Waar een wilg is, is een weg - Grasspriet
Waar een wilg is, is een weg - Grasspriet
Waar een wilg is, is een weg - Grasspriet
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
L E E S T E K S T<br />
<strong>Waar</strong> <strong>een</strong><br />
<strong>wilg</strong> <strong>is</strong>,<br />
<strong>is</strong> <strong>een</strong> <strong>weg</strong><br />
Leven in de houtkant<br />
Nee, we hebben het niet over <strong>een</strong> vierkant,<br />
<strong>een</strong> achterkant of <strong>een</strong> voorkant,<br />
<strong>een</strong> ledikant of <strong>een</strong> waterkant maar wel<br />
over de houtkant. Een houtkant <strong>is</strong> <strong>een</strong><br />
langgerekte, smalle begroeiing met<br />
struiken en/of bomen. Je ziet hem heel<br />
vaak aan de rand van akkers en weilanden.<br />
Een typ<strong>is</strong>che ‘bewoner’ van de<br />
houtkant <strong>is</strong> de knot<strong>wilg</strong>, <strong>een</strong> telg uit de<br />
familie van de <strong>wilg</strong>achtigen.<br />
W<strong>is</strong>t je dat de echte naam van de knot<strong>wilg</strong><br />
schiet<strong>wilg</strong> <strong>is</strong>? Normaal kan de<br />
schiet<strong>wilg</strong> makkelijk <strong>een</strong> hoogte van 25 m<br />
bereiken. Maar doordat de mens regelmatig<br />
de takken knot (= snoeit) krijgt hij<br />
zijn specifieke vorm. De mensen gingen<br />
de boom knotten omdat het snoeihout<br />
voor hen zeer nuttig was. Het dikke hout<br />
gebruikte de boer om klompen van te<br />
maken of als brandhout. De gedroogde<br />
takkenbossen dienden om het vuur aan<br />
te maken. De soepele twijgjes gebruikte<br />
hij om manden te vlechten. De stevige<br />
takken kon hij ook gebruiken om<br />
hooioppers te maken of zelfs om stallen<br />
te bouwen. De stammen werden vroeger<br />
ook gebruikt als afsluitingspalen. De<br />
boeren maakten er prikkeldraad aan<br />
vast om de weiden te omheinen.<br />
Een rij knot<strong>wilg</strong>en biedt aan dieren en<br />
planten bescherming tegen de weersomstandigheden.<br />
Ze doet dienst als windscherm<br />
en regenscherm. Met zijn wortelstelsel<br />
helpt de boom bodemerosie voorkomen.<br />
Zo zorgt hij ervoor dat dijken,<br />
oevers van sloten en bermen stevig blijven.<br />
Je weet ook dat bomen via hun bladeren<br />
heel wat water kunnen verdampen. Een<br />
knot<strong>wilg</strong> die volop in blad staat kan<br />
gemiddeld 100 liter water per dag verdampen.<br />
Zo droeg hij dus in grote mate<br />
bij tot het regelen van de waterhu<strong>is</strong>houding<br />
in akkers en weiden. Nu worden<br />
veel akkers gedraineerd en graaft men<br />
sloten en grachten die het overtollige<br />
water helpen verwijderen.<br />
Natuur 1.1<br />
1<br />
Maar knot<strong>wilg</strong>en vragen heel wat<br />
onderhoud. Ze moeten immers om de<br />
vijf à tien jaar geknot worden. Daar<br />
hebben de boeren ofwel g<strong>een</strong> tijd meer<br />
voor, of ze vinden dat het snoeien voor<br />
hen weinig nut heeft. Bovendien zijn er<br />
lichtere en steviger materialen die voor<br />
de boer minstens even nuttig zijn.<br />
Daardoor worden knot<strong>wilg</strong>en verwaarloosd<br />
of zelfs ‘vermoord’ en worden ze<br />
minder vaak aangeplant.<br />
