prachtig beeld - Wij van PS

HûS fan fryslân

HûS fan fryslân

It lân it lân
Ik dream dy yn streamend ljocht fan slinken,
Blinkend leechlân yn leafdesgers en ieuwen
Winkend reid dat rûzet, in wetterfaam
Yn glinsterringen en fyn kristal allyk.
Yn har glimkjende eagen rint in do –
Dyn trinten iepen ik – op in treffen fan
Waarmhertige hanne en eagen ta
Dy’t sprekke: Jins dreamen no, jins skiednis skielk.
tjêbbe hettinga
fan fryslân

Inhoud: 00 Voorwoord
CdK p6, 01
Proloog p10, 02 HûS fan
Fryslân p12, bewoner 01 Lolke
Pruiksma p22, 03 Ontwerpfase
p26, bewoner 02 Alice van Unen
p36, fotodagboek sloop p40,
04 bouwfase p44, bewoner 03
Wieger van der Bij p54, 05
blauwdrukken p58, bewoner
04 Jacqueline Fahner p68, fotodagboek
opbouw p72, 06 elementen bouw p76, bewoner
05 Irona Groeneveld p86, fotodagboek afbouw
p90, 07 kantoorconcept p94, bewoner 06 Marcel
Visser p106, 08 provincie & samenleving p110,
veel geziene gast 07 Andries Bakker p118, fotodagboek
exterieur p122, 09 Epiloog p126,
fotodagboek laatste loodjes p131 Colofon/sponsors
p134, DVD de bouw
van het HûS fan fryslân
p138
5

00 voorwoord
Zichtbare
democratie
‘Kun je ergens thuis komen waar
je nooit bent geweest?’
John Jorritsma
Voor veel Friezen is het Provinsjehûs aan de Tweebaks-
markt in Leeuwarden een begrip. Voor mij is het nieuw. Mijn werkplek
was vanaf dag 1 in mei 2008 in het voormalige postverdeelcentrum naast de C1000
aan het spoor naar Harlingen. Op zich is dit een prima gebouw en een prima kantoor, maar
niet voor een organisatie die zichtbaar wil zijn in de Fryske Mienskip.
De democratie moet je niet verstoppen, die moet je zichtbaar maken. Vandaar dat ik met een
trots gevoel kijk naar die torentjes op het nieuwe Provinsjehûs, die al vanuit de verte zichtbaar
zijn. De provincie is nu echt aanwezig in het hart van de Friese hoofdstad. Dat verplicht
ons om er ook voor te zorgen dat we op andere terreinen ook zichtbaar zijn in de Friese
samenleving.
Architect Sjoerd Soeters heeft het nieuwe Provinsjehûs ontworpen vanuit een duidelijk visie.
Zijn leidende thema was: ‘Let the variety of each be dominated by the harmony of the whole’.
In het altijd kortere en krachtiger Fries is dit op te vatten als: Mei-inoar ien. Samen zijn we
één. g
7

In het uiterlijk van het gebouw is dit thema goed te herkennen. Ook het nieuwe Provinsje-
hûs is opgebouwd uit een veelheid aan afzonderlijke gebouwen, die samen één geheel vor-
men. Oud en nieuw, historisch en modern, het sluit uitstekend op elkaar aan.
Bovendien zitten Provinciale Staten, Gedeputeerde Staten en de ambtelijke organisatie in één
gebouw. Er is geen duidelijke fysieke afstand tussen de uitvoerende en de controlerende
macht, zoals die er bijvoorbeeld op landelijke schaal in Den Haag wel is. In Fryslân stralen we
uit: ‘We klaren deze klus samen’. In de bij de voordeur aangebrachte woorden van dichter
Tsjêbbe Hettinga: ‘Jins dreamen no, jins skiednis skielk’.
De volgende opdracht die we hebben, is om ervoor te zorgen dat iedere Fries zich thuis
voelt in het nieuwe Provinsjehûs. Architect Soeters verbeeldt de transparantie onder meer
door een publiek toegankelijke straat door het Provinsjehûs te laten lopen en binnen veel
glas te gebruiken.
Maar het is ook een kwestie van mentaliteit van de organisatie. Voorafgaand aan de Bedrijven-
contactdagen van 2011 hebben we een enquête laten uitvoeren: hoe kijken bedrijven tegen
de provincie als organisatie aan? De uitkomst was duidelijk, er is in ondernemersland nog
een wereld te winnen voor de provincie. Zo zijn er ook voor andere groepen uit de Friese
samenleving nog slagen te maken voordat we de rol van open en klantvriendelijke over-
heid hebben die we voor onszelf graag zien weggelegd.
Het nieuwe Provinsjehûs is daarom een uitstekende aanleiding voor ons om het thema
‘Mei-inoar ien’ als opdracht op te vatten. Als provincie moeten we laten zien dat we niet
alleen in het stadsbeeld zichtbaar zijn, maar dat we ook anderszins herkenbaar deel uitmaken
van de Fryske Mienskip. We zitten niet aan een zijspoor, we zitten in het hart van de
samenleving.
Iedere Fries, ieder bedrijf, iedere instelling moet zijn weg naar het Provinsjehûs weten te
vinden. Wie er binnenstapt, moet hetzelfde gevoel hebben als ik had toen ik voor het eerst
over de drempel kwam van het Provinsjehûs: hier voel ik me thuis, ook al ben ik er nooit
eerder geweest. Dit is ons Hûs fan Fryslân.
John Jorritsma
Commissaris van de Koninginrnare dui.
9

01 proloog
In het hart
1997 eerste signalen dat het provinciehuis niet meer voldoet
Het nieuwe provinciehuis staat. Tweeënhalf jaar lang is hard gewerkt aan het
‘HûS fan Fryslân’. Tijdens de bouw was de blik gericht op een mooi eindresultaat.
En dat is het geworden: een prachtig gerestaureerd historisch deel én een
moderne kantoortoren.
links Het provinciehuis in 2009, vlak voordat de sloop begint rechts hier nog bijschrift?
december 2000 kostenoverzicht verschillende varianten: 81-165 miljoen gulden
De bouwput is inmiddels vergeten. Het water in de kelder
weg. Het bereiken van het hoogste punt geschiedenis.
De geur van de nieuwe inrichting vervlogen. Dat
maakt het boeiend om nog even terug te blikken. In dit
boek wordt het proces van ontwerpen en bouwen getoond.
In woord en beeld, van begin tot eind. Meteen valt op
hoeveel werk is verzet. In de fotospreads is het enorme bouwtempo te zien. De bouwers
vertellen over de hoogtepunten en tegenvallers. Architecten laten zien waarom het gebouw
eruit ziet zoals het eruit ziet. Aan de buitenkant en aan de binnenkant. Ook wordt duidelijk
waarom de historische locatie zo belangrijk is, en wordt de bestuurlijke toekomst aangestipt.
Een modern en functioneel gebouw, dat voor de gebruikers goed voelt. Dat was het plan
en dat is het geworden. En een ieder beleeft het Hûs op zijn eigen manier, zo blijkt uit de
zeven portretten van medewerkers. Statenlid Irona Groeneveld verwoordt het op een bijzonder
manier: ‘Dit is onze plek, die mij in het hart raakt.’
11

02 HûS fan Fryslân
430 jaar
provinciehuis
januari 2001 onderzoek naar drietal scenario’s voor nieuw provinciehuis > Werpsterhoek wordt genoemd als optie
Het dagelijks provinciaal bestuur komt al meer dan vier-
honderd jaar aan de Tweebaksmarkt bij elkaar om te
vergaderen. Eerst het collegie, toen het gouvernement en vervolgens Gedeputeerde
Staten. De namen voor de bestuurders veranderden in de loop der tijd, maar
allemaal gingen ze hier naartoe om Fryslân te dienen. Ze traden de bestuurswereld binnen
door de smalle ingang met het wapen er boven. De deur, die nog steeds de oudste
gevel siert, sloot achter hen.
De provincie wil in deze tijd deze werelden meer met elkaar verbinden. Zij wil meer
naar buiten treden en zichtbaarder zijn voor de burgers. Een wens die past bij de heersende
open bestuurscultuur. Het nieuwe provinciehuis is dan ook gebouwd als een
open en toegankelijk modern bestuurscentrum. Het gebouw laat aan de buitenkant zien
wat er binnen gebeurt. De entree is ruim en laagdrempelig. Burgers kunnen via een
wandelroute van de Heerestraat naar de Tweebaksmarkt een kijkje nemen in het hart
van het provinciale bestuur.
links De nieuwe entree
rechts Het gebouw
van het college van
Gedeputeerde Staten
voor 1784
13

18 december 2002 Provinciale Staten kiezen voor nieuwbouw op de huidige locatie, waarbij de historische oudbouw in stand blijft
Friese staten erkennen Amerika
De Friese Staten erkennen in 1782 als eerste
in Nederland de onafhankelijkheid van de
Amerikaanse Staten. Dit initiatief wordt in
Amerika van grote betekenis geacht in de
geschiedenis, omdat het de jonge republiek de
mogelijkheid gaf om leningen te sluiten met
Amsterdamse bankiers. In 1909 schenkt The
Witt Historical Society of Tomkins County een
bronzen gedenkplaat aan Friesland als herinnering.
De koffiekamer en de gedeputeerdenzaal
Een van de meest oorspronkelijke vertrekken is
de koffiekamer, op de eerste etage van het Renaissancehuis
in de Korfmakersstraat. De kamer, die
gebruikt wordt voor vergaderingen en recepties,
is helemaal in oude stijl gebleven. Bijzonder zijn
onder meer de eikenhouten betimmering en de
gebrandschilderde ramen.
De gedeputeerdenzaal aan de Tweebaksmarktzijde
is in 1784 gebouwd en heeft kenmerken van de
zogenaamde Lodewijk XVI-stijl. Het stucplafond is
rijk gedecoreerd met attributen die verwijzen naar
de provincie en het bestuur. Een schilderij aan het
schoorsteenstuk verbeeldt het bezoek van Koningin
Sheba aan Salomo en wordt toegeschreven aan
Gerard de Lairesse. De kamer heeft dubbele
deuren, afluisteren is dus niet mogelijk.
Statenzaal
De Statenzaal heeft in de nieuwbouw een
prominentere plek gekregen dan in de oudbouw.
De neogotische Statenzaal ademt Friese
geschiedenis en symboliek. Vanaf de vrij toegankelijke
binnenplaats is de Statenzaal beter
zichtbaar gemaakt. De acht meter hoge ruimte
uit 1891-1894 is rijk versierd met spitsvensters,
met gebrandschilderde glazen, beeldhouwwerk
en schilderingen. In de schilderingen zijn
onder meer de wapens van de elf steden, dertig
grietenijen en drie kwartieren te zien. Een van
de taferelen op de noordelijke wand beeldt de
edelman Gemme van Burmania uit, die bij de
eedaflegging voor Filips II weigert te knielen.
Hij zou de volgende woorden hebben gesproken:
Wy Friezen knibbelje allinne foar God.’ Onder
de bogen van het balkon staan de Friese
spreekwoorden Wierhiet boppe al, Dy folle
praet, moat folle wier meitsje en It is mei
sizzen net to dwaen.
De provinciale taken vroeger en nu
Het woord provincie komt van het Latijnse
woord ‘provincia’, dat wingewest betekent.
Tegenwoordig wordt er geen overwonnen gebied
mee bedoeld, maar een deelgebied van een
land met een eigen overheid.
Friesland is net als de andere gewesten onder
de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
(1588-1795) erg zelfstandig. De andere zes
‘Nederlanden’ zijn Holland, Zeeland, Utrecht,
Overijssel, Gelderland en Groningen. De meeste
hiervan groeien later uit tot de huidige provincies.
De gewesten functioneren als zelfstandige
staatjes met ieder hun eigen bestuur. Alleen op
het gebied van buitenlandse zaken en defensie
beslissen de Staten Generaal. Dat is het feitelijke
bestuur van de republiek en wordt gevormd
door vertegenwoordigers van alle gewesten.
De macht van de gewesten en dus ook van
Friesland wordt sterk ingeperkt als Nederland
na de Franse overheersing in 1814 een koninkrijk
wordt. g
links Commissaris van de Koningin H.P. Linthorst
Homan in zijn werkkamer in 1955 midden De gedeputeerdenzaal
in 1985 rechts De tribune van de
Statenzaal werd in de jaren tachtig ook al uitgebreid
15

november 2003 plannen voor een 84 miljoen euro kostend provinciehuis lopen spaak > plan gaat van tafel
Nederland wordt een gedecentraliseerde eenheidsstaat.
Den Haag krijgt het vooral voor het
zeggen en de bevoegdheden van de provincies
worden nauw begrensd om te voorkomen dat
ze te veel macht krijgen.
Toch blijft de gewestelijke identiteit in Friesland
sterk. Dat heeft vooral te maken met de lange
eigen politieke en culturele traditie.
De taken van de provincies worden in de grond-
wetten in 1814 en 1848 vastgelegd. De provinciewet
uit 1850 die er uit voortvloeit, houdt
vooral democratisering in. De provinciale staten
moe-sten bijvoorbeeld voortaan openbaar
vergaderen. De vanouds bestaande waterstaatstaak
en toezicht op gemeenten en waterschappen
worden benoemd, maar verder worden
geen andere taken duidelijk vastgelegd.
Het rijk zorgt er met wetgeving voor dat de provinciale
macht niet te groot wordt. Zo moet op
links De ingang van het provinciehuis in
1981 midden Tekening in vogelvluchtperspectief
van de Tweebaksmarkt door
Pieter Bast in 1603 rechts De sierlijke
gevels aan de Korfmakersstraat
alle provinciale verordeningen een Koninklijke
goedkeuring worden verleend.
Het provinciale bestuur ontwikkelt zich des-
ondanks en richt haar aandacht op terreinen
als elektriciteitsvoorziening (zoals het Provin-
ciaal Elektriciteits Bedrijf PEB), watervoorziening
en geestelijke gezondheidszorg. Na de
Tweede Wereldoorlog krijgt de provincie een
nog grotere betekenis, ook wettelijk. De provinciewet
van 1962 zorgt voor een sterke uitbreiding
van taken. Het coördineren, stimuleren en
subsidiëren van anderen, het toezicht houden
op gemeenten op het gebied van ruimtelijke
ordening, milieu en gezondheidszorg zijn het
meest belangrijk. Daarnaast richt de provincie
zich op taal en cultuur.
17 december 2003 PS besluit tot een sober nieuwbouwmodel
Behoud van historische bouw
Het nieuwe sluit echter het oude niet uit. Fryslân koestert haar verleden en de historische
plek waarop het provinciehuis is gegroeid. De historische oudbouw en de plek
zijn zo belangrijk voor Fryslân, dat opties om nieuw te bouwen aan de rand van de stad
of binnenstad worden afgewezen. Ook al zijn deze opties goedkoper dan verbouw op
de huidige locatie. In 2002 besluiten Provinciale Staten tot nieuwbouw op de huidige
plaats, met behoud van de historische oudbouw.
In de zestiende eeuw schitterde het oudste deel van het provinciehuis hier al. Tijdens
de Reformatie in 1580 hadden de bestuurders het van de stadhouder gekregen, toen
de calvinisten de macht van de katholieken overnamen. Zij hadden het bisschoppelijk
paleisje van bisschop Cunerus Petri geconfisqueerd, dat daarvoor woonhuis was van de
overste van het Barraconvent in Bergum.
De Friese Staten konden hier vanwege ruimtegebrek niet bij elkaar komen, maar vergaderden
verderop in de straat. In het in 1594 gebouwde Landschapshuis, naast de Kanselarij,
waar ook het Hof van Friesland zetelde. De staten waren gevolmachtigden van de
17

