Toon resultaten van het onderzoek - Jeugd en Seksualiteit vzw.

Vrijheid en geborgenheid
Onderzoeksrapport: Vrijheid en geborgenheid
1. Enkele opvallende vaststellingen
1. Er wordt zelden of niet over geborgenheid gesproken. Wel over vrijheid.
Het woord ‘geborgenheid’ wordt in deze groep van jongeren weinig of niet gebruikt. Het
behoort niet tot hun woordenschat. Ze begrijpen het woord wel maar zullen het uit zichzelf
niet gebruiken. Je zou kunnen veronderstellen dat het een kwestie van woordkeuze is,
misschien is ‘geborgenheid’ een ouderwets woord of een te gewichtig woord of een te soft
woord. Bij het ontwerp van dit onderzoek hebben we lang gezocht naar mogelijke
synoniemen. We overwogen om ‘geborgenheid’ te vervangen door ‘gevoel van veiligheid’,
maar vreesden dat dit onnodige verwarring zou scheppen met het veel besproken en politiek
delicate maatschappelijke ‘gevoel van onveiligheid’. Dit wilden we vermijden en daarom werd
de meer omvattende en meer eenduidige term ‘geborgenheid’ behouden. Het valt in de
gesprekken op dat de jongeren ook zelf geen synoniemen gebruiken voor het woord
‘geborgenheid’. Dit bevestigt duidelijk dat het geen taalkwestie is. Voor de 16-18-jarige
jongeren is geborgenheid geen thema. Ze hebben over hun eigen behoefte aan
geborgenheid nog niet nagedacht. Wellicht omdat die behoefte zich niet manifesteert zolang
ze voldoende bevredigd wordt. Geborgenheid wordt niet als een schaars goed ervaren. Het
fenomeen lijkt té vanzelfsprekend om er over te spreken.
2. Het oerbeeld van geborgenheid is 'moeder met kind'
Het beeld dat bij uitstek geassocieerd wordt met geborgenheid is dat van de moeder met het
kind. Dat bleek duidelijk uit de fotokeuze van de jongeren. Aansluitend bij bovenstaande
conclusie, kunnen we stellen dat wanneer jongeren gestimuleerd worden om iets over
geborgenheid te zeggen, zij het dan in hoofdzaak hebben over de zorg die ouders dragen
voor hun kinderen en over het nestgevoel dat dit met zich meebrengt. Ouders kunnen
uiteraard wel 'vervelend' doen, volgens de jongeren, en hun vrijheid beknotten, maar ouders
worden niet ervaren als een bedreiging voor het gevoel van geborgenheid. Deze conclusie
lijkt resultaten uit andere onderzoeken te bevestigen. Zo bleek recent nog uit een onderzoek 1
van het Centrum voor Bevolkings- en Gezinsstudie dat driekwart van de jongeren zeer
tevreden is over hun gezin. Het problematisch gehalte van de pubertijd in termen van het
'unheimlich' gevoel dat dit voor jongeren zou meebrengen, lijkt vaak overroepen of
1 Onderzoek Leefsituatie van jongeren (2001). Onuitgegeven nota's. Centrum voor Bevolkings- en Gezinsstudie
i.s.m. het Kinderrechtencommissariaat.
Jeugd en Seksualiteit vzw
Koningin Astridlaan 106 bus 002, 2800 Mechelen
www.jeugdenseksualiteit.be 1

Onderzoeksrapport: Vrijheid en geborgenheid
geromantiseerd. Wel bleek uit hetzelfde onderzoek dat naarmate jongeren ouder worden, zij
zich minder goed gaan voelen in hun gezin van herkomst.
3. De strijd voor vrijheid is prioritair
Het streven naar meer vrijheid is een uitgesproken en onuitputtelijk thema. Het is blijkbaar
volkomen eigen aan de ontwikkelingsfase waarin deze jongeren zitten. Waar geborgenheid
helemaal niet als een schaars goed ervaren werd, is dit voor vrijheid uitdrukkelijk wel het
geval. Bij het exploreren van het vrijheidsbegrip valt de absoluutheid van het
vrijheidsverlangen op: geen beperkingen hebben, gaan waar je wilt, je eigen mening mogen
zeggen en je eigen gedacht kunnen doen. Vermits het realiseren van dit verlangen
voornamelijk nog in de toekomst gesitueerd wordt, dus niet ervaren wordt als iets dat reeds
bereikt is, zijn er nog maar weinig nuances in het vrijheidsbegrip te onderscheiden. Vrijheid is
iets dat deze jongeren zo snel mogelijk willen veroveren, concrete en genuanceerde
invullingen zullen later dan wel komen.
