Downloaden - Inagro

Praktische gids
biozuiverings-
systemen
Biofilter, fytobak

Deze brochure werd opgesteld binnen het kader van het ADLO project ‘Demonstratie rond
spuittechniek versus puntvervuiling door gewasbeschermingsmiddelen’ (met steun van de
Europese Unie en Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling van de Vlaamse Overheid)
uitgevoerd door het PCLT en POVLT (WPA).
Deze brochure werd opgesteld door:
Ing. M. D’hoop en dr. I. Mestdagh
Provinciaal Onderzoeks- en Voorlichtingscentrum voor Land- en Tuinbouw
Niets uit deze uitgave mag worden gepubliceerd zonder uitdrukkelijke voorafgaande toestemming
van de auteurs.

Inhoud
1 Algemeen .................................................................................................................................. 6
1.1 Welk water zuiveren .......................................................................................................... 6
1.2 Inrichten vul- en spoelplaats .............................................................................................. 6
1.3 Keuze biofilter / fytobak .................................................................................................. 10
1.4 Overzicht substraatmogelijkheden .................................................................................. 11
1.5 Vlaamse wetgeving .......................................................................................................... 11
2 Biofilter ................................................................................................................................... 13
2.1 Capaciteit ......................................................................................................................... 13
2.2 Activiteit biofilter ............................................................................................................ 14
2.3 Percolaat .......................................................................................................................... 14
2.4 Hoeveel verontreinigd water toedienen per dag .............................................................. 14
2.5 Opbouw biofilter .............................................................................................................. 14
2.6 Aandachtspunten bij opbouw .......................................................................................... 20
2.7 Onderhoud ....................................................................................................................... 21
3 Fytobak ................................................................................................................................... 23
3.1 Capaciteit ......................................................................................................................... 23
3.2 Activiteit .......................................................................................................................... 23
3.3 Hoeveel verontreinigd water toedienen per dag .............................................................. 24
3.4 Opbouw fytobak .............................................................................................................. 24
3.5 Aandachtspunten bij opbouw ......................................................................................... 27
3.6 Onderhoud ....................................................................................................................... 27
4 Sentinel ................................................................................................................................... 28
4.1 Werking ........................................................................................................................... 28
5 Samenvatting ........................................................................................................................... 31
6 Referenties .............................................................................................................................. 33

Inleiding
De normen voor gewasbeschermingsmiddelen in oppervlaktewater liggen bijzonder laag en zijn
afhankelijk van de toxiciteit van de producten. Ze worden weergeven in drempelwaarden voor
chronische (PNEC-waarde) en acute giftigheid (MAC-waarde). Deze waarden kunnen hoger of
lager liggen dan de norm van 0,1 µg/l die geldt als norm voor het drinkwater. 0,1 µg/l komt neer
op 1 g (± 2 druppels) actieve stof op 10 000 000 liter water en deze norm geldt voor alle type
middelen. Verontreiniging van oppervlaktewater is hoofdzakelijk afkomstig van puntverliezen
(lozen spoel- en reinigingswater, morsen bij vullen, afspoeling, enz.). Indien deze handelingen
bovendien op het erf plaatsvinden, bestaat er een verhoogd risico op een mogelijke contaminatie.
Om deze verliezen zoveel mogelijk te beperken wordt het vulproces, uitrijden van het spoelwater
en reinigen van het spuittoestel bij voorkeur op het veld uitgevoerd, zodat eventuele resten
biologisch worden afgebroken. Eens verontreinigde resten meegenomen worden naar het erf of
bepaalde processen, zoals het vullen, op het erf plaatsvinden dient opvang voor dit
gecontamineerd water te worden voorzien. Er mag in geen geval verontreinigd water of actieve
stof in het oppervlaktewater terechtkomen. Tot op vandaag moet alle opgevangen restwater belast
met pesticiden verwerkt worden door een erkende firma wat een hele kost met zich meebrengt.
Om deze kost te beperken en de resten op het bedrijf zelf te verwerken bestaat de mogelijkheid
een bioremediatiesysteem te plaatsen. Met behulp van deze systemen is het mogelijk om spoel-
en reinigingswater belast met gewasbeschermingsmiddelen op een biologische manier te
verwerken. Twee zuiveringssystemen, nl. de biofilter en fytobak worden, in Vlaanderen, reeds in
de praktijk toegepast. Uit de eerste onderzoeken wordt bij deze systemen een rendement gehaald
van 95 tot 99% zuivering.
Deze brochure bespreekt de verschillende systemen en hoe deze praktisch op te bouwen. Dit
moet het voor een bedrijf mogelijk maken om één van de voorgelegde systemen te plaatsen en te
gebruiken. De brochure richt zich dan ook vooral tot de meest praktische zaken tijdens het
plaatsen van een bioremediatiesysteem en helpt u mee bepalen welk systeem op uw bedrijf het
best toepasselijk is.

