nie, het h sy weer<br />
pro beer? Nee, want haar gedrag het nie die gewenste uit wer king<br />
ge had nie. Daar is natuurlik ’n groot verskil tussen ’n 3-jarige en<br />
’n 15-jarige. As die 15-jarige vir 12 jaar toegelaat is om hom so te<br />
ge dra, sal dit dieper vasgelê wees en harder werk van die ouer verg<br />
om die kind dit af te leer.<br />
Waarom dink Jarrod kan hy sy ma soos ’n slaaf behandel? Want<br />
gedurende sy grootwordjare het dierbare Mamma hom altyd voorop<br />
gestel en was hy altyd aan die stuur van sake. Sý behoeftes en sý<br />
begeertes was altyd belangriker as hare en al die ander mense s’n.<br />
Volgens hom kraai hý koning, so waarom sal hy nie op sy troontjie<br />
sit en almal hiet en gebied nie? Hy het geleer hoe om dit te doen,<br />
en raai wie het hom so geleer? Sy geliefde mamma, wat toegelaat het<br />
dat ’n kind skaars drie bakstene hoog oor haar regeer, en noudat hy<br />
groot is, swaai hy die septer.<br />
Daar is ’n rede waarom jou tiener op ’n sekere manier optree.<br />
El ke optrede het ’n doel. As dit nie gewerk het nie, sou hy dit nie<br />
probeer het nie. Moenie gefl ous word nie. Jy is slimmer as dit.<br />
Drie soorte ouers<br />
Ek het grootgeword in Buff alo, New York, wat vandag nog ’n dorp<br />
is waar die meeste mense fabriekswerkers is. In 1950 was dit een<br />
27<br />
Moenie gefl ous word nie.<br />
Jy is slimmer as dit.
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
van die grootste stede in Amerika en bekend vir sy staalwerke en sy<br />
graan. Ek kan die Gene ral Mills-silo’s by die waterfront nog goed<br />
onthou. Ek het onlangs deur die gebied gery en kon steeds die geur<br />
ruik van die graankos wat deur die maatskappy gemaak word.<br />
Deel van grootword in westelike New York-staat in die 1950’s was<br />
dat jy openlik gedreig is as jy ongehoorsaam was. Die algemeenste<br />
dreigement was: “Ek gaan jou na Vader Baker toe stuur.” Vader Baker<br />
was ’n priester, ’n merkwaardige man wat ’n tehuis gestig het<br />
vir probleem-weeskinders voordat hy in die vroeë 1900’s dood is.<br />
Eendag het my sewejarige nefi e teruggepraat met sy ma. Sy het<br />
van sy klere in ’n kartonboks gepak, dit vir hom gegee en hom be-<br />
veel om op die sypaadjie te gaan sit. “Vader Baker gaan jou kom<br />
haal,” het sy gesê. Toe het sy in die huis ingegaan en die deur toegemaak.<br />
My oom, ’n melkman, het ’n paar uur later van die werk af gekom<br />
en sy huilende seun op die sypaadjie gekry. “Was jy parmantig<br />
met jou ma?” het hy gevra.<br />
“Ja,” het my neef deur sy trane geantwoord. “Ek wag vir Vader<br />
Baker om my te kom haal.”<br />
My oom, so ’n sensitiewe man, het vir sy seun gesê: “Wel, jy sal<br />
dadelik weet dis hy. Hy ry ’n groot swart bakkie.” Toe gaan hy in die<br />
huis in en maak die deur toe.<br />
Die tye het darem maar verander! Vergelyk hierdie outoritêre<br />
sce nario met baie van vandag se permissiewe ouers: “Henry, sal jy<br />
asseblief die TV sagter sit sodat ek op jou huiswerk kan konsentreer?”<br />
Of: “Het jy al besluit of jy bed toe gaan?”<br />
Uiterstes is vir niemand goed nie – en dit sluit tieners in.<br />
As jy teen Vrydag ’n nuwe tiener wil hê, sal die reëls moet verander<br />
– sonder enige waarskuwing. En dit begin by jou wat moet<br />
besluit watter soort ouer jy nou is en hoe jy in die verlede teenoor<br />
jou kind opgetree het.<br />
Wat jy ook al wil hê, liefi e<br />
Al wat Maureen wou hê, was ’n gelukkige huis. Sy het in ’n ongelukkige<br />
huis grootgeword met boeties en sussies wat altyd baklei<br />
het, en haar ouers is geskei toe sy 13 was. Toe Maureen dus haar eie<br />
28
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
kin ders het, was haar lewensleuse: “Kan ons nie maar net al mal oor<br />
die weg kom nie?” en: “Moenie bekommerd wees nie, wees gelukkig.”<br />
Die probleem is dat sy haarself uitgeput het deur die gesin se<br />
martelaar te wees wat alles vir haar kinders probeer doen.<br />
“Wat jy ook al wil hê, liefi e”-ouers is dié vir wie alles aanvaar baar<br />
is. Daar is min riglyne of grense in die huis, en niemand voel veilig<br />
nie, want die reëls van die spel verander die hele tyd. Die permissiewe<br />
ouers sê iets soos die volgende: “Nee, ons gaan nie vanoggend<br />
Wimpy toe vir koffi e nie,” maar dan, ná ’n gekla en gesoebat van die<br />
kinders, wat gebeur? Die gesinsmotor ry vanself reg uit Wimpy toe<br />
en bestel iets spesiaals! Hmm, snaaks hoe party karre dit somtyds<br />
