Bruggen - Tento.be

Bruggen
door Claire van Damme,
Marc Dubois,
Greet Paulissen,
Jos Vandenbreeden
en Daniël Vandepitte

Brug over de Maas, het
Albertkanaal en
spoorwegbedding
Wand re
René Greisch (BEG)
Auteursidentificatie
Inhoudsopgave
Bruggen
Claire van Damme is doctor in de kunstwetenschappen en professor
aan de Universiteit Gent. Zij is gespecialiseerd in de 20ste-eeuwse
kunst en begaan met de problematiek van de conservatie en
restauratie van moderne en hedendaagse kunst.
Marc Dubois is architect. Hij is docent aan het Hoger
Architectuurinstituut Sint-Lucas Gent en voorzitter van de Stichting
Architectuunmuseum. Marc Dubois is tevens actief als architectuur­
recensent voor het weekblad Knack.
Greet Paulissen werkt als architecte bij de Nationale Maatschappij
der Belgische Spoorwegen en publiceert recensies over actuele
ontwikkelingen in architectuur en stedebouw.
jos Vandenbreeden is architect en directeur van het Sint-Lukasarchief
Brussel.
Daniël Vandepitte is burgerlijk bouwkundig ingenieur In dienst van
Bruggen en Wegen ( 1945- 1 955) ontwierp hij een aantal bruggen.
Hij was hoogleraar aan de Universiteit Gent ( 1955- 1 987). Van 1969
tot 1973 was hij rector van de Universiteit Gent. Daniël Vandepitte is
schrijver van "Berekening van Constructies" en technisch raadgever
van het Bureau Seco sedert 1955.
Woord vooraf blz. 131
Over enkele bruggen in historisch perspectief
door jas Vandenbreeden blz. I 3 I
Typen van bruggen, technisch bekeken
door Em. Prof Ir. Daniël Vandepitte blz. 136
Arthur Vierendeel
door Em. Prof Ir. Daniël Vandepitte blz. 146
Gustave Magnel
door Em. Prof Ir. Daniël Vandepitte blz. 147
René Greisch
door Marc Dubais blz. 149
Capita Selecta
door Marc Dubois, Greet Paulissen en
jas Vandenbreeden blz. I 50
Vo lgens de materialen blz. ISO
Landschappelijke en stedelijke context blz. 162
De esthetiek van een brug blz. I 64
Utopische projecten blz. I 69
Coda
door Prof dr. Claire van Damme blz. 171
Jl..
PJIO'IIIfOUOTUU'R
ANTWERPEN + "
Provincie
Oost-Vlaanderen l'ftOVII\I(If:
p o v in c e Limburg VLAAMS • IRABANT
Vormgeving
Rob Buytaert
Annemie Vandezande
Correctie
Hans Devisscher
Eindredactie en produktie
Rudy Vercruysse
Marc Devos
Geert Versta en
Druk
Die Keure, Brugge
Opbergband
De Vooght b.v., Montfoort
De fotogravure
voor dit nummer
werd vervaardigd door
Kortrijksesteenweg I 142A
905 1 Sint-Denijs-Westrem
091220.40.40
Copyright OKV
Niets uit deze uitgave mag
worden verveelvoudigd en/of
openbaar gemaakt door middel
van druk, fotokopie, microfilm of
op welke andere wijze ook
zonder voorafgaande
toestemming van de uitgever
lfdl
Lid van de Unie
van de Uitgevers van
de Periodieke Pers

Woord vooraf
door Rudy Vercruysse
Voor wie het heeft meegemaakt en het zich
herinnert, in de brochure met de beschrijving van de
strijdmachten die in het Klein Kasteeltje werd
overhandigd, stond als één van de taken van de genie
vermeld: "het vernietigen van kunstwerken".
Dit had niets met de beeldenstorm te maken,
maar bedoeld werden artefacten zoals "bruggen". Over
die "kunstwerken" handelt deze uitgave. Bruggen gezien
als een technische realisatie, maar ook als een
architectuur. als deel uitmakend van het landschap of
van de stad, als esthetisch gegeven in deze omgevingen,
als drager van ornamenten.
"( ... ) elke brug vormt tevens een nieuwe uitdaging",
schrijft Jos Vandenbreeden in het hiernavolgend artikel,
dat een historische èn toekomstgerichte reflectie
inhoudt over de "kunst" van het overbruggen.
Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen heeft de
uitdaging aangenomen om een overzicht te bieden van
de bruggenbouw in België. Bruggen die er nog staan en
waar wij misschien dagelijks onder of over rijden
zonder er acht op te slaan.
Alle bruggen tonen, dat ging niet, daarom
worden een aantal capita selecta voorgesteld op basis
van vier criteria:
I. volgens de gebruikte materialen (steen, gietijzer. staal
en beton);
2. de landschappelijke en stedelijke context;
3. de esthetiek van een brug;
4. en selectie van niet gerealiseerde, utopische
projecten.
Deze indeling wordt voorafgegaan door een
stevige technische introductie en een portret van drie
Belgische ingenieurs van wie het werk bepalend was en
is voor de bruggenbouw, en niet alleen in België.
Met de "Coda" van prof Claire van Damme wordt de
brug geslagen naar de beide definities van "kunstwerk".
door Jos Vandenbreeden
Rialtobrug
Venetië, Italië
Eind 16de eeuw
Over enkele bruggen
in een historisch perspectief
In zijn studie I Quattro Libri del/' Architettura,
uitgegeven te Venetië in 1570, wijdt de bekende
bouwmeester Andrea Palladia in het derde boek niet
minder dan 12 hoofdstukjes aan de bruggenbouw.
Zowel de regels die men moet in acht nemen bij de
bouw van een brug en de uitgelezen plek die daarvoor
moet worden uitgekozen, als eigen ontwerpen komen
er aan bod. Houten bruggen, zoals die welke de
Romeinse legioensoldaten tijdens de veldtochten van
Julius Caesar over de Rijn bouwden - en die hij
overigens in tekening poogt uit te beelden aan de hand
van de teksten van Caesar -, stenen bruggen en enkele
belangrijke bruggen uit de Oudheid vormen het kader
voor zijn betoog. In hoofdstuk I 3 brengt hij een
indrukwekkend commentaar "over een stenen brug
naar mijn uitvinding". Niet toevallig situeert hij deze
brug in het centrum van een belangrijke metropool
(Rome?). Het concept is naar zijn mening erg mooi en
goed aangepast aan de plek over een brede rivier waar
het zou moeten gerealiseerd worden. Eigen aan dit
ontwerp is dat het niet enkel beoogt een brug te slaan
over de rivier maar ook de plaats wil zijn waar
handelaars elkaar kunnen opzoeken om over zaken te
praten. Over de brug lopen immers drie evenwijdige
straten, waarvan de centrale de breedste is. Aan
weerszijden van elk van de drie straten voorziet hij
winkeltjes en in het midden van de brug, boven de
grote stenen boog ontwerpt hij een uitzonderlijk
mooie loggia met tempelfront en met uitzicht over de
rivier: de plaats waar de handelaars kunnen negociëren.
Ook de bruggehoofden worden als dusdanig
uitgebouwd. De architectuur van de brug is versierd
met klassieke zuilen, beeldhouwwerk en andere
uitzonderlijke ornamenten.
Een brug verbindt dus niet enkel, elke brug
vormt tevens een nieuwe uitdaging. Een brug kan ook
beroemd zijn, zoals de 14de-eeuwse Ponte Vecchio te
Firenze met haar twee rijen winkeltjes, die wellicht een
van Palladia's inspiratiebronnen was. Enerzijds vormde
de constructie ervan een enorme uitdaging tegenover
de kracht van het water, anderzijds is ze een essentieel
onderdeel van het leven en de handel in de stad. Ze is
stedebouw, architectuur. handel en cultuur tegelijk.
Ze ontroert ons daarom als bouwwerk, we zien er
onwillekeurig honderden jaren vinnig leven in
weerspiegeld. De Rialtobrug in Venetië, eerst in hout
gebouwd, stortte in onder het gewicht van het vele
volk dat nieuwsgierig was samengestroomd om de
doortocht van de markiezin van Ferrara te volgen.
Ze werd heropgebouwd in hout om uiteindelijk op het
einde van de I 6de eeuw vervangen te worden door
een stenen constructie. Ook die brug heeft een
handelsfunctie en vormt aldus een essentieel deel van
het dagelijkse leven in de stad.
131

Spoorwegviaduct
Garabit, Frankrijk
Gustave Eiffel
1879- 1 884
132
I
I
,;
:
.,. ,
...
:
"''
•• I
,,
i
it;l
:1 · ... I
- -·-·-·-··----·-·-·-of:
_ .... _ _ p_ipr_ tiL_·- tfu rell;nL./Ji.q. -,7$500 l
I
. ..
l

"lronbridge", brug over de
Severn
Coalbrookdale, Ierland
Firma A. Darby
1777- 1 779
Jean Ronde let. T raité de I" Art de
Batir. Livre Vil•. lil' Section.
Chapitre I. N° 157
Het was pas op het einde van de I Bde en
vooral in de 19de eeuw dat men met het gebruik van
nieuwe materialen zoals gietijzer en staal de technieken
van de overspanning volop benutte. In de zogenaamde
lronbridge, die in 1777- 1779 door de firma A. Darby
nabij Coalbrookdale over de Severnrivier werd
gebouwd, werd het gietijzer volop toegepast, maar nog
volgens de technieken van de vergaring van houtconstructies.
Zwaluwstaarten, pennen en spieën zijn de
bevestigingsmiddelen van de gietijzeren onderdelen van
deze boogbrug.
Bij de aanzet van het hoofdstuk "Esthétique de
l'ingénieur. Architecture", in zijn in 1925 uitgegeven
traktaat Vers une architecture, toont Le Corbusier
zonder commentaar de schoonheid van de ingenieursbouw
aan de hand van een prent van het spoorwegviaduct
( 1879- 1884) van Garabit, ontworpen door
ingenieur Gustave Eiffel. Dit technisch kunstwerk
"ontroert". Zoals het in het landschap opduikt is het
adembenemend. Het is schoonheid, ontloken uit de
uitdaging van de (natuur van de) materie tot in het
extreme van haar mogelijkheden en in een uitdaging
van de natuur; het landschap. Concept, berekening en
uitvoering vormen één onafscheidelijk geheel en krijgen
vorm in dit schitterend succes van de precisie.
Belast met een locomotief van 75 ton en met
wagons van I 5 ton gaf de grote boog van het viaduct
van Garabit onder invloed van een totaal gewicht van
400 ton een flexie van amper 8 mm. De curve van de
boog was enkel ontstaan door berekening (een
mathematische curve, een parabool van de 2de graad),
en dus niet door enige esthetische beschouwing.
Het concept van ingenieur Gustave Eiffel was een
zuiver praktisch en technisch werk dat daarom mooi is:
I 65 meter as op as voor de spanwijdte van de boog,
122,5 meter tussen de laagwaterstand van de rivier
waarover die boogconstructie geworpen was en het
niveau van de treinrails. De totale lengte van het ijzeren
viaduct is 546 meter (het metalen gedeelte: 448 meter).
In een tekening opgemaakt door Eiffel om de schaal
van het ijzeren monument aan te duiden wordt de
Parijse Colonne Vendame boven op de Notre-Dame
getekend, twee meesterwerken van architectuur; en nog
reiken die niet tot aan het niveau van de treinsporen.
De brug werd opgebouwd zonder gebruik te
maken van houten korbelen; gelijkmatig verderbouwend
groeiden de twee ijzeren bogen naar elkaar toe tot op
het moment dat ze verenigd konden worden en de
volledige stabiliteit van de boogvorm gegarandeerd
werd. Twintig zware stalen kabels hielden de
onafgewerkte boogstukken overeind.
"De diagnose is klaar. De ingenieurs maken
architectuur; omdat ze berekeningen gebruiken,
ontstaan uit de wetten van de natuur. Hun werken
doen ons de HARMONIE ruiken. Er is dus een
esthetiek van de ingenieur ( ... )",zo stelde Le Corbusier
terecht. Bruggen ontworpen door ingenieurs zijn nog
steeds aanstekelijk voor de architectuur; niet alleen daar
waar nieuwe materialen of vernieuwende technieken
worden toegepast.
133

Op de wereldtentoonstelling te Brussel in 1958
was een tachtig meter lange schuine pijl in beton,
steunend op één voet het zinnebeeld van de
toenmalige durf va n de "Belgische burgerlijke
bouwkunde". Een 58,6 meter lange sta len loopbrug
met betonnen vloerplaat va n 8 cm dikte hing met
kabels op aan de pijl. Vijf meter onder deze brug lag
een natuurgetrouw uitgewerkte reliëfkaart va n België
waarop de bestaande en de ontworpen kunstwerken
va n de burgerlijke bouwkunde werden aangeduid. Men
kon er zien hoe de uitbreiding va n het wegennet,
dankzij moderne technieken de menselijke communicatie
zou bevorderen. Het grote geloof in de
infrastructuur va n de autowegen werd er ten top
gedreven. Ook de stuwdammen, de zeehavens, de
waterwegen werden er ten dienste va n de mens en zijn
activiteiten geëvoceerd. Ontworpen door architect J.
Va n Doosselaere, beeldhouwer-architect J. Moeschal en
ingenieur A. Paduart was het een va n de meest
spectaculaire bouwwerken op deze tentoonstelling.
De pijl werd als een balk met gelijke weerstand
ontworpen in omgekeerde A-vorm; de vermindering
va n de doorsnede naar de punt toe was zodanig dat
de maximale samendrukking va n het beton over quasi
de volledige lengte werd bereikt. De betondikte va n de
balken in plaatvorm va rieerde van I 2 tot 4 cm. Aan het
134
andere uiteinde vormde een overkragende zaal, in
driehoeksvorm met schaaldak, een tegengewicht.
Onder de centrale poot werd het evenwicht va n de
constructie verzekerd door 14 Franki-palen, waarva n
4 verticaal en I 0 schuin in de grond werden ingeplant.
Het gedurfde va n dit spectaculair bouwwerk en de
hoop die het uitstraalde naar de nog komende "golden
sixties" was direct verstaanbaar en eenvoudig met de
ogen af te lezen. Nadien werd het bouwwerk
afgebroken, nadat het lange tijd in een ruïneuze
toesta nd wa s blijven staan. Een monument van het
geloof in de mogelijkheden va n de architectuur
verdween zonder meer.
De bouwwerken uit het verleden die de kracht
hebben gehad om op een eenvoudige manier nieuwe
impulsen los te maken ter bevordering va n de
bouwkunst, blijven in ons geheugen geprent ook al
bestaan ze niet meer.
Het HST-project dat architect Luc Deleu en zijn
medewerkers in 1988 voorstelden voor de verbinding
tussen het Brusselse Noord- en Zuidstation vulde het
onvoltooide noord-zuidverbindingstracé ruimtelijk aan.
De ontworpen HST-luchtlijn volgt op de gemiddelde
hoogte va n 50 meter boven het stadslandschap het
Pijl in beton
Wereldtentoonstelling
te Brussel
1958
Architect Van Doosselaere,
beeldhouwer-architect
J. Moeschal en ingenieur
A. Paduart

Combinenbrug
Hoorn, Nederland
Luc Deleu
1990
Voorwerpen uit onze dagelijkse
omgeving worden zelden tot
kunst gesublimeerd. Deze brug
over een kanaal werd uitgevoerd
met twee containerelementen
die in het midden op de plaats
van het wegdek aan elkaar zijn
vastgekl onken. De manier
waarop deze constructie in
evenwicht wordt gehouden is
niet onmiddellijk zichtbaar;
de container wordt ook nooit
op die manier gehanteerd. Zo
wordt hij tot kunst gesublimeerd.
ondergronds tracé van de bestaande noordzuidverbinding.
Vier monumentale pijlers waaraan de
kabelbruggen moeten opgehangen worden, vormen
verticale accenten. Bijzondere aandacht is besteed aan
de omgeving van de Sint-Michielskathedraal. De luchtlijn
wijkt hier uit en is op grote hoogte opgehangen boven
het koor van de kathedraal: vervoermiddelen zijn
immers de sculpturen van onze tijd! De gotische
kathedraal krijgt aldus een nieuwe context in deze
dynamische skyline. Het middeleeuwse monument
wordt aangevuld met een monument voor het derde
millennium. De steunpijlers van de kabelbruggen zitten
gevat in nieuwe kantoorgebouwen. Ter hoogte van het
Rijksadministratief Centrum hangt het Centraal
Europees Station gekoppeld aan de HST-luchtlijn.
De HST-lijn biedt over haar gehele lengte een uniek
panoramisch vergezicht over de stad door haar rollend
voetpad waarover de reizigers van Zuid- naar
Noordstation en omgekeerd zich langzaam kunnen
laten voeren. Welk schouwspel zou dit kunnen
evenaren? De stedelijke ruimte opnieuw vastleggen en
haar ruimtelijk koppelen aan internationale dimensies is
een interessant motief Stedelijke schaal is in onze
huidige tijd van mobiliteit en snelheid, van beweging en
communicatie, ook wereldschaal. Er zijn projecten
waarover men moet spreken, die aanleiding geven om
discussie op gang te brengen, alleen al op basis van de
kracht die ze uitstralen.
Ontwerp voor een "T.G.V.luchtlijn"
over Brussel
Luc Deleu
1988
De Hef
Rotterdam, Nederland
project Luc Deleu
1990
135

Typen van bruggen, technisch bekeken
door Em. Prof Ir. Daniël Vandepitte
ledere indeling van brugtypen is aanvechtbaar,
ook de onderstaande. Wij zullen vaste en beweegbare
bruggen onderscheiden. Bij de beweegbare vormt de
aard van de beweging het uitgangspunt. Bij de indeling
van vaste bruggen staan de onderling vervlochten
krachtwerking en verschijningsvorm centraal.
Pollare (Ninove)
IJzeren voetgangersbrug
over de Dender 1909
De ijzeren voetgangersbrug over
de Dender is ontworpen door
architect Dutordoir en
uitgevoerd door aannemer
De Cuyper De opbouw van
deze balkbrug met een
overspanning van 31 meter en
een binnenbreedte van 175 cm
wordt gevormd door twee
ijzeren vakwerkliggers. Het is een
constructie met scharnier­
oplegging. De bruggehoofden
zijn vervaardigd van baksteen,
afgewisseld met blauwe
hardsteen. In 1948 werd de
oorlogsschade aan de brug
hersteld: in 1987 werd ze
beschermd als monument en
ondertussen volledig
gerestaureerd.
136
Vaste bruggen
Bij de vaste bruggen onderscheiden we vier
hoofdcategorieën: liggerbruggen, boogbruggen,
hangbruggen en tuibruggen.
Liggerbruggen
k.ç:.== ==:
:; =:=:::t.Á
De hoofdbestanddelen van een liggerbrug zijn
liggers, die op de landhoofden en eventueel ook op
vaste oplegging
beweegbare oplegging pijlers rusten (fig. I). Die steunpunten moeten het
gewicht van de brug en het verkeer kunnen dragen,
fig. I
maar mogen door die belastingen niet van elkaar
weggeduwd of naar elkaar toe getrokken worden.
De liggers moeten dus buiging en bijgevolg trek- en
drukspanningen weerstaan. Derhalve komen gewapend
of voorgespannen beton, staal, hout en aluminiumlegeringen
in aanmerking als bouwmaterialen,
metselwerk en gietijzer daarentegen niet.
Brug over de
Leuvensesteenweg
Mechelen
Liggerbrug
0 scharnier
fig. 2
De Broeitorens Kortrijk
De Broeitorens vormen een van
de meest beeldbepalende
monumenten van Kortrijk.
De twee massieve bouwvolumes
zijn verbonden met een stenen
brugconstructie, een
boogbrugtype met drieledige
verdeling. Op de borstwering
aan de oostzijde van de brug is
er een beeld aangebracht van de
"barokheilige" Johannes
Nepomucenus.
Wanneer de beschik bare constructiehoogte
gering is, worden de twee hoofdliggers geplaatst aan
weerszijden van de rijvloer. Als voldoende constructiehoogte
voorhanden is, kunnen de hoofdliggers onder
het rijdek worden aangebracht en kan hun aantal
tamelijk vrij worden gekozen. De hoogte van de
hoofdliggers kan constant of veranderlijk zijn over de
lengte van de brug. Veranderlijke hoogte komt het
meest voor bij bruggen met verscheidene
overspanningen en dan is het logisch, ten minste indien
de overspanningen mechanisch afhankelijk zijn van
elkaar, aan de liggers hun grootste hoogte te geven
boven de tussensteunpunten. De overspanningen zijn
afhankelijk van elkaar wanneer de hoofdliggers gewoon
doorlopen over de tussensteunpunten (fig. I) en ook
wanneer scharnieren op oordeelkundig gekozen
plaatsen zijn aangebracht in zogenaamde
scharnierliggers (fig. 2).
In alle genoemde gevallen kunnen de hoofdliggers
volwandige liggers, driehoeksvakwerken of
vierendeelliggers zijn. Vooral bij grote spanwijdten
worden zowel stalen als (voorgespannen) betonnen,
volwandige en onder de rijvloer geplaatste liggers vaak
ontworpen als doosliggers, waarbij de twee (of meer)
verticale of hellende lijfplaten, samen met de boven- en
de onderfens, een gesloten koker vormen. Bij kleine
overspanningen komt het voor dat eigenlijk geen balken
aanwezig zijn en dat de dragende constructie
eenvoudig bestaat in een betonnen plaat met (vrijwel)
constante dikte. In een dergelijk geval heeft men te
maken met een plaatbrug Een trogbrug heeft een
U-vormige dwarsdoorsnede (fig. 3), die bij de thans bij O===O
Antoing en bij Arbre in aanbouw zijnde bruggen in de
HST-verbinding tussen Brussel en Rijsel bestaat uit het fig. 3
brugdek en uit betonnen wanden aan weerszijden ervan.
In aanbouw zijnde brug
Antoing
Trogbrug
137

Een driehoeksvakwerk, bijna altijd van staal
vervaardigd, is een gelast, gebout of geklonken
samenstel va staven, die (hoofdzakelijk) driehoeken
vormen. Er worden veel verschillende liggerschema's
gebruikt: moniéliggers, neuvilleliggers, K-liggers,
howeliggers, andreaskruisliggers, ruitliggers, en varianten
daarvan. Baileybruggen zijn uiteenneembare, tijdelijke of
militaire vakwerkbruggen.
Een vierendeelligger is een vakwerkligger
waarvan het schema bestaat uit trapezia of
rechthoeken (zie verder in de bijdrage over Arthur
Vierendeel).
Een schipbrug is een liggerbrug, waarvan de
steunpunten verankerde schepen of andere drijvende
lichamen zijn. Er zijn mij in de wereld slechts luttele
vaste schipbruggen bekend.
138
fig. 4
fig. 5
fig. 6
Schipbrug over de Schelde
in Antwerpen
1895
Boogbruggen
fig. 7
Als men een gekromde staaf zonder meer met
haar uiteinden laat steunen op een plat vlak en een
kracht uitoefent in het vlak van de staaf. verwijderen de
uiteinden zich van elkaar en kan zij slechts een kleine
belasting dragen. Indien men integendeel het uitwijken
van de staafeinden belet, bij voorbeeld door ze te
bevestigen aan scharnieren (fig. 4), ontstaat een boog,
die een veel grotere belasting kan weerstaan. Wel
moeten beide steunpunten nu bestand zijn tegen de
zogenaamde spatk racht, die probeert ze van elkaar te
verwijderen. Het materiaal van de boog is overwegend
aan druk onderhevig. Derhalve kunnen boogbruggen
worden vervaardigd van bouwstoffen met druksterkte:
baksteen, natuursteen, beton, staal, hout, aluminium,
gietijzer. Een gemetselde of betonnen boogbrug,
waarvan de dikte constant is over heel haar breedte, is
een gewelfbrug. Stalen bogen kunnen volwandig zijn of
een uit driehoeken bestaand schema vertonen.
De rijvloer van een gewelfbrug bevindt zich
boven het gewelf De rijvloer van een brug met stalen
of betonnen bogen kan zich ofvvel boven, ofvvel onder
de bogen bevinden; hij rust op de bogen via staanders
in het eerste geval en is eraan opgehangen in het
laatste. De stalen boogbrug Luis I over de Douro te
Porto heeft een lage hangende rijvloer én een op
stijlen rustende, hoge rijvloer.
Het voordeel van een stalen of betonnen
portaalbrug (fig. 5) met horizontaal onwrikbare
scharnieren is dat er in de portalen een zekere
boogwerking ontstaat, waardoor de portaalregel
(de horizontale staaf van het portaal) lichter kan zijn
dan een ligger met dezelfde overspanning.
Er treedt eveneens enige boogwerking op in
een betonnen kokerbrug (fig. 6), waarvan de
bodemplaat fu ngeert als fu ndering en waarvan de
wanden de horizontale druk van de grond tegen die

wanden weerstaan. Daarom is het we l te
vera ntwoorden portaa lbruggen en kokerbruggen te
ra ngschikke n onder de boogbruggen, hoewel hun
vooraanzicht niet meteen aan een boog doet denken.
Bij slechte bodemgesteldheid is het moeilijk en
kostbaar de steunpunte n vo ldoende bestand te maken
tegen de spatkracht die een boogbrug er op uitoefent.
Indien men de beide geboorten va n de boog verbindt
met een aan de boog opgehangen trekbalk (die tevens
een onderdeel va n de brugvloer is), verkrijgt men een
oneige nlijke boog, een boogligger (fig. 7) waarvan de
steunpunten niet meer wo rden onderworpen aan
horizonta le krachten door de verticale belasting van de
brug. Naargelang de stijfheid van de boog ten opzichte
van die va n de trekbalk groot, matig of ge ring is, noemt
men de boogligge r een buigingsboog, een verstijfde
buigingsboog of een verstijfde staafboog De hangers
kunnen verticaal zijn (fig. 7) of een helling hebben.
Luis I over de Douro
Porto, Portugal
Stalen boogbrug
T. G.V.-brug
Halle
Boogbrug
De oude vakwerkligger wordt
vervangen door een nieuwe
boogbrug.
Tolhuisbrug
Gent
Portaalbrug
139

Hangbruggen
Overal waar slingerplanten groeien, hebben
volksstammen hangbrugjes gemaakt door lianen aan
een paar boomstammen te bevestigen. Indien men op
dezelfde manier een grotere hangbrug zou bouwen
(tig. 8), zouden de torens omver worden getrokken
door de horizontale krachten uitgeoefend door de
parabolische draagkabels. Dat voorkomt men door de
torens zelf te verankeren met kabels aan weerszijden
ervan, zodat een hangbrug altijd drie (of meer)
overspanningen heeft (tig. 9). Alle bestaande bruggen
met een overspanning groter dan 855 meter en thans
gaande tot 141 0 meter zijn hangbruggen met een
stalen rijvloerconstructie. Er zijn twee, soms vier
draagkabels, bij uitzondering een enkele. Elke draagkabel
is samengesteld uit duizenden stalen draden.
Een klassieke hangende rijvloer bestaat uit het dek en
uit twee verticale verstijvingsliggers, die gewoonlijk
driehoeksvakwerken en in schaarsere gevallen
volwandig zijn. De laatste tientallen jaren zijn ettelijke
grote hangbruggen gebouwd, waarvan de rijvloer geen
verstijvingsliggers heeft, maar een min of meer
gestroomlijnd doosprotiel (tig. I 0) vertoont.
fig. 8
ankermassief
fig. 9
Reusachtige ankermassieven of verankeringen in fig. I 0
de rots van de oevers moeten de ontzaglijke
horizontale krachten weerstaan, die de uiteinden van
de draagkabels erop uitoefenen (tig. 9). Dat is kostbaar
en, in onvaste bodems, technisch niet te realiseren.
De moeilijkheid kan worden omzeild door de kabeleinden
te verankeren aan de uiteinden van de
verstijvingsliggers. Dan verkrijgt men een oneigenlijke, in
zichzelf verankerde hangbrug en brengen de draagkabels
een grote drukkracht teweeg in de rijvloerconstructie.
Die drukkracht is nadelig en vergt extra materiaal in
stalen verstijvingsliggers, maar kan als voorspankracht
worden uitgebuit en is voordelig bij betonnen
verstijvingsliggers. Enkele hangbruggen (grootste
overspanning: I 00 meter) van dat laatste type
overspannen de Ringvaart rond Gent.
Tu ibruggen
Een tuibrug kan worden beschouwd als een
bijzonder geval van een vakwerkbrug. Tuibruggen zijn de
laatste dertig jaar om twee redenen sterk in zwang
gekomen en uitgevoerd met snel toenemende
spanwijdten: ze oefenen, in tegenstelling tot echte
hang- en boogbruggen, geen grote horizontale krachten
uit op hun steunpunten en kunnen worden tot stand
gebracht zonder steigerwerk.
Een tuibrug kan een (tig. 12) of twee (tig. I I)
masten hebben. De oudste tuibruggen van formaat
hebben slechts enkele evenwijdige tuikabels: het
harpmodel (tig. I I). Later gebouwde bruggen hangen c
aan veel talrijker tuikabels, die zijn bevestigd aan of nabij
de top van de mast(en): het waaiermodel (tig. 12). fig. 12
140
< >
Lmast -tuien j
fig. 11
J
Kasteel van Wissekerke
Bazel
1820
Hangbrug
De tuien kunnen zich bevinden in twee vlakken,
aan weerszijden van het wegdek, of. in zeldzame
gevallen, het overlangse symmetrievlak van de brug. In
het laatste geval is het noodzakelijk dat de wringstijfheid
en de wringsterkte van de hangende rijvloerconstructie
aanzienlijk zijn.
De rijvloer kan vervaardigd zijn van staal, van
beton, of, zoals bij de Pont de Normandie in de buurt
van Le Havre, gedeeltelijk van staal en gedeeltelijk van
beton.
Hundelgemse steenweg
Merelbeke
Hangbrug
Golden Gate
San Francisco, U.S.A.
Hangbrug
141

Sas- en ophaalbrug over
de Leie
Hellestraat,Astene
1860
142
Hefbrug
Klein-Willebroek
Beweegbare bruggen
De beweegbare bovenbouw is (vrijwel) altijd
van staal gemaak t en heeft, ter verdere besparing van
gewicht, soms een houten dek. De hieronder vermelde
typen van beweegbare bruggen zijn de meest
voorkomende.
Een gelijkarmige of ongelijkarmige draaibrug is
draaibaar om een verticale as. De spil is meestal
geplaatst op een pijler.
Een wip- of basculebrug (fig. I 3) draait om een
horizontale as. De staart en het daaraan bevestigde
tegengewicht bewegen zich in een kelder. Wipbruggen
zijn de minst opvallende van alle beweegbare bruggen.
Bij een dubbele basculebrug verdubbelt men de
doorvaartbreedte door twee kleppen symmetrisch op
te stellen met hun draaipunten geplaatst op de beide
randen van de doorvaartopening.
De val van een ophaalbrug (fig. 14) draait
eveneens om een horizontale as en is verder
opgehangen aan de priemen van de balans, waarvan de
draaipunten op de hameipoort zijn geplaatst.
De ballastk ist bevindt zich boven het rijvlak. Een kelder
is overbodig.
De rijvloer van een hefbrug (fig. 15) beweegt
zich verticaal op en neer. Zijn gewicht wordt (grotendeels)
in evenwicht gehouden door ballast die hangt
aan over katrollen geslagen kabels. Om boven de
rijvloer uitstekende constructiedelen uit te schakelen,
doet men de hoeken van de rijvloer ook wel eens
rusten op zuigers, die op en neer glijden in binnen de
landhoofden ingebouwde verticale cilinders.
Elke hoofdligger van een scherzerbrug of
rolbasculebrug (fig. 16) bezit een rolsector, die achteruit
kan rollen over een rolbaan.

fig. 13
fig. 14
fig. IS
fig. 16
"'
hameipoort
balans
11
I
val
draaipunt
i
r
Scheldebrug
Temse
Ir. A. Braeekman (Bruggen
en Wegen)
Ontwerp 1949, ingehuldigd in
1955
Gecombineerde weg- en
spoorwegbrug.
Rechte vakwerkbrug met in het
midden een opklappende
rolbasculebrug.
Draaibrug
Hamme
Hefbrug
Willebroek
143

144
Tuibrug te Godsheide­
Hasselt
Deze brug werd in de jaren
zeventig aangelegd als belangrijke
schakel in de verbindingsweg
Hassett-Genk Deze fel
omstreden weg kwam er niet
waardoor de grootste brug in
Limburg nog steeds niet wordt
gebruikt. De brug kruist het
Albertkanaal onder een hoek
van 60 graden en is gelegen
tussen de sluizen van Hassett en
Diepenbeek De totale lengte
bedraagt 3 I 8 meter. er zijn twee
zijoverspanningen van 53 meter
en een middendeel van
21 0 meter. De bovenbouw is
volledig in staal uitgevoerd.
De 64 tuikabels hangen het
wegdek op aan vier stalen
pylonen. In tegenstelling tot de
brug te Wandre, die een
betonnen structuur heeft. is alles
hier in staal uitgevoerd.
De aansluitingen van de kabels
met het brugdek zijn aan de
zijkanten aangebracht, wat zeker
een minder elegante oplossing
oplevert dan bij de brug te
Wand re.
Brug over kanaal Gent
Terneuzen
Zeizate fig. 13
draaipunl
145

