Verslag van anderhalf jaar - Schone Bronnen, nu en in de toekomst

KWARTAALUITGAVE VAN DE NEDERLANDSE STICHTING VOOR FYTOFARMACIE
NEFYTO BULLETIN DECEMBER 2005 1
2005-4
Nefyto Bulletin december 2005
11e jaargang nummer 4
Schone bronnen, nu en in de toekomst
Naar een betere waterkwaliteit door
gezamenlijke aanpak
Het project ‘Schone bronnen, nu en in de toekomst’ loopt
nu zo’n anderhalf jaar. Doel is het oplossen van knelpun-
ten in grond- en oppervlaktewater veroorzaakt door gewas-
beschermingsmiddelen. Nefyto werkt daarin samen met
VEWIN, Unie van Waterschappen en LTO Nederland. Die
gezamenlijke aanpak blijkt een goede keus.
“In de anderhalf jaar dat wij nu bezig
zijn, is me opgevallen dat voor
elk knelpunt wel een oplossing te
vinden is”, zegt projectleider Sylvia
van Nierop. “Die oplossing vinden
we meestal in zorgvuldig gebruik,
passend binnen het bedrijfseconomisch
en arbeidstechnisch perspectief
van telers.”
Pierre de Vries van de Unie van
Waterschappen beaamt deze constatering.
“Het verbieden van middelen
is geen oplossing. Alleen al
om het feit dat zo’n verbod illegaal
gebruik in de hand kan werken.
Bovendien hebben wij als Unie van
Waterschappen het standpunt dat
er geen teelten uit Nederland zullen
verdwijnen als gevolg van ons
beleid. Het gaat om het vinden van
een goede balans tussen enerzijds
de landbouwkundige behoefte
en anderzijds het belang van het
milieu. Dat is dan ook het uitgangs-
Monitoringprogramma
punt van dit project.”
We praten over het project
‘Schone bronnen, nu en in de toekomst’
met twee betrokkenen. Dat
zijn projectleider Sylvia van Nierop,
adviseur bij het bureau Schuttelaar
& Partners. En Pierre de Vries, senior
beleidsmedewerker bij de Unie
van Waterschappen en lid van de
stuurgroep van het project Schone
bronnen.
In ‘Schone bronnen, nu en in de
toekomst’ gaat het om de ecologische
kwaliteit en drinkwaterkwaliteit
van zowel oppervlaktewater als
grondwater. Doel is het oplossen
van knelpunten veroorzaakt door
gewasbeschermingsmiddelen, oftewel
het tegengaan en voorkomen
van normoverschrijdingen door
bepaalde gewasbeschermingsmiddelen.
Het project is een samenwerking
tussen VEWIN (drinkwaterbedrij-
Meten is weten. In hoeverre loopt er parallel aan het project
Schone bronnen een monitoringprogramma dat de resultaten
meetbaar maakt? “Monitoring moet”, zegt Pierre de Vries. “Op
zich meten de waterschappen al heel veel. Deels volgens een vast
monitoringprogramma en deels volgens projectmatige monitoring,
bijvoorbeeld per sector of per emissieroute. Alle metingen
gebeuren op de representatieve punten in een gebied.”
De analyses van de genomen monsters zijn een kostbare aangelegenheid.
“Daarom beperk je je tot de meest waarschijnlijke stoffen.
Ik denk dat de bestaande monitoringprogramma’s een goed
beeld kunnen geven van de vorderingen in het kader van Schone
bronnen.”
In het project Schone bronnen gaat het om de ecologische kwaliteit en
drinkwaterkwaliteit van zowel oppervlaktewater als grondwater.
ven), Unie van Waterschappen, LTO
Nederland en Nefyto. Het wordt
ondersteund door de ministeries
van LNV en VROM. Landbouwminister
Veerman is enthousiast over
het project, omdat de gezamenlijke
aanpak vruchtbaar blijkt te zijn.
Wederzijds begrip
Tot voor een aantal jaren geleden
stonden de gewasbeschermingsmiddelenindustrie
en de waterkwaliteitsbeheerders
erg wantrouwend
tegenover elkaar. Door gezamenlijk
knelpunten aan te pakken maakte
het onderlinge wantrouwen langzamerhand
plaats voor wederzijds
begrip en kwamen de partijen
meer en meer in gesprek. Zoals Leo
Joosten van VEWIN in het Nefyto
Bulletin van juni 2003 zei: “We zijn
gegroeid van koudwatervrees naar
onderling vertrouwen.”
Voor het oplossen van knelpunten
blijkt samenwerking een randvoorwaarde.
Voorafgaand aan het
project Schone bronnen waren er
al enkele samenwerkingsprojecten
rond bepaalde knelpunten. Die pilots
bleken succesvol. Daarmee was
de stap medio 2004 naar het project
Schone bronnen eigenlijk een logisch
gevolg.
“Door aanpassing van regelgeving
wordt de waterkwaliteit niet beter”,
stelt Pierre de Vries. “Dat werkt
al leen als er ook naar gehandeld
wordt en als het goed handhaafbaar
is. Samenwerking, onderling vertrouwen
en bewustwording leveren
veel meer op. Aanpassing van regelgeving
heeft alleen zin om bepaalde
hiaten op te lossen of om achterblijvers
te prikkelen.”
