Dieren tam maken - Grasspriet

4
Grasspriet 17 – Geschiedenis
1
Waarom zijn
niet alle
dieren tam?
Over huisdieren.
“Wat lig je daar zo gek te doen, domme hond!”
lacht Frederik. Puk ligt op zijn rug met zijn
achterpootjes gestrekt en met zijn voorpootjes
mooi voor de borst. Hij kijkt Frederik met
vragende oogjes aan.
“Zo toont hij dat jij de baas bent, Frederik”, zegt
papa.
“Kijk nu maar eens naar Mitsu, die trekt zich van
ons helemaal niets aan. Een kat onderwerpt
zich niet zomaar aan de mens. Wij mogen van
haar genieten maar zij bepaalt wanneer.”
Papa opent de deur voor Mitsu die heen en
weer staat te draaien om aan te tonen dat ze
buiten wil. “Ziezo, die zien we niet meer terug
voor ze honger heeft.”
“Onze meester heeft verteld dat Puk afstamt
van wolven. Dit waren de allereerste dieren die
gedomesticeerd werden door de mens”, weet
Frederik.
“Gedomesticeerd? Wat gebruik jij dure woorden,
zeg”, antwoordt papa.
Frederik geeft uitleg: “Dat komt van het Latijnse
woord ‘domus’ wat ‘huis’ betekent. Het duidt op
het tam maken van wilde dieren zodat ze als
huis-dier gebruikt kunnen worden.”
“Waarom wou men die wolven eigenlijk tam
maken?” wil papa weten.

Frederik verbaast zich erover dat papa dit niet
weet: “Ze gebruikten de tamme wolven om op
jacht mee te gaan. Die wolven wisten natuurlijk
veel beter waar muizen en konijnen verstopt
zaten. Wat later ging men ze ook gebruiken als
waakhond of zelfs als trekhond.”
Frederik heeft goed opgelet tijdens de les,
want hij is niet meer te stoppen: “De prehistorische
mensen haalden waarschijnlijk de kleine
wol es uit het nest om ze te temmen. Agressieve
huiswolven moesten ze niet hebben, enkel de
vriendelijkste werden behouden.”
“Je weet er duidelijk veel over, maar weet je ook
wanneer die eerste domesticatie van dieren gebeurde?”
vraagt papa. Frederik schudt van nee.
“Op het einde van de laatste ijstijd, zo’n 10.000
jaar geleden, begint de mens zelf te zorgen voor
zijn voedselproductie door aan landbouw te
doen. Gedaan met zwerven en jagen! Tegelijkertijd
maakt hij wilde dieren tam omdat ze melk,
vlees, huiden of zelfs kracht leveren. Allemaal
nuttige zaken voor de mens.”
“Waarschijnlijk moet dat allemaal niet zo makkelijk
geweest zijn”, mijmert
Frederik. “Hoe maak je in
godsnaam wilde dieren
tam?”
“Niet alle dieren zijn
geschikt als huisdier.
Meestal gaat het over
Niet alle dieren zijn geschikt als huisdier.
kuddedieren. Binnen zo’n kudde bestaat er een
rangorde en is er een leider. Daardoor kan de
mens makkelijk de rol van de leider overnemen.
Verder zijn het enkel dieren die volgzaam van
aard zijn die men als huisdier wil; een tijger hoort
dus niet in dat rijtje. Die is ook niet geschikt om in
gevangenschap te leven. En probeer maar eens
voor eten te zorgen voor zo’n tijger. Nee, dan zijn
een moefl on, een everzwijn of een hoen wel heel
wat makkelijker te domesticeren. Maar het gebeurde
zeker niet van de ene op de andere dag.”
“Onze meester zegt wel dat huisdieren, voor de
dingen die ze aan de mensen geven, iets in de
plaats krijgen.” vult Frederik aan.
“Leg dat eens uit?” vraagt papa. “Wel, ze krijgen
elke dag voedsel terwijl ze er anders moeten naar
zoeken. Ze krijgen ook bescherming tegen grote
roofdieren. En als ze ziek worden doet de mens
zijn best om ze terug gezond te krijgen.”
“Klopt,” zegt papa, “maar er zitten toch wel
enkele nadelen aan deze wisselwerking. Vele
huisdieren hebben hun instincten laten varen
en houden het geen week meer uit in de vrije
natuur. Doordat veel dieren samen leven op
een beperkte ruimte kunnen ziektes zich veel
sneller verspreiden. Dan heb je ook nog
dierenziektes die overgaan op de mens.
Iedereen kent wel lintwormen, vogelpest
of hondsdolheid. Ook het voortdurend
kruisen van rassen bracht problemen met
zich mee. Zo heb je rassen met zwakke
poten, terwijl andere onmogelijk nog op een
natuurlijke manier kunnen bevallen.
Gelukkig is Puk een straathond en heeft die niet
om de haverklap ontstekingen in dikke huidplooien
of heup- en ademhalingsproblemen, die
sommige hondenrassen wel hebben. Maar, moet
jij niet met Puk gaan wandelen? In ruil daarvoor
schenkt hij je waarschijnlijk zijn onvoorwaardelijke
trouw en een boel vrolijk gekwispel!”
5
Grasspriet 17 – Geschiedenis

