DE VINPOOTSALAMANDER IN NOORD-BRABANT - Natuurbalans

DE VINPOOTSALAMANDER
IN NOORD-BRABANT
Verspreidingsonderzoek, habitateisen
en invloed Amerikaanse hondsvis

DE VINPOOTSALAMANDER
IN NOORD-BRABANT
Verspreidingsonderzoek, habitateisen en
invloed Amerikaanse hondsvis
Douwe Schut
Esther Schiedon
Paul van Hoof
November 2011

Colofon
© 2011 Natuurbalans - Limes Divergens BV / Provincie Noord-Brabant
Tekst en samenstelling: Douwe Schut, Esther Schiedon, Paul van Hoof
Projectleiding: Douwe Schut & Paul van Hoof
Met medewerking van: Tako Brouwer, Rob Felix, Nils van Kessel & Sander van de Koppel
Projectnummer: 10-095
In opdracht van: Provincie Noord-Brabant
Foto’s omslag: Vinpootsalamander habitat (E. Schiedon); inzet: Man vinpootsalamander (R. Krekels)
Wijze van citeren: Schut, D., E. Schiedon & P. van Hoof 2011, De vinpootsalamander in Noord-
Brabant. Verspreidingsonderzoek, habitateisen en invloed Amerikaanse hondsvis. Natuurbalans - Limes
Divergens BV, Nijmegen.
Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van scanning, internet,
druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de
opdrachtgever hierboven aangegeven en Natuurbalans-Limes Divergens BV noch mag het zonder een dergelijke
toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd.
Natuurbalans-Limes Divergens BV is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede voor schade welke voortvloeit uit
toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van Natuurbalans-Limes Divergens
BV. De opdrachtgever vrijwaart Natuurbalans-Limes Divergens BV voor aanspraken van derden in verband met deze
toepassing.
Natuurbalans-Limes Divergens BV is lid van het Netwerk Groene Bureaus, brancheorganisatie voor kwaliteitsbevordering
en belangenbehartiging.

INHOUD
1 INLEIDING.............................................................................................................5
1.1 Doelstelling.....................................................................................................6
2 SOORTBESCHRIJVINGEN EN ACHTERGRONDEN ......................................................9
2.1 Vinpootsalamander ..........................................................................................9
2.2 Amerikaanse hondsvis ...................................................................................10
3 VERSPREIDINGSONDERZOEK ...............................................................................13
3.1 Gebiedenselectie ...........................................................................................13
3.2 Verzamelen velddata......................................................................................13
3.3 Analyse........................................................................................................15
4 RESULTATEN VERSPREIDINGSONDERZOEK ...........................................................17
4.1.1 Geactualiseerde verspreiding & actuele status ............................................17
4.1.2 Maatregelen............................................................................................21
4.1.3 Zonnebaars en Amerikaanse hondsvis........................................................21
4.2 Gebiedenbespreking.......................................................................................23
4.2.1 Deurnese Peel .........................................................................................23
4.2.2 Heidsche Peel .........................................................................................25
4.2.3 Vliegbasis Eindhoven ...............................................................................27
4.2.4 Regte heide & De Hoevens .......................................................................29
4.2.5 Rovertse heide ........................................................................................32
4.2.6 Strijbeekse heide .....................................................................................34
4.2.7 Kampina.................................................................................................35
4.2.8 Oisterwijkse vennen ................................................................................37
4.2.9 Landgoed De Utrecht ...............................................................................38
4.2.10 Kroonvennen ..........................................................................................40
4.2.11 Dorst .....................................................................................................41
4.2.12 Chaamse bos ..........................................................................................42
4.2.13 Kwaalburgsche heide ...............................................................................43
4.2.14 Seppe – Bosschenhoofd...........................................................................45
4.2.15 Landgoed Gorp en Rovert .........................................................................46
4.2.16 Liesbos ..................................................................................................47
4.2.17 Cartierheide ............................................................................................49
4.2.18 Reuselse Moeren .....................................................................................51
4.2.19 Ringselven..............................................................................................54
4.2.20 Heieinden ...............................................................................................55
4.2.21 Zoomland ...............................................................................................57
4.2.22 Wouwsche plantage ................................................................................59
4.2.23 Woensdrecht ..........................................................................................60
4.2.24 Niet bezochte gebieden ............................................................................61

