Van contacten naar vervlechting? - Cinop

Van contacten naar vervlechting?
Bedrijven over hun relatie met het beroepsonderwijs
Uitkomsten van een verkennend onderzoek
CINOP, ’s-Hertogenbosch
Ben Hövels (KBA)
M.m.v. Paul den Boer en Jos Frietman (KBA)

Colofon
Titel: Van contacten naar vervlechting? : Bedrijven over hun relatie met het beroepsonderwijs, Uitkomsten
van een verkennend onderzoek
Uitvoering project: Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt
Auteur: Ben Hövels (KBA)
Met medewerking van: Paul den Boer en Jos Frietman (KBA)
Opdrachtgever: CINOP
Tekstverzorging: Petra Schulte
Ontwerp omslag: Theo van Leeuwen BNO
Opmaak: Evert van de Biezen
Bestelnummer: A00256
Uitgave: CINOP, ’s-Hertogenbosch
Mei 2005
© CINOP 2005
Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk,
fotokopie, op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever.
ISBN 90-5003-450-0
Centrum voor innovatie van opleidingen
Postbus 1585
5200 BP ’s-Hertogenbosch
Telefoon: 073-6800800
Fax: 073-6123425
www.cinop.nl EvdB-05045/050503

Voorwoord
Beroepsonderwijs is onlosmakelijk verbonden met de wereld van arbeid en beroep.
Bedrijven en instellingen maken een wezenlijk deel uit van onze samenleving en bevatten
dé centrale allocatiemechanismen voor toegang tot velerlei andere levenssferen en tot
leermogelijkheden.Voor beroepsonderwijs dat pretendeert om de deelnemer en zijn
leerloopbaan centraal te stellen, zijn contacten met bedrijven/instellingen een must;
bedrijven/instellingen als afnemers én als co-makers van leerprocessen. Het tempo en de
aard van veranderingen in arbeidsorganisaties evenals het inmiddels breed onderschreven
adagium van competentiegericht leren en opleiden, benadrukken het belang van
samenwerking tussen bedrijven en beroepsonderwijs nog eens extra.
Over hoe die samenwerking er nu in de praktijk voor staat, is weinig betrouwbare en
representatieve informatie beschikbaar. En voorzover dat wel het geval is, gaat het veelal
om gevalsstudies en/of sterk projectgerichte informatie die verzameld is aan de kant van
het beroepsonderwijs, onderwijsinstellingen en/of kenniscentra. Over de mening van
bedrijven over de samenwerking met het beroepsonderwijs is systematisch nog weinig
bekend.
Meer inzicht in hoe bedrijven aankijken tegen hun contacten met het beroepsonderwijs en
wat ze daarvan verwachten zijn belangrijke aangrijpingspunten voor het (toekomstige)
onderwijsbeleid.
Dit was voor het Expertisecentrum van CINOP aanleiding om het Kenniscentrum
Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt (KBA) opdracht te geven voor een verkennend
onderzoek naar contacten tussen bedrijven en beroepsonderwijs en wel vanuit het
perspectief van bedrijven. Het voorliggende rapport bevat het verslag van dit onderzoek.
Hoewel het een oriënterend onderzoek betreft, geven de resultaten naar mijn mening een
goed beeld van de wijze waarop bedrijven tegen de samenwerking met het beroepsonderwijs
aankijken. Het rapport laat zien, dat nagenoeg alle bedrijven contacten
onderhouden met het beroepsonderwijs en dat deze contacten zich niet beperken tot
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?

BPV of stage.Wel is versterking wenselijk van het relatienetwerk: op zowel uitvoerend als
tactisch-strategisch niveau. Het onderzoek is ook een goede basis voor een verdiepend
vervolgonderzoek dat in 2005 is gepland.
Cees Doets
Directeur Expertisecentrum CINOP

Inhoudsopgave
1 Inleiding 1
2 Impressies vanuit een drietal bedrijven 3
2.1 Een elektrotechnisch bedrijf 3
2.2 Een instelling voor gehandicaptenzorg 6
2.3 Een bedrijf uit de kleinmetaal 8
2.4 Naar de volgende hoofdstukken 9
3 Enquête onder 156 bedrijven van diverse pluimage 11
3.1 De steekproef van bedrijven 11
3.2 Branche en bedrijfsgrootte 12
3.3 De zegslieden van bedrijven 13
3.4 De opleidingsachtergrond van het personeel 14
3.5 BPV’ers of stagiairs in opleiding 15
3.6 Veranderende eisen aan vakmanschap 15
3.7 Ondersteuning door derden 16
4 Het relatienetwerk van bedrijven met het beroepsonderwijs 19
4.1 Relaties van bedrijven met onderwijsinstellingen 19
4.2 Robuustheid van de relaties met ROC’s en de noodzaak tot versterking 20
4.3 Relaties van bedrijven met kenniscentra 22
4.4 Overwegingen van bedrijven om contact met beroepsonderwijs te onderhouden 22
5 De vormgeving en inhoud van het relatienetwerk 25
5.1 Vormgeving van relatienetwerken 25
5.1.1 Individuele bedrijven en samenwerkingsverbanden 25
5.1.2 Niveaus waarop contacten worden onderhouden 26
5.2 Concrete activiteiten in de praktijk 27
5.3 Voor bedrijven prioritaire gebieden voor samenwerking 30
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?

6 Over-all evaluatie door bedrijven 33
6.1 Oordeel over de huidige samenwerking 33
6.2 Succesfactoren en belemmeringen 34
6.3 Oordeel over de wending naar competenties 35
7 Conclusies 37
7.1 Conclusies uit het onderzoek 37
7.2 Beschouwing: naar een beleidsgericht kader 40
7.3 Hoe nu verder? 42
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?

1Inleiding
Relatievorming tussen bedrijven en beroepsonderwijs is een veelkleurige thematiek die
bovendien vanuit verschillende perspectieven benaderd kan worden. In dit verkennend
onderzoek is het bedrijfsperspectief centraal gesteld. De vraagstelling van het onderzoek
was in de kern drieledig:
1 Hoe zit het – in de ogen van bedrijven – met de relaties die zij onderhouden met het
beroepsonderwijs, vooral ROC’s, maar ook vmbo, hbo-instellingen en kenniscentra?
2 Hoe evalueren bedrijven hun relaties met het beroepsonderwijs en wat zien zij als
wenselijk?
3 Hoe kijken bedrijven aan tegen mogelijkheden om die relaties verder te ontwikkelen,
inclusief door hen gepercipieerde barrières en valkuilen?
De dataverzameling voor het onderzoek vond plaats in de maanden oktober en november
2004. Het onderzoek kende een relatief korte looptijd en bestond uit twee fasen:
oriënterende gesprekken met een drietal bedrijven en een enquête onder 156 bedrijven.
Over de uitkomsten van fase 1 wordt verslag gedaan in hoofdstuk 2. Op basis van
oriënterende gesprekken met representanten van drie bedrijven die relatief veel oog
hebben voor het belang van een goede relatie met het beroepsonderwijs, wordt een
impressie gegeven van hoe deze bedrijven aankijken tegen contact met het beroepsonderwijs.
Dit hoofdstuk dient tevens als warming-up voor de volgende hoofdstukken,
waarin de resultaten van de enquête worden gepresenteerd.
De tweede fase bestond uit een enquête onder een substantieel aantal bedrijven uit
diverse branches en van verschillende omvang. In de volgende hoofdstukken wordt verslag
gedaan van de enquête:
• Hoofdstuk 3 bevat een verantwoording van de steekproef, de zegslieden, hoeveel
leerlingen of leerling-werknemers het bedrijf gemiddeld op BPV of stage heeft en of er
veranderende eisen gesteld worden aan vakmanschap.
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
1

EXPERTISECENTRUM
2
• Hoofdstuk 4 gaat in op het relatienetwerk van bedrijven met het beroepsonderwijs:
robuustheid, relatie met kenniscentra, overwegingen.
• Hoofdstuk 5 geeft een beeld van de vormgeving (niveau) en inhoud van het relatienetwerk
(gebieden van samenwerking).
• Hoofdstuk 6 geeft een overall-evaluatie door bedrijven: oordeel over de samenwerking,
succesfactoren en belemmeringen.
Hoofdstuk 7 ten slotte bevat een samenvatting van de belangrijkste conclusies van het
onderzoek en een beschouwing waarin tevens kernelementen voor een beleidsgericht,
conceptueel kader worden aangereikt.

2Impressies vanuit een drietal
bedrijven
1 Overigens zijn ook in
(6 à 7) andere regio’s
inmiddels Vrienden van
Elektro totstandgekomen.
Ter voorbereiding van de enquête zijn gesprekken gevoerd met representanten van een
drietal bedrijven. Hoewel deze gesprekken primair als doel hadden om de vraagstelling
voor de enquête zo gericht mogelijk te kunnen formuleren, geven ze ook eerste
impressies hoe er vanuit bedrijven aangekeken wordt tegen contact met het beroepsonderwijs.
Aldus dient dit hoofdstuk als ‘warming-up’ voor volgende hoofdstukken, waarin
de resultaten van de enquête worden gepresenteerd.
Concreet gaat het in dit hoofdstuk om een elektrotechnisch bedrijf, een instelling voor
gehandicaptenzorg en een bedrijf uit de kleinmetaal. Deze bedrijven vormen zeker geen
dwarsdoorsnede van het Nederlandse bedrijfsleven. Eerder gaat het om voorbeelden van
bedrijven met relatief veel oog voor het belang van een goede relatie met het beroepsonderwijs.
2.1 Een elektrotechnisch bedrijf
Het betreft hier een middelgroot elektrotechnisch bedrijf (circa 180 werknemers),
waarover de opleidingscoördinator van het bedrijf aan het woord is. Gevraagd naar
contacten van zijn bedrijf met het beroepsonderwijs, wijst hij allereerst op het
samenwerkingsverband Vrienden van Elektro – bestaande uit 17 à 18 elektrobedrijven in
de regio – waarvan het bedrijf deel uitmaakt1 . In dat verband wordt actief gewerkt aan
verbetering van de relaties met een ROC in de regio alsmede met 5 vmbo-scholen.
Concreet gaat het onder meer om intensief overleg in werkgroepen van bedrijfsmensen
en docenten (vooral van het ROC, maar ook van het vmbo), over hoe stages/BPV-plaatsen
het best ingericht kunnen worden. De Vrienden van Elektro hebben van hun kant de
garantie gegeven dat alle leerlingen bij hen terecht kunnen voor een stage-/BPV-plaats.
Daarnaast wordt via contributies van de Vrienden van Elektro gezorgd voor een fonds van
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
3