2 november 2004 zeven architecten presenteren hun ideeën, na een selectie uit 17 inschrijvingen
Tweebaksmarkt: markt voor beschuiten
Het provinciehuis staat aan de Tweebaksmarkt,
die samen met de Turfmarkt en Druifstreek
voor het oog eigenlijk één straat vormen. Ze
lopen ongemerkt in elkaar over. De straten-
reeks heette in de zestiende eeuw Nieuwe
Markt. De Turfmarkt, het meest zuidelijke
stuk, was eeuwenlang de plek waar turf werd
verhandeld. In de zestiende en zeventiende
eeuw werden aan de Tweebaksmarkt beschuiten
verhandeld.
Beschuiten heetten ook wel zwieback of tweebak,
omdat ze twee keer gebakken zijn. De
schepen met beschuit aan boord voeren door
de grachten en meerden hier aan.
In 1876 stelde stadsarchivaris Wopke Eekhoff
voor om de naam Tweebaksmarkt te vervan-
links Het provinciehuis
na de verbouwing
van 1790 midden
De demping van de
Tweebaksmarkt in
1894 rechts Het provinciehuis
in de jaren
tachtig
gen door Heerengracht. Er werd toen al twee
eeuwen geen beschuit meer verkocht. Eekhoffs
voorstel werd afgewezen. Wel werd een ander
deel midden negentiende eeuw hernoemd in
Druifstreek: naar de brouwerij De Druif op de
hoek met de Keizersgracht. De gracht van de
Tweebaksmarkt werd in 1894 gedempt toen
deze overbodig geworden was voor de scheepvaart.
Door de aanwezigheid van bestuurlijke instellingen
groeide in de loop van de eeuwen het aantal
voorname woonhuizen in de straat en omgeving.
Op deze statigheid van de straat is met de herinrichting
van de straat eind 2011 meer nadruk
gekomen.
23 november 2004 toekenning opdracht aan Soeters Van Eldonk
kwartieren Oostergo, Westergo en de Zevenwouden. Later kwam daar na veel strijd het
kwartier van de Elf Steden bij.
Toen in 1891 werd besloten dat er een nieuw gebouw voor de Friese Staten moest komen,
werden kosten noch moeite gespaard. ‘Laten deze muren getuigen van Frieslands
kracht en ontwikkeling’, zei de Commissaris der Koningin mr. B.P. baron van Harinxma
thoe Slooten in zijn openingsrede tijdens de eerste Statenvergadering op 3 maart 1896.
De Statenzaal met al haar pracht en praal is in de huidige nieuwbouw opgenomen.
Uitbreiding
Tegelijk met de taken van de provincie, breidt het provinciehuis zelf ook uit. Aan weers-
zijden van het oude paleis worden door de eeuwen heen panden aangekocht en ver-
bouwd. Eind achttiende eeuw ontstaat één geheel in de gebouwen van het ‘Kollegie
der Gedeputeerde Staten’ en komt er onder andere een verdieping op het bestaande
pand.
19

maart 2005 GS-besluit vaststelling taakstellend budget 61,4 miljoen euro
Op zijn elf en dertigst
De Friese Staten vormen de basis voor de uitdrukking
Op zijn elf en dertigst, wat betekent
dat het langzaam gaat. De afgevaardigden van
de elf Friese steden en dertig grietenijen vergaderden
blijkbaar nogal lang en traag. Toch
zou de uitdrukking in het begin van de zeventiende
eeuw juist een positieve klank hebben
gehad en betekende het: ‘zo als ‘t hoort, netjes.’
links De gevel aan de Tweebaksmarkt voor de verbouw van 1980-
1985 midden Aanbieding eerste kievitsei aan premier Lubbers en
Commissaris van de Koningin Wiegel in 1988 rechts De hal voor
2007
Van Friesland naar Fryslân
De provincie Friesland heet sinds 1 januari 1997
officieel Fryslân. Aanleiding voor de naamsverandering
is de Friese taal en het willen
uitdragen van een consequente houding hierin.
Twaalf jaar eerder hadden Provinciale Staten al
besloten dat de naam gewijzigd moest kunnen
worden. Daarvoor was een wetswijziging nodig
die in Den Haag aangevraagd moest worden.
Het voorstel werd op 24 april 1985 door
Provinciale Staten aangenomen.
22 juni 2005 Statenbesluit taakstellend budget 61,4 miljoen
Een sierlijke uitbreiding volgt in de Korfmakersstraat in de negentiende eeuw. Een nieuwe
vleugel aan de Heerestraat ontstaat als in 1966 enkele panden worden aangekocht. In 1970
kan dit deel onder andere in gebruik worden genomen als kantine op de bovenste verdieping.
Tussen 1980 en 1985 wordt door afbraak en nieuwbouw het oppervlak van het provincie-
huis verdubbeld. Sindsdien beslaat het provinciehuis het hele blok Heerestraat, Oosterstraat,
Tweebaksmarkt en Korfmakerstraat. Enkele herenhuizen worden gesloopt, maar
de voormalige openbare leeszaal aan de Tweebaksmarkt wordt in de nieuwbouw in-
gevlochten. In de huidige nieuwbouw van Sjoerd Soeters is dat opnieuw gedaan. De
architect en het bestuur vinden dat de nieuwbouw goed moet passen in het historische
centrum van Leeuwarden.
De 45 meter hoge toren vormt de bekroning van het gebouw. Het is een nieuw landmark
in de stad, het trotse topstuk van een provinciehuis dat midden in de samen-
leving staat.
21

maart 2006 selectie ontwerpteam oktober afgerond
2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
‘Deze klus
nog afmaken
en dan met
pensioen’
Lolke Pruiksma
23

Lolke Pruiksma maakte als
opzichter werktuigbouw en elektrotechniek
meerdere ingrijpende
verbouwingen van de provincie
Fryslân mee. Apetrots is hij op het
laatste topstuk, waar hij zelfs zijn
pensioen voor uitstelde.
oktober 2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
januari 2007 gemeenteraad Leeuwarden gaat akkoord met ver/nieuwbouw > windturbines op dak worden afgewezen
‘In 1977 kwam ik als ambtenaar
bruggen en sluizen
in dienst van provinciale
waterstaat en een paar
jaar later was ik monteur
onderhoud van het provinciehuis.
Daarna werd ik
opzichter werktuigbouwkundige
en elektrotechnische
installaties. Toezicht
houden op de aanleg/
uitbreiding van centrale
verwarmingsinstal-
laties, vervangen van regel-
en elektrotechnische installaties
en aanbrengen van
nieuwe luchtbehandelingsystemen
waren mijn
belangrijkste taken.
Ik heb meerdere grote
verbouwingen meegemaakt.
De verbouw in 1982, de
verbouw van het witte en
het hege hûs en de tijdelijke
huisvesting aan de
Snekertrekweg. Maar ook
de verbouw van het Fries
Museum, Tresoar en het
Wetterskip Fryslân vielen
onder toezicht van de
provincie.
Maar het grootse project
is toch wel deze ver/
nieuwbouw. Mijn collega
van bouwtoezicht vroeg
een paar jaar geleden:
,,Ga je nog één keer mee
bouwen?” Ik wilde dat
graag, maar hij zei er wel
bij: ,,dan moet je het wel
afmaken.” Daarom ga ik
later met pensioen, op mijn
64ste op 1 mei 2012.
Ik heb een magnifieke tijd
gehad, en nu is het ook
wel klaar. Ik kijk ernaar
uit om meer tijd met mijn
vrouw door te brengen.
In dertig jaar tijd is er veel
veranderd. Vroeger was ik
eigenlijk 24 uur per dag,
zeven dagen per week beschikbaar.
Alleen wanneer
ik naar huis reed was ik
niet bereikbaar, want mobiele
telefoons bestonden
toen nog niet. Als er een
storing in een ketel was,
ging ik vanuit Winsum
naar Leeuwarden om te
kijken wat er aan de hand
was. Vaak liep ik dan door
de duistere gangen met
alleen noodverlichting als
oriëntatie. Tegenwoordig
komt dat niet meer voor,
via de computersystemen
kan ik meteen zien waar
de storing zit en die vaak
ook meteen oplossen.
De techniek heeft de laatste jaren
een enorme vlucht genomen
en dat vind ik mooi om mee te
maken. Werd vroeger de centrale
verwarming op kolen gestookt,
later was dat olie en gas en in het
nieuwe provinciehuis zelfs met
aardwarmte.
Ook is er een compleet data-
netwerk aangebracht toen de
computer zijn intrede deed.
De apparatuur voor de dataopslag
produceerde nogal wat warmte,
waarvoor koelinstallaties nodig
waren. Het vorige provinciehuis
was geschikt voor carbonpapier
en typemachines, hierop was het
ventilatie- en koelsysteem destijds
berekend. Nu is dat ondenkbaar.
Het is trouwens lastig om het goed
te doen voor de medewerkers qua
ventilatie en warmte.
De één vindt het te koud, de ander
te warm of tochtig. Soms merkte
ik dat wat aandacht en een luisterend
oor al hielp. Mensen moeten
nu eenmaal wennen aan nieuwe
zaken. Uit de nieuwe ventilatiesystemen
komt gefilterde lucht,
die schoner is dan de buitenlucht.
Toch hebben mensen de neiging
om het raam open te willen zetten.
Het huidige provinciehuis heb ik
de afgelopen jaren zien groeien
van de fundering tot het dak. Ik
heb er veel energie in gestoken
en het is een topstuk geworden.’
25

januari 2007 provinciemedewerkers krijgen tijdelijk onderkomen in het voormalige PTT-gebouw aan de Snekertrekweg
03 ontwerpfase
Architect Sjoerd
Soeters:
‘Er moet continuïteit bestaan tussen
verleden, heden en toekomst’
links Architect Sjoerd Soeters op de binnenplaats voor de Statenzaal midden Oud en
nieuw naast elkaar rechts Het gebouw staat niet in één strakke lijn
Onze behoeftes zijn de afgelopen eeuwen niet wezenlijk
veranderd, zo is de visie van architect Sjoerd Soeters. Hij
ontwierp heel bewust een provinciehuis dat onderdeel is
van de stadse bebouwing. ‘Geen bastion dat de stad domi-
neert, maar juist integreert in de stad.’ Het gewone is een wezenlijk
uitgangspunt voor Soeters’ ontwerpproces. ‘Dat is volgens mij typisch voor Fryslân: het
gewone in al haar schoonheid. Dat inspireert me. Het past ook bij de mentaliteit’, aldus
Soeters, die samen met Jos van Eldonk eigenaar is van het architectenbureau Soeters Van
Eldonk in Amsterdam. Fryslân kent hij uit zijn jeugd. ‘Ik ben geboren in Nes op Ameland. Als
ik die huisjes in het dorp nu zie, is dat van een eenvoudige bijzondere schoonheid. Ik heb
geprobeerd die Friese mentaliteit in het ontwerp terug te laten komen. En dus geen arrogant
provinciehuis dat als bastion de stad domineert, zoals je dat elders wel ziet.’
Integratie in het stedelijk weefsel betekent volgens Soeters dat je het gevoel hebt dat het
gebouw bij de stad hoort. ‘Contained space noemen we dat in jargon. Het omvat de ruimte.’
Een van de aspecten om dat effect te bereiken zijn de geknikte rooilijnen. ‘Vooral als je door
de Heerestraat loopt, is dat duidelijk zichtbaar. Het gebouw staat niet in één strakke lange
27

februari 2007 start eerste aanbestedingsronde
Programma van eisen voor de inrichting
‘Het gebouw moet van entree tot de achterste
kamer goed aanvoelen en een inspirerende en
prettige werkomgeving zijn.’ Dat is de belangrijkste
samenvattende voorwaarde die wordt
genoemd in het programma van eisen voor
de inrichting.
Het programma van eisen werd samengesteld
op basis van onderzoeken naar inrichting bij
andere organisaties en brainstormen en interviews
met medewerkers, interne deskundigen
en leidinggevenden.
Het interieur moet een spiegel zijn van de
cultuur die de provincie Fryslân heeft en wil
uitstralen: een transparante, samenwerkingsgerichte,
levendige en flexibele organisatie.
links en midden Schetsen van het interieurontwerp
van OTH rechts De toren past volgens Soeters goed in
het Leeuwarder dakenlandschap
Deze elementen moesten dus terug te vinden
zijn in kleur- en materiaalgebruik, de overgangen
tussen ruimten, het wel of niet plaatsen van
wanden, toetreding van daglicht en inrichting
van ruimten.
De behoefte aan enige intimiteit moest volgens
het programma van eisen niet worden vergeten.
‘De juiste balans treffen tussen transparantie/
openheid enerzijds en intimiteit/thuis voelen
anderzijds in het devies.’
oktober 2007 eerste aanbestedingsronde ver/nieuwbouw mislukt
lijn, maar verspringt. In het begin van de straat zie je niet hoe het er verderop precies uitziet.
Dat roept spanning op. Je krijgt zin om verder te lopen. Het suggereert ook oudbouw.’
Zichtbaar
De provinciale organisatie wil van een intern gerichte organisatie meer naar buiten treden.
Ook dit vormt een uitgangspunt van het ontwerp. Aan de buitenkant van het provinciehuis
moet beter te zien zijn wat er binnen gebeurt. Soeters houdt echter niet van enorme oppervlakten
glas. ‘De ramen zijn nu als het ware tafereeltjes op schilderijen die je van buitenaf
kunt bekijken.’
Soeters maakt in navolging van dit accent op transparantie ook de negentiende-eeuwse Staten-
zaal beter zichtbaar. Via een route over de binnenplaats tussen de Heerestraat en de Tweebaks-
markt kan het publiek langs het markante gebouw met torentje wandelen. De neo-gotische
Statenzaal vol symboliek vindt Soeters geweldig. ‘In Nederland is men geneigd om te denken
dat alle oude gebouwen gesloopt moeten worden. Ik vind juist dat er continuïteit moet bestaan
tussen verleden, heden en toekomst. In het leven, en dus ook in de architectuur. In de
architectuur wordt naar mijn idee teveel naar de toekomst gekeken. Het schreeuwt erg: ‘Dit
is een andere tijd’, maar onze behoeften zijn sinds de tijd van Cleopatra weinig veranderd.
Mensen hebben nog steeds behoefte aan geborgenheid en veiligheid in gebouwen.’
29