varken hagedis konijn slang zwarte
weduwe
6
Grasspriet 17 – Geschiedenis
1. Zeg eens...
In de tekst lezen we:
“Waarom wilde men die wolven eigenlijk tam maken?” wil papa weten.
Antwoord met je eigen woorden.
2. Huisdier of niet?
Welke huisdieren heb jij?
En je klasgenoten? Vul de woordspin aan.
Zijn dit huisdieren volgens jou?
Ja? > kleur het vakje groen
Neen? > kleur het vakje rood
Weet niet? >oranje
wandelende
tak
chinchilla eekhoorn kanarie witte
muis
3. Domesticeren: ja of nee?
In de tekst lees je een aantal voordelen van domesticeren voor de mens en voor het dier. Plaats
deze in de kolom. Welke nadelen ondervinden mens en dier hiervan?
Mens Dier
Voordelen Voordelen
Nadelen Nadelen
Lijkt de mens of het dier het best geholpen met de
domesticatie? Waarom?
cavia goudvis

4. Wanneer en waar gebeurde de domesticatie?
Uit archeologische opgravingen kan men achterhalen welke dieren wanneer werden
gedomesticeerd. Door onderzoek van botten die men vindt in nederzettingen van
prehistorische mensen, kunnen wetenschappers ongeveer bepalen welke dieren
samenleefden met mensen. Soms gebeurde er gelijktijdig een zelfde domesticatie
in twee verschillende gebieden. Hieronder vind je een lijst van de eerst gevonden
bewijzen van domesticatie. Deze lijst wijzigt nog voortdurend, want men vindt nog
altijd nieuwe nederzettingen die soms nog oudere periodes aangeven dan nu bekend.
Opdrachten: 1. Vul het nut van die dieren voor de mens in.
2. Duid de domesticatie van de dieren aan op de eeuwenband.
3. Duid met een cijfer aan op de wereldkaart waar dit gebeurde.
1. GRIJZE WOLF
16 000 v C
Europa, Rusland (Eurazië)
nut:
5. RENDIER
7 500 v C
Siberië
nut:
8. KIP
5 000 v C
India
nut:
2. VARKEN
9 000 v C
China, Oost-Turkije
nut:
6. RUND
6 500 v C
Noord-Afrika
nut:
9. PAARD
4 500 v C
Mongolië en Zuid
Russische steppen (grens
Rusland en Oekraïne)
nut:
3. SCHAAP
8 500 v C
Noorden van Irak
nut:
7. LAMA
5 500 v C
Peru
nut:
10. KALKOEN
100
Mexico
nut:
4. GEIT
8 000 v C
Zagrosgebergte
tussen Irak en Iran
nut:
-16.000
-15.000
-14.000
-13.000
-12.000
-11.000
-10.000
-9.000
-8.000
-7.000
-6.000
-5.000
-4.000
-3.000
-2.000
-1.000
0
1.000
2.000
7
Grasspriet 17 – Geschiedenis