EXPERTISECENTRUM
4
waaruit geïnvesteerd wordt in verbetering/modernisering van leermaterialen en praktijklokalen
en in de attractiviteit daarvan (vooral van het vmbo) en wordt meegewerkt aan
bedrijfsoriëntaties (leerlingen af en toe een dag in het bedrijf), scholingsbeursen en
promotiecampagnes.
Kernoverweging voor de Vrienden van Elektro is om ervoor te zorgen dat ‘de vijver
gevuld blijft en bedrijven daar voldoende uit kunnen vissen’ om in hun behoefte aan
voldoende gekwalificeerd personeel te kunnen (blijven) voorzien. “Dat is gewoon keihard
nodig.” Om de aandacht daarbij niet alleen te richten op contacten met het ROC, maar
– sinds enige tijd – ook vmbo-scholen erbij te betrekken, komt voort uit de gedachte dat
het vmbo de basis van de beroeps(onderwijs)kolom vormt. Bevordering van de
doorstroom vmbo-mbo/ROC is voor de elektrobedrijven van cruciaal belang. “Je wilt niet
weten hoeveel er afvallen: van alle 72 vmbo-afstudeerders elektrotechniek stroomden er
het afgelopen jaar maar 28 door in de elektrotechniek op mbo-niveau.Velen maken daarna
‘de foute keuze’ voor ICT of voor motorvoertuigentechniek.” Mede door de inspanningen
van de Vrienden van Elektro is inmiddels gewerkt aan zogenaamde ‘warme overdracht’
tussen vmbo en ROC. Docenten van vmbo en ROC ontmoeten elkaar nu een à twee keer
per jaar om onderling af te stemmen: “Wat geef ik weg en wat krijg ik in huis?” Vroeger
ontbrak die afstemming volledig en was er zelfs sprake van een vijandige verhouding:
vmbo-docenten die hun afstudeerders afraadden om naar het ROC te gaan.
Ook los van de Vrienden van Elektro (“Je hebt altijd voorlopers en meelopers”) spant het
bedrijf zelf zich in om de relaties met het beroepsonderwijs via eigen contacten te
intensiveren. Het bedrijf probeert invloed uit te oefenen op wat er geleerd wordt en op
hoe het leren vorm krijgt. Dat gebeurt vooral in zogenaamde bedrijfsprojecten en
projectstages waarin leerlingen participeren. Als voorbeeld noemt de opleidingscoördinator
de eindtermen besturingstechniek, waarin volgens het bedrijf essentiële dingen ontbreken.
Via bedrijfsprojecten en projectstages (één dag in de week) probeert het bedrijf daar wat
aan te doen. Het ROC zou de BOL-4 circa drie à vier jaar geleden opgedoekt hebben, als
het bedrijf niet daarmee was begonnen. Belangrijk is wel dat ook de school toewerkt naar
de mogelijkheid voor leerlingen om aan dit soort projecten te kunnen deelnemen: “Die
moet ervoor zorgen dat leerlingen voldoende basis (manier van aanpakken, manier van
denken) beheersen om zinvol in bedrijfsprojecten te participeren.” Interessant is daarnaast
de opmerking van de opleidingscoördinator dat het bedrijf ook bedrijfsprojecten
entameert in samenwerking met een hbo, waarin leerlingen/studenten en docenten samen
participeren. Daardoor worden docenten ‘als vanzelf meegetrokken’.

Een belangrijk knelpunt is volgens het bedrijf dat onderwijsmensen/docenten moeilijk los
komen/los te wrikken zijn van hun traditionele manier van doen. Dat gaat bij de een
overigens beter dan bij de ander, de een staat meer open voor nieuwe dingen dan de
ander. “Dat hangt ook sterk samen met de leeftijd van docenten.” Docenten zullen – of ze
dat nou leuk vinden of niet – genoodzaakt worden harder/sneller te veranderen. Zij zullen
vooral meer in bedrijven zélf moeten kijken (hoe wordt daar een project aangepakt). “Dat
komt ook wel, maar langzaam en er moet hard aan getrokken worden. Dat is jammer,
want hier liggen ook voor docenten kansen.”
Daarnaast – en dat komt bijvoorbeeld ook tot uitdrukking bij het opzetten van
beroepstaakgestuurd onderwijs – is een belangrijk knelpunt dat de reguliere tijd die
docenten daarvoor beschikbaar hebben, niet toereikend is. Sommige scholen roosteren
docenten daarvoor vrij, andere doen dat niet.
“Als bedrijf zijn we genoodzaakt op dat soort zaken heel alert te zijn: zeggen waar het op
staat en op tekortkomingen wijzen.Veelal gebeurt dat alleen in de richting van de
docenten zelf (en als het goed is, communiceren ze daar ook over met collega’s). Maar die
geluiden zouden wellicht ook rechtstreeks vanuit het bedrijf bij de schoolleiding terecht
moeten komen.”
Het bedrijf juicht de wending in het beleid naar competentiegericht opleiden sterk toe.
Het vindt het belangrijk als er daardoor ook regionaal meer ruimte ontstaat voor eigen
invullingen en mogelijkheden voor bedrijven om het opleidingsproces mee te sturen.
Scholen en bedrijven hebben elkaar daarbij hard nodig. Essentieel is dan, dat bedrijven ook
hun verantwoordelijkheid nemen en zich bij dat mee-bepalen/sturen actief opstellen.
Interessant is de opmerking dat competenties het mogelijk maken om bedrijfsprocessen
verschillend te organiseren, waardoor in principe ook innovatieve impulsen uit kunnen
gaan naar de bedrijfsvoering.
Het bedrijf is nu ongeveer vijf jaar bezig om zijn relatie met het beroepsonderwijs te
ontwikkelen. Het begint beter te lopen, maar het blijkt zijn tijd nodig te hebben. Essentieel
is dat de ontwikkeling van de relatie tussen bedrijf en beroepsonderwijs niet alleen een
zaak is van de opleidingscoördinator, maar ook gedragen wordt vanuit het
(lijn)management. Dat is in dit bedrijf het geval. “Het management staat er gewoon achter
en dat is erg belangrijk voor het draagvlak.”
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
5

EXPERTISECENTRUM
6
2.2 Een instelling voor gehandicaptenzorg
Het betreft hier een grote instelling voor verstandelijk-gehandicaptenzorg (2.800 à 3.000
medewerkers). De instelling is sterk gedecentraliseerd en opgedeeld in regio’s. Over deze
instelling is één van de regiomanagers aan het woord. Hij vertelt dat er veel aandacht is
voor leerlingen en stagiairs: circa 6 procent van het personeelsbestand is leerlingwerknemer
en daarnaast zijn er meestal rond 250 stagiairs.
Elke regio heeft een praktijkcoördinator en per werkeenheid zijn er praktijkbegeleiders,
steeds in deeltijdfuncties, geen daarvoor vrijgestelde mensen. De voorzitter van de Raad
van Bestuur stelde tijdens het OVDB-jaarcongres 2004: “Wij vinden dat praktijkbegeleiders
dicht bij de leerlingen en stagiairs moeten zijn en dus gewoon meewerken.
(…) De aandacht voor leerlingen en stagiairs is ook nodig, omdat het personeelsbestand
in hoge mate vergrijst.”
De instelling legt toenemend nadruk op het belang van goede relaties met het beroepsonderwijs.
Naast de traditionele aandacht voor het opleiden van leerlingen en stagiairs zijn nieuwe
initiatieven ontplooid om met scholen voor beroepsonderwijs robuuste
samenwerkingsrelaties te ontwikkelen. De regiomanager vertelt over de deelname van de
instelling aan het door de landelijke sociale partners in de branche geïnitieerde project
Naar herkenbare competenties. In het kader daarvan zijn (voor medewerkers in het primaire
proces van de instelling) instellingsbreed competentieprofielen ontwikkeld, waarin de
huidige en toekomstige vraag van de instelling naar competenties zo goed mogelijk zijn
geëxpliciteerd. Ook voor andere instellingen voor gehandicaptenzorg in de regio zijn er
competentieprofielen gemaakt. Op basis daarvan is een regionaal competentieprofiel
opgesteld, waarin zowel de gemeenschappelijke vraag naar competenties van het werkveld
in de regio als verschillen tussen instellingen in de regio zijn benoemd. Daarvan hebben
betrokken instellingen gezamenlijk hun opleidingsvraag afgeleid, als startagenda voor de
samenwerking met scholen voor beroepsonderwijs in de regio.Van daaruit wordt nu via
het vervolgproject Doorlichten en verbeteren gewerkt aan robuuste samenwerkingsverbanden.
Ook eerder bestonden er al wel contacten met scholen, voornamelijk ROC’s, maar dan
vooral in het kader van reguliere taken voor BPV-plaatsen/stages. Als die contacten
betrekking hadden op de inhoud van opleidingen, dan was dat vooral op ad-hocbasis en
incidenteel. Nu is het de bedoeling om met geëxpliciteerde competenties die gewenst

worden als basis, ook op meer structurele en permanente basis samenwerking aan te
gaan. Samen met de scholen in de regio (met name twee ROC’s en een hbo-instelling)
worden leertrajecten ontwikkeld die optimaal aansluiten bij wat het werkveld vraagt, nu
en in de toekomst. Interessant in dat verband is het uitdrukkelijke besef binnen de
instelling dat het niet aangaat om scholen met een dictaat vanuit het werkveld op te
zadelen. Het gaat erom samen in goed overleg vorm te geven aan opleidingen, met de
vraag van het werkveld als uitgangspunt. Ook de instelling zélf zal haar
verantwoordelijkheid moeten nemen voor het opleiden en binnen de instelling zullen
voldoende mogelijkheden gecreëerd moeten worden om daadwerkelijk vorm en inhoud te
geven aan echt ‘co-makership’. De regiomanager noemt als voorbeeld dat het niet langer
zo kan zijn dat – zoals nu nogal eens voorkomt – wat op school geleerd is aan
methodieken ofwel methodisch adequaat handelen, in de beroepspraktijk van alledag aan
de kant geschoven wordt onder het motto: ‘hebben we hier geen tijd voor, té druk, wij
doen het in de praktijk zo’.Volgens de regiomanager kunnen er ook innovatieve,
kwaliteitsverbeterende impulsen uitgaan van het primaire proces binnen de instelling, mits
daar in de praktijk serieus mee wordt omgegaan.
Interessant is de uitdrukkelijke intentie van de instelling om de samenwerking met scholen
op termijn (verder) te ontwikkelen op basis van een wederzijdse ruilrelatie: instellingen en
scholen geven samen vorm en inhoud aan leertrajecten die optimaal aansluiten bij
ontwikkelingen in het werkveld én instellingen streven naar het afgeven van garanties aan
scholen voor een voldoende aantal BPV-plaatsen.
De regiomanager benadrukt de strategische betekenis voor de instelling van goed
ontwikkelde relaties met scholen. Leidend daarbij is het welbegrepen eigenbelang van de
instelling. Met het oog op de toekomstige beschikbaarheid van in kwalitatief en
kwantitatief opzicht voldoende personeel in het primaire proces, acht de instelling het de
hoogste tijd om serieus werk te maken van robuuste samenwerking met het beroepsonderwijs
in de regio. Dat geldt zeker tegen de achtergrond van snelle en drastische
veranderingen die zich in de gehandicaptenzorg voordoen en zich verder zullen doorzetten.
Daarbij wordt gedacht aan het toenemend accent op vraaggericht werken, de
vermaatschappelijking van de gehandicaptenzorg, de toenemende noodzaak voor
werkenden in de gehandicaptenzorg om de juiste balans te vinden tussen een
professionele opstelling en empathie/drive enzovoort. De voorzitter van de RvB heeft
recent nog eens gewezen op het feit dat het steeds meer zal voorkomen dat mensen
worden begeleid in of vanuit hun eigen thuissituatie. De voorzitter wees op de noodzaak
om sociaal-agogische en verplegende en verzorgende competenties met elkaar te
verbinden en op het toenemend belang van netwerkcompetenties in de gehandicapten-
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
7