1 Algemeen
1.1 Welk water zuiveren
Een bioremediatiesysteem is in principe de laatste stap om verontreinigd water te verwerken. Alle
restvloeistof in de spuittank dient zoveel mogelijk verdund uitgespoten te worden over de reeds
behandelde percelen zoals de Code van Goede Landbouwpraktijk dit voorschrijft. Worden
spuitresten verdund op het erf, dan dient dit spoelwater te worden opgevangen. Bijvoorbeeld bij
bedrijven met verschillende groenten in het teeltplan, kan het terug uitrijden van spoelwater voor
problemen zorgen (door toestand perceel, gevoeligheid gewas, …). Indien de uitwendige
reiniging van het toestel plaatsvindt op het erf dient ook dit reinigingswater opgevangen te
worden. Ook het afdraaien van de filters, vervangen van doppen en dergelijke wordt best
uitgevoerd op een plaats waar opvang is voorzien.
De uitwendige reiniging van het spuittoestel dient in de mate van het mogelijke uitgevoerd te
worden op het veld. Dit is veel efficiënter daar de gewasbeschermingsmiddelen op het
spuittoestel op dat moment nog niet vastgekleefd zijn en het toestel dus makkelijk en met minder
water te reinigen is.
Bij het spoelen of de inwendige reiniging van de spuittank is het onmogelijk alle restvloeistof te
verspuiten. Dit is het technisch restvolume van een spuittank en het is het gedeelte spuitvloeistof
dat nog aanwezig is in de tank, leidingen, pomp, enz. na het leegspuiten. Het is uitermate
belangrijk dat dit technisch restvolume voldoende is verdund (= 1/100) om schade in het
volgende gewas te vermijden. Bovendien is deze verdunning noodzakelijk om geen vervuiling te
veroorzaken wanneer dit technisch restvolume wordt verwijderd. Alleen bij een voldoende
verdunning kan dit op het veld achterblijven (nooit in de buurt van oppervlaktewater), op het erf
dient dit steeds te worden opgevangen!
Er mogen in geen geval onverdunde spuitresten over het zuiveringssysteem worden gebracht. De
chemische belasting is te zwaar waardoor het systeem niet meer naar behoren zal functioneren.
1.2 Inrichten vul- en spoelplaats
Het voorzien van de nodige opvang en een plaats waar het spuittoestel wordt gevuld en gereinigd,
vraagt om een uitgeruste locatie. Dit is wat een vul- en spoelplaats wordt genoemd. Het spoel- en
reinigingswater wordt hier centraal opgevangen zodat al het verontreinigde water op een
efficiënte manier kan worden verwerkt. De vul- en spoelplaats wordt bij voorkeur ingericht dicht
bij het fytolokaal en de eventuele watervoorziening.
De inrichting van een vul- en spoelplaats is voor elk bedrijf verschillend. Ieder bedrijf dient na te
gaan waar deze vul- en spoelplaats het beste wordt geïnstalleerd zonder hinder voor reeds
bestaande infrastructuur of de woonomgeving.
6

Oppervlakte
De vul- en spoelplaats wordt opgebouwd uit ondoorlaatbaar materiaal (bijv. beton), zodat
verontreinigd water niet kan doorsijpelen naar het grond- en oppervlaktewater. De plaats wordt
hellend uitgevoerd of voorzien van een drempel zodat het water niet buiten de spoelplaats kan
stromen. De oppervlakte dient zo te worden berekend dat bij het reinigen van het spuittoestel en
eventueel de tractor alle reinigingswater opgevangen wordt.
Figuur 1: Vul- en spoelplaats; links hellend naar 1 punt; rechts drempel met rooster (bron: DAAS)
De vul- en spoelplaats dient de nodige opvang te voorzien onder de vorm van een opslagtank.
Deze bufferopslag is belangrijk om later het verontreinigd water geleidelijk over het
zuiveringssysteem te brengen. Bij een rechtstreekse aansluiting van de vulplaats op het
bioremediatiesysteem bestaat de kans op overbelasting van het systeem waardoor de biologische
werking stilvalt en de middelen niet meer worden afgebroken.
Bufferopslag
De buffertank dient maximaal dezelfde grootte te hebben als het jaarlijks volume aan belast water
(zie verder). De buffertank kan zowel bovengronds als ondergronds geplaatst worden. De
opslagtank dient uit materiaal bestand tegen gewasbeschermingsmiddelen opgebouwd te zijn.
7

Figuur 2: Onder- en bovengrondse opslagtank (bron:PCfruit)
Opslagcapaciteit
Het jaarlijks te zuiveren volume water zal uiteindelijk ook de keuze van het zuiveringssysteem
bepalen (zie verder).
De te voorziene opslagcapaciteit is afhankelijk van bedrijf tot bedrijf en hangt af van een aantal
factoren:
Technisch residueel volume van het spuittoestel
Het maximaal technisch residueel volume van een spuittoestel mag bij de constructie de Europese
norm (EN 12761) niet overschrijden. De Europese norm kan dan ook als standaard dienen om het
residueel volume van uw spuittoestel in te schatten indien dit niet door de constructeur werd
vermeld.
Norm voor veldspuiten (EN 12761-2):
Residueel volume (l) = (0,5 % x volume spuittank) + (spuitboombreedte x 2)
Bijvoorbeeld: Een tank van 1000 l en een spuitboom van 24 m heeft een residueel volume van
(1000 x 0,5%) + (24 x 2) = 53 liter
Norm voor boomgaardspuiten (EN 12761-3):
Totaal residueel volume in l
Tank volume % Totaal (l)
400 4 16
800 3 24
1500 2 30
8

