Jubileumweekend Maritiem Bossche 5 Buitengaats Rivier de Dieze ea

50 toen Empel bij Den Bosch kwam. Een stukje ver-
51
Foto 4
werd het in de Maas geloosd door de Sassluis bij
Hedikhuizen (zie foto 2) en nu door het gemaal
Groenendaal dat naast de steenfabriek in Hedik-
huizen staat. De tweelingsluis is bij het oorlogs-
geweld in 1944 vernield en is niet meer her-
bouwd (zie foto 3). Nog steeds wordt Diezewater
ingelaten in het Kanaaltje, maar nu met een
hevelsysteem. Er is alleen een schakelkast te
zien, en bij de Bossche Sloot staat nu een pomp-
gemaal voor het uitpompen van overtollig water.
De Bossche Sloot krijgt zijn water van 2 rivier-
tjes: de Zandley komende van Tilburg-Udenhout,
en de Loonse vaart (voorheen Turfvaart) komen-
de van Loon op Zand-Kaatsheuvel. Ten zuiden
van Vlijmen kwamen deze riviertjes bij elkaar en
vormden samen de Bossche Sloot. Dit vaarwater
was voor Den Bosch erg belangrijk i.v.m. de aan-
voer van turf van de Loonse moeren, o.a. be-
stemd voor de vele bierbrouwerijen die stad rijk
was. Voorbij het Kanaaltje hield de Engelenseweg
op, en werd de straatnaam Diezekant nu Graaf
van Solmsweg. Ongeveer 100 meter verder ligt
aan de oostoever het Molengat, dat is de naam
van de invaart naar jachtwerf Voets. Het Molen-
gat dankt zijn naam aan de molen die daar ge-
staan heeft, het water viel onder het beheer van
waterschap de Maaskant, als afwatering van de
polders tussen Rosmalen, Nuland, Geffen, Oss en
de Maas. Nu waterschap Aa en Maas. Er stond
ook een groot stoomgemaal waar nu de woonbo-
ten liggen. Vroeger kon je met een roeiboot of
kano helemaal naar Oss toe varen, er lagen door-
gangen onder de oude rijksweg en de spoorlijn.
Resten van het Molengat zijn nog te zien bij de
Engelsedijk en de oude rijksweg. De straatnaam
bij Voets was vroeger Dieskant, gemeente Empel
en Meerwijk, later is het Gemaalweg geworden
der richting Engelen komen we bij het voorma-
lige particuliere pontveer van Engelen, eigenaar
was de familie Somers, die er nu nog woont (zie
foto 4). Het was tot de eerste helft van l9de eeuw
in bezit van de Heer J.P.Hoey Heer van Engelen
en Vlijmen. Deze titel is al lang in de familie
Hoey, en gaat over van vader op zoon. De huidige
Heer van Engelen is de heer J.R.P Hoey, wonende
te Rotterdam. In 1863 kocht de heer Thomas
Somers het veer. Het veerhuis stond toen aan de
Engelense kant te zien op een schilderij geschil-
derd in 1863 door C.Lieste, aan de linkerzijde de
molen en het Molengat, in het midden op de
achtergrond de Sint Jan, en rechts het voorma-
lige veerhuis (zie foto 5). Dat werd in 1902 ver-
pacht aan de familie de Haas en deze prachtige
omstreeks 1800 gebouwde boerderij brandde af
in 1957 (zie foto 6). Daarna is later de huidige
boerderij gebouwd. De familie Somers woonde
toen al aan de Empelse kant en had daar, buiten
het pontveer, ook een boerderij, stalhouderij en
een café. Dit is nog te lezen op de gevelsteen
boven de deur. In de winter met hoog water als
de polders aan de Engelense kant onder water
stonden (zie foto 7), was het pontveer de enige
verbinding met Den Bosch, via de Engelsedijk, en
Orthen. In 1956 is het pontveer opgeheven.
Foto 5
Foto 6
Foto 7
Even terug in de geschiedenis: in 1185 werd
’s-Hertogenbosch gesticht (Engelen stond al in
815 op de kaart) door hertog Hendrik van Bra-
bant. Deze nieuwe stad had van oorsprong een
vestingfunctie. Het was de meest noordelijke
stad van het hertogdom Brabant, en lag vlak bij
Holland en Gelderland. De hertog gaf aan de
nieuwe stad het privilege van tolvrijdom in zijn
hertogdom. Bovendien zorgde hij ervoor dat de
keizer en de graven van Holland en Gelderland
eveneens tolprivileges aan de nieuwe Bossche-
naren gaven. De jonge stad ’s-Hertogenbosch is
dan ook vanaf haar oorsprong een vesting-en
handelsstad geweest. ’s-Hertogenbosch was na
Leuven, Brussel en Antwerpen de vierde stad van
het hertogdom, en beleefde in het begin van de
zestiende eeuw haar grootste bloei, en telde toen
ongeveer 25.000 inwoners, en was een volksstad,
trefpunt van boeren en buitenlui, verzamelplaats
van bevelhebbers en soldaten tijdens de veld-
tochten tegen Gelre, leefmilieu van honderden
kloosterlingen, met een uitzonderlijke grote
stadskerk, speel- en studieplaats van leerlingen
van de Latijnse school, middelpunt van intensie-
ve transitohandel, centrum van een vermaarde
metaalnijverheid, messen en spelden (Spelde-
makersstraat) waren een geliefd exportartikel,
een vluchtsoord voor gebrekkigen en vagebonden,
en reservoir van authentieke humor. In het begin
van deze zestiende eeuw begon de handel af te
nemen. Voor een deel was de Gelderse aanvoer-
der Maarten van Rossum daar de oorzaak van.
Met zijn troepen trok hij door de Meijerij, dorpen
platbrandend. ’s-Hertogenbosch durfde hij niet
aan te vallen. De stad gold als onoverwinnelijk
en had als bijnaam De Moerasdraak. Dat kwam
omdat de vestingstad gelegen was in een dras-
sige omgeving. Gedurende de wintermaanden
was de stad slechts via twee van haar stadspoor-
ten, met daarvoor gelegen opgehoogde wegen,
bereikbaar. De stad gold als onoverwinnelijk, en
de Bosschenaren waande zich veilig achter de
brede grachten en hoge muren, die gouverneur
Anthony Schets van Grobbendonck tijdens het
Twaalfjarig Bestand had doen versterken, met
diverse bastions. Maurits belegerde de stad
twee maal (in 1601 en 1603) doch hij moest het
beleg opbreken, door het water en de drassige
omgeving was een belegering niet mogelijk.
De Bosschenaren zagen op 30 april 1629 de eer-
ste vijandelijke ruiters in de omgeving. Daags
daarna kwam het leger aanmarcheren. Verster-
kingen kwamen per schip via de Maas de Dieze
opvaren. Frederik Hendrik vestigde zijn hoofd-