5 HABITATEISEN VINPOOTSALAMANDER EN INVLOED AMERIKAANSE HONDSVIS .....63
5.1 Methode.......................................................................................................63
5.1.1 Dichtheid adulte vinpootsalamanders .........................................................63
5.1.2 Bepaling van het voortplantingssucces.......................................................63
5.1.3 Omgevingsfactoren..................................................................................64
5.1.4 Waterhabitat...........................................................................................64
5.1.5 Landhabitat ............................................................................................65
5.1.6 Onderzoek naar invloed microhabitat .........................................................65
5.1.7 Aanwezigheid Amerikaanse hondsvis.........................................................66
5.2 Analyse........................................................................................................68
5.2.1 Omgevingsfactoren..................................................................................68
5.2.2 Invloed omgevingsfactoren op dichtheid.....................................................68
5.2.3 Invloed omgevingsfactoren op aanwezigheid ..............................................68
5.2.4 Invloed omgevingsfactoren op voortplantingssucces....................................69
5.2.5 Statistische analyse .................................................................................71
5.2.6 Onderzoek naar invloed microhabitat .........................................................73
6 RESULTATEN HABITATEISEN ...............................................................................75
6.1 Waterhabitat.................................................................................................75
6.1.1 Waterhabitat en dichtheid vinpootsalamanders............................................76
6.1.2 Waterhabitat en aanwezigheid vinpootsalamanders .....................................78
6.1.3 Waterhabitat en voortplantingssucces........................................................79
6.1.4 Microwaterhabitat ...................................................................................79
6.2 Landhabitat...................................................................................................80
6.2.1 Landhabitat en dichtheid vinpootsalamanders .............................................81
6.2.2 Landhabitat en aanwezigheid vinpootsalamanders .......................................81
6.2.3 Landhabitat en voortplantingssucces .........................................................82
6.2.4 Correlatie dichtheid en reproductief succes.................................................82
6.3 Invloed Amerikaanse hondsvis op vinpootsalamander ........................................83
6.3.1 Invloed waterhabitat op Amerikaanse hondsvis ...........................................85
7 DISCUSSIE..........................................................................................................89
7.1 Belangrijke factoren in de waterhabitat voor vinpootsalamander..........................89
7.2 Amerikaanse hondsvis ...................................................................................95
7.3 Landhabitat...................................................................................................97
8 CONCLUSIES ....................................................................................................101
DANKWOORD.........................................................................................................102
LITERATUUR...........................................................................................................103
BIJLAGE 1 STATISTISCHE ACHTERGRONDEN ...........................................................107
BIJLAGE 2 INDELING PLANTENSOORTEN NAAR STRUCTUUR.....................................112

1 INLEIDING
De vinpootsalamander (Lissotriton helveticus) is een kleine, bruine watersalamander.
Kenmerkend zijn de zwemvliezen tussen de tenen van de man en de in een draadje
uitlopende staart (foto 1). De natuurlijke verspreiding is in Nederland beperkt tot de
provincies Noord-Brabant en Limburg. Ongeveer tweederde van de Nederlandse
leefgebieden zijn in Noord-Brabant te vinden (Figuur 1). Dat geeft deze provincie een
speciale verantwoordelijkheid voor de bescherming van de vinpootsalamander. Dat
bescherming noodzakelijk is blijkt uit het feit dat vinpootsalamander als “Kwetsbaar” op
de Rode Lijst (van Delft et al. 2007) staat.
In het kader van het soortbeschermingsbeleid is in 2008 is het soortbeschermingsplan
vinpootsalamander in Noord-Brabant opgesteld (van Kessel et al. 2008). Uit deze studie
blijkt dat slecht bekend is hoe het met de soort gesteld is in een groot deel van de
leefgebieden en dat de oorzaken van achteruitgang van vinpootsalamander niet goed
bekend zijn.
Foto 1. De vinpootsalamander met de voor de man kenmerkende zwemvliezen in de achterpoten en in
een draadje uitlopende staart (R. Krekels).
Van veel gebieden in Noord-Brabant zijn nauwelijks of geen recente waarnemingen
aanwezig. Dit kan duiden op gebieden waar recentelijk geen onderzoek is verricht,
maar ook op nulwaarnemingen. Nulwaarnemingen worden zelden genoteerd, terwijl
deze van groot belang zijn om de aanwezigheid van de soort in een bepaald gebied
uit te sluiten (van Kessel et al. 2008).
In het soortbeschermingsplan worden verlies van habitat als gevolg van opdrogen
van vennen (ontwatering), verzuring, eutrofiering en kolonisatie met vis als
mogelijke oorzaken benoemd.
De Amerikaanse hondsvis heeft een potentieel negatief effect op de
vinpootsalamander; het soortbeschermingsplan wijst erop dat een aantal
(kern)populaties van de vinpootsalamander in Noord-Brabant sinds 1996 (vrijwel)
niet meer is waargenomen of zelfs is verdwenen. Opmerkelijk is dat dit
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 5