Arthur Vierendeel
door Em. Prof Ir. Daniël Va ndepitte
Arthur Vierendeel (Leuven 1852-Ukkel 1940),
burgerlijk bouwkundig ingenieur (Leuven 1874), was
achtereenvolgens werkzaam in de Ateliers Nicaise et
Delcuve te La Louvière, als hoofdingenieur-directeur
van de Provinciale Technische Dienst in West­
Vlaanderen, en als hoogleraar aan de Katholieke
Universiteit te Leuven, waar hij de sterkteleer en de
berekening va n bouwwerken doceerde.
Vierendeel heeft de overal ter wereld terecht
naar hem genoemde ligger ontworpen in de laatste
jaren va n de 19de eeuw. De vierendeelligger is een
va kwerkligger bestaande uit twee ra ndstaven en een
aantal st ijlen, maar zonder diagonalen. De schetsjes tonen
mogelijke schema's. Ten tijde van Vierendeel wa ren
driehoeksvakwerkliggers algemeen in zwang. In tegenstelling
tot de driehoeksvakwerkligger is de vierendeelligger
slechts bestand tegen in zijn vlak werkende
belastingen, mits hij stijve knopen heeft en zijn staven
buiging kunnen weerstaan.Vierendeel heeft ontzaglijk
veel moeite gehad om er zijn tijdgenoten va n te
overtuigen dat ook een diagonaalloze ligger
betrouwbare draagkracht kon bezitten. Bovendien was
hij ter berekening va n de kracht- en spanningsverdeling
genoopt uit te gaan van vereenvoudigende
verondersteil i ngen.
Nadat Vierendeel veel tegenkanting had
overwonnen, werd de eerste vierendeelbrug gebouwd
over de Schelde te Avelgem en in 1906 in gebruik
genomen. Dat gebeuren vormt de achtergrond van de
later verfilmde ro man De Teleurgang van den Waterhoek
van Stijn Streuvels. Geleidelijk aan vo nd het nieuwe
brugtype ook elders ingang en werden zowat overal
vierendeel bruggen gebouwd.
Het belangrijkste voordeel va n de vierendeelliggers
ligt mijn inziens in de esthetische sfeer: door het
ontbreken va n diagonalen bieden twee of meer
evenwijdige vierendeelliggers een rustige aanblik.
Vierendeelliggers ko men ook in aanmerking wanneer
de diagonalen hinderlijk zo uden zijn, bij voorbeeld als
men in een gebouw onbelemmerde doorgangen tussen
de stijlen wenst of rechthoekige vensters wil
aanbrengen tussen de stijlen.
Vierendeel heeft de bouwkundige ingenieurs (en
ook voertuigbouwers) een wezenlijk nieuw type van
va kwerligger; niet altijd het goedkoopste, maar in
sommige omstandigheden het meest geschikte, aan de
hand gedaan. Hij voegde aldus een principieel belangrijke
eenheid toe aan het arsenaal va n oplossingen van de
architect en de bouwende ingenieur.
146
Arthur Vierendeel
( 1852-1940)
Bouw van de eerste
Vierendeelbrug
Avelgem
Arthur Vierendeel
1906
I I I I I I I I I
criiiiTb
6111 I:r'h

Prof. Magnel
( 1889- 1955)
Brug over de Maas
Dinant
Gustave Magnel
Gustave Magnel
door Em. Prof. Ir: Daniël Vandepitte
Gustave Magnel (Essen 1889-Gent 1955),
burgerlijk bouwkundig ingenieur (Gent 19 12), we rkte
van 19 14 tot 19 19 voor een Londense aannemersfirma
en hield zich in die tijd van schaarste aan staal onder
meer bezig met het ontwerpen en bouwen van
betonnen schepen .Van 1922 af gaf hij in de
Rijksuniversiteit te Gent een leergang over "Praktijk der
be rekening van gewapend beton". Stelselmatig
wetenschappelijk onderwijs in het ontwerpen en
berekene n van betonnen bouwwerken was toen nog
een grote ze ldzaamheid in de we reld. Naderhand werd
zijn universitaire leeropdracht uitgebreid. Hij stichtte
een laboratorium voor de studie van (gewapend)
beton. Door het onderzoekswerk dat hij er ve rrichtte,
verwierf hij grote beroemdheid.
Ko rt voor, gedurende en na de Tweede
We reldoorlog wijdde hij zich hoofdzakelijk aan de
theoretische en proefondervindelijke studie en de
ve rspreiding van voorgespannen beton, waarover hij
ook uitgebreid publiceerde . Door het voorgespannen
beton kon het toepassingsgebied van de betontechniek
aanmerkelijk ve rruimd worden, onder meer in de
bruggenbouw Magnel ontwikke lde een eige n
voorspanningssysteem dat gecommercialiseerd werd
onder de naam "systeem Blaton-Magnel".
Zijn boeken handelen over de berekening van
gewapend beton (drie delen), bouwkundige en
civieltechnische constructies (vier delen), vierendeelliggers
en voorgespannen beton. Het laatstbedoelde
we rk was waarschijnlijk het eerste ter we reld, waarin
de techniek van het voorgespannen beton overzichtelijk
we rd uiteengezet. Zijn bijna 200 ko rtere publikaties, zijn
ontelbare voordrachten en zijn boeken betekenden
een belangrijke bijdrage tot de ke nnis en de toepassing
van gewapend en voorgespannen beton. Het was aan
Magnel en aan zijn wetenschappelijk onderzoek te
danken dat het voorgespannen beton na de Tweede
We reldoorlog een even hoge vlucht nam in België als
in Frankrijk, zijn land van herkomst. Magnels faam en
invloed strekten zich uit tot ve le landen. Bijna op zijn
eentje heeft hij de toepassing van voorgespannen
ligge rs ingevoerd in Noord-Amerika. Zo werd de
eerste voorgespannen brug in de Ve renigde Staten, de
Walnut Lane Bridge, onder zijn leiding ontworpen en in
1949 gebouwd in Ph iladelphia.
Onder de stuwkracht van professor Gustave
Magnel werd in 1935 te Brussel het Controlebureau
Seco gesticht, dat sedertdien een belangrijke rol speelt
in de Belgische bouwwereld.
147

Viaduct op de A27,
"Eau Rouge"
Malmedy
René Greisch (BEG)
1995
Brug over de Maas, het
Albertkanaal en
spoorwegbedding
Wand re
René Greisch (BEG)
Brug over het Albertkanaal
Lanaye
René Greisch (BEG)
1985
René Greisch
door Marc Dubois
René Greisch (0 1929) behaalde zowel het
diploma van burgerlijk ingenieur bouwkunde als va n
civiele technieken. Va n 1951 tot 1955 verrichtte hij
onderzoek naar metalen constructie onder leiding va n
professor Massonnet. Voor de groep Auxeltra wa s hij
ingenieur voor diverse paviljoenen bestemd voor de
Expo 1958 te Brussel. Sinds 1959 is hij werkzaam als
zelfstandig raadgevend ingenieur. Greisch werkt samen
met de belangrijkste architecten uit Luik. hij is als het
ware de "fil ro uge" ervan. De sa menwerking met
architect Charles Vandenhove voor het Universitair
Medisch Centrum Sart-T ilman bij Luik resulteerde in de
indrukwekkende structuur van de vo lledig beglaasde
inkomruimte, één va n de meest imponerende ruimtes
van de Belgische architectuur na 1945. Sinds 1970
doceert hij aan de Po lytechnische Universiteit te
Bergen.
Greisch heeft zich vanaf de jaren tachtig
geprofileerd als de bekwaamste bruggenontwerper in
België, zelfs met een internationale reputatie. Hij streeft
steeds naar het bedenken va n elegante, uiterst slanke
constructies. Zijn werk ligt in het verlengde van de visie
va n een 19de-eeuwse ingenieur: het aanwenden va n
nieuwe technieken en berekeningswijzen om met een
minimum aan materie gracieuze constructies te
realiseren. De schoonheid is het resultaat van
objectieve noodzakelijkheid, van eisen opgelegd door
de uitvoerbaarheid, door de economie van de
constructie en door het krachtenverloop. Subjectieve
vormwil is afwezig. Paul Vermeulen omschrijft Greischs
bruggen als "kunstwerken voor het collectief
geheugen". Zijn interessantste bruggen overspannen het
Albertkanaal tussen Luik en de Nederlandse grens. Hij
ontwikkelt geen typebrug voor het gehele traject, maar
type en vormgeving va n elke brug zijn bepaald door
diverse randvoorwaarden. De grootste brug is die van
Wandre bij Herstal ( 1989), een absoluut meesterwerk
dat reeds door de Waalse overheid beschermd is als
monument.
In 1979 kreeg hij de ECCS Design·Award voor
het viaduct van Vilvoorde, de grootste brug op de
Brusselse ring. Hij geniet een steeds groter wordende
buitenlandse erkenning; hij ontwerpt het viaduct van "La
Haute Colme" voor het HST-traject tussen Rijsel en de
Ka naaltunnel.
Zijn recentste brug is dit jaar in gebruik
genomen: een 50 meter hoog viaduct op de A27 nabij
Malmédy over het "Eau Rouge" met een lengte van
700 meter.
Voor zijn oeuvre als bruggenontwerper kreeg hij
1n 1989 de vijfjaarlijkse Gustave Magnelprijs van de
Gentse Universiteit en in 1994 de Architectuurprijs
Limburg.
149

Volgens de materialen
Bruggen in steen
Stenen boogbruggen behoren tot de meest
traditionele brugconstructies. Een gewelf uit metselwerk
verbindt de landhoofden die vaak - maar niet altijd -
versierd zijn met bakstenen muizetand, natuurstenen
banden of behouwde stenen.
De eenvoudigste stenen bruggen zijn bakstenen
rondbogen die doorgangen vormen in de opgehoogde
spoorwegbedding, zoals stadspoorten in een omwalling.
Soms hebben ze ook werkelijk een beschermende ro l
gespeeld voor het achterliggende gebied. Het dorp
Kutlekoven aan de nu uitgebroken spoorlijn tussen
Sint-Truiden en Tongeren rijdt men nog steeds binnen
door dergelijke "poorten". Ondertussen is men echter
wel begonnen de reeds lang buiten gebruik gestelde
poortbruggen af te breken.
Het spoorwegviaduct in Ukkel
De wijk Kriekenput in Ukkel ligt tussen twee
verhoogde spoorlijnen in. De bakstenen bruggen aan
beide uiteinden va n de Vleeskersenlaan ga ra nderen de
rust va n de wijk. Net als de verderop gelegen bruggen
over de Linkebeekstraat - bij station Moensberg - en
de Brouwerijstraat (beide ca. 1925) liggen ze in een
landelijk stuk Brussel. Even verderop in de Gulden
Kasteelstraat overspant een indrukwekkend viaduct het
kruispunt met de Engelandstraat. Het oorspronkelijke
viaduct uit 1869 werd bij het begin van de Tweede
Wereldoorlog vernield en in 1940 heropgebouwd in
beton en metselwerk.
Minder robuust van uitzicht zijn bruggen met
een zogenaamde "gedrukte" of segmentboog. Op het
traject va n de reeds vermelde oude bedding Sint­
Truiden-Tongeren (nu een toeristisch fietspad) liggen
nog verscheidene bruggen van dit type.
(GP)
De spoorwegbrug over de Bommelstraat
in Gent
Voor grotere overspanningen wo rdt met
spaargewelven gewerkt om materiaal en gewicht te
winnen. Vaak wo rdt de vorm van de spaargewelven
gebruikt als decoratief element. Dit is onder andere het
geval bij de brug over de Dender in Denderleeuw,
waar tussen de baksteen natuurstenen motieven zijn
uitgewerkt.
De bruggen over de Zwijnaardsesteenweg en
de Bommelstraat in Gent zijn vo lledig met natuursteen
bekleed. Ze zijn aangelegd samen met de verhoging van
de spoorweg nabij het Sint-Pietersstation in Gent en
maken als dusdanig deel uit van de gehele ophoging
ISO
Capita selecta
door Marc Dubais (MD), Greet Pa ulissen (GP) en Jos Vandenbreeden UV)
waarin, net als bij het beroemde viaduct in Antwerpen,
elke brug anders is gedetailleerd. Ook hier wilde men
de steunmuren een voor de stedelijke omgeving
gepaste allure geven en is doorgedreven zorg besteed
aan de vormgeving van het geheel.
(GP)
Gewelfbrug onder
spoorweg
Vleeskersenlaan kant
Horzelstraat Brussel
Ca. 1869
De bakstenenbrug aan de
andere kant van de straat
dateert van 1925. de driebogige
brug ernaast uit 1947-1949
Spoorwegbrug over de
Dender (Brussel-Gent)
Fabriekstraat Denderleeuw
Bouwjaar 1914, vernield in 194 3,
herbouwd.
De onderbouw van deze
spoorwegbrug is in beton, de
bovenbouw in beton en
metselwerk met natuurstenen
decor.
Gemetselde gewelfbrug
Bommelstraat, Gent
1908- 1910
Spoorwegbrug met bakstenen
gewelf. De landhoofden zijn
bekleed met rustica en vlakke
natuursten. Decoratie met
Jugendstilmotieven
Viaduc de Dolhain, Bilstain-Bas
Het viaduc de Dolhain, een spoorwegbrug op
de lijn Luik-Aken is een zeer mooi bouwwerk.
Het dateert uit I 84 3 en bestaat uit twintig rondbogen
met bakstenen tongewelven, rustend op zware
natuurstenen massieven, die drieledig opgebouwd zijn
en naar boven toe versmallen. Door zijn opbouw, zijn
lengte en vooral door zijn inplanting in een groots
landschap bezit het geheel een grote slankheid en
elegantie.
Het viaduct ziet er uit als een Romeins aquaduct
dat zich een weg baant doorheen het natuurlandschap.
De twintig bogen met hun gewelven zijn immers,
precies zoals bij Romeinse boogconstructies, zeer
stabiele bouwwerken, voor zover de afzonderlijke
bogen met elkaar gekoppeld worden tot één groter
geheel. Dan is het bouwmateriaal, de baksteen en de
natuursteen bijna uitsluitend op druk belast, wat zeer
goed overeenkomt met de kwaliteiten van deze
materialen. De zorg waarmee het metselwerk is
uitgevoerd heeft een grote invloed op de sterkte van
de boog- en gewelfconstructies.
Natuursteen en baksteenmetselwerk weerstaan
zeer slecht aan trekkrachten. Het is voora l met ijzer en
staal dat men grote trekkrachten in het bouwmateriaal
zal kunnen opvangen bij de bruggenbouw.
UV)
Viaduc de Dolhain
Bilstain-Bas
1843
151

Bruggen op gietijzeren kolommen
Een bijzonder type liggerbrug is ondersteund
door twee rijen slanke gietijzeren ko lommen.
De overkragende delen hebben de neiging om naar
omhoog te ko men onder een specifieke belasting.
Trekkers in de landhoofden moeten dit verhinderen.
Het zijn precies die trekkers die de grootste constructieve
problemen geven. Het systeem is in een aantal
spoorwegbruggen van ro nd de eeuwwisseling toegepast.
De Luttrebrug in Vo rst
De zogenaamde Luttrebrug in de Gerijstraat in
Vo rst is ongetwijfeld de mooist gedetailleerde
spoorwegbrug op gietijzeren ko lommen. De twee rijen
zuiltjes dragen met klinknagels verbonden
samengestelde metalen liggers, waartussen bakstenen
troggewelven de rijvloer ondersteunen. De ko lommen
lijken uit de grond omhoog te groeien naar een
papyrusachtig ka piteel. Ook in de steunmuren zijn
Egyptiserende elementen te herkennen. De erg sobere
gietijzeren leuning krijgt een accent in de vo rm va n een
Art Nouveau-achtig half rozet boven de kolommen.
Vergelijkbare bruggen op gietijzeren zuiltjes zijn
te vinden in Antwerpen en Gent. De rijen gietijzeren
zuilen scheiden er de voetpaden va n de rijweg. Ze zijn
klassieker va n vo rmgeving en lijken sterk op elkaar;
enkel de afmetingen en de detaillering va n de
borstwering en de landhoofden verschillen.
(GP)
De brug aan de Gulden Vliesstraat in
Antwerpen
De onderbrugging va n de sporen tussen de
La nge Leemstraat en de Gulden Vliesstraat in
Antwerpen is het oudste voorbeeld va n een spoorwegbrug
op gietijzeren kolommen. De brug werd in 1896
ontworpen door ir: Cl. Va n Bogaert en maakt deel uit
va n het spoorwegviaduct naar het station Antwerpen­
Centraal. Tussen de brugdekken lagen aanvankelijk twee
glazen koepels om de lange doorgang licht te geven. Ze
werden dichtgemaakt om plaats te verschaffen voor
bijkomende sporen. In 1939 werd er va nuit de tunnel
een doorga ng naar een driehoekig eiland tussen de
sporen gemaakt.
Bij schemerlicht en vooral als er een tram
passeerde leek de onderbrugging wel een tot leven
gekomen site van de schilder Pa ul Delvaux. Door het
verdwijnen va n de lichtkoepels en de algemeen slechte
staat van onderhoud heeft het geheel tegenwoordig
echter meer weg va n een krachtige tunnel dan va n een
door Delva ux bedachte omgeving. De NMBS oordeelde
bovendien dat de brugdekken niet meer veilig wa ren
onder de huidige belasting va n het spoorverkeer en
heeft de werken aan een nieuwe onderbrugging
gestart. De oorspronkelijke brug za l worden gesloopt.
152
De brug aan het Antwerpse Damstation, aan de
Lange Lobroekstraat verkeert eveneens in slechte staat.
Zij werd ro nd 1907 gebouwd toen de ri ngspoorweg
opgehoogd werd om een veiliger scheiding tussen
weg- en spoorverkeer mogelijk te maken.
(GP)
Luttrebrug over de
Gerijstraat
Vorst
Ir. M. Castiau,
architect Hubert Marcq
1910
Het geheel werd als monument
beschenmd op 16 maart 1995
Brug over Zeevaartkanaal
Brussei-Ruppel
Willebroek
Spoorwegbrug over de
Lange Lobroekstraat
Antwerpen
Spoorwegbrug
Veurne
Spoorwegviaduct over
Albertkanaal en Maas
Visé
Ontwonpen door de finma
MAN. (Maschinenfabrik
Augsburg-Nümberg AG., Werk
Gustavsburg)
Ontwerp 19 15,
bouw 19 15-1916
Bruggen in staal
Brug te Willebroek
Deze metalen constructie die het zeekanaal
Brussel-Rupel overbrugt, overheerst de dorpskern van
Willebroek. Het zicht va nuit de hoofdstraat naar de
brug toe is imponerend. In functie va n de toegankelijkheid
van de Brusselse haven voor grote schepen zijn
de twee verticale pylonen zeer hoog; bovenaan zijn ze
horizontaal met elkaar verbonden. Het is een hefbrug,
een brugtype waarbij de vo lledige rijvloer wo rdt
opgetrokken. In de vo lksmond is deze brug beter
gekend als de "brug der zuchten", omwille va n de hoge
frequentie waarmee ze wo rdt opgehaald. Om de
woonkern va n Willebroek te ontlasten werd in de
directe nabijheid gestart met de bouw va n een brug te
Tisselt. In plaats va n een metalen structuur is hier beton
geb ruikt. Deze infrastructuur is tot op heden niet
afgewerkt.
(MD)
Spoorwegbrug over de
Rupel
Boom
1875
De oorspronkelijke brug werd
vernield in Werel doorlog 11 .
In 1947 werd een voorlopige
(kip )brug met enkel spoor
gebouwd. De huidige brug
dateert van 1955 en is buiten
dienst sinds 1988. Na de
voltooiing van de nieuwe
klapbrug over het nabijgelegen
Zeekanaal, worden de brug en
de lijn naar Puurs weer in dienst
genomen.
Metalen spoorwegbrug te Veurne
Vlakbij het station van Veurne kruist de
spoorweglijn Brussel-De Pa nne het kanaal
Veurne-Passendale. Gezien zij onvo ldoende hoogte
biedt voor de scheepvaart, bezit de brug een
beweegbaar spoorwegvlak dat verticaal ka n
opgetrokken worden. Vooral de ro nde wielen waarin
de kabels zich bevinden bepalen het visueel beeld va n
deze brug, een type dat niet vaak voorkomt op de
spoorweglijnen in Vlaanderen. Nabij de suikerfabriek te
Moerbeke werd een gelijkaardige brug gebouwd.
(MD)
Het viaduct van Visé
Eind 1914 besliste de Duitse bezetter een
"snelle" spoorlijn aan te leggen tussen Tongeren en
Aken. Dit impliceerde: geen overwegen, zachte hellingen
en grote bochtstralen, kortom: een groot aa nta l
kunstwerken. In de overtuiging dat de oorlog snel in
hun voordeel beslecht zou zijn, zette Duitsland de grote
middelen in om de lijn te verwezenlijken. Getuige
hiervan is onder andere het indrukwekkende viaduct
over het Albertkanaal en de Maas bij Visé.
Het eerste ontwerp voor het viaduct, dat va n
de militaire overheid zelf kwa m, bestond uit een
meerbogige betonnen brug, die een sterke gelijkenis
vertoonde met het in 1929 gebouwde Pede-viaduct
(zie verder). Na een offerteaanvraag opteerde men
voor het voorstel van de firma M.A.N.-Gustavsburg dat
bestond uit stalen vakwerkliggers op betonnen pijlers.
De overbrugging omvatte oorspronkelijk twee
gehelen: een viaduct over wat toen nog het Maaskanaa l
heette en het bijbehorende overstromingsgebied en
een viaduct over de Maas zelf Beide bestonden uit een
comb inatie van aanloopdekken va n opeenvo lgende
vakwerkliggers met constante hoogte en een
constructie met liggers van veranderlijke hoogte over
het water: De rijvloer bevond zich boven de liggers.
Het viaduct werd niet beschadigd tijdens de
Eerste Wereldoorlog. Het liep zowel bij het begin als
aan het einde va n de Tweede Wereldoorlog schade op
maar werd vo lgens het oorspronkelijke ontwerp
hersteld. In 1983 is het gedeelte over het Albertkanaa l
vervangen door een nieuwe brug met de rijvloer
tussen de vakwerkliggers.
(GP)
De Rupelbrug te Boom
In de Rupelbrug in Boom en de Scheldebrug in
Temse is een speciale vorm van va kwerk gebruikt.
In plaats va n uit de klassieke driehoeken lijken deze
vakwerken samengesteld te zijn uit ruiten. Beide
bruggen werden vernield in de Tweede Wereldoorlog
en nadien hero pgebouwd.
(GP)
153

Vierendeelbruggen
De Vlaamse ingenieur ArthurVierendeel had in
verschillende belangrijke publikaties de ijzer- en
staalbouw grondig geanalyseerd. Zo onder meer in het
standaardwerk met platenalbum La Construction
Architecturale en fonte, fer et acier, dat hij tussen I 896 en
1902 schreef. Hij behandelt er onder meer de
Koninklijke Serres ( 1875) te Laken, maar ook een aantal
markante buitenlandse constructies in gietijzer- en
staalbouw zoals het Crystal Pa lace ( 1850- 185 I), het St.
Pa ncras Station ( 1866) te Londen, de Eiffeltoren en de
Galeries des Machines ( 1889) te Pa rijs. Men kan dus
wel beweren dat hij een grondige kennis had va n de
internationa le architectuur en ingenieursbouw. Zelf
ontwikkelde hij een nieuw type ligger dat naar hem
werd genoemd. Va naf 1895 was het mogelijk met een
stalen ligger een grote overspanning te maken zo nder
gebruik te maken van dikwijls visueel storende
diagonaaltrekkers in de constructie, die er echter voor
zorgden dat de spant uit onvervormbare driehoeken
bestond. Door de hoekpunten van de vierkanten of
rechthoeken waaruit de ligger bestond stijf en
onvervormbaar te maken bekwam ingenieurVierendeel
hetzelfde resultaat als met een traditionele
va kwerkligger De storende diagonalen wa ren echter uit
de constructie verdwenen. Zo kreeg dit principe ook
toepassingen in de bouw va n het zelfdragend
koetswerk va n spoorwegwagons, tramstellen en ander
ro llend materieel.
De Vierendeelbrug over de Schelde te Avelgem,
uitgevoerd in 1897, was de eerste brug in dit nieuwe
bouwtype. Vierendeelbruggen werden in ons land
geprefabriceerd en uitgevoerd over heel de wereld, zo
onder meer naar China, Japan, Afrika en Zuid-Amerika.
Over de Leuvense Vaart te Mechelen liggen drie
Stalen Vierendeelspoorwegb ruggen evenals over de
Leuvensesteenweg. Het zijn boogbruggen die in 1935
werden gebouwd.
UV)
154
Vierendeelbrug over
Leuvense Vaart
Mechelen
Vierendeelbrug over het
Albertkanaal
Herentals
Brug over het Albertkanaal
Hermalle
René Greisch (BEG)
1983
Brug over het Albertkanaal, Hermalle
ontwerp: René Greisch (BEG) 1983
Deze brug over het Albertkanaal is va n het
Bowstring-type, een verstijfde buigingsboog met
gekruiste hangers. De hoofdstructuur bestaat uit twee
parabolische bogen, geplaatst in hellende vlakken.
Een kort tussenstuk maakt bovenaan de verbinding.
De totale overspanning is 138 meter: Op het betonnen
wegvlak na, werd de brug met een gewicht va n
1400 ton vo lledig gemonteerd op de oevers va n het
kanaal en nadien in haar geheel op de plaats gebracht.
Voor deze brug kreeg Greisch reeds twee internationale
onderscheidingen. De nabijgelegen brug te
Haccourt ( 1983) is van hetzelfde type, maar de twee
parabolische bogen zijn evenwijdig geplaatst zonder
dwarsverbinding. Deze brug werd in haar geheel per
ponton ter plaatse geb racht.
(MD)

Lanaye
ontwerp: René Greisch (BEG) 1985
Deze brug over het Albertkanaal is een
asymmetrische tuibrug met twee tuivelden in een
hellend vlak. De totale lengte is 232 meter; waarvan
177 meter over het ka naal. De breedte va n het
brugdek is I 3,5 meter. De 68 meter hoge mast heeft
een omgekeerde Y-vorm en geeft aan deze brug de
dimensie va n een "landmark". Het gebruik va n een
ko kervorm laat toe het brugdek een uiterst dunne
sectie te geven, wat bijdraagt tot de elegante
verschijning va n de overspanning. Ook de
landschappelijke integratie werd met grote zorg
behandeld. De wijze waaro p de weg va nuit de
dorpskom naar de brug leidt vo rmt hierva n een
illustratie. De tuikabels kregen een zwarte bekleding.
De verbinding tussen de kabels enerzijds en de
verankeringsblokken en het brugdek anderzijds kreeg
een bijzondere technische en elega nte oplossing. Het is
ook in deze details dat Greisch een beroep doet op
zijn inventiviteit en aantoont dat men tot sculpturale
oplossingen ka n ko men vanuit een louter technisch
uitgangspunt.
(MD)
Wand re
ontwerp: René Greisch (BEG) 1989
De brug overspant de Maas, het Albertkanaal en
een spoorwegbedding, en heeft een totale lengte van
408 meter. Het is een tuibrug met één centrale mast.
Negentien tuikabels houden het brugdek op aan beide
ka nten va n de mast, een betonnen ko ker met een
breedte van 22,3 meter en een hoogte va n 3,5 meter.
De tuikabels komen in het midden van het brugdek
aan. Het is een constructie met een uiterst complex
krachtenverloop omdat op deze brug twee wegen
asymmetrisch zijn aangesloten en dit zonder uitzetvoeg.
Bij deze burg werden, voor het eerst in België, de
tuikabels beschermd door ko kers in roestvrij staal.
De verlichting is aangebracht in twee uitgespaarde
cirkelvormige openingen bovenaan de mast.
De verlichting op de kabels levert 's avonds een
feeëriek beeld op. Het is ongetwijfeld één van de
mooiste bruggen va n Europa. De Waalse overheid
plaatste de brug reeds op de lijst van beschermde
monumenten, het jongste monument va n Wa llonië.
De brug Ben-Ahin over de Maas ten zuiden van Luik is
van hetzelfde type, terwijl de constructiewijze compleet
verschilt. De gehele constructie werd aan de oever
gebouwd en nadien over 90 graden gedraaid.
(MD)
156
Brug over Albertkanaal
Lanaye
Ontwerp: René Greisch
(BEG)
1985
Spoorwegbrug
Landegem
René Greisch (BEG)
Spoorwegbrug te Landegem
ontwerp: René Greisch (BEG)
De brug op de spoorlijn Brussel-Oostende
overspant het afleidingskanaal van de Leie naar het
ka naal Gent-Oostende. Over deze waterweg lagen
vroeger twee trogbruggen met een U-vormige
dwarsdoorsnede. Gezien de geringe hoogte tussen het
water en het brugvlak werden ze vervangen door een
boogbrug va n het Bowstring-type. Het is hetzelfde type
dat Greisch toepaste voor de brug van Hermalle.
De hangers in Landegem zijn echter ronde
buisprofielen en zijn niet gekruist.
(MD)
Brug te Feluy
ontwerper: Philippe Samyn 1990
De brug is een belangrijk onderdeel va n het
onderzoekscentrum va n Petrofina te Feluy, eveneens
ontworpen door Ph ilippe Samyn. Om het complex
beter bereikbaar te maken werd ervoor gekozen een
privé-brug aan te leggen over het ka naal
Brussel-Charleroi. De keuze va n het brugtype is het
logische gevolg van diverse complexe randvoorwaarden.
De toegang tot het centrum ligt op de eerste verdieping
boven twee niveaus parkings. De betonmassa va n
de parking is aangewend voor de verankering va n de
schuine metalen staven. De twee pylonen accentueren
de inkom va n het complex. Bij het concept werd ernaar
gestreefd om de brug een zo onopvallend mogelijke
aanwezigheid te geven. Dit bevordert tevens een
betere integratie van de brug in het landscha p.
Het kunstwerk bezit een houten wegdek waardoor een
eenheid is ontstaan in materiaalgebruik met het groot
plein van 80 bij 50 meter aan de inkom. Ook aan de
kleinste detaillering, zoals de aansluitingspunten en de
borstwering is door Samyn veel aandacht besteed.
(MD)
Pont de Petrofina over het
kanaal Brussel-Charleroi
Feluy
Fina Research. Architect:
Philippe Samyn & Ass.
1990
157

Betonnen bruggen
Spoorwegbruggen
De oudste betonnen spoorwegbruggen in België
zijn tijdens de Eerste Wereldoorlog door de Duitsers
gebouwd bij de aanleg van een spoorverbinding tussen
Tongeren en Aken. De meest indrukwekkende
betonnen kunstwerken van die lijn liggen in Berneau,
Sint-Martens-Voeren en RemersdaaL Het zijn telkens
eenvoudige meerbogige betonnen viaducten zonder
enige decoratie.
Het Pede-viaduct
Op het einde van de jaren twintig gebruikte de
spoorwegmaatschappij beton voor de bouw van een
reeks bruggen van diverse afmetingen over en onder
de nieuwe "snelle" verbinding Brussel-Gent-Oostende.
Het 550 meter lange zestien bogen tellende
viaduct over de Pedevallei heeft haast klassieke allures,
ontworpen met oog voor verhoudingen en
vormgeving. In het begin van de jaren zeventig werd
het brugdek aan weerszijden verbreed door middel van
overkragende betonnen liggers. Veel bruggen die een
gelijkaardige "aanpassing van de voetpaden" kregen zijn
hierdoor verminkt. Door de schaal van het viaduct valt
de ingreep hier gelukkig nauwelijks op.
Naast het overweldigende viaduct zijn er op de
nieuwe lijn nog talloze kleinere betonnen bruggen
gebouwd. Sommige op slanke ko lommen met voetstuk
en gestileerd kapiteel zoals in de Plankeveldstraat en
Wijngaardstraat in Schepdaal (beide uit 1928- 1 929).
Andere kregen een ongewoon modern uiterlijk volgens
het principe van de portaalbrug.Twee van deze brugjes
in Wambeek dateren van 1929.
(GP)
De Albertbrug in Schaarbeek
Bij de Albertbrug in Schaarbeek ligt de rijweg
tussen de betonnen bogen. Ze is gebouwd om de
overweg in de Leeuwstraat af te schaffen.
De bovenbouw bestaat uit zes dekken in gewapend
beton van het Bowstring-type. Bruggen van dit type,
met één overspanning, liggen verder nog bij het station
van Sint-Katelijne-Waver en Hove, en in een smallere
versie voor voetgangers nabij het station van Kontich.
Het zijn typebruggen die zonder veel zo rg om inpassing
in de omgeving gebouwd zijn. Een eerder draconisch
voorbeeld op hoge poten is de meerbogige
voetgangersbrug over de sporen in Buizingen.
(GP)
158
Pedeviaduct
Sint-Anna Pede, Dilbeek
lr. Ciément
1929-1932
Albertbrug (Leeuwebrug),
over Vilvoordsebaan en
spoorweg nabij station van
Schaarbeek
Zenobe Grammelaan,
Schaarbeek
Ontwerp ein d jaren '20
Meerbogige betonnen
voetgangersbrug over de
spoorweg tussen
Gemeenteplein en
Porseleinstraat
Buizingen
1932
Portaalbrug over spoorweg
Beldekensstraat, Wambeek
1929
Beton
159

