Over heeroom en tante zuster - t schoor udenhout - biezenmortel

8
bijgedragen. Zeker heeft de maatschappelijke positie van de vrouw ermee te maken gehad.
Ongehuwde mannen konden gemakkelijk een bedrijf runnen en zo maatschappelijk aanzien
verwerven. Voor ongehuwde vrouwen was dat moeilijker en ze werden soms ´oude vrijsters´
genoemd, omdat ze kennelijk het huwelijk waren misgelopen. Bovendien kregen
alleenstaande vrouwen, wanneer ze ergens werk hadden gevonden, een kwart tot een helft
minder uitbetaald dan de mannen. Een ongehuwde oudere dochter werd geacht bij haar
ouders te blijven wonen. Trok ze in bij een getrouwde broer of zus, dan werd ze min of meer
als dienstmeid beschouwd. In de negentiende en het begin van de twintigste eeuw was
ongeveer 12% van de Nederlandse vrouwen niet gehuwd. Die hierboven geschetste
discriminatie heeft er zeker toe bijgedragen dat veel vrouwen het klooster opzochten om
daar als volwaardig lid van een vrouwengemeenschap haar leven te leiden. Van hieruit
waren velen actief in het onderwijs en in de ziekenzorg. Zowel de intrede in een congregatie
als het werk naar buiten bezorgden haar een maatschappelijke status, en wellicht een
hogere dan die van haar gehuwde seksegenote. Maar niet alleen maatschappelijk
gemotiveerd, ook christelijk geïnspireerd hebben veel vrouwen voor het religieuze leven
gekozen en onschatbare diensten bewezen aan kerk en samenleving.
Het licht uitdoen
‘Wil de laatste het licht uitdoen’ was eind jaren zestig een veel gehoord gezegde om de
leegloop van kloosters aan te duiden. Katholiek Nederland was toen uitgegroeid tot een
bonte lappendeken van beschouwende en actieve kloosters. Dit manifesteerde zich in
verschillende habijten, togen, sluiers, kappen, sjerpen, boordjes, rozenkransen en kruisen.
Binnen enkele jaren verdween, uitzonderingen daargelaten, die uiterlijke verscheidenheid
om plaats te maken voor een meer burgerlijke kleding en kapsel. De verdwijning van de
uiterlijke kenmerken ging samen met de sterke teruggang van het aantal priesters en
religieuzen. Er waren weinig aanmeldingen en veel uittredingen. Hierdoor is er tot op heden
een sterke vergrijzing ontstaan van het Nederlandse priester- en religieuzenbestand.
Vanzelfsprekend was en is er ook een nauw verband met de algemene ontkerkelijking. Uit
onkerkelijke of nauwelijks kerkelijke gezinnen kunnen immers moeilijk roepingen
voortkomen. De achtergrond van de teruggang moet vooral gezocht worden in een
mentaliteitsverandering, een historisch proces dat niet meer teruggedraaid kan worden. We
noemen hier een wezenlijk element van die verandering. In het ontwerprapport van de
religieuzen voor het Nederlands Pastoraal Concilie van 1970 wordt gezegd: ‘We doelen hier
op de groeiende aandacht en waardering in de wereld buiten het klooster voor de eigenheid
van de persoon, voor vrijheid en menselijkheid, voor seksualiteit en huwelijk, voor de
positieve waarde van het aardse...’ De wereld was niet meer de boze wereld, waartegen
iedere christen zich moest wapenen en die men kon ontvluchten door in het klooster te
treden. Men leefde niet alleen meer om in de hemel te komen. De beleving van de
seksualiteit in het huwelijk, voor priesters en religieuzen door de kerkelijke wet van het
celibaat verboden, werd gezien als een belangrijke factor in de ontplooiing van de eigen
persoon. Er werden vraagtekens gezet bij de zinvolheid van het celibaat. Het bleek niet
meer aantrekkelijk voor jonge mensen en veel priesters en religieuzen verwisselden hun
geestelijke stand met het huwelijk.
Hiermee zijn we beland in onze moderne tijd. Veel kerkelijke leiders hebben geprobeerd
tegen de tijdstroom in te roeien om het traditionele geloof te bewaren of te herstellen.
Wanneer we kijken naar de grote onkerkelijkheid en het sterk afgenomen aantal priesters
en religieuzen, is hun dat niet gelukt. Maar de laatste doet het licht nog niet uit. Ze zijn een
levend teken dat verwijst naar een rijk katholiek verleden en, wie weet, ook naar de
toekomst.