OTAR - Terre Armée

Nieuwe Boulevard Scheveningen
PERFECTIE TOT IN DET
Scheveningen ondergaat op dit moment een
metamorfose. Eind 2009 is een start gemaakt
met de nieuwe boulevard van Nederlands
bekendste badplaats. Zandsuppletie, een
stevige dijk en een gloednieuwe boulevard
maken Scheveningen weer klaar voor de
toekomst. De gemeente en architect Manuel
De Sola-Morales kozen tot in de details voor
kwaliteit. Het resultaat is een perfect plaatje.
Tekst: Astrid Melger
• mm s
Nr.4-2012 OTAR
• Hi

vz Stos- t/'

Animatie boulevard Scheveningen 3D,
zie Otar Digitaal
Terwijl het Scheveningse strand met de paviljoens een
grote toeristische trekker moet blijven, wordt even verderop
gewerkt aan een nieuwe boulevard. Bepaald
geen sinecure. Want zomers zijn er miljoenen badgasten,
maar 's winters mocht er niet aan de nieuwe dijk worden gewerkt
vanwege het stormseizoen. Nadat een mooi plan was
gemaakt dat zowel voldoende bescherming bood en een fantastische
upgrade van de ruimtelijke invulling gaf, was dat de
grootste uitdaging van dit project. Hoe kan Scheveningen blijven
'draaien', terwijl de boulevard over de kop gaat? De aannemers
Van den Biggelaar en FL Liebregts gingen samen die
uitdaging aan als Zeefront. Het twee kilometer lange projectgebied
strekt zich uit tussen Sealife en de Scheveningse Haven
en is opgedeeld in vier deelgebieden. De eerste twee zijn
inmiddels gereed. In 2013 moet het hele project klaar zijn. Jeroen
Buijs, gemachtigde vanuit FL Liebregts is trots: "Het is
'WE PROBEREN WERKZAAMHEDEN MET STOF OF
TRILLINGEN ZOVEEL MOGELIJK TE VERMEDEN,
ZODAT DE OVERLAST BEPERKT BLIJFT'
bijzonder omdat het een multidisciplinair werk is met veel facetten
van de weg- en waterbouw. Daarnaast is het natuurlijk
een enorme publiekstrekker."
Subtiel lijnenspel
De Spaanse architect Manuel De Sola-Morales tekende voor
het ontwerp van de nieuwe boulevard. Hij heeft de oorspronkelijke
morfologie weer terug gebracht met veel diepte en
ruimtelijke werking. Er is een lijnenspel gecomponeerd, waarbij
gespeeld is met hoogteverschillen. Die scheiden voetgangers,
fietsers en automobilisten. Geen doorsnede in het project
is hetzelfde. De boulevard volgt het golvende verloop
van de oude duinen en wordt ingericht in nuances van zachtblauw,
roze en beige tinten. De kleuren van het strand, de zee
en de lucht.
22 Nr.4-2012 OTAR
Toen bleek dat de kust bij Scheveningen versterkt moest worden,
waren er twee opties, namelijk zand of een verharde zeewering.
In het algemeen hebben waterbouwers een voorkeur
om het met zand op te lossen, want dat is flexibel, snel te realiseren
en makkelijk aan te passen. "Maar dat kon hier niet",
vertelt Hans Alewijnse, projectleider van de gemeente Den
Haag, waaronder Scheveningen valt. "Als dat hier was gebeurd,
had je een duinlandschap gezien in plaats van de zee.
Dat was niet acceptabel voor de stad." Verharde zeewering is
erg duur en het zou in het geval van Scheveningen een enorm
hoge dijk worden, die ook het zicht op zee zou ontnemen.
Dus is er gekozen voor een combinatie van dijkversterking en
zandsuppletie. Alewijnse: "Er is net zolang gezocht naar een
evenwicht tot voldaan werd aan de eisen. Het mocht Scheveningen
in zijn economische functies niet beperken en dat
is een heel gepuzzel geweest." Het project is gestart met het
verbreden van het strand. In totaal is 2,3 miljoen kubieke meter
zand opgespoten. Hierdoor is de Scheveningse kust tussen
Haven en Pier 50 tot 70 meter breder geworden.