Viaducten in spanbeton
De doortocht van treinen in een stad zorgt
onvermijdelijk voor verkeerstechnische problemen.
De eerste spoorlijnen lagen nog gelijkgronds, maar
reeds eind vorige eeuw werd gezocht naar oplossingen
voor de conflicten tussen trein- en wegverkeer. In Aalst,
Gent en Antwerpen werden de lijnen opgehoogd tussen
steunmuren. Zorgvuldige detaillering en veel onderbruggingen
moeten de grens die zo ontstaat verzachten.
In de jaren.zestig was het probleem opnieuw
aan de orde in Sint-Niklaas en in Hasselt. In beide
gevallen werd geopteerd om de gelijkgrondse
kruisingen met overwegen te vervangen door een
viaduct als alternatief voor opeenvolgende over- of
onderbruggingen. Een opgehoogde berm werd
beschouwd als een te grote scheiding in het stadsweefsel
- een argument dat bijna een eeuw eerder ook
al door de tegensta nders van de ophoging in Antwerpen
gebruikt was. Daar is gebleken dat een verhoogde
spoorwegberm, als hij goed ontworpen is, een
méérwaarde kan geven aan de omgeving. In de jaren
zestig floreerde echter de gedachte va n grote viaducten
en snelwegen tot in het centrum van de steden. Het is
de periode dat de autosnelweg Antwerpen-Luik werd
aangelegd, Hasselt met stukken en beetjes zijn grote
ring kreeg, en in de binnenstad verscheidene oude
gebouwen moesten wijken voor nieuwbouw.
Het viaduct in Hasselt
In Hasselt hielp ook de spoorweg mee aan de
bevordering van de mobiliteit door een campagne
"afschaffen van overwegen", een nogal hybride geheel
va n ad hoc oplossingen met - vertrekkend va n het
station - voetgangerstunnels, een enorme brug over de
Sint-Truidersteenweg, een stuk ophoging en uiteindelijk
ter hoogte va n de Oude Luikerbaan het grote viaduct
in spanbeton. Het ligt op een plaats waar nauwelijks
sprake kan zijn van verkeersoverlast, in een brede
grasstrook tussen de woonwijken.
(GP)
Het viaduct in Sint-Niklaas
Het viaduct in Sint-Niklaas maakte deel uit van
grote verbeteringswerken aan de lijn Gent-Antwerpen,
die dan nog eindigde op de Antwerpse Linkeroever.
Bij de aanleg va n de Kennedytunnel werd een
treinkoker voorzien, waardoor een rechtstreekse
treinverbinding tot in Antwerpen mogelijk werd. De lijn
werd geëlektrificeerd en in Sint-Niklaas verhoogd. Door
de bouw van een viaduct wilde men de barrière die de
spoorweg vormde tussen het stadscentrum en de
nieuwe wijken die zich naar buiten ontwikkelden
opheffen. Links en rechts van het viaduct razen de
auto's voorbij, eronder ligt een zandige st rook
niemandsland.
(GP)
160
Klaverblad EI 7-E40
Studiebureau S. WK. Gent
Een kruising va n autosnelwegen resulteert in
complexe verkeersontwikkelingen. Het boven en onder
elkaar aanbrengen va n wegen maakt deze knooppunten
tot een nieuw type binnen onze wegeninfrastructuur in
de tweede helft van de 20ste eeuw. Het woord
"klaverblad" verwijst naar de basisvorm; de wegen
bezftt:en een gebogen wegprofiel om een vlotte
doorstroming mogelijk te maken. Om een vloeiende lijn
te bekomen wo rdt door de ontwerpers bijna altijd
gekozen voor een bekisting ter plaatse, prefabricatie
van rechte onderdelen komt hier niet aan te pas. Zoals
bij de verkeerswisselaar bij Gent duidelijk is, wo rdt veel
zorg besteed aan de onderkant van het wegdek en
tracht men de steunpunten tot een minimum te
beperken om een zo open mogelijk uitzicht te
bekomen.
Om het belang van dit knooppunt binnen een
Europese autosnelweginfrastructuur te beklemtonen
organiseerde de Intercommunale E3 in 1972 een
internationale wedstrijd voor een monument,
gewonnen door de Belgen Van den Bogaerde, Va n
Driessche en Timmerman. Deze driedimensionale
binding van de kruisende wegen bestond uit een
zelfdragende metalen koker van 8,5 meter zijde
bekleed met een roestvrije staalplaat. Het monument.
dat voor bezoekers toegankelijk zou zijn, bleef echter
een voorstel op papier!
(MD)
Brug op de ring R4 te Heusden
Studiebureau S. WK. Gent
Het concept va n een autosnelweg sluit
gelijkgrondse kruispunten uit. Kruisende wegen wo rden
meestal boven de autosnelweg aangebracht. De eerste
voorbeelden, zoals op de autosnelweg Brussel-Oostende,
hebben een kleine overspanning voor de tweemaal
twee rijstroken. Typisch voor deze generatie bruggen is
de verticale bakstenen aankleding va n de betonnen
steunpunten. In de metalen borstwering van de bruggen
werd steeds het wa penschild van de provincie en de
gemeente aangebracht. De meeste van deze bruggen
zijn reeds gesloopt en vervangen door bredere bruggen.
Bij de aanleg va n de E3, nu de E 17, en andere
autosnelwegen in de jaren zestig en zeventig werd
gekozen voor een ander type. Deze bruggen werden
vo lledig ter plaatse bekist en bezftt:en een zeer elegante
verschijning. Bij het aanleggen va n nieuwe bruggen over
reeds in gebruik genomen autosnelwegen kiest men nu
voor een constructiewijze met geprefabriceerde liggers.
Recent aangelegde bruggen over de autosnelweg
Antwerpen-Luik vormen hiervan voorbeelden.
Die nieuwe kunstwerken bezitten niet meer de
vloeiende vo rm va n ter plaatse bekiste constructies.
(MD)
Klaverblad E 17/E40
Gent
Studiebureau S.W.K. Gent
Brug op de ring R4
Heusden
Studiebureau S.W.K. Gent
Ontwerp voor Elmonument
Van den Bogaerde, Van
Driessche en Timmerman
1972
Viaduct, Oude Luikerbaan
Hasselt
Werken eind jaren '70 gestart.
voltooid in 1982
Spoorwegviaduct
Sint-Niklaas
1969-1973
161

Landschappelijke en stedelijke context
Rotsbruggen
Het co ncept va n de 19de-eeuwse romantische
parkaanleg naar het Engelse model va n het
landschapspark wa s vooral gericht op het bekomen van
pitto reske effecten. Tegelijk moest er afwisseling,
symmetrie en va riatie te vinden zijn. Hoe meer keuze,
overvloed, contrast en wanorde er in de compositie
zat. hoe beter het natuurlijk effect in de meeste va n die
nieuw aangelegde parken en kasteeltuinen tot
uitdrukking kwam. Wa nt daar kwam het meestal op
aan: in een nieuwe creatie en aanleg va n een
wa ndelpark zoveel mogelijk de echte natuur nabootsen.
Het schilderachtige wo rdt op een weloverwogen
manier nieuw gepland in een grandioze schepping van
uitzonderlijke vo lmaaktheid. In de meeste parken werd
er dus ook een (artificiële) ravijn gecreëerd met als
perspectiefeinder een rotsbrug of een "rotsenwaterval".
Om een nog grotere indruk va n diepte te bekomen
werden de ra nden bebost en de natuurlijke glooiingen
van het terrein verder benadrukt door uitgravingen en
hellingen. De rotsbrug in het Brusselse Terkameren bos,
ontworpen in 1862 door de Saksische bouwmeester
Eduard Keilig is een stenen constructie bekleed met
onregelmatige rotsblokken die door hun ruwheid en de
licht- en schaduwwerking een echte rotswand moesten
nabootsen. Er werd tevens een artificiële waterval met
laag debiet voorzien die uitliep in een kleine vijver.
Zo kwam ook het klankeffect va n het ruisende water
aan bod. Behalve door rotsbruggen werden de in
parken en tuinen nieuw aangelegde "ravijnen" en vijvers
overspannen met constructies in het toen nog
revolutionaire gietijzer. Architecten en ingenieurs
maakten uit dat nieuwe materiaal slanke en tegelijk
gedurfde constructies, zowel in de traditionele
boogvormen als in de vorm va n hangbruggen.
UV)
De Sint-Michielsbrug in Gent
1905- 1 909
Rond de eeuwwisseling onderging het Gentse
stadscentrum een ingrijpende gedaanteverwisseling.
De aanleg va n het tracé vanaf het Zuidstation naar de
Sint-Baafskathedraal was de eerste fa se. De herinrichting
va n het gebied tussen de Sint-Baafskathedraa l en
de Ko renmarkt, met het slopen va n verschillende
bouwblokken en het "ontmantelen" va n de grote
monumenten, was het vervolg. Het sluitstuk van het
moderniseren va n het historisch stadshart was de
aanleg va n een nieuwe Leiebrug. Het I 8de-eeuws
pakhuis op de Korenmarkt werd gesloopt en vervangen
door het centraal postkantoor naar een ontwerp va n
Stefaan Mortier en Lo uis Cloquet. De vraag op welke
wijze de nieuwe Leie-overbrugging vorm moest krijgen
lokte felle debatten uit. Ingenieur Louis Cloquet
( I 849- 1 920) koos voor een ontwerp dat aansloot bij
162
Ontwerp voor brug in Terkameren bos
Brussel
Architect Hendrik Beyaert
Rotsbrug in het Ter
Kamerenbos
Brussel
Rotsbrug in Citadelpark
Gent
Hangbrug, park
Antwerpen
Sint-Michielsbrug
Gent
Louis Cloquet ( 1849-1920)
1905- 1 909
de driebogige stenen brug die tijdens de late
middeleeuwen op die plaats de rivier overspande. In de
I 8de eeuw werd dit stenen bouwwerk omgebouwd
tot een houten draa ib rug en in de 19de eeuw
vervangen door een metalen constructie. Met de
aanleg va n de tramlijn op de oost-west aslijn werd de
draaibrug een hinderlijk opstakel. In plaats va n een
nieuwe draaibrug met elektrische aandrijving opteerde
Cloquet dus voor het middeleeuws beeld va n de brug.
Opgetrokken in witte za ndsteen, blauwe hardsteen en
marmer is het een monumentaal werk dat als het wa re
de Gras- en Koornlei een derde gevelfro nt geeft.
Om het hoogteverschil op te lossen en geen te brutale
inpassing te bekomen zijn drie zijdelingse trappen
toegevoegd. Cloquet besteedde veel zo rg aan de
detaillering van de brug. In de zijkanten werden
sculpturale voorstellingen aangebracht en de verlichting
werd ontworpen als een belangrijk compositorisch
onderdeel van de brug. De centrale lantaarn op het
hoogste punt is bekroond met een bronzen Sint-Michielsbeeld
van de beeldhouwer Rooms. Het integreren va n
de verlichting om aan de brug een sculptura le dimensie
te geven, vindt men ook bij de Gentse Minnemeersbrug,
eveneens een stenen brug over de Leie.
Op welke wijze de nieuwe bebouwing langs de
Sint-Michielsbrug vorm moest krijgen, wa s eveneens
een punt va n discussie. Pas in het vooruitzicht va n de
wereldtentoonstelling van 19 I 3 werden in 1912 de
wo ningen opgetrokken. Het hoekhuis met de
Predikherenlei, Sint-Michiel, werd eveneens ontworpen
door Cloquet.
Dit uniek stedelijk ensemble werd lange tiJ-.:
onderkend. In het winnend project va n de internationale
wedstrijd Gent Morgen uit het begin va n de jaren
zeventig voorzagen de architecten nog het slopen va n
het postgebouw en de brug. Dit meesterwerk va n
Cloquet werd in 1983 beschermd als monument.
De brug is meer dan een overbrugging va n de Leie, het
is een scharnierpunt om de Kuip va n Gent te
overschouwen. Het zicht op de drie torens en de
voormalige middeleeuwse haven va n Gent is
ongetwijfeld de meest uitglezen plek voor de toeristen
om de stad op foto vast te leggen.
(MD)
163

De esthetiek van een brug
Wij hebben bijna geen behoefte meer om een
omgeving op te bouwen die vol ruimtelijke kwaliteit zit
en waarin we ons als individu en als gemeenschap
kunnen blijven herkennen. De architectuur was vroeger
het vaste decor waarin het menselijk leven zich
afspeelde. "Kunst in de straat" was een belangrijke
boodschap die de burger en de overheid in de 19de
eeuw nog kon aanspreken. Toen kon men nog door de
stad wandelen om haar kunstig karakter intens te
beleven. Uit een soort van algemene burgerzin droeg Minnemeersbrug
men zorg voor het stadsbeeld en kon men stellen dat Gent
de fysionomie van de hele stad, dat schouwspel waarbij
elke gevel afzonderlijk en elk openbaar gebouw hun
aandeel hadden, schuilde in de totale som van al die
individuele pogingen om de kunst met de architectuur
te verbinden.
Ambachtelijkheid en kunst werden op de straat
voor iedereen en zonder onderscheid van klasse of
rang tentoongesteld. Het openbaar domein was het
terrein bij uitstek voor het cultureel en esthetisch
onderricht op grote schaal, voor de uitdrukking van
creativiteit, de ontwikkeling van de goede smaak, de
esthetiek en vooral van een levens-"kunst".
Reeds vanaf het midden van de 19de eeuw was
er bij burger; politicus en overheid een uitgesproken
tendens naar verfraaiing zowel in de opbouw als in de
ontwikkeling van de stad. Deze ideeënstroom,
uitgedrukt in termen van "embellissement de la ville" en
"city-beautiful" was toen Europees, zelfs universeel. Men
hield rekening met het concept van stadsesthetiek.
De Smet-de Nayerbrug
Oostende
1903- 1905
164
Traktaten met als titel L'Esthétique des vil/es,
geschreven door de Brusselse burgemeester Charles
Buis, die helemaal geen specialist in de architectuur; de
monumentenzorg en de stedebouw was, kenden zeer
veel succes en werden in verschillende Westeuropese
talen vertaald. Men bekeek de stad als kunstwerk,
waarbij de openbare ruimte het werkterrein was.

Daarom sprak men dikwijls over "Kunst in de straat",
"L'Art appliqué à la rue", over "Publieke Kunst" of
"Openbare Kunst", "L'Art Public". De architectuur was
er de voornaamste drager van. Verschillende
genootschappen werden in diezelfde context opgericht:
de "Société de I'Art appliqué à la rue", het
genootschap "Kunst in het Openbaar Leven".
Zij organiseerden congressen, feestelijkheden en
openbare (architectuur)wedstrijden. Hun bedoeling was
in de eerste plaats didactisch. Het tijdschrift "L'Art
Public", waarvan kunstschilder Eugène Broerman de
drijvende kracht was, had op het einde van de 19de
eeuw een driedubbel doel dat als vo lgt werd
geformuleerd: "Een vernieuwing creëren onder de
kunstenaars door voor hen de weg vrij te maken tot
het scheppen van kunstwerken die afgestemd zijn op
het algemeen belang; alles wat door de vooruitgang
werd tot stand gebracht in het hedendaags openbaar
leven omhullen met artistieke vormen; aan de kunst zijn
vroegere sociale boodschap teruggeven door ze toe te
passen op de vooruitstrevende ideeën van de
overheid."
-
Sobieskilaan
Laken

Een mooier ideaal kon toen voor de kunst in de
maatschappij niet worden bedacht. Zo stimuleerde men
niet alleen de verfraaiing va n de stad, maar ook de
verspreiding en de creatie va n eigentijdse kunst.
Beeldhouwers, kunstschilders. decorateurs. bekwame
ambachtslui en architecten kregen unieke kansen. Kunst
was niet alleen bestemd voor de huiskamer, het
kunstenaarsatelier, de tentoonstellingszaal en het
museum. maar in de eerste plaats voor het publiek
domein. met de straat als bezienswaardigheid.
Het "beeldhouwen" van de natuursteen, het
kunstig-decoratief metselen met verschillende soorten
baksteen. de kunst va n het smeden van ijzer en gietijzer
bereikten nieuwe hoogtepunten.
De 19de-eeuwse ontwerpers waren duidelijk
overtuigd dat elk publiek gebouw en zelfs elk industrieel
gebouw een totaal-kunstwerk moest zijn, waarb ij steeds
een nieuwe en "moderne" synthese va n het kunnen en
de creativiteit werd geponeerd. Op die wijze werden
de zogenaamde toegepaste kunsten op grote schaal
ontwikkeld en bevorderd door kunstenaar en
ambachtsman en zelfs vrij frequent in serie geproduceerd
in de industrie. De verspreiding op grote schaal
van een esthetiek gekoppeld aan het dagelijkse leven en
dus de bevordering van de goede smaak was in ieder
geval de hoofdbekommernis. Men sprak zelfs naast de
"decoratieve kunsten" over de "industriële kunsten". De
architectuur en meer nog de straat met het
straatmeubilair, een plein met zijn inrichting. werden
opnieuw de draaischijf voor een optimale integratie va n
alle kunstvormen, zoals dat in de hoogtepunten va n de
geschiedenis steeds was geweest.
Tijdens de 19de eeuw had de ingenieursbouw
echter een eigen esthetiek doen ontstaan. Berekeningen
werden gebruikt om grote overspanningen te bouwen
en het kunstwerk, de brug. werd in zijn vormgeving het
directe res ultaat va n die berekening. Vormen werden
niet meer gedicteerd door schoonheidsoverwegingen,
maar ontstonden door zuivere wiskundige formules.
Dan denken we aa n bruggen va n het type Eiffel. Men
spra k van de mathematische curve als het schitterende
succes van de precisie. Vandaar dat de esthetiek van de
ingenieur en de architectuur op een bepaald moment
sterk uit elkaar groeiden.
Toch zijn er ook nog een aantal merkwaardige
bruggen gebouwd waar, zoals in vervlogen tijden de
integratie va n de kunsten tot een hoogtepunt werd
opgedreven. Beeldhouwkunst. de kunst van het
behouwen van de natuursteen. het ambacht va n het
smeden en het bronsgieten en de bouwkunst worden
tot één geheel verwerkt.
166
Pont de Fragnée
Luik
1901-1905
Spoorwegbrug en doorgang
Laken
Arch. A. Chambon
Brug over de Belliardstraat
Brussel
Groep Planning en
jean-Paul Laenen,
beeldhouwer
De Smet de Nayerbruggen, Oostende
De De Smet de Nayerbruggen in Oostende
werden tussen 1903 en 1905 gebouwd over het ka naal
tussen de Voor- en Achterhaven. De gietijzeren
afsluitingen va n de bruggen zijn merkwaardige stalen
va n het kunstenaarschap. evenals de natuurstenen
brugpijlers met halfverheven beeldhouwwerk waar
stoomtreinen worden op voorgesteld.
Pont de la Fragnée, Luik
Te Luik werd de Pont de la Fragnée opgericht
voor de Wereldtentoonstelling va n 1905. Het is een
indrukwekkende brug over de Maas met drie
gietijzeren bogen vervaardigd door de Société John
Cockeriii.Twee indrukwekkende natuurstenen pijlers in
de Maas dragen de gietijzeren brugdelen. Ze zijn
versierd met beeldhouwwerk. De architectuur va n deze
brug. ontworpen door architect Pa ul Demany en
ingenieur Emile Jacquemin is tegelijk monumentaal en
decoratief Hier werkten een architect en een ingenieur
dus samen. De brug werd geïnspireerd op de fraaie
Pont Alexandre 111. gebouwd voor de
Wereldtentoonstelling te Pa rijs in 1900.
Spoorwegbrug, Laken
Een kleiner, maar even mooi voorbeeld va n
stadsverfraaiing is de voetgangersdoorgang onder de
spoorweg in de nabijheid va n de Koninklijke kerk te
Laken (Brussel). In 191 I was het werk. ontworpen
door de Frans-Belgische architect -decorateur Al ban
Chambon. klaar. Het accent tot de toegang va n de
tunnel is een vijf meter hoge sculpturaal uitgewerkte
lantaarn voorzien van een zesarmige bronzen kandelaar.
De tunneldoorga ng werd met smeedijzeren
ornamenten versierd en bekroond met een arduinen
borstwering voorzien va n speciaal ontworpen
siervazen. De tunnel zelf wordt geschraagd door zeven
zuilen in graniet met lotusvormig ka piteeLTussen het
rasterwerk va n de balklagen va n de tunnel zijn
witgeglazuurde reliëftegels gevat, afwisselend va n
motief Zoveel zorg en luister voor een doorga ng
onder de spoorweg schijnt ons va ndaag - en wel
onterecht - een overbodige luxe.
Brug over de Belliardstraat, Brussel
En toch wordt er va ndaag soms nog wat zorg
besteed aan de bouw van een brug, zij het in dit geval
een verbindingsbrug over de Brusselse Belliardstraat
tussen twee gebouwen va n de Europese gemeenschap.
Het ontwerp va n deze brug wordt vervolledigd door
toevoeging van een kunstwerk dat echter niet op
zichzelf staat maar een bijkomende inhoud en lading
geeft. Aa n de buitenzijde versterken twee geprofileerde
monumentale vrouwenfiguren opgebouwd uit
gefragmenteerde vlakken het verticalisme va n het
geheel. Zij voeren op de hoge masten waarop ze
167

werden geplaatst het dynamisch karakter bij de
waarneming van de brug op.
In het interieur wordt met het beeldhouwwerk
en in de inrichting van de doorgang een evocatie
opgevoerd: "Ariadne, dochter van koning Minos, schonk
aan de Attische prins Theseus, voor deze het labyrint
binnenging om de Minotaurus te doden, een kluwen
draad. Door deze draad te ontrollen kon Theseus zijn
weg terugvinden in het gigantische labyrint. Zo moet
Ariadnes lichtgevende draad de burger richting bieden
bij het vinden van zijn weg in het éénwordende
Europa." Beeldhouwer jean-Paul Laenen plaatst aldus
een persoonlijke kanttekening bij de bruggenbouw als
baken voor de Europese gemeenschap.
Het thema van de lichtgevende draad van
Ariadne, die in het interieur van de brugdoorgang naar
de richting van de vergaderzalen verwijst, wordt aan de
buitenzijde hernomen. De draad accentueert de
opgaande beweging van de twee masten, die als bakens
fungeren en ontrolt zich rond de twee identieke figuren
die het verticalisme van het geheel benadrukken.
De schone kunsten geven op die wijze opnieuw
een betekenis aan onze hedendaagse maatschappij en
worden innig met de architectuur verbonden.
UV)
168
De spoorwegberm in Antwerpen
De verhoogde spoorwegberm in Antwerpen
vormt een uniek stedebouwkundig geheel dat zich
uitstrekt van het station Antwerpen-Centraal tot aan de
Zurenborgstraat Eind vorige eeuw was de gelijkgrondse
spoorweg een te grote hinder voor het verkeer
geworden. Het plan om een verhoogde berm aan te
leggen wekte echter hevig protest. Er werden dan ook
verschillende varianten voorgesteld, onder meer een in
open sleuf ingegraven spoorlijn of een spoorwegviaduct
op gietijzeren kolommen, naar het voorbeeld van de
bovengrondse ringlijn van de Parijse metro.
In 1895 startte de bouw van de verhoogde
berm onder leiding van Clément Van Bogaert, ingenieur
bij de spoorwegen, geholpen door architect
Van Asperen, die instond voor de vormgeving.
De hoofdas tussen het station Antwerpen-Centraal en
de brug aan de Zurenborgstraat omvat zes bruggen.
Het geheel lijkt op een omwalling met versterkte
poorten inclusief torentjes en kantelen. Geen enkele
brug is dezelfde: constructief principe, afmetingen,
geometrische vorm van de boog en torentjes zijn in
telkens andere variaties toegepast. Dit alles in een
bestudeerde afWisseling van materialen: kalksteen,
zandsteen, baksteen, staal, ijzer, gietijzer.
Kleinere torentjes tussenin ritmeren de
verhoging. Ze bevatten de regenwaterafvoeren. Houten
deurtjes geven toegang voor onderhoud van de
afvoeren en voor inspectie van de gewelven.
De steunmuren zelf zijn opgedeeld met grote bogen
versierd met mozaïekgewelven, ook weer allemaal
verschillend.
(GP)
Spoorwegbrug Antwerpen
Centraal tot Berchem
Antwerpen
ir. C. Van Bogaert,
architect Van Asperen
1896- 1898

Utopische projecten
door Marc Dubais
Antwerpen, een stad zonder bruggen
Bijna alle Europese steden zijn ontstaan aan
rivieren. Het zijn de slagaders binnen een stedelijk
weefse l, open ruimtes die niet worden bebouwd.
Het ve rbinden va n oevers is meer dan een louter
ve rkeerstechnische aangelegenheid, het ensceneert op
een ingrijpende wijze de open ruimte in het "lichaam
stad". Parijs wo rdt in ons geheugen niet enkel
va stgehouden door de Eiffeltoren of de Sacré Coeur,
maar ook door de reeks bruggen over de Se ine.
Ee n aantal steden zijn historisch uitsluitend gegroeid
aan een enkele zijde va n een rivier, zoals Antwerpen en
Amsterdam. Be ide steden ve rtonen een grote ge lijkenis,
ze hebben geen bruggen en koze n deze eeuw voor
een vaste oeververbinding door het bouwen va n
tunnels.
Reeds in de 19de eeuw fo rmuleerde men in
Antwerpen voorstellen voor een oeververbinding. Met
de aanleg van de spoorweglijnen zag men de noodzaak
in va n een verbinding met Gent en het Waasland. In het
ve rkave lingsplan voor de nieuwe Zuidwijk uit 1875 was
een brug voorzien, zowe l voor personen als voor
treinen. Het bleef echter bij een project, waardoor het
station Antwerpen-Zuid een ko pstation is gebleven tot
het uiteindelijk na de Tweede We reldoorlog werd
afgebroken.
Léon Stynen
Op we lke wijze men de oeververbinding zou
rea liseren leverde fe lle discussies op in de jaren twintig.
Architect Léon Stynen maakt in 1930 op verzoek va n
de Duitse fi rma Mann een alternatief voor de
ScheldetunneL Stynens visionair ontwerp is een
vijftig meter hoge brug, steunend op twee immense
pijlers. Aa n beide uiteinden voorzag hij een cylindervo
rmig bouwvolume waarin de wagens in een
spiraalbeweging naar boven kunnen rijden. Het ontwerp
is meer dan een technische oplossing, het is een
Ontwerp voor een brug
over de Schelde te
Antwerpen
Georges Vantongerloo
( 1886- 1 965)
1928
overweldigende landschappe lijke ingreep die de
ve rbinding va n beide oevers wil visualiseren. Het is een
brug die het metropoolkarakter va n Antwerpen wil
beklemtonen, een attitude die ook aan de basis lag va n
de Boerento ren die ongeveer ge lijktijdig verscheen in
de skyline van de stad.
Uiteindelijk werd beslist om de Waa slandtunnel
aan te legge n, een ondergrondse verbinding die geen
visuele bindingen tot stand brengt tussen linker- en
re chteroever. Om het historisch stadshart te verbinden
met de Linkeroever bouwde men een
voetgange rstunnel.
Le Cor.busier
Antwerpen en de organisatie IMALSO
orga niseerden in 1932 een grote internationale
wedstrijd voor de Linkeroever. De twee tunnels waren
toen reeds een gegeven waarmee de deelnemers
moesten re kening houden. De wereldbefaamde Franse
architect Le Corbusier nam sa men met Huib Hoste
deel aan deze stedebouwkundige co mpetitie. Het is
één van Le Corbusiers sterke urbanistische voorste llen
uit de jaren dertig. Wie zijn prachtige perspectieven
bekijkt stelt va st dat hij aan de zuidzijde va n de stad
een hangbrug over de Schelde voorzag.
Brug over de Schelde
Stynen
1930
169

Ongeveer op de plaats waar Le Corbusier met een
brug over de Schelde wou gaan, werd in de jaren zestig
de Kennedytunnel geprojecteerd. Voor de tweede maal
deze eeuw is gekozen voor een ondergrondse
verbinding. Vooral de inplanting van de industrie
stroomopwaarts, in het bijzonder de scheepswerven in
Temse, is medebepalend geweest voor de keuze van
een tunnel. Wie nu de autosnelweg neemt rond
Antwerpen krijgt op geen enkel ogenblik een beeld dat
laat aanvoelen dat Antwerpen aan een rivier gelegen is.
Bob Van Reeth
De idee van een gesloten Antwerpse ring met
een gedeelte op de Linkeroever komt reeds te
voorschijn in ontwerpen uit de 19de eeuw. In de
wedstrijd "Stad aan de Stroom", georganiseerd in 1990,
grijpt Bob Van Reeth in samenwerking met René Greisch
terug naar het principe van de concentrische cirkels om
alzo de kaaien in de binnenstad te ontlasten. Zij voorzagen
twee beweegbare tuibruggen, een noodzakelijke
infrastructuur om de twee toekomstige groeipolen van
de stad te verbinden, het Eilandje in het noorden en
het Zuidgebied.
Luc Deleu
Voor dezelfde wedstrijd maakte Luc Deleu een
voorstel met de titel "Antwerp, your next cruise stop!".
De revalorisatie van de Scheldeoever moet volgens
Deleu gebeuren met een sterke beeldbepalende
infrastructuur om nieuwe activiteiten te bundelen.
Hij voorziet een grote draaibrug ter hoogte van de
Suikerrui; in het gedeelte van het tegengewicht krijgen
de nieuwe activiteiten een onderkomen. Deleu
benadrukt hiermee dat een stad nood heeft aan
herkenbare sterke beelden om impulsen te geven aan
de levendigheid. De wijze waarop men in de 19de
eeuw de nieuwe stations vaak op een brutale wijze
heeft ingebracht in het stedelijk weefsel is voor hem
een inspirerend voorbeeld om grootschalig te denken
over de stad.
"Antwerp, your next cruise
stop!"
Luc Deleu
1990
Antwerpen blijft een stad aan de stroom zonder
bruggen waardoor psychologisch de Linkeroever steeds
gescheiden zal blijven van de metropool. Hierin ligt het
grote verschil tussen een brug en een tunneloplossing.
(MD)
Le Corbusier
1932
nr. 14926
Fandation Le Corbusi er
Stad aan de Stroom
Bob Van Reeth
1990

Coda
door Prof. dr. Claire van Damme
Wat een drukte op de ES
Het schilderij Wat een drukte op de ES, behoort
tot het hyperrealistische werk van de Vlaamse
kunstenaar Antoon De Clerck. Het hyperrealisme dat
zijn internationale doorbraak dankt aan de Documenta
5-tentoonstelling te Kassei in 1972, kende in België
behalve Antoon De Clerck ook Marcel Maeyer en
Roger Wittevrongel als belangrijke vertegenwoordigers.
Wat een drukte op de ES laat toe een aantal specifieke
kenmerken van De Clercks interpretatie te
verduidelijken. Zijn begeestering voor de vooruitgang
van wetenschap en techniek blijkt uit het onderwerp:
twee jonge kerels-fietsers?- die plots halt houden om
het doorstromend verkeer op de autosnelweg gade te
slaan en wellicht zinnens zijn kort nadien opnieuw te
vertrekken. Een triviaal gegeven dat ook nu nog actueel
is maar door zijn schilderkunstige conceptie een extra
dimensie verkrijgt.
De thematiek sluit aan bij de hyperrealistische
belangstelling voor het alledaagse en ligt in het
verlengde van zijn vroegere oeuvre vertrokken uit de
Nieuwe Visie. De visuele trefkracht en het klaarblijkelijk
accidentele zijn opvallend. Beeldafsnijding en
i lussionisme evoceren fotografische verwantschap. To ch
spreekt uit dit schilderij een uitgesproken zin voor
compositie, evenwicht en spanning tussen vertikalen en
horizontalen, tussen hoekige en curvilineaire elementen.
Ook de sfeer is treffend. Het gebeuren speelt zich af bij
hevig licht dat deels concreet is en schaduwen afWerpt,
maar ook deels abstract is en vanuit de intensiteit van
de monochrome schildering vlakmatig naar voor treedt.
Dergelijk spel tussen concreet en abstraherend idioom
komt ook voor in de figuratieve componenten die op
een rustige en weloverwogen wijze het beeldvlak
bevolken. Er grijpen tevens confrontaties plaats tussen
geometrische en organische structuren, tussen kleurige
stofdifferentiatie en abstract koloriet.De meest
anekdotische objecten als het fietswiel en het metalen
embleem verliezen door hun grafische zuiverheid aan
concrete en tactiele aanwezigheid en anekdotiek. Ook
de afWezigheid van een persoonlijke toets verhoogt de
abstracte dimensie van banale objecten.
Dit werk is tevens op ruimtelijk vlak bijzonder
complex. De ruimte die aan elke zijde van het schilderij
uitbreidbaar is, grenst wegens haar inconsequente
conceptie aan het irreële. Zij oefent bovendien een
enorme zuigingskracht uit naar de toeschouwer.
Enerzijds haalt de blik van de jongeman deze van de
kijker binnen in de schilderkunstige ruimte. Anderzijds,
laat de figuur op rugzijde wegens zijn analoge positie
met de toeschouwer een gemakkelijke identificatie met
de kijker toe en nodigt zij deze uit samen met hem,
over de reling, in een ijle onbepaaldheid te staren.
Alle voornoemde elementen dragen bij tot het
bevreemdende karakter van het schilderij waar tijd en
ruimte onvatbaar zijn en een spontane
lichaamsbeweging gestatufieerd lijkt; waar de evocatie
van rust en verstilling in schril contrast staat met de
verwachting door de titel van het werk gewekt: de
autosnelweg waar in een hels tempo en onder
motorengeluid, auto's in grote getale en kleurige
verscheidenheid voorbij razen. Deze aspecten wijzen
duidelijk op een specifiek realisatieproces waarbij
persoonlijke perceptie, eigenhandige schetsen en
fotografische opnames tot het uiteindelijk kunstwerk
voeren. Het schilderij Wat een drukte op de ES laat niet
zien wat het beloofd. Het suggereert door middel van
negatie. Compositorische discipline, beeld- en
kleurbeheersing verlenen het werk een tijdloos en
meditatief karakter.
Bibliografie
M.C. Laleman, D. Lievois. 7 Bruggen: historiek & restauratie van zeven
Gentse Leiebruggen. Gent. 1987
H. Van Royen. G. Vandegoor, Bruggen I Patrimonium over Vlaamse
waterwegen, Leerbeek. 1994
Tijdschriften
A Plus, nr. 84, november 1983 (themanummer Kunstwerken)
A Plus, nr. 131, december 1994-januari 199S (themanummer
René Greisch)
Herkomst van de illustraties
Anvers Urbanisme: blz. 170 (boven)
Chr. Bastin & J. Evrard: blz. 142 (midden), IS6- IS7 (onder).
164 (onder)
Buerman Communications: blz. 14 3 (boven)
Commissariaat-Generaal voorToerisme van België,
Sergeysels: blz. 14 7 (onder)
Daylight. Luik blz. 148. 149 (boven), IS6- IS7 (boven)
Luc De Rammelaere: blz. 161 (boven links), 161 (onder links)
A. De Vogelaere: blz. 14 7 (boven)
Marc Devos: blz. 162 (tweede foto onder)
To m D'Haenens: blz. 141
Marc Dubois: blz. 139 (midden), IS2 (midden). ISS (boven),
IS7 (boven), 164 (boven)
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten. Brussel: blz. 169 (onder)
Joris Luyten: blz. 129, 130, 136 (boven). 137 (boven), 137 (onder),
139 (boven). 140-141 (boven), 140-141 (onder links), 142 (onder),
143 (onder). 144, 144- 14S. IS2- IS3 (boven), IS2 (onder),
IS3 (midden), IS4 (boven), IS4- ISS (onder), IS8- IS9 (boven).
IS8 (onder). 162 (onder), 16S, 166 (onder)
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Leefmilieu en
Infrastructuur, Brussel: blz. 143 (midden), 149 (onder)
Museum voor Hedendaagse Kunst, Gent: blz. 171, 172
Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen: blz. IS I
Greet Paulissen: blz. 139 (onder), ISO (boven), ISO (midden).
ISO (onder), IS2 (boven), IS3 (onder), IS9 (onder links),
IS9 (onder rechts). 161 (boven rechts), 161 (onder rechts),
168 (links boven). 168 (links onder). 168 (rechts)
Provinciebestuur Antwerpen, Archief Léon Stynen: blz. 169 (boven)
Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, Dienst Kunstpatrimonium: blz. 163
Provincie West-Vlaanderen, Provinciale Bibliotheek en Cultuurarchief:
blz. 146 (boven), blz. 146 (onder)
M. Seresia: blz. 170 (midden)
Sint-Lukas-Stichting, Lieve Vandenplancke, Brussel: blz. 13S (rechts)
Sint-Lukasarchief. Brussel: blz. 131, 132 (boven), 132 (onder), 133, 134,
13S (boven). 13S (links). 136 (onder), 162 (boven), 162 (tweede foto
bovenaan). 166- 1 67. 167
Riemens Wim: blz. 170 (onder)
Uitgeverij Lannoo, Tielt: blz. I 38, 14 2 (boven)
Van den Bogaerde: blz. I 61 (boven rechts)
Vlaamse Vereniging voor Industrieel Erfgoed: blz. 146 (onder)
171