Dat <strong>is</strong> natuurlijk zeer jammer. In het<br />
landschap heeft de houtkant, en de<br />
knot<strong>wilg</strong> in het bijzonder <strong>een</strong> heel grote<br />
waarde. Ze horen gewoon thu<strong>is</strong> in het<br />
landbouwlandschap. Ze maken er al<br />
eeuwenlang deel van uit en het zou echt<br />
<strong>een</strong> verlies zijn moesten ze uit het landschap<br />
verdwijnen.<br />
Bovendien speelt de knot<strong>wilg</strong> <strong>een</strong><br />
belangrijke rol als levensgem<strong>een</strong>schap<br />
voor vele planten en dieren. Dit betekent<br />
dat <strong>een</strong> groep planten en dieren samen<br />
leven in die knot<strong>wilg</strong>. Door het vele<br />
knotten ontstaan in het midden van het<br />
<strong>wilg</strong>enhoofd holen waarin water blijft<br />
staan. Daardoor begint het binnenste<br />
van de boom te rotten. Aanvankelijk<br />
ontstaat er <strong>een</strong> turfachtige houtmolm<br />
die lijkt op potgrond. Als daarin nu<br />
zaadjes van planten of struiken terecht<br />
komen, kunnen die gaan groeien. Zo <strong>is</strong><br />
het g<strong>een</strong> uitzondering <strong>een</strong> vlierstruik<br />
aan te treffen in het <strong>wilg</strong>enhoofd. Soms<br />
planten mensen er zelf bloemen in.<br />
Na jaren blijft er slechts <strong>een</strong> holle opengesperde<br />
stam over. Een ideale schuilplaats<br />
of woning voor vele dieren. Onder<br />
de schors vind je heel wat insectenlarven<br />
en andere diertjes. Onderaan de stam<br />
kun je spitsmuizen of <strong>een</strong> bunzing aantreffen.<br />
In de hoog opgeschoten toppen<br />
vind je wel <strong>een</strong>s het nest van <strong>een</strong> torenvalk.<br />
De gaten in de stam bieden nestgelegenheid<br />
voor mezen. De wilde <strong>een</strong>d<br />
houdt van het <strong>wilg</strong>enhoofd als broedplaats.<br />
In de bovenholte hu<strong>is</strong>t het st<strong>een</strong>uiltje.<br />
Meestal zie je die uilen niet, want ze zijn<br />
hoofdzakelijk ‘s nachts actief. Het zijn<br />
roofvogels die zich voeden met levende<br />
prooien die ze ‘s nachts vangen.<br />
Daarom hebben ze zeer goed ontwikkelde<br />
ogen en oren. Bovendien kunnen<br />
uilen zo goed als geru<strong>is</strong>loos vliegen. Dat<br />
<strong>is</strong> ook wel nodig, want de prooien van<br />
onze uil zijn ook ‘s nachts actief en hebben<br />
dus meestal ook <strong>een</strong> zeer goed ontwikkeld<br />
gehoor. Bovendien mag de vleugelslag<br />
zijn eigen gehoorswaarnemingen<br />
niet storen..<br />
Toch wordt hun aanwezigheid verraden<br />
door iets eigenaardigs. In de buurt van<br />
hun nest tref je immers braakballen of<br />
uilenballen aan. Die bevatten onverteerbare<br />
voedselresten zoals b<strong>een</strong>tjes en<br />
huidresten van de prooi. Als je die braakballen<br />
gaat ontleden kunnen ze ons heel<br />
wat vertellen over het voedsel van de uil.<br />
Dat bestaat onder andere uit muizen en<br />
grote insecten, waardoor de uil voor de<br />
landbouwers toch wel heel nuttig werk<br />
verricht.<br />
De houtkanten zijn dus wel met uitsterven<br />
bedreigd, maar gelukkig weten<br />
steeds meer mensen de schoonheid<br />
ervan naar waarde te schatten. Het <strong>is</strong><br />
nog niet te laat, maar wel hoog tijd...