Aantal inwendige reinigingen
Inwendig reinigen staat niet gelijk aan spoelen van het spuittoestel. Het spoelen dient steeds in
het mate van het mogelijke te gebeuren op het veld waar de verdunde resten aan een verlaagde
dosis terug uitgespoten worden over het reeds behandeld perceel. Het volledig inwendig reinigen
wil zeggen dat het technisch residueel volume, nog aanwezig na het spoelen, uit de tank moet
verwijderd worden via de kraan onderaan de tank en de leidingen en tank extra worden gereinigd
op het erf zodat er zeker geen residuen van producten aanwezig zijn in de tank of leidingen.
Het aantal volledige inwendige reinigingen hangt af van de teelten en het spuitschema van het
bedrijf. Er dient een schatting gemaakt te worden van het aantal keer dat het spuittoestel volledig
inwendig gereinigd moet worden zodat er geen gewasschade kan optreden aan het volggewas.
Het is immers niet na iedere bespuiting noodzakelijk om het spuittoestel volledig inwendig te
reinigen en het technisch residueel volume mee te nemen naar het erf om op te vangen. Het aantal
inwendige reinigingen dient vermenigvuldigd te worden met het technisch residueel volume.
Hierbij dient dan nog wat extra gerekend te worden voor de inwendige reiniging met
bijvoorbeeld hogedrukspuit en het reinigen van de leidingen.
Spoelen op het erf
Wanneer het spoelen uitzonderlijk op het erf uitgevoerd wordt, door omstandigheden (bijv. natte
percelen) of door het risico op residu overschrijding, moet ook deze hoeveelheid spoelwater in
rekening worden gebracht.
Uitwendige reiniging
Het spuittoestel dient ook uitwendig gereinigd te worden om de levensduur van de apparatuur te
verlengen. Ook dit reinigingswater dient te worden opgevangen aangezien dit nog belangrijke
concentraties aan actieve stof kan bevatten. Vooraf kan ingeschat worden hoeveel keer het
spuittoestel uitwendig wordt gereinigd en hoeveel water hier ongeveer noodzakelijk voor is. Er
zal reeds een groot verschil zijn tussen al dan niet gebruik van een hogedrukspuit. Ook reiniging
van de spoelplaats zelf dient in rekening gebracht te worden.
Aparte opslag regenwater
Indien de vul- en spoelplaats niet overdekt is, dient het regenwater gescheiden opgevangen te
worden. Opgedroogde gewasbeschermingsmiddelen op het oppervlak worden tijdens de
regenbuien namelijk meegenomen door het regenwater. Er is geen afzonderlijke opslag vereist
indien de vul- en spoelplaats na elk gebruik met hoge druk gereinigd wordt (bij de opslag
9

ekenen!). Hierbij kan het regenwater vervolgens naar de riolering afvloeien of opgevangen
worden in de citerne voor regenwater.
Dit opgevangen regenwater kan gebruikt worden om het spuittoestel te vullen, te spoelen of te
reinigen.
Er bestaan verschillende systemen om het regenwater apart op te vangen. Er kan een plaat
gekanteld worden zodat het regenwater in een andere opslagruimte terechtkomt (figuur 3), een
darm kan verlegd worden afkomstig van het opvangpunt (figuur 3), met afsluiters of schuiven
zoals in een mestput, enz. Na het vullen of reinigen mag niet vergeten worden de vul- of
reinigingsplaats af te spuiten en daarna het systeem terug over te schakelen. Anders kan het
gebeuren dat de opslag overloopt met regenwater wat zeker niet gewenst is.
Figuur 3: Gescheiden opvang regenwater met klep (links; bron: PCfruit) of verleggen van slang
De maximale opslagcapaciteit voor regenwater kan berekend worden als de neerslaghoeveelheid
die op jaarbasis op de vul- en spoelplaats valt. Gemiddeld valt zo’n 800 l/m² regen op jaarbasis in
België. Als we de totale oppervlakte vermenigvuldigen met 800 dan is de totale
neerslaghoeveelheid over een gans jaar bekend. De helft is zeker voldoende als het regenwater
regelmatig aangewend wordt of eventueel gedeeltelijk over het zuiveringssysteem wordt gebracht
als het systeem dit extra kan verwerken.
1.3 Keuze biofilter / fytobak
Beide biozuiveringssystemen beschikken over een verschillende capaciteit naar de zuivering van
reinigings- en spoelwater belast met gewasbeschermingsmiddelen. De biofilter biedt de beste
oplossing indien het jaarlijks te verwerken volume < 5 à 6 m³. Indien grotere volumes verwerkt
moeten worden kan geopteerd worden voor een fytobak (tot 20 m³) of 2 parallel geschakelde
biofilters. De opbouw van beide systemen verschilt, zodat per bedrijf beslist moet worden welk
10

systeem het meest geschikt is. Verder in deze brochure zullen beide systemen uitvoerig
beschreven worden, wat een correcte keuze mogelijk moet maken.
1.4 Overzicht substraatmogelijkheden
Het belangrijkste onderdeel van een zuiveringssysteem is het aanwezig substraat in de
containers/bakken. Dit substraat zorgt voor de biologische activiteit en hiermee voor de afbraak
van gewasbeschermingsmiddelen. Om een goede werking te garanderen dienen verschillende
grondstoffen, elk met hun specifieke eigenschappen, gemengd te worden. Sommige grondstoffen
kunnen andere vervangen.
Eigen grond van het bedrijf: Belangrijk voor het aanbrengen van de essentiële microorganismen
(schimmels + bacteriën) die zorgen voor de afbraak van de
gewasbeschermingsmiddelen. Deze micro-organismen zijn van nature aangepast aan de
op het bedrijf toegepaste bestrijdingsmiddelen.
Stro: Voedingsbron voor de micro-organismen + lignine- en stikstofbron die zorgt voor
goede C/N verhouding wat noodzakelijk is voor de micro-organismen. Ideaal voor goede
afbraak.
Kokoschips: Koolstofbron. Zorgt voor een goede waterhuishouding en een goede
beluchting. Kokos kan stro vervangen, breekt minder snel af dan stro waardoor het minder
snel vervangen moet worden.
Turf: Bindt makkelijk gewasbeschermingsmiddelen. Goede beluchting, goed
vochthoudend vermogen, geeft een goede structuur
Potgrond: Zelfde eigenschappen als turf
Groencompost: Kan als vervanger optreden voor turf en potgrond
Koemest: Stikstofbron. Koemest zorgt voor een versnelling van de afbraak van
gewasbeschermingsmiddelen.
1.5 Vlaamse wetgeving
Plaatsing: Voor de installatie van een zuiveringssysteem is enkel een stedenbouwkundige
vergunning verplicht indien een systeem vast en ingegraven wordt opgesteld. Een fytobak vereist
aldus een stedenbouwkundige vergunning, een biofilter niet.
Of er een milieuvergunning noodzakelijk is, is niet beslist. Deze inrichtingen staan namelijk nog
niet beschreven en kunnen voorlopig onder diverse klassen vallen. De ene met melding de andere
met milieuvergunning. Best wordt gewoon een melding gedaan indien een biofilter of fytobak
geplaatst wordt.
11