Zes stoffen
Sylvia van Nierop en Pierre de
Vries vertellen wat de werkwijze
Aanbieding eindrapportage
Namens de ministeries van LNV en VROM ontvangt Hugo von
Meijenfeldt (rechts) de eindrapportage van het project Schone
bronnen uit handen van stuurgroepvoorzitter Leo Joosten (VEWIN).
De jaarvergadering van Nefyto, op 1 december jongstleden, stond
in het teken van het project Schone bronnen. Tijdens die bijeenkomst
werd de eindrapportage van het project aangeboden aan
Hugo von Meijenfeldt, directeur Bodem, Water, Landelijk Gebied,
VROM namens de bewindslieden van LNV en VROM. De eindrapportage
werd overhandigd door Leo Joosten, voorzitter van de
stuurgroep en hoofd van de unit water en milieu van VEWIN.
Hugo von Meijenfeldt complimenteerde de vier organisaties met
de resultaten van het project, dat zonder inhoudelijke bemoeienis
van de overheid tot stand is gekomen. Evenals vele anderen tijdens
de jaarvergadering, noemde Von Meijenfeldt de op handen
zijnde implementatie van de Kaderrichtlijn water in Nederland als
een belangrijke ontwikkeling. Hij moedigde partijen aan om de
samenwerking in het kader van Schone Bronnen voort te zetten
bij het halen van de doelstellingen van de Kaderrichtlijn.
Voorafgaand aan de overhandiging hield projectleider Sylvia van
Nierop een presentatie over het project, waren er aanvullende
presentaties door de deelnemende organisaties en werd besloten
met een forumdiscussie. Dagvoorzitter was Arie van den Brand,
voormalig lid van de Tweede Kamer voor Groen Links.
binnen het project is. Eerst moest
in beeld komen waar de belangrijkste
knelpunten liggen. Daartoe
leverden de Unie van Waterschappen
en de VEWIN een lijst gewasbeschermingsmiddelen
aan. Die lijst
is vervolgens zorgvuldig gescreend
op verschillende aspecten. Dat heeft
een selectie opgeleverd van zes stoffen
waarop de projectpartners zich
in eerste instantie zullen richten.
“Bij het maken van die selectie
wogen meerdere criteria mee”, vertelt
Pierre de Vries. “Dus niet alleen
de waterkwaliteit. Insteek was dat
door de selectie meerdere toelatinghouders,
meerdere teelten, grond-
en oppervlaktewater, en meerdere
typen middelen aan bod zouden
komen.”
En zo is een gevarieerde lijst
van zes stoffen tot stand gekomen,
waar nu de eerste aandacht naar
uitgaat. “Deze wijze van selectie
heeft als bijkomend voordeel dat de
bedachte oplossingen veel breder
werken dan alleen voor de gekozen
stoffen”, merkt Sylvia van Nierop
op. “Want de oplossing voor een
bepaald middel grijpt doorgaans in
op een emissieroute. Met als gevolg
dat het tegelijk ook op andere middelen
effect heeft die dezelfde emis-
sieroute hebben.” Een emissieroute
is het traject dat een middel aflegt
van toepassing tot het in het grond-
of oppervlaktewater terechtkomt.
“Bovendien ligt de oplossing
vooral in bewustwording bij telers”,
vindt Pierre de Vries. “Ook dat heeft
veelal een breder effect dan alleen
het middel in kwestie.”
Duidelijke meerwaarde
Pierre de Vries is erg tevreden
over het project tot nu toe. Hij ziet
een duidelijke meerwaarde in de
gezamenlijke aanpak. “Iedere partij
heeft zijn eigen beeld van een probleem.
Dat probeer je met elkaar te
delen en vervolgens als groep een
haalbare en betaalbare oplossing te
bedenken.”
Het project brengt gezichtspunten
en deskundigheden van
verschillende partijen bij elkaar,
ervaart Sylvia van Nierop. “Dat
resulteert in een uitgebalanceerde
oplossing.”
Zijn er inmiddels concrete oplossingen
bedacht? “We zijn het
verst met het knelpunt bentazon
(herbicide) in grondwater. VEWIN
ervaarde dit als haar belangrijkste
knelpunt. Toen we ons erin verdiepten,
bleek dat het er met deze stof
uuu

uuu
Vervolg ‘Schone bronnen,
nu en in de toekomst’
inmiddels beter voor staat dan oorspronkelijk
gedacht. Etiketaanpassing,
de cross-compliance regeling
en het beschikbaar komen van nieuwe
middelen lijken hun vruchten af
te werpen. Er blijft echter een punt
van zorg bestaan voor kwetsbare
drinkwaterwinningsgebieden.”
Deze kwetsbare drinkwaterwinningsgebieden
hebben gronden
waarin gemakkelijk uitspoeling
plaatsvindt, waardoor bij neerslag
na toepassing te veel bentazon in
het grondwater terechtkomt. “Dat
probleem is in deze gebieden te
bleem een haalbare oplossing blijkt
te zijn. Betekent dat alle waterkwaliteitsproblemen
veroorzaakt door
gewasbeschermingsmiddelen op te
lossen zijn? “Technisch gezien wel”,
antwoordt Sylvia van Nierop. “Maar
we moeten de uitvoering natuurlijk
afwachten. Er zijn heel veel toepassers
en iedereen maakt wel eens
een fout.”