1.1 DOELSTELLING
voornamelijk het geval is in gebieden die in de loop der jaren zijn gekoloniseerd door
de Amerikaanse hondsvis (van Kessel et al.2008).
In 2011 heeft Natuurbalans - Limes Divergens in opdracht van provincie Noord-Brabant
een veldstudie uitgevoerd naar de actuele status van de leefgebieden, de habitateisen
en de invloed van Amerikaanse hondsvis op de vinpootsalamander.
Waarnemingen 1987 – 1997
Waarnemingen 1998 – 2006
Waarnemingen 2007 – 2008
Figuur 1. Landelijke verspreiding van vinpootsalamander op uurhok niveau. Ongeveer 2/3 van het
verspreidingsgebied ligt in Noord-Brabant. Van veel populaties ontbreken recente inventarisatiegegevens
(Bron: RAVON).
De doelstelling van het project is drieledig:
• Het verzamelen van recente verspreidingsgegevens en het beschrijven van de
actuele status per leefgebied van vinpootsalamander
• Het nauwkeuriger beschrijven van de habitateisen van vinpootsalamander.
Zowel voor het water- als landhabitat
• Het in kaart brengen van de invloed van Amerikaanse hondsvis en zonnebaars
op het duurzame voortbestaan van vinpootsalamander
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
6 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

In 2011 zijn zesentwintig leefgebieden van vinpootsalamander bezocht om de
verspreiding en actuele status van de populatie te onderzoeken. Tijdens deze bezoeken
is eveneens een beschrijving gemaakt van het land- en waterhabitat. Door de
aanwezigheid van Amerikaanse hondsvis en zonnebaars eveneens te noteren is getracht
in te schatten hoe groot de negatieve invloed van deze exoten op de vinpootsalamander
is. Zonnebaars is slechts zeer beperkt aangetroffen en daarom niet tot in detail
uitgewerkt in deze studie.
Leeswijzer
Hoofdstuk 2 geeft een beschrijving ecologische beschrijving van vinpootsalamander en
Amerikaanse hondsvis. Hoofdstuk 3 beschrijft de methode en resultaten van het
verspreidingsonderzoek. In hoofdstuk 4 komen de werkwijze en de resultaten van het
habitatonderzoek en invloed van Amerikaanse hondsvis aan bod. Hoofdstuk 5 vormt de
discussie.
In dit hoofdstuk komen als eerste de habitateisen van vinpootsalamander en
Amerikaanse hondsvis aan bod. In het tweede deel worden de achtergronden van de
mogelijke redenen van de achteruitgang van vinpootsalamander besproken.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 7

NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
8 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