Vijf van deze spreekwoorden zijn verwerkt in de tekening. Duid de spreekwoorden aan op de tekening.<br />
Zoek de beteken<strong>is</strong> van de spreekwoorden op.<br />
2. Een watervraagstuk<br />
Een rechthoekige weide <strong>is</strong> 150 m lang<br />
en 50 m breed. Rondom groeien om de<br />
10 m knot<strong>wilg</strong>en die gemiddeld 80 liter<br />
water per dag verdampen en dit gedurende<br />
7 maanden per jaar.<br />
<strong>Waar</strong>om verdampen de knot<strong>wilg</strong>en<br />
slechts gedurende 7 maanden per jaar<br />
water?<br />
Bereken:<br />
Het aantal liter water dat per dag verdampt wordt.<br />
Het aantal liter water dat per maand (30 dagen) verdampt wordt.<br />
Het aantal liter water dat per jaar verdampt wordt.<br />
Noot: de oplossleutel van dit werkblad vindt u op pagina 2.6<br />
1.2 Natuur<br />
1<br />
W E R K B L A D<br />
<strong>Waar</strong> <strong>een</strong> <strong>wilg</strong> <strong>is</strong>,<br />
<strong>is</strong> <strong>een</strong> <strong>weg</strong><br />
1. Spreekwoorden en gezegden<br />
bij de houtkant<br />
1 Wie de bramen vreest, moet uit het<br />
bos blijven.<br />
2 Het zijn de slechtste vruchten niet,<br />
waarvan de wespen eten.<br />
3 Omkeren als <strong>een</strong> blad aan <strong>een</strong> boom.<br />
4 Het eigen nest bevuilen.<br />
5 Een boom opzetten.<br />
6 Men moet de boom buigen als hij<br />
jong <strong>is</strong>.<br />
7 De kat uit de boom kijken.<br />
8 Een uiltje vangen.<br />
9 Boompje groot, plantertje dood.<br />
10 Hoge bomen vangen veel wind.<br />
11 Uit de boom vallen.<br />
150 meter<br />
50 meter
1 jaar<br />
1 jaar<br />
D O E - A C T I V I T E I T E N<br />
<strong>Waar</strong> <strong>een</strong> <strong>wilg</strong> <strong>is</strong>, <strong>is</strong> <strong>een</strong> <strong>weg</strong><br />
1. Wateropname door planten<br />
Neem drie maatbekers en vul die met<br />
<strong>een</strong>zelfde hoeveelheid water. Plaats in<br />
maatbeker 1 <strong>een</strong> tak zonder bladeren, in<br />
maatbeker 2 <strong>een</strong> flink bebladerde tak<br />
(knot<strong>wilg</strong>), in maatbeker 3 all<strong>een</strong> water.<br />
Duid in alle glazen het waterniveau<br />
aan. Giet olie op het water zodanig dat<br />
er g<strong>een</strong> water kan verdampen. Plaats de<br />
bekers zo dat ze evenveel lucht, licht en<br />
zon hebben.<br />
2. Water verdampen door planten<br />
Overtrek <strong>een</strong> plant met <strong>een</strong> doorzichtige plastiek zak. Na één of<br />
twee dagen zien we dat er op de binnenkant van de zak druppeltjes<br />
te zien zijn. De damp heeft zich gecondenseerd tot water.<br />
In de natuur gebeurt dat in de wolken die op hun beurt weer uitregenen.<br />
Beschik je in de nabijheid van de klas over <strong>een</strong> boom, dan kun<br />
je <strong>een</strong> stuk laaghangende tak in <strong>een</strong> plastiek zak sluiten. Vooral<br />
op <strong>een</strong> warme dag <strong>is</strong> het effect verbazend.<br />
3. Kijken met je neus en handen<br />
Natuur 1.3<br />
1<br />
Ga ‘s anderendaags maar <strong>een</strong>s kijken en zeg wat je ziet. Kan je er <strong>een</strong> verklaring<br />
voor vinden?<br />
Laat de leerlingen per twee <strong>een</strong> stukje <strong>weg</strong> afleggen. De eerste leerling <strong>is</strong> geblinddoekt en de tweede speelt gids. De geblinddoekte<br />