doen sonder hulle eienaars se hulp.<br />
“Wat jy ook al wil hê, liefi e”-ouers wil hê hulle kinders moet<br />
ge lukkig wees. Maar ek sê dikwels: ’n Ongelukkige tiener is ’n geson<br />
de tiener. Wanneer was jy laas 24/7 gelukkig in jou lewe? Die<br />
lewe is vol opdraandes, en hoe vinniger jou seun of dogter daaraan<br />
gewoond raak, hoe beter. Om jou kind teen die stampe en stote van<br />
die lewe te beskerm en haar pad vir haar gelyk te maak, gaan nie<br />
een van julle iets baat nie. Daardeur leer jou kind: “Toemaar, Ma<br />
sal enigiets vir my doen. Ek sal vir haar ’n been gooi en kyk hoe sy<br />
agter hom aanhardloop!” So ’n verhouding is beslis nie op respek<br />
ge baseer nie. Inteendeel, dit maak jou posisie as ouer belaglik in jou<br />
kind se oë. Dit verminder jou veronderstelde waarde.<br />
Dit het vir my gewerk<br />
Ek het altyd gedink ek is ’n goeie ma. Ek was heeldag besig om dinge<br />
vir my kinders te doen. Toe my pa egter siek word en ek naweke in ’n<br />
ander staat na hom moes omsien, het ek besef ek was besig om twee<br />
bedorwe brokkies groot te maak. Op 15 en 17 wou hulle alles op húlle<br />
manier hê – en ek het hulle daarmee laat wegkom!<br />
Wanneer ek by die huis gekom het, was daar stapels wasgoed en ’n<br />
gedurige “Waar is dit?” en “Waar is dat?” Maar eers toe ek heeltemal<br />
oorweldig was, het ek besef ek doen baie dinge vir hulle wat hulle eintlik<br />
vir hulleself moet doen. Dit het my getref toe my seun sê: “Ma, Ma<br />
het gesê Ma sal my help met my wetenskapverslag, en toe was Ma nie<br />
29
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
eers hier nie.” Wat hy eintlik bedoel het, was: “Ma, ek het gehoop Ma<br />
kan my wetenskapverslag vír my doen sodat ek op my agterent kon sit<br />
en die hele naweek video-speletjies speel.”<br />
Toe besluit ek om die woord “nee” te gebruik – jou raad. Ek het<br />
dit vir die volgende drie dae vir alles gesê. Aanvanklik was my kinders<br />
geskok, toe kwaad, en toe verward. My seun het ’n F gekry vir sy wetenskapverslag<br />
en moes vir twee sessies ná skool bly as gevolg daarvan. Hy<br />
moes die agt blokke huis toe stap, want ek het vir hom gesê hy moet<br />
self sorg dat hy by die huis kom. Ek het nie eers my selfoon geantwoord<br />
toe hy bel om my te probeer oorreed om van plan te verander nie. My<br />
dogter moes ’n T-hemp wat sy haat skool toe dra omdat dit die enigste<br />
skoon hemp in haar kas was. Daarna het sy self ’n bondel wasgoed<br />
gewas.<br />
My kinders is eiesinnig, en ek weet die gevegte is nog glad nie iets<br />
van die verlede nie. Maar ek weet ook ek is die een wat toegelaat het dat<br />
hulle selfsugtig word, want ek is die een wat hulle gedrag goedgekeur<br />
het (my man werk elke maand ’n tyd lank oorsee). Dit stop nou. Ek<br />
neem uiteindelik standpunt in, en dit voel wonderlik!<br />
Karissa, Michigan<br />
Permissiewe ouers probeer ook hard om hulle kinders se vriende te<br />
wees. Kom ek wees reguit. Dink jy regtig jou tiener wil hê jy moet<br />
cool wees, die nuutste modes dra, heeltyd vir haar boodskappe stuur,<br />
klets oor die oulikste ou, en saam met haar vriendinne uithang by<br />
’n skoolfunksie? Jou tiener kan baie maats hê, maar sy het net een<br />
pa en een ma. Jou rol is uniek. Moenie iets probeer wees wat jy nie<br />
is nie.<br />
Toe ek studente-dekaan was aan die Arizona-universiteit, het<br />
ek die oriëntasieprogram vir ouers van die eerstejaarstudente ge lei.<br />
Ek was onnosel genoeg om my telefoonnommer uit te gee, want<br />
die gevolg was dat ek gereeld oproepe gekry het van ouers wat bekommerd<br />
was oor hulle kinders.<br />
“Dr. Leman,” sou ’n ouer sê, “ek is so bekommerd oor Mikey. Ek<br />
het sopas ’n ontstellende oproep van hom gehad. Hy is depressief,<br />
hy haat die universiteit, en hy het geen vriende nie. Sal u asseblief<br />
met hom praat?”<br />
30
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
Ek laat kom Mikey dan na my kantoor toe.<br />
“Michael, hoe gaan dinge hier by die universiteit?” sou ek vra.<br />
“Goed,” sou hy sê.<br />
“Hou jy van die koshuis?”<br />
“Ek’s mal daaroor.”<br />
“Al vriende gemaak?”<br />
“O ja, goeie vriende.”<br />
Waarmee was Mikey besig? Besig om sy sterk persoonlikheid te<br />
ge bruik om sy ouers te manipuleer. Deur miserabel te klink, was hy<br />
besig om sy ouers se reaksie te beheer.<br />
En sy “ek wil hê my kind moet altyd<br />
gelukkig wees” permissiewe ouers het<br />
dit vir soetkoek opgeëet.<br />