EXPERTISECENTRUM
8
zorg, zowel in verband met het onderhouden van interne contacten binnen de instelling
als externe contacten met de buitenwereld.
Tempo én aard van de veranderingen die zich in de gehandicaptenzorg voordoen, maken
het volgens de regiomanager absoluut noodzakelijk dat werkveld en beroepsonderwijs
elkaar ‘dicht op de huid zitten’ en er een samenwerkingsproces ontstaat waarin het
werkveld en het beroepsonderwijs ‘werkende weg’ permanent met elkaar in contact zijn.
Niet alleen in kwalitatief opzicht is dit van groot belang, ook de op relatief korte termijn
(weer) te verwachten onontkoombare behoefte aan personeelskwantiteiten onderstreept
dit nog eens extra.
Om samenwerking ook werkelijk effectief te laten zijn, wijst de regiomanager erop dat er
sprake dient te zijn van een draagvlak voor samenwerking van onderop én van bovenaf
ofwel in de lijn.
2.3 Een bedrijf uit de kleinmetaal
Het betreft hier een bedrijf uit de kleinmetaal dat zich bezighoudt met het ontwikkelen én
produceren van apparatuur voor bodem-, plant- en klimaatonderzoek (ongeveer 85
medewerkers). De directeur/eigenaar van het bedrijf is de zegsman. Hij wijst erop dat het
bedrijf deel uitmaakt van een zogenaamd Regionaal Overleg Beroepsonderwijs. Aan dit
overleg wordt door een aantal bedrijven uit de regio deelgenomen. Belangrijkste
doelstelling van het overleg is om zich als regionaal bedrijfsleven gezamenlijk te richten op
het verminderen van de leegloop uit de techniek, voornamelijk door mensen te
enthousiasmeren zodat ze voor de techniek behouden blijven. De belangrijkste partner
voor betrokken bedrijven is een ROC uit de regio.
Het Regionaal Overleg is nog maar kort geleden van start gegaan en dus nog vrij nieuw.
Er is dan ook nog niet veel concreets te melden. De directeur/eigenaar van dit bedrijf
vindt echter dat het hier gaat om een actieve groep bedrijven, die in elk geval méér
bestaansrecht heeft dan een eerdere samenwerking tussen bedrijven in de regio. Dat was
alleen een overlegcircuit waar niets gebeurde. “Ik was daar erg sceptisch over”, aldus onze
zegsman.
Het gaat erom het betreffende ROC wat actiever ‘aan de tand te voelen’. Nu gebeurt er
veel te weinig. Het bedrijf initieert concrete activiteiten, onder meer door zich via
excursies en stageplaatsen open te stellen voor leerlingen. “Een voorbeeld is dat we

leerlingen een dag hebben laten meelopen met zogenaamde ‘agentendagen’, dagen voor
vertegenwoordigers van het bedrijf over de gehele wereld”. Maar ook wordt getracht het
bedrijf open te stellen voor docenten en stagebegeleiders van school. Zo wil het de
techniek op school ontdoen van haar stoffige imago. “De cultuur van de opleiding loopt
werkelijk ver achter bij de echte praktijk in het bedrijfsleven.” De ervaring van het bedrijf
is dat leerlingen weer enthousiast de deur uitgaan, na concreet kennis gemaakt te hebben
met het bedrijf. Docenten en stagebegeleiders laten zich moeilijk verleiden tot een nadere
kennismaking met de echte praktijk. “Je ziet ze bijna niet. Dat is/wordt echt trekken. Het is
nog maar afwachten of dit ook lukt.” Daarom wordt onder meer ingezet op het af en toe
eens iemand uit het bedrijf een verhandeling te laten houden op school.
“Waar het uiteindelijk om gaat”, aldus de directeur, “is dat we – bedrijf en school – het
samen doen.Wij zijn er op uit om gaandeweg (en veel eerder dan nu het geval is)
leerlingen te laten voelen/merken waar het naartoe gaat, bij hen enthousiasme
aankweken.” Maar hij stelt ook: “Er is echter nog een lange weg te gaan.”
2.4 Naar de volgende hoofdstukken
Na bovenstaande warming-up over de praktijk in een drietal bedrijven wordt in de
navolgende hoofdstukken via presentatie van de resultaten van een enquête onder 156
bedrijven een breder zicht gegeven op contacten tussen bedrijven en beroepsonderwijs.
Noodzakelijkerwijze gaat dit gepaard met een meer voorgestructureerde vraagstelling,
inherent aan een grootschalige enquête.
Eerst (hoofdstuk 3) wordt een beeld gegeven van de bedrijven die aan de enquête hebben
meegewerkt, om vervolgens (hoofdstukken 4 t/m 6) nader in te gaan op verschillende
aspecten van de contacten tussen bedrijven en beroepsonderwijs. Het rapport besluit met
de belangrijkste conclusies van het onderzoek en een beleidsgerichte beschouwing
(hoofdstuk 7).
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
9

10
EXPERTISECENTRUM

3Enquête onder 156 bedrijven
van diverse pluimage
Hoofdstuk 2 biedt dus impressies uit oriënterende gesprekken met slechts drie bedrijven
die zich bovendien relatief goed bewust zijn van het belang van goede relaties met het
beroepsonderwijs. In de navolgende hoofdstukken worden de resultaten gepresenteerd
van een enquête onder een groter aantal bedrijven. Daarmee wordt beoogd in
kwantitatief opzicht indicaties te krijgen over hoe bedrijven omgaan met en aankijken
tegen hun relaties met het beroepsonderwijs.
De enquête, gehouden in de periode november-december 2004, heeft een quickscankarakter
en kan beschouwd worden als de kern van dit verkennend onderzoek. In
totaal 156 bedrijven uit diverse branches en van verschillende omvang hebben hieraan hun
medewerking verleend.Voor een goed begrip van de resultaten schetsen we in dit
hoofdstuk eerst de samenstelling van de populatie van bedrijven die in het onderzoek zijn
betrokken. Omdat het in dit hoofdstuk om basisgegevens gaat, zijn deze hier telkens
gepresenteerd in absolute aantallen bedrijven.
3.1 De steekproef van bedrijven
Om aan een zo divers mogelijke steekproef van bedrijven voor de enquête te komen, is
gebruik gemaakt van een viertal bedrijvenbestanden: het bestand van leerbedrijven van
Kenteq en van ECABO alsmede van een – bij KBA uit eerder onderzoek beschikbaar –
bestand van OVDB-leerbedrijven; daarnaast is geput uit een bestand van de Nederlandse
Vereniging voor Opleidingsfunctionarissen (NVOO).
Dankzij de medewerking van Kenteq, ECABO en OVDB zijn uit hun bestanden steekproeven
van leerbedrijven getrokken, zo veel mogelijk gespreid naar (sub)branche,
personeelsomvang en regio. Het bestand van de NVOO is eerst geschoond van
opleidingsinstituten en -bureaus, om vervolgens een selectie te maken van ‘echte
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
11

12
EXPERTISECENTRUM
bedrijven’. De enquête heeft geresulteerd in medewerking van 31 bedrijven uit het
Kenteq-bestand, 40 bedrijven uit het ECABO-bestand, 42 bedrijven uit het OVDB-bestand
en 43 bedrijven uit het NVOO-bestand.
Gezien de bedrijvenbestanden waaruit voor de enquête is geput, kan verondersteld
worden dat het hier weliswaar een redelijke dwarsdoorsnede betreft van bedrijven naar
branche, personeelsomvang en regio, maar dat de steekproef niet zonder meer
representatief geacht kan worden voor alle bedrijven in Nederland. Dat was ook niet de
bedoeling van de enquête: de quick scan mikte vooral op een redelijke mate van diversiteit
en op kwantiteit.
Het is verder belangrijk om te attenderen op het gegeven dat de bedrijven die aan de
enquête meegewerkt hebben, alle op een of andere wijze betrokken zijn bij opleidingen,
als leerbedrijf dan wel via actieve opleidingsfunctionarissen. Daarom kan verondersteld
worden dat de uitkomsten van de enquête een in positieve zin vertekend beeld geven van
het bedrijfsperspectief op contacten met het beroepsonderwijs: waarschijnlijk hebben in
de enquête relatief veel bedrijven meegedaan die qua betrokkenheid bij het beroepsonderwijs
beschouwd kunnen worden als ‘witte raven’. Juist uit hun ervaringen en wensen
kan echter door beleid belangrijke lering getrokken worden om relatievorming tussen
bedrijven en beroepsonderwijs te stimuleren, ook waar het gaat om nu (nog) niet of
minder bij het beroepsonderwijs betrokken bedrijven.
3.2 Branche en bedrijfsgrootte
Aan de enquête hebben dus 156 bedrijven (en instellingen) hun medewerking verleend.
Daarbij gaat het om 65 bedrijven of instellingen uit zorg- en welzijnbranches, 40 uit
industriële branches (inclusief de bouw), 23 uit de commerciële dienstverlening (inclusief
handel, banken enzovoort) en 24 uit de sfeer van overheid en non-profitorganisaties. Een
viertal bedrijven is afkomstig uit andere branches.
Qua bedrijfsgrootte is de hele range van het echte kleinbedrijf tot en met het grootbedrijf
in de onderzoekspopulatie vertegenwoordigd: 12 bedrijven met minder dan 10
werknemers, 34 met tussen 10 en 50 werknemers, 14 met tussen 50 en 100 werknemers,
20 met tussen 100 en 200 werknemers en 76 met meer dan 200 werknemers. Er is
duidelijk sprake van een oververtegenwoordiging van het grootbedrijf.

Industrie en Bouw
Commerciële dienstverlening
Zorg en Welzijn
Overheid
Overige branches
Totaal
Overzicht 3.1 geeft een beeld van de verdeling van betrokken bedrijven over de
achtergrondkenmerken branche en bedrijfsgrootte. Dit beeld is van belang voor een juiste
interpretatie van de verderop gepresenteerde onderzoeksresultaten.
kleinbedrijf
(< 50 werknemers)
21
12
4
9
–
46
Het overzicht laat zien dat uit de diverse branches bedrijven van verschillende grootteklassen
in het onderzoek zijn vertegenwoordigd. Bedrijven dan wel instellingen in het
onderzoek uit de sector Zorg en Welzijn behoren overwegend tot het grootbedrijf, met
meer dan 200 werknemers in dienst. Bedrijven uit de industrie en uit de commerciële
dienstverlening behoren relatief vaak tot het midden- en kleinbedrijf.
3.3 De zegslieden van bedrijven
Niet alleen de diversiteit van bedrijven is van belang voor een juiste interpretatie van de
onderzoeksgegevens. Dat geldt ook voor degenen die als respondent voor het bedrijf de
enquête beantwoord hebben. De positie in het bedrijf kan uiteraard van betekenis zijn
voor de perceptie van en/of het perspectief op contacten van het bedrijf met het
beroepsonderwijs.Welnu, de enquête blijkt beantwoord te zijn door:
• de directeur/bedrijfsleider: 18 bedrijven;
• een (lijn)manager: 15 bedrijven;
• het hoofd P&O/een P&O-functionaris: 17 bedrijven;
• het hoofd Opleidingen/een opleidingsfunctionaris: 49 bedrijven;
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
middenbedrijf
(≥ 50 - < 200 werkn.)
11
7
7
7
2
34
grootbedrijf
(≥ 200 werknemers)
Overzicht 3.1: Samenstelling onderzoekspopulatie van bedrijven naar branche en bedrijfsgrootte: absolute aantallen
8
4
54
8
2
76
Totaal
40
23
65
24
4
156
13

14
EXPERTISECENTRUM
• een praktijkbegeleider: 29 bedrijven;
• anderszins (onder meer afdelingshoofden): 28 bedrijven.
De aard van de zegslieden verschilt onder meer al naar gelang de bedrijfsomvang.Voor het
onderwerp van dit onderzoek lijkt ons vooral het globale onderscheid van belang tussen
functionarissen ‘uit de lijn’ van het bedrijf – voornamelijk directeuren/bedrijfsleiders en
lijnmanagers – en ‘staffunctionarissen’.
3.4 De opleidingsachtergrond van het personeel
Gevraagd naar het opleidingsniveau van de werknemers in het bedrijf, blijkt in het
personeelsbestand te overheersen:
• het aandeel van mbo’ers: 63 bedrijven;
• het aandeel van hbo’ers: 40 bedrijven;
• het aandeel van werknemers op vmbo-niveau of lager: 22 bedrijven.
In 8 bedrijven gaat het om een ongeveer gelijke verdeling van mbo’ers en hbo’ers en in 6
bedrijven om een ongeveer gelijke verdeling van mbo’ers en vmbo’ers. In het bijzonder
voor deze bedrijven – samen 14 – lijkt beleid gericht op versterking van de beroepskolom
ook intern interessant.
Van 16 bedrijven kunnen betrokken respondenten geen verdeling naar opleidingsniveau
aangeven, ook niet schattenderwijs.
De voor het bedrijf belangrijke opleidingssectoren – alleen gevraagd voor mbo’ers –
blijken:
• Administratie en Economie: 105 bedrijven;
• Zorg en Welzijn: 81 bedrijven;
• Techniek: 74 bedrijven;
• Handel: 43 bedrijven;
• De agrarische opleidingssector: 10 bedrijven;
• (Ook) andere opleidingssectoren: 46 bedrijven.
Deze verdeling laat nog eens zien dat bedrijven voor hun mbo’ers kennelijk niet slechts
met één sector te maken hebben, maar dat voor nogal wat bedrijven meer dan één
opleidingssector belangrijk is. Dit komt ook tot uitdrukking in het gegeven dat bedrijven
nogal eens te maken hebben met verschillende kenniscentra (beroepsonderwijs bedrijfsleven).

