Fotofiches Boer en natuur samen aan de slag.pdf - Inagro

Op ontdekkingstocht door de boerderij
Dag iedereen!
Ga je mee op zoek naar dieren en planten die je op
de boerderij vindt? Het gaat niet over koeien, varkens,
kippen, wortelen en nog zoveel meer. We speuren
naar heel andere dieren en planten. Je vindt ze vaak
op de kleine plekjes waar je minder oog voor hebt.
Het zijn dieren en planten die niet meteen opvallen,
maar die toch boeiend en belangrijk zijn. Ze helpen de
boer en de boer helpt hen.
Willen jullie weten hoe de boer en de natuur
de handen in elkaar slaan? Neem je dieren- en
plantengids, je loep en je verrekijker mee en we gaan
op stap!
Aan de slag!
Noem zoveel mogelijk dieren op die je denkt te
vinden op een boerderij. Als je alle fiches hebt
doorgenomen, kun je kijken of je nog diertjes
hebt opgeschreven die er niet in voorkomen.
Maak dan een fiche voor die diertjes.

De hoge fruitboom in
Waar zijn we nu eigenlijk? Ik zie grote bomen met
fruit. En kijk, daar, een boom met appels. We zitten in
de boomgaard. Die zie je dikwijls bij een boerderij.
Fruitbomen werden oorspronkelijk geplant in
weides zodat de koeien, schapen, geiten of paarden
schaduw zouden hebben in de zomer. Het fruit
werd in de herfst geplukt en was belangrijk voor de
wintervoorraad. Een koelkast of diepvries hadden
de landbouwers niet, dus maakten ze van het fruit
allerlei voedingswaren. Appels werden bewaard
in kuilen met stro, noten werden gedroogd, met
het rijpere fruit werd confituur, stroop, sap en zelfs
fruitwijn gemaakt. Al dit lekkers werd verkocht en
bracht een centje op.
Na de Tweede Wereldoorlog werden de hoge
fruitbomen geleidelijk omgehakt en vervangen
door lage fruitboompjes. Zo kun je het fruit
gemakkelijker plukken zonder een ladder te
moeten gebruiken. Hoge fruitbomen noemt men
hoogstammen en lage fruitbomen laagstammen.
Door lage fruitbomen te planten konden de
landbouwers meer fruit produceren en de bomen
beter verzorgen. Kortom, het was voor hen veel
handiger om laagstammige fruitbomen te planten.
Met de komst van
de laagstammen
verloren veel
vogels hun nest.
Knaagdiertjes
waren hun
holletje kwijt en
insecten vonden geen voedsel meer.
Gelukkig hebben de landbouwers ingezien hoe
waardevol deze hoge bomen zijn en worden ze nu
opnieuw aangeplant. De dieren kunnen opnieuw
nesten bouwen en schuilen in de schaduw van de
hoge bomen. De zeldzame fruitbomen, typisch voor
onze streek, zorgen voor een mooie boerderij.
Wist je dat…?
... je op heel veel boerderijen
een notelaar ziet? De geur van de
notelaar houdt muggen en vliegen
tegen. Handig op een boerderij!
Aan de slag!
Breng verschillende voedingsproducten op
basis van fruit mee naar de klas: verschillende
confituren, gelei, siroop,… Probeer geblinddoekt
te raden welk soort fruit er is gebruikt.

Wat ruist er door het struikgewas?
Kijk daar, een huisje op een paal! Je vindt dit
nestkastje in de houtkant*. Landbouwers plantten
vroeger houtkanten aan om stukken land te scheiden,
om de wind tegen te houden, schaduw te bieden aan
de dieren,… Veel houtkanten zijn al meer dan honderd
jaar oud.
Een houtkant of een haag is een paradijs voor kleine
dieren. Hoe dichter de houtkant begroeid is, hoe meer
diertjes het er naar hun zin hebben. Veel soorten
struiken die in een haag staan, zijn een belangrijke
bron van voedsel voor vogels en insecteneters. Veel
struiken hebben namelijk bessen en er leven heel wat
insecten in de struiken.
Kleine roofdieren zoals de wezel of de bunzing
gebruiken de houtkant als een weg, zodat ze geen
open ruimte op moeten. Muizen, wilde konijnen en
andere knaagdieren maken er hun nest. Vleermuizen
gebruiken de houtkanten om hun weg te vinden en
om voedsel te zoeken.
Je vindt er ook een schat aan planten, zoals
bosanemoontjes of wilde hyacinten. Zoeken jullie
eens welke andere planten je nog kunt vinden in de
houtkant?
Vraag
Ken je het verschil tussen
een houtkant, een haag en
een heg?
Landbouwers
plaatsen weer
meer en meer
houtkanten. Weet
je ook waarom?
Om de wind tegen
te houden zodat
de gewassen meer
beschermd zijn of om de
nevel van sproeistoffen tegen te houden. Kun je nog
meer redenen bedenken?
Wist je dat…?
Een haag wordt één tot twee
keer per jaar geschoren, een
heg maar één keer om de
twee jaar en een houtkant
maar één keer om
de vijf jaar.
... de landbouwer nu vaak nestkastjes
in de houtkant zet voor torenvalken,
mezen en andere vogels?
Dat zijn de natuurlijke vijanden
van onder meer muizen en rupsen.
Goed gezien van de landbouwer!
* Houtkant = struikgewas waar veel houterige
planten groeien
* Heg = struikjes en plantjes langs de kant van
een weg, akker,…