8
bijenwas
honing
Grasspriet 17 – Geschiedenis
5. Getemde zoo?
Bespreek welk dier kan worden gedomesticeerd en welk dier niet.
- MIJN GEDACHT - -WERKELIJKHEID –
Dier ja nee ja nee
olifant
neushoorn
slang
vleermuis
giraf
zeehond
luipaard
wasbeer
dolfi jn
6. Gedomesticeerde…insecten?
Niet enkel zoogdieren werden gedomesticeerd. Het was
al gauw duidelijk dat bijen iets in petto hadden voor de mens.
Bijen leveren vooral honing maar dat niet alleen.
Zet het juiste bijenproduct naast de passende uitleg:
propolis
mede
uil
TIP: Controleer je antwoorden door een e-mail te sturen naar de zoo.
A. Werd door de Egyptenaren al gebruikt bij het
balsemen van de doden omwille van zijn ontsmettende
werking. Stradivarius (°1644 – 1737) lijmde
er zijn violen mee.
B. De goden op de Olympus dronken deze ‘godendrank’
waardoor ze onsterfelijk werden. Karel De Grote beval
elk landgoed een producent van dit goedje te hebben.
C. De Egyptenaren en later ook de Grieken gebruikten dit product om hun
schrijftafels mee voor te bereiden. In de middeleeuwen werd het vooral
gebruikt voor de aanmaak van kaarsen.
D. Pas in het midden van de 16de eeuw, na de grote ontdekkingsreizen,
zou er rietsuiker worden ingevoerd vanuit overzeese
gebieden. Tot dan is dit bijenproduct zowat
het enige zoetmiddel op de markt. Farao Ramses II
betaalt er zelfs zijn ambtenaren mee. De Griekse
geneesheer Hippocrates beschrijft het als een krachtig
geneesmiddel.

honden
7. Praten zonder woorden
Uit de tekst leer je heel wat over de lichaamstaal van de hond en de kat.
Vul de tabel verder aan.
Mijn huisdier:
8. Niet zomaar een kudde!
Verbind de meest sprekende
woorden…
Lichaamstaal Betekenis
Puk ligt op zijn rug met zijn achterpootjes
gestrekt en met zijn voorpootjes mooi
voor de borst.
Hij kijkt Frederik met vragende
oogjes aan…
sprinkhanen
vissen
Papa opent de deur voor
Mitsu die heen en weer
staat te draaien.
gemzen
een kudde
een school
een horde
een roedel
een meute
een zwerm
een leger
bijen
wolven
schapen
Deze dieren leven steeds in groep. Dit zijn dieren.
Sommige dieren leven nooit in groep, ze leven steeds alleen.
Dit zijn dieren.
9
Grasspriet 17 – Geschiedenis

10
Grasspriet 17 – Geschiedenis
9. Internet domesticatie
Neen, we gaan niet proberen het internet tam te maken.
Maar als je op www.museumkennis.nl doorklikt naar het onderdeel
domesticatie kan je mits wat zoekwerk ook het antwoord op volgende
vraag vinden.
Welke vijf eigenschappen maken dieren geschikt voor domesticatie?
1.
2.
3.
4.
5.
10. Dierenspreekwoorden en hun familie
Welke spreekwoorden vind je terug in onderstaande tekening? Noteer ook de naam van het
mannelijk, het vrouwelijk en het jong van dit dier?
1. Een afwachtende houding aannemen. =
2. Van diegenen die dreigen heeft men zelden iets te vrezen. =
3. Iets zeer vanzelfsprekends. =
4. Die moeilijke zaak tot een goed einde brengen. =
5. Zich misrekend hebben. =