•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bijvoegsel bij OKV 1995/4
OPENBAAR KUNSTBEZIT
IN VLAANDEREN
Drieëndertigste jaargang
december-januari-februari
1995/nr. 4
driemaandelijkse periodiek
voor inwijding in de beeldende kunsten
door reprodukties, teksten en
radiouitzendingen.
Uitgave van Openbaar Kunstbezit
in Vlaanderen v.z.w.
onder de auspiciën van de Vlaamse
provincies en in samenwerking
met de B.R.T.N.
Verantwoordelijke uitgever:
Rudy Vercruysse
Secretariaat, redactie
en abonnementendienst:
Kasteelstraat 97 - 8700 Tielt
tel.: 05 1 /42.42.99
fax.: 05 1 /40.84.78
Publiciteit:
03/23 1 .28.00 (B-Promotion)
B.T.W.-nummer: 427. 190. 176
Bankrelaties:
448-000736 1-87
385-0590844-80
000-0099920- 1 0
135.20 (NL)
Dit Mededelingenblad werd samengesteld
door: Rudy Vercruysse,
Marijke Declercq, Marc Devos
en Geert Verstaen.
Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen op BRTN-radio
"Bruggen" komt aan bod:
bij Radio I in 'Eenhoorn'
op dinsdag 5 december
bij Radio 3 in 'De Kunstberg'
op woensdag 6 december
bij radio Donna in 'Foyer'
op maandag I I december
bij Radio 2 Antwerpen (97,5MHz)
Avondeditie ( 17 - IBu .) , donderdag
30 november
Spoorwegbruggen naar Centraal Station
Antwerpen
bij Radio 2 Vlaams-Brabant
(93,7MHz-88,7MHz Leuven)
Avondeditie ( 1 7-IBu.), woensdag
29 november
Spoorwegviaduct in Ukkel
Radio 2 Limburg (97,9MHz)
Middageditie ( 1 2-13u.), donderdag
30 november
Tuibrug in Godsheide-Hasselt
Radio 2 Oost-Vlaanderen (98,6MHz)
Middageditie ( 1 2-13u.), donderdag
30 november
Voetgangersbrug over Dender in Pollare­
Ninove
Radio 2 West-Vlaanderen (IOO, I MHZ)
Avondeditie ( 17 -18u.), woensdag
29 november
De Smet-de Nayerbruggen in Oostende
111ra111
Lid van de Unie
van de Uitgevers van
de Periodieke Pers
il .
. ."
PIIOVI"Cit:IESTUUI!.
ANTWERPEN
p
Mededelingen
OKV-Verlotingsactie 1996
Eerste prijs: "Pendulum"
een unieke glassculptuur van Koen Vanderstukken
Waarde: 85.000,-BF
o v in c
e Limburg
"
Provincie
Oost-Vlaanderen
VLAAMS • BRABANT

Abonnementsprijs 1995:
700,-BF of 4 1,5 NLG
In de abonnementsprijs voor 1995 zijn begrepen:
I . vier thematische afleveringen
2. vier Mededelingenbladen
3. de OKV-Museumkaart 1995
Hoe kan U zich abonneren?
Niets is eenvoudiger dan dat:
U stort 700.-BF (zonder opbergband) of 970,-BF (mét opbergband)
op rekeningnummer 448-0007361-87
van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Tielt.
Graag vermelden: "1995".
CJP-ers genieten een gunsttarief: 600,-BF i.p.v. 700,-BF
Let op!
Vanuit Nederland kan U ook abonnee worden!
Uitsluitend door storting van 41.5NLG (zonder opbergband)
of 59,5 NLG (mét opbergband)
op gironummer 135.20 van OKV in Tielt.
Graag vermelden: "1995".
Vanuit alle andere landen bent U eveneens welkom
als abonnee!
Een abonnement kost dan 1.000,-Bf (zonder opbergband)
of 1.320.-Bf (mét opbergband) uitsluitend te betalen
op PCR 000-0099920- 1 0 van OKV in Tielt
of via internationale postwissel.
2
Spelregels gratis tickets
U kan een gratis ticket bekomen door een gele briefkaart te
sturen naar Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Kasteelstraat 97,
8700 Tielt.
Bij de tentoonstellingen die een gratis ticket aanbieden, vindt u
onderaan het artikel een blauwe balk met het aantal ter
beschikking gestelde tickets.
Door loting wordt bepaald wie een ticket krijgt toegestuurd.
Let op:
I. één ticket per tentoonstelling en per persoon
2. één ticket per gele briefkaart
3. de gewenste tentoonstelling vermelden
BRTN Departement Cultuur
Affiche
Elke week op zaterdag,
om 12u. op TV I ,
om 20u. op TV2
Affiche bestaat uit volgende delen:
-Agenda: een vlugge en vlotte montage van een tiental
komende of lopende tentoonstellingen, concerten, theater
en dansvoorstellingen
- Accent een korte reportage over een actueel
kunstgebeuren waarin de betrokken kunstenaar centraal
staat. lntervieuws door Régine Clauwaert
Kortom, een actueel en infonmatief programma over kunst
in al haar vonmen.
Het programma wordt verzorgd door jan Blondeel en
Marianne Soetewey (regie), Régine Clauwaert
(samenstelling, redactie en presentatie), Nathalie Capiau
(assistentie)
Deze "Mededelingen" zijn een
bijvoegsel bij de OKV-aflevering
nr. 4 van de jaargang 1995:
"Bruggen"
Auteurs: Claire van Damme,
Marc Dubois, Greet Paulissen,
Jos Vandenbreeden en Daniël
Vandepitte
Bruggen worden in vakkringen
omschreven als kunstwerken,
realisaties van het hoogste
niveau. In tegenstelling tot
anchitectuur bezit een brug geen
interieur. Een brug is een
toevoeging van de mens in een
stedelijk landschap of in de
natuur. Met een brug krijgt een
omgeving een extra betekenis.
Bruggen fu ngeren als
referentiepunten. landmarks in
de stad en het platteland en het
platteland. Steden worden in ons
geheugen vastgehouden door
bruggen. Denk aan de Ponte
Rialto in Venetië en de T ower
Bridge in London.
Met het themanummer
"Bruggen" wil Openbaar
Kunstbezit in Vlaanderen een
accent leggen op een deelaspect
van onze bouwkunst, realisaties
die allemaal behoren tot de
openbare ruimte. Het verbinden
van twee oevers is en blijft één
van de boeiendste handelingen
van de mens.
Losse nummers
Losse nummers kosten 250,-BF
of ISNLG.
Bestellen kan door storting
op rekening 448-000736 1 -87
(in België)
of 135.20 (in Nederland) van
Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen, met vermelding van
de titel van de aflevering.
Koen Vanderstukken
I
Koen Vanderstukken is een van de meest begaafde
en vooraanstaande jonge glaskunstenaars in
Vlaanderen.
Wat is een glaskunstenaar ?
Een artiest die als medium voor
zijn vrije expressie de materie
glas kiest, met al haar
mogelijkheden van transparantie,
visuele verdunning van de
realiteit, hardheid en broosheid:
de uitdaging van de extreme
ambachtelijke condities, waarin
de kunstenaar als maakproces
veel spanningen, ontgoocheling
en voldoening oogst.
In Vlaanderen staat de kunst
met glas nog in een begin­
stadium. Terwijl in onze
buurlanden al in de jaren 1960
wend geëxperimenteerd met
glas, bleef een aftasten van de
mogelijkheden in België beperkt
tot een korte passage van
buitenlanders bij Val Saint­
Lambert - Sam Herman. Harvey
Littleton. Yann Zoritchak ...
In Vlaanderen moest men
wachten tot de komst van de
Roemeense Israëliet Edward
Leibovitz - in 1972 - om enig
schuchter teken van leven te
zien: maar na de oprichting van
de glasklas aan de
avondacademie in Mechelen -
thans het IKA - begon alles vrij
snel te gaan.
Koen Vanderstukken is op een
ongewone manier tot de kunst
gekomen. Zijn opleiding stuurde
hem eerst in de richting van de
scheikunde; hij kreeg ook les van
Dieter Dornheim, een meester
in het blazen van glas met de
brander, die de jonge
scheikundigen probeerde
vertrouwd te maken met buisjes
en pipetjes allerhande. Koen liet
de scheikunde voor wat ze was
en ging zich helemaal op het glas
toeleggen, eerst uit
belangstelling voor het spel van
de techniek, naderhand om met
deze kennis en ervaring zich
artistiek te uiten. Zo kwam hij in
1986 terecht in de glasklas van
het IKA in Mechelen, waar hij
intussen zelf les geeft als
assistent van de stichteres
Miloslava Svobodova. Hij ging
zich verder vervolmaken tijdens
de zomeracademie voor glas in
Frauenau in Zuid-Duitsland, en
in Sars-Poteries in Noond­
Frankrijk. waar internationaal
bekende kunstenaars hun
techniek en bezieling doorgeven.
Vanaf 1990 bouwde Koen een
eigen atelier op in het Veerhuis
in Niel, met een breed gamma
aan werkwijzen, om in de
expressie met glas een zo groot
mogelijke vrijheid van keuze te
hebben: blazen, vervormen of
slumping. gieten en päte de
verre als warme procédés,
zandstralen en slijpen, snijden en
graveren als koude bewerkingen.
De werkplaats is bedachtzaam
opgesteld met een ware zin
voor logische, praktische
ordening, wat hem toelaat zijn
aandacht meer bij het
scheppingsproces te houden.
De kunst van Koen
Vanderstukken is tot volle
ontplooiing gekomen eens het
atel ier op punt stond. Voordien
viel al de kracht op van de
monumentaliteit. de zin voor
het tijdloze: de maskers uit de
beginfase - 1987- 1 990 - zijn
bijna technische kopieën van
Afrikaanse voorbeelden, die
later een eigen dimensie, een
meer samenvattend mysterie
gaan vertolken. Ze worden de
algemene vermomming waar­
achter de mens zich verschuilt,
zijn onmacht tot communicatie,
het vluchten in een egelstelling.
Koen vertolkt de dualiteit tussen
realiteit en schijn. vaak moeilijk
te onderscheiden tegenstellingen
waarbij de ene niet is zonder de
andere. Glas bedriegt met vaak
amper waarneembare overgang
tussen transparantie en reflexie.
zodat de maskerfunctie zelf in
vraag wondt gesteld. Toch
verwijst Koen ook naar de
oorspronkelijke functie van het
masker op het zwarte continent,
waar maskers worden ingezet
om de geesten van de voor­
vaderen op te roepen: het
raadsel van de afWezige aan­
wezigheid is al even verwarrend
als de transluciede geslotenheid
van glas.
In zijn huidige kunst is Koen
Vanderstukken die monumen­
taliteit nog gaan benadrukken.
De schaduwbeelden ogen als
primitieve stèles, verenigen de
mens met de grond waarop hij
staat. De naam noopt tot
relativering: schaduwen staan
steeds in contrast tot de
lichtzijde van een gestalte, maar
de transparantie bouwt een
sterke tegenstelling af. Gevolg:
de scherpte van het standpunt
neemt af, de twijfels groeien.
Achter de allure van een
oersterkte, als de boeren van
Permeke. schuilt veel onzekerheid
en kwetsbaarheid.
Scepticisme is geboden tegen­
over de schijnbare realiteit, want
wij kunnen de grenzen van onze

persoonlijke ervaring en de
registratie ervan nooit
doorl:Jreken ...
In de recente pendels wordt een
gegoten "glasvijvertje" aan een
hoge driepikkel opgehangen.
Met het werk kan dus
geschommeld worden, maar
veeleer lijkt het de bedoeling een
effect van gewichtl oosheid te
creëren; het wonder dat de
materialiteit doet overgaan in
vergeestelijking. Tegelijk wijst
Koen met een veelheid van
kleurige en boeiende,
avontuurlijke insluitseis op de
zalige gave van de zintuigen: via
het oog worden ook geluiden
opgeroepen en de tastzin
gemotiveerd.
Het wereldse feest is een eiland,
een klein fragmentje stoornis in
de eeuwigheid die voor en
achter ons ligt.
Naast de schematisch
antropomorfe beelden en de
gestolde vijvertjes, doorgaans
ontstaan met gieten in zand­
vonmen, vindt de bezoeker in zijn
atelier ook geblazen vaassculpturen.
Koen vertrekt van de
klassieke recipiënt, die hij een
sterk persoonlijke silhouet en
textuur meegeeft: gladde delen
wisselen af met ruwe, zwaar
gearceerde partijen
Glaskunst kan moeilijk anders
dan materieel sterk aanwezig zijn.
Dat is een sterl

on-line, maar toonde alleen het
interieur van het gebouw en gaf
informatie over openingsuren en
parkeergelegenheid.
Stilaan verschenen ook de eerste
echte digitale tentoonstellingen.
Al dan niet in de marge van een
klassiek evenement. In de marge
van het Festival van Vlaanderen
zette Netpoint met het Festival
een digitale tentoonstelling op
rond de grootste aller polyfonisten:
Jean de Castro. In zijn tijd
populairder dan Prince en de
Stanes samen.
De digitale bezoeker bepaalt zelf
in welke volgorde hij de repro­
dukties van schilderijen, de
achtergrondinformatie en
dergelijke doorneemt.
De overzichtstentoonstelling
over Paul Cézanne van het
Musée d'Orsay, de Tate Gallery
en het Philadelphia Museum of
Art verscheen eveneens op het
Internet. Bezoekers kunnen een
samenvatting van de catalogus
raadplegen, de persmap en de
biografie lezen, een aantal kunstwerken
bekijken en de cd-rom
of de catalogus on-line bestellen.
Uiteraard staan ook de openingsuren
op het net.
Het Internet kreeg zelfs de
wereldpremière van Dali Under
The Sun in Florida. Voor het eerst
in 25 jaar toont het Salvador Dali
Museum zijn volledige collectie
van 94 olieverfschilderijen.
Het was eerst te zien op het
Internet. Het Frans ministerie van
cultuur opende vervolgens een
eigen web-site om de Franse
musea te promoten en bijna elke
4
Italiaanse gemeente bracht zijn
museum on-line. Het Carrillo Gil
Museum voor hedendaagse
kunst toont zijn collectie met
werk van Jose Clemente Orozco,
Siqueiros, Rivera en andere
Mexicaanse kunstenaars uit de
twintigste eeuw. Het Centre
Georges Pompidou de I'Art
Modeme-Centre Beaubourg
doet hetzelfde, maar geeft als
toetje digitale kunst. De Venetiaanse
musea met die ene
Memling en het Staattiches
Museum Schwerin met zijn
zeventiende-eeuwse Nederlandse
schilderijen wachten eveneens
op digitale passanten.
Zelfs het Brussels stripmuseum
wist zich via Groot -Brittannië
een bescheiden plekje op het
Internet te veroveren.
lODE GOUKENS
Om de volgende musea te bezoeken moet de Internet-gebruiker
de volgende unieke plaatsbepalingen (url) intypen in zijn grasduiner
(bijvoorbeeld Netscape Navigator).
Let op met dit Sanskriet want de minste tikfout is fataal.
Vervolgens legt het programma de verbinding en kan het virtuele
museumbezoek beginnen.
httpJ/www.netpoint.be/abc/castro/
http://www.cezanne.fr/
http://www.warhol.org/warhol/
http:/ /www.comune.bologna.it/bologna/Cultura/Museicomun/ Archeologico/
http://www.conet.com.mxlmacg/
http://www.paris.org/Musees!Beaubourg/
http://www.highwayone.com/dali/
http://www.dea.polimi.itlricci/welcome.htm
http://isotropic.com/highmuse/highhome.html
http://www.knossos.gr/-hmuseum/index.html
httpJ/www.msu.edu.tr/services/irhm/irhm-home.html
http://cy-mac.welc.cam.ac.uk/art.html
http:/ /www.comune.bologna.it/bologna I /Cultura/Museicomun/Morandi/
httpJ/dmf.culture.fr/
httpJ/www.rosprint.ru/artlmuseum/pushkin/
httpJ/intercity.shiny.it/regione.html
httpJ/hamburg.bda.de:800/bda/nat/hn/smslwelcome.html
http://www.nedpunt.ni/teylersmuseum
http://dse.iaehv.ni/cultuur/musea/vanabbe/
Film
affiches
Media
maatschappij
Unidisc
realiseerde
vter
reprodukties
van
filmaffiches
in het super
de luxe
drukprocédé
diamond
screen
op een stevig papier van 200 gr.
Formaat: 70 x 50 cm.
Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen mocht
als eerste in exclusiviteit deze affiches aan zijn
abonnees aanbieden.
l JAMES DEAN -Ten Oosten van Eden,
1955, Stadsarchief Gent.
2 EXPRMTL 4, Pierre Alechinsky,
1967-68, Koninklijk Filmarchief, Brussel.
3 CANTIQUE D' AMOUR, M. Panneels,
1933, Serge Zreik, Parijs.
4 DE STORM DES LEVENS, Edmond van
Offel, 1920, AMVC, Antwerpen.
U kunt de affiches bestellen
door overschrijving op rekeningnummer
448 -0007361-87 van Openbaar Kunstbezit
in Vlaanderen met vermelding van de
gewenste afftchenummers.
Vanuit Nederland: graag op giro 135.20.
Een affiche kost 200,-BF/ex.
(10,- NLG)
De affiches worden in een sterke koker
thuisgesnturd.
Prijzen
1 affiche: 200,- BF + 20,- BF verzendingskosten
( 10,-NLG + 3,-NLG)
2 affiches: 400,- BF + 40,-BF verzendingskosten
(20,-NLG + 3,-NLG)
3 affiches: 600,- BF + 50,- BF verzendingskosten
( 30,-NLG + 5,-NLG)
4 affiches: 800,- BF + 65,- BF verzendingskosten
(40,- LG + 9,-NLG)

jos Vandenbreeden
Restauratie is heel vaak destructief
I
'Ik ben een dokter die alleen bij zwaar zieke patiënten
over de vloer komt,' zegt hij. En hij zegt: 'In de spiegel
zie ik een Don Quichote, strijdend tegen de
windmolens in Brussel.'
Jos Vandenbreeden is naast zijn functie van directeur
van het Sint-Lucasarchief in Brussel, docent
architectuurgeschiedenis (Gent en Brussel), privéarchitect
inzake restauraties (o.a .. Solvayhuis,
Hortahuis, Zuiderhuis op de Zenne en het Atelier
Salu in Laken), ook begeleider van studenten bij
onderzoek en huisvader.
Ik vraag jos Vandenbreeden of hij
ooit stilzit. Hij lacht zijn typische
lachje; een aanstekelijk lachje met
een beetje van alles in:
goedaardigheid, spot, cynisme,
ironie, mysterie en heel zelden
een vleugje sarcasme toe. "Toen
ik vijfentwintig jaar geleden het
directeurschap over het archief
opnam, heb ik meteen een
inventaris opgemaakt van wat
het Brussels gewest bezat aan
waardevol architecturaal erfgoed.
Dat wil zeggen: ik heb elke straat
in het Brussels gewest in beide
richtingen afgewandeld,
gefotografeerd en kort
beschreven. Ik heb er geen idee
van hoeveel kilometer ik achter
me heb, maar de mars door de
negentien gemeenten was lang.
Al was het fysisch gezien hoogst
gezonde arbeid." jos
Vandenbreeden neemt de tijd
om een lachje op te steken:
"Psychisch was het om gek te
worden. Brussel was als een ziek
dier dat de hand aan zichzelf
sloeg, dat zichzelf venminkte."
Het voortdurende wandelen
maakte iets los in jos
Vandenbreeden, met name een
ongebreidelde passie voor
Brussel. Ik vraag: "Een ziekte?"
Hij ontkent: "Neenee, een passie.
Een passie voor Brussel en een
passie voor oude gebouwen.
Sedertdien heb ik de taak op me
kunnen nemen om altijd en
overal te pleiten voor hetzij het
behoud hetzij de creatie van een
esthetisch valabel milieu."
Hij lacht geheimzinnig en zegt:
"Leven in en met mooie dingen
is van levensbelang. Een
esthetisch valabel milieu is een
oase van rust, een stimulans tot
tevredenheid, een bron van
verfrissing en dagelijkse
genoegdoening. Het is mijn
heilige overtuiging dat je in een
mooie woonomgeving op een
aangename manier oud wordt.
Ik leid dat ook af van de veelal
hoogbejaarde mensen die het
erfgoed van de art nouveau
bezielen: die mensen leven graag
in en met een penmanent gevoel
van bewondering voor hun huis.
Ze hoeven niet eens de deur uit
6
om elke dag opnieuw een
nieuwe ontdekking te doen, een
ander detail van aanbiddelijke
schoonheid te vinden."
Jos Vandenbreeden lacht, en
zegt: "Waarom voeren we de
tenm esthetisch comfort niet in
ons architecturaal vocabularium
in?
Omdat we dan ook moeten
gaan spreken van esthetische
bezoedeling?"
Dat lachje. "Ooit al eens in het
Solvayhuis geweest?
Ondervonden hoe subtiel het
ventilatie- en verwanmings­
systeem daar functioneert?
De interactie van frisse lucht met
wanme lucht verloopt er zo
soepel en tevens zo complex dat
het lijkt alsof het huis ademt.
En het huis ademt mee met de
koude en wanme materialen, het
leeft mee met de ritmewisse­
lingen van licht en schaduw en
het geeft een grenzeloze vrijheid
omdat de natuur subliem
geïntegreerd is in de toegepaste
architectuur.
Het is die tot in het detail
uitgebalanceerde hanmonie die
onze zintuigen stimuleert, die ons
een behaaglijk gevoel geeft, die
een aangename sfeer creëert.
De ziel van een huis is de
verzameling van alle mogelijke
details die een ervaring van
aangenaamheid en behaaglijkheid
opwekt."
jos Vandenbreeden zegt, en
lacht: "Ik kan me alleen
verzoenen met dingen die mooi
zijn. Ik ben een estheet. Een
slordig en haastig in elkaar gezet
milieu maakt me ziek" Hij lacht:
"Correctie!" Hij zegt: "Maakt de
mensen ziek" In het Mechels
begijnhof betrekt hij een convent
dat hijzelf met grote schroom en
terughoudendheid gerestaureerd
heeft. "je moet de authenticiteit
van een gebouw respecteren,"
zegt hij. "Waarom mag een oud
gebouw er niet oud uit zien?
De rimpels op gezichten van
oude mensen vertellen toch ook
van het leven van die mensen?
Die rimpels sieren hen toch? Ik
zeg je: restauratie is vaak de
doodsteek voor een pand.
Restauratie is zelfs heel dikwijls
destructief Het is zo delicaat om
een oud gebouw onze modeme
visie op te dringen." Leven en
werken van Jos Vandenbreeden
zijn onlosmakelijk met elkaar
verbonden en vervlochten.
De turf Histoire du Vandalisme en
France blijkt bedliteratuur te zijn,
de lectuur ervan wordt des
avonds afgewisseld met de
Entretiens sur /'architecture van
Eugène Viollet-le-Duc. De radio
luistert altijd naar Radio 3 of de
Waalse tegenhanger.
Toen hij veertien was kwam jos
Vandenbreeden thuis met de
Sacre du printemps van lgor
Stravinski en bij Louis Paul Boon
vond hij als jonge lezer wat hem
vandaag nog boeit: spontane·lteit
en aangrijpende eerlijkheid. "Ik
hoor dezelfde Boonse klank in
Bachs Kunst der Fuge, in
clavecimbelmuziek in de
Nocturnes van Chopin ...
Henman Liebaers noemde het
Sint-Lucasarchief ooit het
geweten van Brussel, ik schopte
in het rond van blijdschap."
PAUL DE MOOR
foto: Jacques Sonck

Tussen beeld en functie
Triënnale voor Vormgeving, Museum voor Sierkunst,
Gent (I december - 3 maart}
Honderd jaar na de dood van
William Monis, grondlegger van
de "Arts & Crafts Movement"
acht de Dienst Kunstambacht
van het VIZO, Vlaams Instituut
voor Zelfstandig Ondernemen,
de tijd rijp om een eerste
Triënnale voor Vor m geving te
organiseren. Anders dan 16 jaar
geleden, toen in Sint-Niklaas de
tentoonstelling "Materies &
Kunst" de toegepaste kunst uit
de periode 1965- 1 980 in kaart
bracht. zijn er vandaag Vlaamse
vomrgevers actief in alle klassieke
disciplines. Er is een grote publieke
belangstelling, een hernieuw­
de media-belangstelling, een
goed distributiesysteem (een
veertigtal galerijen en design­
zaken) en er is, "last but nat
least", een prachtige ruimte om
hedendaagse vomrgeving te
tonen: het Gentse Museum voor
Sierkunst.
Kwaliteit
Het sleutelwoord van deze
Triënnale is kwaliteit. Tweemaal
per jaar, en dit ieder jaar, wordt
een groep van ontwerpers,
journalisten, kunsthistorici,
galerijhouders en deskundigen,
uitgenodigd om ingezonden
dossiers van ontwerpers te
bespreken. Op die manier
verzamelde het VIZO een
"groep" van ca. driehonderd
vomrgevers met potentiële
kwaliteit. Uit deze groep
maakten het VIZO en het
Museum voor Sierkunst een
definitieve selectie. Uiteindelijk
bleven honderdentwaalf ateliers
over om hun werl

Twee koffers vol kunst
op kindermaat
I
De ene koffer steekt vol "kleurenkriebels",
in de andere koffer verbergt zich "Sleuteltje", de
mascotte van het musea. Beide koffers staan
vertrekkenskiaar te wachten in de gangen van het
Provinciehuis Oost-Vlaanderen.
Leerkrachten van het lager
onderwijs (Oost-Vlaanderen) die
hun jonge volkje op een leuke
wijze willen laten kennis maken
met beeldende kunst en de
wereld van het museum, kunnen
beide koffers gratis ontlenen.
Vanaf dit schooljaar stelt het
provinciebestuur van Oost­
Vlaanderen twee uitleenkoffers
ter beschikking van het lager
onderwijs. Met dit educatieve
"kofferproject" wil men de
leerkrachten op weg helpen om
in de klas de verbinding tussen
kind en kunst tot stand te
brengen. Op de interprovinciale
studiedag van 19 november in
Brugge bleek immers de nood
aan dergelijk educatief materiaal,
zeker binnen het kader van de
eindtermen voor muzische
vorming in het basisonderwijs.
De kunstkoffer werd samen­
gesteld door de vzw Rasa uit
Sint -Niklaas, een vereniging die
beeldende kunst wil promoten
naar kinderen toe.
De koffer bevat een "kijkwijzer"
(concrete hulp bij het leren
kijken naar kunstwerken), drie
ingelijste reprodukties. didactisch
materiaal en een pak kleurig
8
spelmateriaaL Basisidee voor de
koffer is dat de wereld rondom
ons vol kleur zit: kleur die je
wetenschappelijk of gevoelsmatig
kan benaderen, kleur dat ook
één van de basiselementen is van
de beeldende kunst
De tweede koffer is de museum­
koffer "Sleuteltje in het
museum". Deze koffer, een
initiatief van provinciaal museum­
consulente Anneke Lippens,
bevat - naast didactisch materiaal
voor de leerkracht - de mascotte
Sleuteltje, een videoclip en drie
spelletjes die elk een deelaspect
van het museum belichten.
Nadat de klas met "Sleuteltje"
spelenderwijs op verkenning is
getrokken door het museum,
zullen zowel leerlingen als
leerkrachten een beter en
vollediger beeld hebben van het
museumwerk
Meer informatie over de twee
uitleenkoffers voor het lager
onderwijs: Provincie Oost­
Vlaanderen, Afdeling 91, Kunst
en Cultuur, contactpersoon:
Anneke Lippens, Waodraw
Wilsenplein 2, 9000 Gent, tel.
09/267.72.52.
I
De ludieke wereld van Fluxus
Hessenhuis, Antwerpen (tot 28 januari '96)
De Fluxusbeweging wordt wel de radicaalste
en meest experimentele kunstrichting van de jaren
'60 genoemd. Fluxus ontstond begin jaren '60 in de
Verenigde Staten en Duitsland en bracht kunstenaars,
performers, componisten, schrijvers en cineasten
samen.
Zij maakten anti-conformistisch,
interdisciplinair werk vanuit een
totaal nieuwe kijk op leven en
kunst. Daarmee maakten zij de
weg vrij voor de ontwikkeling
van nieuwe kunstvormen als
performance, minimalisme.
videokunst en conceptuele kunst.
Georges Maciundas bedacht in
1961 de naam "Fluxus"
(= vloed), een term die duidelijk
het dynamisch karakter van hun
activiteiten centraal stelt. De
Fluxuskunstenaars benadrukten
de esthetische kwaliteiten van
het leven zelf. zoals vertoont
door Ben Vautier. Deze kunstenaar
woonde tijdens het "Festival
of Misfits" (Londen, 1962) gedu­
rende twee weken in de etalage
van Gallery One en verklaarde
zichzelf "levend beeldhouwwerk"
te koop voor 250 [.
De Fluxuskunstenaars
verwierpen het formalisme en de
praal van de conventionele kunst.
Ze volgden geen bepaalde stijl of
richting, maar hadden vooral een
altematieve houding ten opzichte
van de kunst, de cultuur en de
alledaagse werkelijkheid.
De grenzen van Fluxus werden
bewust vaag gehouden.
De meest uiteenlopende
kunstenaars waren erbij betrok­
ken: John Cage, Joseph Beuys,
Yoko Ono, Nam June Paik. Ben
Vautier, Claes Oldenburg, Wolf
Vostell, La Monte Young, Robert
Fillou, W.T. Schippers ... Ze uitten
hun ideeën via een breed gamma
van activiteiten en performances,
of realiseerden in collectief
verband allerlei bizarre objecten
en publikaties, die heel de wereld
rondgestuurd werden.
De tentoonstelling brengt via
honderden documenten en
artefacten de ludieke wereld van
Fluxus tot leven. Er zijn
'Violin in a Bird Cage" ( 1965), joe
jones, gemengde technieken.
Fluxusverzameling Gilbert en Lila
Si/verman. DetJOit
videodocumenten, films en
reconstructies, o.a. de etalage in
London waar Ben Vautier in
woonde en de Fluxwinkel die
Willem de Ridder in Amsterdam
uitbaatte. "In de geest van
Fluxus" besluit met een selectie
van vroege en recente werken
van kunstenaars die qua sfeer en
mentaliteit met Fluxus
geassocieerd worden.
''Aitered Ping-Pong Rackets" ( 1965),
George Maciunas, pingpograketten en
mixed-media. Fluxusverzameling
Gilbert en Lila Si/verman, Detroit
Praktische informatie
Hessenhuis
Falconrui 53, 03/232.84.28
Open: dagelijks van I 0 tot
16u45. Gesloten op maandag,
25 en 26 december, I en 2
januari 1996
Toegang: I 00,-BF, 50,-BF
20 x 2 vrijkaarten
I
"jan plezier"
in het Jubelparkmuseum
Negen zalen van het
Jubelparkmuseum,
waaronder de "Sakkarazaal"
en de "Schatkamer",
openden recent
opnieuw de deuren. U
kan er op ontdekkingstocht
door het oude
Egypte, kleine maar erg
dure steentjes bewonderen
en een, zij het in
gedachten, tochtje maken
in een sjees, jan plezier
of berline.
In de Sakkara-zaal worden de
afgietsels van de afdeling Egypte
ter aanvulling van het schaal­
model van de Sakkara-site
gepresenteerd. De "Schatkamer"
wordt ingewijd met de tijdelijke
expositie "Tot edelsteen
verlheven". Tweehonderd
kunstvoorwerpen met sierstenen
illustreren het gebruik van
edelstenen door de mens.
In afwachting van de definitieve
opstelling krijgen de koetsen,
paardetuig en accessoires een
plaats in zes zalen. Hier vinden
we een Hollandse "sjees" uit de
17de eeuw, een "jan-plezier" uit
de 18de eeuw, de "berline" van
de graven van Aremberg, de
doopkoets van de zoon van
Napoleon lil, de "dormeuse" van
Leopold I en acht koetsen
afkomstig van het Koninklijk
Paleis.
De zaal Europees keramiek biedt
een overzicht van de Europese
keramiek van de middeleeuwen
tot het einde van de 19de eeuw.
Brussels faïence, porselein,
steengoed, geglazuurd aardewerk
en kacheltegels zijn tentoon­
gesteld. Naast de expositie "Tot
edelsteen verlheven" lopen nog
twee andere exposities:
"Fluwelen Rijkdom" en
"Netsuke. Japan in een
notedop". Ook deze tentoonstellingen
putten uit de zeer rijke
en gevarieerde verzamelingen
van het Jubelparkmuseum.
Praktische informatie
Koninklijke Musea voor Kunst
en Geschiedenis,
Jubelparkmuseum
Jubelpark I 0, I 040 Brussel,
02/74 1.72. 14
( eductieve en culturele dienst)
Open: dagelijks van 9.30u.
tot 17u.; zat., zon.
en feestdagen van I 0 tot 17u.
Gesloten op maandag, 25
december en I januari.