Percolaat (restvloeistof): Biozuiveringssystemen mogen binnen de huidige wetgeving geen
percolaat hebben. Concreet betekent dit dat de systemen gesloten systemen dienen te zijn en dat
dus geen percolaat in het milieu terecht mag komen. Momenteel wordt dit bij biofilters opgelost
door verdamping via plantenbakken, bij fytobakken is steeds een drainagebuis aanwezig
onderaan de bak zodat percolaat terug naar de citerne kan lopen en een gesloten circuit bekomen
wordt.
Substraat: Het substraat valt onder de VLAREA wetgeving en is ingedeeld als gevaarlijk afval.
Dit moet voorlopig door een erkende firma verwerkt worden.
Momenteel ontbreekt nog steeds een wettelijk kader omtrent biozuiveringssystemen in
Vlaanderen. In andere landen kan het substraat reeds toegediend worden op het veld.
12

2 Biofilter
De biofilter bestaat uit 1 tot 3 verticaal gestapelde containers. Het aantal containers bepaalt de
verwerkingscapaciteit van het systeem. Als container wordt meestal een IBC gebruikt met een
inhoud van 1 m³. Deze containers bestaan uit PE en zijn bestand tegen
gewasbeschermingsmiddelen.
Figuur 4: Voorbeelden biofilter
2.1 Capaciteit
1 m³ substraat verdampt jaarlijks 400 – 500 l water afhankelijk van het klimaat. Dit verschilt van
streek tot streek. Warmere streken iets meer dan de koudere. Dit wil zeggen dat er 1,5 à 2 m³
substraat (of 2 IBC’s) nodig is om 1 m³ water te verdampen. Maximaal worden zo’n 3 IBC’s
op elkaar geplaatst.
Als aanvulling op het zuiveringssysteem kan gebruik gemaakt worden van plantenbakken om een
hogere verdampingscapaciteit en verwerkingscapaciteit te bekomen.
Plantenbakken
Grassen zoals zegge (Carex spp.) zijn meer resistent tegen overblijvende herbiciden dan bomen
en struiken, maar hebben een lagere verdampingscapaciteit gelijk aan 500 l/m² planten per jaar.
Wilgen (Salix spp.) hebben echter een hogere verdampingscapaciteit tot 1000 l/jaar, maar zijn
minder bestand tegen aanwezige gewasbeschermingsmiddelen.
De plantenbakken zijn een goede indicator voor de werking van de biofilter. Indien de filter
onvoldoende werkt, zullen meer gewasbeschermingsmiddelen in de plantenbakken terechtkomen
wat een invloed heeft op de plantengroei.
Gebruik best planten die geen gevaar vormen voor verspreiding in het veld. De planten mogen
niet toxisch zijn en geen eetbare vruchten produceren. Indien geen herbiciden worden gebruikt
kunnen dicotyle struiken worden gebruikt met een hoge verdamping.
13

3 IBC’s aangevuld met 1 bak zegge en 1 bak wilgen kan per jaar 3 à 4 m³ verontreinigd water
verwerken.
2.2 Activiteit biofilter
Het microbieel leven in het substraat kent slechts een goede activiteit bij temperaturen > 15°C.
Tijdens de koudere wintermaanden ligt de activiteit stil. Daarom dient rekening gehouden te
worden met een 200 à 240 actieve dagen per jaar in Vlaanderen, afhankelijk van de streek.
2.3 Percolaat
Momenteel is het niet toegelaten percolaat (restvloeistof na biofilter) te hebben na gebruik van
een biofilter. Het gevolg is dat al het water verdampt moet worden. De dagelijks toegediende
hoeveelheid dient dan ook afgesteld te worden op de verdampingsmogelijkheid van de biofilter.
Eventueel kan het percolaat opgevangen worden en terug over de filter worden gestuurd, maar dit
is niet de aangewezen manier.
2.4 Hoeveel verontreinigd water toedienen per dag
Zoals eerder aangehaald, is het microbieel leven gedurende minimaal 200 dagen actief per jaar.
Tijdens die 200 dagen dient een bepaalde hoeveelheid verontreinigd water gezuiverd te worden.
Gewasbeschermingsmiddelen worden afgebroken en het water wordt verdampt.
Stel: een biofilter met 3 verticale bakken en 3 plantenbakken (1 met zegge en 2 met wilgen) => (3
x 500 l) + 500 + (2x1000) = 4000 l of 4 m³ verontreinigd water dat theoretisch
verdampt/verwerkt kan worden. Er wordt geen percolaat opgevangen.
4000 l / 200 dagen = 20 l per dag. In dit voorbeeld kan per dag maximum 20 l verontreinigd
water op de biofilter worden gepompt. Dit alles kan volledig verwerkt worden zonder resten.
Volgens de eigen ervaringen op het bedrijf kan er in de praktijk wellicht meer verdampt worden
of kan tijdens de zomermaanden meer vocht worden toegediend om zo de capaciteit nog te
verhogen. De waarden hier weergegeven zijn gemiddelden voor Vlaanderen bij een gemiddelde
temperatuur van 11° C en een neerslaghoeveelheid van 800 mm.
Per dag mag er maximaal zo’n 35 l water aan een filtersysteem met 3 verwerkingsbakken worden
toegediend.
2.5 Opbouw biofilter
Met een slijpschijf wordt de bovenkant van de IBC verwijderd
14