Bovendien is er het probleem
van de achterblijvers, merkt Pierre
op. “Die achterblijvers vormen misschien
10 procent van de agrarisch
ondernemers, maar zorgen voor
Aan de forumdiscussie op de Nefyto-jaarvergadering werd deelgenomen
door (vlnr): Hugo van Meijenfeldt (VROM), Sjaak Langeslag (voorzitter werkgroep
LTO Gewasbescherming), Maritza van Assen (directeur Nefyto), Siebe
Schaap (voorzitter UvW) en Theo Schmitz (directeur VEWIN).
voorkomen door middel van zorgvuldig
gebruik. Bijvoorbeeld door
het middel niet toe te passen als er
regen voorspeld is. Inmiddels wordt
door VEWIN en leverancier BASF
een voorlichtingscampagne voorbereid
voor de telers en loonwerkers
in deze gebieden.”
Achterblijvers
Aan het begin van dit artikel
werd gezegd dat er voor ieder pro-
Van puntbronnen naar diffuse bronnen
In 1975 werd de Wet Verontreiniging Oppervlaktewater
van kracht, op een moment dat het met
het oppervlaktewater in Nederland slecht gesteld
was. Pierre de Vries: “In eerste instantie zijn toen
de puntbronnen aangepakt, met name de industriële
lozingen. Dat is inmiddels goed op orde. Zo
levert de petrochemische industrie in Rijnmond
nu minder waterverontreiniging op dan iemand
die thuis zelf de olie van zijn auto ververst.”
Nefyto hanteert een interne Code
voor de aanprijzing van gewasbeschermingsmiddelen.Nefytodeelnemers,
maar ook representatieve
organisaties van de distributie
of van telers, kunnen een
klacht indienen als zij vinden dat
de Code wordt overtreden. Een extern
Toetsingscollege doet dan uitspraak.
Onderstaand een recente
uitspraak van het Toetsingscollege.
BASF Nederland B.V. heeft in haar
campagne voor het middel SCALA
in 2005 een advertentie in het blad
Groenten en Fruit geplaatst, waarin
ter bestrijding van Botrytis in tomaten
onder glas een wortelbehandeling
(door middel van druppelen)
wordt aangeprezen.
Hiertegen is een klacht ingediend
bij het Toetsingscollege voor de aan-
90 procent van de problemen. Dat
betekent dat we ons vooral op deze
telers moeten richten. Probleem is
dat deze groep moeilijk bereikbaar
is en moeilijk te overtuigen is van
andere inzichten.”
Toch weet Pierre de Vries uit de
praktijk dat er goede resultaten te
behalen zijn. “Er zijn meerdere regionale
projecten waarin met telers
succesvol aan de waterkwaliteit
wordt gewerkt.”
Nefyto actieve partner in Schone bronnen
Nefyto is één van de partners in het project ‘Schone
bronnen, nu en in de toekomst’. De industrie
heeft aan het project een belangrijke bijdrage geleverd.
Ten eerste hebben de toelatinghouders
van de stoffen die in het kader van het project geselecteerd
zijn, medewerking verleend in de vorm
van het verstrekken van gegevens over hun producten.
Vaak zijn hoofdkantoren van deze bedrijven
hierbij betrokken geweest.
Verder hebben de Nefyto-bedrijven deelgenomen
aan de expert meetings en hebben zij de uitvoering
van een aantal acties op zich genomen. In de
stuurgroep Schone bronnen is Nefyto vertegenwoordigd
door Maritza van Assen, directeur van
Nefyto.
De kiem voor het Schone bronnen-project is overigens
gelegd tijdens de Nefyto-jaarvergadering
Vergroten bewustwording
Wat zijn de belangrijkste instrumenten
om aan oplossingen van
knelpunten te werken? “Het vergroten
van de bewustwording bij telers,
gecombineerd met voorlichting
en advies, is het meest effectieve
instrument”, antwoordt Sylvia van
Nierop. “Een ander instrument is
onderzoek: dat is in sommige gevallen
nodig om de oorzaak van een
terugkerende normoverschrijding
Door de aanpak van de puntbronnen is het
grond- en oppervlaktewater nu veel schoner dan
in 1975. Toch is er nog het een en ander te doen,
aldus Pierre de Vries. “We richten ons nu vooral
op de zogeheten diffuse bronnen. Denk daarbij
aan wegverkeer, scheepvaart, verven, bouw,
landbouw en huishoudens. Op dit moment gaat
onze aandacht vooral uit naar landbouw, maar
daarnaast bijvoorbeeld ook naar de bouw.”
Beslissing Toetsingscollege
prijzing van gewasbeschermingsmiddelen.
In geding was de vraag of
het aangeprezen toepassingsgebied
in overeenstemming is met het toelatingsbesluit
van SCALA, zoals dat
thans luidt.
Het Toetsingscollege heeft die
vraag – in navolging van het CTB –
ontkennend beantwoord. Op grond
van het Wettelijk Gebruiksvoorschrift,
gelezen in samenhang met
de Gebruiksaanwijzing, is – kennelijk
conform de aanvraag – slechts
(bovengrondse) gewasbehandeling
op kale plekken op de stengel toegestaan.