Belangrijk kunstwerk van Ensor terug
rTr;"VIaanderen
I Museum voor Schone Kunsten, Gent
In het kader van haar "Fonds voor Roerend Erfgoed",
heeft de Koning Boudewijnstichting een belangrijk
kunstwerk aangekocht van Jam es Ensor ( 1860- 1 949):
"Squelette regardant chinoiseries".
Dit schilderij dateert van 1885.
maar rond I 888 veranderde
Ensor de hoofdfiguur in een
skelet en ook onderaan links
voegde hij een doodshoofd toe.
Hienmee introduceerde de
kunstenaar het skelet in zijn
werk Samen met het masker zal
dit skelet het voornaamste
uitdrukkingsmiddel blijven voor
de macabere fantasie van Ensor.
Het doek belandde in een privé­
collectie in de V.S. Het werd
voor een bedrag van 41 miljoen
BF teruggekocht en wordt door
de Koning Boudewijnstichting in
penmanente bruikleen
toevertrouwd aan het Museum
voor Schone Kunsten van Gent.
Het Fonds voor Roerend
Cultureel Erfgoed werd in 1988
met de steun van de Nationale
Loterij gecreëerd met de
bedoeling het erfgoed van
nationaal belang in België te
houden. Eén van de redenen
voor de oprichting van het Fonds
is het feit dat belangrijke
kunstwerken van o.m. Magritte
en Ensor naar het buitenland
verdwijnen. Zo wordt Ensors
belangrijkste schilderij "Inkomst
van Christus in Brussel" tegen­
woordig in het Getty Museum in
Malibu (Californië) bewaard. Met
de terugkeer van "Squelette
regardant
chinoiseries''
winnnen de
Belgische musea
een zeer waardevol
en cruciaal
werk van james
Ensor terug.
Praktische
informatie
Museum voor
Schone Kunsten
Nicolaes de
Liemaeckersplein
3 (Citadelpark),
9000 Gent, tel.
09/222. 1 7.03
Open: dagelijks
van 9.30u.
tot 17u.
Gesloten op
maandag
Nieuw cultureel centrum
rde"Brouckere
I opent met "40 Jaar Laureaten Beeldende Kunst"
Cultureel Centrum de Brouckere, Torhout
(tot 26 november)
De expositie "40 Jaar laureaten Beeldende Kunst"
van de Provincie West-Vlaanderen kadert in de
viering van 40 jaar Provinciale Dienst voor Cultuur.
Het wordt de eerste tentoonstelling in het nieuwe
Cultureel Centrum de Brouckere te Torhout.
Sedert 1927 schrijft de Provincie
West-Vlaanderen wedstrijden
uit voor beeldende kunst. Doel
is het opsporen van Westvlaamse
talenten, ze bekronen,
stimuleren en promoten. In de
periode 1955- 1995 waren er 29
laureaten in de disciplines
schilderkunst en beeldhouw­
kunst. 25 laureaten nemen deel
aan deze overzichtstentoon­
stelling. onder hen vinden we
o.m.: Roger Bonduel (bekroond
in 1958 en 1960), Cyr Frimout
(bekroond in 1972), Geert
Opsomer en Dirk Zoete
(bekroond in 1992).
Van elke laureaat zijn twee
kunstwerken in de tentoon­
stelling opgenomen: een ouder
werk in de sfeer en uit de
periode van de bekroning, en
een zo recent mogelijk werk.
De expositie is daardoor een
boeiende en afWisselende
illustratie van welke beeldende
expressies van Westvlaamse
artiesten in de jongste 40 jaar als
vernieuwend werden aanzien en
dus bekroond.
Uiteraard kan men een meer of
minder uitgesproken evolutie
opmerken bij al deze
kunstenaars. Nagenoeg alle
laureaten kunnen een uitgebreid
palmares aan prijzen en
tentoonstellingen in binnen- en
buitenland voorleggen.
Praktische informatie
Cultureel Centrum de
Brouckere
Aartrijkestraat 6, 8820 Torhout
050/22 27 92
Open: dagelijks van 14 tot 20u.
Toegang: gratis
TOUQING CLUB QEIZEN
Onze begeleide culturele reizen
zijn het neusje van de zalm.
Ook in het najaar hebben
wij nog tal van aantrekkelijke
en boeiende programma's.
Vraag onze brochure
De Vijf Continenten.
Tourin8 Club Reizen
Quellinstraat 9
2018 Antwerpen
Tel. (03) 23 1 87 18
Fax (03) 233 02 35
9

I
De wedergeboorte Roca, rocoqui, rococa, ... rococo
van het Spoelberchmuseum
Cultureel Centrum De Werf, Aalst
In Leuven wordt na vele jaren het Spoelberchmuseum
opnieuw geopend. Voor het eerst sinds lang worden
de mooiste stukken uit het familiepatrimonium en de
kunstcollectie van de familie de Spoelberch opnieuw
tentoongesteld. Eigenlijk gaat het om de
werdergeboorte van een klein museum, waarvan de
collectie een bewogen geschiedenis achter de rug
heeft.
Het museum toont een selectie
uit de kunstvoorwerpen die aan
de Katholieke Universiteit
gelegateerd wenden door
burggraaf Charles Victor de
Spoelberch. Charles Victor was
de laatste mannelijke erfgenaam
van de tak van de familie die op
het kasteel in Lovenjoel woonde.
Overeenkomstig zijn wil kwamen
na zijn overlijden in 1907 het
landgoed Lovenjoel, de
voorvaderlijke portrettengalerij,
het familiezilver en de
verzamelde kunstvoorwerpen
aan de Katholieke Universiteit
Leuven toe. Op het oude
familiedomein werden in de
jaren twintig de paviljoenen van
het psychiatrisch ziekenhuis Salve
Mater gebouwd. Nabij een
recenter kasteeltje, in een kleiner
park aan de andere kant van de
kerk van Lovenjoel, werd in 1938
het medisch-pedagogisch
instituut Ave Regina opgericht.
De Spoelberchs doken voor het
eerst op in onze gewesten in de
14de eeuw, als krijgsman of als
jurist in dienst van de landsheer.
Mettertijd veroverden zij een
vaste stek bij de hogere burgerij
van Leuven en Brussel. Ferdinand
van Spoelberch (I 596- 1 675)
kocht de heerlijkheid Lovenjoel
bij Leuven aan. In de 18de eeuw
kreeg het kasteel zijn huidige
vorm, maar meestal verbleef de
familie in Leuven waar ze als
meier, burgemeester of schepen
betrokken waren bij het bestuur
van de stad. In I 8 I 6 verleende
koning Willem I aan vier leden
van de familie de titel van
burggraaf. Vanaf dan verlegden
de burggraven hun aandacht
meer naar Brussel en naar
industriële en financiële
activiteiten.
Al snel na de schenking van
Charles Victor richtte de
Universiteit in het Heiliggeest­
college in de Naamsestraat een
museum in. Aan het einde van
de jaren twintig verhuisde het
hele museum naar de nieuwe
Universiteitsbibliotheek
Toen de bibliotheek in 1940
wend beschoten en bijna volledig
werd vemield, bleef de
Spoelberchcollectie gespaard.
Wel waren veel schilderijen en
10
antieke meubels door de rook
en de hitte zwaar beschadigd.
De meeste meubels wenden
voorlopig weggeborgen.
Wat nog toonbaar was bleef
opgesteld, maar verhuisde in het
begin van de jaren zeventig door
plaatsgebrek naar allerlei
opslagruimtes. Pas recent werd
besloten de collectie voor het
publiek toegankelijk te maken in
het Heiliggeestcollege, het
gebouw waar ze vlak na de
schenking terecht gekomen was.
De leden van een andere tak van
de familie, afstammend van
Charles Chrétien de Spoelberch
( + 1 772), hebben zich onder
impuls van professor jan Roegies
de lamentabele toestand van de
collectie aangetrokken. Er werd
een restauratieproject opgestart
onder begeleiding van de Dienst
Kunstpatrimonium van de
K.U.Leuven. De meeste
schilderijen zijn intussen in hun
vroegere luister hersteld en
bieden een onbelemmerd zicht
op de voorvaderen van het
geslacht Spoelberch. Door de
restauratie wenden de kleuren
op spectaculaire wijze aan het
licht gebracht. Ook bij de nu
gerestaureende meubels komen
vormgeving, materiaal, textuur en
kleur opnieuw tot hun recht.
Verder bevat de
Spoelberchcollectie naast mooie
stukken zilver, een rijke
verzameling oosters en Europees
porselein.
Praktische informatie
Spoelberchmuseum
Heiliggeestcollege,
Naamsestraat 40, 3000 Leuven,
tel. 0 1 6/32.40. 15
Open: elke tweede zaterdag van
de maand, behalve op officiële
feestdagen, van 14 tot 17u.; het
museum is toegankelijk voor
groepen na afspraak en
reservatie van een gids bij de
K.U.Leuven.
(tot 14 januari 1996)
De term "rococo" ontstond
omstreeks 1730 in Parijs.
In een atelier waar versieringen
ontworpen werden voor
meubels en kandelaars was men
al een tijdje zoekende naar een
gepaste naam voor de speelse
ornamentiek. Tijdens het
gejongleer met "rocaille", van de
versiering in de vorm van rotsjes,
en "coquille", van het
schelpomament, ontstonden
wellicht woonden als "roca,
rocoqui, rococa . ... rococo".
"Rococo !", riep plots één der
kunstenaars uit. "dat is de term
die perfect past bij die gekke
omamenten !".En zo werd
"rococo" de vakterm van kunste­
naars onderling. Maar toen de
heren kunstcritici het nieuwe
woord ter ore kwam, dachten
dezen er totaal anders over. Niet
alleen vonden ze de term
belachelijk klinken, maar ook was
de stijl in hun ogen bespottelijk.
Niettemin duidt "rococo" op de
kunst, in het bijzonder de
decoratieve kunst, in Europa van
1730 tot 1770.
Toegang: gratis Het was in de eerste plaats in
het Frankrijk van Ledewijk XV,
waar we de meest karakteri­
stieke elementen van het rococo
verenigd vinden.
Historische kostuums uit de tijd
van Louis XV en Mme de
Pompadour, van J.J. Rousseau en
Voltaire, van Marivaux en
Goldoni en schilders als
Fragonard, Watteau en Boucher,
naast de jonge Mozart, T elemann
en niet te vergeten Cassanova!
Authentieke stukken uit onze
musea worden geconfronteerd
met de nieuwe ontwerpen
ontsproten uit de creatieve geest
van hedendaagse modeontwer­
pers uit binnen- en buitenland.
De tentoonstelling "Rococo" in
het Cultureel Centrum De Werf
is een boeiende ontdekkings­
tocht doorheen de I 8de eeuw,
gezien door de ogen van nu.
Smaken van toen zien we
vertaald naar de mogelijkheden
van de 20ste eeuw, modetrends
aangegeven door het Franse hof
kunnen nu de 20ste-eeuwse
normen bepalen.
Praktische informatie
Cultureel Centrum De Werf
Molenstraat S I, Aalst,
053/76. 13.1 1. Info over de
workshops: Francine De Bolle,
053/76. 13.14
Open: dindsdag tot vrijdag van
I 0 tot 12u. en van IS u. tot 17u.
Weekends van 14 tot 17u.
Toegang: gratis
U hoeft niet te kiezen !
Openbaar
Kunstbezit in
Vlaanderen is een
kunsttijdschrift
(sinds 1963)
dat met zorg en
30 jaar ervari ng
wordt
samengesteld.
Vier maal per jaar verschijnt
een thematische aflevering
van 40 pagina's in klare duidelijke
taal en zorgvuldig geïllustreerd in
kleur en zwart-wit.
Bij elke aflevering hoort een lijvig
bijvoegsel met actuele
kunstinformatie en uitgebreide
tentoonstellingskalender.
Iedere abonnee ontvangt een gratis
Museumkaart die gratis toegang
biedt of reductie in een I 00-tal
vlaamse musea.
Abonnementsprijs: 700,-BF
Een gecombineerd abonnement
op jaargang 1996 van
M&L en
Openbaar Kunstbezit
in Vlaanderen
kost maar 1.600,-BF
(i.p.v. 1.850,-BF)
Kiezen hoeft niet, maar mag wel.
U kan zich abonneren door
storting van het vereiste bedrag
op rekeningnummer
470-0278201-29 van M&L:
• 1.150,- BF voor een abon11ement
op M&L
• 700,-BF voor een abonnement
op Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen
• 1.600,-BF voor een
gezamenlijk ahOimement op
M&L en Openbaar Kunstbezit
in Vlaanderen
(uw voordeel: 250,-BF!).
telken vermelden "jaargang '96".
M& L staat voor
Monumenten
en Landschappen
en is een boeiend
en kleurrijk
tijdschrift over
monumenten-
en landschapszorg.
M&L vcrschijnt
zes maal per jaar. In iedere editie
worden vier onderwerpen i.v.m.
restauratie en conservatie van
monumenten indringend besproken
en met een zeer vcrzorgde
kleurenfotografie uitvoerig
geïllustreerd . Bovendien bevat
ieder nummer een artikel over
landschapszorg.
M&L telt 64 bladzijden
èn 16 pagina's "Binnenkrant".
Deze "Binnenkrant" is het actuele
luik en bevat tentoonstellings­
nieuws, berichten over Collquia,
restauraties, beschermingen,
publikaties, ...
Abonnementsprijs: 1.150,-BF

Te ntoonstellingsnieuws
I
Antwerpen
-
Archief en Museum voor
het Vlaamse Cultuur/even,
Antwerpen
Tweehonderd jaar
cultuurleven in Vlaanderen
vanaf 28 oktober
Tweehonderd jaar cultuurleven
in Vlaanderen worden tot leven
gebracht met een keuze uit de
collecties van het huis:
schilderijen, grafiek. beeldhouwwerk.
handschriften. brieven,
documenten. foto's, affiches en
boeken. Startpunt is de periode
van 1780 tot 1914, getypeerd
door het literair werk van
Conscience. Gezelle en de
generatie van Van Nu & Straks.
In die periode speelt zich ook de
Vlaamse ontvoogdingsstrijd af.
Vernieuwende literatuur krijgen
we na de Eerste Wereldoorlog
met Paul Van Ostaijen, jozef
Peeters en de gebroeders
jespers. Het muziekleven wordt
dan beheerst door grote namen
als jef van Hoof. Ladewijk de
Vocht. Emiel Hullebroeck en
Renaat Veremans. Tijdens en na
de Tweede Wereldoorlog zijn
het Louis-Paul Boon, Johan
Daisne. Hubert Lampo en Hugo
Claus die hun stempel drukken
op het na-oorlogse cultuurleven.
De jaren '50 en '60 worden
getypeerd door jazz.
protestsongs en kleinkunst.
Tervvijl de neo-realistische en
neo-romatische poëzie van de
jaren 70 een tragisch
hoogtepunt kennen in de
zelfmoord van jotie TH ooft.
Archief en Museum voor het
Vlaamse Cultuurleven
Minderlbroedersstraat 22, 2000
Antwerpen, 03/232.55.80
Open: van di tot zat. van I 0 tot
17u .. Gesloten op maandag en
zondag.
Toegang: 75,-BF individueel; 30,­
BF voor groepen en
reductiekaarten; gratis voor
scholen en inwoners van
Antwerpen
-
Etnografisch Museum,
Antwerpen
Oosterse Geneeskunde
tot 31 december
Deze tentoonstelling biedt een
overzicht van de belangrijkste,
traditionele, Oosterse
geneeswijzen die veelal 2000 jaar
oud zijn en nog steeds met
succes worden toegepast. De
Ayurvedische geneeskunde (India
en Nepal) werd ontwikkeld ten
tijde van Boeddha (500 v.C). De
Yunani (Islamitische) geneeskunde
vindt zijn oorsprong in
lonië (Griekenland). In Tibet
werd Indische. Chinese en
Perzische medische kennis
gekoppeld aan de autochtone
Tibetaanse geneeskunde. De
Chinese acupunctuur, kruiden­
therapieën en lichaamsoefenin­
gen kennen tegenwoordig ook in
het Westen succes. En tenslotte
is er de traditionele geneeskunde
van Viëtnam. Korea en Japan.
Originele manuscripten, boekverluchtingen,
medische en
devotionele objecten. kruiden­
verzamelingen en kunstvoor­
werpen illustreren de Oosterse
geneeskunde.
Etnografisch Museum,
Antwerpen
De taal van de Thangka
tot 31 december
Piramidevormige Mondale van
Amiläyus
Thanka's zijn Tibetaanse en
Nepalese rolschilderingen die
overvvegend in boeddhistische
context werden geschilderd.
Zij stellen verschillende onderwerpen
voor: godheden, mon­
niken en demonen, diagrammen
(mandala's) als hulp bij de
meditatie. levensbeschrijvingen
van cultusfiguren en historische
personages, tempels en andere
architecturale voorstellingen.
Deze voorgestelde privé-verza­
meling van een zestigtal thanka's
staat bij kenners bekend als om­
vangrijk. belangrijk en boeiend.
Het begeleidende boek. met
voorvvoord van dr. M. Brauen
(Zürich) leidt ook niet-ingewijden
op een luchtige manier
doorheen de wereld van de
Thangka.
Etnografisch Museum
Suikerrui 19. 2000 Antwerpen.
03/232.08.82
Open: dagelijks van I Ou. - 16u.45
Internationaal Cultureel
Centrum, Antwerpen
Antoon De Clerck en het
hyperrealisme
tot I 0 december
Een selectie van 34 schilderijen
en tekeningen illustreert het
belang van Antoon De Clerck (0
Deinze, 1923) in de Belgische
kunstgeschiedenis, eerst als
vertegenwoordiger van de
Nieuwe Visie. en nadien wegens
zijn affiniteiten met het
hyperrealsime. Onder invloed
van Roger Raveel kiest De
Clerck op het einde van de jaren
'60 voor een eigenzinnige
benadering van het dagelijkse
leven. Naar analogie met de
Engelse en vooral de Amerikaanse
pop-art schildert hij
alledaagse dingen met levendige
kleuren, gevat in besloten
vlakken. Vanaf de jaren 70
zuivert De Clerck zijn
beeldentaal uit. Qua thematiek
blijft hij putten uit het dagelijkse
leven, maar hij schildert hiervan
slechts een bescheiden stukje.
Het zijn fragmenten van de
realiteit die hij plaatst in een
vergeestelijkt kader. Kleurgebruik
en compositie zijn uiterst clean
aangewend. Ook zijn werken uit
de jaren '80 en '90 zijn geken­
merkt door vergeestelijking en
poëzie.
Internationaal Cultureel
Centrum
Meir 50. 2000 Antwerpen.
03/226.03.06
Open: di. tot zon. van I 0 tot
17u .. Gesloten op maandag
Toegang: gratis
Museum Vleeshuis,
Antwerpen
Egypte onomwonden
tot 14 januari 1996
In 1879 kocht de stad
Antwerpen een verzameling
Egyptische oudheden. Hienmee
werd Antwerpen de eerste stad
in België die een omvangrijke
collectie Egyptische kunst voor
het publiek toegankelijk maakte.
Het werd de kem van de huidige
verzameling van ongeveer 700
voorvverpen, van uit de
roemrijke tijd de farao's tot en
met prachtig Koptisch textiel.
De neiuwsgierigheid en het
enthousiasme voor Egypte
dateren in Antwerpen reeds uit
de zestiende eeuw. Abraham
Ortelius liet al in 1566 bij Plantijn
een kaart van Egypte drukken.
En deze egyptemanie duurt nu
nog voort. Prachtige stukken uit
de verzameling zijn de sarcofaag
met mummie die in 1888 ge­
schonken werd. het geheim­
zinnige lsisbeeld. fragmenten
Koptisch textiel. een unieke reeks
van vier kanopenvazen.
Drie jaar lang werkten een tiental
specialisten aan een grondige
studie van deze verzameling.
De resultaten zijn neergelegd in
een nieuwe, ge'1llustreerde
catalogus (980.-BF).
Museum Vleeshuis
ANTIQUAIR EXPERT
M. BASCOURT
B.V.B.A. S.P.R.L.
Vleeshouwersstraat 38. 2000
Antwerpen, 03/233.64.04
Open: dagelijks van I 0 to 16u.45.
Gesloten op maandag. 25 en 26
december, I en 2 januari 1996
Toegang: 150.-BF, I 00,-BF
Nationaal Scheepvaartmuseum,
Antwerpen
CMB I 00: een eeuw
Compagnie Maritime Beige
:'t 3 I december
Wie Compagnie Maritime Beige
zegt, denkt meteen aan een
lange traditie van Kongoboten
die in 1895 aanving. CMB is
echter veel meer dan een rederij.
Participaties in diverse bedrijven
maken van de maatschappij een
hedendaagse vitale ondernemer.
De rederij Compagnie Maritime
Beige du Congo werd op 24
januari 1895 gesticht en was
volledig afhankelijk van de
rijkdommen van de Belgische
kolonie Kongo. De "Leopold­
ville" vertrok op 6 februari I 89 5
naar de vrijstaat Kongo en elke
maand was een afVaart voorzien.
In 1908 werd de Onafhankelijke
MECHELSESTEENWEG 17 - B-2018 - ANTWERPEN
DELFT - CHINEES PORSELEIN - ENGELSE MEUBELEN
SCIDLDERIJEN - KUNSTVOORWERPEN -17de 18de eeuw
Tel. (03) 233 71 20 Fax: (03) 23 1 63 87
EXPERTISEBUREAU voor ANTIQUITEITEN
VA LUATIONS for ESTIMATIONS pour
. . . .
.... ... . . !
INSURANCE - INHERITANCE
__ _I
SCHATTINGEN voor
VERZEKERINGEN-ERFENISSEN
ASSURANCES - SUCCESSlONS
11

Tentoonstellingsnieuws
Kongostaat aan België over­
gedragen en de druk nam toe
om tot een louter Belgische
maatschappij te komen.
In 1989 werd de laatste Kongo­
boot, de "Fabiolaville" aan China
verkocht. waanmee een roemrijk
tijdperk werd afgesloten.
Nationaal Scheepvaartmuseum
Steenplein I, 2000 Antwerpen
Open: dagelijks van I 0 tot
16u.45. Gesloten op 25 mei, 1-2
november, 25-26 december
Toegang == inkomprijs museum
Provinciaal Museum voor
Fotografie, Antwerpen
Retrospectieve Frank
Eugène
24 november - 28 januari 1996
Frank Eugène ( 1 865- 1936) is één
van de belangrijkste
vertegenwoordigers van het
"Picturalisme", een internationale
stroming in de kunstfotografie
rond de eeuwwisseling. Eugène
werd geboren in de Verenigde
Staten en was in de eerste plaats
schilder en graficus. De fotogra­
fie beoefende hij aanvankelijk als
hobby. In 1900 trad hij toe tot
"The Linked Ring" en in 1902
werd hij stichtend lid van de
"Photo-Secession" in New-York.
Eugène vestigde zich later in
Duitsland. In 1913 werd hem
door de Koninklijke Akademie
voor Grafische Kunsten in
Leipzig de speciaal voor hem
gecreëerde leerstoel "pictorale
fotografie" aangeboden, wat
meteen de eerste academische
erkenning van de kunstfotografie
betekende. Met Stieglitz,
Steichen en Kühn was Frank
Eugène ook een der eersten om
de artistieke mogelijkheden van
het autochroomprocédé grondig
te exploreren.
Frank Eugène "The Horse", I 900.
Museum voor Focogra(1e, Antwerpen.
12
Onlangs werden de archieven
van deze fotograaf teruggevonden.
Het "Fotomuseum
Münchner Stadtmuseum" kocht
deze archieven aan en stelde
hieruit deze overzichtstentoon­
stelling samen.
Provinciaal Museum voor
Fotografie
Waalse Kaai 47, 03/2 16.22. 1 I
Open: dagelijks van I 0 tot 17u ..
Gesloten op maandag, 26
december en 2 januari
Toegang: gratis
Provinciaal Museum
Sterckshof - Zilvercentrum,
Deurne
Zilver uit Finland. Wirkkala
- Gardberg - Sarpaneva -
Piekäinen
tot I 0 december
Finland is wereldwijd bekend om
zijn design. Ook de edelsmeed-
"Z1/ver wt F1nland". Koffiepot van
Pekka P1ekä1nen. ProVInCiaal Museum
Stercksho(Z1/vercenwm
kunst staat er in hoog aanzien.
Het hedendaagse zilver wordt
tentoongesteld in het mythisch
kader van de Kalevala. Dit Finse
nationale epos, waarin goud en
zilver de beeldspraak kleuren, is
bij velen beter gekend door de
muziek van Jean Sibelius en de
schilderijen van de symbolist
Akseli Gallen-Kallela. Van Tapio
Wirkkala ( 1915-1985) is onder­
meer het "Tapio"-bestek te zien
dat hij ontwierp voor de Expo
'58 te Brussel. Bertel Gardberg
(0 191 6) toont zijn praktische
zilveren theezeefjes, die hij met
talrijke varianten in de jaren '50
en '60 uitvoerde. Van Timo
Sarpaneva (0 1926) zien we het
huiszilver dat hij in 1992 creëerde
voor de residentie van de
Finse president. De jongere
generatie wordt vertegenwoor­
digd door Pekka Piekäinen
(0 1 945).
Provinciaal Museum Sterckshof
Zilvercentrum, 21 00 Deume,
03/360.52.50
Open: dagelijks van I 0 tot
17u.30. Gesloten op maandag
Toegang: 200,-BF - 150,-BF -
100,-BF
Rondleidingen: museumgids
03/360.52.50 of Acantus vzw
03/239.06.38
Speelgoedmuseum,
Mechelen
Mini Car & Truck Expo
tot I 0 maart 1996
Reeds in de jaren '20 begreep
André Citroen dat de jeugd de
potentiële kopers van de
toekomst zijn. Vandaar dat hij de
eerste blikken schaalmodellen op
de markt bracht: "Les Jouets
Citroen". Inmiddels zijn deze
modellen dure en felbegeerde
verzamelobjecten geworden.
Ook vandaag nog worden
miniatuurauto's vaak gebruikt als
promotie-artikel tijdens de
lancering van een nieuw model,
tot grote vreugde van een steeds
groter wordende groep
verzamelaars. Eén der clubs van
verzamelaars is de "Mini Car &
Truck Show", die ook deze
tentoonstelling op touw zette.
Onder het thema "merken"
ontdekken we: Ferrari, Porsche
en T ucker. Behalve exclusieve
Dinky T oys- en Matchboxmodellen
kan je ook miniatuur­
voertuigen zien uit films zoals
"Back to the Future". Verder zijn
er de limousines van beroemdheden,
de auto waanmee James
Dean 40 jaar geleden
verongelukte en nog veel meer ...
Speelgoedmuseum
Nekkerspoel 21 , 2800 Mechelen,
0 1 5/55.70.75
Open: dagelijks van I 0 tot 17u.,
gesloten op maandag
Toegang: 120,-BF voor
volwassenen, I 00,-BF voor
groepen en kinderen tot I 2 jaar,
80,-BF voor groepen kinderen
tot 12 jaar
de Warande, Turnhout
Zie eens wat een schoon
koleuren
9 december - 21 januari 1996
Occasioneel bekende een
kunstenaar beïnvloed te zijn door
Willy Vandersteens populairste
reeks: "Suske en Wiske". Een
bekend voorbeeld is Walter
Swennen met twee schilderijen:
één met Sus Antigoon en één
met Schanulleke. De
tentoonstelling maakt duidelijk
dat deze stripverhalen, samen
met talloze andere beelden,
behoren tot een collectief
cultureel erfgoed waaruit naar
believen kan geput worden. Het
uitbeelden van personages uit
"Suske en Wiske" vinden we
ook bij Wemer Mannaers,
Ludovicus en Fred Bervoets.
De fantastische en soms
sunrealistische rekwisieten uit de
verhalen herontdekken we in het
Hernieuw
uw abonnement
vóór 31 december 1995
en neem deel aan de
jaarlijkse verlotingsactie.
sculpturaal werk en tekeningen
van Mario Callens, Jörgen
Voordeckers, Jan Carlier, Luk
Van Soom en Vladimir
Moszowski. Thema's, ideologie,
namen en taal inspireerden
Annemie Van Kerckhoven, Sven
't Jolle en Gorik Lindemans.
In een tweede luik van deze
tentoonstelling wordt het werk
van Dirk Stallaert belicht. Zijn
canière begon met het tekenen
van cartoons. Later tekent hij
verhalen als "De Strangers" en
"Kitty" en assisteert bij Jean-Pol
bij het tekenen van de reeks
"Kramikske". Sinds 1992 werkt
hij met Marc Sleen aan de Nero­
reeks. Samen met Hec Leemans
zette hij de avonturenstrips
"Nino" op. In "Nino" vindt
Stallaert aansluiting bij de beste
Belgische beeldverhaaltradities.
de Warande
Warandestraat 42, 2300
T umhout, 0 1 4/4 1 .94.94
Open: dagelijks van 14 tot 18u.,
zondag van I 0 tot I 2u. en van
14 tot I Bu .. Gesloten op
maandag
Toegang: gratis
Fred Bervoets, "De kmderboerden{.
Cultureel Cenwm de Warande,
Turnhout