Figuur 5: Voorbereiden IBC bak
Aanbrengen drainagebuis
Onderaan wordt een drainagebuis Ø 50 mm ( ± 2 m) op de bodem van de bak gelegd. Het ene
uiteinde wordt afgesloten en het andere uiteinde wordt bevestigd aan de kraanopening van de
IBC (zorg voor een goede aansluiting die mooi afgedicht is met silicone). Op die manier kan het
doorgesijpelde water overgebracht worden naar de volgende onderstaande bak. Het kan handig
zijn om eerst een stukje tuinslang in te brengen om zo de buis beter te kunnen bevestigen.
Figuur 6: Bevestigen drainage (bron: PCfruit)
Mengen van substraat en inbrengen tot de top van de bak
Er zijn heel wat mogelijkheden om een mengsel te maken. Heel belangrijk is echter de
aanwezigheid van minimaal 5% grond (maar bij voorkeur 25%) van op het bedrijf. Figuur 7 toont
een mogelijke opstelling van een biofilter met 2 plantenbakken. Deze opstelling kan als basis
dienen voor een goede werking. Naargelang de chemische belasting en de te verwerken capaciteit
kan dit aangepast worden. Neem hiervoor best contact op met een adviseur.
15

Figuur 7: Mogelijke substraatvulling biofilter
De kokos chips in de bovenste bak doen dienst als buffer om het water, dat verspreid wordt over
de biofilter, even vast te houden en geleidelijk te laten doorsijpelen. Deze kokos wordt verder
vervangen door stro wat een betere voedingsbron is voor de micro-organismen en wat zorgt voor
een betere afbraak van gewasbeschermingsmiddelen.
De plantenbakken worden onderaan voorzien van een laag kokos met potgrond erboven. Hier is
het ook aangewezen om i.p.v. kokos eigen grond aan te wenden. Dit zorgt voor extra afbraak van
gewasbeschermingsmiddelen. In de plantenbakken wordt er het best gewerkt met een verhouding
van 90% potgrond en 10% grond van op het bedrijf.
Het mengsel in de verticaal opgestelde bakken dient zeer goed gemengd te worden. De deeltjes
van de verschillende substraten zijn max. 2-4 cm (stro hakselen!). De menging kan gebeuren met
een betonmolen of manueel.
Figuur 8: Mengen en vullen substraat
16

Het mengsel licht aandrukken in de bakken.
Verbinden van de bakken
De bakken opgevuld met substraat om gewasbeschermingsmiddelen af te breken, worden
verticaal op elkaar geplaatst. De plantenbakken worden horizontaal geplaatst. Als referentie
worden maximaal 3 bakken op elkaar geplaatst.
De bakken worden best voldoende veilig aan elkaar bevestigd via een ijzerdraad of spanbandjes.
Aan het kraantje van de IBC worden de leidingen bevestigd. De meeste IBC bakken hebben
onderaan een opening van 2” (2 duim) NPS schroefdraad met buiten draad. Om gemakkelijk
verder te werken kan je een adapter bevestigen van 2” NPS draad naar de normale (voor
waterleidingen) BSP schroefdraad (figuur 9) 2” of 1 1/2”.
Figuur 9: Adapter (Bron: Moens verpakkingen)
Hiernavolgend worden twee voorbeelden gegeven hoe een verbinding mogelijk is. Naargelang
het stukje darm/slang dat je wenst te gebruiken, kan je de nodige koppelingen voorzien.
Figuur 10: Mogelijke verbinding darm aan IBC
Eventueel kan je een klein kraantje voorzien zoals rechts op figuur 10 om een staal te nemen van
de vloeistof of om te controleren of de bak niet volledig is opgedroogd. Je kan de slang/darm ook
doorzichtig uitvoeren om de vloeistof te zien, maar dit zal na verloop van tijd bevuild raken.
17

Bij de volgende bak wordt de slang bovenaan de bak bevestigd. Hiervoor dient een opening
gemaakt te worden met een koppeling.
Figuur 11: Boren van de opening voor aansluiting
Figuur 12: Uiteindelijke verbinding 2 verticaal opgestelde bakken
De eerste plantenbak wordt aangesloten op de onderste bak, andere plantenbakken worden dan in
serie verbonden (op 40 cm hoogte, om substraat steeds vochtig te houden). Hiervoor dient een
extra opening geboord te worden aan de achterkant.
18

Figuur 13: Verbinding horizontale bakken
Verspreiden verontreinigd water
Het water dient vanuit de opslagtank met behulp van een pomp naar de bovenste bak te worden
gebracht. Iedere (actieve) dag zal er een bepaald debiet toegediend moeten worden. Dit kan door
gebruik te maken van een timer of via een doseringspomp.
Bovenaan dient het water gelijkmatig verspreid te worden over de bak. Dit kan door een
waterslang te voorzien van gaten, via een ketsplaat, spuitdoppen, geperforeerde buizen,
druppelirrigatie, enz.
Figuur 14: Verspreiden vloeistof (bron: PC fruit)
19

2.6 Aandachtspunten bij opbouw
Omdat het kunststof van de IBC kan afbreken door het licht (na ± 10 jaar) is het beter
ofwel zwarte IBC’s te gebruiken, of een zwarte folie omheen de containers te voorzien
Figuur 15: Afdekken IBC tegen lichtafbraak (bron: PC fruit)
De plantenbakken en de bovenste bak van de filter moeten voorzien worden van een dak
zodat het regenwater niet in de bakken terecht kan komen. Dit zou voor een overbelasting
zorgen van het systeem.
Plantenbakken afdekken met doorzichtig dak (bv. plastieken golfplaten) zodat ze
voldoende licht hebben. Voer het dak voldoende hoog uit zodat planten kunnen groeien.
Figuur 16: Afdekken plantenbakken tegen regeninval
Gebruik teflon bij het verbinden van darmen en koppelingen zodat er geen lekken
ontstaan.
Als de pomp buiten opgesteld staat, zorg dan voor de nodige bescherming
Vermijd een overbelasting van de filter
20