4. Seksualiteit wordt niet spontaan ter sprake gebracht in het kader van vrijheid en
geborgenheid.
Het verlangen naar lichamelijke intimiteit, tederheid en seksualiteit kwam in de gesprekken
haast niet aan bod. Dit kan natuurlijk te maken hebben met de keuze van het werkmateriaal.
Bij de foto's waren geen uitdrukkelijk seksuele beelden te zien en ook de stellingen stelden
seksualiteit niet rechtstreeks ter discussie. Niettemin was zowel bij de foto's als bij de
stellingen het thema lichamelijke intimiteit en seksualiteit altijd direct 'om de hoek' aanwezig
en waren er zeer veel associaties mogelijk. De onderzoekers hadden bij de keuze van de
foto's en de stellingen zeker rekening gehouden met de mogelijkheid dat connotaties met
‘lichamelijke intimiteit’ zouden kunnen gemaakt worden. Het is dus niet gebeurd. We kunnen
hier wellicht voorzichtig concluderen dat tederheid en lichamelijke intimiteit in hoofdzaak
behoren tot het rijk van de geborgenheid en dus aansluitend bij eerdere conclusies niet
spontaan in de aandachtszone van de jongeren verschijnen. Dit betekent uiteraard niet dat
jongeren het onder mekaar niet over seks zouden hebben, in tegendeel, maar niet in termen
van het vormgeven aan een wederzijds verlangen naar geborgenheid, eerder als een uiting
van hun streven naar volwassenheid en zelfstandigheid. Deze voorzichtige conclusie wordt
versterkt door de vaststelling dat een duurzame partnerrelatie voor deze 16-18-jarigen op dit
moment in hun leven geen prioriteit is. Dit wordt ruim gestoffeerd door de gesprekken n.a.v.
de stelling "Een grote vriendenkring is belangrijker dan een goed lief". Een lief hebben is wel
aangenaam en prettig, maar je weet nooit hoe lang het duurt. Dit voorbehoud op de relatie is
zeer dominant. Een partnerrelatie heeft in deze jonge levensfase duidelijk een andere functie
dan in een jongvolwassen of volwassen leven. Resultaten uit ander onderzoek bevestigen
Jeugd en Seksualiteit vzw
Koningin Astridlaan 106 bus 002, 2800 Mechelen
www.jeugdenseksualiteit.be 2

Onderzoeksrapport: Vrijheid en geborgenheid
dat het perspectief van een huidige, duurzame, intieme partnerrelatie voor de meesten niet
aan de orde is. Het is ook in deze fase dat jongeren het vaakst van lief wisselen. Uit het
onderzoek “Relaties, seks en de jeugdbeweging” 2 blijkt dat er rond de leeftijd van 16 jaar
een sprong is van ‘reeds twee lieven gehad’ naar “reeds zes lieven gehad”. Er wordt dus op
korte tijd een grote activiteit ontwikkeld. Als we de groep van de 16-jarigen vervolgens
vergelijken met de groep van de 23-jarigen dan hebben deze laatste nauwelijks twee lieven
meer gehad hoewel zij 7 jaar ouder zijn. De zgn. ‘seriële monogamie’ die zo typisch is voor
deze leeftijd stabiliseert zich dus snel. Het aftasten van de relationele en seksuele
mogelijkheden en grenzen is in deze fase het belangrijkste.
5. Sociale normen worden gezien als een bedreiging voor authenticiteit.
Jongeren blijken erg gevoelig voor alles wat we zouden kunnen samenvatten onder de
noemer ‘sociale normen’. Het absolute streefdoel is ‘jezelf zijn’. Dat kan volgens de meeste
jongeren niet als je je aanpast aan regels of verwachtingen van buitenaf, als je je aanpast
aan wat ouders of vrienden van je willen. Jezelf veranderen om tot de groep te willen
behoren, beschouwen ze als onvolwassen. Dit kan zowel gaan om ‘gedrag’ (b.v. hoe
jongens in groep tegen meisjes doen) als om uiterlijke aspecten zoals kleren. Deze
vaststelling heeft duidelijk verwantschap met de hierboven vernoemde vaststelling omtrent
het streven naar vrijheid en het daarbij gehanteerde vrijheidsbegrip. Zo ongebreideld en
ongenuanceerd als het vrijheidsstreven op deze leeftijd is, zo ongebreideld en
ongenuanceerd is het authenticiteitsstreven. Het besef dat de hele cultuur, het hele
maatschappelijke gebeuren en ook het individuele denken en doen doorspekt is van sociale
normen, is nog niet of slechts per uitzondering aanwezig. Dat sociale normen in zekere zin
ook geborgenheid kunnen scheppen en kunnen bijdragen tot een gevoel van veiligheid en
van acceptatie komen evenmin aan de orde. Met enige veralgemening kunnen we door de
koppeling van het vrijheidsbegrip van deze jongeren aan hun authenticiteitsprincipe een
interessant, misschien wat idealistisch, levensmotto ontdekken: wat wij willen is vrijheid
vrijheid is je goesting kunnen doen je goesting doen is je niet aanpassen aan wat moet,
maar voluit jezelf zijn jezelf zijn is uiting durven geven aan je echte gevoelens. Besluit:
vrijheid is uiting durven geven aan je echte gevoelens.