Te ntoonstellingsnieuws
Hoofdstedelijk
Gewest Brussel
Algemeen Rijksarchief,
Brussel
Van badhuis tot
eroscentrum. Prostitutie en
vrouwenhandel van de
middeleeuwen tot heden
tot 20 januari 1996
Het zijn straatmadeliefjes, meisjes
van plezier, lichtekooien.
hoeren ... Ze beoefenen het
"oudste beroep van de wereld"
en zijn in de loop van de eeuwen
op allemande manieren
benaderd: als ontuchtige wezens,
als nymfomanen, als zieken ...
maar zelden als werkende
vrouwen. Naar aanleiding van de
recente belangstelling voor
vrouwenhandel en prostitutie
(de twee zijn onlosmakelijk
verbonden) wijdt het Algemeen
Rijksarchief een tentoonstelling
aan de geschiedenis van deze
maatschappelijke fenomenen.
In de middeleeuwen werd de
prostitutie door de kerkelijke
autoriteiten gedoogd als zijnde
een "noodzakelijk kwaad".
Theoloog Thomas van Aquino
fo nrnuleerde het zo: "Haal het
riool weg en je vult het paleis
met vuil. Verwijder de hoeren uit
de wereld en je vult deze met
sodomie". De middeleeuwse
tolerentie resulteerde in officiële
"vrouwenhuizen" gebouwd en
beheerd door wereldlijke of
geestelijke gezagsdragers en
beheerd door een ambtenaar, de
zgn. "hoerenkoning". De tijden
worden echter minder tolerant
als venerische ziekten de kop
opsteken. In de Nieuwe Tijd
neemt de repressie bijzonder
harde vonrnen aan:
boetebedevaarten, verbanning,
opsluiting en zelfs geseling
bedreigen de publieke dames.
Omdat een repressief beleid
toch geen resultaten oplevert,
kiest men in de 18de eeuw voor
een meer pragmatisch beleid.
Prostitutie, zo wordt gesteld, is
gevaarlijk voor de volkgezond­
heid en immoreel.
Er worden regels en wetten
uitgevaardigd. De dames worden
van de straat gehaald en tewerk­
gesteld in zgn. "maison de
tolérance". Ze worden ingeschreven
bij de politie, krijgen
een prostitutieboekje en een
gezondheidcerficaat. In de '80
jaren van de 19de eeuw komt de
gereglementeerde prostitutie
echter in een bijzonder slecht
daglicht te staan als blijkt dat
enkele luxueuse Brusselse
"maisons de tolérance" jonge
Engelse meisjes met valse
beloften naar het vasteland
lokken. Ze worden door de
Brusselse politie met valse
papieren in de bordelen
ingeschreven en ... opgesloten.
Niks nieuws onder de zon dus.
Pas in 1948 wend de
gereglementeende prostitutie in
ons land afgeschaft. Het oudste
beroep werd toen een "vrij"
beroep, al dan niet achter zedige
gordijntjes.
Algemeen Rijksarchief
Ruisbroekstraat 8, I 000 Brussel
Open: dinsdag tot vrijdag van
I Ou. tot I 6.30u.; op zaterdag van
I Ou. tot 12u. en van 13u. tot
I 6.30u. Gesloten op zondag,
maandag en feestdagen.
Gesloten op 23 december en
3 januari 1996.
Toegang: 50,-BF
Rondleidingen op aanvraag:
0215 I 3. 7 6.80 (Educatieve
Dienst)
ASLK-Galerij, Brussel
Sint-Petersburg: Stad van
steen, triomf en tranen
tot 3 december
De eerste verzen van Poesjkins
"Bronzen Ruiter" vertlalen hoe
Peter de Grote in een vlaag van
machtswellust beslist de
Nevadelta op Zweden te
veroveren en er "zijn" stad te
bouwen. De tentoonstelling
belicht in meer dan 200
kunstwerken het groeiproces van
deze stad, die in 1703 vanuit een
groots geometrisch grondplan
werd aangelegd. Alle getoonde
kunstwerken zijn afkomstig uit
het Staatsmuseum voor
Geschiedenis van Sint-Peters­
burg.
De gravures, lithografieën en
aquarellen zijn "topografische
stadslandschappen", natuur­
getrouwe weergaven van
stadszichten met perfect
geobserveerde architecturale
motieven. De "panorama's of
perspectieven" bieden een
merkwaardig panoramisch beeld
van de gebouwen, meestal de
kades langs de Neva. De
gravures naar tekeningen van
Michail Machajev tonen de jonge
stad Sint-Petersburg en de
buitenverblijven van de tsaren in
de late I Bde eeuw.
Vanaf de 19de eeuw werd de
lithografie ingekleurd met
aquarel, waandoor de stadsland­
schappen levendiger en pitto­
resker worden. Maar de
fotografie, opkomend vanaf het
A.K Beggrov "De Nevski Prospekt nabij
de Anitsjkovbn;gg", I 886. Olie op
doek, 60,5x89,5cm. ASLK-Galerij
Brussel
Dionyse in Brussel
C. Dionyse: Witte Obsenmtor, keramische buste
uit 1994, 45 cm hoog. (fo to K. Moortgat)
De Galerie De bras- Bi cal viert mèt het
nieuwe jaar ook haar 20-jarig-jubileum.
Dit met een ruim overzicht van het
(overwegend keramische)
beeldhouwwerk van de befaamde Gentse
kunstenares Carmen Dionyse.
De tentoonstelling wordt Woensdag
10 januari 1996 om 19 uur ingeleid
door ereprofessor Pierre Lahaut
(van Terkameren).
Ze loopt tot 4 fe bruari 1996.
Galerie De bras-Bi cal bevindt zich in de
Overwinningstraat 36, 1060 Brussel
(bij Hallepoort).
tel. (02) 538 54 66, fax (02) 534 42 06.
Openingstijden: di.-vr. : 14.30 - 19 uur,
zat. 10 - 18 uur of bij afspraak.
Het prachtboek en de videoband
(van 21 min.), 'Carmen Dionyse,
my Art, my U niverse', zullen bij deze
gelegenheid eveneens voorhanden zijn.
13

Te ntoonstel/ingsnieuws
einde van de 19de eeuw,
verdringt de topografische
grafiek.
De collectie van het Staatsmu­
seum bevat geen werken van de
Russische avant-garde van de
jaren 19 I 0- 1920, maar wel
goede voorbeelden van het
"sociaal realisme" in de schilder­
kunst, zoals "Lenin, een toe­
spraak houdend" van Koroljov.
De vertegenwoordigers van de
hedendaagse Petersburgse
kunstscène proberen hun
achterstand in te halen en leven
zich uit in kunst die vrij is van
elke-ideologie.
ASLK-Galerij
Kreupelenstraat I 2. I 000 Brussel
Open: dagelijks van I 0 tot 18u ..
Gesloten op maandag
Toegang: gratis
Catalogus: 400,-BF tijdens de
tentoonstelling
Rondleidingen op aanvraag:
02/228.7 1.68
Belgisch Centrum van het
Beeldverhaal, Brussel
The Road to Maus
tot 2 I december
MAUS
In "Maus I en 11", een
wereldwijde bestseller, vertelt de
Amerikaan Art Spiegelman het
verhaal van zijn ouders die
Auschwitz meemaakten en de
nazi-hel overleefden.
De dierenallegorie die hij
hiervoor hanteerde, geeft hem
de mogelijkheid om deze
tragedie bijzonder gevoelig en
krachtig in beeld te brengen.
Voor dit meesterwerk uit de
jaren '80 ontving de auteur de
Pulitzer Prijs, die hienrnee voor
het eerst aan een stripauteur
werd toegekend. "The Road to
Maus", een beklemmende
tentoonstelling die de onstaans­
geschiedenis van deze
indringende strip illustreert.
14
Belgisch Centrum van het
Beeldverhaal, Brussel
Retrospectieve Andrea
Pazienza
tot 7 januari I 99 5
Andrea Pazienza was een
veelzijdig auteur. Hij maakte net
zo vlot strips als karikaturen,
politieke prenten, illustraties,
affiches (voor Fellini) of
balletdecors en -kostuums.
Zijn werk wordt nog steeds
heruitgegeven. Pazienza overleed
helaas op 33-jarige leeftijd. In zijn
strips vertaalde hij op unieke
wijze de diepe malaise waarin
het Italië van de jaren '70 zich
bevond, de tijd van de "Rode
Brigades". Deze tentoonstelling
wordt gerealiseerd met de
medewerking van "Editore del
Griffo".
Belgisch Centrum van het
Beeldverhaal
Zandstraat 20, 02/2 19.19.80
Open: dgelijks van I 0 tot 18u ..
Gesloten op maandag
Galerij van de Kredietbank,
Brussel
Chinese jade en
rolschilderingen uit de
Dongxi-verzameling
tot I 7 december
De Dongxi-verzameling,
bestaande uit kleinsculpturen en
rolschilderingen, is een zeer
waardevol ensemble dat zich in
Belgisch privé-bezit bevindt. De
meeste beeldjes zijn van jade, het
gesteente dat in de Chinese
cultuur van oudsher zeer
waardevol is en waaraan
magische krachten werden
toegeschreven. Ze dateren van
4500 v.Chr. tot de 18de eeuw
n.Chr. en bestrijken dus de
Hanger 1n ne(net. Oostelijke
Zhoudynasoe, Sde tot 4de eeuw voor
Chnsws. Galerij van de Kredietbank
Chinese geschiedenis van het
neolithicum tot de vroege Qing­
of Mantsjoe-dynastie. Deze
beeldjes werden gebruikt bij
rituele handelingen of in de
dodencultus, of ze dienden als
opsmuk van de kledij, de
wapenrusting of het interieur.
De rolschilderingen zijn
geschilderd op papier en zijn zo
gemonteerd dat ze kunnen
opgerold worden. Ze werden
geschilderd door een aantal
belangrijke Chinese kunstenaars,
waaronder Qi Baishi ( 1 863-
1957), Zhang Daqian ( 1 899-
1983) en Wu Guangzhong
( 1 919). In confrontatie met de
oude jade zijn de schilderingen
venrassend.
Voor de catalogus tekende
Nicole De Bisscop, kunsthistorica
gespecialiseerd in Chinese kunst.
Galerij van de Kredietbank
Grote Marl

Wilt U er volgend jaar
ooi{
bij zijn?
Gedepu.tee7'de Jean-Pierrc
Van Der Meircn,
voo7'Zittcr J>an Openhaal'
Kunstbezit in Vlaanderen
v.z.1v. heet de talrij/u
genodigdm har·teli]k
111elkom.
De llJe!sprekcndheid
van Frans Boenders houdt
het publiek in de ba n.
Oolz Ch·is en Hubert
Minnebo ltûstcren
aandachtig toe.
Op donderdagavond 31 augustus 1995 had de prijsuitreiking plaats
van de OKV-verlotingsactie 1995.
Prijswinnaars en genodigden kwamen samen in de ateliers van Hubert
Minnebo in Stalhille. De weergoden speelden mee en de grote tent
op de binnenkoer van de voormalige maalderij was niet erg nodig,
maar zorgde voor een aparte sfeer.
Frans Boenders gaf een uiteenzetting over Hubert Minnebo
en de kunstenaar zelf leidde rond in zijn ateliers.
De hoofdprijs was
een bronssculptuur
van Hubert Minnebo.
Ook de prijzen voor
de steun-abonnees
werden uitgereikt;
de winnaars mochten
een cheque in
ontvangst nemen
voor een meerdaags
verblijf in een Duits
luxe-hotel .
De prijSJvinnaan samen op één fo to met Httbert Minnebo
en gedeputeerde Va n Der Meiren.
De kunstenaar, het ktmstJJJe7'k en de 1vinnaars: de heer en mevrouJV Pottillitts.
Kom Fottbert, van de firma ASM tussen de heer en mevrou1v Kinnaer
die zopas htn hotelcheque in ontvangst mochten nemen.
Hubert
Minnebo geeft
toelichting bij
de smeltoven
m ZtJn
bromgieterij.

Het prografllflla 1996
AFLEVERING I
Arts & crafts
en de nieuwe generatie
kw1stambacht
in Vlaanderen
door Lieven Daenens,
Ri k Sauwen, Johan Valcke
en jan Walgrave
Perschijnt in eind ja nuari
AFLEVERING 3
Archeologie
in Vlaanderen
o.l.v. prof. dr.Guy de Boe
verschijnt
midden septembel'
Her programma werd
samengesteld door de
programmatic-commissic van
Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen die vergadert
onder her voorzitterschap van
de heer Jean-Picrre Van Der
Meiren ,gedeputeerde voor
cultuur van de provincie
Oost-Vlaanderen en
voorzitter van Openbaar
Kunstbezit in Vlaanderen
v.z.w ..
AFLEVERING 2
Het Museum Ridder
Smidt van Gelder
in Antwerpen
door Clara van der Hcnst,
conservator
verschijnt eind april
AFLEVERING 4
Tekenkunst in Vlaan1se
collecties
(van 1800 tot 1940 )
o.l.v. Robert Hozee
en Paul Huvenne
verschijm
middm november
Leden zijn
(in alfabetische volgorde):
de heer )os Vandcnbreedcn,
directeur van het Sint­
Lukasarchief, Brussel;
de heer Willy Bultercys,
erehoogleraar en bestuurder
van Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen v.z.w.;
de heer Rob Buytaert,
vormgever, Antwerpen;
de heer Luc Dcmeester,
directeur-uitgever Lannoo,
Tielt;
de heer Robert Hoozee,
conservator van het Muscum
voor Schone Kunsten, Gent;
de heer Paul Huvennc,
adjunct-conservator
Rubcnshuis, Antwerpen;
de heer Willy Ju wet, directeur­
generaal van de Administratie
Kunst, Departement W.V.C.,
Ministerie van de Vlaamse
Gemeenschap;
de heer R.ik Sauwen, producer
BRTN, Deparrement Cultuur;
de heer Johan Valcke,
directeur Vlaams Instiruur
voor het Zelfstandig
Ondernemen, Dienst
Kunstambacht;
de heer Rudy Vercruysse,
d.irecteur Qpenbaar
Kunstbezit in Vlaanderen
v.z.w., Tielt;
de heer jan Walgrave,
conservator Provinciaal
Veiligheidsinstituut,
Anrwerpen;
mevrouw Birgit Waeterloos,
uitgever, Gent.

En de prijzen OIZV Verlotingsactie 1996
Eerste prijs
"Pendulum"
Een glassculptuur
van Koen Vanderstukken
Diameter: 60 cm
De "Pendulum"
is een uniek stuk.
Waarde: 85.000,-fr.
Tweede t.e.m. vijfde prijs
In dit en vorige Mededelingenbladen werd U telkens een hotel in Duitsland voorgesteld.
Abonnees maken kans op een uiterst verzorgd verblijf in één van deze hotels:
een verblijf van 2 overnachtingen voor 2 personen in een dubbele kamer.
De tweede t.e.m. vijfde prijs zijn gelijkwaardig.
Tweede prijs
Berghotel Hoher Knochen
te Schmallenberg
Derde prijs
Hotel Steigertberger A1>ance
te Freudenstadt
Vierde prijs
Kurhotel te Bad-Ems
Laten wij vooraf duidelijk stellen dat bij deze prijzen niet zijn inbegrepen:
- uw verplaatsing naar en van het botel; - de dranken (tenzij anders vermeld)
Ongedttldig? Alle toeristische informatie o11er Duitsland kan tt gratis bekomen op
volgend adres :
Duitse Nationale Dienst voor Toerisme
A. De Broeckstraat 54-56, 1140 Brussel 02/245.97.00 Reservaties zijn mogelijk
bij alle erkende reisbureaus.
De jaarlijkse OI Kom, zeg.
Het boek kost 2.950,-BF.
(Vanuit Nederland: 185,-NLG).
In deze prijs is evenwel uw 1
abonnementsgeld op de jaargang
1996 van Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen begrepen.
Het boek wordt U door Uitgeverij
Lannoo gratis toegestuurd.
Let op!
De opbergband is niet in deze prijs
begrepen.
U kan die bestellen door 300,-BF
bij te storten,
dus: 3.250,-BF i.p.v. 2.950,-BF.
Vanuit Nederland: 205,-NLG i.p.v.
185,-NLG.
Deze aanbieding geldt
t.e.m. 31 december 1995.
Zie ook de folder die bij deze
zending is gevoegd.
Abonnees uit Nederland:
graag uw aandacht a.u.b.
Met aandrang willen wij U vragen
om uw abonnementsgeld
uitsluitend te betalen op onze
Postbankrekening 135.20.
Alle andere betalingsvormen
veroorzaken onnodige bankkosten.
Vijfde prijs
Rema Hotel Bellevue te
T1abm-Trarbach
Zesde
t.e.m. 106e prijs
Een vierkleuren­
reproduktie van de eerste
Vlaamse filmaffiche
De Storm des Levens
fo rmaat: 69 x 48 cm
Hernieuw
uw
abonnement
vóór 31
december 199 5
en neem deel
aan de jaarlijkse
verlotingsactie.

Abonnefllent
Abonnementsgeld 1996: onveranderd 700 , -BF
In de abonnementsprijs
voor 1996 zijn begrepen:
1. vier thematische afleveringen
2. vier "Mededelingen"
3. de OKV-Museumkaart 1996
De OKV-opbergband 1996
Voor de opbergband dienden wij een
kleine prijsverhoging door te rekenen,
waardoor deze opbergband 300,-BF
kost.
Hoe kan u zich abonneren?
Op de klassieke manier:
u stort 700,-fr. (zonder opbergband)
of 1 .000,-fr. (met opbergband)
op rekeningnummer 448-000736 1-87
van Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen, Tielt.
Graag vermelden: "1996"
Vanuit Nederland kan u ook
abonnee worden!
Uitsluitend door storting van 4 1,5 NLG
(zonder opbergband) of 61,5 NLG
(mét opbergband) op gironummer
135.20 van OKV in Tielt.
Graag vermelden: "1996".
Aandacht!
Maak a.u.b. gebruik van bijgaand
betalingsformulier met duidelijke
vermelding van uw naam en adres.
U zou ons een dienst bewijzen indien u
bij herabonnering uw abonneenummer
zou vermelden .
VERCRUYSSE R.
KASTEELSTRAAT 97
8700 TIELT
Dit abonneenummer vindt u op het
etiket van de omslag waarin deze
aflevering zit.
KAN
kto
Het dubbelabonnement
M&L en Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen
OPENBA.Ait
o

Tentoonstellingsnieuws
Koninklijke Musea voor
Schone Kunsten, Museum
voor Moderne Kunst,
Brussel
De Nederlandse schilders
te Brussel, 1847- 1887
tot I 0 december
De economische heropbloei van
Belgie rond I 850 kwam ook het
cultureel leven in Brussel ten
goede. Zo schreef Lord Ronald
Gower in 1875 over onze
hoofdstad: "Brussels is a paradise
of painters", en de artiesten
zouden er leven als prinsen.
Tussen I 850 en I 890 kwamen
heel wat Nederlanders in Brussel
wonen, zodat we kunnen
spreken van een Nederlandse
kolonie in Brussel. Ook al was
het Brusselse artistieke leven
vooral op Parijs gericht. toch kan
men de Hollandse invloed in
onze landschapsschilderkunst niet
ontkennen. Belangrijk zijn de
Hollandse landschapsschilder
Willem Roelofs ( 1 822- 1 897), de
dierenschilder Jan de Haas
( 1 832- 1 908), de naturalistische
schilders David ( 1 842- 1 902) en
Pieter Oyens ( 1 842- 1 894), de
graveur Carel Nicolaes Stonm
van Gravesande ( 1 841-1924) en
de vernieuwer Jan T oorop
( 1 858- 1 928), die vanaf 1850
naar Brussel afZakken.
Schilderijen, aquarellen en
tekeningen illustreren de invloed
van Roelofs en de gebroeders
Oyens op het realisme en
naturalisme in Belgie. Van Jan
T oorop zijn een aantal vroege
werken te zien.
Koninklijke Musea voor Schone
Kunsten, Museum voor
Moderne Kunst Koningsplein
1-2. I 000 Brussel
Open: dagelijks van I 0 tot 17u.,
gesloten op maandag, I
en I I november
Toegang: 180.-BF: 150.-BF:
100.-BF
Koninklijke Musea voor
Schone Kunsten, Museum
voor Oude Kunst, Brussel
Divertimento. Muziek in de
beeldende kunst
/9 december - 17 maart /996
Muziek en muziekinstrumenten
worden veelvuldig voorgesteld
op voomarnelijk 17de-eeuwse
schilderijen. Wijlen Mevr. D.
Lelarge liet het Departement
Oude Kunst een iconografisch
steekkaartensysteem na met de
jacob van Oost de Oudere
"Mus1cerend gezelschap··. 1667.
Koninklijke Musea voor Schone
Kunsten, Museum voor Oude Kunst
identificatie van alle instrumenten
die voorkÖmen op schilderijen
uit de collectie van het museum.
Deze tentoonstelling belicht dan
ook de inhoudelijk rijke en
veelzijdige relatie muziek­
beeldende kunst. Zo wordt o.a.
voor het eerst een schilderij van
Gillis Coignet de Jongere aan het
puibliek voorgesteld. dat in 1990
werd aangekocht.
Om de "verbeelde"
instrumenten ook te laten horen
werd speciaal een compilatie-CD
uitgebracht. met muziek die
werd uitgevoerd op gelijkaardige
instrumenten.
Koninklijke Musea voor Schone
Kunsten, Museum voor Oude
Kunst Regentschapsstraat 3,
I 000 Brussel
Open: dagelijks van I 0 tot I 2u.
en van 13 tot 17u .. gesloten op
maandag
Hernieuw
uw abonnement
vóór 31 december 1995
en neem deel aan de
jaarlijkse verlotingsactie.
Museum voor Blinden,
Brussel
Netsuke. Japan in een
notedop
tot /5 juni 1996
Sinds 1975 streeft het Museum
voor Blinden emaar het
patrimonium van
Jubelparkmuseum aan blinden en
slechtzienden te tonen. Een
verzameling die werkelijk tot zijn
recht komt als men ze in de
hand neemt. zijn de Japanse
netsuke. De netsuke is een
gordelknoop die boven de
gordel wordt gedragen en de
bevestigingstouwtjes van
verschillende voorwerpen
samenhoudt. De kimono, het
traditionele kledingstuk in Japan.
heeft immers geen zakken.
Netsuke zijn klein van afmeting,
zelden groter dan I 0 cm. Ze
dateren uit de 18de en de 19de
eeuw en zijn representatief voor
de kleinsculptuur uit die tijd.
Netsuke werden gemaakt om
aangeraakt te worden. het
verleende de gordelknoop
daardoor immers het sterk
gewaardeerde patina.
Een dertigtal netsuke werd
geselecteerd en is representatief
voor de verscheidenheid aan
functies, vonmgeving en gebruikte
materie. Meestal zijn netsuke van
hout of ivoor, soms zijn ze
vervaardigd van porselein. amber,
been of bergkristal. De
voorstelling gaat vaak terug op
de dierenriem. de natuur.
maskers, mensen. legendarische
en goddelijke wezens. Om het
gebruik van de netsuke te
verduidelijken werd een
· 'sagemono-ojime-netsuke''­
ensemble samengesteld.
Netsuke. Schip met de zeven
godheden van het geluk Ivoor. 19de
eeuw. Museum voor Blinden Brussel.
Foto: M.H. Williot Parmenuer.
Museum voor Blinden,
Jubelparkmuseum (ingang
Nerviërslaan)
Jubelpark I 0, I 040 Brussel,
02/74 1.72. 14
Open: dagelijks van 9u.30 tot
17u .. weekend en feestdagen van
I 0 tot 17u .. Gesloten op
maandag, 25 december. I
januari, I mei
Toegang: gratis
Elisabeth
Lauwers-Derveaux
Iconografisch documentaliste
Opzoeken van beeldmateriaal
• kunst, geschiedenis, actualiteit, natuur •
in musea, bibliotheken, archieven, pers-
agentschappen, diatheken in binnen- en
buitenland, leveren van foto's en dia's,
regelen van alle rechten
Brusselsesteenweg 87
B-3080 Tervuren
Tel . (02) 767 51 55
Fax (02) 767 01 19
Uw
advertentie
had hier kunnen staan !
Vraag onze advertentietarieven.
Contacteer hiervoor:
B. Promotion
Mevrouw Eerlinde Fierens
03/231 28 00
19

20
HOCHSAUERLAND - SCHMALLENBERG
Schmallenberg is gelegen aan de zonnezijde van het
'Roothaar'-gebergte in het Hochsauerland. Tevens ligt het
vlak bij de hoogste berg van het Sauerland: de 'Kahlen
Asten' (841 m).
Het Sauerland is vooral bekend om zijn loof- en
dennenwoud. Uitgestippelde wandelwegen,
natuurleerpaden, trimpaden en fietsroutes maken het
voor elke toerist hier interessant.
BERGHOTEL, HOHER KNOCHEN****
Romantisch en zeer rustig gelegen hotel, op ongeveer
1,5 km van het dorpscentrum.
lnfrastruktuur
• Centrale receptie • Lift • Gezellige taverne met open
haard • Hotelbar • Fijnproeversrestaurant • Zonneterras
met tuinrestaurant • Grillhut • Parking • Overdekte
garage • Zonneligweide
Gratis sport- en ontspanningsmogelijkheden
• Uitgestippelde wandelwegen direkt vanaf het hotel
• Overdekt zwembad • Kinderzwem badje • Turks
stoombad • Sauna • Whirlpool • Tafeltennis • Openlucht
schaakspel • Kinderspeeltuin • 'Kneipptret'-bekken • Klein
voetbalveld
Sport- en ontspanningsmogelijkheden tegen
kleine vergoeding
• Solarium • Massage • Biljart • Speelautomaten
• Openlucht tennisveld
Sport- en ontspanningsmogelijkheden in de omgeving
• Paardrijden • Vissen • Golf: 9 holes in Schmallenberg en
in Winterberg • Minigolf • Watersport op de Biggesee
• Stoombootvaart op de Biggesee
Interessante excursiemogelijkheden
• De 'Karl May'-feesten te Eiste (van midden mei tot eind
september) • Schloss Berkeburg • Fort fun en Panorama ­
pretparken • Burg Waldeck am Edersee • Sprookjes- en
dierenpark te Willingen
Voor meer informatie kan U terecht bij:
Nationale Duitse Dienst voor Toerisme
A. De Boeckstraat 54-56
B-1 140 BRUSSEL
Tel. (02) 245 97 00
Reservaties zijn mogelijk bij alle erkende reisbureaus.
Tentoonstellingsnieuws
Paleis voor Schone
Kunsten, Brussel
Dilier + Scofidio:
lnvestments
tot 3 december
Liz Dilier en Ricardo Scofidio
leggen zich sinds 1979 toe op
multidisciplinaire projecten
waarin zowel architectuur als
architectuurtheorie, beeldende
kunst als podiumkunsten worden
aangewend. Hun nieuwe multi­
media installatie "lnvestments"
focust op de manier waarop
kleding met betekenissen wordt
geladen. Dit project omvat onder
meer een interactieve videoinstallatie
en formuleert een
kritische reflectie op kleed­
gewoonten en kledingcodes.
De leidraad van het project is
het uniform in zijn verschillende
aspecten.
Paleis voor Schone
Kunsten, Brussel
Kunst en Mode 1960- 1990
tot 7 januari I 996
Wat betekent mode als cultureel
systeem en wat is de
symbolische waarde van kleding?
Hoe vemoudt de mode zich tot
de beeldende kunst?
Met ruim ISO toonaangevende
modecreaties en kunstwerken
biedt de tentoonstelling
antwoorden op deze vragen.
We zien historische creaties van
Yves Saint Laurent Chanel en
Christian Dior. Recente
modellen zijn van stylisten als
Jean-Paul Gaulthier en Thierry
Mugler. Deze worden
geconfronteerd met plastische
creaties van o.a. Andy Wamol,
Christo, Keith Haring en Robert
Monris. Bovendien ontwierpen
vijf toonaangevende stylisten
speciaal voor de tentoonstelling
een installatie: Rei Kawakubo,
lssey Miyake, Yohji Yamamoto
en Azzedine Alaa i.s.m. Jean­
Paul Goude en Martin Margiela.
Sommige van deze installaties
neigen naar performace. Van
pop over punk tot postmodem
zien we hoe de mode soms
sneller en beter dan de kunst de
tijdgeest weet te vatten en te
reflecteren. Muziek, diaprojecties
en video's verlevendigen en
documenteren het geheel.
Paleis voor Schone Kunsten
Koningsstraat I 0, I 000 Brussel,
021507.84.69
Open: dagelijks van I 0 tot 18u ..
Gesloten op maandag
Toegang: gratis
Provincie Limburg
Provinciaal Centrum voor
Kunsten - Begijnhof,
Galerij, Hasselt
"living"
18 november - I 7 december
Met het project "Living" wilde de
stichting "Kunst in Huis" de
grenzen van de kunstuitleen
verkennen en/ of verleggen.
Vermits hedendaagse
kunstenaars vaak werken met
installaties geconcipieerd voor
een welbepaalde locatie, werd
vanuit die idee vertrokken.
Het project "Living" bestaat dus
uit de realisatie van kunstwerken
in situ, in de huiskamer en het
dagelijks leven van ontleners,
door hedendaagse kunstenaars.
Het project werd uitgewerkt met
klanten van "Kunst in Huis" en
met kunstenaars die met werk in
de collectie van "Kunst in huis"
vertegenwoordigd zijn. De
tentoonstelling en het collo­
quiem ( 1 8 november) stel len de
resultaten en de kem van de
Living-projecten voor, aan de
hand van foto's, ontwerpen,
statements, dagboeken en
kunstwerken.
Onder de deelnemende
kunstenaars vinden we o.m.
Twijgen met bamboe rond de schouw.
lnstallaue van Jean-Georges Mossart in
het huis van Alexander Bots in Hasselt
Christine Clinckx, Hugo
Duchateau, Wlad Moszowski,
Lucas Pellens en Stefan Custers,
Piet Stockmans en Ria
Vemaeghe.
Provinciaal Centrum voor
Kunsten - Begijnhof, Galerij
Zuivelmarkt 33, 3500 Hasselt,
0 I I /2 1 .02.66
Open: ' dagelijks van I 0 tot 17u.,
zondag van 14 tot 17u .. Gesloten
op maandag en wettelijke
feestdagen.
Cultureel Centrum, Hasselt
Provinciaal Centrum voor
Kunsten - Begijnhof,
Hasselt
Confrontaties: I I I
hedendaagse kunstenaars
tot /4 januari /996
"Confrontaties" is een reizende
tentoonstelling samengesteld
door een uitgebreid selectie­
comité onder voorzitterschap
van Marcel van Jole. De tentoon­
stelling bevat werken van
Belgische kunstenaars van drie
generaties, van 1920 tot heden.
De werken zijn afkomstig uit het
patrimonium van de Vlaamse
Gemeenschap, de Communauté
Française en uit de IBM-collectie.
Beide locaties brengen een
evenwaardige mix van heden­
daagse en oudere werken,
gegroepeerd aan de hand van
verschillende thema's. Een
belangrijk onderdeel van het
concept is een interactief
computerprogramma, dat
ontwikkeld en gesponsord werd
door IBM.
"Confrontaties" focust op de
kunstwerken zelf en stelt deze als
middelpunt voor een dialoog
tussen het publiek en de
kunstenaars. "Confrontaties" wil
bijdragen tot het vastleggen van
het collectief geheugen, van de

Te ntoonstellingsnieuws
boeiende tijd waarin wij leven,
door het aangeven van de
continu'1teit van het kunstgebeuren.
Onder de deelnemende
artiesten vinden we o.m.
Alechinsky. Bervoets,
De Keyser, Fabre. Landuyt.
Mariën, Peire, Raveel en
Vandekerckhove
Cultureel Centrum (tot 3
december)
Kunstlaan 5. 3500 Hasselt.
0 I 1/22.99.3 1
Provinciaal Centrum voor
Kunsten - Begijnhof
ZuivelmarKt 33, 3500 Hasselt.
0 I 1/21.02.66
Open: dagelijks van I 0 tot 17u.,
zondag van 14 tot 17u ..
Gesloten op maandag en
wettelijke feestdagen
-
Stedelijk Museum
Stellingwerff-Waerdenhof,
Hasselt
Hasselt ... (n)ooit gezien !?
tot 23 december
Deze fototentoonstelling biedt
ons een verrassende kijk op
Hasselt tussen I 880 en het einde
van de Tweede Wereldoorlog.
Verschillende thema's komen aan
bod: het verenigingsleven, het
soldatenleven. sport, de medi­
sche wereld, winkels en gevels.
vervoer. kommer en rampen.
oorlog en bombardementen.
Ook werd speciaal voor deze
gelegenheid de fotostudio van
August en Celestin Blanckart
gereconstrueerd, met annex hun
donkere kamer en winkel.
Stedelijk Museum Stellingwerff­
Waerdenhof
Maastrichterstraat 85. 3500
Hasselt, 0 I I /24. 1 0.70
Open: dagelijks van I 0 tot 17u.,
weekend van 14 tot 18u ..
Gesloten op maandag, 1,2 en I I
november
Toegang: 90,-BF - 70.-BF - 40.-BF
Cultureel Centrum
De Velinx,
Tongeren
Kulderzipken
I 0 december- IS
januari 1996
Kulderzipken is
een eenvoudige
boerenjongen.
Per toeval wint hij
de prijs die
koning Jozef
uitloofde, nl. dat
hij mag trouwen
met zijn dochter
prinses Prieeltje.
Als koning Jozef
te weten komt
dat zijn opvolger
een simpele
snaak is.
verandert hij de
beloning in een
veertiendaags
verblijf in zijn
kasteel. De komst
van de moeder
van de duivel zorgt voor nog
meer obstakels die Kul derzipken
gelukkig steeds overwint. Want
helaas voor de moeder van de
duivel, haar zoon krijgt geregeld
aanvallen van goedheid,
waardoor de boze plannen om
Kul derzipken uit te schakelen
telkens mislukken ...
De uitzendingen van
Kulderzipken op televisie lopen
in de wintermaanden. Binnen de
BRTN was het enthousiasme
over vormgeving. decor,
rekwisieten, kostuums en grimme
zo groot dat men besloot een
tentoonstelling over
"Kulderzipken" te organiseren.
Cultureel Centrum De Velinx
Dijk I I I, 3700 Tongeren.
012/39.38.00
Open: dagelijks van I 0 tot 21 u ..
weekend van 14 tot 18u.
Hernieuw
uw abonnement
vóór 31 december 1995
en neem deel aan de
jaarlijkse verlotingsactie.
Provincie Oost­
Vlaanderen
-
Museum van Deinze en de
Leiestreek, Deinze
Ronny Delrue
tot I I december
Ronny Delrue "Herinnenng", 1994.
Museum van Deinze en de Leiestreek
De1nze.
De expositie toont de recente
ontwikkelingen in het schilder­
werk van Ronny Delrue C 1957).
De landschappen tonen korstige
ruwe verflagen waarin vaag
beelden van beenderen,
gebouwen en kronen op te
merken zijn. De kunstenaar
werl

