Download - Digipub - Hogeschool Utrecht

3.1 Behandeling van agressie (algemeen)
In de forensische psychiatrie worden veel cliënten behandeld met geweldsdelicten in
hun voorgeschiedenis. Een aanzienlijk aantal van deze mensen kampt met agressieproblematiek;
ze interpreteren gedrag van anderen eerder als provocerend, ervaren vaker
gevoelens als extreme woede, missen voldoende sociale of probleemoplossende vaardigheden
om deze woede adequaat te hanteren en beschikken over andere normen
en waarden dan de gemiddelde persoon in de maatschappij.
Er zijn verschillende behandelmogelijkheden met betrekking tot agressie, daarbij valt
te denken aan agressiebeheersing en -regulatie behandelingen, maar ook aan sociale
vaardigheidstrainingen (SoVa) waarbij nieuw sociaal gedrag wordt aangeleerd met
als uiteindelijke doel de handelingsbekwaamheid te vergroten, zodat de jongere niet
opnieuw in de problemen raakt.
Om te voorkomen dat cliënten in de toekomst opnieuw de fout in gaan, moeten
zij agressie leren te hanteren door de zelfcontrole te verbeteren en de agressie te
reduceren of te managen.
Tbs-kliniek De Kijvelanden kent een dergelijk programma dat gericht is op gedragsverandering
dat als doel heeft de cliënten te leren beter met conflictsituaties om te gaan door:
- lichamelijk te ontspannen en lichamelijke sensaties van emoties te onderscheiden
- gevoelens van irritatie, boosheid, woede of agressie te hanteren
- adequate sociale of probleemoplossende vaardigheden toe te passen
- beseffen van gangbare normen en waarden en morele dilemma’s op te lossen
- lichamelijk te ontspannen via een sportieve activiteit
(De Kijvelanden, 2001)
3.2 Vaktherapie in de forensische psychiatrie
“Vaktherapieën richten zich op het behandelen van cliënten met psychische, psychosociale
en psychomotorische klachten, en worden gekenmerkt door het methodisch
hanteren van het medium: beeldend, beweging, dans, drama en muziek.”
(Smeijsters & Cleven, 2004, p.19).
Vaktherapieën hebben een sterk ervarings- en handelingsgericht karakter, dit maakt
hen uitermate geschikt voor het behandelen van cliënten, waarbij de problemen een
duidelijk handelingsgericht component bezitten (die een grensoverschrijding tot gevolg
hebben gehad).
Dit handelings- en ervaringsgerichte karakter maakt vaktherapie geschikt voor
concrete doelstellingen als spanningsregulatie, impulscontrole, agressieregulatie,
empathie ontwikkelen, verbeteren van relationeel functioneren, tegengaan van grensoverschrijding
en structurering van het gedrag.
Door te handelen in het medium worden gedragsbeperkingen en gedragsmogelijkheden
van cliënten zichtbaar. Zoals al eerder benoemd is het uitgangspunt van de
behandeling niet de psychopathologische problematiek (het veranderen van de
persoonlijkheid staat niet langer meer voorop), het gaat nu voornamelijk om de
combinatie van anders leren denken, voelen en handelen in concrete situaties.
Binnen de concrete situaties van de vaktherapie is het de bedoeling dat de cliënten
een andere betekenis gaan geven aan hun ervaringen en dit transformeren naar situaties
in het dagelijks leven. Doordat in de vaktherapie gewerkt wordt met spelsituaties
die afwijken van de dagelijkse realiteit (maar er wel aan verwant zijn) is het mogelijk
op een voor de cliënten angstvrije manier handelingen die verband houden met het
delict te ervaren, te analyseren en te begrijpen, om vervolgens te kunnen veranderen.
De vaktherapie biedt als het ware, als surrogaat voor de werkelijkheid buiten de instelling,
de mogelijkheid ‘echte’ ervaringen op te doen. De cliënten kunnen concreet
gedrag uitproberen en trainen, zij kunnen hun sociale competentie vergroten, leren hun
agressie en impulsen te beheersen en grensoverschrijding tegen te gaan. De structuur
die het medium biedt maakt het voor hen mogelijk nieuwe gedragspatronen te leren.
Vaktherapieën blijken effect te kunnen hebben op angst, spanning, boosheid, vijandigheid,
agressie, regelovertreding, recidive, conflicthantering en emptahie. Ondanks grote
overeenkomsten tussen de vaktherapieën, worden verschillende media ingezet waardoor
het aanbod anders is. Zo beschrijven Smeijsters & Cleven (2004) dat muziektherapie
door middel van improvisaties de mogelijkheid biedt om het onderscheid
tussen het zelf en de ander te exploreren, “Terwijl beeldende therapie gedachten,
gevoelens en fantasieën in een concrete vorm weet te vangen en daardoor innerlijke
spanningen afstandelijker en veiliger maakt.” (p. 35). Verder beschrijven zij dat door
50 | | 51