V A K B L A D 4 - Tropenbos International

Biodiversiteit van aquatische
ecosystemen
Sinds de Conventie inzake Biologische Diversiteit in Rio de Janeiro (CBD; 1992)
is er wereldwijd veel aandacht besteed aan biodiversiteit. Het onderwerp is actueel
omdat er steeds meer plant- en diersoorten verdwijnen door toedoen van de
mens, onder andere door ontbossing, vervuiling, overbevissing en klimaatverandering.
Biodiversiteit is volgens de Verenigde Naties (VN) van groot belang voor
het voortbestaan van het leven op aarde omdat alles met elkaar samenhangt en
het meestal niet duidelijk is wat de gevolgen (op lange termijn) zullen zijn van
het uitsterven of uit een gebied verdwijnen van een soort. Een gezond ecosysteem
waarvan de biodiversiteit in tact is, kan belangrijke ecosysteemdiensten
aan de mens leveren (drinkwater, wild, vissen, recreatie etc.). Het welzijn van de
mensen hangt vaak nauw samen met deze ecosysteemdiensten. De natuur kan
het heel goed af zonder mensen, maar de mensen kunnen niet overleven zonder
de natuur.
Jan H. Mol
In de geologische geschiedenis van
planeet aarde zijn er vaker perioden
geweest waarin er sprake was van
massaal uitsterven van soorten, denk
bijvoorbeeld aan het uitsterven van de
dinosauriërs aan het eind van het Krijt
tijdperk. Maar de huidige biodiversiteitcrisis
verschilt omdat 1) zij door de mens
is veroorzaakt en 2) het tempo van uitsterven
duizend keer hoger ligt dan tijdens
perioden van uitsterven in het geo-
logische verleden.
Biodiversiteit kan worden bestudeerd
op verschillende niveaus zoals genen
(DNA), populaties, soorten en ecosystemen,
maar het gaat steeds om zowel de
variatie als de kwantiteit en verspreiding.
Darwin heeft in zijn beroemde boek ‘On
the origin of species’ (1859) aannemelijk
gemaakt dat het leven op aarde in al zijn
diversiteit is geëvolueerd uit een enkele
(verre) gemeenschappelijke voorouder.
8 Vakblad bos & natuur, no. 4 – themanummer biodiVersiteit
Bacteria
Eukarya
harttiella CrassiCauda, BEELD: TROND LARSEN STAMBOOM VAN HET LEVEN, BEELD: SEAN NEE
Dieren
Schimmels
Planten
Archaea
Met een stamboom kan dit proces van
evolutie gevisualiseerd worden. Tegenwoordig
kan vrij eenvoudig de volgorde
van de basen in een DNA molecuul worden
bepaald en hiermee is het nu mogelijk
een redelijk betrouwbare stamboom
van het leven op te stellen (zie figuur
hierboven). De figuur maakt onmiddellijk
duidelijk dat de met het blote oog
zichtbare levensvormen (dieren, planten,
sommige schimmels) maar een paar
nietige twijgjes aan de grote stamboom
van het leven vormen en dat de meeste
biodiversiteit wordt aangetroffen in de
twee domeinen van prokaryote microorganismen
(Eu)Bacteria en Archaea
en binnen de eencellige Eukarya. Het
domein van de Archaea, onder andere
bekend van ‘bacteriën’ uit milieus met
extreme temperatuur, pH of zoutgehalte
(maar Archaea zijn later ook in andere
minder extreme omgevingen ontdekt),
is zelfs pas sinds 1977 als zodanig onderkend.
De grote biodiversiteitinstituten
van de wereld zoals zoölogische musea
en herbaria houden zich echter vooral
bezig met de zichtbare biodiversiteit van