6. Steun van vrienden is het kruispunt bij uitstek tussen vrijheid en geborgenheid
Vrienden hebben op wie je kan rekenen en met wie je echt kan praten, dat is belangrijk voor
alle jongeren uit alle focusgroepen. Het zijn deze vrienden die mee de tocht naar de fel
2 SEYMUS, H. (2000) Relaties, seks en de jeugdbeweging. Een onderzoek in samenwerking met zes jeugd- en
jongerenbewegingen. Mechelen: Jeugd en Seksualiteit.
Jeugd en Seksualiteit vzw
Koningin Astridlaan 106 bus 002, 2800 Mechelen
www.jeugdenseksualiteit.be 3

Onderzoeksrapport: Vrijheid en geborgenheid
begeerde vrijheid maken en die tegelijk door hun haast onvoorwaardelijke trouw ook
geborgenheid brengen. De steun van vrienden onderscheidt zich op dit punt duidelijk van de
steun van de ouders. Sommige jongeren beleven ook met hun ouders een soort
vriendschappelijkheid en ze ondervinden ongetwijfeld steun van hen. Het onontkoombare
verschil is echter dat de ouders ook altijd een controlefunctie hebben. Zij kunnen hun
kinderen wel loslaten en aanmoedigen op hun weg naar zelfstandigheid, maar zij zijn niet de
eerste reisgezellen op die weg. Dat zijn in de eerste plaats leeftijdsgenoten, vrienden. Zij
bieden de geborgenheid die geen bedreiging vormt voor de vrijheid. De vaststelling dat
jongeren erg veel belang hechten aan het hebben van vrienden, zal niemand verrassen.
Eenieders ervaring, evenals resultaten uit talrijke onderzoeken hebben dit reeds eerder
aangegeven. Wat deze conclusie echter toevoegt, is de onvervangbaarheid van die relaties.
Geen enkele andere relatie belichaamt op deze leeftijd zo goed de beide kanten van de
medaille: vrijheid én geborgenheid. Vanaf het ogenblik dat iemand met een controle-,
gezags-, opvoedings-, begeleidings- of preventiefunctie hierin tussenkomt, treden
onmiddellijk en onverbiddelijk andere mechanismen in werking. De zo begeerde
jongerenvriendschappen spelen zich per definitie af ‘in het verborgene’. De graad van
‘verborgenheid’ kan uiteraard sterk verschillen van groep tot groep.
7. Thuis, vriendenkring en natuur vormen een onderlinge dynamiek van vrijheid en
geborgenheid.
Beschouwingen omtrent de beleving van de thuissituatie en de vriendenkring kwamen in
vorige vaststellingen reeds uitvoerig aan bod. Een derde beweging die jongeren beschrijven in
hun zoeken naar vrijheid en geborgenheid is het zich terugtrekken op zichzelf. Concreet wordt
het vertoeven in de natuur hierbij het vaakst genoemd. De oneindigheid en
ondoorgrondelijkheid van de natuur vormen een potentiële grond voor het vrijheidsgevoel.
Het vertoeven in de natuur komt ook tegemoet aan het verlangen om gerust gelaten te worden.
Het voegt dus nog iets toe aan de ouders en de vrienden, een derde dimensie. We zouden
kunnen concluderen dat het leven van deze 16-18-jarigen zich afspeelt binnen deze
driedimensionale werkelijkheid. De verhouding tussen de drie polen is dynamisch, het gaat
nooit om een of-of-verhouding en ze beïnvloeden mekaar permanent. De leefwereld die
ontstaat tussen thuis, vrienden en natuur (alleen zijn) is een elastische wereld die zich nu eens
meer in de ene richting uitstrekt en dan weer eens naar een andere kant rekt. Soms is het een
kleine wereld, soms een uitgestrekte.
Jeugd en Seksualiteit vzw
Koningin Astridlaan 106 bus 002, 2800 Mechelen
www.jeugdenseksualiteit.be 4