Het feit dat het CTB momenteel
wellicht geen blijk geeft van
een consistente en voor een ieder
kenbare uitleg van het begrip ‘gewasbehandeling’
doet daaraan niet
af, evenmin als het feit, dat BASF
zich er door analyse van heeft ver-
gewist, dat het risico van de niet in
de Gebruiksaanwijzing vermelde
toepassing is afgedekt door toepassingen
die wel in de Gebruiksaanwijzing
staan.
Aldus heeft BASF niet voldaan
aan de artikelen 4 en 5.1 van de Reclamecode
van Nefyto, waarin staat
dat de aanprijzing op geen enkele
wijze misleidend mag zijn ten aanzien
van de werking van het product
en dat iedere claim ten aanzien
van de werking van het product
in overeenstemming moet zijn
met het toelatingsbesluit.
Dat heeft het Toetsingscollege beslist
in haar uitspraak van 1 november
2005.
Het Toetsingscollege heeft BASF
veroordeeld tot rectificatie door
middel van plaatsing van deze mededeling
in Nefyto Bulletin. n
NEFYTO BULLETIN DECEMBER 2005 2
te achterhalen. Er zijn namelijk nog
steeds normoverschrijdingen waarvan
de oorzaak onbekend is. Een
derde instrument is het aanpassen
van wet- en regelgeving, bijvoorbeeld
als blijkt dat er toch bepaalde
puntbelastingen zijn.”
Wellicht zijn in de toekomst
financiële prikkels ook een mogelijkheid,
oppert Pierre de Vries.
“Bijvoorbeeld zoals dat bij onkruidbestrijding
in maïs is gedaan, de
over Gewasbeschermingsmiddelen en Water in
2001. Dat was de aanleiding voor de gewasbeschermingsmiddelenindustrie
om nauwer in contact
te treden met de VEWIN en de Unie van Waterschappen.
Tegelijkertijd nam LTO Nederland
soortgelijke initiatieven.
De tijd was er voor de industrie ook rijp voor. In
de Product Stewardship Verklaring van Nefyto
staat immers vermeld dat de industrie medewerking
zal verlenen aan projecten die er op zijn gericht
de belasting voor mens, dier en milieu als
gevolg van het omgaan met en het gebruik van
gewasbeschermingsmiddelen terug te dringen.
Onder het Convenant Duurzame Gewasbescherming
kreeg de samenwerking tussen de vier organisaties
de titel ‘Schone Bronnen, nu en in de toekomst’.
zogeheten cross compliance vanuit
de EU. Dat hield in dat telers een financiële
compensatie kregen als ze
aan bepaalde milieuvoorwaarden
voldeden. Dit liep tot begin 2005.
Het lijkt ons de moeite waard om
te onderzoeken of zo’n tijdelijke
financiële prikkel blijvend effect
heeft bij telers. Zo ja, dan zou dat in
het kader van Schone bronnen een
optie kunnen zijn.” n
Metingen waarnemingsputten in grondwaterbeschermingsgebieden
van Brabant Water, Vitens Gelderland,
Vitens Overijssel, Hydron Midden-Nederland, Hydron
Zuid-Holland (oevergrondwater) 10 meter onder het
maaiveld.
jaar
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Sylvia van Nierop
en Pierre de
Vries: “Het project
brengt gezichtspunten
en
deskundigheden
van verschillende
partijen
bij elkaar. Dat
resulteert in een
uitgebalanceerde
oplossing.”
aantal metingen
aantal overschrijdingen
0 aantal aantal
50 100 150 200 250 300 350 400
Bron: VEWIN, 2004. (Voor 2003 zijn de gegevens mogelijk niet compleet.)

‘Meer concurrentie, maar
voldoende perspectief’
Per 1 januari aanstaande zal Meerten Smit, divisiemanager van BASF Agro, toetreden
tot het dagelijks bestuur van Nefyto. In dit artikel een nadere kennismaking
met hem. Ook bekijken we de ontwikkelingen in de Nederlandse markt voor
Meerten Smit studeerde aan de
Hogere Agrarische School in Dronten.
Daarna werkte hij twee jaar
in de landbouwvoorlichting in
Groningen, om in 1986 bij BASF
Agro terecht te komen. In de
jaren daarna heeft hij zich met
verschillende zaken beziggehouden,
zoals productontwikkeling,
(toelatings)onderzoek, product management
en de laatste jaren met
name marketing management.
Eind 2004 volgde hij divisiemanager
Peter van den Hoek op. Dat
leverde voor hem automatisch een
plaats op in het algemeen bestuur
van Nefyto. En binnenkort zal Meerten
Smit deel gaan uitmaken van
het dagelijks bestuur, naast voorzitter
Frank Terhorst (Bayer) en Erika
den Daas (Certis).
Binnen Nefyto heeft Meerten
Smit een tijd lang deelgenomen aan
de werkgroep communicatie. “Dat
heb ik met veel plezier gedaan. Het
is goed om te zien welke ontwikkeling
Nefyto op het gebied van communicatie
heeft doorgemaakt. Ik
denk dat we als Nefyto inmiddels de
defensieve fase achter ons hebben.