Om ’n goeie ouer te wees, beteken<br />
nie om aan jou kinders se versoeke te<br />
voldoen, of aandag te gee aan al hulle selfbe fb jam me rende d treur mares<br />
en dinge vir hulle beter te maak nie. As jy in die verlede ’n permis<br />
siewe ouer was, is dit nou die tyd om ’n ver an dering te maak.<br />
Laat jou nee nee wees, nie “Wel, miskien as jy jou gedra, sal ek jou<br />
DVD-winkel toe vat” nie. As jy sê jy gaan nie ’n ding doen nie,<br />
moet dit nie doen nie. Moenie toegee nie, al soebat jou kinders hoe<br />
hard.<br />
Onthou die doelbereikende aard van jou kind se gedrag: Hy sal<br />
doen wat hy doen, want dit het voorheen gewerk. As jy nie meer<br />
toegee nie, sal die irriterende gedrag nie meer werk nie, of hoe? As<br />
jy teen Vrydag ’n nuwe tiener wil hê, kan jy nie terugdraai nie. Deur<br />
van plan te verander, sal jy slegs meer ongewenste gedrag ontlok.<br />
Maar deur by die plan te bly, is resultate gewaarborg.<br />
As jy nog altyd ’n permissiewe ouer was, sal een nee nie die plan<br />
laat slaag nie. Jou kind is slim. Sy dink: Oukei, Ma het nou hierdie<br />
nuwe ouerskapboek. Die nuutjie sal wel oor ’n paar dae oorwaai. Ek<br />
moet net ’n bietjie vasbyt, dan sal dinge weer terugkeer na normaal.<br />
Maar, ouer, dinge moet nóóit weer terugkeer na normaal in jou<br />
huis as jy ’n nuwe en beter normaal wil hê nie. As jou nee nee bly,<br />
sal jou slim kind binne ’n paar dae die boodskap kry.<br />
Om toe te gee, is doodmaklik, maar uiteindelik baat nie jy of jou<br />
31<br />
Waarmee was Mikey<br />
besig? Besig om sy sterk<br />
persoonlikheid te gebruik<br />
om sy ouers te manipuleer.
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
tiener daarby nie. Om jou tiener toe te laat om in woede teenoor<br />
jou uit te bars, bevorder net rebellie, want jou tiener dink hy het<br />
so veel seg genskap, hy kan jou manipuleer soos hy wil. En glo my,<br />
hy sal pro beer.<br />
Sê net nee. Ek weet jy kan.<br />
Maak soos ek sê of ...<br />
Mitch het sy huis beheer asof dit ’n militêre opleidingskamp was, al<br />
was hy nooit self in die weermag nie. Hy het van sy kinders verwag<br />
om inskiklik te wees en hulle selde toegelaat om ’n opinie van hulle<br />
eie te hê. Sodra hy tuisgekom het van sy werk as toesighouer by ’n<br />
fabriek, het hy bevele begin uitbulder van wat by die huis ge doen<br />
moes word. As sy drie kinders nie dadelik gespring het om hulle<br />
werkies te doen nie, was daar ernstige gevolge. Om gehok te word,<br />
was ’n algemene straf; ten miste een van die twee tieners is elke naweek<br />
gehok.<br />
Wat het Mitch eintlik gesê met hierdie optrede? “Ek is beter as<br />
julle, groter as julle, ouer as julle, en ek het al die mag.” Pa’s volg<br />
dik wels hierdie ouerskapstyl. (Ma’s is geneig om die permissie we<br />
ouer skapstyl te volg, veral as hulle probeer kompenseer vir die pa<br />
in die huis of skuldig voel omdat daar nie ’n pa in die huis is nie.)<br />
Outoritêre ouers soos Mitch glo kinders moet stil wees en dat<br />
hul le opinie nie saak maak nie tot hulle die dag volwasse is. Sulke<br />
ouers het ’n behoefte om in beheer te wees en hulle outoriteit te laat<br />
geld. Daar is gewoonlik ’n skeiding tussen die outoritêre ouer en die<br />
Mitch het sy huis beheer<br />
asof dit ’n militêre<br />
opleidingskamp was.<br />
res van die gesin (Ma gewoonlik ingesluit),<br />
aangesien een al die bevele gee<br />
en die ander geen sê het oor wat in die<br />
huis gebeur nie.<br />
Maar outoritêre metodes – “Doen<br />
wat ek k sê, want jy moet en ek sal nie iets anders duld nie” – sal<br />
volslae rebellie ontlok. En dis vir enige ouer ’n nagmerrie-gedagte<br />
om te dink aan die baie maniere waarop ’n 14- of 16-jarige openlik<br />
kan rebelleer as sy wil. As jy jou wil op jou dogter afdwing met die<br />
“maak soos ek sê of ... ”-metode, moet jy nie verbaas wees as sy die<br />
pad vat sodra sy dit wettig kan doen nie ... of selfs vroeër.<br />
32
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
Mitch se oë het oopgegaan toe sy 15-jarige dogter, Justine, weggeloop<br />
het van die huis af saam met ’n man wat sy gedink het<br />
haar liefhet. Drie maande later is sy deur die polisie gevind met<br />
naald merke in haar arms en haar liggaam verniel deur haar brutale<br />
18-jarige kêrel. Al wat Justine gedoen het, was om een ou to ri têre<br />
fi guur te verruil vir ’n ander.<br />
Vandag is Mitch ’n nuwe man wat hard probeer om die pa te<br />