Zichtbaar is ook vanzelfsprekend de toren. De 45 meter hoge ‘stadskroon’ is een nieuw land-
mark in de stad. De hoogte opzoeken is niet alleen om esthetische redenen gedaan, maar
vooral ook uit praktische overweging: het vergroten van het vloeroppervlak voor het werkgebied
van de ambtenaren. De toren moet volgens de architect echter geen moloch worden
die de stad domineert.
Het dak van de toren is geïnspireerd op de schilddaken die typerend zijn voor de huizen in
de Friese steden, de stadhuizen in het bijzonder. ‘We hebben daarom ook voor zwarte pannen
gekozen. Het gebouw past heel goed in het Leeuwarder dakenlandschap.’
Licht en kleur
Lichtinval is een cruciaal punt van het ontwerp. Het is immers van belang dat medewerkers
voldoende daglicht op hun werkplek krijgen. ‘Omdat met name de etages in de toren diep
zijn, zorgen we er met horizontale reflectievlakken tussen onder- en bovenramen voor dat
het licht diep de ruimte binnendringt.’
In de publiekshal en de bovengelegen werkruimten die de toren vormen, is optimaal gebruik
gemaakt van het daglicht dat door het ‘gat’ in de Oosterstraat achter de voormalige school
aan de zuidkant binnenvalt. De hal vangt ook licht vanaf de andere zijde, de binnenplaats.
november 2007 provinciehuis krijgt tijdelijke bewoners > negen studenten wonen er anti-kraak
Soeters en zijn team tekenen twee binnenplaatsen in plaats van de oude drie om juist zo
meer licht in het provinciehuis te krijgen.
De kleuren van de basis van de toren zijn ook op lichtbehoefte gekozen. De basis kreeg een
zandsteenachtige kleur, die goed past bij de Friese geeltjes op de binnenplaats. ‘Een donkere
kleur aan de basis zou de binnenplaats te massief en donker maken, daarom heb ik voor
de lichte grote bakstenen gekozen, die geïnspireerd zijn op de mooie natuurstenen uit het
Loire-gebied. De kleuren aan de buitenkant van het gebouw moeten moeiteloos naar binnen
zijn te vouwen, zo is het in het interieur terug te vinden, zoals bijvoorbeeld de lichte
publiekshal. Het oranjerood van de toren is daarvoor minder geschikt. Het architectenbureau
speelt ook met lichtval en contrasten in de buitengevels. Bijvoorbeeld door lichtkleurige bakstenen
elementen in de donkere gevel aan de Tweebaksmarkt. In de Heerestraat zijn enkele
gevels helemaal wit gemaakt.
links De publiekshal vangt veel
licht rechts De tafel is gemaakt
van samengeperste strookjes
gerecycled hout
31

maart 2008 fractievoorzitters weigeren extra geld uit te trekken voor nieuwe provinciehuis, melden zij in een brief aan de gedeputeerde > gestelde budget is 61,4 miljoen euro (ongeïndexeerd)
Tapijtkleuren
In de kleur van het tapijt zijn de tinten van het
Friese landschap terug te zien. In het souterrain
ligt tapijt in verschillende aardetinten. Groen
siert de drie etages daarboven. Het blauw van
de lucht ligt op de verdiepingen daarboven en
helemaal in de top is wit de basiskleur. ‘Dat is
de loft. Het is niet alleen het Friese woord voor
lucht, maar betekent ook zolder. Hier is de witte
kleur van wolken gebruikt.’ De typisch oranje
tint van de Friese dakpannen is als accentkleur
gebruikt, bijvoorbeeld in de zitjes en informele
overlegplekken op alle kantoorverdiepingen.
links De kleuren van de Friese natuur vormen
inspiratiebron voor de tapijtkleuren midden
Twee tinten bruin in de kommisjeromte
rechts Ontmoeten is een belangrijk thema
van het interieur
Het interieur: duurzaam en intiem
Duurzame materialen en veel natuurlijke kleuren sieren
het nieuwe provinciehuis. Niet alleen de buitenkant, maar
ook het interieur straalt een voorname soberheid uit.
‘Wij noemen het ingetogen chique’, aldus Ferdinand van
Dam van OTH, interieurarchitect uit Amsterdam. Fietsend door
Leeuwarden deden de interieurontwerpers inspiratie op. ‘Met volle teugen genoten we van
de rijke cultuur’, vertelt projectarchitect Ferdinand van Dam van OTH. De stedelijke monumenten,
de estriken op de vloeren en andere bijzondere elementen werden vastgelegd op
camera. ‘We hoorden toen dat de Friese politiek zich in de Middeleeuwen niet zozeer in de
stad afspeelde, maar juist op het platteland’, aldus Van Dam. Mede daarom tekende OTH
tijdens het proces dat volgde de kleuren van het Friese landschap in het ontwerp. ‘We hebben
ze eigenlijk van buiten naar binnen gehaald.’
Naast de kleuren van het landschap zijn Friese waarden als inspiratiebron gebruikt. Kwaliteiten
als openheid, duurzaamheid, identiteit en transparantie passen bij Fryslân en het provinciaal
bestuur. Duurzaamheid komt tot uiting in natuurlijke materialen van bijvoorbeeld
33

oktober 2008 presentatie bouwbedrag door gedeputeerde Tineke Schokker: 79,8 miljoen euro (geïndexeerd)
vloeren, trappen en vast meubilair. Er is goed nagedacht over de constructieve opbouw van
meubels, zodat deze ook weer demontabel zijn. De kasten zijn in samenwerking met firma
Rendemint modulair geconstrueerd. ‘De meubels zijn eenvoudig uit elkaar te halen zonder
gereedschap.’ Een ander voorbeeld zijn de tafels, die gemaakt zijn van samengeperste strookjes
gerecycled hout van oude kasten en ledikanten.
Architect Sjoerd Soeters gebruikte de genoemde waarden ook als inspiratiebron voor het ontwerp,
waarmee het interieur aansluit bij het exterieur. Bovendien is het effect van meerdere
gevels aan de binnenkant doorgetrokken door in het tapijt met kleurentinten de verschillende
zones aan te geven. ‘Dit vergroot de variatie op de kantoorvloeren en zorgt voor meer
intimiteit’, aldus Van Dam.
Van Dam en collega Angelina Bolten liepen in het beginstadium vaak binnen bij afdelingen
om de sfeer te proeven en de behoeften van de ambtenaren te peilen.
Ontmoeten
Ontmoeten is een ander belangrijk centraal thema van het interieur, dat aansluit bij het nieuwe
kantoorconcept. Centrale ruimtes zijn ontworpen voor informeel overleg en er is veel diversi-
teit in werkplekken. Aan het begin van een afdeling zijn vooral dynamische plekken te vinden
en aan het einde zijn meer rustige plekken gemaakt.
links en rechts Het restaurant
Om intimiteit in het restaurant te creëren is een indeling in niveaus gemaakt. Voor overleg
zijn er tafels maar ook loungeachtige zitbankopstellingen. De zogenaamde windowseats zijn
geschikt voor onderonsjes met een collega. Deze indeling en sfeer maakt het restaurant ook
aantrekkelijk voor gebruik buiten lunchtijden.
Tijdloos
Vóórdat begonnen wordt met het kiezen van kleuren en meubilair vindt een intensief proces
plaats: de functionele indeling van het gebouw. ‘Hoewel de globale indeling en routing met de
positie van diverse representatieve ruimten vast lag, zagen we kans om dit te optimaliseren’,
vertelt Van Dam. In overleg met de provincie en de architect isbijvoorbeeld het trappenstelsel
in de ontvangsthal gedraaid, waardoor een betere doorloop is gemaakt naar de Statenzaal
en het souterrain. ‘Het is een puzzel. Je wilt natuurlijk zo efficiënt mogelijk gebruik maken
van de ruimte. Er is dan ook gezamenlijk veel aandacht besteed aan de routing.’
Een zekere tijdloosheid in de stijl is volgens Van Dam belangrijk voor een publieksgebouw
als een provinciehuis. ‘Het moet de tand des tijds doorstaan, ook om de kosten binnen de
perken te houden.’ Gedeputeerde (Tineke) Schokker benadrukte dat het interieur, net als de
rest van het gebouw, een voorname soberheid moest uitstralen. Van Dam: ‘Onze vertaling
daarvan is: ingetogen chique.’
35

20 november 2008 gedeputeerde oktober Schokker 2008 1 inschrijving betoogt dat ver/nieuwbouw op aanbesteding niet Bouwurk goedkoper kan
‘Mijn
waardering
groeide met
iedere fase’
Alice van Unen
37

Alice van Unen wordt in de wandelgangen
de ‘boufrou’ van het
nieuwe provinciehuis genoemd.
Haar officiële functie is ambtelijk
opdrachtgever van de ver/nieuwbouw.
Ze is de spil tussen de
bouwcombinatie en het bestuur.
‘Ik moet ervoor zorgen dat
iedereen tevreden is.’
oktober 2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
26 november 2008 Provinciale Staten stemmen in met verhoging van het benodigde bouwbudget
‘Mijn functie bevindt zich
tussen twee werelden: de
bouwcombinatie Friso
Bouwgroep, BAM Utiliteitsbouw
regio Noord,
Koopmans Bouwgroep en
het provinciaal bestuur.
Het belangrijkste van mijn
werk is dat ik de werkzaamheden
binnen het
budget van 79,8 miljoen
euro en de planning moest
houden. Dat is gelukt, en
daar ben ik best trots op.
Vertrouwen hebben en toch
zakelijk zijn, is voor mij
altijd het uitgangspunt.
Ik kom uit een ondernemersgezin,
daardoor
begrijp ik de bouwers erg
goed. ‘Afspraak is afspraak’,
en ‘het werk moet af’, zijn
hun credo’s. De politiek
handelt meer op gevoel.
Tussen die twee werelden
zit het spanningsveld waar
ik in beweeg. Ik voel me
soms een slangenmens die
wel geregeld de rug recht
moet houden.
Aan iedere zijde van het
speelveld krijg ik verzoeken
om meerwerk en zijn er
extra wensen, zoals ambtenaren
betreffende hun
bureau, werkplek of grootte
van de kamer. Iedereen
vindt daarbij iets van de
keuzes die je maakt, maar
daar kan ik wel tegen.
Het bouwen van de fundering
zorgde in het begin
voor een flinke uitdaging.
Bij het slaan van palen
onder de kelder werden
wellen geraakt, die zorgden
voor wateroverlast.
De kelder is toen onder
water gezet om tegendruk
te krijgen. Ook op andere
punten kom je natuurlijk
onvoorziene zaken tegen
bij een dergelijk project,
bijvoorbeeld op het gebied
van gebruiksvriendelijkheid
van het gebouw. En hoewel
je er van te voren over
nadenkt, is het vaak toch
net even anders. Je moet
dus proactief te werk gaan.
Waar nodig huurden we
deskundigen in voor zaken
waar wij als provincie maar
eenmaal mee te maken
krijgen, zoals een interieurontwerper.
Nieuwbouw is
immers niet ons dagelijks
werk.
Eerst vond ik het moeilijk voor te
stellen hoe de nieuwbouw eruit
zou komen te zien. Toen ik op
het terrein rondliep en alleen
nog maar grote blokken beton
zag, vergde dat wel wat van mijn
inlevingsvermogen. Stap voor stap
kreeg het vorm en ik heb iedere
fase heel bewust meegemaakt.
Mijn waardering voor het gebouw
is daardoor ook groot nu ik er
na vijf jaar Snekertrekweg weer
werk. Ik weet dat bij ieder materiaal
of ontwerp een weloverwogen
keuze is gemaakt.
Het resultaat is geweldig. Het is
een groot en toch warm kantoor
geworden waar we trots op mogen
zijn. Het gebouw heeft absoluut
allure. Over vorm, materiaal
en kleur ben ik met name erg
enthousiast. Het natuursteen in
combinatie met het hout in de
publiekshal bijvoorbeeld, prachtig
natuurlijk en duurzaam. Daar
in de buurt kom ik te werken,
maar ook op andere etages. Deze
functie is opgeheven en ik ga als
adviseur op andere beleidsterreinen
aan de slag. Hoe dan ook: ik
ben en blijf flexibel.’
39

24 februari 2009 tweede aanbesteding oktober leidt tot 2008 resultaat 1 inschrijving > aannemerscombinatie op aanbesteding Friso, Bouwurk BAM en Koopmans krijgt de opdracht het nieuwe Provinsjehûs te realiseren
41

25 februari 2009 bewoners oktober tonen 2008 1 zich inschrijving bezorgd over op aanbesteding overlast bouw Bouwurk tijdens informatie-avond > klankbordgroep met omwonenden en ondernemers wordt opgestart
juli 2009 sloop gerealiseerd tot maaiveld
43

maart 2009 de aannemer start met de sloop
04 bouwfase
‘Groot project
op kleine plek’
links In april 2009 wordt een begin gemaakt met de sloop. midden Op de plekken waar
de oudbouw moet blijven staan, worden voorzorgsmaatregelen getroffen. Zo worden de
glas-in-loodramen van de Statenzaal dichtgetimmerd.
foto
maart 2009 welstandscommissie Hûs en Hiem is bezorgd over kwaliteit bouwmateriaal provinciehuis
De afdeling ‘Bouwurk’ kreeg vanaf 2008 haar vaste werk-
plek in Post Plaza. De muren toonden bouwtekeningen
in alle soorten en maten. De afdeling heeft drie jaar lang
de bouw intensief begeleid. Gerard Jeunink en Doeke
Reinsma van de bouwcombinatie BAM-Koopmans-Friso
en Koos Stevens en Peter Buursma (Arcadis), projectleiders
voor de provincie, blikken gezamenlijk terug. ‘Het
is op alle fronten een hoogstandje geweest’, zo concluderen de mannen. Sloop, afvoer van
afval, aanvoer van grondstoffen, nieuwbouw en het behoud van de monumentale panden
vroegen het uiterste van de bouwploeg. ‘Om midden in een stad op zo’n kleine ruimte zo’n
groot gebouw neer te zetten, is een monsterklus. En het is ons gelukt. En ook nog eens binnen
het budget en de tijd,’ zo stelt de projectleider namens de provincie, Koos Stevens, met
gepaste trots. ‘En wat ook prettig is: iedereen is tevreden met het resultaat. De architect, wij
als bouwers. Ook de reacties uit de stad zijn goed. En het belangrijkste, de ambtenaren die
hier werken, zijn gelukkig met het gebouw.’
Gevraagd naar het meest spannende moment tijdens de verbouwing, komen de vier mannen
In september 2009 wordt een grote groene kraan geplaatst, die ruim een jaar
boven de stad uitsteekt. Vanuit de kraan is goed te zien dat het merendeel van
het provinciehuis is gesloopt.
45

maart 2009 PvdA Leeuwarden is bezorgd over versobering provinciehuis
Goodwill
‘We hebben ramen staan zemen bij buurt-
bewoners’, antwoordt Peter Buursma op de
vraag naar de memorabele momenten. Tijdens
de sloop was het een grote stofbende. ‘Ook al
hielden we het stof in bedwang met heel veel
water uit brandslangen. Op een gegeven moment
konden bewoners van de Heerestraat
werkelijk niets meer zien, zo vies waren de
ramen. Toen hebben we die gezeemd. Om zo
goodwill te kweken.’ Was er in het begin nog
grote weerstand vanuit de binnenstadbewoners
tegen de bouw, gaandeweg het proces sloeg dat
om. ‘We hebben iedere stap gecommuniceerd
met de bewoners. Ze zijn meerdere keren op
de bouw geweest. Dat heeft ontzettend goed
gewerkt. In plaats van tegenstanders, zijn ze
de ambassadeurs van het nieuwe provincie-
huis geworden.’
Het begin
Koos Stevens zucht nog eens diep als hij terugdenkt
aan het prille begin. ‘De aanloop naar
de nieuwbouw van het provinciehuis ging niet
altijd even makkelijk.’ Twee aanbestedingsrondes
leverden niet het gewenste resultaat. Het
beschikbaar gestelde budget kwam niet in de
buurt van de goedkoopste aanbieding.
Naast het financiële gat, begon ook de tijd te
dringen. En dus zat er eigenlijk maar één ding
op, net zolang praten tot er alsnog een oplossing
kwam. Projectleider Stevens reed in die
tijd iedere dag op een neer naar Sneek, naar
Bouwgroep Friso. g
juli 2009 problemen bij aanbrengen van de palen voor de fundering > werkzaamheden tijdelijk stilgelegd
met hetzelfde onderwerp. ‘De kelder, daar heb ik bij wijze van spreken, grijze haren van
gekregen’, aldus Peter Buursma. Gerard Jeunink, Koos Stevens en Doeke Reinsma kunnen het
beamen. ‘Dat heeft voor de meeste hoofdbrekens gezorgd.’ Om de fundering voor het nieuwe
gebouw aan te leggen, moesten er in de kelder van het bestaande pand 211 palen de grond
in. En bij het boren van de eerste paal, kwam er een groot probleem aan het licht. De grond
onder de kelder bleek niet alleen uit een afsluitende kleilaag te bestaan, er bevonden zich
ook zandlagen en enkele oude waterbronnen in die bodem. De druk in die zandlagen was
bijzonder hoog omdat het water via deze laag naar boven wilde. Het gevaar op uitspoeling
van de grond was groot. ‘Als dat was gebeurd, hadden we hier geen provinciehuis meer
kunnen bouwen. Dan is de grond alleen nog maar geschikt om er een plantsoen op aan te
leggen’, zo vat Stevens kort en krachtig samen. Stevens weet nog hoe hij in juli 2009 van-
af de camping in Frankrijk dagelijks contact had met z’n collega’s in Leeuwarden, Doeke
Reinsma van de Bouwgroep en gedeputeerde Tineke Schokker. ‘We hebben het toen voor
het eerst gehad over de mogelijkheid om de kelder onder water te zetten. Uiteindelijk
heeft het tot november geduurd voor we zover waren.’ Jeunink weet nog dat bijna alle
experts van Nederland om advies zijn gevraagd. ‘We wilden uiteraard geen enkel risico lopen.
Dit moest in één keer goed. We konden ons geen enkele fout permitteren.’
47
links Om stofvorming tijdens de sloop
zoveel mogelijk tegen te gaan, worden
brandslangen ingezet. midden Om de
211 palen in de grond te krijgen die
nodig zijn voor de fundering van de
nieuwbouw, wordt de kelder onder
water gezet. rechts vlnr: Doeke Reinsma,
Peter Buursma, Gerard Jeunink en Koos
Stevens