We worden als gesprekspartner serieus
genomen: onze deelname aan
bijvoorbeeld het Convenant Duurzame
Gewasbescherming en andere
overlegstructuren illustreert dat.
Meerten Smit over Nederlandse gewasbeschermingsmarkt:
gewasbeschermingsmiddelen, bezien vanuit de industrie.
Wat ons nog wel moeilijk afgaat,
is dat wij in discussies nog altijd
de neiging hebben om met puur
wetenschappelijke en inhoudelijke
argumenten komen. Terwijl we vanuit
de marketinggedachte weten
dat het bij opinievorming ook om
andere zaken gaat. Daar ligt voor
ons nog een leerproces.”
Meer concurrentie
De Nederlandse markt van gewasbeschermingsmiddelen
bezien vanuit
de industrie: hoe staat het daarmee?
“Een feit is dat de marktomvang
min of meer stabiel is en
dat er meer kleinere spelers op de
markt zijn gekomen met een generieke
achtergrond. Wellicht volgen
er nog meer. Dat laatste maakt de
concurrentie zwaarder. Maar dit
stemt zeker niet tot pessimisme. De
markt zal mogelijkheden genoeg
blijven bieden.”
De Nederlandse landbouw kenmerkt
zich door een afnemend
aantal telers en een licht krimpend
areaal. Akkerbouwgrond gaat veelal
over naar veehouderij of infrastructurele
projecten, zoals in Noordoost-Groningen.
Met name de zogeheten
marktverordeningsgewassen
hebben een onzekere toekomst,
zoals zetmeelaardappelen en suikerbieten.
“Om op het vrijkomende areaal
bijvoorbeeld hoogrenderende gewassen
als bloembollen te gaan verbouwen,
is geen alternatief. Want
bij hoogrenderende gewassen zie je
een sterke prijsval als het aanbod
stijgt. Wel liggen er mogelijkheden
om de teelt van zetmeelaardappelen
en bieten te vervangen door zomergerst,
(energie)tarwe, koolzaad
en energie-maïs.”
Toelatingskosten
De stabiele marktomvang en
het verhoogde aantal spelers in
de markt ziet Meerten Smit zeker
niet als bedreigend. Wat hij wel
zorgelijk vindt, zijn de kosten voor
toelatingsonderzoek en toelatingsaanvragen.
De Nederlandse agrarische markt
kenmerkt zich door een groot
aantal teelten, die ieder een relatief
klein aantal hectares beslaan.
“Heel anders dan bijvoorbeeld in
Duitsland en Groot-Brittannië, waar
alleen graan en koolzaad samen
meer dan de helft van het totale
landbouwareaal omvatten.”
In dergelijke landen zijn de
kosten voor toelatingsonderzoek
en toelatingsaanvraag doorgaans
sneller terug te verdienen dan in
Nederland. “Neem bijvoorbeeld een
graanfungicide: de aanvraagkosten
NEFYTO BULLETIN DECEMBER 2005 3
Meerten Smit: “De marktomvang is min of meer stabiel en er komen meer
kleinere spelers op de markt met een generieke achtergrond.”
ten opzichte van de waarde van het
marktsegment graanfungiciden
zijn in Nederland 19 keer zo hoog
als in Duitsland. In feite drukken de
toelatingskosten in Nederland onevenredig
zwaar op het budget voor
een nieuw product”, stelt Meerten
Smit.
Kosten aanvraag
Een onderdeel van de totale
toelatingskosten zijn de kosten
van de aanvraag. “In tegenstelling
tot een aantal andere nationale
toelatingsinstanties moet het CTB
kostendekkend werken, dus zonder
overheidssteun. Die kosten moeten
dus geheel door de aanvragende industrie
worden gedragen.”
Die aanvraagkosten, en ook de
kosten van het toelatingsonderzoek,
zouden volgens Meerten Smit
te reduceren moeten zijn: “Dat kan
door het zoveel mogelijk benutten
‘Enorme vooruitgang geboekt’
Tom van der Wees neemt na twaalf jaar afscheid van
het dagelijks bestuur van Nefyto. In die jaren is veel
gebeurd. “We hebben een enorme vooruitgang geboekt
in het verantwoord en duurzaam gebruik van
In 1994 kwam Tom van der Wees,
general manager van het toenmalige
Zeneca Agro en later Syngenta,
in het dagelijks bestuur van Nefyto.
Van begin 2000 tot eind 2002 was
hij voorzitter.
Terugkijkend op die twaalf jaar,
wat valt hem dan het meest op? “Er
is heel veel gebeurd ten aanzien
van het verantwoord en duurzaam
gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.
Daarin is een enorme
én noodzakelijke vooruitgang geboekt.”
Reacties uit de samenleving
noopten industrie en eindgebruikers
om anders met chemische
gewasbescherming om te gaan. “In
eerste instantie was dat niet leuk,
maar uiteindelijk is het heel goed
geweest.”
De meer verantwoorde inzet
van chemische gewasbescherming
kreeg op meerdere fronten vorm.
“Er heeft veel dossierinnovatie
Tom van der Wees blikt terug op twaalf jaar dagelijks bestuur
gewasbeschermingsmiddelen.”
plaatsgevonden, waardoor de kennis
van de stoffen enorm is toegenomen.