Bijzonder is dat onder de boulevard een dijklichaam verborgen
ligt. Wie het niet weet, ziet het niet. De bovenkant ligt op
+10 NAP de onderkant op +1 NAR De plannen zijn om de dijk
toch nog een beetje zichtbaar te maken in de bestrating, maar
dat is meer symbolisch. Buijs van FL Liebregts: "Persoonlijk
vind ik het wel jammer dat er niets meer van het grote werk
van de dijk te zien is. Als er niets gedaan zou worden, zouden
mensen misschien vergeten dat hij er is." Dat de dijk onder
de boulevard ligt, maakt dat hij voor het Hoogheemraadschap
van Delfland lastig te controleren is. Dat is op twee manieren
opgelost: enerzijds door meetpunten aan te brengen op de
dijk, die vanaf de bovenliggende straat bediend kunnen worden.
Zo kan worden bepaald hoeveel de dijk zakt. Elke bodem
die belast wordt, zakt een beetje, dat is van te voren berekend
en daar is bij het bepalen van de hoogte rekening mee
gehouden. Maar dat moet wel gecontroleerd kunnen worden.

Daarnaast is er een stuk proefdijk. Alle normale dijken worden
regelmatig geïnspecteerd, waarbij ook gekeken wordt hoe de
verschillende onderdelen van de constructie (Basalton, waterbouwasfalt,
split, geotextiel, et cetera) zich houden. Ook
dat kan hier niet, dus wordt dat gecontroleerd bij een identiek
stuk dijk verderop, dat niet onder de boulevard ligt en speciaal
hiervoor aangelegd wordt. Alewijnse van de gemeente Den
Haag: "Zo kan het Hoogheemraadschap kijken hoe de gebruikte
materialen zich houden onder deze omstandigheden."
Landmarks
Op de nieuwe boulevard komen vijf landmarks van 15 meter
hoog. Ze hebben een rechthoekige vorm en zijn gemaakt van
Cortenstaal en de zitgedeelten van natuursteen. Waar de boulevard
vroeger eigenlijk een aaneenschakeling van strandtenten
was, is er nu voor gekozen om deze ter hoogte van landmarks
te groeperen. Alewijnse: "Zo zijn er grote stukken waar
nu goed zicht op strand en zee is." De lampen op de landmarks
zullen een zacht licht geven. Ze zijn niet bedoeld om de
boulevard te verlichten, maar om in het donker goed zichtbaar
te blijven. Net als de rest van de verlichting op de boulevard,
wordt ook hier gebruik gemaakt van LED en is het licht op afstand
te dimmen of feller te zetten. Aiewijnse: "Dit is speciaal
gedaan voor grote evenementen zoals het vuurwerkfestival,
dat hier ieder jaar wordt gehouden. Overigens is er voor de
lampen in de landmarks een speciale oven gebouwd die het
formaat glas kon branden."
Ook worden de huidige kiosken vervangen door vijf nieuwe,
speciaal ontworpen kiosken. Doordat alles door een architect
is bedacht - Morales - ontstaat een rustig beeld. Alles past bij
elkaar. Voor de kiosken liggen aansluitputten met detectiesystemen.
Alewijnse: "De kabels en leidingen liggen allemaal in
leidingkokers. Zo'n bestrating moet je niet willen openbreken
om een extra leiding te leggen."
Voetgangersdomein
Waar vroeger het autoverkeer dominant was, is de nieuwe
boulevard in de eerste plaats een voetgangersgebied. Van de
Scheveningseslag tot de Vissershavenweg rijdt het autoverkeer
over een eenrichtingsweg. In vergelijking met de wandelpromenade,
ligt de rijbaan op een ander hoogteniveau.
Naast de rijbaan loopt een breed fietspad dat vanaf de Scheveningseslag
omlaag loopt tot het niveau van de boulevard.
Twee voetgangersbruggen zorgen voor een verbinding tussen
de boulevard en de parkeerplaatsen, over het fietspad
heen. Frappant is dat er een brug van staal is en een brug van
kunststof. Dit komt omdat de ene buiten de dijk ligt en de andere
niet. Voor het stuk boulevard, dat op de ingebouwde dijk
ligt, geldt dat er geen elementen mogen zijn die zwaarder zijn
dan 700 kilo en dat alle elementen van elkaar los moeten vallen
wanneer er een extreme zware storm is. Alewijnse: "Dat
'HET MOEST EEN LICHTE BRUG WORDEN, DIE TOCH
STERK GENOEG IS OM VOL MET MENSEN TE STAAN
WANNEER ER EEN FEEST OF FESTIVAL IS'
was een leuke klus voor onze constructeurs. Het moest een
lichte brug worden, die toch sterk genoeg is om vol met mensen
te staan wanneer er een feest of festival is."