3.5 BPV’ers of stagiairs in opleiding
Opnieuw alleen voor mbo’ers, is gevraagd naar het aantal leerlingen of leerlingwerknemers
dat het bedrijf gemiddeld op BPV of stage heeft.
• voor 11 bedrijven in het onderzoek geldt dat ze nooit of slechts heel incidenteel een
mbo’er op BPV of stage hebben;
• 21 bedrijven hebben gemiddeld 1 mbo’er op BPV;
• 31 bedrijven hebben er gemiddeld 2 à 3;
• 21 bedrijven hebben er gemiddeld 3 à 10;
• de overige 71 bedrijven hebben gemiddeld 10 of meer BPV’ers.
Zeker de laatstgenoemde bedrijven horen tot het grootbedrijf. De onderzoeksgegevens
laten zien dat deze zich merendeels concentreren in de zorg- en welzijnsbranche.
De verdeling BBL-BOL-BPV’ers in bedrijven die doorgaans wél BPV’ers/stagiairs in
opleiding hebben, blijkt als volgt:
• in 56 bedrijven gaat het alleen of merendeels om BBL’ers;
• in 17 bedrijven is de verdeling tussen BBL en BOL ongeveer fifty-fifty en
• in 60 bedrijven gaat het alleen of merendeels om BOL’ers.
Opvallend is dat in bedrijven uit de industrie en bouw de BBL’ers domineren en bij de
overheid en ook in zorg en welzijn de BOL’ers. Bedrijven uit de commerciële
dienstverlening nemen een tussenpositie in: in bijna de helft van deze bedrijven domineren
BBL’ers en in de andere helft BOL’ers.
3.6 Veranderende eisen aan vakmanschap
Bedrijven worden geconfronteerd met ontwikkelingen in hun bedrijf die nieuwe, andere
eisen stellen aan (nieuw en/of zittend) personeel. Ook nogal wat bedrijven in het
onderzoek hebben daar nu of in de nabije toekomst mee te maken: 77 bedrijven in sterke
mate, 55 bedrijven enigermate en – maar – 23 bedrijven niet of nauwelijks.
Aan de 132 bedrijven die sterk of enigermate met dit soort ontwikkelingen te maken
hebben, is een aantal mogelijke veranderingen voorgelegd in eisen die aan vaklieden in het
bedrijf worden gesteld. De ontwikkelingen in het bedrijf blijken voor vaklieden te
betekenen, dat:
• ze kritisch zijn op wat er in het bedrijf gebeurt: 122 bedrijven;
• ze in staat en bereid zijn permanent bij te leren: 121 bedrijven;
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
15

16
EXPERTISECENTRUM
2 Ook eerder onderzoek
onder bedrijven én
beroepsbeoefenaren heeft
dit laten zien.Vgl. Boer, P.
den en Hövels, B. (1999).
Contextontwikkelingen en
competenties.Tilburg: OSA.
• ze klant-/cliëntgericht kunnen werken: 119 bedrijven;
• ze meer verantwoordelijkheid kunnen dragen voor hun eigen loopbaan: 118 bedrijven;
• ze meer verantwoordelijkheid kunnen dragen in het werk: 117 bedrijven;
• ze kunnen bijdragen aan innovaties in de bedrijfsvoering: 110 bedrijven;
• ze specialistischer inzetbaar zijn: 102 bedrijven;
• ze breder inzetbaar zijn: 93 bedrijven;
• aan hen (nog) andere eisen gesteld worden: 30 bedrijven.
Hoewel hier waarschijnlijk deels sprake zal zijn van vertekening door sociaal wenselijke
beantwoording, lijkt het beeld toch indicatief voor het gegeven dat er in hedendaagse
bedrijven nogal wat aan de hand is.
De genoemde antwoorden op de verschillende uitspraken discrimineren nauwelijks,
hetgeen er ook op wijst dat het hier tendensen over de hele linie van bedrijven betreft.
Opvallend is onder meer dat een behoorlijk deel van de bedrijven tegelijk wijst op
verbredings- als op specialisatietendensen2 .
3.7 Ondersteuning door derden
Door verreweg het merendeel van de betrokken bedrijven (116 van de 132) worden
activiteiten ontplooid om ervoor te zorgen dat nieuw aan te trekken of zittend personeel
aan deze veranderende eisen beantwoordt. In dit verband wordt een veelsoortigheid van
activiteiten genoemd, die zich merendeels focussen op enerzijds bijscholing, competentiemanagement
en andere aspecten van intern HRD-beleid en anderzijds gericht zijn op
initiële opleidingen en nieuw personeel.
Gevraagd in hoeverre zij daarbij ondersteuning van derden verwachten, zeggen 73
bedrijven dat dit wel en 41 dat dit niet het geval is. Derden waarvan bedrijven
ondersteuning verwachten, zijn:
• scholen voor beroepsonderwijs: 45 bedrijven;
• kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven: 26 bedrijven;
• brancheorganisaties en/of O&O-fondsen: 16 bedrijven;
• overheid: 7 bedrijven;
• Kamer van Koophandel en/of Technocentrum: 2 bedrijven;
• andere derden (onder meer particuliere advies/trainingsbureaus): 25.
Bijna eenderde (45) van de in totaal 156 bedrijven blijkt in het onderzoek expliciet aan te
geven – in elk geval ook – ondersteuning te verwachten van scholen voor beroepsonderwijs;
ze verwachten hulp om adequate antwoorden op veranderende eisen aan

vakmanschap in hun bedrijf te vinden. Door 26 van de bedrijven uit het onderzoek wordt
in dit verband expliciet gewezen op kenniscentra.
In principe kan dit worden opgevat als een uitnodiging van hun kant aan het beroepsonderwijs
tot contact en samenwerking.
De navolgende hoofdstukken gaan verder in op de vraag hoe vanuit bedrijfsperspectief
aangekeken wordt tegen contacten met het beroepsonderwijs.
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
17

18
EXPERTISECENTRUM

4Het relatienetwerk van bedrijven
met het beroepsonderwijs
Een kerngegeven in het onderzoek is de vraag met welke scholen voor beroeps- of
beroepsvoorbereidend onderwijs de bedrijven in de praktijk contacten onderhouden en
bovendien of het om incidentele dan wel om permanente, structurele contacten gaat.
Verder komen ook de overwegingen voor samenwerking in dit hoofdstuk aan bod.
4.1 Relaties van bedrijven met onderwijsinstellingen
Figuur 4.1 laat zien welke contacten de bedrijven hebben met diverse schoolsoorten voor
beroeps- of beroepsvoorbereidend onderwijs en ook hoe duurzaam die contacten zijn.
Figuur 4.1: Contacten van bedrijven met diverse schoolsoorten
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
19

20
EXPERTISECENTRUM
Het vaakst onderhouden de bedrijven contact met ROC’s en dan hebben deze contacten
in meer dan driekwart van de gevallen ook een structureel, permanent karakter.
Van de schoolsoorten voor beroeps- of beroepsvoorbereidend onderwijs nemen ROC’s
dan ook de meest prominente plaats in in het relatienetwerk van bedrijven, gevolgd door
hbo-instellingen en – op enige afstand – door vmbo-scholen en particuliere opleidingsinstellingen.
De onderzoeksgegevens wijzen uit dat de contacten niet evenredig gespreid zijn over de
verschillende branches. In twee opzichten is sprake van een significant verband tussen het
relatienetwerk van bedrijven en de branche waartoe het bedrijf behoort. In de eerste
plaats valt op dat overheidsbedrijven relatief weinig (slechts 8%) contacten onderhouden
met vmbo-scholen. Gemiddeld onderhoudt ruim eenderde van alle bedrijven met deze
schoolsoort contacten, zorg- en welzijnsinstellingen nog het meest (51%).
In de tweede plaats blijken industriële bedrijven en bouwbedrijven relatief weinig contact
te onderhouden met hbo-instellingen (27%), terwijl dit gemiddeld voor alle bedrijven uit
het onderzoek 60 procent bedraagt. Ook in de contacten met het hbo scoren zorg- en
welzijnsinstellingen (met 83%) het hoogst.
4.2 Robuustheid van de relaties met ROC’s en de
noodzaak tot versterking
Het vaakst onderhouden bedrijven dus relaties met (een of meer) ROC’s. Hoe robuust
zijn die relaties? Aan de zegslieden uit de bedrijven is gevraagd om aan te geven wat zij
vinden van het huidige relatienetwerk.
Bijna tweederde spreekt van een stevig relatienetwerk, ruim een kwart vindt dat
relatienetwerk fragiel en een kleine minderheid (8%) vindt dat het relatienetwerk niet veel
voorstelt. Overheidsbedrijven spreken het minst vaak (42%) over een stevig relatienetwerk
met ROC’s. Bedrijfsgrootte blijkt er niet veel toe te doen.
Hoewel er bij relaties met ROC’s veelal sprake is van een stevig netwerk, oordeelt
niettemin bijna tweederde (63%) van de bedrijven dat het relatienetwerk versterkt moet
worden. Het antwoordpatroon is weergegeven in Figuur 4.2.