Daardoor kunnen middelen
nog fundamenteler en wetenschappelijker
bekeken worden voordat
er een toelating komt. De professionalisering
van het CTB heeft
daar in grote mate aan bijgedragen.
Ook eindgebruikers gaan bewuster
met chemische gewasbescherming
om, waarin LTO Nederland een belangrijke
rol heeft gespeeld en nog
steeds speelt.”
Uiteraard speelde Nefyto zelf ook
rol. “We werden ons er steeds meer
van bewust dat we zelf ook moesten
veranderen. Dat is ook gebeurd en
daar is veel energie in gestopt. We
hebben Product Stewardship geïntroduceerd,
zijn steeds opener en
actiever gaan communiceren, en
zijn meer en meer in gesprek gekomen
met stakeholders. Kortom, we
hebben ons hoofd boven het maaiveld
uitgestoken.”
Tom van der Wees: “Ik kijk met veel plezier en voldoening terug.”
Dissonant
Binnen die positieve ontwikkelingen
ziet Tom van der Wees toch nog
een dissonant. “Bij enkele ministeries
zie je dat sommige beleidsmakers
opereren met weinig oog voor
de Nederlandse land- en tuinbouw.
Dat speelt al jaren en is ook nu nog
het geval, ondanks het standpunt
van de regering. Ze proberen beleid
te maken dat vooruitloopt op Europa
en het vervolgens in regelge-
van wederzijdse erkenning en door
work sharing met andere nationale
toelatingsinstanties. Echter, dat
voornemen is er wel, maar komt in
de praktijk nog niet van de grond.
Men vindt in Nederland veel zaken
te specifiek voor onze nationale situatie
om een registratie over te nemen
van andere lidstaten. Kortom,
het gebruik van wederzijdse erkenning
en work sharing valt tot nu
toe behoorlijk tegen.”
Daar komt bij dat Nederland geregeld
extra eisen stelt, vooruitlopend
op het Europees beleid. “Al deze gegevens
bij elkaar zetten het rendement
van een product onder druk.
Dat kan een belangrijke belemmering
voor innovatie worden en voor
een voldoende breed middelenpakket.
En juist innovatie is belangrijk
voor een land als Nederland met
zijn diversiteit aan teelten. Kortom,
een punt van aandacht.” n
ving te verankeren. Dat is destijds
gelukt met de Regeling Uitvoering
Milieutoelatingseisen Bestrijdingsmiddelen,
kortweg RUMB. Deze
regeling wordt nu afgeschaft, maar
nu dreigt er weer een nieuwe regeling
met specifieke Nederlandse
milieucriteria.”
Dergelijke regelingen doen de
zaak geen goed, vindt Tom van der
Wees. “Door de RUMB is er veel
geld, tijd en menskracht verspild
in procedures en discussies. Met de
nieuwe regeling dreigt hetzelfde. Ik
pleit ervoor dat hier op hoog niveau
iets aan gedaan wordt. Gelukkig is
er inmiddels een motie aanvaard in
de Tweede Kamer.”
Desondanks is er de afgelopen
jaren veel bereikt. “Ik kijk daar dan
ook met veel plezier en voldoening
op terug”, aldus Tom van der Wees,
die op 1 november 2006 afscheid
zal nemen van Syngenta. “Ik ben
dan zestig en ga met vervroegd pensioen.
Dat is mede ingegeven door
het overlijden van mijn jongste
zoon, begin 2004. Ik ben inmiddels
opgevolgd door Jonathan Brown,
een Engelsman die sinds 1990 werkzaam
is binnen het concern. Eerst
in Engeland, later in Europa, waarvan
de laatste twee jaar als business
manager voor het akkerbouw portfolio
in Europa. Sinds november is
hij bij ons in dienst.” n

Europese residu-verordening
versnelt harmonisatie
Om de residu-harmonisatie in Europa te versnellen, is eind 2004 een nieuwe Europese
residu-verordening vastgesteld. Momenteel wordt gewerkt aan de invulling hiervan,
waarmee onder meer in één keer alle nationale MRL’s worden vervangen door tijdelijke
Europees geldende MRL’s. Wat houdt dit in? Twee deskundigen leggen het uit.
“De Europese residu-verordening is
eigenlijk niet meer dan de versnelling
van een harmonisatieproces
dat al jaren gaande is. Het merendeel
van de residunormen is al
geharmoniseerd. Het gaat nu om
het restant. Overigens zitten in dat
restant veel stoffen bij die bij de
komende evaluatie in het kader van
Richtlijn 91/414 niet geplaatst zullen
worden.”
Aan het woord zijn Léon Jansen
en Joop Dornseiffen. Léon Jansen is
levensmiddelentoxicoloog bij het
Voedingscentrum in Den Haag. Joop
Dornseiffen was tot aan zijn recente
pensionering werkzaam bij het ministerie
van VWS, als deskundige op
het gebied van de harmonisatie van
residuen van gewasbeschermingsmiddelen.
De Europese residu-harmonisatie
is een proces dat al enkele decennia
loopt, legt Joop Dornseiffen uit.
Er zijn vier richtlijnen van kracht,
waarvan de eerste uit 1976 stamt.
“Deze vier richtlijnen gelden nog
steeds. Maar er ontstond behoefte
om ze te vervangen door één residuverordening.