1. Welk dier is het?
Organisatie:
Verdeel de klas in 2 groepen. Elke leerling mag om beurt een kaartje nemen waarop
een diersoort staat. Hij/zij krijgt 10 seconden de tijd om dit dier uit te beelden (enkel
uitbeelden zonder interactie! Dit vraagt veel zelfdiscipline van zowel de uitbeelder als
de groep die het probeert te raden).
De groep waar hij/zij deel van uitmaakt krijgt het eerst de kans om te antwoorden ( slechts 1 antwoord
geven). Is dit juist, dan levert dit 5 punten op voor de groep. Is het fout, dan krijgt de andere groep de kans om te
antwoorden en 5 punten te verdienen.
Is het dier door geen van beide groepen geraden dan krijgt dezelfde leerling nogmaals 10 seconden om het dier
uit te beelden maar nu slechts voor 4 punten. Is het nog niet gelukt dan opnieuw voor 3 punten, vervolgens voor
2 of uiteindelijk voor 1 punt.
Er kan een extra punt verdiend worden als ze kunnen zeggen of het een wild dier of een tam dier is.
Wordt er tegen één van de regels ‘gezondigd’ (bvb. De 10 seconden niet afwachten om te antwoorden of
meer dan 1 antwoord geven) dan gaan de punten vanzelfsprekend naar de tegenpartij.
De groep die het eerst 50 punten haalt, is gewonnen (kan aangepast worden naargelang
het aantal leerlingen).
Mogelijke diersoorten:
hond, kat, wolf, vos, gorilla, beer, tijger, leeuw, varken, koe, konijn, haas, mol, hert, paard, ezel, giraf,
olifant, hamster, cavia, kip, eend, duif, neushoorn, kameel, nijlpaard, slang, dolfi jn, schildpad, vleermuis,
uil, fazant, rat, muis, enz.
(kan eveneens aangepast worden aan het niveau van de klasgroep)
2. Dieren tekenen is helemaal niet zo moeilijk
Teken stap voor stap mee en binnen een mum van tijd staat je dier op papier.
3. Handleiding voor dierentemmers
Iedereen kent wel het verhaal van het bordje melk om een
wilde kat tam te krijgen. Bij andere dieren gaat dit niet zo
makkelijk en moet je heel wat vindingrijker zijn om het dier
te kunnen temmen. Er zijn ook al heel wat fi lms verschenen
(vb. De paardenfl uisteraar, Gorilla’s in de mist) die aantonen
dat de mens er toch kan in slagen om ogenschijnlijk wilde
dieren te laten gehoorzamen. Gebruik je fantasie eens en
probeer een handleiding te schrijven voor het temmen van
onderstaande dieren.
beer – tijger – wolf
Het kan nog leuker worden wanneer je dit eens uitprobeert
in de klas.
Het komt er dan wel op aan om iemand te vinden die het
wilde dier goed nabootst.
11
Grasspriet 17 – Geschiedenis

12
Grasspriet 17 – Geschiedenis
4. Planten domesticeren
Wil je nog meer weten over domesticeren, op
de website www.museumkennis.nl doorklikken
naar het onderdeel domesticatie en je vindt
heel wat informatie die onmiddellijk in de klas
bruikbaar is.
Een aantal mogelijke opdrachten:
- Zoek de twee meest gebruikte defi nities voor
domesticatie. Wat is het verschil tussen de
twee defi nities?
- Wat is het doel van domesticatie?
- Wat wordt bedoeld met domesticatie van
planten? Bij welke van de twee defi nities kan
je domesticatie van planten plaatsen? Zoek
een aantal planten uit ons land die gedomesticeerd
werden. Weet je ook waarom men
planten domesticeert?
- Domesticatie verloopt meestal in twee stappen.
Welke? Kan je voorbeelden uit je eigen
omgeving vinden?
- Wat is dedomesticatie? Waarom is dedomesticatie
bij heel wat huisdieren niet meer mogelijk?
Wanneer is het wel mogelijk? Waarom
zullen planten makkelijker weer verwilderen
dan dieren? Geef enkele voorbeelden van
dieren die verwilderd geraakt zijn.
6. Scoubidou-dieren
Ook zin om zo’n paard te maken?
Of een varken? Of een slang?
Of een muis? Of een olifant?
Surf dan naar www.yoarra.nl
5. Dieren vouwen
Origami is een kunstvorm, afkomstig
van Japan, om uit papier allerlei
fi guurtjes te vouwen. Zin om zelf
te proberen? Hier heb je een paar
diertjes. Benieuwd of het lukt…
Een zwaan
Een olifant
Een vis
Een muis