Gezocht: knotwilg om in te wonen
Ken je deze bomen? Je ziet ze overal op het
platteland, vooral bij poelen, langs weides en beken.
Het zijn knotwilgen. Boeren plantten deze wilgen aan
de rand van hun weides en bij poelen. Aan de wilgen
konden ze hun omheining bevestigen. De bomen
gaven de dieren schaduw en hielden de wind wat
tegen. Ze zorgden er ook voor dat de grond niet in de
poel of beek spoelde, doordat ze met hun wortels de
aarde vasthielden.
Waarom knot de boer deze wilgen? De wilg is
een boom die snel groeit. De twijgen en takken
van wilgen kun je heel goed buigen. De boeren
sneden die af en vlochten er manden, omheiningen,
wiegjes,… mee. Met de dikke takken verwarmden ze
hun huis.
De knotwilg is niet alleen goed voor de boer, maar
ook voor kleine dieren. Door het vele ‘knotten’*
komen er veel gaten in de knot*
van de wilg. Daar maken dieren
graag hun nest in.
Aan de slag!
Zoek eens op wat
wilgenkatjes zijn.
Toen er centrale verwarming,
plastic manden, ijzerdraad en
betonnen omheiningen kwamen,
kregen de
knotwilgen nog
maar weinig
aandacht. Ze
stonden in de
weg bij het bewerken
van het land en het was veel werk om ze te
knotten, dus werden ze verwaarloosd of gekapt.
Gelukkig hebben de landbouwers tijdig de vele
voordelen van de knotwilgen ingezien. Het hout
kunnen ze nog steeds gebruiken in de kachel, of ze
kunnen het verkopen. De knotwilgen zorgen ook
voor een stevige rand rond de poel. Dieren zoals
steenuilen, mezen, duiven,… die in en om de wilgen
wonen, zijn heel belangrijk. Ze eten schadelijke
insecten op of
eten het dode
groen op.
Zeg dus nooit
meer gewoon
‘boom’ tegen
een knotwilg.
Aan de slag!
Zet enkele wilgentakken in water
in de klas. Hoe lang duurt het
voor je wortels hebt aan de tak?
Wist je dat…?
... knotwilgen typisch Belgisch zijn?
Je vindt ze overal langs weides, beken
en velden. In onze buurlanden kom je
ze bijna niet tegen. Dus nog een reden
om ze te houden, vind je niet?
* knotten = takken telkens op dezelfde hoogte afzagen
* knot = het bovenste gedeelte van de wilgenstam