Om verschillende redenen.
Zo gaan de wetenschappelijke
ontwikkelingen ten aanzien van
risico-beoordelingen steeds verder.
Bovendien is de uitvoering van de
vier richtlijnen nogal versnipperd
en lopen de nationale implementaties
niet gelijk op, met scheve concurrentieverhoudingen
voor voedselproducenten
tot gevolg. Verder
wilde men een betere afstemming
met Richtlijn 91/414, de Europese
richtlijn voor gewasbescherming.”
Een andere belangrijke drijfveer
voor de Europese residu-verordening
was de oprichting van de
EFSA, de European Food and Safety
Authority. “Daarmee ontstond de
mogelijkheid voor een integrale Europese
veiligheidsbeoordeling door
een onafhankelijke autoriteit.”
Tijdelijke MRL’s
Voor residuen gelden MRL’s
(Maximum Residu Limiet). De MRL
is een residunorm gebaseerd op
goed landbouwkundig gebruik, die
toxicologisch aanvaardbaar is.
De Europese residu-verordening
vervangt in één keer alle nog niet
geharmoniseerde nationale MRL’s
door tijdelijke Europees geldende
MRL’s. Dat gebeurt vooruitlopend
op de vaststelling van de definitieve
MRL’s als de werkzame stoffen
aan de hand van Richtlijn 91/414
Europees worden beoordeeld. Deze
beoordelingen duren erg lang en
de residu-verordening versnelt het
proces van harmonisatie.
“De verordening is inmiddels van
kracht. Maar hij treedt pas echt in
werking als de bijlagen zijn ingevuld
en goed bevonden”, legt Joop
Dornseiffen uit.
Eén van die bijlagen vermeldt
welke tijdelijke Europese MRL’s
gaan gelden. Het vaststellen van
die MRL’s gaat als volgt. Eerst wordt
de hoogste nationale MRL gezocht.
Vervolgens vraagt de EFSA aan de
betreffende lidstaat een wetenschappelijke
onderbouwing van
deze MRL. Ook wordt gekeken naar
de voedingsgewoonten per lidstaat.
Blijkt uit deze wetenschappelijke
beschouwing dat de MRL voor iedereen
veilig is, dan geldt hij tijdelijk
voor de hele EU. Zo niet, dan wordt
de éénnahoogste MRL bekeken, die
vervolgens hetzelfde proces doormaakt.
Net zo lang tot er een nationale
MRL is gevonden die aan de Europese
veiligheidsnormen voldoet.
De gekozen MRL geldt dan tijdelijk
voor de hele EU, in afwachting
van de definitieve vaststelling als de
stof volgens Richtlijn 91/414 wordt
beoordeeld.
Toxicologische onderbouwing
De kans bestaat dus dat in sommige
lidstaten bepaalde MRL’s ruimer
worden. Is dat niet zorgelijk?
“Nee, absoluut niet”, antwoordt
Léon Jansen. “Want de toxicologi-
NEFYTO BULLETIN DECEMBER 2005 4
Joop Dornseiffen (links) en Léon Jansen: “De toxicologische onderbouwing
voor de gekozen MRL moet waterdicht zijn.”
sche onderbouwing voor de gekozen
MRL moet waterdicht zijn. Die
beoordeling wordt centraal gedaan,
door de EFSA, volgens een gestandaardiseerde
manier. Dat vind ik
een enorme winst.”
Ook staat de verordening helemaal
los van het toelatingsbeleid
in Nederland, legt Léon Jansen
uit. “Stel een middel heeft geen
toelating in Nederland. De toekenning
van een MRL heeft beslist niet
tot gevolg dat het middel dan wel
wordt toegelaten in Nederland.
Want nationale toelatingen kunnen
afwijken van de toelating waarop
de Europese MRL is gebaseerd.”
En stel dat een middel wel is
toegelaten in Nederland en door de
verordening wordt de MRL hoger?
“Dat betekent niet dat telers dan
meer mogen spuiten. Want de toelating
blijft gebaseerd op het nationale
goed landbouwkundig gebruik.
Met andere woorden, een hogere
MRL betekent niet dat in Nederland
‘Keten werkt hard aan transparantie’
Na een periode van vier jaar verlaat Leen de Regt het
dagelijks bestuur van Nefyto. Binnen het bestuur was
hij verantwoordelijk voor de portefeuille distributie.
Leen de Regt is directeur van één van de weinige
Nefyto-deelnemers die in Nederland zelf produceert.
Leen de Regt, algemeen directeur
van Luxan in het Betuwse Elst,
kwam eind 2001 in het dagelijks bestuur
van Nefyto. Luxan produceert,
formuleert en verpakt zelf gewasbeschermingsmiddelen.
Formuleren
Leen de Regt verlaat dagelijks bestuur
is het verwerken van een werkzame
stof tot een toepasbaar product,
met behulp van hulpstoffen.
Voor de meeste Nefyto-deelnemers,
die veelal onderdeel zijn van
een internationaal concern, wordt
Leen de Regt: “Innovatie betreft niet alleen de werkzame stof, maar ook formulering
en toepassingstechniek.”
er geproduceerd en geformuleerd
in het buitenland. Er zijn drie
Nefyto-deelnemers die werkzame
stoffen produceren (synthetiseren)
in Nederland. Deze stoffen zijn
echter vooral bestemd voor de wereldmarkt
en niet specifiek voor
Nederland.