23 augustus 2009 plaatsen eerste grote kraan
Friso had samen met BAM en Koopmans ingetekend
op de aanbesteding. Maar de geraamde
offerte lag ver boven het beschikbare budget.
‘We moesten dus bij elkaar zien te komen’, zo
licht Stevens de situatie toe. ‘En dat betekende
dat ik bij de provincie moest kijken naar extra
budget, het beschikbare bedrag was door de
jaren niet geïndexeerd. En de bouwcombinatie
moest kijken naar mogelijkheden om te bezuinigen.
We hebben in die tijd ontzettend veel
overleg en contact gehad. Er ging geen dag
voorbij zonder dat we elkaar spraken. Dat ging
ook in het weekend gewoon door.’
Als bewijsstuk haal Stevens een ordner uit de
kast. ‘Kijk’, zegt hij, ‘hier kun je punt voor punt
zien, hoe we bezuinigd hebben. Per punt
hebben we omschreven hoe het anders, goedkoper
kon en de besparing uitgerekend. Daar
heeft de bouwcombinatie ook ongelooflijk veel
tijd in gestopt en daar is ook letterlijk de basis
gelegd voor dit pand.’
links en midden De hele zomer wordt er
doorgebouwd, ook tijdens de weekenden
en de bouwvak. rechts Het afval wordt op
de bouwplaats gescheiden en afgevoerd.
24 augustus 2009 herstart funderingswerkzaamheden oktober 2009 plaatsen tweede grote kraan
Uiteindelijk weten de partijen bij elkaar te
komen, zonder veel aan kwaliteit in te boeten.
‘We hebben in dit proces aan het algemeen
belang gedacht. Hoe kunnen we ervoor zorgen
dat het provinciehuis op een verantwoorde
manier en met een verantwoord budget wordt
gebouwd,’ aldus projectleider vanuit de bouwcombinatie
Doeke Reinsma. Alle partijen zijn
dan ook enorm blij als de handtekening onder
de overeenkomst tussen de provincie en de
bouwcombinatie wordt gezet. Reinsma,
Jeunink, Stevens en Buursma zijn er alle vier
van overtuigd dat er tijdens die onderhandelingen
een fundament is gelegd voor de uiteindelijke
bouw. ‘Het is een heel intensief traject
geweest, waarin we elkaar hebben gevonden
en elkaar konden vertrouwen.’
Na het raadplegen van verschillende experts, wordt gekozen voor het onder water zetten
van de kelder. ‘Omdat we daar zo lang over na hebben kunnen denken, hebben we dat ook
heel efficiënt aan kunnen pakken. We hebben bedacht op welke manier we het water de kelder
in wilden hebben en hoe we daarna een zo schoon mogelijke kelder opgeleverd konden
krijgen. Dat is uiteindelijk wel de winst geweest’, aldus Peter Buursma. In de kelder komt
in november 2009 vijf meter water te staan, als tegendruk voor het grondwater dat via de
zandlagen omhoog wil. En tot grote opluchting van de technici werkt het zoals van tevoren
bedacht. ‘Toen konden we ook echt verder’, aldus Buursma.
Sterk staaltje
Aan die hele spannende fase van de kelder, was al een fase voorafgegaan: de sloop. Althans,
een gedeeltelijke sloop. De monumentale panden en gevels, zoals de Statenzaal en de voormalige
Openbare Leeszaal, ook wel pand 64 genoemd, moesten blijven staan. Een technisch
hoogstandje. ‘Sommige delen hebben we echt letterlijk laag voor laag af moeten pellen’, legt
Reinsma uit. ‘Dat slopen moet je uiterst zorgvuldig doen. Ook was het spannend of alles wel
zou blijven staan. Voor pand 64 hadden we besloten meer te laten staan dan oorspronkelijk
was gepland. Meer laten staan betekent minder nieuwbouw en dus minder kosten. En het
was ook nog eens veel beter voor de stabiliteit van het pand. In het oorspronkelijke plan zou
49

29/30 oktober 2009 de kelder van het provinciehuis wordt onder water gezet voor het boren van de laatste funderingspalen
alleen de gevel blijven staan, die volgens een kostbaar en ingewikkeld procedé in een soort
ijzeren kooi werd gezekerd. Omdat we veel meer van het pand hebben laten staan, konden
we ons die kosten besparen. Het is maar zeer de vraag of het pand, met die stalen bekisting,
was blijven staan’, zo denkt Reinsma na afloop. Bij de sloop kwam ook de oude Statenzaal
weer ‘bloot’ te liggen. Die was zo’n veertig jaar ingemetseld geweest. Bij die laatste
verbouwing in de jaren ’70 was het torentje van de statenzaal scheefgezakt. Bij het uit-
pellen zakte het torentje recht en kwam weer in de originele stand terug. ‘We hebben dat
torentje toen direct verankerd. We wilden absoluut niet het risico lopen dat het torentje er
bij de eerste de beste herfststorm af zou vallen’, zo vertellen Buursma en Jeunink. ‘We hebben
toen ook direct de perstribune tegen de Statenzaal gebouwd, om zo weer voor stabiliteit
te zorgen’, aldus Jeunink.
Logistiek
De sloop was ook een logistieke puzzel. Om het verkeer in de binnenstad van Leeuwarden
zoveel mogelijk te ontzien, werden de sloopmaterialen op gezette tijden afgevoerd. Bovendien
moest er op de kleine ruimte ook worden gesorteerd. ‘Je moet bouwafval gescheiden
aanbieden. Glas, puin, ijzer. Er is zoveel mogelijk gescheiden ingezameld. Dat was een forse
logistieke opgave in de binnenstad.’
december 2009 afronden funderingswerkzaamheden
We hadden een bouwdepot buiten de stad, zodat we op afroep spullen konden laten brengen.
Meestal deden we dat ’s ochtends voor zes uur, om het verkeer in de stad zo min moge-
lijk te hinderen. Ook hebben we twee verkeersregelaars ingezet. We moesten met grote
vrachtwagens in de binnenstad zijn. Dat vraagt ook heel wat van de chauffeurs. Achteraf
kunnen we gelukkig constateren dat zich geen ongelukken hebben voorgedaan en dat de
overlast beperkt is gebleven’, vertelt Buursma. Een ander essentieel punt tijdens de bouw
was de discipline op het bouwterrein. ‘We hebben ontzettend gedisciplineerd gewerkt.
Iedereen moest aan het einde van de dag opruimen. We wilden absoluut geen troep op
het bouwterrein. Simpelweg omdat er zeer beperkte ruimte was, maar ook om vandalisme
te voorkomen. Drie jaar is dit bouwterrein in de binnenstad geweest, en we hebben geen
enkele keer ellende gehad. Geen brandjes, vernielingen, helemaal niks. Het kan dus wel’,
aldus Reinsma.
Opbouw
Toen de sloop achter de rug was en de palen in de grond zaten, kon er vanaf maart 2010
echt gebouwd worden. En dat ging in een razend tempo. In nog geen anderhalf jaar tijd
is er een pand met vijftienduizend vierkante meter kantoorvloer neergezet. ‘Dat is in onze
wereld niet niks’, zo laat Stevens weten. Tijdens de hoogtijdagen van de bouw, liepen er zo’n
links De koude winter van 2010 speelt de bouwers parten. Er
wordt voornamelijk in de kelder gewerkt. In februari 2011 kan er
nog niet gebouwd worden aan de nieuwe kantoren. rechts Zodra
de winter voorbij is, gaat het razendsnel. In april 2010, nog geen
twee maanden later, zijn de eerste contouren al zichtbaar.
51

december 2009 de aannemer pompt in vier dagen het water in etappes uit de kelder
350 bouwvakkers rond. Om een duidelijke lijn in de bouw te krijgen, was er iedere morgen
‘keetoverleg’. ‘Om 11 uur moesten alle uitvoerders van de bouw in de keet zijn. We be-
spraken dan de plannen voor de volgende dag, de logistiek, mogelijke knelpunten en de
doorloop van het werk. Iedere keer zat een andere uitvoerder de vergadering voor. Alleen
wist je niet van tevoren wie dat zou zijn. Daarmee bereikten we dat iedereen uiterst goed
voorbereid naar dit overleg kwam. Als je iets in wilde brengen, moest het op dat moment’,
zo licht Reinsma toe. Voor uitvoerders was deze werkwijze in het begin wennen. ‘In de
reguliere bouw wordt ’s ochtends vroeg de dag doorgesproken. Maar wij haalden dat moment
naar voren, om te kunnen anticiperen. We hebben door deze manier van werken een
grote betrokkenheid bij het project voor elkaar gekregen. Iedereen was verplicht vooruit te
denken.’
Dat vooruitdenken gebeurde voor een groot deel al aan de tekentafels, zoals dat voor ieder
bouwproject geldt. ‘De timmerman moet natuurlijk wel weten wat de maatvoering is, en
de installateur moet ook weten waar hij zijn kabels moet leggen. Maar het vooruitdenken
ging verder. Zo hebben we bijvoorbeeld in het voortraject al bedacht dat de vloeren op
de begane grond extra dik moesten zijn zodat we er met heftrucks overheen konden om
materiaal aan te leveren.’
links Na opnieuw een strenge
winter, is in februari 2011 de
buitenkant zo goed als klaar.
Nu wordt er vooral binnen
gewerkt. midden In februari
2011 gaan de pannen op
het dak en is het gebouw
wind- en waterdicht. rechts
Vlnr: Wietske Spijkstra, Anne
Damsma, Jan Veldman en
Nellie Aukema.
januari 2010 bouwvakkers beginnen met het bouwen van het nieuwe provinciehuis
Unieke samenwerking
‘We hebben met z’n allen een hoogstandje geleverd. De kelderkwestie zorgde voor vertraging,
en toch waren we op tijd klaar. Dat kon omdat we elkaar vanaf het begin hebben
begrepen. We zijn in dit project gestapt met een gezamenlijk doel. We hebben steeds aan
het algemeen belang gedacht. En dat zie je terug’, concluderen de vier mannen. ‘Iedereen is
voor meer dan honderd procent in dit traject gestapt.’
Er is steeds gedacht in oplossingen. ‘Als het ergens tegenzat, keken we wat we alvast wel
konden doen. Dat betekende soms dat de hele planning over de kop moest. Zo hebben we er
uiteindelijk voor kunnen zorgen dat het provinciehuis op tijd af is.’ Wat ze straks het meeste
zullen missen? ‘Elkaar. We hebben drie jaar heel intensief samengewerkt en contact gehad
met elkaar. Maar zo gaat het in de bouw. We stappen straks weer in een nieuw project. Al
onze leermomenten en goede ervaringen nemen we mee.’
53

oktober 2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
‘Iedereen
moet zich
hier welkom
voelen’
Wieger van der Bij
21 januari 2011 provincie huurt 305 parkeerplaatsen gemeente Leeuwarden > parkeergarage moet begin 2014 klaar zijn
55

Het duurt niet lang voordat Wieger
van der Bij het nieuwe provinciehuis
van haver tot gort kent. Hij
wandelt als bode namelijk het
hele gebouw door. Als receptionist
en telefonist is het voor hem van
belang dat alle gasten zich welkom
voelen.
oktober februari 2008 1 inschrijving 2010 vertraging op aanbesteding door strenge Bouwurk winter
‘In 1981 begon ik bij
de provinciale griffie. De
bibliotheekdienst was een
belangrijk onderdeel daarvan.
Het was nog voor het
digitale tijdperk. We bewaarden
alle wetgeving die
vanuit de Tweede Kamer
en Eerste Kamer kwam.
Ook alle kranten werden
verzameld en ingebonden.
Ambtenaren konden ze dan
raadplegen. Bibliotheekwerk
was dus dankbaar werk.
De bibliotheek zat in het
monumentale deel, op de
eerste etage. Het was een
sfeervolle kamer met een
grote opslagruimte.
Ook moesten we wel eens
informatie opsporen in de
provinciale bibliotheek aan
de Boterhoek.
Tegenwoordig gaat zoveel
mogelijk digitaal en scan
ik ingekomen post in, dat
wordt ingeboekt door DIM
(Documentair Informatie
Management) en daarna
gaat het naar betreffende
afdelingen. Daarnaast doe
ik zo nu en dan een boderondje,
en breng ik post
rond bij alle afdelingen.
De organisatie is enorm
10 maart 2010 eerste hoek Oosterstraat krijgt vorm
gegroeid. Destijds waren er
veel afzonderlijke diensten
als provinciale waterstaat en
planologische dienst maar
nu is alles samengevoegd,
waardoor het als één organisatie
functioneert.
Doordat ik al heel wat jaren
meedraai, ken ik heel wat
mensen. Voordeel daarvan
is dat ik heel vaak op af-
scheidsborrels word uitgenodigd.
Vroeger kende ik
bijna iedereen, maar met
ongeveer achthonderd ambtenaren
is dat niet te doen.
Het is in die zin wel wat
onpersoonlijker geworden.
Receptiedienst en telefoondienst
horen ook bij mijn
taken. Een goed visitekaartje
zijn voor de provincie is
voor mij erg belangrijk.
Gasten moeten zich hier
welkom voelen. Als een
burgemeester langskomt,
moet je als receptionist niet
hoeven vragen naar zijn
naam. Je moet je dus wel
wat verdiepen in nieuwe
ontwikkelingen in het bestuur
en de organisatie.
Ook voor de telefoondienst geldt
dat je gastvrij en behulpzaam moet
zijn. De telefoondienst zit nu apart
van de receptie trouwens, want
anders leidt het rumoer in de ontvangsthal
teveel af. Mensen bellen
soms met heel algemene vragen.
Omdat ik hier al lang werk, weet
ik precies welke afdeling wat doet.
Ik kan mensen dus eigenlijk altijd
naar de juiste persoon doorverbinden.
Het gebouw is mooi geworden.
Ik heb een vaste plek in de oudbouw
waar ik het scanwerk doe.
Het is wel prettig dat ik daar een
ladekastje voor mezelf heb. Het
restaurant is voor mij de belangrijkste
ruimte, want ik eet hier
tussen de middag altijd warm.
We hebben een hele goede kok!’
57

april 2010 vertraging strenge winter ingelopen
05 blauwdrukken
Ontwerpen is
geen lineair pad
De ontwerpfase is een proces dat architect Sjoerd Soeters vergelijkt met het
lopen van een pad. ‘Het is geen rechte lijn. Op sommige momenten moet je
terug, omdat een onderdeel niet aansluit bij het doel dat je voor ogen hebt’, aldus
Soeters, die met een team van medewerkers aan het project werkte. In het
blauwe katern hiernaast is iets van dit schetsproces te zien.
20 april 2010 start bouw toren
Veranderingen in het uiteindelijke ontwerp zijn volgens
Soeters geen grote aantasting, omdat het totaal eigenlijk
een lappendeken is aan kleine ontwerpen. ‘Het is een
eclectisch geheel. Oud, nieuw, verschillend materiaal. De lapjes zijn niet allemaal van zijde,
maar hebben ieder hun eigen kwaliteit. De kwaliteit van de lappendeken wordt bepaald door
de verschillende lapjes als compositie of als patroon.’
In eerste instantie tekende Soeters twee symbolische windmolens op het torendak die uiteindelijk
niet de goedkeuring kregen van de provincie. Vervolgens ontstond het idee van de
glazen torentjes als markering van de uiteinden van het zadeldak.
Het uiteindelijke resultaat zoals dat er nu staat, vindt Soeters prachtig. Hij is met name
gefascineerd door het spel van licht in de gebouwen. Eén van zijn favoriete plekken zijn
dan ook de zwaluwnestjes, zoals hij ze noemt. Dat zijn werkplekken hoog in de publiekshal
die veel licht vangen. Toch is het provinciehuis geen grote verassing voor hem als de
schetsen en tekeningen eenmaal tot leven wordt gewekt door de bouwvakkers. ‘Op papier
zie ik al helemaal voor me hoe het wordt. Ik proef al de sfeer. Als dat niet zo zou zijn,
ben ik geen goede architect.’
59

augustus 2010 plaatsen tijdelijke waterpompen voor provinciehuis
perspectief hoek Oosterstraat– Tweebaksmarkt
61

september 2010 start bouw loopbrug
de middenbouw
5 oktober 2010 leggen officiële eerste steen
63

plattegrond
6 oktober 2010 start metselwerk onderbouw voorkant
de torens
65

7 oktober 2010 start bouw gevels Heerestraat
principe daglichtplank
15 oktober 2010 aanbrengen kozijnen bestaande provinciehuis
Doorkijk op het Hûs
fan Fryslân vanuit
het Nieuwstraatje
67