wees wat sy kin ders verdien. Ongelukkig kan hy nie die horlosie<br />
terugdraai nie en sal hy altyd saamleef met die hartseer en skuld gevoel<br />
oor wat met sy dogter gebeur het.<br />
“Maak soos ek sê of ... ”-ouers kom gewoonlik self uit streng,<br />
tradisionele huise waar hulle nie toegelaat is om ’n sê te hê ter wyl<br />
hulle grootgeword het nie. Soms het hulle ’n behoefte om ander te<br />
beheer om goed te voel oor hul leself. Dan is daar ook ander wat die<br />
Bybelse standpunt oor onderdanigheid misverstaan – hulle beskou<br />
onderdanigheid as van toepassing op vroue en kinders en dat die<br />
man geen ander verantwoordelikheid het as om oor die gesin baas<br />
te speel nie. Outoritêre ouers sukkel gewoonlik ook met woe de.<br />
Hulle gesin is gewoonlik in hulle pasoppens om nie vir Pa kwaad<br />
te maak nie.<br />
As jou tiener woedend is, moet jy ernstig nadink. Waar het hy<br />
daar die gedrag geleer? Is daar ’n outoritêre ouer in die huis? Indien<br />
wel, moet daardie ouer sy eie woede onder beheer kry voor hy kan<br />
hoop om sy kind se woede te verander.<br />
Dink so daaraan. Om dit te verloor, is normaal. Maar om dit in<br />
die inkopiesentrum voor mense te verloor, kan jou in die tronk laat<br />
beland. Net so is die probleem met woede die misbruik van hierdie<br />
menslike emosie. Sommige ouers en kinders val mekaar met woede<br />
aan. As dit in jou huis ge beur, moet dit nóú stop.<br />
Die huis is veronderstel om die plek te wees waar elke gesinslid<br />
aangemoedig word en verantwoordelik gehou word, waar kwessies<br />
bespreek en opgelos word rondom die etenstafel of tydens ge sinsver<br />
gaderings, en waar elkeen se opinie gerespekteer word.<br />
Indien jy nog altyd ’n outoritêre ouer was, het jy nie net ’n<br />
verf werkie in die woonkamer om te doen nie; jy het werk aan die<br />
fondasie om te doen, en dit begin by jou. Jy moet die manier waarop<br />
33
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
jy dink en optree teenoor jou tieners heeltemal verander. In plaas<br />
daar van om bevele uit te bulder, kan jy eenvoudig sê: “Ek is seker<br />
jou ma sal dit baie waardeer as ons vanaand die skottelgoed was. As<br />
jy was, sal ek afdroog.” Jy sal sien hoe val jou dogter se mond oop.<br />
Sy sal waarskynlik hardloop vir die koorspen om te sien of jy koors<br />
het. Dis omdat outoritêre ouers goed is daarmee om ander te kry<br />
om die werk te doen ... en self bietjie te ontspan.<br />
As jou kinders nog klein is, kan jy wegkom met die ou to ritêre<br />
ouerskapstyl. Jy is per slot van sake groter en sterker, jy kan hulle<br />
dwing om gehoorsaam te wees. Maar nou dat jou kin ders fi sies<br />
volwasse begin word, sal dieselfde “ek sal jou dwing”-metodes nie<br />
meer werk nie. Jou amper twee meter lange seun is dalk groter as jy.<br />
Sodra jou seun 18 en uit die huis is, sal hy doen wat hy wil. Hy<br />
sal nie meer aan jou streng toesig onderwerp wees nie.<br />
Outoritêre ouers weet nie hoe om te reageer wanneer hulle tiener<br />
sy eie idees en opinies begin vorm – wanneer hy anders wil lewe –<br />
nie. Die ouers reageer dan deur die kind te probeer stilmaak. Deur<br />
hom te probeer onderdruk en te beheer.<br />
Maar die doel van ouerskap is nie om jou kinders te beheer nie;<br />
dit is om aan te moedig en in vennootskap met hulle die gro ter<br />
prent jie te sien. Hoe ouer jou tieners is, hoe meer sal hulle hulle<br />
eie idees en opinies hê. As jy hulle ernstig opneem, eerder as om<br />
te aanvaar dat jou idees altyd die beste en enigste is, sal julle ’n<br />
ver houding ontwikkel wat verder sal strek as die hormoongedrewe<br />
jare.<br />
Al twee uiterstes – permissief en outoritêr – is gevaarlik. Balans<br />
is die goue middeweg. Jou rol as ouer is om jou tiener te leer om<br />
waarde toe te voeg tot die samelewing. As re spek nog nie ’n belangrike<br />
komponent in jou gesinslewe is nie, is dit nou die tyd om dit<br />
in te sluit.<br />
As jy ’n “wat jy ook al wil hê, liefi e”-ouer is, begin deur jouself<br />
ge noeg te respekteer om op te staan vir jouself. Sê nee ... en bly<br />
daar by. Konsekwentheid is die woord vir jou. Wees ’n ouer, nie jou<br />
kind se maat nie. Respekteer jou kind genoeg om haar nie ’n bedorwe<br />
brokkie te laat word wat dink sy kan enigiets kry wanneer sy<br />
dit wil hê nie.<br />
34
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
As jy ’n outoritêre ouer is, besef dat jy nie beter is as jou kind nie.<br />