Figuur 4.2: Robuustheid huidige relatienetwerk en de noodzaak tot versterking
Kennelijk is er in ruim de helft van de bedrijven die nu al stevige relaties onderhouden,
behoefte aan (verdere) versterking van het relatienetwerk, de andere helft heeft die
behoefte niet.
Ruim een kwart van de bedrijven constateert dat de huidige relaties fragiel zijn of niet
veel voorstellen en dat versterking nodig is.
Opvallend is de kleine groep bedrijven (7%) die de huidige relatie fragiel vindt of niet veel
vindt voorstellen en ook geen versterking nodig vindt. Het blijkt hier overigens met name
om bedrijven te gaan die nooit of slechts incidenteel een BPV’er of stagiair in opleiding
hebben.
Blijkbaar moet er dus volgens het merendeel van de bedrijven nog een en ander gebeuren
aan hun relatienetwerk met ROC’s. In het volgende hoofdstuk besteden we daar nader
aandacht aan.
Gevraagd hoe het relatienetwerk met ROC’s zich ontwikkelt, vindt ruim de helft van de
bedrijven dat het relatienetwerk stabiel is, 43 procent ziet het relatienetwerk sterker
worden en volgens 5 procent wordt het zwakker.
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
21

22
EXPERTISECENTRUM
4.3 Relaties van bedrijven met kenniscentra
Naast scholen vormen kenniscentra (beroepsonderwijs bedrijfsleven) onderdeel van het
Nederlandse systeem van beroepsonderwijs. Qualitate qua hebben zij contact met
bedrijven, namelijk met leerbedrijven. De in dit onderzoek betrokken bedrijven behoren
merendeels tot het bestand van leerbedrijven van de kenniscentra Kenteq, ECABO en
OVDB. De constatering dat nagenoeg alle bedrijven uit het onderzoek contacten
onderhouden met kenniscentra ligt dan ook voor de hand, evenzeer als het gegeven dat
het hier nagenoeg altijd contacten in verband met BPV- of stageplaatsen betreft.Toch heeft
bijna een kwart van de bedrijven uit het onderzoek daarnaast contacten met kenniscentra
op ander gebied dan dat van BPV of stage. (In het onderzoek is niet gevraagd welke
gebieden dat zijn.) In ruim driekwart van de bedrijven beperken de contacten met
kenniscentra zich tot BPV of stage.
4.4 Overwegingen van bedrijven om contact met het
beroepsonderwijs te onderhouden
Beroepsonderwijs behoort niet tot de ‘hard core’ van bedrijven. Kennelijk hechten
bedrijven niettemin aan contacten met het beroepsonderwijs.Wat zijn hun overwegingen
om met het beroepsonderwijs samen te werken? Als opmaat naar de volgende
hoofdstukken is dat een interessante vraag. Overzicht 4.3 geeft in volgorde van
belangrijkheid een beeld van overwegingen waardoor bedrijven zich laten leiden.

Om ervoor te zorgen dat het beroepsonderwijs in de toekomst kwalitatief zo goed
mogelijk aansluit bij de behoeften van het bedrijf
Om te voorzien in de directe behoefte van het bedrijf aan gekwalificeerd personeel
Om te voorzien in de toekomstige kwantitatieve behoefte van het bedrijf aan gekwalificeerd
personeel
Om tegemoet te komen aan de maatschappelijke verantwoordelijkheid van het bedrijf
Om de scholing van het zittend personeel te stimuleren
Om innovaties in het bedrijf te stimuleren door gebruik te maken van de expertise van het
beroepsonderwijs
Overzicht 4.3: Overwegingen om samen te werken met het beroepsonderwijs: percentage bedrijven dat de overweging
heel belangrijk vindt
Duidelijk is dat veel bedrijven meer dan één overweging heel belangrijk vinden. Duidelijk is
ook dat de topdrie gevormd wordt door overwegingen die alle te maken hebben met een
direct belang van het bedrijf zélf bij een adequate personeelsvoorziening, op korte dan wel
middellange termijn. Het lijkt er ook op dat deze overwegingen in hoofdzaak focussen op
de personeelsvoorziening via initiële trajecten.Tegen de achtergrond van de samenstelling
van het personeelsbestand van de bedrijven uit het onderzoek en ontwikkelingen die zich
in de bedrijven voordoen (zie hoofdstuk 3), bevreemdt dat allerminst.
Opvallend is dat voor nog geen derde van bedrijven de scholing van zittend personeel een
overweging is om samen te werken met het beroepsonderwijs. Ook nog geen derde van
de bedrijven noemt als overweging voor samenwerking om innovaties in het bedrijf te
stimuleren.
Overigens blijken niet alle bedrijven uit het onderzoek zonder meer over één kam
geschoren te kunnen worden.
In de eerste plaats valt op dat bedrijven waar het aandeel van hbo’ers in het personeelsbestand
dominant is, significant minder vaak waarde toekennen aan ‘personeelsvoorzienings’-overwegingen
dan de andere bedrijven. Het zijn vooral de bedrijven met
overwegend mbo’ers en met grotendeels vmbo’ers in dienst die hierop het hoogst scoren.
Een tweede opvallend verschil tussen bedrijven is dat naar branches. Overheidsbedrijven
laten zich significant minder dan bedrijven uit andere branches leiden door ‘personeels-
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
67%
62%
60%
49%
31%
30%
23

24
EXPERTISECENTRUM
voorzienings’-overwegingen, terwijl zorg- en welzijnsinstellingen dat meer dan gemiddeld
wél doen. Industrie- en bouwbedrijven en ook bedrijven in de commerciële dienstverlening
nemen wat dit betreft een tussenpositie in. Een kanttekening die hierbij gemaakt
moet worden, is dat industrie- en bouwbedrijven zich significant vaker dan bedrijven in de
commerciële dienstverlening laten leiden door het kunnen voorzien in de directe behoefte
aan gekwalificeerd personeel.
In de derde plaats valt de rol van de bedrijfsgrootte op. Hoewel niet significant, is er een
betekenisvol verschil tussen grotere bedrijven en het MKB. De maatschappelijke
verantwoordelijkheid van het bedrijf wordt door bedrijven met meer dan 100 werknemers
vaker dan door kleinere bedrijven heel belangrijk genoemd als een van de
overwegingen om samen te werken met het beroepsonderwijs.

5De vormgeving en inhoud
van het relatienetwerk
Het vorige hoofdstuk geeft een overall-beeld van relaties die bedrijven onderhouden met
het beroepsonderwijs en van overwegingen die zij hebben voor samenwerking. Dit
hoofdstuk gaat nader in op de vorm van de relatienetwerken en op de vraag wat er nu
daadwerkelijk gebeurt in bestaande contacten tussen bedrijven en het beroepsonderwijs.
5.1 Vormgeving van relatienetwerken
5.1.1 Individuele bedrijven en samenwerkingsverbanden
In ruim de helft (55%) van de gevallen is het contact met het beroepsonderwijs alleen een
kwestie van het individuele bedrijf zelf. In de overige (45%) bedrijven gaat het om
contacten via een samenwerkingsverband met andere bedrijven in de regio. In verreweg
het merendeel van deze laatste gevallen betreft dit een sectoraal/branchegewijze
georganiseerd samenwerkingsverband. Dat wil zeggen een samenwerkingsverband van
bedrijven die tot dezelfde sector of branche behoren. (In hoofdstuk 2 zijn daarvan
voorbeelden gegeven.) Slechts voor enkele bedrijven uit het onderzoek geldt dat het om
een brancheoverstijgend samenwerkingsverband gaat.
Overzicht 5.1 laat zien dat zorg- en welzijnsinstellingen relatief vaker dan bedrijven uit
andere branches hun contacten met het beroepsonderwijs (ook) onderhouden via een
samenwerkingsverband met andere bedrijven/instellingen in de regio.Voor bedrijven uit de
commerciële dienstverlening geldt dat nog het minst.
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
25

26
EXPERTISECENTRUM
Industrie en Bouw
Commerciële dienstverlening
Zorg en Welzijn
Overheid, non-profit
Totaal
Individuele
bedrijf alléén
In kader van samenwerkingsverband
Overzicht 5.1: Contact met beroepsonderwijs vanuit het individuele bedrijf alléén dan wel (ook) in
samenwerkingsverband met andere bedrijven, naar branche: percentage
5.1.2 Niveaus waarop contacten worden onderhouden
67
87
25
78
54
Totaal
(=100%)
Interessant aan het relatienetwerk is de vraag op welk niveau binnen het bedrijf contact
wordt onderhouden met het beroepsonderwijs en vice versa. Ook interessant omdat dit
een belangrijke indicator lijkt voor een draagvlak van de contacten tussen bedrijf en
beroepsonderwijs.
Deze vraag is aan de bedrijven uit het onderzoek voorgelegd en toegespitst op contacten
die het bedrijf onderhoudt met ROC’s. Overzicht 5.2 laat zien wat volgens de bedrijven
het niveau a) binnen ROC’s respectievelijk b) binnen het bedrijf is waarop contacten
worden onderhouden.
a. Binnen ROC (N=134) b. Binnen bedrijf (N=135)
bestuur/centrale directie
37% directeur/bedrijfsleider
sector- of afdelingsmanagers/-directeuren
41% (lijn)managers
opleidingscoördinatoren en/of praktijkopleiders 87% praktijkbegeleider
docenten
75% afdeling P&O
anders
3% afdeling Opleidingen
anders
Overzicht 5.2: Niveau binnen a) het ROC en b) binnen het bedrijf waarop contacten worden onderhouden: percentages
33
13
75
22
46
39
23
64
23
149
33%
32%
73%
34%
37%
3%

Bijna driekwart van de bedrijven geeft aan dat de contacten zich binnen het bedrijf
afspelen op het niveau van de praktijkbegeleider. En verreweg het merendeel van de
bedrijven onderhoudt binnen het ROC contact met opleidingscoördinatoren, praktijkopleiders
en/of docenten. Kennelijk bestaat het relatienetwerk aan beide kanten
grotendeels uit contacten ‘op de werkvloer’. In nauwelijks eenderde van de bedrijven
speelt (ook) het management een rol in het relatienetwerk en binnen de onderwijsinstellingen
is volgens bedrijven de rol van het management niet veel groter.
Als bedrijven vinden dat het relatienetwerk versterkt moet worden – volgens hoofdstuk 4
bijna tweederde van de bedrijven uit het onderzoek –, is hun gevraagd op welk niveau dat
dan moet gebeuren. Bijna 80 procent wijst op gewenste versterking op uitvoerend niveau,
tussen docenten en praktijkopleiders. Maar ook een fors aantal bedrijven wijst op het
tactisch niveau, dat tussen middenmanagement op school en in het bedrijf (63%) en/of op
het strategisch niveau, tussen bestuur/directie op school en in het bedrijf (60%).
Ofschoon in het merendeel van de gevallen het relatienetwerk ‘op de werkvloer’ al vorm
krijgt – over de intensiteit daarvan kan op grond van deze enquête niets gezegd
worden –, verdient dit uitvoerend niveau in de ogen van bedrijven dus versterking.
Getuige het belang dat veel bedrijven hechten aan versterking van het relatienetwerk op
tactisch en strategisch niveau, is er blijkbaar ook nogal eens behoefte aan versterking van
het draagvlak en/of aan duidelijke beleidskaders door samenwerking ‘boven in’ de
organisaties.
5.2 Concrete activiteiten in de praktijk
Samenwerking tussen bedrijven en het beroepsonderwijs stelt niet veel voor als deze niet
tot uitdrukking komt in concrete activiteiten. In het geval van samenwerking van bedrijven
met kenniscentra concentreren deze activiteiten zich op de BPV en stage en – zoals
hoofdstuk 4 laat zien – in ongeveer een kwart van de bedrijven ook op ander vlak.
Indien bedrijven contacten onderhouden met onderwijsinstellingen, blijkt de inhoud van
deze contacten nogal uiteen te lopen, afhankelijk van de schoolsoort waarmee contact is.
Contacten met het vmbo blijken zich merendeels (in 68% van de betrokken bedrijven) te
beperken tot stages; in de andere 32 procent gaat het (ook) over andere gebieden. Bij
contacten van bedrijven met ROC’s en/of met hbo-instellingen hebben die contacten veel
vaker (in meer dan de helft van de bedrijven) ook betrekking op andere gebieden dan de
BPV of stage. In het geval van contacten met particuliere opleidingsinstellingen – slechts in
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
27

28
EXPERTISECENTRUM
een gering aandeel van de bedrijven uit het onderzoek aan de orde – gaat het in
tweederde van de betrokken bedrijven over andere gebieden.
Activiteiten in hun samenwerking met het beroepsonderwijs zijn nader geconcretiseerd.
Dit is gebeurd door bedrijven te vragen om aan te geven in hoeverre op een reeks
gebieden in de praktijk concrete activiteiten worden ontplooid in hun samenwerking met
het beroepsonderwijs.Voorzover dat niet het geval is, is gevraagd of er dan wel plannen
bestaan om dat te doen.
Overzicht 5.3 laat zien hoe deze vraag beantwoord is, geordend naar frequenties.