20 oktober 2010 start voegwerk pand oktober 64
2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
‘Ik ben
hier helemaal
op mijn
plek’
Jacqueline Fahner
69

Jacqueline Fahner werkte twintig
jaar bij de catering van het provinciehuis
en is sinds twee jaar
kamerbewaarder. Een stap die
ze achteraf gezien veel eerder had
kunnen maken. ‘Ik heb een superbaan.’
oktober 2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
‘In het nieuwe provinciehuis
werk ik in de gerenoveerde
oudbouw. De
gedeputeerdenkamers zijn
helemaal opgefrist, maar
wel in historische stijl
gehouden. Ik werk in een
ruimte daar vlakbij, in de
buurt van de statenzaal.
Het is wel vrij ver naar het
restaurant lopen vanaf die
plek. Het gedeelte waar
ik in het oude provinciehuis
zat, is nu afgebroken.
Twintig jaar was ik met
plezier werkzaam bij de
catering, maar twee jaar
geleden moest ik terug
in uren, óf naar ‘boven’.
Met dat laatste werd
bedoeld: kamerbewaarder
voor de gedeputeerde
staten en commissaris van
de koningin. Ik bedien hen,
en het betekent vooral ook:
horen, zien en zwijgen.
Eerst keek ik tegen deze
functie op. Als ik vroeger
eens moest invallen als
kamerbewaarder vond ik
dat erg spannend. Maar
collega’s zeiden tegen me:
21 oktober 2010 aanbrengen overkapping tuin
Het is net wat voor jou.
En achteraf bleek dat ook.
Want toen ik de stap eenmaal
had genomen, vond
ik het geweldig. Ik ben hier
helemaal op mijn plek.
Ik haal de gasten van de vijf
gedeputeerden en de commissaris
op bij de receptie,
zorg dat ze rustig even
kunnen wachten, serveer
koffie of thee. Bij lange of
late vergaderingen regel ik
ook lunch of maaltijden via
het restaurant. Dinsdags is
de vaste vergaderdag van de
gedeputeerde staten. Het is
voor de gedeputeerden fijn
om één aanspreekpunt te
hebben. Wel zijn er twee
collega’s die mijn taken
prima kunnen overnemen.
We weten wat ze lekker
vinden en of ze bijvoorbeeld
wel of niet suiker
in de koffie drinken.
Ik dacht dat het een erg rustige
baan was, maar het is juist best
hectisch en afwisselend. Dat vind
ik prettig. Iedere dag maak ik wel
wat nieuws mee. Het ene moment
komt iemand met het eerste
kievitsei voor de commissaris, dan
weer krijgen we een ambassadeur
of minister op bezoek.
Een representatief uiterlijk is
erg belangrijk in deze functie en
daarom draag ik altijd een pak,
net zoals de bodes. We hebben een
leuk team, ik werk nauw samen
met de secretaresses van de vijf
gedeputeerden, de commissaris
en de directie. Het komt wel eens
voor dat ik ’s avonds nog terugkom
als de vergadering nog gaande is
en ik al naar huis ben gegaan.
Dan denk ik toch: ik moet nog
maar even kijken. En dan zeggen
ze soms: blij dat je er bent
Jacqueline.’
71

10 november 2010 voegwerk gevels Heerestraat oktober 2008 15 1 november inschrijving 2010 op aanbesteding aanbrengen plafonds Bouwurkonderbouw
16 november 2010 plaatsen dakgoten
73

17 november 2010 aanhouding oktober 22-jarige 2008 1 man inschrijving die ’s nachts op aanbesteding scooter op bouwplaats Bouwurk parkeert
75

18 november 2010 herplaatsen kroontje en wapen bij oude gedeelte
06 elementen bouw
Eyecatchers
van het HûS
Het meest markante element van het nieuwe provinciehuis is de oranjerode
toren, een nieuw landmark in Leeuwarden. Ook de binnenplaatsen, de natuur-
lijke materialen, de hekken met lisdodden en de oude Statenzaal springen in het
oog. De meest opvallende elementen van het nieuwe provinciehuis op een rij.
De toren: stadskroon
De oranjerode toren was vanaf het begin van de planvorming
het meest besproken element van de nieuwbouw.
Architectonische handigheid zorgde ervoor dat het
geen overheersend bouwwerk in de oude binnenstad is
geworden. ‘Het is de stadskroon in het silhouet van de
stad,’ aldus architect Sjoerd Soeters. De toren is opvallend en onopvallend
tegelijk. Door de abstractie van de gevel is het formaat van de toren op
afstand niet goed in te schatten. Dat is bewust zo gedaan door architect Soeters. De
schuine borstweringen en de naar voren en achteren geschoven ramen in de gevel zorgen
voor dit effect.
Met de begane grond meegerekend is de toren negen verdiepingen hoog. De constructie
staat op een bestaande kelder, die in eerste instantie zou worden gesloopt maar bij
nader inzien toch deels hergebruikt kon worden. Aan de voet van de toren zijn grote
lichtgekleurde stenen gebruikt die geïnspireerd zijn op natuurstenen uit het Loiregebied.
Daarboven koos Soeters voor een monochrome oranjerode kleur. Dat effect is
77
links Het hek met wuivende
lisdodden midden De
publieke doorgang rechts
Het dak van de toren is
geïnspireerd op de typisch
Friese daken

Vergelijk
De toren van het provinciehuis is 45 meter hoog.
Dat is ongeveer net zo hoog als de zestiendeeeuwse
Oldehove, die met houten opbouw 48
meter hoog is. De koepel van de Friesland Bank
is iets lager, ongeveer 42 meter. Het dichtstbijzijnde
hogere gebouw is de katholieke Sint-
Bonifatiuskerk (85 meter) aan de Voorstreek,
die sinds 1884 de stad siert. Verderop staan
de moderne torens van Avéro (77 meter) en
Achmea (120 meter). Deze laatste is het
hoogste gebouw van Leeuwarden.
beneden Het uitzicht vanuit de loft midden Het provinciehuis kan
zich meten met andere torens in Leeuwarden rechts De glazen
constructies hebben een esthetische functie
2 december 2010 snelle inval kou > bouwvakkers verhogen tempo
4 december 2010 hijsen eerste torentje Heerestraat
bereikt door de voegen dezelfde kleur als de stenen te geven. Het dak is geïnspireerd
op de typische Friese daken. De glazen constructies op de uiteinden doen qua vorm
denken aan schoorstenen, maar hebben alleen een esthetische functie. De torentjes zijn
via een ronde trap toegankelijk.
In eerste instanties had Soeters voor de dakuiteinden een moderne variant van de windturbine
bedacht, die zou gaan draaien in de wind. Soeters noemde het zelf ‘slagroomkloppers’
met een dak erop. De draaiende turbinevorm werd afgewezen uit vrees voor
lawaai en flikkering. De uiteindelijke vorm lijkt op dit eerste ontwerp, maar draait niet
en is met glas afgesloten.
Materiaalgebruik en kleur
Traditionele materialen als zink, baksteen, hardsteen en dakpannen zijn de basismaterialen
van het gebouw. Ze vormen een harmonie met de omgeving, omdat dit soort
materialen ook elders veel in de historische binnenstad terug zijn te vinden. Een ander
aspect van de gekozen materialen is dat deze duurzaam zijn en dus ook mooi blijven.
De gevels zijn opgebouwd uit verschillende kleuren baksteen. Op die manier ontstaat
‘een familie van gevels’. De onderste delen van de gevels zijn gemaakt van hardsteen in
verschillende bewerkingen. Ook zijn meerdere kleuren zink toegepast. De kozijnen zijn
79

8 december 2010 aanbrengen dakpannen
van aluminium. Dit alles zorgt er volgens het architectenbureau voor dat het relatief
grote gebouw teruggebracht wordt tot menselijke maat en de schaal van de binnenstad.
De gevels aan de binnenplaats zijn voornamelijk van glas en aluminium.
Geknipte rooilijnen
Het provinciehuis is één gebouw, maar lijkt door de suggestie van gevels, een dynamisch
samenspel van meerdere panden. De geknikte rooilijn draagt bij aan dit effect.
Een geknikte rooilijn houdt in dat de lijn waarop het gebouw in de straat staat niet recht
is. Het zonlicht valt hierdoor net even anders op iedere gevel. De ruimte ontvouwt zich
als het ware voor de voetganger.
Kozijnen
De ramen in aluminium kozijnen van de toren zijn zo vormgegeven dat ze zoveel moge-
lijk daglicht diep in de toren brengen. Het bovenraam staat in het voorvlak van de
gevel en het onderraam ligt verder terug. Tussen de twee ramen ligt een horizontale
plank met een spiegel erop. Het zonlicht dat door het bovenraam schijnt, wordt door
de spiegel op het plafond gereflecteerd. Het witte plafond brengt het licht vervolgens
verder de ruimte in. Het daglicht en het kunstlicht zijn op elkaar afgestemd. Hoe meer
links Het gebouw lijkt door de geknikte
rooilijn uit meerdere panden
te bestaan midden In mei 2011 zijn
alle steigers verdwenen en is het
werk buiten helemaal klaar. rechts
De zuidelijke binnenplaats vangt veel
licht door het ‘gat’ in de bebouwing
in de Oosterstraat
14 december 2010 verwijderen steigers bovenbouw Heerestraat
daglicht er binnenvalt, hoe minder kunstlicht automatisch gaat schijnen. Dat bespaart
energie. De plank doet ook dienst als zonwering voor het onderste raam. De medewerkers
die dichtbij de gevel zitten, kunnen op die manier hinder van direct zonlicht op
het beeldscherm voorkomen.
Binnenplaatsen en verbindingsroute
Het provinciehuis heeft twee binnenplaatsen. Het oude telde er drie. Op de binnenplaatsen
liggen Friese geeltjes en een lichtgekleurd soort grind: een kalksteen die in
fijnere vorm wel wordt gebruikt voor Franse jeu de boules banen. De lichte kleur is
gekozen om de binnenplaatsen zo licht mogelijk te maken.
De noordelijke binnenplaats bij de Statenzaal is 725 vierkante meter. Deels is die beplant,
maar er zijn geen bankjes. Vanaf de Tweebaksmarkt en de Heerestraat is deze binnenplaats
toegankelijk voor bezoekers. De verbindingsroute, die burgers als het ware het ge-
bouw in trekt, is een wezenlijk deel van het ontwerp. Mede op basis van dit idee van
Soeters en zijn medewerkers kreeg het architectenbureau de opdracht van de provincie
Fryslân.
De zuidelijke binnenplaats is 645 vierkante meter groot. Tussen de ‘opengeknipte’ gevel
aan de Oude Oosterstraat stroomt het daglicht diep de binnenplaats binnen. Ook het
81

15 december 2010 bereiken hoogste punt met hijsen tweede torentje
restaurant profiteert van het daglicht aan deze kant. Op het hogere gedeelte van de zuide-
lijke binnenplaats komt beplanting en een boom. Medewerkers kunnen zitten op hardstenen
randen en bij het restaurant kunnen ook stoelen en tafels buiten gezet worden.
Hekken
Drie stalen hekwerken omgeven het provinciehuis. De in Noorwegen wonende kunstenaar
Hans Pulles maakte in overleg met Soeters Van Eldonk het ontwerp, dat geïnspireerd
is op het Friese landschap. De hekken ‘ode aan het riet’ met doerebouten (lisdodden)
zijn helemaal van staal en computergestuurd uitgesneden. De hekken staan aan de openbare
ruimte: aan de Heerestraat, aan de Tweebaksmarkt en aan de Oude Oosterstraat.
Een vierde hek, met twee lelies, staat bij het torentje van de Statenzaal.
De kroon en het wapen
De kroon en het wapen die het oorspronkelijke hoofdgebouw aan de top van de gevel
sieren, zijn gerestaureerd. In november 2010 is de kroon herplaatst. Het Friese wapen is
een azuurblauw wapenschild met twee leeuwen. Het schild wordt ‘vastgehouden’ door
twee klimmende leeuwen. Boven de nieuwe hoofdentree hangt een nieuw gemaakt
wapen.
Restauratie van de Statenzaal
Uitbreiding van de publiekstribune is de belangrijkste
ingreep in de oude Statenzaal. Een dikke muur is weggebroken
en vervangen door een moderne uitbouw van
zink en staal. Het andere deel van de tussen 1895 en
1897 gebouwde neogotische Statenzaal is ook gerestaureerd.
De sloop van achtermuur van de publiekstribune was een van de meest spannende
momenten voor de mensen die aan de restauratie van de Statenzaal werkten. ‘Je
weet niet wat de rest van het oude gebouw gaat doen’, vertelt uitvoerder Tabe Soepboer
van Friso Bouwgroep. De muren bleken gelukkig stabiel. Door de ingreep staat de Statenzaal
weer helemaal los van de rest van de gebouwen. In de jaren tachtig was een deel
van de nieuwbouw aan de Statenzaal geplakt. Het oude torentje dat enigszins scheef was
gezakt, trekt nu ineens weer recht. Soepboer heeft er geen verklaring voor. ‘Het heeft
iets met de fundamenten te maken.’
De moderne uitbouw van staal en zink zorgt voor uitbreiding van de publiekstribune.
Aan de onderkant van dit overwelfd paviljoen worden vierkante vlakken reliëf gemaakt.
83
links De kroon en het wapen op
de gevel van het oorspronkelijke
hoofdgebouw zijn gerestaureerd
rechts De moderne uitbouw vormt
de publiekstribune van de Statenzaal