200 kilo max
Die eis van het Hoogheemraadschap van Delfland geldt voor
alle onderdelen op de boulevard. Dus ook de bijzondere landmarks,
de kiosken en de muur. Die muur tussen het lage en
hoge deel van de boulevard - en ook de muur langs de hoger
gelegen autorijbaan - is gemaakt van Terre Armee wanden.
Terre Armee is een Franse term en betekent letterlijk 'gewapende
grond' en de naam wordt gebruikt voor het van oorsprong
Franse bedrijf als ook de techniek, die daar is uitgevonden
en ontwikkeld. De techniek wordt veel toegepast bij
de bouw van viaducten. Het is een systeem, heel vaak met
OTAR Nr.4-2012 23

vierkante kruisvormige betonelementen. Deze worden verankerd
met grondwapening-strips die door middel van wrijving
de horizontale krachten op kunnen nemen. Deze strips worden
op het achterliggende grondlichaam (in opbouw) gelegd,
waarna de grond aangevuld wordt en er wrijving tussen de
strips en de grond ontstaat. Al in een heel vroeg stadium van
zijn ontwerp heeft architect Morales Terre Armee betrokken.
Directeur Wim Meiborg van Terre Armee vertelt: "Dit project
was voor ons een enorme uitdaging. Architect Morales stelde
al vrij snel eisen die voor ons bijzonder waren. Zo wilde
hij hele kleine toleranties in de uitlijning van de wanden en
vervormingen die eventueel op kunnen treden, namelijk een
of twee mm. Ter vergelijking: normaal werken wij met een of
twee cm. We hebben speciaal voor deze opdracht technieken
ontwikkeld om zo'n kleine tolerantie mogelijk te maken. Ook is
de wand zowel in horizontale- als in verticale richting golvend.
Dat was behoorlijk ingewikkeld tekenwerk. Ook dat hebben
wij verzorgd. Daarnaast wilde Morales in de vormgeving nieuwe
panelen en betonnen elementen, die in de betonwereld
nog niet eerder zo waren gemaakt. Ik heb toen voorgesteld
om met betonleverancier Hurks te gaan praten."
Beton als natuursteen
Morales wilde betonnen topleuningen met de uitstraling van
natuursteen. En dat is gelukt. Wie bij beton nog steeds denkt
aan grauw en grijs, moet deze leuningen zeker eens gaan bekijken.
De leuningen zijn gemaakt van een nieuw soort hogesterktebeton.
Jan Dekkers, directeur van Hurks Beton vertelt:
"Het polijsten van de leuningen is 3D-polijstwerk. Dat was ook
voor ons volledig nieuw. De leuningen zijn rond en door een
robot gepolijst. Die hebben we specifiek voor deze opdracht
aangekocht. Het programmeren en aansturen was zeker even
wennen."
24 Nr.4-2012 OTAR
1. Zandprofiel
2. Hoogovenslakken
3. Ceotextiel
4. Hoogovenslakken
5. Basaltonblokken
6. Strandmuur
7. Strand
8. Boulevard
9. Fietspad
10. Rijbaan
11. Duin
12. Dijk
l 3. Beeldentuin
14. Laad-& losplaats bussen
Daarnaast was ook het vinden van de juiste kleur een aardige
klus. Architect Morales wilde roze terra met een zwart pikkeltje.
Dekkers: "Roze kunnen we wel opbouwen, we kunnen in
principe iedere kleur maken, maar het basalt, dat maximaal
8mm groot mag zijn, maakt de pikkeltjes. Het basalt is iets
zwaarder dan het beton. Je moet daarom uitkijken dat je geen
zwarte vegen krijgt. Het beton moet tijdens de productie stabiel
blijven. Het is een heel gedoe geweest. Nadat de eerste
leuning was afgeleverd die aan Morales' eisen voldeed, was
het de kunst deze kwaliteit 4000 elementen lang vol te houden."
Meiborg van Terre Armee vult aan: "Achter die leuningelementen
staan speciaal door ons ontwikkelde betonnen kolommen
en ook daar gold de eis dat de elementen niet zwaarder
mochten zijn dan 700 kilo. Maar wanneer de kolommen uit
een geheel zouden worden gemaakt, bestond de kans dat de
leuningelementen eraan zouden blijven zitten bij een storm.
Dan heb je het over elementen die het maximum van 700 kilo
ruim overschrijden. Daarom hebben we een ander kolomsysteem
ontwikkeld, dat is opgebouwd uit drie kleine kolommen.