Tentoonstellingsnieuws
Albrecht (Hamburg).
Cole en Albrecht zijn beeld­
houwers die gebruik maken van
een minimale vormentaal. Hun
werk is op het eerste zicht sober;
de rijkdom ervan ontwikkelt zich
pas bij nadere beschouwing en
overdenking.
Willem Cole toont naast een
aantal oudere werken een
nieuwe reeks portretten van
vrienden. Het materiaal is plasti­
cine, een kneedbaar soort kunst­
stof. De vorm is de kubus. het
kleurgebruik willekeurig: vrienden
zijn niet in het hokje van één
bepaalde kleur in te passen.
De werken van Jürgen Albrecht
zijn neutraal van kleur. Met
karton creëert hij lange smalle
ruimten die functioneren als
toevluchtsoorden. Elk werk moet
door iedere toeschouwer apart
bekeken worden. De ruimte is
bepaald door de verschillende
voorwerpen die erin geplaatst
zijn en door het daglicht dat naar
binnen valt.
Het werk van zowel Albrecht als
dat van Cole vragen waarneming.
ervaring en overdenking.
Museum Dhondt-Dhaenens
Museumlaan 14, 983 1 Deurle.
09/282.5 1.23
-
Campo Santokapel, Gent
Drieluik: Lucy Slock, Philip
Aguirre Y Otegui, Dirk
Peers
tot I 7 december
Dit tentoonstellingsproject
bestaat uit drie opeenvolgende
exposities. De grote schilderijen
op doek van Lucy Slock worden
geconfronteerd met één werk
van Dirk Peeters en één werk
van Philip Aguinre. Vervolgens
brengt Aguinre een installatie
bestaande uit sculpturen en
bijhorende etsen, een combinatie
van twee- en driedimensionaal
werk. Tenslotte presenteert Dirk
Peers drie reeksen van telkens
veertien onbeschilderde
schildersdoeken. Een onderdeel
van de "Bibliotheek", veertien
boekvormen op dubbele
spieramen bekleed met geëtste
zink, die de multiple uitmaken,
wordt ook geïntegreerd in de
tentoonstelling.
Ter financiering van het project
worden 20 seriële schilderingen
van Lucy Slock, 25 etsen of
zeefdrukken van Philip Aguinre
en 14 multiples van Dirk Peers te
koop aangeboden
( voorintekenprijs 4.000,-BF).
Campo Santokapel
Antwerpsesteenweg, Sint­
Amandsberg, 09/225. 18.15
22
Museum voor Industriële
Archeologie en Textiel,
Gent
Lichaam en Hygiëne
tot I juni 1 996
Gymnastlekoe(entngen voor de vrouw.
De wtbouw van het
gymnastJekondetWys, het popu/onseren
en democratiseren van de llchamelyke
opvoed1ng en spore (emd 19de-begm
20sce eeuw) waren een belangnJk
onderdeel van de
gezondheidsopvoeding U1t M.
Bourache, La Culture Phys1que. La
Femme, verzamel1ng MIA T.
De 19de-eeuwse maatschappij
werd gekenmerkt door
industrialisering. verstedelijking,
verpaupering, slechte arbeidsomstandigheden
en voedingsge­
woonten, en onhygiënische
toestanden. Infecties en ziektes
tierden welig. Pas tegen het
einde van de 19de eeuw werden
de eerste maatregelen genomen
en dan nog hoofdzakelijk uit
angst voor oproer en besmet­
ting. In 1895 werd gezondheids­
onderricht in het lager onderwijs
verplicht. vooral gedragsregels
zoals "niet spuwen in het
openbaar", werden aangeleerd.
De preventiepolitiek, o.l.v. artsen,
was er vooral op gericht de
levensomstandigheden van het
volk te verbeteren met drinkbaar
water, betere huisvesting,
afValverwijdering en hygiëne.
Ook trachtte men de volksge­
neeskunde uit te roeien. De hulp
van een geneesheer werd
meestal pas geroepen wanneer
alle traditionele methodes
gefaald hadden. Zodoende
kwam de dokter vaak te laat.
Daarnaast waren de materiële
levensvoorwaarden zoals
gezonde voeding, verkorting van
de arbeidsduur. beperking van
kinder- en vrouwenarbeid,
ziekteverzekering. politieke en
culturele emancipatie van groot
belang voor de ontwikkeling van
de hygiëne en de emancipatie
van het lichaam.
Museum voor Industriële
Archeologie en Textiel
Minnemeers 9, 9000 gent,
09/223.59.69
Open: dagelijks van 9u.30 tot
17u .. Gesloten op maandag
Toegang: gratis
Rondleidingen op aanvraag
09/223.59.69
Museum voor Schone
Kunsten, Gent
Edgard Tytgat - jules de
Bruycker
ju/es De Bruycker (/870- 1 945) "Oude
markt in Gent", /907. Koper, ets,
aquatint en droge naald, 495x625mm.
Museum voor Schone Kunsten. Gent
tot 28 januari 1996
Edgard Tytgat ( 1 879- 1 957) en
Ju les de Bruycker ( 1 870- 1 945)
zijn twee grootmeesters van de
prentkunst. Hun grafisch talent
wordt aan de hand van prenten
en ge'1llustreerde boeken grondig
in beeld gebracht.
Met plezier en het grootste
gemak stelde T ytgat bundeltjes
beeldverhalen samen die echter
in zijn tijd niet steeds een
uitgever vonden. Hoogtepunt in
T ytgats grafisch oeuvre zijn drie
genlustreerde verhalen: "Le
Lendemain de la Saint-Nicolas",
"Chaperon Rouge" en
"Quelques images de la Vie d'un
Artiste". Dit laatste werk is een
beeldverhaal over zijn vriend, de
kunstenaar Rik Wouters. Ook
schitterend zijn de aquarellen
voor "Chaperon Rouge" en
"Quelques images de la Vie d'un
artiste". In de catalogus wordt de
aangewende druktechniek
nauwkeurig omschreven.
In het oeuvre van ju les De
Bruycker speelt de stad Gent
een hoofdrol. Schilderachtige
hoekjes en pleintjes met
middeleeuwse huizen en torens
van de oude Gentse binnenstad
vormen de achtergrond voor zijn
satirische uitbeelding van de
mens. Eigenlijk ontdekte De
Bruycker de etskunst pas op 35jarige
leeftijd. Hij ontwikkelde
een grote technische perfectie in
prenten als "Het huis Palfijn",
"Het hijsen van de draak",
"Rondom het Gravensteen", de
oorlogsprenten uit 1914-1918 en
de reeks kathedralen.
Museum voor Schone Kunsten
Citadelpark. 9000 Gent.
09/222. 17.03
Open: dagelijks van 9u30 tot
17u .. Gesloten op maandag. 25,
26 december. I ,2 januari
Toegang: I 00.-BF - 80,-BF -
40, -BF - gratis
Rondleidingen op aanvraag:
1.500,-BF
jeugdateliers: 120,-BF per kind
De NMBS voorziet speciale
trein-en expositietickets
Cultureel Centrum,
Lokeren
Hand-Tastelijk
8-26 januan· 1996
Hand-Tastelijk is een tentoon­
stelling op maat van de jeugdige
kijker. Vanuit verschillende
invalshoeken wordt op het
thema van "de hand" belicht.
De bezoeker stapt door een
reuze-hand het eerste luik van
de expositie binnen. Foto's,
video, schimmenspel, handsculp­
turen: het zijn de beeld-kanalen
waarlangs diverse socio-culturele
aspecten van de hand de
toeschouwer bereiken.
Het tweede luik vormt de
neerslag van een intense artistieke
creativiteit. Op uitnodiging
van Rasa ontwierpen zeven
hedendaagse kunstenaars werk
waarin op zeer individuele basis
"de hand" centraal staat.
"Hand-Tastelijk" richt zich
specifiek tot jongeren van 9 tot
14 jaar, tot normalisten,
studenten sociaal-cultureel werk
en individuele bezoekers.
Vormingsactiviteiten voor
studenten kunnen aangevraagd
worden bij: Gerd Dierckx, vzw
Rasa, Dr. Verdurmenstraat 16,
9100 St.-Niklaas. 03/776.86.88
Cultureel Centrum
Torenstraat I . Lokeren,
09/348.50.50
Stedelijk Museum, Lokeren
Historische
grafmonumenten op
Lokerse kerkhoven
tot 2 6 november
Tot in de 18de eeuw werden de
doden traditioneel rond de
parochiekerk begraven. In 1784
vaardige jozef 11 een decreet uit
waarbij de aanleg van kerkhoven
buiten de stadskernen werd
verplicht. Napoleon Bonaparte
zou de maatregel bekrachtigen in
1804. De gemeentelijke over­
heden werden verantwoordelijk
voor de begraafplaatsen.
Te Lokeren duurde het tot 181 I
vooraleer de eerste stappen tot
de aanleg van een aparte be­
graafplaats werden genomen en
pas in 1826 zou de stedelijke
begraafplaats op de wijk Rozen
een feit zijn. De oudst bewaarde
tekeningen van Lokerse grafmonumenten
dateren uit I 85 I .
Men is zich zelden bewust van
de cultuurhistorische waarde van
de grafmonumenten op onze
begraafplaatsen. Sinds de wet
van 1971 zijn de sinds Napoleon
toegestane "eeuwigdurende
concessies" nietig verklaard.
Toch dienen historische relicten
op onze kerkhoven bewaard te
blijven.
Stedelijk Museum
Markt 15a, 91 60 Lokeren,
09/340.50.89
Open: op zondag van I 0 tot
12u. en elke eerste zat. van de
maand van 15 tot 17u.
BBL

Tentoonstellingsnieuws
----
Provincie
Vlaams-Brabant
Predikherenkerk, Leuven
Telecommunicatie in
opmars. Van tamtam naar
virtuele realiteit
tot 3 december
Dit is een originele
wetenschapstentoonstelling.
Interactieve opstellingen maken
voor de bezoeker de basis­
principes duidelijk van telegrafie,
telefonie, omroep en informatie­
uitwisseling via computemetten.
Merkwaardige toestellen uit de
"prehistorie" van de telecommu­
nicatie en geavanceerde heden­
daagse apparatuur illustreren
mijlpalen in een fascinerende
evolutie.
Sinds uitvinders als Morse, Bell,
Marconi en anderen de wereld
venbaasden met hun experi­
menten, hebben de elektro­
nischetelecommunicatie­ mogelijkheden een hoge vlucht
genomen. De expositie biedt
niet alleen een verhelderende
blik op ontwikkelingen en
toepassingen gedurende de
jongste 200 jaar, zij maakt ook
grote opties voor morgen
concreet: videoconferencing,
telewerken, thuiswinkelen.
onderwijs-op-afstand, film-op­
aanvraag, interactieve
telenavigatie, stemgestuurde
databanken, enz .. De expositie
toont venbluffende technologie,
maar heeft eveneens aandacht
voor de invloed op het dagelijks
leven en de inpassing in de
samenleving.
Elke bezoeker ontvangt gratis
een overzichtelijke wandelgids als
leidraad door de tentoonstelling.
Predikherenkerk
Onze-Lieve-Vrouwstraat 3000
Leuven.
Open: di. en woe. van 9u.30 tot
17u.30; do. en vrijd. van 9u.30
tot 21 u.30; weekend van 13u.30
tot 18u.30. Gesloten op
maandag en I november
Toegang: individueel 200,-BF -
bezoekers met korting ISO.-BF -
groepen 12S,-BF - scholen en
studentengroepen I 00,-BF -
kinderen tot I 2 jaar gratis
De NMBS voorziet een
voordelig reis- en
tentoonstellingsticket
Informatie en reservatie:
Brusselsestraat 63. 3000 Leuven,
0 1 6/22.4S.64
Provincie
West-Vlaanderen
Cultureel Centrum,
Kortrijk
Oog in oog met Marcel van
Maele
19 november- I 7 december
Marcel van Maele "Zonder utel",
1980
De auteur Marcel van Maele
startte in 1972, via zijn
"Gebottelde Gedichten", met
het maken van "boek"- en
"woord"-objecten. Dialoog en
confrontatie staan ook centraal
in zijn nieuwe project. Daarover
laten we Marcel van Maele zelf
aan het woord:
"Voor deze tentoonstelling
nodigde ik 30 kunstenaars uit.
Elk vertegenwoordigd met één
werk, worden ze twee per twee
geconfronteerd met elkaar en
met een werk van mezelf.
Zo ontstaan er IS cellen, elk
bestaande uit 3 werken. Enerzijds
viel mijn keuze op geestesverwanten
zodat het elkaar
kruisen of raken van gelijkge­
stemde geinengten de rode
draad trekt doomeen de
tentoonstelling. Anderzijds tracht
ik met "Oog in oog" een zo
breed mogelijke waaier te tonen
van de vele facetten binneQ de
grenzen van de hedendaagse
plastische kunst".
Onder de deelnemende
kunstenaars vinden we o.m. Fred
Bervoets, Francky Cane, Droste­
Rembouts en Lieve Ulburghs.
Cultureel Centrum,
Benedengalerij en Foyer
Schouwburgplein 14, 8SOO
Kortrijk, OS6/220768
Open: weekdagen van I 0 tot
I 6u.30, weekend van 14 tot
I 8u .. Gesloten op woensdag
Hernieuw
uw abonnement
vóór 31 december 1995
en neem deel aan de
jaarlijkse verlotingsacrie.
PMMK-Museum voor
Moderne Kunst, Oostende
Constant Lambrecht,
retrospectief
tot 3 december 199 5
Het initiatief om een retrospec­
tieve tentoonstelling aan het
werk van Constant Lambrecht
( 1 91S-1994) te wijden, berust
Constant Lambrecht "Schilderes en
model", I 955.
op een eigenzinnige keuze van
conservator Willy Van den
Bussche. Ondanks zijn succes
(waaronder twee solotentoon­
stellingen in het Paleis van
Schone Kunsten) kan Constant
Lambrecht immers bezwaarlijk
als een geconsacreerd kunste­
naar worden beschouwd.
Constant Lambert raakte niet
betrokken bij de kunstenaars­
groep "jeune Peinture Beige" en
wellicht daarom ontbreekt zijn
naam 1n tal van naslagwerken.
Via deze expositie wil het PMMK
een en ander rechtzetten.
Constant Lambrechts artistieke
canière nam een definitieve start
na de Tweede Wereldoorlog.
Hij trok verschillende keren naar
Parijs en volgde er les bij o.m.
Zadkine. Zijn schilderkunstig
werk evolueerde naar een
lyrische abstractie waanbij hij
steeds van de figuratie vertrok,
maar die ging deconstrueren om
ze volgens een eigenzinnig
patroon herop te bouwen.
Lambrecht puzzelde de werke­
lijkheid op een eigen compositorische
wijze terug ineen.
Het oeuvre van Lambrecht
weerspiegelt zijn innerlijke
bewogenheid op exeburante,
barokke wijze waaronder de
"honror vacui" soms toeslaat.
In de literatuur wordt steeds
verwezen naar "de schilder
Constant Lambrecht", nooit
wordt echter melding gemaakt
van "de beeldhouwer
Lambrecht". Zijn beelden
getuigen van een grote expres­
sieve kracht. Het openbaren van
dit aspect van Lambrechts
oeuvre behoort tot de initiële
doelstellingen van deze
tentoonstelling.
PMMK-Museum voor
Moderne Kunst, Oostende
Karl Meersman l.O.
tot 3 december
De expositie "Benoît" in 1994 in
het PMMK was de opener van
een reeks tentoonstellingen rond
hedendaagse illustratoren-car­
toonisten van eigen bodem. In
tegenstelling met Benoît is Karl
Meersman I.D.(I.D. staat voor de
"tekendriehoek" Karl, Marijke en
Ben Meersman) een cartoonist
"pur sang". Meersman werkt
sinds 1987 voor Trends Maga­
zine. Hij ontwikkelde een zeer
herkenbare, virtuoze en unieke
tekenstijl die het best tot u1ting
komt in zijn karikaturen. Zijn
tekeningen werpen een ludiek
licht op het politiek en econo­
misch leven van het laatste
decenium in België.
Zo zien we niet alleen Guy
Verhofstadt als kantwerker een
nieuw partijlogo "klossen" of
Mieke Officiers als doelwachter
geruggesteund door een
kollosale jean-Luc Dehaene,
maar ook Bessel Kok achter het
fomuis een wonderdrank brou­
wen voor Belgacom en Rudolf
Vanmoerkerke als stripheld
Obelix met een basketbal i.p.v.
Kar/ Meersman l.O. "Oostende (R Van
Moerkerke) ".
een menhir. De tentoonstelling
in het PMMK omvat een
hendertal karikaturen.
PMMK-Museum voor Moderne
Kunst
BRTN Departement Cultuur
Romestraat I I , 8400 Oostende,
OS9/S0.8 1' 18
Open: dagelijks van I 0 tot 18u.,
gesloten op maandag. Toegang:
200,-BF; reductiehouders 160,­
BF, SO,-BF; jongeren -16 gratis
Tekens op TV2, elke dinsdag om 22.45 uur
28. 11
OS. 12
13. 12
19. 12
26. 12
02. 01
09. 01
16. OI
23. OI
30. 01
DICk Bruna
T chang in het Land van de Blauwe Lotus
Edward Steichen
Routes: Vlaanderen
Cow-boy Art
De kloosterkeuken (H)
De kloostertuin
Carl Orff
Het gevoel Cox (H)
Atvar Aalto
23

Fotografieci reu it
I
Aalbeke
O.C. Aalbeke
Krugerstraat 9
• tot 7 dec.: Wim Van Cappellen
• 9 dec.-4 jan.: Davy Breyne
• 6 jan.-7 feb.: Hilde Braet
Antwerpen
C.C. Luchtbal
Columbiastraat I I 0
• tot 5 dec.: jo Voets
• 8 dec.-2 jan.: Erik Schelstraete
• 5 jan.-6 feb.: Bart Leye
Elcker-lk centrum
Breughelstraat 33
• tot I dec.: Lydie Nesvadba
• 4-30 dec.: Sandra Driljeux
• 2 jan.-2 feb.: Carine Steelandt
Bornem
C.C. Bornem
St.-Amandsesteenweg 41
• tot 4 dec.: Bart Leye
• 6 dec.- I jan.: Marc Gomme
• 3 jan.-5 feb.: Lydie Nesvadba
Heist-op-den-Berg
C.C. Zwaneberg
Bergstraat
• tot 5 dec.: lnge Sterckx
• 8 dec.-2 jan.: jo Voets
• 5 jan.-6 feb.: Erik Schelstraete
Heusden-Zolder
C.C. Heusden-Zolder
Dekenstraat 40
• tot 6 dec.: Etienne Van
Haevermaet
• 8 dec.-3 jan.: lnge Sterckx
• 5 jan.-7 feb.: jo Voets
Hoeselt
C.C. Hoeselt
Europalaan 2
• tot 6 dec.: Cuauhtemoc
Garmendia
• 8 dec.-3 jan.: Etienne Van
Haevermaet
• 5 jan.-7 feb.: lnge Sterckx
Knokke-Heist
C.C. Knokke-Heist
Meerlaan 30A, 050-6 1 .37.6 1
• tot 7 dec.: Paule Biemant
• 9 dec.-4 jan.: Raymond
Mallentjer
• 6 jan.-8 feb.: Cuauhtemoc
Garmendia
Kortrijk
C.C. Kortrijk
Sint-Maartenskerlkhof 8
• tot 7 dec.: Davy Breyne
• 9 dec.-4 jan.: Hilde Braet
• 6 jan.-8 feb.: Paule Biemant
Marke
O.C. Marke
Hellestraat 6
• tot 7 dec.: Eli Peeters
• 9 dec.-4 jan.: Wim Van
Cappellen
• 6 jan.-8 feb.: Danny Breyne
Menen
O.C. 't Ghelandt
Waalvest
• tot 7 dec.: Jan Kempenaers
• 9 dec.-4 jan.: Eli Peeters
• 6 jan.-8 feb.: Wim Van
Capellen
Sint-Truiden
C.C. De Bogaard
Minderlbroedersstraat 29
• tot 6 dec.: Raymond Mallentjer
• 8 dec.-3 jan.: Cuauhtemoc
Garmendia
• 5 jan.-7 feb .. : Etienne Van
Haevermaet
Strambeek-Bever
C.C. Strambeek-Bever
Gemeenteplein
• tot 4 dec.: Erik Schelstraete
• 6 dec.- I jan.: Bart Leye
• 3 jan.-5 feb.: Marc Gomme
Tielt
C.C. Tielt
St.-Michielsstraat 9
• tot 7 dec.: Hilde Braet
• 9 dec.-4 jan.: Paule Biemant
• 6 jan.-8 feb.: Raymond
Mallentjer
Turnhout
C.C. Turnhout
Warandestraat 42
• tot 4 dec.: Marc Gomme
• 6 dec.- I jan.: Lydie Nesvadba
• 3 jan.-5 feb.: Sandra Driljeux
Wevelgem
O.C. Wevelgem
Acaciastraat
VERKOOPZAAL
,_--
I I1Louis-flbilippel J
'---
• tot 7 dec.: Krist Demasure
• 9 dec.-4 jan.: jan Kempenaers
• 6 jan.-8 feb.: Eli Peeters
-
BELANGRIJKE GEKATALOGEERDE
KUNST EN ANTIEKVEILING
Uitzonderlijke gekatalogeerde kunst- en antiekveilingen op zondag 17
december 1995 om 14 uur stipt. Tentoonstelling op 15 en 16 december van
10 tot 20 uur.
Meubilair van hoogstaande kwaliteit uit de 17 de, 18de en 19de eeuw.
Schilderij en, tekeningen en grafiek. Beeldhouwwerken. Europees en
Oosters porselein uit de 16de, 17 de, 18de en l9de eeuw. Antieke en oude
Oosterse tapijten.
Volgende veiling op zondag 21 januari 1996 om 14 uur.
Dagelijks aanvaarden wij loten voor onze volgende antiekveilingen van 9
tot 18 uur.
Wij komen ook ter plaatse om uw verzameling te schatten. Voor meer
inlichtingen, bel ons vrijblijvend.
Bondgenotenlaan 122 - 3000 Leuven
Tel./Fax: (0 16) 23 29 15
Lid van de Syndikale Kamer der Verkoopzalen van België
Te ntoonstellingsagenda
I
België
Provincie Antwerpen
Antwerpen
Archief en Museum voor het
Vlaamse Cultuurleven
Minderlbroedersstraat 22,
03/232.55.80
• tot I 3 jan. 1996: Alfred Ost
( 1 884- 1 945). Tekenaar en
illustrator (*)
• vanaf 14 nov.: 200 jaar
cultuurleven in Vlaanderen (*)
Centrum 't Elzenveld
Lange Gasthuisstraat 45,
03/22156.28
• tot 26 nov.: Bruno Dyckrnans
• 24 nov.- 14 jan. 1996: Bemard
Schultze: "Het grote formaat"
• I dec.-7 jan. 1996: Hugo
Besard
• I I jan.-28 jan. 1996: Gaston
Callens: retrospectieve
tentoonstelling
Contact J vzw
Bresstraat I 0, 03/2 16.3 1.38
• tot 5 dec.: Daniel Rothstein:
schilderijen: Jean Graven:
schilderijen; Johan Jenquin:
grafisch werlk
• 8 dec.-2 jan. 1996: Lisa jaspers:
litho's
• 5-30 jan. 1996: Herwig:
schilderijen
Cultureel Centrum Luchtbal
Colombiastraat I I 0, 2030
Antwerpen, 03/542.49.40
• tot 5 dec.: Fototentoonstelling:
jo Voets
• IS nov.-2 1 dec.: Tekens aan de
wand: kalligrafie
• 8 dec.-2 jan. 1996:
Fototentoonstelling: Erik
Schelstraete
de Singel
Desguinlei 25, 03/248.38.00
• 23 nov.-28 jan. 1996:
Architectuurtentoonstelling:
Lucien Engels
Etnografisch Museum
Suikerrui 19, 03/232.08.82
• tot 3 1 dec.: "Oosterse
geneeskunde" (*)
• tot 31 dec.: "De taal van de
Thangka" (*)
Fins Cultureel Centrum
Italiëlei 69, 03/23 1.87.5 1
• tot 24 nov.: "Funky Cow
Mama on the Arctic Circle".
Hedendaagse kunstwerlken van
Rosa Liksom, schrijfster en
schilders
• I 0 dec.-2 1 jan. 1996: Matti
Kujasalo
Galerie Micheline Szwajcer
Verlatstraat 14, 03/237. 1 1.27
• tot 2 dec.: Gabriel Orozco
Galerie Epreuve d'Artiste
Oude Kerlkstraat 64, 20 I 8
Antwerpen, 03/237.93.5 1
• I tot 17 dec.: Francese Guitart,
grafisch werlk
Hessenhuis
Francese Guitart grafisch werk
Galerie Epreuve d'Artiste
Falconrui 53, 03/232.84.28
• tot 28 jan. 1996: "In de geest
van Fluxus ( 1962- 1 978)". Een
evocatie van een experimentele
kunstbeweging (*)
Innovatiecentrum
Paardenmarikt 92, 03/23 1 .50.36
• tot I 0 dec.: GiNO D':
schilderijen
Internationaal Cultureel
Centrum
Meir 50, 03/226.03.06
• tot I 0 dec.: Antoon De Clerck
en het hypenrealisme (*)
Jordaenshuis
Reyndersstraat 6, 03/232.84.28
• 17 nov.- 17 dec.: Giles Thomas:
"Sonnets"
Museum Plantin-Moretus
Vrijdagrnarikt 22, 03/233.02.94
• tot 28 jan. 1996: Mordecai
Moreh, grafisch werlk
Museum Vleeshuis
Vleeshouwersstraat 38-40,
03/233.64.04
• tot 3 I dec.: Affiches Alfred Ost
uit eigen bezit
• tot 14 jan. 1996: Egypte
onomwonden (*)
MUseum voor Hedendaagse
Kunst Antwerpen
Leuvenstraat 32, 03/238.59.60
• 18 nov.- 14 jan. 1996: Bemd
Lohaus
Nationaal Scheepvaartmuseum
Steenplein I, 03/232.08.50
• tot 3 1 dec.: CMB 100, een
eeuw Compagnie Maritime Beige
(*)
O.L.V.-Kathedraal
Handschoenmarikt, 03/233.34.68
• tot I 0 dec.: "Vlaanderen en
Castilla y Leon. Op de drempel
van Europa"
Openluchtmuseum Middelheim
Middelheimlaan 61, 2020
Antwerpen, 03/828. 13.50
• tot 26 nov.: Richard Serra
Provinciaal Museum voor
Fotografie
Waalse Kaai 47, 03/2 16.22. 1 I
• 24 nov.-28 jan. 1996: Paul Huf
"Highlights"
• 24 nov.-28 jan. 1996:
Retrospectieve Frank Eugene:
25

Tentoonstellingsagenda
overzichtstentoonstelling (*) Speelgoedmuseum • tot 30 nov.: Beeldhouwkunst Koninklijke Musea voor Kunst • tot 17 dec.: "James Ensor
• 24 nov.-28 jan. 1996: Freya Nekkerspoel 21, 0 I S/SS.70.7S van Frans Claes, Patriek Crombe, en Geschiedenis - ( 1 860- 1 949). Zes thema's in zijn
Maes, expositie n.a.v. het project • tot I 0 maart 1996: Mini Car & Marc Decker, Hubert Jubelparkmuseum werk"
"Documentaire foto-opdrachten Truck Expo (*) Verbruggen, Adrien Versaen Jubelpark I 0, I 040 Brussel, Paleis voor Schone Kunsten
Vlaanderen" Oelegem (Ranst) • tot 26 nov.: Beeldhouwkunst 02/74 1.72. 1 I Ravensteinstraat 23 -
• 24 nov.-28 jan. 1996: Provinciaal Textiel- en van Myriam Paridaens • tot 29 dec.: "Nicosia vroeger - Koningsstraat I 0, 02/S07.84.66
Filmaffiches van Julien TFelt Kostuummuseum Vrieselhof De Kriekelaar Nicosia vandaag" (zaal Apamea) • tot 3 dec.: Dilier + Scofidio:
Ronny Van de Velde Schildesteenweg 79, 2S20 Gailietstraat 86, 02/24S.7S.22 • 17 nov.- 19 mei 1996: Tot lnvestments (*)
Ijzerenpoortkaai 3, 03/2 1 6.30.4 7 Oelegem, 03/383.46.80 • tot 26 nov.: Discours-Mètis (*) edelsteen verheven, edelstenen • tot 17 dec.: "Kiezen voor
• 19 nov.- 14 jan. 1996: Klassiek - • tot 30 nov.: "Koning Katoen" De Markten en sierstenen uit Siberië Kunst" 48 beeldende kunstenaars
Modem Turnhout Oude Graanmarkt S, (Schatkamer) (*) stellen hun werk voor op de
Stedelijk Prentenkabinet de Warande 02/S I 2.34.2S • tot 6 juni 1996: "Fluwelen nationale eindtentoonstelling
Vrijdagmarkt 22. 03/233.02.94 Warandestraat 42, 2300 • tot 26 nov.: Discours-Mètis (*) rijkdom". Renaissance nuweel uit • IS dec.- 1 0 jan. 1996:
• tot 28 jan. 1996: Mordecai T umhout, 014/4 1 .94.94 Fendation pour I' Architecture de Errera verzameling en T entoonstellingsprojekt Chantal
Moreh, grafisch werk • 9 dec.-2 1 jan. 1996: "Zie eens Kluisstraat SS, I OSO Brussel, hedendaagse creaties (zaal Akerman
Volkskundemuseum wat een schoon koleuren" (*) 02/649.02.59 textiel) (*) • tot 7 jan. 1996.: Kunst en
Gildekamersstraat 2-6, • 9 dec.-2 1 jan. 1996: Dirk • 12 dec.- I I fe b. 1996: Het Koninklijke Musea voor Schone Mode 1960- 1990 (*)
03/220.86.63 Stallaert (*) plezier en zijn tegendeel: de vrije Kunsten van België, afdeling Pianofabriek
• tot 12 jan. 1996: Volksprenten hand van Raoul Vaneigem Moderne Kunst Forststraat 3S, I 060 Sint-Gillis,
van de firma Brepols te Galerij van de Kredietbank Koningsplein 1-2, 02/S08.32. 1 I 02/S38.09.0 I
Tumhout Grote Markt 19, I 000 Brussel, • tot I 0 dec.: Brussel • tot 7 jan.: ldir Mecibah,
Berchem Hoofdstedelijk 02/S I7.56.72 Kunstenaarkolonie. Nederlandse siermeubelen in plaatijzer
C.C. Berchem Gewest Brussel • tot 17 dec.: Chinese jade en schilders 18S0-1890 (*) Scientastic Museum
Drie Koningenstraat 126, 2600 rolschilderingen uit de Dongxi- Koninklijke Musea voor Schone Metro Beurs, 02/646.89. 1S
Berchem, 03/239.59.08 Brussel verzameling (*) Kunsten van België, afdeling • tot 3 I dec.: Zien, horen,
• tot 17 dec.: "Polygon": Algemeen Rijksarchief Galerie Amaryllis Oude Kunst voelen ... interaktieve
Russische kunstenaars Ruisbroekstraat 8, 02/S 1 3.76.80 Gentsesteenweg I I 08, I 080 Regentschapsstraat 3, pedagogische spelen
Deurne • vanaf 23 okt.: De geschiedenis Brussel, 02/46S.3 1 .08 02/S08.32. 1 I
Provinciaal Museum Sterckshof van prostitutie en • 2 tot 2S feb.: Francese Guitart: • 2S nov.-28 dec.: Het koninklijk
- Zilvercentrum vrouwenhandel schilderijen, collages, sculpturen, tracé
Comelissenlaan, 03/360.52.50 ASLK-Galerij gravures, kunstenaarsboeken, • tot 26 nov.: Emile Claus ( 1 86S- Provincie Limburg
• tot I 0 dec.: Zilver uit Finland Kreupelenstraat I 2 muurboeken ... 1916): Lichtspelingen op de
(*) • tot 3 dec.: Sint -Petersburg: stad Gemeenschapscentrum de Theems 19 I 6- 19 19 (*) Hasselt
Edegem van steen, triomf en tranen (*) Maalbeek • 19 dec.- 17 maart 1996: Cultureel Centrum
Gemeentelijk Kunstcentrum - Autoworld Haamstraat 94, I 040 Etterbeek. Divertimento. Muziek in de Kunstlaan S, 0 I I /22.99.3 1
Huis Hellemans Jubelpark I I , I 040 Brussel. 02/733.07.04 beeldende kunst (*) • tot 3 dec.: Streuvels, fotograaf
Strijdersstraat 14, 03/4S7.22.44 02/736.4 1.6S • tot 2 dec.: "Zappa in Beeld". Kunstcentrum van het Rood • tot 3 dec.: "Confrontaties".
• 2S nov.- 17 dec.: lturospe: • 2S-26 nov.: "Animatie Antiek Alle platenhoezen van Frank Klooster I I I Hedendaagse kunstenaars
textiel Speelgoed" Zap pa Rood Klooster 4, I I 60 i.s.m. Provinciaal Museum voor
Ekeren BBL-galerij Goethe-lnstituut Oudergem, 02/660.5S.97 Hedendaagse Kunst (*)
Kunstcentrum Hof De Bist Koningsplein 6 Belliardstraat S8, I 040 Etterbeek. • 2 dec.- 18 fe b. 1996: 24ste • 8 dec.-28 jan. 1996: "lndonesia
• tot 26 nov.: Denijs De Backer: • december: "European 02/230.39.70 Salon van de kunstschilders van in wording", foto's van Cas
aquarellen, Greet Bogaerts: batiks Corporate Art Collections" • tot I 6 dec.: Op weg naar de Rood Klooster en Oudergem, Oorthuys en Charles Breijer
en glasramen Belgisch Centrum van het vrijheid. Foto's van Eva Mahn met hulde aan Alfred Bastien • 8 dec.-28 jan. l996: José
• 1-24 dec.: Frans Adelhof: Beeldverhaal • I 0 jan.- 17 fe b. 1996: Georg ( 1 873- 1 9SS) Vermeersch
schilderijen. Jeannine Laenen: Zandstraat 20. I 000 Brussel, Baselitz, grafiek Le Botanique • 2 fe b.-3 1 maart: Foto's van
schilderijen 02/2 19.19.80 Hallepoortmuseum Koningsstraat 236 Corinne Mercadier (F)
• 29 dec.-2 1 jan. 1996: • tot 7 jan. 1996: Retrospectieve Zuidlaan, 02/S34. 1S.I8 • tot 17 dec.: Henri Michaux Nationaal Jenevermuseum
Schilderijen van Hugo Vos Andrea Pazienza ( 1 9S6- 1 988) • IS dec.-7 april 1996: Het Museum van Elsene Witte Nonnenstraat 19,
Geel (*) huwelijk in de verschillende Jean Van V alsemstraat 71, 01 1/24. 1 1.44
De Slijperij • tot 21 dec.: "The Raad to gemeenschappen in België 02/S I 1.90.84 • tot 24 dec.: "Smaakmakers:
Doelenstraat 41, 0 14/S8.27.5 1 Maus" by Art Spiegelman (*) • tot 28 jan. 1996: "Voor het • tot 3 dec. 1996: Marcel over aroma's, extracten en
• 18 nov.- 1 0 dec.: Thomas Bibliotheca Wittockiana varkentje komt ... ". Sprookjes van Mariën, beeldstormer- esprits"
Schmidt: Recent werk Berneistraat 21-23, I ISO Brussel, toen (*) beeldvormer Provinciale Centrale Bibliotheek
Herentals 02/770.53.33 Japanse Toren • tot 3 dec. 1996: Pierre Raetz, • 6 dec.- 14 jan. 1996:
Galerie Kunsthuis • tot 20 jan. 1996: Boekbinders Van Praetlaan 44, I 020 Brussel, schilderijen "Confrontaties": I I I
Lierseweg S3, 014/22.59.77 of en versierde boekbanden uit 02/268. 1 6.08 • IS nov.- IS jan. 1996: Francis Hedendaagse Kunstenaars (*)
014/2 1 .53.30 Frankrijk tijdens de Romantische • tot 3 I dec.: Samoeraï Bacon en zijn leerlingen Provinciaal Museum en
• tot 3 dec.: John Van Leemput periode (*) Joods Museum Museum voor Blinden Actualiteitscentrum
• 9 dec.-7 jan. 1996: Myriam Bibliotheek Solvay Stalingradlaan 74, 02/S 12.19.63 Jubelpark I 0, I 040 Brussel Zuivelmarkt 33, 0 I I /2 1 .02.66
Swaegers Leopoldpark. 02/2 18.16.1 3 • tot 3 1 dec.: Hulde aan Chagall, (ingang Nerviërslaan), • 18 nov.- 17 dec.: "Living" (*)
Lille • tot 23 dec.: "lnvisible etsen en foto's 02/74 1.72. 1 I • 4 dec.-27 jan. 1996:
Galerij 't Zand VZW musicians", mechanische Koninklijke Bibliotheek Albert I • tot IS juni 1996: Netsuke. Retrospectieve V: tentoonstelling
Balsakker 28, 227S Lille, muziekinstrumenten - Nassaukapel Japan in een notedop (*) "Lightworks" ( 1976- 1 99S)
014/88.04.72 Chinees Paviljoen Kunstberg, I 000 Brussel, Museum voor de Kant en het • tot 14 jan. 1996:
• tot 17 dec.: André Van Praetlaan 44, I 020 Laken 02/S I9.53. 1 I Kostuum "Confrontaties": I I I
Saelemaekers • vanaf IS okt.: "Chinees • 8 dec. -2 1 jan. 1996: "Iconen Violetstraat 6, 02/S I 2. 7709 Hedendaagse Kunstenaars (*)
Mechelen exportporselein", presentatie van van de Athosberg", schitterende • tot 26 nov.: Oorlog en kant Stedelijk Modemuseum
Cultureel Centrum A Spinoy de vaste verzameling van de iconenvan het beroemde • 7 dec.- 14 jan. 1996: Hulde aan Gasthuisstraat I I, 0 I I /23.96.2 1
Minderbroedersgang S, 2800 K.M.K.G. Griekse mannenklooster John Waterloo Wilsen • tot 30 dec.: Fellini: i Costumi e
Mechelen, 0 I S/20. 16.32 Cultureel Centrum Brussel - (Nassaukapel) Museum voor Geld en Ie Mode (Kostuums en Mode)
• tot 26 nov.: Senegaleese kunst Oude Sint-Nikolaaskerk Geschiedenis van de Nationale Stedelijk Museum Stellingwerff-
• 2-24 dec.: Marcel Denayer Sint-Nikolaasplein S, I 120 Bank van België Waerdenhof
Neder-over-Heembeek, Wilde Woudstraat 9, Maastrichterstraat 8S,
02/262.04.33 02/221 .22.06 01 1/24. 1 0.70
26