16 december 2010 voegwerk Statenzaal
‘Dat was een moeilijke tijdrovende klus’, stelt Soepboer. Een pinakel hoort op het puntje
van dit zinken dak, vindt hij. ‘Architect Sjoerd Soeters vond dat wel een goed idee, vandaar
dat er nu een moderne pinakel op staat.’
Na de uitbouw is de rest van de Statenzaal aan de beurt, die einde negentiende eeuw
ontworpen is door rijksbouwmeester Jacobus van Lokhorst. De twaalf glas-in-loodvensters,
waarin de wapens van de drie gouwen, elf steden en dertig grietenijen zijn afgebeeld,
geven de Statenzaal die typisch gekleurde lichtinval. De ramen, destijds gemaakt
door Nicolaas van Roermond, zijn nog in goede staat.
De ramen hoeven alleen maar goed schoongemaakt te worden. Eén raampje moet worden
vervangen. Een elektricien stootte het kapot door er een ladder tegenaan te zetten.
‘Die man kon wel vertrekken’, aldus Soepboer.
Zeventien verschillende vormen rode baksteentjes moesten op maat worden gemaakt om
de kapotte rode baksteentjes van de Statenzaal te vervangen. Ook stukken zandsteen werden
vervangen. Een dakkapel die in de jaren tachtig was geplaatst om een doorloop te maken
naar de nieuwbouw, is verwijderd.
De kozijnen, zinken dakgoten, overloopbakken voor de afwatering zijn waar nodig hersteld
en de koperen bliksemafleiders gecontroleerd. Het leien dak is grotendeels nog goed.
20 december 2010 verwijderen steigers binnenbouw
Het stukje toren dat tegen de jaren tachtig nieuwbouw aan stond, is met leien gedekt
die Soepboer bewaarde van een gesloopt deel.
Aan de binnenkant werkten acht schilders tien weken lang aan de restauratie van de
plafondschilderingen in 72 vakken. Daarin zijn de geslachten van de Friese grietmannen
te zien. Het vinden van exact de juiste kleur is een precies werkje waar één schilder bij-
na fulltime mee bezig is geweest. Ook de andere symbolische schilderingen, zoals de
wandschilderingen met taferelen uit de Friese geschiedenis worden schoongemaakt en
zo nodig bijgewerkt. Datzelfde geldt voor de achterwand waarop acht deugden staan ge-
schilderd en uitgebeeld.
De uitschuifbare bladen van de houten tafels zijn allemaal uit elkaar gehaald en hersteld zo-
dat ze weer soepel bewegen. Het hout van de bankjes en stoelen is in de was gezet en de
stoelen zijn opnieuw bekleed met groene stof. Ook is de rode wandbespanning vervangen.
Restauratie is fantastisch werk, vindt Soepboer. ‘De oude bouwmaterialen die vroeger wer-
den gebruikt zijn erg degelijk. Aan een bestek heb je niets, want alles is anders. Improviseren
vind ik prachtig. Het was een eer aan de Statenzaal te werken en ik vind het
resultaat geweldig.’
85
links Zeventien verschillende
vormen rode baksteen moeten
op maat worden gemaakt midden
Detail van de plafondschilderingen
rechts Acht schilders werken tien
weken lang aan de plafondschilderingen

20 januari 2011 weghalen steigers oktober gevel 2008 Tweebaksmarkt
1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
‘Deze plek
raakt mij
in
het hart’
Irona Groeneveld
87

Ze vergaderde nog in de oude
Statenzaal vóór de verhuizing van
het provinciehuis naar de Snekertrekweg.
Statenlid Irona Groeneveld
(GrienLinks) uit Burgum.
‘Je zit hier midden in de historie.’
oktober 2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
4 februari 2011 leggen eerste stroken vloerbedekking
‘Mijn eerste Statenvergadering
herinner ik me
nog heel goed. Ik kon niet
van het laatje en uitschuifbare
tafelblad van het houten
bankje afblijven. Dat
was vóór de verbouwing.
Sinds 2003 ben ik Statenlid
en tegenwoordig fractievoorzitter
van de tweekoppige
GrienLinks fractie.
Toen we als Statenleden
samen met Leeuwarder
raadsleden vlak na
de oplevering rondkeken,
werd ik weer helemaal
warm en enthousiast.
Allerlei herinneringen
aan de periode 2003-
2007 kwamen boven.
Aan kwesties als de noodopvang
voor asielzoekers
en het streekplan bijvoorbeeld.
Wezenlijke discussies
werden gevoerd en in de
gangen van het bestuurscentrum
was het in die
dagen drukte van belang.
De noodhulp aan asielzoekers
is een onderwerp
dat me veel bezig heeft gehouden.
Net als duurzaamheid,
natuur, landbouw en
jeugdzorg. De laatste tijd
heeft de betrouwbaarheid
van de overheid ook mijn
aandacht. Het beeld dat bij
de burger ontstaat dat de
overheid niet betrouwbaar
is, baart me wel zorgen.
Sommige statenleden die
één periode hebben gediend,
tussen 2007 en
2011, hebben nooit in de
oude Statenzaal vergaderd.
Ze hebben wat gemist, het
is een prachtige ruimte.
Je moét gewoon naar de
plafondschilderingen staren.
De Statenzaal aan de
Snekertrekweg was functioneel,
maar zonder sfeer en
daglicht. Moderne provinciehuizen
die ik wel eens
bezoek zijn mooi en functioneel,
maar missen toch
een bepaalde sjeu. Aan de
Snekertrekweg zat je toch
ook wat in de periferie;
we zijn nu meer onderdeel
van de stad.
In de prachtig gerestaureerde
Statenzaal zijn we van alle gemakken
voorzien. Draadloos internet
bijvoorbeeld, zodat we de papierloos
kunnen vergaderen. Dat de
houten bankjes niet lekker zitten,
moeten we maar op de koop toe
nemen. Ik vind dat niet erg. We
vergaderen maar één woensdag
in de vier weken. De commissieruimte
zit in de kelder, waar een
groot raam wel voor daglicht zorgt.
Je zit hier midden in de historie.
Dat is voor mij van belang. De
wandschilderingen, de Latijnse
spreuk ‘Eendracht maakt macht’.
In de Statenzaal voel ik dat vóór
ons ook met hart en ziel is gewerkt
aan onze prachtige provincie.
De zichtbaarheid van de geschiedenis
motiveert. Tegelijkertijd
relativeert het. Wij zijn onderdeel
van een lange traditie. Met een
gebouw dat aansluit bij de historie
laat je zien waar je vandaan komt.
Het moderne deel is tegelijkertijd
fier en trots. Dit is onze plek, die
mij in het hart raakt. Hier Statenlid
zijn, heeft wat te betekenen. Daar
probeer ik mijn steentje aan bij te
dragen.’
89

10 februari 2011 weghalen steigers oktober Oosterstraat
2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
91

oktober 2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
14 maart 2011 weghalen kleine groene kraan
93

maart 2011 start plaatsen pantry’s
07 kantoorconcept
Het Nieuwe
Werken yn it HûS
Onoverzichtelijk, donker en vele, vele hokjes. Typeringen van medewerkers die
jarenlang in het oude provinciehuis werkten. Met het nieuwe provinciehuis wordt
ook meteen overgestapt naar een nieuwe werkwijze.
april 2011 start plaatsen printerhoeken
Ingegeven door een veranderende, transparantere samen-
leving is er een grote roep om openheid in de organisatie
en meer samenwerking tussen afdelingen. Daarmee wordt
een efficiencyslag gemaakt. Dit alles is terug te zien in de
ruimtelijke indeling van het nieuwe provinciehuis; de vele
hokjes zijn weg, de donkere kleuren zijn vervangen door
moderne, lichte kleuren. En er wordt anders gewerkt, ook
wel het nieuwe werken genoemd. Een provinciaal ambtenaar heeft geen
vaste werkplek meer. Wel een eigen telefoon, een eigen kastje voor persoonlijke spullen. En
een eigen inlognaam zodat overal op het netwerk gewerkt kan worden. ’s Ochtends vertrekt
iedereen naar zijn eigen afdeling, maar heeft geen vaste plaats. Digitaal werken is het uit-
gangspunt. In het concept wordt uitgegaan van een 80% bezettingsgraad. In totaal is uitge-
gaan van dik 700 werkplekken voor ongeveer 800 medewerkers. De afdelingen zijn nu
georganiseerd in grote ruimtes waarbij de medewerkers elkaar veel tegen (kunnen) komen.
95
links Elke ambtenaar
zoekt een plekje binnen
grote, open afdelingen
rechts Met elkaar overleggen
in pantry’s

3 mei 2011 weghalen grote zilverkleurige kraan 25 mei 2011 plaatsen hekken ‘Ode aan het Riet’
Vrijstelling
In het nieuwe provinciehuis houden de drie
directeuren, de gedeputeerden én de Commissaris
van de Koningin hun eigen bureau. In het
kader van vertrouwelijkheid en representativiteit
is hiervoor gekozen. De originele kamers van de
gedeputeerden zijn in volle glorie hersteld, in
overleg met monumentenzorg.
Directeur Uitvoering Jan van der Weij heeft een
kamer met een persoonlijke achtergrond. Zijn
kamer zit in de historisch oudbouw. Toevalligerwijs
is het dezelfde kamer waar hij ooit
zijn verloofde ophaalde, toen dat nog openbare
bibliotheek was.
links De vergaderkamer
van GS rechts In de
tafels zitten technische
faciliteiten voor de
laptops
‘Daarnaast zijn er op strategische plaatsen pantry’s gecreëerd waar kort overlegd kan worden’,
vertelt Herman Groenwold, projectleider inrichting. Medewerkers hebben nu de mogelijkheid
om makkelijker met elkaar te overleggen. ‘Overleg is hier natuurlijk core-business.’ Overleggen
kan in de vaste overlegzalen per afdeling, of in kleinere ruimten waar rustig gewerkt
wordt of in klein verband met elkaar gepraat wordt.
Cultuur
Feitelijk is de impuls voor nieuwbouw ingegeven door de behoefte aan een andere manier
van werken, een cultuuromslag. De cultuur die de provincie voor ogen heeft is samenwerkingsgericht,
flexibel, integer, efficiënt. Van de mensen die hierin functioneren wordt verwacht
dat zij een grote mate van eigen verantwoordelijkheid voelen.
De aanloop naar dit concept begon met een aantal pilots op de tijdelijke locatie aan de
Snekertrekweg. ‘In het begin stuitte het op veel verzet, het is een verandering die niet door
iedereen als nuttig werd ervaren’, vertelt Herman Groenwold. ‘Gaandeweg draaide het negatieve
gevoel en zagen mensen in dat dit idee beter bij de toekomst past. Wel is het natuurlijk
een kwestie van wennen, ook al ben je geen voorstander.’
97

De afdeling P&O was zo’n pilotafdeling in de tijdelijke huisvesting. Veel enthousiasme was
er in het begin niet bij de afdeling. ‘Ik weet nog goed dat we een eerste excursie hadden
naar de tijdelijke huisvesting. We kwamen in grote fabriekshallen waar nog de oude postzakken
van de PTT lagen. Weinig aansprekend’, vertelt P&O-medewerker Henk Tulner, werk-
zaam bij de provincie Fryslân sinds 2003. Van de kleine hokjes met rood en bruin in het
oude provinciehuis kwam zijn afdeling aan de Snekertrekweg in een lange pijpenla met dertig
bureaus terecht. ‘We moesten erg wennen aan het lawaai. Er waren prikkels, veel prik-
kels.’ Na een aantal aanpassingen ging het beter. Er werd bijvoorbeeld een glazen wand
geplaatst, en onderling afspraken gemaakt over telefoneren en praten op de werkvloer. ‘We
merkten dat de voordelen groter waren dan de nadelen. We hadden als afdeling meer en
makkelijker contact, ook de afstemming ging beter. Het gemeenschappelijke gevoel nam toe’,
vertelt Henk Tulner. Na een gewenningsperiode werd de pilot aangenomen.
Overlegruimtes
Over de ver/nieuwbouw van het provinciehuis is Tulner positief. ‘Het ziet er allemaal fantastisch
uit, het werkt prettig ondanks dat we nog moeten wennen.’ Met name de integratie
van oudbouw en moderne elementen spreekt hem aan.
15 juni 2011 oplevering patio’s in de tuinen 18 juli 2011 plaatsen en inrichten keuken kantine
Wennen aan de nieuwe manier van werken hoeven ze op de afdeling niet. ‘Dat hebben we
nu al een paar jaar gedaan. Zelfs werken met weinig vaste spullen waren we al gewend.
Vaste plekken hebben we niet op de afdeling P&O, al ontstaan na enige tijd vast en zeker
weer favoriete werkplekken. Dat het secretariaat een vaste plaats moet krijgen, dat hebben ze
al wel geconstateerd. Ook dat de grotere vergaderzaal een reserveringssysteem nodig heeft.
Voor de kleinere overlegruimtes en concentratiewerkplekken lijkt dat niet noodzakelijk.
Tulner heeft wel moeite met de glazen overlegruimtes in het midden van de afdeling. Door
het karakter van zijn werk heeft hij meer behoefte aan vertrouwelijke overlegruimtes. Die
zoekt hij nu buiten zijn afdeling. ‘De dinsdagen en donderdagen zijn drukke dagen. Dan
moet een deel van de medewerkers een andere plaats zien te vinden. Maar relatief valt het
mee, want als je langer dan een uur van je plaats bent, moet je je bureau opruimen en komt
je plek vrij. Dat geeft ook weer mogelijkheden.’
De anderhalve boekenplank ligt bij Tulner lang niet vol. ‘Je vergist je echt als je zegt dat het
niet veel is. Er kan heel wat op! Soms komt het wel eens voor dat een collega me om iets
vraagt dat ik een week of maand eerder net heb weggegooid Dat is echt opvallend en ook
wel eens jammer.’
Verhuizen naar de Tweebaksmarkt begin november 2011
99

Resultaat Pilots Snekertrekweg
In het nieuwe provinciehuis is het Nieuwe
Werken een gegeven, en geen keuze meer. Uit
de pilots blijkt dat de rol van de leidinggevende
belangrijk is om het nieuwe kantoorconcept
goed te laten slagen. Hij of zij heeft veel beter
overzicht wat er gebeurt op de afdeling, door de
ruimtelijkheid die erin gebracht is. De hokjes
zijn letterlijk en figuurlijk verdwenen. Groenwold:
‘Op deze manier kan de afdelingsleider
veel meer sturen met de extra informatie die
beschikbaar is. Juist de klacht dat langs elkaar
heen gewerkt wordt is weggenomen.’
links Werkplekken bovenin de publiekshal midden De kast aan het begin van
iedere afdeling waar de flexkoffers in kunnen rechts Een open overlegruimte
29 juli 2011 plaatsen eerste fietsenrekken garage 1 september 2011 bezemschoon opleveren pand
Demping
In het kantoorconcept zijn vier soorten werkplekken: de bureaus, overlegplekken, stiltewerk-
plekken en informele werkplekken. Ondanks de openheid is tijdens de inrichting veel rekening
gehouden met één duidelijke klacht die uit de pilots naar voren kwam: de moeite die
een deel van de mensen had om de concentratie vast te houden. Groenwold: ‘Er is veel meer
lawaai en onrust op de werkvloer. Mensen praten over de bureaus heen, horen elkaars telefoongesprekken
en er wordt meer gelopen op de afdeling. Tijdens de inrichting hebben we
goed gekeken naar de akoestiek, mede door de ervaring die we hebben uit de pilots.’ Door
het gebruik van geluidsdempende materialen in wanden, kasten en vloerbedekking is dat
sterk verbeterd. Zo is ook de ervaring van Henk Tulner: ‘Geluidsproblemen hebben ze op
de afdeling veel minder in vergelijking tot de tijdelijke locatie. De geluidsdemping blijkt veel
beter geregeld. Een verademing’
Telefoon
Twintig jaar lang heeft hij een eigen kantoor gehad, concerncontroller Theo Jellema. Nu zit
hij weer tussen zijn ‘eigen’ mensen, in totaal een man of zeven. Zijn mensen vormen een
aparte stafafdeling. Veel spullen heeft hij weggegooid en zijn werkkastje ziet er nog akelig
101

5 september 2011 start herinrichting Tweebaksmarkt
Basisgegevens
Iedere medewerker heeft de beschikking over
een eigen privékluisje dat wordt afgesloten met
een eigen ingevoerde code. Daarnaast heeft
elke medewerker zijn eigen draadloze telefoon
zodat achter elk bureau gewerkt kan worden en
de telefoon naar elk overleg meegenomen kan
worden. Verder heeft iedereen de beschikking
over anderhalve boekenplank in één van de houten
kasten. Medewerkers zijn ondergebracht in
een eigen afdeling, die vrij invulbaar is. Echter,
andere medewerkers kunnen ook plaatsnemen
als plaatsen nog niet ingevuld zijn en extra
werkruimte noodzakelijk is. Laptops kunnen
ingeplugd worden in de speciale pantry’s waar
stopcontacten in de tafel zijn verzonken.
10 oktober 2011 plaatsen computers
leeg uit. Zijn afdeling heeft afgesproken zoveel mogelijk bij elkaar te zitten, dat maakt het
werken effectiever. Jellema moet nog wennen aan de manier van werken: ‘Het is veel gehoriger,
onrustiger. Je wordt wel pragmatischer en maakt onderling goede afspraken, bijvoorbeeld
over het telefoneren. In dit mooie gebouw zijn daar vele plekjes voor gecreëerd.
Het secretariaat heeft wel een eigen plaats, al is dat voor bezoekers niet herkenbaar.’
Zijn nieuwe werkplek geeft Jellema een trots gevoel. De bouw heeft hij tot in detail meebeleefd.
Als controller was hij aan het project toegevoegd en werkte hij op met het Bouwurkteam.
‘Het is iets om trots op te zijn, het gebouw dat er nu staat, op tijd opgeleverd en
binnen de begroting. Dat is te danken aan een fantastisch team met een groot onderling ver-
trouwen en een betrokken gedeputeerde.’
links Voldoende licht op de werkplek is van groot belang midden Verzamelde
telefoons van een afdeling rechts Een kleine overlegplek
103