Het substraat blijft bij voorkeur altijd vochtig, om dit te verzekeren kan de darm/slang van
de aflaat eventjes een 30-tal cm omhoog uitgevoerd worden om zo altijd 30 cm vocht in
de IBC te behouden. Figuur 17 toont een voorbeeld van zo’n uitvoering.
Figuur 17: Verzekeren vochtigheid substraat
Ter hoogte van de inlaat (afkomstig uitloop bovenstaande bak) binnenin een container
kunnen kokoschips voorzien worden tijdens het vullen van het substraat om het vocht
even vast te houden. Anders bestaat de kans dat het vocht langs de wand recht naar
beneden vloeit en het de zuiverende werking mist.
Figuur 18: Kokoschips aan inlaat vloeistof
2.7 Onderhoud
Jaarlijks wordt zo’n 10% van het stro verteerd door het biologisch leven. Hierdoor zakt het
mengsel jaarlijks. Het substraat dient minimum 60 cm hoog te staan. Wacht echter niet zolang en
vul het substraat eerder aan met een mengsel van stro en de andere componenten. Kokos wordt
trager verteerd waardoor een aanvulling minder snel vereist is.
21

Indien het substraat, om welke reden dan ook, vervangen moet worden dan moet dit voorlopig
verwerkt worden door een erkende firma. Dit omdat een wetgeving hier omtrent, momenteel nog
ontbreekt.
Verder kan er wat klein onderhoud zijn aan de pomp en leidingen.
Algemeen geldt dat een goed onderhoud, de levensduur van de installatie ten goede komt.
22

3 Fytobak
De fytobak werd oorspronkelijk door Bayer Cropscience in Frankrijk ontwikkeld. Het
basisprincipe is echter volledig gelijklopend met een biofilter. Het met
gewasbeschermingsmiddelen verontreinigde water wordt dagelijks, over een bak voorzien van
substraat, verspreid. De fytobak kan in vergelijking met de biofilter grotere capaciteiten water
verwerken en bestaat in tegenstelling tot de biofilter uit 1 opgevulde ruimte.
Figuur 19: Voorbeeld fytobak
3.1 Capaciteit
Het aanwezige substraat kan 500 l water per m³ verdampen op jaarbasis. Deze waarde is echter
een richtwaarde, naargelang de plaatsing, de zoninval, constructie dak, enz. kan deze waarde nog
stijgen of dalen. Deze waarde kan zelfs oplopen tot 700 l water per m³. Daar het water verspreid
wordt over gans het oppervlak van bovenaf is het hier niet mogelijk om planten te voorzien. De
verdamping dient dan ook extra gestimuleerd te worden door een soort van serre-effect te creëren
in de fytobak.
Een fytobak van bijvoorbeeld 20 m lang, 1,2 m breed en 1 m substraathoogte kan:
(20 m x 1,2 m x 1 m) x 500 l/m³ = 12 000 liter of 12 m³ verontreinigd water verwerken.
3.2 Activiteit
Net als bij de biofilter zijn de micro-organismen (M.O.) slechts werkzaam gedurende de dagen
dat de temperatuur > 15°C. Dit komt neer op 200 tot 240 dagen activiteit naargelang de streek.
23

3.3 Hoeveel verontreinigd water toedienen per dag
Rekening houdend met een minimum aan 200 actieve dagen op een jaar in Vlaanderen kan
berekend worden hoeveel water per dag moet worden opgepompt. Het volume water (uitgedrukt
in l) dat op jaarbasis dient verwerkt te worden, wordt gedeeld door het aantal dagen dat het
systeem actief is (200 à 240 dagen). Dit getal geeft het aantal liter weer dat per dag over het
substraat verneveld kan worden.
In de zomermaanden zal er wellicht wat meer verdamping zijn, zodat er wat meer water
toegediend kan worden. Dit dient per bedrijf volgens de ervaringen bekeken te worden.
3.4 Opbouw fytobak
De plaats waar de fytobak op het bedrijf komt, hangt af van bedrijf tot bedrijf. De plaats wordt
bekeken in relatie tot de reeds bestaande infrastructuur. Naargelang de opgeslagen hoeveelheid
verontreinigd water, wordt de omvang van de fytobak bepaald. Het is aangewezen de fytobak te
plaatsen aan de zuidzijde van het gebouw om zo meer zoninval te hebben en een hogere
verdamping.
Capaciteit
De fytobak dient minimaal voorzien te worden van 80 cm substraat, hierdoor wordt een fytobak
standaard 1,2 m hoog uitgevoerd. Er kan geopteerd worden om alles boven de grond uit te voeren
of een gedeelte onder de grond te plaatsen. Dit laatste kan de gebruiksvriendelijkheid van de
fytobak verbeteren.
Voor de lengte van de fytobak kan rekening gehouden worden met de spuitboombreedte. Indien
de fytobak uitgevoerd wordt over de ganse breedte van de spuitboom is het mogelijk het
spuitoestel via de spuitboom te reinigen en zo de boom goed mee te reinigen. Het spoelwater
wordt dan opgevangen via het dak boven de fytobak. De te verwerken capaciteit bepaald tevens
de grootte van de fytobak.
Figuur 20: Spuitboom boven fytobak
24