Een gezellige boel bij de poel
Sttt, als je heel stil bent, kun je soms kikkers horen hier bij
de poel. Hoor je ze?
De poel was vroeger een belangrijke plaats op de boerderij.
Dankzij dit water konden de dieren drinken. Als het eens
heel hard regende, liep het water naar de poel en kwam de
boerderij niet onder water te staan.
Nu worden er weer poelen gegraven bij boerderijen of in
weides. Ze worden dikwijls gebruikt als drinkplaats voor het
vee, want soms is het te moeilijk voor de boer om water
naar de weide te brengen.
Zowel in, op als rond de poel vind je een wirwar aan beestjes
en planten.
In het water kun je insecten, slakken en zelfs vissen vinden.
Kikkers, padden, watersalamanders,… leven
zowel in als buiten het water. Daarom
noemen we ze amfibieën. Op het water
leven eenden en ganzen, maar die zijn niet
zo goed voor het poelleven. Ze zorgen voor
troebel water en eten belangrijke planten
op die aan de rand van de poel staan.
Behalve al deze dieren zijn er ook nog planten
die in en rond de poel leven. Zoek maar
eens op welke dieren en planten je nog zoal
kunt vinden in de poel.
Aan de slag!
Maak een schepnet en ga in de dichtstbijzijnde
poel vissen. Hoe je precies te werk gaat, kun
je op de website vinden. In de uitleendienst
van de dienst Landbouweducatie kun je gratis
zoekkaarten lenen. Waar de dichtstbijzijnde
uitleendienst is, vind je op de website.
Zijn die beestjes niet vervelend voor de boer?
Nee hoor, kikkers eten de vervelende vliegen
en muggen op.
De bloemen trekken insecten aan, die de
planten van de boer bevruchten. De bomen
trekken roofvogels
aan, die vervelende
muizen
opeten. Het is
een gezellige
boel, daar bij
de poel.
Aan de slag!
‘O krinklende winklende waterding
met ‘t zwarte kabotseken aan,
wat zien ik toch geren uw kopke flink
al schrijven op ‘t waterke gaan!’
Guido Gezelle
Dit is het begin van het gedicht ‘Het Schrijverken’
van Guido Gezelle. Dit gedicht vertelt heel sprekend
over de watertor. Verzin jij er een vervolg aan?

Zoem zoem ziezoem
Zzzzzz. Hé! Niet slaan! Ze zien er gevaarlijk uit met
hun geel-zwarte strepen, maar je hoeft niet bang te
zijn. Ze steken enkel als ze erg kwaad zijn.
Bij fruittelers en groentetelers zijn bijtjes graag
geziene gasten, want ze zorgen ervoor dat de
bloemen van de gewassen bevrucht worden.
De bijen gaan op zoek naar stuifmeel en nectar.
De fruitteler en de groenteteler hebben deze beestjes
dus hard nodig. Want enkel uit bevruchte bloemen
groeien lekkere aardbeien, courgettes, tomaten,…
Daarom laten ze de imker bijenkasten zetten in de
buurt van hun velden of fruitbomen.
Het is niet de
landbouwer, maar
de imker die voor
de bijen zorgt. In
één bijenkorf zit
één grote familie
van wel 70.000
bijen.
Aan de slag!
Zoek de verschillen op tussen een
bij, een wesp en een hommel. Je
zult ervan versteld staan hoeveel
verschil er tussen deze diertjes is.
Wist je dat…?
... enkel de bijenkoningin eitjes legt,
terwijl de werksters zorgen voor de
eitjes, de larven, de honing en de
veiligheid van de korf? De darren – dat
zijn de mannetjes – zorgen ervoor dat
de koningin bevrucht wordt.
Bijen zijn niet alleen belangrijke diertjes voor
de boerderij. Ze zorgen ook nog eens voor
lekkere honing. Hoe honing gemaakt wordt,
dat is dan weer een ander verhaal.

Gekras in de nacht
Voorzichtig, niet te veel bewegen zodat we hem niet
wegjagen, de uil. Deze vogel krijg je moeilijk te zien
omdat het een echt nachtdier is. Hij slaapt overdag
en jaagt in de nacht. Tijdens de dag slaapt hij in een
holle boom zoals een knotwilg of een fruitboom, of
in een oude schuur, in een stal of op de grond. Tijdens
de nacht jaagt hij geruisloos* op muizen en andere
kleine knaagdieren. Daarom is hij heel nuttig op de
boerderij. Muizen en andere knaagdiertjes knabbelen
van het voeder voor het vee. De uil jaagt op deze
knaagdieren, waardoor de boer minder last heeft van
deze voedervretende diertjes.
De uil is een speciale vogel. Hij heeft heel veel dons
op zijn veren, waardoor je hem niet hoort vliegen. Dat
is wel handig als hij op jacht is naar muizen, want bij
het minste geluid vluchten ze weg.
Zo gezegd...
Wat baten kaars en bril als de uil niet
zien en wil’ (= het heeft geen zin iemand te
helpen die toch niet wil meewerken)
Wist je dat…?
... de eieren van een uil bijna helemaal rond
zijn en niet ovaal zoals bij een kip?
... een uil heel goed ziet in het donker,
maar niet goed kan zien van dichtbij? Het is
moeilijk voor hem om met kleine takjes een
nest te maken. Daarom maakt hij zijn nest
meestal in holle ruimtes of pikt hij het nest
van een andere roofvogel in.
* geruisloos = zonder geluid te maken