15 oktober 2011 plaatsen loungeplekken
Beveiligers kennen gedeputeerde niet
Beveiligers hielden op een zondagmiddag in
de jaren negentig gedeputeerde Sicko Heldoorn
aan die in het provinciehuis was om wat stukken
te lezen. ‘Dat deed ik wel vaker, dan fietste ik
even naar het provinciehuis en ging ik werken
op mijn kamer’, aldus Heldoorn. Beveiligers
hielden hem echter die dag staande. ‘Men was
niet gewend aan relatief jonge gedeputeerden in
vrijetijdskleding.’ Het was volgens Heldoorn niet
gemakkelijk om de beveiligers te overtuigen van
zijn identiteit. ‘Ze sloten me in achter de receptie.
Uiteindelijk wist ik een folder achter de
balie vandaan te halen, waar ik met mijn
foto in stond.’
Het spookt
Beveiligers, in het algemeen geen watjes,
vinden het provinciehuis in de jaren tachtig
maar spooky. Verhalen gaan rond over bewegende
vitrages, vreemde geluiden en raar
gesmoezel. Beveiliger Gerrit Kootstra deed zijn
schoenen uit om het uit te zoeken. ‘Op mijn sokken
heb ik rondgelopen om uit te vinden waar
geluiden vandaan kwamen. Een keer zat op de
derde verdieping een postbak van het interne
systeem vast.’ Een andere keer was het enger.
‘In de GS-zaal hoorde ik allemaal gesmoezel,
na verschillende controles was ik er nog niet
achter en heb heel hard geroepen wie daar was
en geen reactie. Daar voelde ik me toch niet
prettig bij.’ Kootstra houdt nu zijn verhalen over
het provinciehuis voor zichzelf. ‘Mijn jongere
collega’s werden er bang van.’
17 oktober 2011 sleuteloverdracht
Nieuwe kunstwerken
Een driedelig kunstwerk van de in Harlingen geboren kunstenaar Hans van Houwelingen siert
het provinciehuis. Het is geïnspireerd op Friese tradities. In de loft staat de drie meter hoge
eikenhouten kast ‘Mecenaat’. Deze is bedoeld voor culturele archiefstukken. Elf witte porseleinen
harnassen staan in de publiekshal, gemaakt bij Tichelaar in Makkum. Van Houwelingen
heeft stad en land afgezocht naar authentieke harnassen om daar mallen van te maken.
Voor de GS-zaal schakelde Van Houwelingen de Chinese kunstenares Mu Xue in. Zij maakte
zes abstracte tekeningen van houtskool die in contrast staan met de statigheid van de zaal en
symbool staan voor ‘fensters iepen’.
De Wolkenman, een marmeren beeld van de in Oudebildtzijl geboren kunstenaar en schrijfster
Jannie Regnerus, is te vinden bij de entree. De Wolkenman is geïnspireerd op hoofdper-
sonen uit haar boek ‘De Ent’. Als de hoofdpersoon Rixt na lange tijd terugkeert naar haar ouder-
lijke huis, ziet ze haar vader in de tuin staan. Hij kijkt naar de wolken. Als er ooit een standbeeld
van mijn vader opgericht zou worden, moet hij er zo opstaan, denkt Rixt.
In het restaurant hangen vilten wandkleden die gemaakt zijn door Claudy Jongstra uit Spannum.
De ontwerpster probeert met haar werken de productiecyclus van de natuur duidelijk
te maken. Het hele productieproces houdt Jongstra in eigen hand. De wandkleden zijn een
geschenk van het aannemerstrio Friso, BAM en Koopmans.
links De bijzondere wandkleden van
Claudy Jongstra in het restaurant rechts
Houtskool op papier in de GS-zaal van
de Chinese kunstenares Mu Xue
105

18 oktober 2011 plaatsen koffieautomaten
oktober 2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
‘Nieuw pand,
nieuwe
werkgewoontes’
Marcel Visser
107

Met zijn flexkoffer zoekt hij elke
ochtend een werkplek. Inkoopadviseur
Marcel Visser is de
verpersoonlijking van de ‘flexwerker’.
‘Het contrast tussen
het oude statische en nieuwe
dynamische is prachtig. Zowel
qua bouw als werkomgeving.’
oktober 2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
‘De ramen kunnen open,
gelukkig. Het gebouw aan
de Snekertrekweg was een
betonnen isolement. Niet
geschikt als kantoorruimte.
Vier jaar geleden ben ik bij
de provincie gekomen. Ik
adviseer en begeleid Europese
aanbestedingstrajecten.
Alles op de werkvloer aan
de Tweebaksmarkt is splinternieuw,
want de huidige
inventaris was grotendeels
afgeschreven. Bovendien
horen bij een nieuw pand
moderne faciliteiten, zoals
mobile printing. Vanaf nu
kunnen we met de mobiele
telefoon een printopdracht
geven.
Het hagelnieuwe kantoor is
prachtig opgebouwd tussen
de twee oude panden.
De ouderwetse bankjes
en prachtige glas-in-loodramen
in de Statenzaal
staan in mooi contrast met
het duurzame meubilair en
grote open ramen van het
nieuwe pand. De verschillende
bouwstijlen en stenen
die zijn gebruikt om het in
één geheel op te laten gaan,
vind ik prachtig gelukt.
Het past perfect bij elkaar.
19 oktober 2011 aanbrengen wifi-installatie
De bereikbaarheid is niet
optimaal, maar de provincie
hoort in het centrum
van de hoofdstad. Het is
belangrijk dat de Statenzaal
behouden blijft. Een ruimte
met status en allure.
Het nieuwe pand brengt
ook een grote uitdaging
met zich mee; flexwerken.
De meeste medewerkers
zijn gewend om met een
paar collega’s in een kamer
te zitten. Een eigen bureau
met familiefoto erop, plant
ernaast en het koffiezetapparaat
binnen handbereik.
Dat is verleden tijd. Hoewel
de eerste stap naar flexwerken
is gezet aan de Snekertrekweg
door de grotere
werkruimtes, had vrijwel
iedereen een vaste plek.
Van een eigen bureau ben
ik langzaam gaan flexwerken.
Door te flexwerken integreer je
collega’s en afdelingen met elkaar.
Dat is ook het idee achter het nieuwe
kantoorconcept. Op die manier
creëer je ook weer een open
provincie. Dat begint bij de interne
organisatie. De poorten van de binnentuin
zijn elke dag al open voor
bezoekers.
Stap voor stap wordt de omslag
naar ‘het nieuwe werken’ gemaakt.
Er zijn trainingen over
gegeven. Maar bij het ontwikkelen
van het nieuwe kantoorconcept
merkte je nog heel erg de territoriumdrift.
Hoe krijg ik mijn eigen
werkplek? Je kunt het pand wel
verjongen met moderne faciliteiten
en een hagelnieuw kantoorconcept,
maar de ambtenaren moeten
het doen. Houd niet vast aan oude
werkgewoontes, dat is geweest.
Het nieuwe provinciehuis is een
pand waar we trots op kunnen zijn.
We zijn terug op de plek waar de
provincie hoort, alleen dan in een
nieuwe werkomgeving.’
109

24 oktober 2011 weghalen laatste containers Tweebaksmarkt
08 provincie & samenleving
Hart van
bestuurlijk Fryslân
Het kloppend hart van bestuurlijk Fryslân. Dat moet het nieuwe provinciehuis
zijn. Met een gebouw dat meer zichtbaar is voor de burger en tegelijkertijd aansluit
bij de historie.
De samenwerking met gemeenten en andere partners
is steeds belangijker. Een focus op kerntaken zal de
komende jaren nodig zijn. Deze bestuurlijke ontwikkelingen
sluiten naadloos aan bij het gebouw. Bestuurlijk Fryslân
zetelt al meer dan vier eeuwen aan de Tweebaksmarkt, één van de meest lommerrijke straten
van de Leeuwarder binnenstad. In 1579 zijn Gedeputeerde Staten en de Rekenkamer hier al
gevestigd. Provinciale Staten voegen zich eind negentiende eeuw bij hen in de Statenzaal,
die tegelijk met de nieuwbouw prachtig is gerestaureerd. Vóór 1579 is de Tweebaksmarkt
echter ook al het centrum van het Friese bestuur. Schuin tegenover het provinciehuis komen
de bestuurders bijeen op de Landdag, de voorloper van Provinciale Staten. Fryslân bestaat
dan nog niet als provinciale eenheid. Het Friese Land wordt bestuurd door grietenijen en
gouwen. Politiek, bestuur en rechtspraak zijn in die tijd nauw met elkaar verweven en van
een scheiding der machten is nog geen sprake. In de naastgelegen Kanselarij wordt door
dezelfde bestuurders ook recht gesproken in het ‘Hof van Friesland’, het hoogste rechtscollege
toentertijd.
111
links De oude ingang midden Het
provinciehuis beslaat de Tweebaksmarkt,
Oosterstraat, Heerestraat en
Korfmakersstraat rechts De landsmaagd,
de personificatie van Friesland
op het plafond van de GS-zaal.
Ze wordt omringd door putti en
attributen die verwijzen naar de
provincie en het bestuur

30 oktober 2011 plaatsing wandkleden Claudy Jongstra in het bedrijfsrestaurant > aangeboden door de aannemerscombinatie
Historisch versus visionair
Het wel of niet behouden van de historische locatie vormt rond 2000 de belangrijkste
kwestie in de bestuurlijke discussie over ver- of nieuwbouw. Moet het nieuwe provinciehuis
op de Tweebaksmarkt blijven? Of is huisvesting elders in de binnenstad, aan de rand van de
stad of zelfs buiten de stad ook een optie? Hoewel het logisch lijkt op de historische plek te
blijven, kost aanpassing van de oude locatie wel het meest: 165 miljoen gulden (75 miljoen
euro), zo is de schatting eind 2000. Nieuwbouw aan de stadsrand kost 113 miljoen gulden
(51 miljoen euro) en elders in het Leeuwarder centrum 145 miljoen gulden (65 miljoen
euro).
De standpunten van bestuurders en de bevolking lopen onderling sterk uiteen. Ook binnen
politieke partijen zorgt de kwestie voor verdeeldheid. In het college van Gedeputeerde
Staten wordt flink gediscussieerd. Gedeputeerde Gerard van Klaveren (VVD) ziet het liefst
een nieuw provinciehuis in het open landschap buiten de stad verrijzen. Ook vanwege de
betere bereikbaarheid. Hij laat zijn oog vallen op de Werpsterhoek, dat kilometers ten zuiden
van de stad ligt en de belangrijkste locatie is voor stadsuitbreiding de komende decennia.
Nieuwbouw aan dit knooppunt van autowegen is volgens Van Klaveren de beste optie
voor de toekomst. ‘Ik wilde vooruit kijken’, vertelt Van Klaveren tien jaar later als burgemeester
van Weststellingwerf. ‘Leeuwarden had groot belang bij economische ontwikkeling
en moest aansluiten bij de snelle ontwikkeling van de A7-zone. Een nieuw provinciehuis ten
zuiden van de stad had die aansluiting kunnen realiseren. Ik vond daarnaast de Tweebaksmarkt
geen representatieve locatie en de bereikbaarheid van en de parkeergelegenheid bij
het provinciehuis was ronduit slecht. Een toren zoals Soeters die heeft ontworpen zie ik
buiten de stad ook veel beter uitkomen. Het huidige ontwerp is mooi, maar het volume is
te groot voor een binnenstad. Mijn idee was blijkbaar te visionair’, aldus Van Klaveren.
De meeste andere gedeputeerden hechten zeer aan de (binnen)stad. Daarbij speelt ook moge-
lijk hergebruik van de oude panden als het bestuur en de ambtenaren zouden vertrekken. Ge-
deputeerde Sicko Heldoorn spreekt deze vrees uit. ‘Dat is vaak grote ellende, zeker met zo’n
groot complex’, aldus Heldoorn, tegenwoordig burgemeester van Assen. De discussie is stevig,
en Gedeputeerde Staten komen niet op één lijn. GS geven Provinciale Staten in april 2001 dan
ook een verdeeld advies, waarna de volksvertegenwoordiging uiteindelijk kiest voor de Twee-
baksmarkt.
Aanbesteding en stijging kosten
Vervolgens is de aanbesteding geen gemakkelijk traject. Het bouwproject is zo ingewikkeld dat
geen enkel bouwbedrijf zich in een periode van bouwcrisis aan de opdracht durft te wagen.
Als de aanbesteding van de parkeergarage en de nieuwbouw uit elkaar worden gehaald, schrijft
113
links Wel of niet blijven
op de historische locatie
vormt de belangrijkste
kwestie in het beslissingsproces
midden Voordat
de bouw los kan, is flink
onderhandeld rechts De
Snekertrekweg was vijf jaar
lang het onderkomen van
de provincie

een combinatie van bouwbedrijven zich in. De onderhandelingen moeten worden afgebroken
omdat de provincie de inschrijving te hoog vindt. Er moet een andere oplossing komen. ‘Er
werd hard onderhandeld’, herinnert verantwoordelijk gedeputeerde Tineke Schokker (CDA)
zich. ‘Maar wel op basis van vertrouwen.’ De aannemerscombinatie ziet kans om de begroting
naar beneden te brengen. Schokker moet vervolgens 18 miljoen euro extra budget van de
Staten lospeuteren om de indexering van de afgelopen jaren te kunnen dekken. Door enerzijds
te bezuinigen en anderzijds meer geld beschikbaar te krijgen, ligt er een goed voorstel
voor alle partijen. Het lukt haar om het voorstel door de Staten te loodsen. Zo komen beide
partijen bij elkaar.
Ook daarna is Schokker nauw betrokken bij de nieuwbouw, door haarzelf gesymboliseerd
door de mobiele telefoon die tijdens haar vakantie op Ameland in 2009 bijna letterlijk aan
haar oor vastplakt. In die zomer werd de bouw stilgelegd wegens problemen met de funderingswerkzaamheden.
In het najaar wordt dat opgelost door de kelder onder water te zetten
om de laatste funderingspalen in de grond te kunnen slaan. ‘We hebben gezamenlijk heel
hard gewerkt en de bouwbedrijven hebben klasse werk verricht.’
links De provincie zoekt
meer de samenwerking
met gemeenten en andere
organisaties midden Concordia
Res Parvae Crescunt
(eendracht maakt macht)
in de Statenzaal rechts De
dubbele deur naar de GSzaal
voorkomt afluisteren
2 november 2011 start verhuizing > overbrengen 1500 dozen en 2500 grote bakken > 40 verhuizers actief
Veranderende taken
De nieuwbouw past perfect bij de veranderende rol van de provincie in de bestuurlijke
arena. Dat heeft met een verschuiving in taken te maken, maar ook met een andere verhouding
met de bevolking.
Vroeger deelde de provincie in Fryslân bestuurlijk de lakens uit. Fryslân telde dertig jaar ge-
leden 44 voornamelijk kleine gemeenten. De verwachting is dat dit aantal binnen tien jaar
gereduceerd zal zijn. Gemeenten krijgen steeds meer overheidstaken toegeschoven, omdat
ze het dichtst bij de burger staan. Zorg en welzijn zouden primair aan de gemeenten overgelaten
moeten worden, zo luidde in 2008 al het landelijke advies van de commissie Lodders.
Provincies moeten zich volgens deze discussie over decentralisatie concentreren op
het ruimtelijk economisch terrein en cultuur. Een aantal taken van de provincie kan dus de
komende jaren verdwijnen.
De Friese gemeenten van de toekomst zijn groter en tellen meer inwoners, ambtenaren en
budgetten. Gemeenten zullen op sommige punten dus ook minder op de expertise van de
provincie leunen. ‘Ook deze ontwikkeling heeft de provincie ertoe gebracht haar rol opnieuw
te definiëren en bij te stellen. Integraal werken is veel meer het credo’, zo vat Tineke
Schokker het samen. De provincie is minder een overheidsinstantie die de gemeenten met
115