De beschikbaarheid en kwaliteit van BPV-/stageplaatsen in het bedrijf
Een actieve rol van het bedrijf bij beoordeling, toetsing en/of examinering
Scholing en opleiding van zittend personeel
Deelname van leerlingen aan bedrijfsprojecten/werkopdrachten in het bedrijf
Verbetering van de afstemming tussen het praktijk- en theoriedeel van opleidingen
Beter benutten van de leermogelijkheden in het bedrijf
Het gelijk op laten lopen van wensen en behoeften van de leerling en die van het bedrijf
Terugdringen van voortijdige uitval uit de opleiding
Bijdragen van het bedrijf aan voorlichting over en promotie van opleidingen
Het meer centraal stellen van de leerling in de opleiding
Bijdragen van het bedrijf aan het creëren van flexibele leertrajecten op maat
Verduidelijken van door het bedrijf gewenste competenties
Actieve rol van het bedrijf bij de inhoud en vormgeving van competentiegerichte opleidingen
Verzorgen van theorieonderdelen in het bedrijf
Stimuleren van gastlessen op school door mensen uit het bedrijf
Doorbreken van de opdeling van opleidingen in strikt van elkaar afgebakende ‘vakken’
Verbeteren van de betrokkenheid van docenten bij de gang van zaken in het bedrijf
Benutten van de kennis en deskundigheid van de school voor innovaties van producten en diensten in het
bedrijf
Verbeteren van de afstemming tussen vmbo en ROC
Stimuleren van docentenstages in het bedrijf
Benutten van de kennis en deskundigheid van de school voor innovaties in de bedrijfsvoering
(werkprocessen) in het bedrijf
Deelname van het bedrijf aan de inrichting en vormgeving van simulatieprojecten op school
Andere voor het bedrijf belangrijke gebieden
Zoals ook wel voor de hand ligt, scoren activiteiten op het gebied van BPV-/stageplaatsen
het hoogst, dat wil zeggen 75 procent van de bedrijven uit het onderzoek geeft aan dat er
op dit gebied in de samenwerking met het beroepsonderwijs concrete activiteiten
plaatsvinden; 8 procent zegt dat dat niet aan de hand is, maar dat er wel plannen bestaan.
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
Ja, concrete
activiteiten
Overzicht 5.3: Gebieden waarop in samenwerking concrete activiteiten worden ontplooid of plannen daartoe bestaan: percentages
Neen, wél
plannen
75% 8%
64% 8%
62% 12%
59% 15%
57% 16%
53% 21%
51% 22%
50% 7%
50% 5%
48% 10%
47% 16%
44% 17%
41% 14%
38% 15%
37% 13%
31% 15%
30% 20%
23% 13%
20% 17%
20% 15%
15% 11%
13% 14%
15% –
29

30
EXPERTISECENTRUM
Interessant zijn vooral minder traditionele gebieden waarop concrete activiteiten in de
samenwerking tussen bedrijven en beroepsonderwijs plaatsvinden.
Voorbeelden daarvan zijn onder meer:
• het terugdringen van voortijdige uitval (50% van de bedrijven onderneemt concrete
activiteiten; in 7% bestaan plannen daartoe);
• bijdragen van het bedrijf aan het creëren van flexibele leertrajecten op maat (47% van
de bedrijven concrete activiteiten, in 16% plannen);
• een actieve rol van het bedrijf bij de inhoud en vormgeving van competentiegerichte
opleidingen (41% van de bedrijven concrete activiteiten, in 14% plannen);
• het verzorgen van theorieonderdelen in het bedrijf (38% van de bedrijven concrete
activiteiten, in 15% plannen);
• het doorbreken van de opdeling van opleidingen in strikt van elkaar afgebakende
‘vakken’ (31% van de bedrijven concrete activiteiten, in 15% plannen);
• het stimuleren van docentenstages in het bedrijf (20% van de bedrijven concrete
activiteiten, in 15% plannen);
• de deelname van het bedrijf aan de inrichting en vormgeving van simulatieprojecten op
school (13% van de bedrijven concrete activiteiten, in 14% plannen).
De door de bedrijven in de enquête genoemde gebieden roepen haast even zovele vragen
op over waar deze concrete activiteiten zich wel en waar niet voordoen. Het quickscankarakter
van het onderzoek liet niet toe om daar verder op in te gaan.
5.3 Voor bedrijven prioritaire gebieden voor
samenwerking
Vanuit bedrijfsperspectief interessanter nog dan wat feitelijk aan concrete activiteiten
wordt ondernomen, is waar bedrijven zelf hun prioriteiten leggen in contacten met het
beroepsonderwijs.
Daarvoor is hun gevraagd om van de in overzicht 5.3 gepresenteerde gebieden aan te
geven, welke drie gebieden voor hen het meest belangrijk zijn in het contact met het
beroepsonderwijs. Overzicht 5.4 laat de topvijf zien van gebieden waaraan bedrijven zelf
prioriteit toekennen in de samenwerking met het beroepsonderwijs.

Verbetering van de afstemming tussen het praktijk- en theoriedeel van opleidingen
De beschikbaarheid en kwaliteit van BPV-/stageplaatsen in het bedrijf
Een actieve rol van het bedrijf bij de inhoud en vormgeving van competentiegerichte
opleidingen
Verduidelijken van door het bedrijf gewenste competenties
Het gelijk op laten lopen van wensen en behoeften van de leerling en die van het bedrijf
Overzicht 5.4: Topvijf van prioritaire contactgebieden voor bedrijven: percentages meest genoemde gebieden
Hoewel de afstemming tussen praktijk- en theoriecomponent al sinds mensenheugenis één
van de kernvraagstukken is van het beroepsonderwijs, wordt dit gebied in dit onderzoek
– nu ook – door bedrijven expliciet als het aandachtsgebied met de meeste prioriteit
genoemd. In het algemeen is opvallend dat de topvijf van voor bedrijven prioritaire
samenwerkingsgebieden vrijwel alle betrekking hebben op kwaliteitsaspecten van
opleidingen, bezien vanuit zowel het perspectief van leerlingen als dat van het bedrijf.
Andere gebieden die voor bedrijven vaak – dat wil zeggen in meer dan 10 procent van alle
als prioritair benoemde gevallen – voorrang krijgen in hun contact met beroepsonderwijs
zijn:
• de scholing en opleiding van zittend personeel (16%);
• het beter benutten van leermogelijkheden in het bedrijf (16%);
• een actieve rol van het bedrijf bij de beoordeling, toetsing en/of examinering (16%);
• de deelname van leerlingen aan bedrijfsprojecten/werkopdrachten in het bedrijf (13%).
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
37%
36%
22%
19%
17%
31

32
EXPERTISECENTRUM

6Overall-evaluatie door bedrijven
In vorige hoofdstukken is een beeld gegeven van de huidige stand van zaken in de
samenwerking van bedrijven met het beroepsonderwijs. Daarin is aandacht besteed aan
het relatienetwerk zelf, de vormgeving daarvan, evenals aan de feitelijke en wenselijke
inhoud van de samenwerking.
Dit hoofdstuk gaat kort in op de vraag hoe bedrijven alles overziend hun huidige
samenwerking met het beroepsonderwijs beoordelen.Wat zien zij als de belangrijkste
succesfactoren en belemmeringen voor samenwerking met het beroepsonderwijs en hoe
beoordelen zij de omslag die het beroepsonderwijs nu aan het maken is in de richting van
competentiegericht opleiden.
6.1 Oordeel over de huidige samenwerking
Ruim driekwart van de bedrijven uit het onderzoek blijkt een positief oordeel te hebben
over de huidige samenwerking van het bedrijf met het beroepsonderwijs. Nog geen 5
procent is uitgesproken negatief en de rest is neutraal. Hoewel rekening gehouden dient
te worden met de veronderstelde positieve selectie van bedrijven voor dit onderzoek (zie
hoofdstuk 3) en ongetwijfeld ook sociaalwenselijke beantwoording een rol gespeeld zal
hebben, lijkt dit vooralsnog een verheugende boodschap voor het beroepsonderwijs.
Bijna driekwart van de bedrijven geeft aan dat hun samenwerking met het beroepsonderwijs
ook tot concrete resultaten heeft geleid. Dit wijst erop dat het hier in de ogen
van de bedrijven geen ‘lege hulsen’ betreft. Niettemin dringen veel bedrijven aan op
(verdere) versterking van de samenwerking, zoals we in het vorige hoofdstuk zagen.
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
33

34
EXPERTISECENTRUM
6.2 Succesfactoren en belemmeringen
Wat zijn volgens bedrijven de belangrijkste succesfactoren bij het ontwikkelen van
(verdere) samenwerking met het beroepsonderwijs en wat de belangrijkste
belemmeringen? Beide zijn in de vorm van een open vraag aan de bedrijven voorgelegd.
Bijna driekwart van de bedrijven ziet succesfactoren voor het ontwikkelen van de
samenwerking. Op de vraag wat voor hen de belangrijkste succesfactor is, kunnen de
antwoorden als volgt gegroepeerd worden:
• goed op de hoogte zijn van elkaars werkterrein, goede communicatie, wederzijdse
chemie, elkaars cultuur aanvoelen, betrokkenheid op elkaar;
• creëren van win-winsituaties, voordelen voor elk van de betrokken partijen,
tevredenheid bedrijf-school-leerling;
• goede afstemming van onderwijs op de praktijk, klantgerichtheid van de scholen,
afstemming theorie en praktijk, omslag naar competentiegericht opleiden;
• goede begeleiding van jonge mensen (BPV’ers, stagiairs, afstudeerders) vanuit de school,
trajectbegeleiding;
• voldoende middelen beschikbaar, scholen afrekenen op resultaat;
• zorg voor goed gekwalificeerd personeel als gemeenschappelijk belang;
• leerlingen, stagiairs moeten passen bij het bedrijf;
• docenten moeten goed op hoogte zijn van wat in het bedrijf gebeurt, uitwisselen
docenten en bedrijfsmensen;
• gestructureerde communicatie, afstemming op elk niveau;
• flexibele leertrajecten op maat, leveren van maatwerk;
• samen maatschappelijke verantwoordelijkheid dragen.
Ruim 40 procent van de bedrijven ziet belemmeringen bij het ontwikkelen van de
samenwerking. Aan bedrijven is gevraagd om de in hun ogen belangrijkste belemmering te
noemen. Deze kunnen globaal als volgt gegroepeerd worden:
• desinteresse bij scholen, er wordt te veel vanuit het onderwijs gedacht, cultuurverschillen;
• tijdgebrek, samenwerking vraagt te hoge tijdsinvestering, prijskaartje voor bedrijf te
hoog, beschikbaarheid capaciteit en middelen;
• veranderingen in bedrijfsleven en in onderwijs houden geen gelijke tred;
• te weinig bekend met elkaars werkterrein, onvoldoende afstemming, onduidelijke
communicatie;