Griezelen in het donker?
Gaan we even griezelen? Dat is nergens voor nodig
bij de vleermuis. Het dier heeft alleen een slechte
naam. Er bestaan zoveel fabeltjes over dat je er
bang van zou worden.
Eerst en vooral zijn het geen echte muizen. Het
enige wat ze met muizen gemeen hebben, is dat
het allebei zoogdieren zijn.
De vleermuizen die hier wonen, eten vooral
insecten. Ze kunnen in één nacht hun gewicht
aan insecten oppeuzelen. Een vleermuizenkolonie
bij een boerderij is daarom handig. Ze eten vele
vervelende vliegen en muggen op.
Vraag
Als jij een vleermuis was,
hoeveel kilo zou je dan per
dag moeten eten?
Gaan we even piepen in
een kolonie vleermuizen?
Een vleermuizenkolonie,
zei je? Ja, vleermuizen
wonen in groepen bij
elkaar. In de zomer leven
ze in heel grote groepen.
Dan hebben de vrouwtjes
hun jong en wonen ze in
een kraamkolonie.
Vraag
Dat vleermuizen in je haar
vliegen is een fabeltje. Door
echolocatie* weet de vleermuis
precies waar je bent.
* fabeltje = een soort sprookje,
een verhaaltje
* kolonie = een groep dieren die
samen wonen
* echolocatie: plaatsbepaling door
het uitzenden van geluid en het
opvangen van de teruggekaatste
geluiden (echo’s)
Aan de slag!
Probeer zoals een vleermuis door een
duistere kamer met touwen te stappen
zonder de touwen aan te raken. Dankzij
echolocatie* weet de vleermuis perfect waar
de touwen hangen. Lukt dit ook bij jou?
Een vrouwtje heeft maar één
jong per jaar.
In de winter houdt de
vleermuis een winterslaap.
Er zijn dan weinig of geen
insecten, dus is er geen
voedsel voor hen. Maak
daarom nooit een vleermuis
wakker in de winter. Ze hebben
dan te weinig energie over om
het tot de lente te halen.
Je vindt vleermuizen vaak in
holle knotwilgen, stallen, oude
schuren… of misschien wel op
de zolder van je school.

Insecten trekken ten strijde
Bij de volgende diertjes heerst er een zware strijd.
Veel insecten zijn echte boosdoeners en richten
heel wat schade aan bij de boer: vliegen, muggen,
bladluizen, roestmijten,… De poten van de vlieg,
bijvoorbeeld, zitten vol bacteriën* en andere vieze
dingen. Ze vallen de dieren lastig. Ze vliegen van de
mest naar het eten op je bord. Smakelijk is dat niet.
Muggen prikken bloed van de dieren. Als er een
ziek dier tussen zit, brengt de mug die ziekte over
naar de andere dieren. Zo kan één mugje een hele
stal besmetten. Andere schadelijke insecten kunnen
de oogst van de boer vernielen door de planten of
vruchten op te eten.
Gelukkig kan de
boer een beroep
doen op de natuur:
op de natuurlijke
vijanden, de
nuttige of
goede insecten.
Het zijn de
miniverdelgers*
van de schadelijke
insecten.
Aan de slag!
Zoek eens op welke dieren schadelijk
zijn en welke dieren nuttig zijn voor
de landbouw. Schrijf ze neer in twee
categorieën: vrienden en vijanden.
Deze goede insecten, zoals lieveheersbeestjes en
sluipwespen, eten de schadelijke insecten op.
In serres worden vaak lieveheersbeestjes of
roofwantsen gezet om de schadelijke insecten op
een natuurlijke manier te doden.
Spinnen vangen in hun web vliegen, muggen en
andere beestjes.
Wist je dat…?
... lieveheersbeestjes geen stipjes bij
krijgen als ze ouder worden? Aan het
aantal stippen kun je zien tot welke soort ze
behoren. Er bestaan zwarte, gele, oranje,…
* bacteriën = microscopisch kleine ziektemakers
* verdelger = iets of iemand die schadelijke dingen opruimt