Tentoonstel/ingsagenda
• tot 23 dec.: Hasselt ... (n)ooit
gezien !? (*)
• tot 19 nov.: Theedor Bri.in
( 1 88S- 1981) (*)
Herentais
Galerie Kunsthuis
Lierseweg S3, 0 14/22.S9.77
• tot 3 dec.: Moser C.
• 9 dec.-7 jan. 1996: Swaegers
Myriam
Heusden-Zolder
Cultuurcentrum Heusden­
zolder
Dekenstraat 40, 0 I I /S3.33. 1S
• tot 26 nov.: Muziek Verbeeld
• I dec.- 14 jan. 1996: Wladimir
Moszowski
Neerpelt
Dommelhof - Provinciaal
Instituut voor Cultuur en Sport
Toekomstlaan S, 01 1/64.27.0S
• tot 22 dec.: "Art Toys"
Sint-Truiden
Museum Vlaamse
Minderbroeders Sint-Truiden
Capucienessenstraat 3,
01 1/67.29.7 1
• tot 30 nov.: "Antonius. De
kleine en de grote" (*)
Tienen
Stedelijk Museum "het Toreke"
Grote Markt 6, 016/8 1 .73. 19
• tot 19 nov.: Hugo Duchateau
Tongeren
C.C. De Velinx
Dijk I I I, 012/39.38.00
• tot 4 dec.: Geert Van der
Borght: keramiek
• I 0 dec.- IS jan. 1996:
Kulderzipken (*)
Provincie
Oost-Vlaanderen
Aalst
C.C. De Werf
Molenstraat SI, OS3/76. 1 3. 1 I
• 19 nov.- 14 jan. 1996: Rococo
1730- 1 770 (*)
Centrum Netwerk
De Ridderstraat 28, OS3/78.89.8 1
• tot 2 dec.: Christine Couvent.
schilderijen en tekeningen
• 16 dec.-20 jan. 1996: Rik De
Boe
Deinze
Museum van Deinze en
Leiestreek
Lucien Matthyslaan 3-S,
09/386.00. 1 I
• tot I I dec.: Ronny Delrue (*)
Dendermonde
Zwijvekemuseum
Nijverheidsstraat I, OS2/2 1.30. 18
• tot 17 dec.: De gevangenis te
Dendenmonde, leven achter
tralies
Deurle
Museum Dhondt Dhaenens
Museumlaan 14, 09/82.5 1 .23
• tot I 0 dec.: Willem Cole en
jörgen Albrecht (D)
Gent
Campo Santokapel
Antwerpsesteenweg, St.­
Amandsberg
• tot 17 dec.: Drieluik: Lucy
Slock. Philip Aguirre Y Otegui en
Dirk Peers (*)
Centrum voor Kunst en
Cultuur - St.-Pietersabdij
St.-Pietersplein
• tot 7 jan. 1996: "De
Stoutmoedige Diefte van het
Lam Gods". Zestig jaar speuren
naar "De Rechtvaardige
Rechters" (*)
• 18 nov.-3 dec.: Foto -Con -
Sequenties. Kunstfotografie
Frank De Clercq Design
Oudburg I - Patershol,
09/224.28.86
• tot 3 1 dec.: Stan Kenis:
"Bloemen", recente fotografie
Galerij Pluto
Plotersgracht 7, 09/233.33. 14
• 2S nov.-23 dec.: Thienry
Lauwers, ijzersculpturen,
schilderijen en tekeningen
Hortus Michel Thiery
Berouw SS
• tot 3 I dec.: "Als verkeer keert"
Magnus Fine Arts
Ch. de Kerckhovelaan 83,
09/223.82.26
• tot I 0 dec.: jul es De Bruycker
( 1 870- 1 94S)
Museum Arnold Vander Haegen
Veldstraat 82, 09/22S.79.37
• tot 26 nov.: Interbellum in
Gent (*)
Museum van Hedendaagse
Kunst Gent
Citadelpark. 09/22 1.17.03
• 2S nov.-9 dec.: Muka Youth
Print Show: Kunst voor jongeren.
"Verboden boven de 18 jaar"
• tot 3 dec.: Diptychon 11: Frans
Gentils - Jim Lutes
• 9 dec.- 14 jan. 1996: Diptychon
11: Frank Liefooghe - Solechin
Museum voor Industriële
Archeologie en T ex ti el
Minnemeers 9, 09/223.59.69
• tot I juni 1996: Lichaam en
hygiëne (*)
Museum voor Schone Kunsten
Citadelpark. 09/222. 17.03
• tot 28 jan. 1996: De etsen van
Jules de Bruycker ( 1 870- 1 94S).
De houtsneden van Edgard
Tytgat (1879- 19S7) (*)
Museum voor Sierkunst
jan Breydelstraat S, 09/22S.66.76
• 30 nov.-3 maart 1996:
Triënnale voor vonmgeving 199S
Stedelijke Openbare Bibliotheek
Graaf van Vlaanderenplein 40,
09/22S.33.30
• tot I 8 nov.: Kindertekeningen
uit Guatemala en Mexico
• 14-3 I dec.: "Geschiedenis van
het Nieuwe Circus"
Witte Zaal
Hoger Sint-Lucasinstituut Gent,
Posteernestraat 64
• 21 nov.- IS dec.: Emiel Poetou
TENTOONSTELLINGEN
d e W a r a n d e
van 9 december 1995 tot en met 21 januari 1996
27

Tentoonstellingsagenda
188S- 197S( -199S) (*)
• 16 jan.-9 feb. 1996: De­
Architecture & Genius Loci:
Smithson, Matta-Ciarl

Te ntoonstel/ingsagenda
Frankrijk
Bailleux
Musée Benoît De Puydt
Rue du Musée 24,
003 3/ 1 6/28.49. 12.70
• tot 26 nov.: "Nouvelle
Orientale". Schilderijen van Pei
Zhang Yang bij woorden van
Marguerite Y ourcenar
• IS dec.- 16 feb. 1996:
Tapijtweefkunst van Jacques
Trovic
Parijs
Galeries nationales du Grand
Palais
Square Jean Perrin,
0033/ 1.44. 13.17.17
• tot 7 jan. 1996: Cézanne
Nantes
Fonds Régional d'Art
Contemporain des Pays de la
Loire
• tot 3 dec.: "Onzièmes Ateliers
du Frac des Pays de la Loire"
• tot 2 1 dec.: "Do it", Christian
Boltanski, Maria Eichhom, Hans-
Peter Feldman, Paui-Armand
Gette, Felix Gonzales-Torres,
Fabrice Hybert, llya Kabakov,
Mike Kelley, Alison Knowles,
Betrand Lavier, Jean-jacques
Rullier, Rirkrit Tiravanija
Ateliers, cursussen en performances
I
Ateliers
Aalst
Cultureel Centrum De Werf
Molenstraat S I , OS 317 6. 1 3.0 I
Een uitgebreid workshop- en
cursusaanbod n.a.v. de
tentoonstelling "Rococo 1730-
1770. Vooraf inschrijven is
noodzakelijk Alle betalingen
gebeuren bij de eerste
bijeenkomst. Voor activiteiten in
klasverband, contacteer Francine
De Bolle: OS3/76. 1 3.14:
• 20, 27 nov. en 4, I I, 18 dec.
telkens van 20 tot 22u.: "Rock
and Roll? De kunst van het
dansen", dansgeschiedenis in
theorie. Deelname 2.000,-BF
• 20, 27 nov. en 4, I I, 18 dec.:
"Rock and Roll? Mag het een
menuet zijn?", te gast aan het
Franse hof. Deelname 600-.BF
• 29 nov. van 14 tot 17u.: "Rok
of habijt", maak zelf je
theaterkostuum. Voor 12 tot 14jarigen.
Deelname 4SO-,BF
• 6 dec. van 14 tot 17u.: "Rok of
habijt", maak zelf je
theaterkostuum Voor 14 tot 17-
jarigen. Deelname 4SO-.BF
• 6 dec. van 20 tot 22u.: "T able
dressing à la rococo", etikette en
gebruiken bij het tafeldekken in
de 18de eeuw.
Deelname 7SO-,BF in het najaar 2 nieuwe Instrumentenmuseum
• 6 dec. van 14 tot 17u.: cursusreeksen. Elke reeks omvat Kleine Zavel 17, I 000 Brussel,
"Rococo manieren", 18de- 12 lessen en 12 films. De eerste 02/S 1 2.08.48
eeuwse gedragsnormen. Voor I 0 reeks (Filmanalyse en • 3-S jan. 1996: "Koning David,
tot 14-jarigen. Deelname ISO-,BF filmtheorie) vindt plaats op de doedelzakspeler en Apollo".
• 9 dec. van 14 tot 17u.: maandagen van september tot Muziek op schilderijen en
"Rococo manieren", 18de- december. De tweede reeks (De prenten. Museumatelier voor
eeuwse gedragsnormen. Voor IS Voorbije Tijd) vindt plaats op jongeren van I 0 tot I 6 jaar.
tot 17 -jarigen. Deelname ISO-,BF dinsdagen van september tot Telkens van 9u.30 tot 16u.30.
• 7, 12, 21 dec. van 20 tot 23u.: december. Prijs: 3.000-,BF voor Bijdrage 2.000-,BF (V.E.D.:
"Paco Rabanne achterna". voor 12 lessen + cursusboek. 1.800-,BF). Inschrijven verplicht
aspirant kostuumontwerpers. Inschrijven kan door storting van Jubelparkmuseum
Deelname 900-.BF het bedrag op bankrekening: jubelpark I 0, I 040 Brussel.
• I 3 dec. van 14 tot 1Su.30: 00 1-147606 1-88 met duidelijke 02174 1.72. 1 I
"Rondlopen in een sprookje". vermelding van de cursusreeks A • 26 nov., 3, I 0, 17 dec.:
Voor kinderen tot I 0 jaar. of/en B. Info: 03/233.85.7 1 "Helden en heiligen".
Deelname: ISO-,BF Brussel Museumatelier voor kinderen
• I 3 dec. van 20 tot 23u.: Hallepoort van 6 tot 12 jaar. Telkens van
"Rococo anno 199S", Zuid laan, I 000 Brussel, I Ou JO tot I 2u.30. Bijdrage:
theaterkostuum versus historisch 02/S34. 1S.I8 130-,BF (V.E.D.: 80-,BF).
kostuum. Deelname 200-,BF • 28, 29 dec.: Inlichtingen: 02174 1.73. 1 3
Museum Oud-Hospitaal "Mannekensbladen, • 8, IS, 22, 29 nov.: "Een vloer
Oude Vismarkt 13, 053/70.26.60 sprookjesachtig". Museumatelier in kleur: mozaïeken".
• vanaf 22 nov. elke woensdag voor kinderen van S tot I 0 jaar. Museumatelier voor kinderen
van 20 tot 22u.: Telkens van 9u.30 tot 16u.30. van S tot I 0 jaar. Telkens van 14
"Papiersculptuur". een initiatief in Bijdrage: I .250-,BF (V, E.D.: 1.000- tot 16u .. Bijdrage 320-,BF (V.E.D.:
het kader van de biënnale .BF). Inschrijven verplicht. 260-,BF) voor de vier ateliers.
"Papier, Beeld en Basis". Inlichtingen: 02/74 1.73. 1 3 Inschrijven verplicht. Inlichtingen:
Deelname: 6.000-,BF. aantal • 3-S jan. 1996: "Tekenfilm, nog 02/74 1.73. 13
deelnemers: max. 14. Informatie: maar I 00 jaar". Museumatelier • 27-29 dec.: "Romeins theater".
OS3/76. 13.1 1 of OS3/76. 1 3.0 I voor jongeren van I 0 tot 16 jaar. Museumatelier voor jongeren
Antwerpen Telkens van 9u.30 tot 16u.30. van 12 tot 16 jaar. Telkens van
Filmmuseum - Centrum voor Bijdrage 2.000-,BF (V.E.D.: 1.800- 9u.30 tot 16u.30. Bijdrage 2.000-
Beeldcultuur ,BF). Inschrijven verplicht. .BF (V.E.D.: 1.800-.BF). Inschrijven
Koninklijk Paleis, Meir 50 Inlichtingen: 02174 1 .73. 1 3 verplicht. Inlichtingen:
• Het Filmmuseum organiseert 02174 1.73. 13
CONGRESCENTRUM 'T ELZENVELD
De Kanunnik- Van Gesse/zaal
Lange Gasthuisstraat 45, Antwerpen
Deze voormalige ziekenzaal (uit het midden van de 15e eeuw) bezit een
mooie houten zoldering. Over de ganse lengte' bevinden zich in het
midden negen gotische bogen (in zand- en baksteen), geschraagd door
imposante pilaren.
In het begin van de negentiende eeuw werden in twee nissen bostbeelden
van prefect Charles d'Herbouville en Professor Dr. Louis Sommé ge­
plaatst. Met de bedoeling meer lucht en licht in de zaal te scheppen,
werden de smalle ramen toen aanzienlijk vergroot.
Oude kasten en schilderijen, o. m. van Jacob Jordaens en Jan Cossiers,
verfraaien het interieur.
De zaal is vooral bestemd voor ontvangsten en banketten tot meer dan
driehonderd gasten.
Dhr. J De Haes, Afgevaardigd-Bestuurder-Secretaris.
Vo or inlichtingen en reservaties: ·
tel. 03/223. 56. 13 of 233. 56.57
fa x. 031226. 82. 76
29

Ateliers, cursussen en performances
Gent Elke eerste zaterdag van de Mechelen ECU, tweede prijs 1.000 ECU,
Instituut voor Conservatie en maand wordt om 15u. door een Speelgoedmuseum Theeceremonie derde prijs 750 ECU. De werken
Restauratie (I.C.R.) specialist een kunstwerk uit het Nekkerspoel 21, 015/55.70.75 dienen ingelijst afgeleverd te
Zwartezusterstraat 34, museum uitgebreid voorgesteld: • 17 dec.: Speelgoedbeurs van Brussel worden, uiterlijk op 16 feb. 1996,
09/225.42.90 • 2 dec.: Jaak Jansen over. I 0 tot 1 3u. Jubelparkmuseum bij ADMB, t.a.v. Mevr. D.
• vanaf 25 nov.: "Inleiding tot de "Zilveren reliekhouder en Jubelpark I 0, I 040 Brussel Vandamme, St.-Clarastraat 48,
Industriële Archeologie". Telkens altaarcarillon, 18de eeuw, • 17 dec. van 14 tot 16u.: 8000 Brugge, 050/44.06.03 of
op zaterdag, zeven op Antwerpen, Lambertus demonstratie in het 050/44.06. 1 I.
éénvolgende keren. Inlichtingen Hanosset" theepaviljoen. Toegang: gratis, Wedstrijdreglement aanvragen
op bovenstaand adres, ook over Provinciaal Centrum voor Muziek in musea ingang Albert-Eiisabeth. bij: Dhr. Guy Esselen, Lange Rei
andere cursussen bevragen bij: Kunsten - Begijnhof 2, 8000 Brugge, 050/33. 1 7.46
Christine Van Daele of Adriaan Zuivelmarkt 33, 0 I 1121.02.66 Antwerpen Brussel
Linters • 18 nov.: Een evaluatie van het Rubenshuis Stichting Europalia International
Hasselt project "Living". Inschrijvingen: Wapper 9-l l Koningsstraat I 0, 02/507.85.69
Provinciaal Centrum voor Kunst in Huis, 02/2 1 6.00.80 In oktober startte de 47ste reeks Wedstrijden • Europalia Nippon Kinen biedt
Kunsten - Begijnhof concerten van oude muziek in ieder jaar verlblijfsbeurzen in
Zuivelmarkt 33, 0 I 1/21.02.66 het Rubenshuis en het Vleeshuis Antwerpen Japan aan Belgische kunstenaars,
• 9- 10 dec.: Worlkshop te Antwerpen. Elk concert begint Vlaamse Ingenieurskamer ontwerpers en vorsers.
"Afbeelding - Verlbeelding".
om 15u .. Kaarten zijn te Van Putlei I I , 20 I 8 Antwerpen Kandidaten moeten de Belgische
Inschrijvingen: Aksent vzwd, verkrijgen in het Rubenshuis en • T ech-Art prijs: De Vlaamse nationaliteit hebben en, op 31
Wandelvoordrachten
Domein Bokrijk. het Vleeshuis. Toegang: 250-,BF. Ingenieurskamer organiseert dec. 1996, min. 25 jaar en max.
Herckenrodeplein I, 3600 Genk, Brussel Geen telefonische reservaties. voor de elfde maal de T ech-Art 40 jaar oud zijn. Zij moeten een
0 I 1/23.45.3 1. Bijdrage: 3.000-,BF Jubelparkmuseum • I 0 dec.: Werken van j.P. prijs. Deze prijs bekroont een artistieke loopbaan of een
Jubelpark I 0, I 040 Brussel, Kimberger. C.L. Matthes, C. vernieuwende creatie op onderzoek hebben aangevat in I
02174 1.72. 14 Schaffrath en C.P.E. Bach door technisch en artistiek gebied van de disciplines die Europalia
• 26 nov.: "China: de kleren van het Paul Dombrecht Consort verwezenlijkt in de loop van 89 Japan vooropstelde. Voor
de keizer", door Nathalie • 14 jan. 1996: Liederen van H. 1995. De prijs bestaat uit een aanvraag van het reglement en
Lezingen Vandepenre, om I Ou.30. Pureeli en tijdgenoten, door C. symbolische prijs: een verguld ei inschrijvingsfomnulier, zie
Bijdrage: 150-,BF: studenten, CJP, Bott (sopraan), R. Eganr op mamneren voet, en een bovenstaand adres.
Antwerpen 60+, V. E.D .. Per Musea: I 00-,BF. (klavecimbel) en M. Levy (cello) geldprijs van I 00.000-,BF.
Kolveniershof Trefpunt: onthaal Albert- • I I feb.: Werken van J.M. Iedereen, vanaf 18 jaar, elke
Kolveniersstraat 20 Elisabeth Leclair, J.M. Hottetenre, J. Philidor groepering en elke fimna kan
• 30 nov.: Jan Mertens, "Het • 8 dec.: "Het Nabije Oosten en J.S. Bach, door W. Hazelzet deelnemen. Afsluitdatum voor
dagelijkse leven aan de oevers voor de islam", door Greet Van (traverso), T. de Zwart (gamba) de inzendingen is 29 februari Cursussen
van de Nijl". Om 20u., toegang Deuren. Bijdrage: 150-,BF: en J. Ogg (klavecimbel) 1996. Voor meer inlichtingen:
gratis studenten, CJP, 60+, V.E.D., • I 0 maart: De Groninger VIK, t.a.v. Christine Malfeyt, Van Culturama v.z.w.
• 7 dec.: Eugène Wamnenbol, Per Musea: I 00-,BF. Trefpunt: humanist en organist Rudolphus Putlei I I , 20 I 8 Antwerpen, Baron de Vironlaan 140, 1700
"Alexandrië aan de Schelde: onthaal Albert -Eiisabeth Agricola. Een muzikale reis in de 03/2 1 6.00.70 Dilbeek. 02/569.27.74
egyptemanie in het Antwerpse". Gent 15de eeuw, door Super Librum Brasschaat • 2 en 3 dec.: Kunstreis naar
Om 20u .. Toegang: gratis Museum voor Schone Kunsten Museum Vleeshuis Gemeentebestuur Brasschaat Parijs. Bezoeken aan het Museum
• 21 dec.: Man u T assier, "Het rijk Citadelpark. 09/222. 17.03 Vleeshouwersstraat 40 • Wedstrijd voor vervaardigen Mamnottan, het Grand Palais en
van Osiris: van mummies en • 3 dec. van I Ou.30 tot I 2u.30: • 28 jan. 1996: De laatste drie en plaatsen van een kunstwerk de Cézanne-tentoonstelling.
dodenboeken". Om 20u, Geert Vandamme over hoe een sonates van L. van Beethoven, Het gemeentebestuur van Wandelingen in het teken van de
Toegang: gratis kunststijl beïnvloed wordt door door Paul Komen (pianoforte) Brasschaat organiseert een impressionisten. Verlblijf in
Brussel theologische doctrines, • 25 feb.: Werken van C. Saint- wedstrijd met het oog op het Campanilehotei.Opstapplaatsen:
Jubelparkmuseum maatschappelijke ideeën, Saëns, S. Karg-Eiery en A. bekronen van een ontwerp voor Asse Gemeentehuis, Dilbeek
Jubelpark I 0, I 040 Brussel, politieke situaties enz. Bijdrage: Guilmant, door Joris Verdin een te realiseren kunstwerk dat Jongslag en Brussel Centraal
02-74 1.73.3 1 140-,BF (hamnonium en orgel) zal geplaatst worden op het Station (Hall)
• 22 nov.: "On the trail of • 17 dec. van I Ou.30 tot 12u.30: • 31 maart: Werken van J. openbaar plein vóór het nieuwe • 4 en I 8 dec.: Cursus
Imperia! Porphyry. The British Rita Keymeulen over Aubert, M. Blavet, M. Corette en gebouw van de gemeentelijk tentoonstellingsactualiteit: Rodin
excavations in the Eastem "Kunsttheorie en Kunst, Ch. de Blainville, door Musica ad bibliotheek op het pand en zijn tijd. Cursuslokaal: V.T.B.-
Desert of Egypt", door Prof. Verklaring en Tegenspraak". Rhenum Bredabaan 407. Alle kunstenaars zaal, E. Jacqmainlaan I 26, Brussel,
Davis P.S. Peacock. Om 18u.30, Bijdrage: 140-,BF Brussel die in Vlaanderen of in Brussel prijs per lesdeel: 250,-BF.
toegang: gratis. Jubelparkmuseum wonen en die een ruime • 9 dec.: Expobezoek
• 8 dec.: "Het Nabije Oosten Jubelpark I 0, I 040 Brussel artistieke ervaring hebben "Verlborgen Schatten", Tervuren
voor de islam", door Greet Van • 17 dec. om I I u.: worden uitgenodigd aan deze • 14 jan. 1996: Rodinreis
Deuren. Om 14u. Bijdrage: 150,-
Aperitiefconcert: "Polyfonische wedstrijd deel te nemen. Het (busexcursie) - Den Haag en
BF: studenten, CJP, 60plus, zang en traditionele Russische wedstrijdreglement kan op Laren
Beurzen
V. E.D., PerMusea: I 00,-BF. liederen door Krasavik uit Wit- eenvoudig verzoek gratis
Trefpunt: onthaal Albert- Hasselt Rusland. Toegang + aperitief: verkregen worden:
Elisabeth. Inlichtingen: Stedelijke Museum 250-,BF (reductiehouders: 200- Gemeentebestuur Brasschaat,
02/74 1.72. 14. Stellingwerff-Waerdenhof ,BF), leden Per Musea: gratis Bredabaan 182, 2930 Brasschaat,
• I 0 dec.: "Diamant. Diamonds Maastrichterstraat 85, 03/653. 1 0.00
are a girl's best friend - and a 0 I 1124. 1 0.70 Brugge
rnan's too?", door Katrien De • 25 nov. van I 0 tot 18u.: Rotariale 96 - Europese
Corte, om I Ou.30 in de "Exlibrisruildag". Sinds tientallen Biënnale voor grafische kunsten
conferentiezaal. Bijdrage: I 00,-BF: jaren organiseert "Graphia", de • De tweejaarlijkse wedstrijd
studenten, CJP, 60+, leden Per Vlaamse vereniging van exlibris- voor Grafische Kunst wordt
Musea: 80-,BF, leden V.E.D.: verzamelaars en -kunstenaars, in
Hernieuw
uitgeschreven door Rotary
gratis. het najaar een ruildag in Hasselt.
Brugge 't Vrije. De wedstrijd
uw abonnement
Hasselt Deze ruilgebeurtenis wordt
staat open voor alle reprodu-
Museum Stellingwerff- steeds druk bezocht. Tijdens
vóór 31 december 1995
ceerlbare grafische technieken,
Waerdenhoff deze ruildag zal in het museum en neem deel aan de met uitzondering van zuivere
Maastrichterstraat 85, ook een tentoonstelling van jaarlijkse verlotingsactie. fotografie. Er worden 3 werken
01 1-24. 1 0.70 heraldische exlibris te zien zijn bekroond: eerste prijs 2.000
30
(tot 23 dec.)

Publikaties
I
Reeks Kleine
Ku ltuurgidsen
1990- 1 995, 21 x 14,8 cm,
64 blz., genaaide paperback,
nagenoeg volledig in kleur
gei11ustreerd, 130,-BF.
Uitgegeven door de Dienst
Monumentenzorg en Cultuur­
patrimonium in opdracht van de
Bestendige Deputatie van de
Provincieraad van Oost-Vlaanderen
Dit jaar verschenen in de reeks
Kleine Kultuurgidsen vier nieuwe
edities die het (voorlopige) totaal
op 14 titels brengen.
Het zijn stuk voor stuk
merkwaardige uitgaven die hun
doelstelling niet voorbijschieten.
nl. "via grondig gestoffeerde,
verzorgd en overvloedig
ge'1llustreerde uitgaven tegen een
wel erg lage prijs, toegang
(bieden) tot informatie die
anders wellicht in archieven en
gespecialiseerde bibliotheken
opgesloten zou blijven", aldus
cultuurgedeputeende jean-Pienre
Van Der Meiren bij de
presentatie van de jongste delen.
Het zijn inderdaad boekwenkjes
die opvallen door hun fraaie
vormgeving en afwenking en met
hun rijke kleurenillustraties en
boeiende teksten voor de leek
een aangename degelijkheid
uitstralen, goed in de hand liggen
en uitnodigen tot lectuur. De
prijs. 130,-BF, zorgt voor een
prijs/kwaliteitvenhouding die
eigenlijk alleen in bibliofiele
sprookjes kan bestaan en iedere
twijfel over een aankoop moet
wegnemen.
Ondervvenp van de reeks is het
cultuunpatrimonium van de
Provincie Oost-Vlaanderen.
In 1995 verschenen de volgende
titels.
13. Het Miljoenenkwartier.
Een Gentse woonwijk uit
het Interbellum
door Leen Meganck
Deze Gentse wijk ligt achter het
Sint-Pietersstation, op de
tenreinen van de
wereldtentoonstelling van 1913.
Hij biedt een complete staalkaart
van de stijlen waaraan de burgerij
de vaankeur gaf: van allerlei
neostijlen, over de geïmpor­
teerde cottage-architectuur, tot
pure Nieuwe Zakelijkheid.
14. Geo Verbanek
door Anthony Demey
Een publikatie over deze Gentse
beeldhouwer uit het Interbellum
die op talrijke openbare
gebouwen zijn stempel als
monumentaal beeldhouwer
heeft gedrukt.
15. Het Kasteel van Laarne
door Patriek Devos
Deze editie is een beknopte en
voor iedereen bereikbare studie
die dieper ingaat op de
bouwgeschiedenis van dit
waterkasteel en die zijn evolutie
schetst van versterkte burcht
naar luxueuze residentie.
Abo eer u NU
op Ons Erfdeel
WIE ZICH NU ALS NIEUWE ABO NEE MELDT VOOR 1995,
ONTVANGT GRATIS ALS WELKOMSTGESCHENK :
VAl\ :\U EN TO EN, STAALKAART VAN ARTIKELEN UIT ONS ERFDEEL
Een unieke bloemlezing van 360 bladzijden. met artikelen uit 32jaargangen
(1957-1989) van het algemeen-Nederlands cultureel tijdschrift Ons Erfoeel.
Uit deze periode is een keuze van veertig artikelen gemaakt. Deze hebben be­
trekking op een breed scala aan onderwerpen :
de kunsten. media. internationale
culturele betrekkingen. geschiedenis.
culturele samenwe;kin!! taal- en cul­
tuurpolitiek en diver;e algemeen­
maatschappelijke vraagstukken.
Daarmee !.!eeft deze staalkaan
een adequaat b;eld van de veelzijdig­
heid van Ons Erjileel. dat door 1:ijn
algemeen-Ncdcrlands karakter en
cultuurpolitiek engagement een eigen
plaats vcrwierf in het culturele leven
van 1\'cdcrland en Vlaanderen.
I
16. De H.-Kruiskerk te
Heusden
In de reeks Kleine Kultuurgidsen
worden ook volgende titels
aangeboden.
I. Interbellum-architektuur in
Oost-Vlaanderen, 1990
2. De Sint-Vicentiuskerk te
Eeklo. een schatkamer van
neogotiek, J990
3. Ledewijkstijl en en
Oostvlaamse Architektuur,
1991
4. Duizend jaar, zes stijlen rijk:
de Sint-Andreas-en­
Gislenuskerk te Belsele. 1991
5. Bouwen tijdens de Belle
Epoflu e: architektuur te
Lokeren tussen 1890 en 1914,
1992
6. Het Kasteel van Wannege m­
Lede of de natuur als stijlfiguur,
1992
7. Te goed voor de sloop.
Ideeën voor hergebruik van
industrieel erfgoed, 1992
8. Weerspiegeld in de Leie.
Landschap en bouwkundig
erfgoed tussen Gent en Deinze,
1993
9. De Sint-Eiigiuskerk te Eine.
Een Romaanse kollegiale en
haar crypte, 1993
I 0. Het Gentse Bisschopshuis.
.. . ' ,'
van
NU
TOEN
'1 \.\l h\\Kl \\\ \l