Julle is al twee gelykwaardig in die almagtige God se oë. Julle vervul<br />
bloot verskillende rolle in die gesin. Jy sal hard moet werk daaraan<br />
om te dink voor jy praat. Is dit wat ek nou wil sê bemoedigend en goed<br />
vir my kind se ontwikkeling? En wanneer ek streng moet wees, praat<br />
ek die waarheid in liefde? Jy sal ook jou kind se idees en gedagtes as<br />
belangrik moet beskou – net so belangrik soos joune. Respek kom<br />
van twee kante af.<br />
Omdat die patrone van permissiwiteit en outoriteit deur die jare<br />
vasgelê is, sal jy hard moet werk om hulle te verander. Maar hou in<br />
gedagte: As jy verander, sal jou kind ook. En die mate waarin jy verander,<br />
sal bepaal hoeveel jou kind sal verander. Verandering begin<br />
by jou en jou eie bereidwillig heid om<br />
te verander. Ja, jy het al langer geleef<br />
en jy is die volwassene, maar hier die<br />
boek gaan oor ver hou dings. Jy kan<br />
net so ver gaan as wat jou verhouding<br />
met jou tiener jou toelaat.<br />
Gelykwaardig, maar verskillende rolle<br />
Ons het so pas gepraat oor die uiterstes<br />
van ouerskap – die permis siewe<br />
ouer en die outoritêre ouer. Die beste<br />
soort ouerskapstra te gie is egter ’n gebalanseerde<br />
een waarin ouers gesonde<br />
gesag oor hulle kinders het. Gesag volle<br />
ouers glo dat hulle en hulle tieners<br />
ge lyk waardig geskep is. Almal is lede<br />
van die huisgesin – wen saam, verloor<br />
saam. Een lid van die gesin is nie belangriker<br />
as die ander nie. Gesagvolle<br />
ouers weet ook hulle is verantwoordelik<br />
vir die klimaat in die huis. Dit be-<br />
teken om riglyne en grense te stel sodat almal l l in die d huis h emosioneel<br />
en fi sies veilig is.<br />
Die gesagvolle ouer kyk terug en vra vrae: “Uit watter soort<br />
35<br />
Wees ’n verstandige ouer<br />
Selfbeheersing is ’n waardevolle<br />
eienskap. Jou kind<br />
kan dit net hê as jy dit<br />
het.<br />
Verminder negatiewe<br />
verwagtings. Fokus op die<br />
positiewes.<br />
Gesindheid, gesindheid,<br />
gesindheid. Dit is die wenhou<br />
in die lewe saam met<br />
jou tiener.<br />
Besef jou tiener is nie jy<br />
nie.<br />
Praat slegs wanneer jy geluister,<br />
gedink en daaroor<br />
gebid het.
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
om gewing kom ek? Hoe beïnvloed daardie omgewing die manier<br />
waarop ek nou in my huis reageer?” Om terug te kyk op jou eie lewe<br />
kan jou nuwe perspektief gee in jou re ak sie op die nuwe vreemde<br />
wese in jou huis.<br />
Hoe het jou ouers jou behandel toe jy grootgeword het? Ouers<br />
wat uit ou tori têre huise kom, het dikwels self nie ’n sê gehad in die<br />
huis nie; wanneer hulle dus ouers word, verlustig hulle hulle daarin<br />
om die een te wees wat die gebeure in die huis beheer. Maar in<br />
die proses word hulle dikwels die enigste deelnemer terwyl die res<br />
van die gesin op die kantlyn sit, nie reg tig deel van die spel nie uit<br />
frustrasie of vrees vir die gevolge.<br />
Dié wat uit permissiewe huise kom, is dikwels dié wat vasgevang<br />
was tus sen strydende ouers en kin ders. Hulle wil hê hulle huise<br />
moet heel te mal anders wees as dié waarin hulle grootgeword het.<br />
Maar om al les toe te laat, het op die lang duur slegte gevolge en<br />
skep ’n stresvol le om gewing soortgelyk aan dié waarin hulle grootgeword<br />
het, as ge volg van ’n gebrek aan grense.<br />
Gesagvolle ouers sê: “Ek is die ouer, jy is die kind. Dit is ons<br />
rolle. Soms moet ek as ouer optree, en as dit nodig is, sal ek dit ongetwyfeld<br />
doen. Maar ek wil altyd weet wat jy dink en waarom jy<br />
sekere gevoelens ervaar, en altyd voel ons kan oop, eerlik en met<br />
re spek met mekaar praat. Ek kan soms verkeerd wees en jy kan<br />
soms verkeerd wees. En wanneer een van ons fouteer, moet daar<br />
Geen gesinslid is<br />
belangriker as ’n<br />
ander een nie.<br />
ver gifnis gevra en gegee kan word.”<br />
Die gesagvolle ouer sorg dat die<br />
emo sies in die huis min of meer stabiel<br />
bly. Daar sal verseker tye wees<br />
wanneer die emosies hoog loop, maar<br />
die d gesagvolle ll ouer laat l nie toe dat dit vir lang tye so bly nie. Slim<br />
ouers hanteer dadelik die situasie, gee al die partye kans om hulle<br />
saak te stel, solank dit met respek gedoen word. Dan word daar ’n<br />
wyse besluit geneem wat tot die hele gesin se voor deel is.<br />
Gesagvolle ouers beskerm nie hulle kinders teen gevolge nie.<br />