Zolang ze heel zijn, werken ze constructief als een kolom,
maar bij een zware storm komt alles los te liggen. Voordat we
ze geïnstalleerd hebben, zijn ze eerst getest. En die viel inderdaad
uit elkaar toen hij omviel. De leverancier van deze bétonkolommen
belde mij om te vragen of het wel klopte dat ze iets
moesten maken dat vanzelf uit elkaar zou vallen." Deze constructie
werkte ook voordelig bij het behalen van de tolerantie
van 2 mm.

Omgeving
Alhoewel het ontwerp van de boulevard vast lag, is er op
sommige punten toch iets gewijzigd. Zo was er eigenlijk een
parkeerplaats voor vier bussen bedacht. Omdat de bewoners
van de appartementen aan de boulevard daar bezwaar tegen
hadden, is dat veranderd in een lus, waar bussen hun passagiers
uit kunnen laten stappen om vervolgens elders te parkeren.
Ook is de dijk voor het Museum Beelden aan Zee een
fractie verlaagd. Alewijnse: "Er is daar een Zeezaal, waar vanuit
je enkel de zee ziet. Je kijkt daar over de boulevard heen.
We hebben het ontwerp zo aan kunnen passen, dat het zicht
daar bewaard bleef en de veiligheid niet in het geding kwam."
De aannemerscombinatie doet er alles aan om hinder voor de
omgeving te voorkomen, vertelt Henk Kleinloog, projectleider
van Zeefront. "We proberen werkzaamheden met stof of trillingen
zoveel mogelijk te vermijden, zodat de overlast beperkt
blijft. Het is bijzonder om op zo'n mooie plaats te werken en
ervoor te zorgen dat alles hier gewoon door kan blijven gaan."
Vooralsnog lijkt het toerisme niet veel te lijden te hebben onder
de werkzaamheden. Om het werkterrein is een tijdelijke
boulevard met uitkijkposten aangelegd. Enerzijds voor de bereikbaarheid,
maar ook om de bouwactiviteiten te laten zien
aan het publiek. Het is immers een indrukwekkend bouwproject.
Volgens projectleider Alewijnse van de gemeente blijkt uit
metingen van Den Haag Marketing dat er minder imagoschade
is, dan waar het stadsbestuur bang voor was. Het speciaal
opgezette bezoekerscentrum heeft tot nu zo'n 170.000 bezoekers
mogen verwelkomen.
"Wat ik zo verbazingwekkend vind", stelt Kleinloog van
Zeefront, "is dat toen wij begonnen, we geen duidelijk beeld
hadden van hoe het er nou precies uit zou komen te zien. En
nu zie je dat alles perfect op elkaar aansluit. Ik vind het heel
knap dat Morales dit allemaal al zo heeft kunnen bedenken."
Ook Dekkers van Hurks Beton vindt het indrukwekkend dat
de architect voor een boulevard van anderhalve kilometer zich
zo vast kon bijten in de details. "Tot op de 8 mm basalt die terug
moest komen in de betonmenging. Hij wist precies hoe de
uiteindelijke compositie eruit zou komen te zien."
Meiborg van Terre Armee noemt de Scheveningse boulevard
het meest bijzondere project dat zijn bedrijf heeft gemaakt.
"Er zijn Terre Armee-collega's vanuit de hele wereld komen kijken
en iedereen is erg onder de indruk. Het is echt bijzonder
wat hier is gedaan." Buijs en Kleinloog roemen vooral de samenwerking
tussen alle partijen. Kleinloog:"De samenwerking
is een groeiproces geweest. Je kent de opdrachtgever niet
en andersom, maar na een paar maanden bleek dat de opdrachtgever
onze ervaring en deskundigheid echt waardeerde."
Kleinloog kijkt vooruit en ziet alweer een volgend project
in het verschiet: "Katwijk is ook nog een zwakke schakel aan
de Nederlandse kust en ik denk dat de combinatie die hier in
Scheveningen aan het werk is geweest, daar ook een uitstekende
klus zou kunnen klaren..." •
Meer informatie:
www.nieuweboulevardscheveningen.nl
(SE « Wijma Kampen B.V.
' Haatlandhaven 3, 8260 AE Kampen
+31 (0) 38 33 16 4447 www.wijma.com
Licht-, Zicht- en
Het FSC logo staat voor bossen die zijn gecertificeerd volgens de richtlijnen van het FSC. Zoek naar FSC producten.
Mobiliteitsoplossingen
J3
FSC
•ffwvr.lsc.Qig
FSC- C006461
varantwoord
--
OTAR Nr.4-2012 25