• onderwijs te weinig praktijkgericht, niet bezig met de bedrijfspraktijk, grote afstand
beroepsonderwijs-werkvloer;
• core-business van bedrijven en scholen verschillen, andere belangen, verschillende
doelstellingen;
• onvoldoende afstemming op beleidsmatig niveau;
• starheid docenten, incompetentie, gaan niet mee met ontwikkelingen;
• gebrek bij scholen aan flexibiliteit in werktijden.
6.3 Oordeel over de wending naar competenties
Gevraagd naar hun oordeel over de omslag van het beroepsonderwijs naar competentiegericht
opleiden is het beeld overwegend positief, hoewel nogal wat bedrijven op dit punt
een flink voorbehoud maken. Bijna 80 procent van de bedrijven oordeelt positief over de
ontwikkeling van het beroepsonderwijs in de richting van competenties, maar de helft
daarvan stelt ook dat ze willen afwachten hoe dat in de praktijk uitpakt. Daarnaast heeft
bijna 20 procent van de bedrijven zo zijn twijfels of weet het niet.
Wat het werken aan competentiegericht opleiden betreft, lijkt de boodschap die bedrijven
afgeven aan het beroepsonderwijs duidelijk: “Een goede zaak, maar het komt er wel op aan
wat er in de praktijk van terecht komt.”
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
35

36
EXPERTISECENTRUM

7Conclusies
Vooral via de enquête onder bedrijven zijn in dit onderzoek empirische indicaties
verkregen over hoe bedrijven aankijken tegen hun relaties met het beroepsonderwijs. Het
betreft hier een verkennend onderzoek met een quick-scankarakter. Het onderzoek biedt
empirisch onderbouwd zicht op deze thematiek, maar kent ook zijn beperkingen.
Aan de ene kant levert het over een breed palet van aspecten een beeld van hoe het er
momenteel volgens bedrijven voor staat met hun relatienetwerk met het beroepsonderwijs.
Dit beeld heeft betrekking op een grote diversiteit van bedrijven in
verschillende branches en met een verschillende personeelsomvang. Aan de andere kant
heeft de verkregen informatie noodzakelijkerwijs een voorgestructureerd en daardoor
globaal karakter. Bovendien dient, gezien de bedrijven die in het onderzoek zijn betrokken,
nadrukkelijk rekening gehouden te worden met een vertekening in positieve richting: het
betreft overwegend tamelijk ‘opleidingsminded’ bedrijven. In zekere zin kunnen deze als
voorlopers beschouwd worden waar het de contacten met beroepsonderwijs betreft.
De conclusies van dit onderzoek dienen dan ook tegen de achtergrond van het bovenstaande
geïnterpreteerd te worden.
7.1 Conclusies uit het onderzoek
De hoofdtendens die uit het onderzoek naar voren komt, is dat bedrijven in het algemeen
positief aankijken tegen hun huidige samenwerking met het beroepsonderwijs.Wel vinden
ze merendeels (verdere) versterking van de samenwerking nodig en moet er daarvoor
volgens hen nog het een en ander gebeuren. Ook stellen zij zich weliswaar positief op
tegenover de omslag naar competentiegericht opleiden, maar met de nodige slagen om de
arm: eerst maar eens afwachten wat er in de praktijk van terecht komt. In het
onderstaande formuleren we puntsgewijs de belangrijkste conclusies.
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
37

38
EXPERTISECENTRUM
1 Nagenoeg alle bedrijven uit het onderzoek blijken contacten te onderhouden met het
beroepsonderwijs, deels (ruim de helft) als individueel bedrijf, deels in het kader van
een samenwerkingsverband met andere bedrijven in de regio.
2 Behalve met kenniscentra zijn die contacten er het vaakst met ROC’s en hboinstellingen.
Contacten met het vmbo blijven duidelijk achter: niet veel meer dan
eenderde van de bedrijven onderhoudt contacten met het vmbo.
3 Voorzover contacten met het vmbo er wél zijn, gaan ze merendeels over stages, terwijl
contacten met ROC’s en hbo-instellingen bij gros van de bedrijven juist ook op andere
gebieden dan stage of BPV betrekking hebben. Contacten met kenniscentra beperken
zich niet alleen tot BPV of stage; bijna een kwart van de bedrijven heeft ook op ander
gebied contact met kenniscentra.
4 In ongeveer driekwart van de bedrijven die contacten onderhouden met ROC’s en
hbo-instellingen hebben die contacten een structureel karakter. Bedrijven
karakteriseren hun relatienetwerk met ROC’s merendeels als stevig, robuust.
5 Hoewel het merendeel van de bedrijven hun huidige samenwerking met het
beroepsonderwijs als positief beschouwt, vindt bijna tweederde dat hun relatienetwerk
met het beroepsonderwijs versterkt moet worden. Dat geldt ook voor veel van de
bedrijven die al een stevig relatienetwerk hebben.
Over de hele linie blijken er verschillen tussen bedrijven qua vormgeving van het
relatienetwerk en inhoudelijke activiteiten die ondernomen worden in de samenwerking.
6 Verreweg de belangrijkste overwegingen voor bedrijven om belang te hechten aan
(versterking van de) samenwerking met het beroepsonderwijs liggen in de sfeer van het
kunnen (blijven) voorzien in hun – kwalitatieve en/of kwantitatieve – behoefte aan
gekwalificeerd personeel.Vooral het grootbedrijf wijst daarnaast op zijn
maatschappelijke verantwoordelijkheid hierin.
Slechts eenderde van de bedrijven uit het onderzoek wijst op het stimuleren van de
scholing van het zittend personeel en/of op het stimuleren van innovaties in het bedrijf
als heel belangrijke overwegingen om samen te werken met het beroepsonderwijs.
Op de achtergrond spelen andere, nieuwe eisen die in het bedrijf aan (nieuw en
zittend) personeel worden gesteld een belangrijke rol. Het merendeel van de bedrijven

(voor)ziet in het bedrijf ontwikkelingen die andere eisen aan personeel stellen, de helft
zelfs in sterke mate.
7 Versterking van het relatienetwerk moet volgens (bijna 80 procent van de) bedrijven
gebeuren op uitvoerend niveau, vooral tussen docenten en praktijkbegeleiders, maar
volgens meer dan 60 procent ook op tactisch en strategisch niveau. Kennelijk wordt
draagvlak vanuit en ondersteuning door het midden en hoger management – binnen
bedrijf én beroepsonderwijs – als een belangrijke voorwaarde voor een sterk
relatienetwerk beschouwd.
8 Belangrijke succesfactoren voor samenwerking met het beroepsonderwijs concentreren
zich volgens bedrijven dan ook op ‘wederzijdse chemie’ en adequate afstemming op alle
niveaus. Daarnaast wijzen bedrijven nadrukkelijk op het belang van het creëren van winwinsituaties,
met voordelen voor bedrijf, school én leerling. Concreter wordt verder het
belang benadrukt van afstemming van het onderwijs op de praktijk van het bedrijf, een
goede begeleiding van leerlingen vanuit de school en een juiste ‘fit’ tussen leerling en
bedrijf.
Belemmeringen worden nogal eens ervaren in de sfeer van een onvoldoende
gerichtheid op of open opstelling door scholen en docenten naar bedrijven; in de sfeer
van cultuurverschillen tussen bedrijf en beroepsonderwijs en ook op het gebied van de
benodigde tijdsinvestering door bedrijven.
9 Concrete activiteiten in de huidige samenwerking van bedrijven met het beroepsonderwijs
hebben een divers karakter. In het gros van de bedrijven hebben deze
betrekking op de BPV en stage. Daarnaast vinden er in uiteenlopende mate concrete
activiteiten plaats op een diversiteit van gebieden, meer en minder traditionele.
Het hoogst – dat wil zeggen in meer dan de helft van alle bedrijven – scoren wat dit
betreft activiteiten gericht op:
– de beschikbaarheid en kwaliteit van BPV-/stageplaatsen in het bedrijf;
– een actieve rol van het bedrijf bij de beoordeling, toetsing en/of examinering;
– scholing en opleiding van zittend personeel;
– de deelname van leerlingen aan bedrijfsprojecten/werkopdrachten in het bedrijf;
– de verbetering van de afstemming tussen praktijk- en theoriedeel van opleidingen;
– het beter benutten van leermogelijkheden in het bedrijf;
– het gelijk op laten lopen van wensen en behoeften van de leerling en die van het
bedrijf.
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
39

40
EXPERTISECENTRUM
3 Vgl. Leijnse, F.,Vos, J. en
Geelhoed, J. (oktober
2004). Beroepswijs
beroepsonderwijs.Voorstellen
voor vernieuwing van het
beroepsonderwijs.
Eindrapportage Werkgroep
Dynamisering
beroepsonderwijs.
10 In de prioritering die bedrijven zélf aanleggen in hun contacten met het beroepsonderwijs
scoort samenwerking op gebieden die direct de kwaliteit van opleidingen
raken, het hoogst. Opvallend daarbij is de actieve rol die bedrijven wensen te spelen bij
de inhoud en vormgeving van competentiegerichte opleidingen. Ook de expliciete inzet
van veel bedrijven om wensen en behoeften van de leerling en die van het bedrijf gelijk
op te laten lopen is een opvallend gegeven.
7.2 Beschouwing: naar een beleidsgericht kader
Zeker in het licht van de omslag naar competentiegericht opleiden die het beroepsonderwijs
momenteel doormaakt, is samenwerking met het bedrijfsleven een belangrijk
aandachtspunt. Bedrijven zijn de centrale spelers op de arbeidsmarkt en vormen als
zodanig belangrijke referentiepunten voor beroepsonderwijs. Enerzijds in hun rol als
afnemers van door het beroepsonderwijs af te leveren beroepsbeoefenaren en anderzijds
in hun rol als co-makers in kwalificeringsprocessen. Recent heeft de Werkgroep
Dynamisering beroepsonderwijs nog eens nadrukkelijk gewezen op de absolute noodzaak van
directe interactie, tweerichtingsverkeer tussen het beroepsonderwijs met haar omgeving,
bedrijven en instellingen in de regio en in de sector3 . De Werkgroep stelt onder meer als
doelstelling dat het beroepsonderwijs weer een ‘arbeidsnabije’ sector wordt. Dit betekent
een groeiende vervlechting van de dagelijkse praktijk in het arbeids- en onderwijsdomein.
De werkgroep formuleert als kernuitdaging om de wereld van het leren en de wereld van
arbeid en beroep veel sterker te vervlechten.
Het onderhavige onderzoek biedt vanuit het perspectief van bedrijven eerste indicaties
over de huidige stand van zaken in de samenwerking en daarmee tevens aangrijpingspunten
voor (verdere) beleidsontwikkeling. Zij wijzen op een uitnodiging door bedrijven
aan het beroepsonderwijs om in de praktijk ook daadwerkelijk werk te maken van
(verdere) vervlechting, met oog voor de potenties en beperkingen die vervlechting met
zich meebrengt.
Stimulering van de samenwerking tussen bedrijven en beroepsonderwijs vraagt onzes
inziens – om de uitwerking van – een beleidsgericht kader waarlangs stimuleringsbeleid
verder ontwikkeld zou kunnen worden en waarin ook de resultaten van ondersteunend
empirisch onderzoek een plaats krijgen.