Hul le laat ’n saak sy natuurlike loop neem. As jou tiener iets onnosels<br />
aan vang, moet hy die gevolge daarvan dra. Sekere dade sal<br />
altyd nagevolge hê. Dit is hoe die volwasse lewe werk, en dis hoe dit<br />
36
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
in die hormoongedrewe jare ook moet wees.<br />
Jare gelede is my dogter Holly deur ’n verkeersbeampte afgetrek.<br />
Toe sy stilhou, het hy nadergestap. Die eerste ding wat sy gesien<br />
het, was ’n goue vis-aansteekspeld op sy lapel. “Is dit nie wonderlik<br />
nie?” het sy gesê. “Jy is ’n Christen. Ek is ook een.”<br />
Die verkeersbeampte het na haar gekyk. “Wel, ja, jong dame, ek<br />
is. En aangesien jy ook een is, besef jy seker hoekom dit belangrik<br />
is dat ek vir jou hierdie boete gee.”<br />
Gesagvolle ouers laat hulle tieners toe om die gevolge van hulle<br />
da de te dra. Hulle rol nie vir hulle die klippe uit hulle lewenspad<br />
nie. Maar hulle is ook nie suinig met hulle aanmoediging nie: “Ek<br />
glo in jou, en ek glo jy sal die regte ding doen.” Hulle verskaf wysheid,<br />
balans en ’n veilige omgewing<br />
waar enige en alle onderwerpe bespreek<br />
kan word. Hulle verwag die<br />
be ste; daarom lewer hulle kin ders gewoon<br />
lik hulle beste.<br />
Kom aan die gang<br />
Die hormoongedrewe storm is hier.<br />
Jy het ’n plan nodig. Jou gehoorsame,<br />
stil kind het skielik ’n ongetemde leeu<br />
geword wat aan sy stert gegryp moet<br />
word. Hy praat terug of is gewoon -<br />
weg ongehoorsaam. Wanneer dit die<br />
eer ste keer gebeur, is jy, soos die meeste<br />
ouers, waarskynlik in skok. Dit voel<br />
of jy midde-in ’n krisis is.<br />
Kom ek sê vir jou, jy is nie. Jy het<br />
pas die stryd begin om ’n goeie, ge balan<br />
seerde ouer van ’n tiener te wees.<br />
Maar soos ons deur die boek vorder,<br />
sal jy agterkom die wedstryd plan is nie so ingewikkeld nie. Dit is<br />
eintlik heel eenvoudig.<br />
Maar die resultate hang af van ’n wedstrydplan wat eenvoudig,<br />
37<br />
As jy die beginsels in<br />
hierdie boek wil toepas,<br />
maar jy bly ’n “Wat jy ook<br />
al wil hê, liefi e”-ouer of ’n<br />
“Maak soos ek sê, of ... ”ouer,<br />
sal niks wat ek in<br />
hierdie boek sê vir jou werk<br />
nie. Jy sal nie teen Vrydag<br />
’n nuwe tiener hê nie.<br />
Dis omdat jou tiener slim<br />
is en weet dat jy nie ernsig<br />
is oor die verandering nie.<br />
Maar as jy erken dat jy<br />
aan sekere dinge moet<br />
werk en dit dan ook doen,<br />
sal jy jou seun of dogter<br />
se aandag en respek kry.
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
redelik en haalbaar is. Hou dit eenvoudig en maklik. As hier die<br />
man tra kan werk vir nuwe besighede wat multimiljoendollar-maatskappye<br />
word, sal dit vir jou gesin ook werk.<br />
Dis tyd vir ’n verandering<br />
As jy teen Vrydag ’n nuwe tiener wil hê, watter aanpassing moet jy<br />
maak in jou eie optrede en jou gesinslewe? Hoe gaan jy optree teenoor<br />
jou dogter wat jou gesag uitdaag, ongemotiveerd is om enig iets<br />
te doen, en in presies die teenoorgestelde rigting beweeg as wat jy<br />
haar sou wou sien gaan?<br />
As sy vra vir die karsleutels, gee jy dit vir haar en sê: “Oukei,<br />
ge niet dit. O, en sal jy dalk, uhm ... so gaaf wees om my te bel ...<br />
as jy nie omgee nie ... om te sê jy is oukei, want ek weet jy gaan te<br />
laat inkom”? Permissiewe ouer, hou net hier op! Jy is besig om haar<br />
te verwen, verskonings vir haar te maak en negatiewe in plaas van<br />
po sitiewe verwagtings van haar te koester.<br />
Of gaan jy ’n diktator wees wat eis: “Jy beter tienuur by die huis<br />
wees of ... As jy waag om een minuut oor tien hier aan te kom, is<br />
jy gehok vir altyd”? Gaan jy ook daar wees as sy ’n eerstejaar is op<br />
universiteit, met karsleutels in die hand, geen reëls om na te kom<br />
nie, en geen ouer wat oor haar skouer loer nie? Wat dink jy gaan sy<br />
dan doen?<br />
Of gaan jy ’n gebalanseerde ouer wees wat gesonde gesag oor jou<br />
tiener het, wat eenvoudig sê: “Ek is bly jy kan saam met jou vriende<br />
kuier. Ek sien jou as jy by die huis kom,” want jy vertrou jou dogter<br />
ten volle om die gesin se reëls na te kom en teen ’n redelike tyd by<br />
die huis te wees?<br />
Ja, dit is ’n risiko om ’n gebalanseerde ouer te wees. Dit is baie<br />
makliker om oorbeskermend te wees, te verwen, en die uitkoms te<br />
pro beer beheer. Maar as jy dit doen, maak jy nie ’n tiener groot wat<br />