Opvulruimte
De fytobak is eigenlijk een bak die volledig of gedeeltelijk bovengronds zit. De fytobak dient
opgebouwd te worden uit een ondoorlaatbaar materiaal. Meestal wordt gekozen voor beton.
Andere goedkopere duurzame materialen zijn echter ook mogelijk (zoals houtsoorten) maar dan
moet er goed op gelet worden dat er geen lekken kunnen optreden (bijv. inbrengen vijverfolie).
Al dan niet uitgraven van een put
Gieten vloerplaat
Plaatsen betonplaten (achterzijde kan muur van een gebouw zijn)
Voegen goed afdichten met cement en silicone
Figuur 21: Constructie fytobak met drainagebuis
Drainage
Aanbrengen drainagebuis onderaan de bak. Deze drainage dient om bij verzadiging van het
systeem het overtollig water terug naar de opslagtank te brengen. De drainagebuis dient
gekoppeld te worden aan de opslagtank. Bovenop de drainagebuis worden keitjes voorzien om
vervuiling tegen te gaan.
Inbrengen van het substraat
Het substraat wordt, goed gemengd, ingebracht tot een minimale hoogte van 80 cm.
Klassiek bestaat het substraatmengsel uit 50 % stro, 25 % turf of potgrond en 25 % eigen grond.
Potgrond kan ook nog vervangen worden door groencompost. De substraatdeeltjes mogen niet
groter zijn dan 2-4 cm. Stro dient gehakseld te worden. Het mengen kan gebeuren met een
betonmixer of wiellader.
25

Figuur 22: Fytobak voorzien van substraat
Aanbrengen dak + afvoergoot
De fytobak moet van een dak voorzien worden om de indringing van regenwater tegen te houden.
Dit dak wordt best met lichtdoorlatende kunststof golfplaten uitgevoerd. Aan het dak kan een
afvoergoot voorzien worden om het spoelwater op te vangen afkomstig van de spuitboom.
Hierbij dient de volledige breedte van de spuitboom opgevangen te worden.
Het dak en de afvoergoot dienen na elk gebruik gereinigd te worden zodat geen resten van
gewasbeschermingsmiddelen meegaan met het regenwater.
Figuur 23: Lichtdoorlatend dak
Het dak heeft 3 functies:
- Serre-effect creëren om betere verdamping te krijgen
- Regenwater opvangen
- Opvang spoelwater en afvoer naar opslagtank
Verontreinigd water op het substraat brengen
Om het verontreinigde water gelijkmatig over de fytobak te verspreiden (= vernevelen) wordt bij
voorkeur gebruik gemaakt van spuitdoppen. Zorg hierbij voor doppen met geen al te kleine
26

opening zodat verstoppingen vermeden worden (bijvoorbeeld meerstaaldoppen gebruikt voor
vloeibare meststoffen). Voorzie eventueel een dopfilter. Een gelijkmatige verdeling is absoluut
noodzakelijk om een goede werking te garanderen.
Figuur 24: Verspreiden vloeistof met spuitdoppen
Het water wordt dagelijks vanuit de opslagtank gepompt over het substraat. Hierbij kan een
doseringspomp of een pomp met timer gebruikt worden die de fytobak van een vastgelegde
dagelijkse hoeveelheid voorziet.
3.5 Aandachtspunten bij opbouw fytobak
Zorg bij de bouw van de bak en de bevestiging van de zijwanden dat alles goed afgesloten
wordt. Op die manier vermijd je dat er water met gewasbeschermingsmiddelen in het
grondwater terechtkomt.
Zorg bij de bouw van het dak dat deze scharnierend bevestigd is. Op die manier kan het
dak omhoog geklapt worden en kan de fytobak worden aangevuld of het substraat
verwijderd worden.
Indien een houten constructie gekozen wordt, moet zeker vijverfolie aangebracht worden
om de ondoorlaatbaarheid te garanderen.
3.6 Onderhoud
Jaarlijks moet stro aan het systeem toegevoegd worden. Het substraat mag in elk geval niet lager
komen te liggen dan 60 cm.
27

Indien het substraat, om welke reden ook, vervangen moet worden dan moet dit voorlopig
verwerkt worden door een erkende firma. Dit omdat een wetgeving hieromtrent, momenteel nog
ontbreekt.
4 Sentinel
Het Sentinel zuiveringssysteem wordt geproduceerd door de firma WMEC (Verenigd
Koninkrijk). Dit zuiveringssysteem is, in tegenstelling tot de biofilter en fytobak, niet gebaseerd
op microbiële activiteit. Het systeem werkt op basis van chemische processen met een
geoptimaliseerde vlokvorming (flocculatie) als gevolg. Een behandeling met actieve kool zorgt
voor een nazuivering. De Sentinel kan in tegenstelling tot de biofilter en fytobak zeer grote
capaciteiten aan (zie verder).
Figuur 25: Sentinel
4.1 Werking
Net als bij de andere zuiveringssystemen dient het restwater belast met
gewasbeschermingsmiddelen opgevangen te worden in een opslagtank, citerne, vat, enz. Van
hieruit wordt het verontreinigd water door de Sentinel opgepompt. De Sentinel doorloopt telkens
een ingestelde cyclus. Tijdens deze cyclus wordt 1 000 liter verontreinigd water volledig
geautomatiseerd verwerkt.
Verloop verwerkingscyclus
28