4 Vgl. o.a.Verhoef, M.,
Klaeijsen, A. en Hövels, B.
(2004). Naar vraaggestuurde
innovaties in het hoger
onderwijs. Nijmegen:
Kenniscentrum
Beroepsonderwijs
Arbeidsmarkt.
Kernelementen van een dergelijk kader zouden kort als volgt gekarakteriseerd kunnen
worden4 :
1 De slagader van het beroepsonderwijs wordt gevormd door de relatie tussen het
individu/de leerling en de samenleving. Arbeid en arbeidsmarkt maken een wezenlijk
bestanddeel uit van die samenleving en bedrijven zijn daarvan de exponenten bij
uitstek. In beroepsonderwijs gaat het in de kern om optimalisering van de relatie tussen
individu en arbeid(smarkt).
2 Kernspelers zijn dus het individu en bedrijven/instellingen. Onderwijsinstellingen en
kenniscentra hebben een faciliterende functie in het optimaliseren van de relatie tussen
de kernspelers en zijn daarin ondersteunend, daaraan bijdragend.
3 Elk van de kernspelers heeft in principe zijn eigen actielogica. Individuen/leerlingen
leren, werken aan hun loopbaan, ontwikkelen hun competenties. Zij hebben een
ontwikkelingslogica, die meer of minder is afgestemd op hun levenslogica.
Bedrijven/instellingen maken producten, leveren diensten en zijn primair gericht op
continuïteit. Zij laten zich leiden door wat de rendements-winstlogica genoemd kan
worden en een eigen daar min of meer op afgestemde bedrijfsvoeringslogica.
Ook de faciliteerders – onderwijsinstellingen en kenniscentra – hebben hun eigen
beroepspedagogisch-didactische respectievelijk kwalificatielogica plus eigen daar meer
of minder op afgestemde intern-organisatorische logica’s.
4 Nogal wat innovatiedenken – ook waar het gaat om samenwerking tussen bedrijven en
beroepsonderwijs – lijkt gekenmerkt te worden door ten minste twee aannames, te
weten:
a Er wordt gedaan alsof de actielogica’s van verschillende spelers hetzelfde zijn en als
vanzelf in elkaar vloeien.
b Er wordt gedaan alsof actielogica’s van elk van de verschillende spelers zich steeds
op dezelfde wijze manifesteren, alsof er sprake is van een grote homogeniteit tussen
en binnen bedrijven, tussen en binnen (levensfase!) individuen en tussen en binnen
faciliteerders.
5 De uitdaging voor robuuste innovaties die tevens beklijven – ook waar het de
vervlechting van de wereld van het leren en de wereld van de arbeid betreft – ligt in
het creëren van zo natuurlijk mogelijk geformeerde, betekenisvolle leeromgevingen. Zij
dienen gezocht te worden juist op de raakvlakken, de overlapgebieden van de
actielogica’s van de betrokken spelers. Potenties van elk van de spelers kunnen juist op
die overlapgebieden optimaal benut en verzilverd worden.
6 In het verlengde daarvan past ten minste een drietal ingangen voor stimulering van een
grotere vervlechting tussen bedrijven en beroepsonderwijs:
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
41

42
EXPERTISECENTRUM
a Intensivering van leeromgevingen, door het zoeken van leeromgevingen die passen
bij individuen én bij bedrijven. De faciliterende rol van het beroepsonderwijs is die
van de leerloopbaanbewaker.
b Extensivering van leeromgevingen, door het zoeken van leeromgevingen waarin
diversiteit en variatie worden gearticuleerd, zowel bij individuen als bij bedrijven. In
haar faciliterende rol laat ook het beroepsonderwijs zich inspireren door een bij
leerlingen en bedrijven passende variëteit in de beroepspedagogiek.
c Externalisering van het beroepsonderwijs, door ondersteuningsstructuren,
-processen en -personeel meer naar buiten, op de omgeving te richten.
7.3 Hoe nu verder?
Het onderzoek kan beschouwd worden als een eerste stap op weg naar systematisch,
empirisch inzicht in de samenwerking tussen bedrijfsleven en beroepsonderwijs vanuit het
perspectief van bedrijven en ter ondersteuning van beleidsontwikkeling in de richting van
vervlechting.Volgende stappen zouden naar onze mening – althans onderzoeksmatig –
gewenst zijn langs een drietal lijnen.Voor inhoudelijke invulling van elk van die lijnen zou
gebruik gemaakt kunnen worden van het hiervóór op hoofdpunten geschetste,
beleidsgerichte, conceptuele kader waarin de rationales en opties van bedrijven om
zinvolle bijdragen te leveren aan competentiegericht opleiden nader zijn uitgewerkt. De
beweging ‘van contacten naar vervlechting’ zou daarin een centrale gedachte dienen te
vormen.
In de eerste plaats betreft dit een verdiepingslijn naar cruciale aspecten in en achtergronden
van het relatienetwerk tussen bedrijven en beroepsonderwijs, bijvoorbeeld via
meer kwalitatief onderzoek onder bedrijven en samenwerkingsverbanden van bedrijven.
Dit zou kunnen gebeuren onder een gerichte selectie van bedrijven op grond van
informatie uit het onderhavige onderzoek.Voor die selectie lijken niet alleen branche en
bedrijfsomvang van belang, maar zal tevens rekening gehouden dienen te worden met
opleidingstraditie, robuustheid en inhoud van het bestaande relatienetwerk en door de
bedrijven ervaren ‘sense of urgency’ voor (verdere) samenwerking.
Een tweede lijn kan gekarakteriseerd worden als een verbredingslijn, waarin nadrukkelijk
ook bedrijven aan bod komen waar de contacten met het beroepsonderwijs (nog) op een
laag pitje staan.Van deze ‘grijze’ of zelfs ‘zwarte’ raven onder Nederlandse bedrijven zou
gericht achterhaald moeten worden, wat hen in essentie beweegt om contacten met het

eroepsonderwijs min of meer te veronachtzamen en wat effectieve incentives zouden
kunnen zijn om daar verandering in te brengen. Daarbij kan gedacht worden aan een
‘slimme’, goed doordachte selectie en benadering van bedoelde bedrijven, met een focus
op de actielogica’s van bedrijven zelf.
In de derde plaats kan gedacht worden aan een basislijn, waarin ingezoomd wordt op de
betekenis van de twee centrale ondersteunende instanties in ons huidige systeem van
beroepsonderwijs: onderwijsinstellingen en kenniscentra.Vanuit het perspectief van
bedrijven zou nadrukkelijk gefocust kunnen worden op de contacten die bedrijven
onderhouden met elk van hen, hoe zij aankijken tegen door onderwijsinstellingen en
kenniscentra ondernomen activiteiten en hoe tegen de samenwerking – met name in de
regio – tussen onderwijsinstellingen en kenniscentra.
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
43

44
EXPERTISECENTRUM

Bestelnummer
A00237
A00093
A00098
A00100
A00130
A00132
A00137
A00144
A00145
A00146
A00200
Publicaties Expertisecentrum CINOP
Het Expertisecentrum is onderdeel van de denktankfunctie voor de BVE-sector die door
het ministerie van OCW aan CINOP is toegewezen. De belangrijkste taak ervan is om
een bijdrage te leveren aan de theoretische en praktische ontwikkeling van het beroepsonderwijs
en de volwasseneneducatie door middel van (beleids)onderzoek, ontwikkeling,
implementatie en monitoring.
Binnen het programma van het Expertisecentrum worden jaarlijks projecten uitgevoerd.
De resultaten van deze projecten worden onder meer gepubliceerd in twee reeksen: een
reeks ‘theorie’ en een reeks ‘praktijk’. In de theoriereeks worden titels opgenomen met
een conceptueler, beleidsmatiger of theoretisch karakter, zoals onderzoeksresultaten en
studies. In de praktijkreeks worden titels opgenomen die concreter bruikbaar zijn voor
het onderwijs, zoals modellen voor invoering van vernieuwingen en de resultaten van
pilots die vaak samen met de praktijk zijn uitgevoerd.
EERDER VERSCHENEN
THEORIEREEKS
1 De pedagogisch-didactische benadering in de beroepskolom : bouwstenen voor een
herontwerp
2 Functioneel geletterd? : een studie naar analfabetisme en alfabetisering
3 Alles moet tegenwoordig op papier : een verkennend onderzoek naar functioneel
analfabetisme, werk en opleiding
4 EVC: brug tussen competenties en kwalificaties
5 Tussen landelijke en regionale krachten : Scenario- en strategievorming in de regio’s
Amsterdam en Nijmegen
6 Reflectie op de Axis-vmbo-projecten 2001-2003
7 Unravelling Policy, Power, Process and Performance : The Formative Evaluation of the
Dutch Adult and Vocational Education Act
8 Experimenteren met individuele leerrekeningen : de balans opgemaakt
9 BVEnet 1995-2002 : reconstructie van een innovatiestrategie
10 Experimenting with individual learning accounts : making up the balance
11 Jaarboek een leven lang leren 2003-2004 : de leervraag centraal?
VAN CONTACTEN NAAR VERVLECHTING?
45

46
EXPERTISECENTRUM
A00203
A00204
A00206
A00229
A00230
A00231
A00235
A00238
A00255
A00257
A00258
A00259
A00294
A00256
A00295
A00296
A00092
A00097
A00099
A00102
A00107
A00142
A00205
A00232
A00234
A00233
12 Een leven lang leren in de praktijk: kansen voor ROC’s
13 Sociale uitsluiting in de kennissamenleving : het nieuwe leren; kansen of bedreigingen
voor risicogroepen?
14 Responsiviteit en transparantie in de bve-sector
15 Nederlands in het middelbaar beroepsonderwijs : Een verkennend onderzoek naar
het onderwijsaanbod Nederlands en de taalvaardigheid van de leerlingen
16 Een integraal concept van competentiegericht leren en opleiden : Achtergronden en
theoretische verantwoording
17 De wending naar competentiegericht leren en opleiden : De kracht van de verbinding
18 Docenten en deelnemers geven vorm aan competentiegericht leren en opleiden
19 A life long learning: learners in focus? : Year Book 2004
20 Versterk de schakels : Op weg naar inspirerende kwalificaties
21 Monitor sociale veiligheid in de BVE-sector 2004 : Deel 1: Deelnemers
22 Monitor sociale veiligheid in de BVE-sector 2004 : Deel 2: Personeel
23 Monitor sociale veiligheid in de BVE-sector 2004 : Deel 3: Veiligheidsbeleid
24 Innovatiearrangement Beroepskolom : Jaarrapportage 2004 Monitor en Transfer
25 Van contacten naar vervlechting? : Bedrijven over hun relatie met het
beroepsonderwijs, Uitkomsten van een verkennend onderzoek
26 Naar een flexibel organisatieregime : Ruimte voor variëteit,
Deel 1: Achtergronden, samenhang en conclusies
27 Naar een flexibel organisatieregime : Ruimte voor variëteit,
Deel 2: Praktijkverkenningen
PRAKTIJKREEKS
1 Werkend leren in het vmbo : een instrument voor de implementatie van werkend
leren in uw organisatie
2 Beroepstaakgestuurd leren : een nieuw ontwerp voor techniekopleidingen niveau 1
en 2 BOL en BBL
3 Werken aan de kwaliteit van de BPV-beoordeling
4 Werken met een portfolio : handreikingen
5 Portfolio sociale competenties : primair onderwijs, vmbo, mbo
6 Beoordelen: geen sluitstuk : onderweg naar het beoordelen van competenties
7 Onderwijsontwikkelingsmotor : instrument voor verbetering van het primair proces
door teams van onderwijsgevenden in het beroepsonderwijs
8 Speerpunten: een beweging naar competentiegericht leren
9 Competentiegericht leren vormgeven, zo kun je dat doen…
10 De organisatie van CLOP