2 SOORTBESCHRIJVINGEN EN ACHTERGRONDEN
2.1 VINPOOTSALAMANDER
Herkenning
De vinpootsalamander is de kleinste salamander van Nederland en bereikt een lengte
van maximaal 9,5 cm. De mannetjes zijn kleiner dan de vrouwtjes. De grondkleur is
olijfgroen tot lichtbruin. Mannetjes hebben donkere vlekken op de zijkanten van het
lichaam en de staart. Over de zijkant van de staart loopt een oranje streep. In de
voortplantingstijd ontwikkelen mannetjes een lage, gladde kam op rug en staart,
donkere vliezen tussen de achtertenen en een dun, draadvormig aanhangsel aan de
staartpunt. Aan weerszijden van het lichaam hebben mannetjes twee ‘lijsten’, die een
hoekige indruk geven. Buiten de voortplantingstijd zijn veel van de genoemde
kenmerken afwezig, hebben beide geslachten een uniform lichtbruin lichaam en lijken
mannetjes en vrouwtjes sprekend op elkaar.
De onderzijde is lichtoranje of gelig, soms met enkele donkere vlekjes. De keel is wittig
of roze en altijd ongevlekt. De zeer gelijkende kleine watersalamander, waarmee de
vinpootsalamander soms voorkomt, heeft bijna altijd een gespikkelde keel. Buiten de
voortplantingstijd vormt dit kenmerk een belangrijk onderscheid tussen beide soorten.
Eieren en larven van beide soorten zijn op het oog niet van elkaar te onderscheiden.
Algemene ecologie
Op de Noord-Brabantse en Limburgse zandgronden zijn vinpootsalamanders bewoners
van bos- en heidecomplexen en aangrenzende cultuurlandschappen. De directe
aanwezigheid van bos of bosjes is een onmisbaar aspect van het leefgebied. Open
landbouwgebieden worden gemeden. Voor hun voortplanting is de vinpootsalamander
aangewezen op een breed spectrum aan, voornamelijk stilstaande, watertypen.
De homerange van een vinpootsalamander strekt zich uit over een afstand van ongeveer
100 tot 400 meter rond een voortplantingswater (Coelen 1993). In de waterfase
voeden vinpootsalamanders zich met een breed spectrum aan ongewervelde
waterdieren. Vooral vliegenlarven en kleine kreeftachtigen (watervlooien, mosselkreefjes
en waterpissenbedden) worden gegeten. Ook eieren en larven van kikkers en padden
staan op het menu. Zijn voedseldieren in het water schaars, dan wordt 's nachts op de
oever naar voedsel gezocht. Larven beginnen in hun eerste levensdagen aan dierlijk
plankton en stappen na verloop van tijd over op hetzelfde menu als volwassen
salamanders. Het hoofdvoedsel van pas gemetamorfoseerde salamanders wordt
gevormd door mijten en springstaarten. Voor volwassen dieren in de landfase zijn kleine
regenwormen, naaktslakken en een uitgebreide verzameling zachthuidige insecten een
geliefde prooi.
Voortplanting
Vinpootsalamanders kunnen jaarrond in een water aanwezig zijn, maar bevindt het
merendeel van de populatie zich buiten de voortplantingstijd op het land.
Voortplantingswateren worden opgezocht vanaf februari, soms echter al in het
voorafgaande najaar. Eerst gaan de mannetjes te water, iets later in het seizoen volgen
de vrouwtjes. De voortplantingstrek hangt af van temperatuur en vochtigheid. Van april
tot juni vindt paring en eileg plaats. Vanaf juni beginnen de salamanders het water weer
te verlaten. De metamorfose van larf naar jonge salamander vindt plaats vanaf juli tot in
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 9

november. Sommige larven overwinteren en metamorfoseren pas in het voorjaar. Bij de
vinpootsalamander is (partiele) neotenie dan ook een algemeen verschijnsel. Hierbij
blijven volwassen dieren ook na de metamorfose in het water en behouden volwassen
dieren kenmerken van larven, zoals uitwendige kieuwen. Jonge salamanders verblijven
eerst twee tot vijf jaar op het land alvorens ze geslachtsrijp zijn en mee kunnen doen
aan de voortplanting.
Habitat
Geschikte voortplantingswateren variëren van kleine, periodiek droogvallende
(regen)plasjes, sloten, poelen en vennen tot zandafgravingen. Wat betreft chemische
samenstelling en het trofisch niveau (voedselrijkdom) van voortplantingswateren zijn
vinpootsalamanders niet erg kieskeurig: pH-waarden kunnen variëren van 3,7 tot 9,5 en
het trofisch niveau beslaat het hele spectrum van voedselrijk tot extreem voedselarm.
Beneden een pH-waarde van 4,2 vindt echter geen succesvolle ontwikkeling van eieren
en larven plaats. De mate van vegetatieontwikkeling mag uiteen lopen van vegetatieloos
tot weelderig begroeid. Zowel sterk beschaduwde als zonnig gelegen wateren worden
gebruikt. Belangrijk voor een optimaal voortplantingswater is de afwezigheid van vis.
Vissen (afhankelijk van de soort) zijn beduchte predatoren van salamandereieren en -
larven. In wateren met een rijke vegetatie kunnen eieren en larven zich door de geboden
schuilmogelijkheden evenwel voldoende ontwikkelen.
Op de Brabantse en Limburgse zandgronden zijn de voortplantingsplaatsen voor het
grootste zwakzure heidevennen of poelen in aangrenzend bos of cultuurland. In het
Limburgse heuvelland worden juist schaduwrijke bron- en bospoeltjes, bronbeekjes op
beboste hellingen en karrensporen op boswegen bewoond. Het Zuid-Limburgse habitat
komt overeen met de situatie in grote delen van Europa.
Vinpootsalamanders zijn in de landfase sterk afhankelijk van de aanwezigheid van bos
en heide. Geschikte voortplantingswateren liggen dan ook in, of in de directe nabijheid
van bos. Het type bos (loof-, gemend- of naaldbos), is lijkt geen verschil te maken.
Overdag houden de salamanders zich op onder stronken, dode bladeren, takken en
stenen. Salamanders die op het land overwinteren (overwintering in het
voortplantingswater komt ook vaak voor) verblijven in allerlei gaten en spleten in de
bodem, tussen wortels, onder stenen, boomstronken en bladhopen.
2.2 AMERIKAANSE HONDSVIS
Herkenning
De Amerikaanse hondsvis is een kleine, trage zoetwatervis, welke een maximale lengte
van 15 cm kan bereiken. Hij is donderbruin van kleur en heeft een donkere dwarsband
op de staartwortel.
Algemene ecologie
Amerikaanse hondsvis is in de jaren ’20 geïntroduceerd in Nederland en komt sindsdien
met name in het zuiden van Nederland voor (den Hartog 1990; RAVON 2011b;
Verreycken et al. 2010).
Het dieet van de Amerikaanse hondsvis bestaat voornamelijk uit bentische
ongewervelden, aangevuld met een kleine hoeveelheid zooplankton (den Hartog 1990).
Ondanks dat onderzoek heeft aangetoond dat kikkerlarven ook een prooi vormen voor
deze exoot (Rieger et al. 2004), is het onbekend of salamanderlarven predatie
ondervinden van deze soort.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
10 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

