Download - Digipub - Hogeschool Utrecht

Er bestaat een aanzienlijke comorbiditeit in de persoonlijkheidsstoornissen; vaak gaat
het om een gelijktijdig voorkomen van meerdere stoornissen binnen hetzelfde cluster,
maar ook stoornissen uit verschillende clusters komen regelmatig samen voor.
In de forensische psychiatrie is cluster B het meest vertegenwoordigd, en dan met
name de antisociale persoonlijkheidsstoornis en de borderline persoonlijkheidsstoornis.
Antisociale persoonlijkheidsstoornis
De diagnose antisociale persoonlijkheidsstoornis heeft een lange geschiedenis
en is onder verschillende noemers bekend als psychopathie, sociopathische
persoonlijkheid, en dissociale persoonlijkheidsstoornis. Mensen met deze diagnose
hebben van jongs af aan ernstige gedragsproblemen en tonen weinig respect voor
de medemens. Ze hebben vaak plezier in het misleiden van anderen en liegen
over hun ware aard. Omdat het hierdoor niet gemakkelijk is de diagnose te stellen,
wordt gewerkt met concrete en gedragsmatige kenmerken zoals het plegen van
strafbare feiten, het gebruik van valse namen, impulsief gedrag, geweldpleging en het
herhaaldelijk nalaten om financiële verplichtingen na te komen. Er wordt overigens
gepleit voor het opnemen van meer traditionele kenmerken van psychopathie om
de echte ‘psychopaten’ te kunnen onderscheiden van personen die door hun socioeconomische
achtergrond of leefstijl aan deze criteria voldoen. Het gaat hierbij om
kenmerken als het gebrek aan empathie, gevoelsarmoede, een grandioos gevoel van
eigenwaarde, en oppervlakkige charmes en gevoelens.
Veel mensen met een antisociale persoonlijkheid raken door hun afwijkend normbesef
en gedrag op het criminele pad en verblijven dan ook regelmatig in de gevangenis.
Daartegenover staan de intelligente psychopaten die uit de handen van justitie
weten te blijven en zich door bijvoorbeeld hun charmes een weg weten te banen in
de maatschappij. Eenmaal beland op hoge posities worden deze antisociale trekken
opeens gewaardeerd; dan werken hun grootheidsfantasieën inspirerend op anderen
en wordt gevoelsarmoede bestempeld als een vorm van zakelijkheid die noodzakelijk
wordt geacht om (als bedrijf) te kunnen overleven. Toch laten zij veelal een spoor van
financiële puinhopen en geruïneerde levens achter zich, dat pas wordt opgemerkt
wanneer het te laat is.
Psychopaten die wel in handen van justitie zijn gevallen onderscheiden zich van
anderen door hun criminele loopbaan die al op jonge leeftijd is begonnen. Daarnaast
plegen zij vaker en meer soorten misdrijven en zorgen zelfs in de gevangenis voor
meer problemen. Psychopaten zijn vaker agressief en zullen na vrijlating eerder
terugvallen in hun oude criminele patroon. (Vandereycken e.a., 2004).
Borderline persoonlijkheidsstoornis
Hoewel minder dan 1% van de bevolking leidt aan een borderline persoonlijkheidsst
oornis, zijn in klinische populaties vrouwen met deze stoornis oververtegenwoordigd;
ongeveer driekwart van de vrouwen in forensisch psychiatrische klinieken lijdt hieraan.
(Trimbos).
De borderline persoonlijkheidsstoornis (bps), ook wel gewoon ‘borderline’ genoemd,
kenmerkt zich door door impulsiviteit en (emotionele) instabiliteit van de stemming,
relaties en zelfbeeld.
Iemand met borderline kan zich erg impulsief gedragen en overdenkt daarbij de
consequenties van de impulsieve daden niet, of te laat. Deze impulsieve gedragingen
kunnen extreme vormen aannemen en zich uiten in criminaliteit en verslaving.
Verder zijn mensen met borderline vaak extreem gevoelig voor emotionele stimuli
en stressvolle gebeurtenissen, voornamelijk wanneer deze zich voordoen in de
interpersoonlijke context. Zij kunnen daar sterk en op een inadequate, impulsieve
manier op reageren, bijvoorbeeld uitend in woede-aanvallen. Snelle stemmingswisseling
zijn dan ook kenmerkend voor iemand met borderline; de stemming kan gemakkelijk
omslaan van somberheid en angst in gespannen opwinding of andersom. Dit extreme
uit zich ook in het dichotoom denken, oftewel zwart-wit denken; de wereld wordt
door iemand met borderline opgedeeld in uitersten, iets is goed of slecht, mooi of
lelijk, alles of niets, er bestaat geen grijs gebied.
Mensen met borderline kennen ook een extreme angst om verlaten te worden en
stellen anderen daarom voortdurend op de proef. Ze hebben weinig zelfvertrouwen
en een negatief zelfbeeld, uitend in identiteitsproblemen.
Andere kenmerken voor de borderline persoonlijkheidsstoornis zijn (de neiging tot)
opzettelijke zelfverwonding (automutilatie), dissociatieve en psychotische verschijnselen.
22 | | 23