Lieve lastposten?
Deze diertjes zien er misschien wel heel lief uit, maar
de landbouwer heeft ze liever niet op zijn boerderij.
Wilde konijnen en hazen eten de pas geplante
bloemkool en wortelen. Ook muizen en ratten zijn
soms een echte plaag. Deze diertjes eten de voeders
van de varkens en koeien op, ze dragen makkelijk
ziektes over en knagen elektriciteitskabels kapot.
Daarom worden er in bomen vaak nestbakken voor
roofvogels gezet, waar de natuurlijke vijanden van
deze dieren in kunnen nestelen. Het zijn dan vooral
torenvalken en uilen. Nog een dier dat de boer
gebruikt en dat al jaren op boerderijen te
zien is, is de poes. Met haar hulp kan de boer
op een natuurlijke manier de lastposten
verwijderen. Als de natuurlijke vijanden
het niet meer aankunnen, kan de boer niet
anders dan rattenvergif of muizenvallen
gebruiken om de beesten te vernietigen*.
Zo gezegd...
Zo nijdig als een spin, zo klein als een muis,…
Zoek zoveel mogelijk vergelijkingen of
andere spreuken met kleine dieren.
Aan de slag!
Speel met de klas het spelletje
‘Kat en muis’.
* vernietigen = doden of kapotmaken

Kriebels in de grond
Kleine kriebelige kriebelbeestjes kriebelen over en in
de grond. Ze zien er soms een beetje vies uit, maar
weet je dat ze heel erg nuttig zijn voor de landbouwer?
Deze beestjes leven in de strooisellaag en in de
bodem. De strooisellaag is de laag waar dode bladeren
en andere dode materialen of groenafval liggen.
Deze diertjes zijn vooral opruimers. Ze eten oude en
rotte bladeren, dode insecten,…
Bodemdieren zoals de duizendpoot leven in de aarde.
Ze komen naar de strooisellaag om te eten. Ze doden
bijvoorbeeld kleine dieren die planten opeten.
Wormen zijn ook heel
nuttige beestjes. ’s Nachts
trekken ze blaadjes, mest
en ander dood materiaal
in de grond om dit later
op te eten. De gangen die
ze maken, zorgen ervoor
dat er lucht en regen in
de aarde komt.
Aan de slag!
Er bestaan verschillende manieren
om bodemdieren te zoeken.
Draai eens hier en daar een steen
om of zet een val. Neem maar eens
een kijkje op de website, daar kun je
heel wat manieren vinden.
Aan de slag!
Maak een leuke compostbak en laat de
wormen hun werk doen. Wat je moet
doen, kun je vinden op de website.
Naast wormen en duizendpoten zijn er ook nog
doodgravertjes, slakken, kevers, mieren,… te veel
om op te noemen.
Ga maar eens op zoek naar deze
beestjes.

Wie zingt daar op het veld?
Twiet, twiet, twiet, elke vogel zingt zijn lied. Kijk
maar eens goed als je langs weiden of akkers rijdt.
Misschien vang je een glimp op van prachtige vogels
zoals patrijzen, kieviten, leeuweriken, kwikstaartjes,
geelgorsjes, mussen,…
Helaas zijn deze vogels zeldzaam aan het worden. Er
zijn te weinig open gebieden waar ze kunnen broeden,
eten of beschutting vinden. De vogels leggen ook vaak
hun eieren tussen de gewassen of in het maaigras.
Als de boer zijn land bewerkt of gras maait, ziet hij de
eieren niet liggen en gaan ze kapot.
Gelukkig zijn er oplossingen om het leven voor de
vogels makkelijker te maken. Landbouwers kunnen
enkele stroken in hun akker niet bewerken. Ze kunnen
de haag of heg laten
staan en het land
onbewerkt laten tot
na het broedseizoen.
Wat ze ook kunnen
doen is kruiden laten
groeien op stroken
langs hun land.
Aan de slag!
Probeer een codetaal te verzinnen
met gefluit zoals een vogel. Maak
zo een dialoogje met elkaar.
Voor deze maatregelen is er echter veel werk en
organisatie nodig. Daarom wordt dit nog niet overal
gedaan.
Aan de slag!
Elke vogel heeft een nest, maar niet elk nest is hetzelfde.
Als je zelf een nestkastje maakt, let dan op de grootte van
het gat. Sommige vogels, zoals kraaien en eksters, durven
wel eens eitjes of jonge vogeltjes uit een nestkastje te
roven. Maar ook kleine knaagdiertjes zijn niet schuw om een
vogelnest binnen te glippen en eitjes te roven.
Je kunt ook nestkastjes bouwen in de klas. Wie weet vindt
een vogel net jullie nestkastjes heel geschikt?
Zo gezegd...
‘Elke vogel zingt zoals hij gebekt is’
(= iedereen uit zich op zijn eigen manier)