leerling moet proberen zoveel mogelijk gegevens te verzamelen over planten en bomen die hij of zij waarneemt. Hij vertelt aan<br />
zijn begeleider wat hij voelt of ruikt. De begeleider mag niets zeggen, maar moet zeer goed onthouden over welke planten of<br />
bomen de geblinddoekte iets verteld heeft. Als het parcours volledig afgegaan <strong>is</strong> hernemen ze het, maar nu zonder dat er<br />
iemand geblinddoekt <strong>is</strong>. De begeleider wijst nu aan zijn partner alle bomen en planten aan waar hij iets over verteld heeft, en<br />
zegt ook wat die erover gezegd heeft.<br />
2 jaar<br />
1 jaar<br />
2 jaar<br />
3 jaar<br />
1 jaar<br />
1 jaar<br />
1 jaar<br />
4. Hoe oud <strong>is</strong> die tak ?<br />
Laat de leerlingen <strong>een</strong> tak uitzoeken en raden hoe oud de tak <strong>is</strong>.<br />
Leg vervolgens uit hoe takken in het voorjaar groeien.<br />
De eindknoppen zorgen voor groei van de tak in de lengte, de<br />
zijknoppen zorgen voor zijtakken. Op de plaats waar de tak in<br />
het voorjaar begint te groeien zie je <strong>een</strong> soort litteken: het ringlitteken.<br />
Het stuk tussen twee ringlittekens <strong>is</strong> er in de tijdspanne<br />
van <strong>een</strong> jaar bijgegroeid.<br />
Laat de leerlingen nu de leeftijd van de tak bepalen.<br />
Laat ze de schatting vergelijken met de werkelijke leeftijd.
5. Het geheim van boomschors<br />
1.4 Natuur<br />
1<br />
D O E - A C T I V I T E I T E N<br />
Een stuk boomschors <strong>is</strong> net als <strong>een</strong> vingerafdruk uniek. Elke boomsoort heeft zijn eigen karakter<strong>is</strong>tieke vorm. Ook de schors heeft<br />
zijn typ<strong>is</strong>ch uitzicht. Aan de schors kan je de boom herkennen.<br />
Met <strong>een</strong> blad papier en <strong>een</strong> potlood kan je <strong>een</strong> afdruk maken van de boomschors. Leg het blad papier op de stam en ga er lichtjes<br />
over met je potlood. Zo verkrijg je <strong>een</strong> mooie afdruk van het oppervlak van de stam.<br />
Schrijf de naam van de boom op je blad. Zo kan je <strong>een</strong> hele verzameling aanleggen.<br />
Wil je het helemaal mooi maken ? Droog <strong>een</strong> blad en kleef het erbij.<br />
6. Maak <strong>een</strong> afgietsel van <strong>een</strong> knop<br />
De knoppen van bomen en struiken verschillen serieus van elkaar. Als je <strong>een</strong> afgietsel maakt van zo’n knop kan je <strong>een</strong> echte<br />
verzameling aanleggen.<br />
1<br />
3<br />
5<br />
7<br />
6<br />
4<br />
2<br />
8<br />
We gaan als volgt tewerk:<br />
1. Maak <strong>een</strong> rechthoekig blok klei klaar,<br />
met zodanige afmetingen dat de<br />
knop er ruimschoots in past. De dikte<br />
van het blok klei maak je drie centimeter.<br />
2. Zorg ervoor dat het oppervlak van<br />
het blok klei mooi glad <strong>is</strong>. Druk de<br />
knop erin tot hij nog maar voor de<br />
helft boven het kleiblok uitsteekt.<br />
Trek hem dan voorzichtig uit de klei.<br />
Er blijft <strong>een</strong> mooie afdruk achter.<br />
3. Zet <strong>een</strong> kartonnen rand van ongeveer<br />
6 cm rond het blok klei. Zorg ervoor<br />
dat het karton mooi aansluit.<br />
4. Maak met gipspoeder wat gips klaar.<br />
(Opletten voor de ogen !)<br />
5. Strijk de afdruk van de knop in met<br />
wat olie.<br />
6. Giet het gips in de vorm. Laat ongeveer<br />
2 uur uitharden.<br />
7. Haal het harde gips uit de klei<br />
8. Verf de afdruk nauwgezet met de<br />
natuurlijke kleuren.