vir haarself kan dink nie. Jy maak ’n kloon van jouself wat beheer<br />
word solank sy onder jou toesig is. Maar kyk wat gebeur as sy nié<br />
is nie!<br />
38
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
Tree volwasse op<br />
Wanneer jy tieners grootmaak, is dit belangrik om nie ’n houding<br />
te hê nie. As jy nie volwasse optree nie, sal jou tiener beslis ook nie.<br />
In die tienerwêreld is daar heeltemal genoeg houding.<br />
Die meeste ouers word deur frustrasie gedryf. Sodra hulle die<br />
een vuur geblus het, bevind hulle hulle midde-in die volgende een.<br />
En raai wie laat die ouers so rondspring<br />
en geniet elke oomblik daarvan?<br />
Die mag tige tiener!<br />
Wat ook al gebeur, jy gaan die ont -<br />
spanne ouer wees wat jou kin ders deur jou voorbeeld leer hoe<br />
om moeilike situasies te hanteer. In die hitte van die stryd gaan jy<br />
kalm bly, na almal se kant van die storie luister, regverdig en met<br />
respek teenoor almal optree, en ’n regverdige oplossing vir die probleem<br />
gee. Deel van die regverdige oplossing is dat jy jou tiener<br />
aanspreeklik hou vir haar besluite, en haar sodoende met respek<br />
be han del. Deur jou optrede sê jy: “Jy het ’n keuse gemaak. As dit ’n<br />
goeie keuse is, sal jy die vrugte daarvan pluk. As dit ’n swak keuse<br />
is, sal daar gevolge wees, en jy alleen sal dit moet dra. Op hier die<br />
manier sal jy volgende keer in ’n soortgelyke situasie kies wat jy<br />
gaan doen. Ek dink jy is ’n intelligente kind en dat jy volgende keer<br />
verstandig sal kies.”<br />
Wees voorspelbaar ... maar nie altyd nie<br />
As jy altyd dissipline-kwessies op dieselfde manier hanteer (byvoorbeeld:<br />
“Gaan na jou kamer toe!”) en dit werk nie meer nie, het jy ’n<br />
nuwe wedstrydplan nodig.<br />
Die meeste ouers van vandag gebruik – ek sê dit tong-in-diekies<br />
– die gevreesde time-out. As jy dink dit maak enige indruk op<br />
jou tiener, dink weer. As jy vir hulle sê om kamer toe te gaan, is dit<br />
geen straf nie. Jy gee hulle eintlik ’n heerlike aandjie af!<br />
Buitendien, in hulle kamer is daar ’n selfoon, rekenaar, TV en<br />
an der teg nologiese toestelletjies om hulle besig en gelukkig te hou.<br />
Hulle gaan beslis nie agterkom hulle word gedissiplineer nie.<br />
Die meeste ouers het hulle kinders grootgemaak met die idee<br />
dat hulle die middelpunt van die heelal is. Dit behoort dus geen<br />
39<br />
Die meeste ouers word<br />
deur frustrasie gedryf.
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
verrassing te wees dat selfsugtige, genotsugtige klein parasiete verander<br />
in self sugtige, genotsugtige groot parasiete nie.<br />
’n Ouer is die dirigent van die gesinsorkes. Dis veral waar van<br />
die ma van die huis, want sy is die spil waarom alles draai. Vir<br />
die gesin om te kan funksioneer, moet die altviole, viole, tjello’s<br />
en kontrabasse almal op die regte tyd en op die regte noot be gin<br />
speel. Die regte noot is die gesin se riglyne en grense, en dit begin<br />
met respek. Elke instrument is anders en vervul ’n ander rol, maar<br />
dis slegs deur samespel dat pragtige harmonieë tot stand kom – ’n<br />
kon sert wat klink soos ’n konsert, of ’n concerto wat klink soos ’n<br />
con certo.<br />
In plaas daarvan om in die hormoongedrewe jare te dink aan<br />
dis si pline, dink aan opvoeding. Wanneer jy dissiplineer, is jou houding:<br />
“Ag nee, ek kan nie glo my kind het dit gedoen nie. Wat gaan<br />
ek doen? Watter straf kan ek uitdink wat swaar genoeg sal wees dat<br />
hy dit nooit weer sal doen nie?” Wanneer jy egter opvoed, is jou in-<br />
gesteld heid: “Hoe kan ek my tiener<br />
help voorberei om op sy eie bene te<br />
staan? Wat is belangrik vir hom om te<br />
weet?”<br />
Voorspelbaarheid in jou opvoeding<br />
Ouerskap in die<br />
hormoongedrewe jare<br />
gaan daaroor om jou kind<br />
se samewerking te kry.<br />
beteken jou tiener kan voor spel dat<br />
daar d sekere k stappe gevolg l sal l word wanneer sy oortree. Sy sal weet<br />
dat haar ouer gesag sal uitoefen. Maar die onvoorspelbaarheid lê<br />
daar in dat sy nie altyd sal kan raai wat die gevolg gaan wees nie ...<br />
en dat dit onverwags sal wees.<br />
Veronderstel jou dogter praat Saterdagoggend uiters onbeleef<br />
met jou. Laat dit daar, moenie ’n groot ophef daarvan maak nie. Jy<br />
wil nie hê jou bloeddruk moet styg nie. Maar Saterdagaand sal sy<br />
angstig die karsleutels begin soek. Raai waar gaan dit wees? In jou<br />