5 november 2011 einde verhuizing van onder andere 180 kasten, 350 bureaustoelen, 500 vergaderstoelen
opgeheven vinger toespreekt, maar zoekt juist veel meer de samenwerking met gemeenten
en tal van andere publieke en particuliere organisaties. ‘Meer faciliteren en initiëren’, zo
verwoordt Jan van der Weij het, directeur Uitvoering, en in die functie verantwoordelijk
voor de nieuwbouw.
Het richten op kerntaken is dus van belang. Fryslân weet volgens Van der Weij duidelijk wat
haar focus is. ‘Met name taal en cultuur zijn beleidsonderdelen die voor de provincie tot haar
identiteit behoren. Fryslân zal daarom ook de laatste provincie zijn die opgeheven wordt.’
De provincie Fryslân houdt wel rekening met een inkrimping van de eigen organisatie.
Dat zou betekenen dat de nieuwbouw mogelijk te ruim wordt voor het ambtelijk apparaat.
‘Samenwerkingspartners zouden ook hier gehuisvest kunnen worden als er door deze ontwikkelingen
veel plaats over is. Het gebouw sluit sowieso nauw aan bij de samenwerkingscultuur.
Het nodigt uit tot ontmoeten, overleggen en samenwerken.’
De provincie kent een veel minder hiërarchische structuur dan vroeger. Waar nu iedereen
een flexibele werkplek heeft, was dat in het oude gebouw uitgesloten. ‘Iemands positie kon
je aflezen aan het aantal collega’s waarmee hij of zij op een kamer zat. Als je alleen een
kamer had, dan had je echt status’, aldus Van der Weij.
De officiële verhuizing van het bestuur van de Snekertrekweg naar de Tweebaksmarkt
Betrokkenheid
De provincie heeft als bestuurlijke organisatie van oudsher een nauwe band met de bevolking.
‘Bij de vaststelling van streekplannen en ander belangrijk beleid zijn de tribunes vaak
goed gevuld’, vertelt Van der Weij. Toch is deze betrokkenheid niet meer vanzelfsprekend.
De verbinding met de bevolking wordt meer opgezocht. Ook in het ontwerp van het gebouw,
met bijvoorbeeld de doorgang van de Heerestraat naar de Tweebaksmarkt. ‘In die zin
moet het provinciehuis een ‘Hûs fan Fryslân’ zijn, en niet alleen de huisvesting van bestuur
en ambtenaren.’
Van der Weij kent de organisatie en de verschillende gebouwen door en door. Hij begon in
1979 als secretaris van de commissie kleine scholen en vervulde daarna nog dertien functies.
Hij herinnert zich nog goed hoe enthousiast iedereen was na de verbouwing begin jaren
tachtig. ‘Ook toen speelde er een discussie over kapitaalvernietiging.’ Een groot nadeel van de
aaneenschakeling van panden was volgens hem de tientallen vloerniveaus. ‘Het was echt trappetje
op, trappetje af.’ Bij de aanleg van ICT-voorzieningen, maar ook onderhoud en schoon-
maak bleek dit erg onhandig. Het nieuwe gebouw zal volgens Van der Weij langer meegaan
dan het vorige. ‘Daar durf ik wel een weddenschap op af te sluiten.’
117

6 november 2011 afronden schoonmaakoktober
2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
‘Dit is
dé politieke
arena, hier
gebeurt het’
Andries Bakker
119

Als politiek verslaggever is
Andries Bakker van Omrop Fryslân
al bijna tien jaar een bekend
gezicht in het Provinciehuis.
Hij kent alle ins en outs van bestuurlijk
Fryslân. ‘De statenzaal
is voor mij nog steeds hét pronkstuk.’
oktober 2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
7 november 2011 eerste werkdag ambtenaren > bouwurk biedt Schokker inrichting provinciekamer aan
‘Op het trapje voor de
Gedeputeerdenzaal heb
ik lange avonden doorgebracht.
Wachtend op
informatie en besluiten,
om als eerste het nieuws
te brengen. Alles heeft met
politiek te maken. Het provinciehuis
is ook een goede
plek voor onderzoeksjournalistiek.
Hier halen we
de ‘nieuws’-krenten uit de
pap tijdens vergaderingen
en commissies. Dat alles
geeft vorm aan het journalistieke
ambacht voor mij
als politiek verslaggever.
Het oude gedeelte van het
gebouw is ons domein. Het
is dé politieke arena, hier
gebeurt het.
Nu ik na vijf jaar weer
in de Statenzaal ben, valt
het me meteen op dat er
minder bankjes zijn, 48 in
plaats van 56. Het aantal
statenleden is immers van
55 teruggebracht naar 43.
Alle herinneringen komen
weer boven. De collegevorming
in 2007 waar
politieke dieptepunten voor
ons nieuwshoogtepunten
waren. Zoals de rode Ford
Ka van Anita Andriesen die
de plek van de geheime
college onderhandelingen
verraadde in Earnewâld.
Of toen ik tijdens de lunch
van het nieuwe college live
interviews af mocht nemen
en er achter kwam dat
Piet Adema gedeputeerde
werd terwijl hij fractievoorzitter
zou worden.
Maar ook de politieke heisa
rond de ATF-brand en het
onderzoek omdat iemand
een rapport naar mij had
gelekt.’
‘De Statenzaal is een
prachtig pronkstuk. Ik vind
het belangrijk dat de oude
authentieke zaal in stand
is gebleven. De publieke
tribune is een praktische
oplossing, maar niet mooi.
De lichte en grijzige kleuren,
de kuipstoeltjes, het
past minder bij het geheel.
Had wel wat statiger gemogen.
De oudbouw heeft wel
een prachtige verbinding
gekregen met de nieuwbouw.
Het is een strak en
statig geheel.
‘De diverse stijlen aan de buitenkant
vind ik mooi. Door verschillende
steensoorten te gebruiken
komt de oude stijl goed terug. De
twee torentjes vormen mede de
skyline van Leeuwarden. Maar de
hoogte van het gebouw valt me van
de voorkant niet echt op. Het past
prima in het straatbeeld.
Al met al is het een mooi gebouw
om in te werken. Zowel in ons
oude vertrouwde domein als het
nieuwe gedeelte dat alle technische
faciliteiten biedt voor de pers.
De publieksruimte beneden is een
prachtige locatie voor politieke
televisieprogramma’s. Ik zie mij
zelf daar al staan.
Ik ben blij dat het provinciehuis
op deze plek is gebleven. Het
gebouw is een verrijking voor de
stad. Dit hoort in het centrum van
Leeuwarden. Maar als journalist
ben en blijf ik kritisch. Ik vraag me
af, met de wetenschap van nu, of
nieuwbouw de investering waard is
geweest.’
121

10 november 2011 oktober ondernemers 2008 1 Tweebaksmarkt inschrijving op verwelkomen aanbesteding ambtenaren
Bouwurk
123

28 november 2011 schildersgroep oktober wint prijs 2008 voor 1 decoratiewerk inschrijving op oudbouw
aanbesteding Bouwurk
125

09 epiloog
It giet oan!
‘24 februari 2009: It giet oan!’ Het is de tekst op de pen waarmee het contract
met de Bouwcombinatie wordt ondertekend. Een tekst die de start aangaf van
de bouw van ons provinciehuis. It giet oan! Zo voelde het voor mij al in mei 2007
toen ik als gedeputeerde aantrad en mijn eerste overleg had met het team van
Bouwurk.
Tineke Schokker
30 november 2011 eerste vergadering Statenleden in oude Statenzaal
Een team dat toen al één en ander voor de kiezen had
gehad en verder moest met én een nieuwe gedeputeerde
én een nieuwe bouwmeester. De eerste vraag die de nieuwe bouwmeester
Koos Stevens me stelde was hoe ik wilde werken: meer op afstand of er bovenop.
De toen afgesproken werkwijze is mij prima bevallen: er bovenop en vooral het ‘slechte
nieuws’ steeds luid en duidelijk eerst te horen krijgen.
De aanbesteding was al van start gegaan en de aannemers waren geselecteerd. Een aantal
Friese aannemers was niet blij. Het project had, door onder meer de combinatie van provinciehuis
en parkeergarage, dermate hoge referentie-eisen dat zij geen kans zagen daaraan te
voldoen. In een gesprek met één van de ondernemers bleek vooral hun zorg over de Friese
werkgelegenheid. Ook vonden ze het jammer om zo’n mooi project al op voorhand mis te
lopen. Wat toen nog niemand kon weten: er kwam een herkansing. In oktober bleken we te
maken te hebben met een mislukte aanbesteding. Op een gegeven moment hadden twee van
de drie partijen afgehaakt en het college besloot, zo’n beetje tegelijk met het afhaken van
nummer drie, de aanbesteding te stoppen.
Een tweede aanbesteding werd voorbereid. Omdat het niet handig is belangrijke informatie
naar buiten te brengen als er nog een aanbesteding moet komen, werden de Staten in een ver-
127

7 december 2011 klankbordgroep wordt ontbonden, 80 bewoners en ondernemers aanwezig
trouwelijke commissie geïnformeerd. Dat zorgde voor reuring, vooral door de brede beveiligers
die voor de deuren van de commissiezaal stonden. Iedereen die te laat was, of je nou
statenlid was of gedeputeerde, werd tegengehouden. Ik had gevraagd om ‘beveiliging’ bij de
deuren en niet aangegeven dat in de sporadische gevallen van vertrouwelijke commissies die
‘beveiliging’ gewoon door de bodes werd uitgevoerd. Dus werd er keurig beveiliging ingehuurd
bij een gerenommeerd bedrijf.
Het werd weer spannend. Een (wereld)markt met sterk gestegen prijzen van grondstoffen en
aannemers die het een ingewikkeld project vonden. De beslissing om eerst het provinciehuis
aan te besteden en pas later de parkeergarage viel goed. Er werd nog een aantal zaken aangepast
die de aannemers hadden aangedragen als reden om af te haken en de tweede aanbe-
steding ging los. Uiteindelijk bleken de drie bedrijven waarvan wij vrijwel zeker wisten dat
ze serieus aan de gang waren zich verenigd te hebben tot één combinatie. Het bedrag van
inschrijving bleek hoog. Zo hoog, dat de aanbesteding werd afgebroken en er een onder-
handelingstraject volgde. En toen naar PS met het verzoek om extra geld om te kunnen
gunnen. Zo’n achttien miljoen euro meer was er nodig door de gestegen prijzen, maar ook
doordat in de periode 2003-2007 de Staten het budget met zo’n zeventien miljoen euro
omlaag hadden gebracht. Het onderhandelingstraject met de bouwcombinatie had één voordeel:
alles wat je normaal tijdens de bouw tegenkomt was nu al uitonderhandeld. PS stemden
december 2011 einde herinrichting Tweebaksmarkt
in en het contract kon worden getekend. It giet oan. De sloop kon beginnen. In rap tempo
verdween het bijgebouwde deel. En heel snel kon begonnen worden met de fundering. We
wisten dat dat technisch uitdagend was, maar dat het zo spannend zou worden... Ik heb
nog nooit zoveel gebeld tijdens een vakantie als in de zomervakantie van 2009. Uiteindelijk
besloten de bouwers de kelder onder water te zetten om de fundering af te maken. Toen
begin december het water er weer uitgepompt werd, was de fundering een feit.
Het bouwen ging in rap tempo. Elke keer als ik kwam was er van alles veranderd. En elke keer
ontmoette ik bouwers die wisten wat ze deden en die trots waren op hun werk. Er groeide
een gebouw dat in het echt nog mooier was dan op de tekeningen. Een prachtig moment:
het hoogste punt meemaken, bungelend in een bakje hoog boven de stad.
It giet oan! Terug in het Provinsjehûs. Naar een gebouw dat geworden is wat architect Sjoerd
Soeters had beloofd, dat snel en goed is gebouwd door Friso, Bam en Koopmans en dat
prachtig is ingericht door OTH. Aangestuurd door het Bouwurkteam, inclusief de externe
bouwmeester en projectleider. Een spannend project dat tot een goed einde kon worden
gebracht door een combinatie van vertrouwen, stevig onderhandelen en hard werken.
Tineke Schokker
Gedeputeerde
129

april 2012 plaatsing kunstwerk oktober ‘Mecenaat 2008 1 inschrijving Fryslân’ van op Hans aanbesteding van Houwelingen Bouwurk in de loft
131

oktober 2008 1 inschrijving op aanbesteding Bouwurk
eind april 2012 plaatsing kunstwerk ‘Harnassen’ van Hans van Houwelingen in de publiekshal
133

eind april 2012 plaatsing kunstwerk ‘Wolkenman’ van Jannie Regnerus in het entreegebied eind april 2012 plaatsing kunstwerk ‘Tekeningen’ van Mu Xue in de GS zaal
colofon
© Provincie Fryslân
Tekst, productie en eindredactie
PS Produkties – Jolanda Haven, Christel Pieper, Ellen Schat, Ingrid Spijkers
Fotografie en illustraties
Winfried Walta (Tresoar): p14,15,16,19,20,21. Tresoar: p16,18. Friesch Dagblad:
p20. Historisch Centrum Leeuwarden p13,14,17,18,19,20. Martin Rijpstra: p22,23,3
7,38,55,56,69,70,87,88,107,108,119,120,128. Jolanda Haven en Neeltsje Marije de
Boer: p2,5,7,8,26,27,29,32,33,35,40-53, 72-75,76,77,78,79,80,81,82,83,85,85,90-
93,95,96,97,98,99,100,101,102,103,105,110,111,112,114,115,116,117,122-125,
127,128,130-133. Provinsje Fryslân: p6,10,11,105,113. Soeters Van Eldonk
architecten: p54-66. OTH: p28,32,34,94.
DVD
PS Produkties – Ilona Vergonet, Mirjam van der Veen, Ingrid Spijkers, Christel Pieper
Vormgeving
Monique Vogelsang grafisch ontwerp
Druk
Grafische Industrie de Marne
B u r e a u v o o r a r c h i t e c t u u r e n i n t e r i e u r a r c h i t e c t u u r
w w w. o t h . n l
Dit boek is gedruk op TripleStar silk, Emotion en HV offset. TripleStar is PEFC gecertificeerd.
PEFC (Programme for Endorsement Forest Council) is opgericht in 1999 en is een internationale nonprofit
organisatie die het duurzaam beheer van bossen wereldwijd als doel heeft. Duurzaam beheer van
het bos houdt in dat men rekening houdt met zowel de economische, als ecologische en sociale functies
die het bos vervult. Nu en in de toekomst. Emotion is zacht houtvrij ongestreken papier uit FSC mixed
sources. Het blauwe katern is gedrukt op 80 grams houtvrij offset (FSC).
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand,
of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch,
door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van de uitgever.
www.provinciefryslan.nl
Dit boek is mede mogelijk gemaakt door
Ontwerpgroep Trude Hooykaas, DHV BV, Arcadis Nederland BV, Cauberg Huygen Raadgevende
Ingenieurs BV, Schreuder Groep Ingenieurs/Adviseurs, Bouwcombinatie Friso,
Bam en Koopmans, Fugro Ingenieursbureau BV, Soeters Van Eldonk architecten BV,
Stevens Advies BV
Met dank aan
Historisch Centrum Leeuwarden en Tresoar
Frysk Histoarysk en Let terk undich Sint rum
135

mei 2012 officiële opening nieuwe Provinsjehûs