De afgelopen jaren is de Nederlandse
productie van gewasbeschermingsmiddelen
steeds meer
afgenomen. Deze terugloop is met
name het gevolg van fusies en concentraties
op Europees en mondiaal
niveau, waardoor een overschot aan
productie- en formuleringslocaties
ontstond. Luxan is inmiddels het
enige Nefyto-bedrijf dat nog formuleert
en verpakt.
Leen de Regt noemt nog een
oorzaak van de afname: “Grootvolumeproducten
zijn vervangen door
nieuwe hoogwaardige formuleringen,
waarvan per hectare veel minder
nodig is.”
Voor Luxan ligt de oorzaak van de
terugloop mede in de Nederlandse
markt. “Door het stringentere
Nederlandse gewasbeschermingsbeleid
is het volume aanzienlijk
afgenomen. Er zijn veel producten
weggevallen.”
Innovatie heeft het volume dus
doen krimpen. Tegelijk biedt innovatie
ook weer kansen, vindt
Leen de Regt. “Innovatie betreft
niet alleen de werkzame stof, maar
ook formulering en toepassingstechniek.
Voor ons als formuleringsbedrijf
ligt de uitdaging in het
ontwikkelen van formuleringen die
gebruiksvriendelijk zijn en die lage
residuen opleveren.”
Gewasbeschermingsketen
Binnen het dagelijks bestuur
was Leen de Regt verantwoordelijk
voor de portefeuille distributie.
“De gewasbeschermingsketen heeft
de afgelopen jaren flinke stappen
vooruit gemaakt, mede in het kader
van het Convenant Duurzame
Gewasbescherming. Er wordt hard
gewerkt aan volledige transparantie
en traceerbaarheid in de keten. Een
belangrijke stap daarin is het certificeren
van de handelsbedrijven.”
In het proces naar certificering
wordt een actieve rol gespeeld door
Agrodis en de stichting RODIS.
Agrodis is de belangenorganisatie
van handelaars en distributeurs
van gewasbeschermingsmiddelen.
RODIS is de stichting die certificering
stimuleert en begeleidt. In zijn
bestuursperiode zat Leen de Regt
namens Nefyto in het bestuur van
RODIS. Inmiddels is hij hierin opgevolgd
door Erika den Daas.
“De vooruitgang die op het vlak
van distributie is gemaakt, ligt in
de transparantie en informatievoorziening
in de keten. Zoals het
er nu naar uitziet, zijn in 2006 alle
bij Agrodis aangesloten bedrijven
gecertificeerd. Certificering garandeert
dat handelsbedrijven gespecialiseerde
bedrijven zijn die telers
goed kunnen adviseren. Ook de
website Fytostat.nl, die mede op verzoek
van de handel is geïnitieerd, is
een enorme aanwinst.” n
geproduceerde voedingsgewassen
meer residu bevatten.”
Vooral import
Het is nog niet te voorspellen
welke MRL’s voor Nederland zullen
veranderen. Waarschijnlijk zullen
het vooral MRL’s zijn van geïmporteerde
producten. Bepaalde middelen
die in andere landen worden
toegepast, hebben geen toelating
in Nederland. Gewoon omdat er in
Nederland geen toepassing voor is.
Er is dan ook geen nationaal vastgestelde
MRL. In zo’n geval wordt
nu nog de detectiegrens genomen,
dus het laagst mogelijk meetbare.
En dat geeft wel eens problemen
bij import, als die norm wordt overschreden
(maar geen gevaar voor
de gezondheid oplevert). “Met een
Europees geldende norm zijn deze
problemen opgelost”, aldus Joop
Dornseiffen.
Beide deskundigen verwachten
dat de gevolgen van de Europese
verordening in feite neerkomen op
een versnelde harmonisatie van
nog bestaande nationale MRL’s.
“Bovendien is de toxicologische
onderbouwing heel streng, en heeft
de verordening waarschijnlijk geen
gevolgen voor Nederlandse toelatingen
die wetenschappelijk voldoende
onderbouwd zijn.” n
COLOFON
Nefyto Bulletin is een uitgave van
Nefyto (Nederlandse Stichting voor
Fytofarmacie), belangenorganisatie
voor de Nederlandse agrochemische
industrie. Het bulletin wordt kosteloos
toegezonden aan personen en
organisaties die op enigerlei wijze
betrokken zijn bij gewasbescherming in
Nederland.
Nefyto Bulletin verschijnt vier keer per
jaar in een oplage van 1800.
REDACTIE
Nefyto, Hogeweg 16
Postbus 80523
2508 GM Den Haag
telefoon (070) 750 31 00
telefax (070) 354 97 66
nefyto@nefyto.nl
WEBSITE NEFYTO
www.nefyto.nl
TEKST EN REALISATIE
Fred Meijer Communicatie en
journalistiek, Doetinchem
ONTWERP EN LAY-OUT
Cyril Strijdonk Ontwerpburo,
Gaanderen
FOTOGRAFIE
Fred Meijer, Alterra, Syngenta
VERSPREIDING
Controlled circulation
ISSN 1382-3833