Op de Sentinel is een pomp aanwezig om het restwater belast met gewasbeschermingsmiddelen
op te pompen. Per cyclus wordt 1,2 m³ restwater opgepompt. Daarna worden de chemische
middelen toegevoegd terwijl in de tank voortdurend wordt gemixt.
Eerst wordt er ijzersulfaat toegediend. Dit zuur zorgt er voor dat de bindingen van de moleculen
worden gebroken. Hierdoor verlaagt de pH van het mengsel.
Vervolgens wordt natriumhydroxide toegevoegd. Deze base zorgt ervoor dat alle ‘gebroken’
deeltjes flocculeren, er worden vlokjes gevormd. Door de toediening van deze base stijgt de pH
tot 10 à 12.
De gevormde vlokjes zijn te licht om te kunnen bezinken en zo af te scheiden. Het toedienen van
polyelektroliet zorgt ervoor dat de kleine vlokjes samenklitten tot grotere, zwaardere vlokken.
Het polyelektroliet werkt dus als een soort magneet voor de kleine vlokjes die onderaan in het vat
een sliblaag gaan vormen.
Na het toedienen van de chemische middelen en het voortdurend mixen vindt er sedimentatie
plaats. In het vat gebeurt er gedurende 3 uur niets. Op die manier kunnen de zwaardere vlokken
bezinken en vormen een sliblaag onderaan in het vat. Boven de sliblaag is een waterlaag
zichtbaar (figuur 25).
Figuur 25: Labo-proef werking Sentinel (links: oorspronkelijk restwater, midden: bezinking vlokken na toedienen
middelen met waterlaag erboven, rechts: gezuiverde waterlaag na actief koolfilter).
De waterlaag wordt afgepompt en ondergaat een pH correctie met zwavelzuur, om nadien
doorheen de actieve koolfilter te passeren. Deze filter haalt de laatste resten van actieve stoffen
(het actief bestanddeel van het gewasbeschermingsmiddel) uit de waterlaag. Het slib wordt
overgepompt in de filterbak waar het water eruit wordt gefilterd en de vaste massa op het
29

filterdoek achterblijft. Dit restwater (± 200 l) dat nog steeds resten van
gewasbeschermingsmiddelen bevat dient terug overgepompt te worden naar de citerne. De vaste
massa op het filterdoek wordt door Phytofar Recover opgehaald en verwerkt.
De ganse cyclus neemt zo’n 5,5 uur in beslag.
Figuur 26: Filterdoek met slib
Capaciteit
Per cyclus wordt 1,2 m³ restwater opgepompt. Hiervan zal er uiteindelijk 1 m³ zuiver water
gevormd worden, het overige deel keert terug naar de eerste citerne.
Zolang er geen technische problemen optreden en de chemische middelen in voldoende mate
voorzien worden kan de Sentinel continu blijven werken. De Sentinel start dan ook automatisch
een nieuwe cyclus op tenzij anders ingesteld. Per dag zou dus zo’n 4 m³ restwater kunnen worden
verwerkt.
Kwaliteit zuiver water
Er worden regelmatig stalen genomen van het gezuiverde water. Bij geen enkele van de stalen
werden nog residu’s teruggevonden die de limiet overschreden. Het is echter niet toegestaan dit
water te lozen. Om eventuele problemen te voorkomen wordt aangeraden dit gerecupereerd water
te gebruiken om een eerste spoeling uit te voeren of voor bespuitingen met totaalherbiciden.
30

5 Samenvatting
Kostprijs zuiveringssysteem
Biofilter 6 m³ (schatting met beton)
Beton (citerne + vul-en
€ 1200
spoelplaats)
6 IBC bakken € 300
Allerlei
€ 500
aansluitingsmateriaal
Pomp € 100
Totaal € 2100
Fytobak 20 m³ (schatting met beton)
Citerne (regenwater +
€ 1180
opvangtank)
Beton (fytobak + vul- en € 6650
spoelplaats)
Allerlei € 2550
Totaal € 10400
Sentinel
Aanschafprijs toestel € 30 000
Onderhoudskosten € 50 / m³
Hierbij werden geen werkuren gerekend. Eens het beton gegoten is, kan het meeste werk zelf
worden uitgevoerd, eventueel bijgestaan door advies.
Opm.: Keuze voor goedkopere materialen (hout, kunststof, enz.) of restmaterialen kan leiden tot
een aanzienlijke reductie van deze kostprijs. Maar houdt er dan ook rekening mee dat de
levensduur van het biozuiveringssysteem beperkter kan zijn.
Bij de Sentinel is er naast de aanschafprijs ook nog de continue kostprijs van de nodige
chemicaliën (45 à 50 €/m³) en onderhoudskosten. Voor de landbouwer is het niet rendabel een
Sentinel aan te schaffen. Wel bestaat de mogelijkheid dat de Sentinel bij, of in de buurt van, het
bedrijf langskomt om het restwater te verwerken mits een beperkte bijdrage per m³ verwerkt
restwater. Hierbij heeft u wel nog steeds opvang nodig voor het restwater en het gezuiverde
water.
31

Capaciteit
≤ 5 m³ Biofilter
6 – 20 m³ Fytobak of parallelle biofilters
>20 m³ Chemische verwerking (bijv.
Sentinel)
Voor- en nadelen zuiveringssystemen
Biofilter
Fytobak
Sentinel
Opmerkingen
Voordelen Nadelen
- Eenvoudig en praktisch
- Kan zelf worden gebouwd
- Kostprijs laag
- Biologisch systeem
- Gebruiksvriendelijk
- Volume tot 20 m³
- Biologisch systeem
- Kan deels zelf worden
geconstrueerd
- Gebruiksvriendelijk
- Grote capaciteit
- Gebruiksvriendelijk voor
landbouwer
- Kan dagelijks werken
- Wettelijk kader?
- Niet voor hoeveelheden > 5m³
- Geen hoge chemische
vuilvrachten
- Kostprijs hoger (afhankelijk
gekozen materialen)
- Grotere constructie
- Wettelijk kader?
- Geen hoge chemische
vuilvrachten
- Chemische middelen
- Aanschaf voor eigen gebruik niet
rendabel
Indien u twijfelt of vragen heeft over welk systeem op uw bedrijf best wordt geplaatst, neem dan
steeds contact op met een adviseur. Over- of onderdimensionering van het systeem kan voor
problemen zorgen die snel en eenvoudig verholpen kunnen worden.
32

Referenties
Debaer C.; research Station Fruit Growing. Modified biofilter system for purification of spray
remnants: Principles, materials & Construction.
TOPPS brochure: Biozuiveringssystemen voor het behandelen van restfracties op het bedrijf.
33