sak. As jou dogter haar afspraak mis, kan jy haar iets daaruit leer.<br />
Weereens, jy bly die kalm een. Jy het nie teruggeskree toe sy op<br />
jou geskree het nie, jy het bloot gewag vir die regte oomblik. Nege<br />
uur later, nadat jy baie tyd gehad het om oor die opvoedkundige<br />
aspek te dink, tree jy op. As jou dogter wil weet hoekom, sê jy<br />
bloot: “Want ek het nie waardeer wat jy vanoggend vir my gesê het<br />
40
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
nie. Dit was onbeleef.” Die beste manier om selfbeheersing te leer,<br />
is om self in beheer te bly en die gevolge van onbeheerste ge drag<br />
uit te wys.<br />
So, slim ouer, indien jy selfbeheersing toepas, sal jou tie ner dit<br />
moontlik by jou leer. En omdat jy jou tiener onkant ge vang het<br />
deur die opvoeding ure later – toe sy ’n afspraak moes mis wat vir<br />
haar belangrik was – het jy die beste gebruik gemaak van on voorspelbaarheid.<br />
Wanneer jou tie ner geneig is om jou lewe om te krap,<br />
is dit nie ’n slegte idee om haar so dan en wan tot stil stand te dwing<br />
nie.<br />
Jou nee moet nee wees<br />
Dit geld spesifi ek vir ma’s, wat meer geneig is om gestoomroller te<br />
word as pa’s. Natuurlik het baie van julle ’n stryd gehad om daardie<br />
baba deur die nou geboortekanaal uit-<br />
ge druk te kry, so julle het baie in jul le<br />
bloedjie belê. Maar net omdat die<br />
kraam proses so pyn lik was, beteken<br />
dit nie jy moet lewenslank deur jou<br />
kind gepynig word nie.<br />
Jou nee moet nee wees. Moenie<br />
toe laat dat jou kind jou soe bat, in jou<br />
ore kerm of jou afpers om ja te sê as<br />
jy klaar nee gesê het nie. Jou tie ner<br />
moet weet jy bedoel wat jy sê. Dit is<br />
slegs wanneer daar wedersydse respek<br />
tussen jou en jou kind is dat julle ’n<br />
ver houding kan hê wat tot julle al<br />
twee se voordeel is.<br />
Ek is mal oor Louis Pasteur se<br />
woor de: “Kom ek vertel jou deur wat-<br />
ter geheim ek my doel bereik het. My krag lê daarin dat ek kan<br />
aan hou.” 2<br />
Ouer, jy moet vasbyt.<br />
41<br />
<strong>Maandag</strong> se doen-lysie<br />
1. Besluit: algehele rekonstruksie,gedeeltelike<br />
vervanging of ’n<br />
verf werkie?<br />
2. Identifi seer jou<br />
ouerkapstyl:<br />
• Wat jy ook al wil<br />
hê, liefi e<br />
• Doen wat ek sê of ...<br />
• Gelykwaardig, maar<br />
verskillende rolle<br />
3. Ontwikkel ’n<br />
wedstryd plan.
’n Nuwe tiener teen Vrydag<br />
Verhoog jou waarde<br />
Ouer, jy het al die troewe in hierdie lewe. Jy is die een wat dinge vir<br />
jou seun of jou dogter kan laat gebeur – insluitend om die kar te<br />
bestuur (ek noem dit dikwels in hierdie boek omdat hierdie soort<br />
vryheid baie belangrik is vir jou tiener), universiteit toe te gaan,<br />
klere te hê (hopelik skoon) om te dra, en dies meer. Jy het die sleutel<br />
tot al hierdie dinge, anders sou jou kind sonder ’n draad klere skool<br />
toe moes gaan. So wie fl ous vir wie? Dis nou die tyd om op te staan<br />
en ’n ouer te wees.<br />
Oorlede John Wooden, waarskynlik die beste universiteitsbasket<br />
bal afrigter van alle tye, was ’n baie wyse man wat deur almal in<br />
die be dryf hoog aangeskryf was. Hy was die afrigter van UCLA, en<br />
interessant genoeg, het hy nooit vir sy span gesê om op die baan te<br />
gaan en die wedstryd te wen nie, maar om die spel te speel soos dit<br />
gespeel behoort te word.<br />
Dis wyse woorde vir ouers ook. In die ouerskap-spel is daar nie<br />
wenners nie. As jy of jou 13-jarige ’n geveg “wen”, het julle al twee<br />
eintlik verloor. Ouerskap in die hormoongedrewe jare gaan daaroor<br />
om jou kind se sa me werking te kry.<br />
Jy kry dit reg deur na hom te luis ter, hom te respekteer, aan te<br />
moe dig en op te staan vir hom – en ja, ook op te staan téén hom en<br />
hom aan spreeklik te hou. Wanneer jy dit doen, en jou tiener weet jy<br />
gee om vir hom en wat met hom gebeur, sal jou oënskynlike waarde<br />
verhoog, en jy sal verwonderd wees oor die verdieping in julle<br />
verhouding.<br />
Elke kind het drie vitamiene nodig:<br />
• Vitamien A: aanmoediging<br />
• Vitamien N: nee<br />
• Vitamien S: samewerking<br />
Slim ouers leer hoe om elk van hierdie vitamiene in die regte hoe -<br />
veelhede te gee om ’n gesonde, gebalanseerde tiener te verseker.<br />
42
<strong>Maandag</strong> <strong>Maandag</strong><br />
★ WEN-STRATEGIE ★<br />
Jou tiener sal in dieselfde mate<br />
verander waarin jy verander.<br />
43