De Amerikaanse hondsvis heeft diverse aanpassingen om te overleven onder extreme
milieuomstandigheden, zoals een lage pH en een laag zuurstofgehalte (den Hartog
1990). Bovendien is hij goed bestand tegen temperatuurschommelingen (Somerville et
al. 2004).
Voortplanting
Over de voortplanting van Amerikaanse hondsvis in Nederland is weinig bekend. Uit
onderzoek gedaan in de vennen van de Kampina (Dederen et al. 1986) lijkt de
voortplantingsperiode in het voorjaar (maart-april) te liggen.
Habitat
De hondsvis wordt in Noord-Amerika vooral aangetroffen langs de randen van rustige
rivieren en poeltjes met veel dichte vegetatie, afbraakmateriaal en een modderbodem
(Somerville et al. 2004; Verreycken et al. 2010). In Nederland komt de soort voor in
meren, kleine rivieren, greppels en in stilstaande wateren in veengebieden (Dederen et
al. 1986). De soort wordt echter het meest aangetroffen in verzuurde wateren met een
lage pH, zoals vennen (den Hartog 1990).
Desondanks is er over de specifieke eisen die de Amerikaanse hondsvis stelt aan het
habitat (in Nederland) is echter weinig bekend. Ook is er weinig informatie beschikbaar
over de ecologie en het levensverloop van de Amerikaanse hondsvis (Verreycken et al.
2010).
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 11

NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
12 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

3 VERSPREIDINGSONDERZOEK
3.1 GEBIEDENSELECTIE
De onderzochte Noord-Brabantse gebieden zijn weergegeven in figuur 2. De gebieden
zijn geselecteerd op grond van urgentie (zoals aangegeven in het actieplan), kansrijkheid
op aanwezigheid van vinpootsalamander en/of in het kader van het onderzoek naar de
invloed van de Amerikaanse hondsvis. De meest urgente gebieden zijn gebieden waarin
vinpootsalamanderpopulaties in de periode 2007 - 2008 niet of nauwelijks meer zijn
waargenomen.
Een aantal gebieden uit de klasse urgent in beheer bij Staatsbosbeheer zijn niet in het
onderzoek meegenomen. Staatsbosbeheer is al van plan deze gebieden te inventariseren
op vinpootsalamander. Daarom is het voor dit onderzoek belangrijker andere gebieden te
bezoeken.
Kansrijke gebieden zijn gebieden waar geen eerdere waarnemingen van
vinpootsalamanders van bekend zijn, maar die op basis van ogenschijnlijke geschiktheid
van het habitat en de nabijheid van andere vindplaatsen zijn bestempeld als kansrijk om
vinpootsalamanders aan te treffen.
3.2 VERZAMELEN VELDDATA
Het vaststellen van de aan- of afwezigheid van de vinpootsalamander in (potentiële)
voortplantingswateren vond plaats door wateren maximaal twee keer te bemonsteren.
Tijdens deze bemonsteringen, welke plaats vonden in de periode van half maart tot half
juni, is met behulp van een schepnet intensief geschept om te bepalen of
vinpootsalamander aanwezig is. Wanneer er bij het eerste bezoek geen adulten zijn
aangetroffen, ondanks dat de locatie werd gezien als kansrijk voor de
vinpootsalamander, is er op korte termijn een tweede bezoek gebracht om zekerheid te
verkrijgen over de aan- of afwezigheid van de soort.
In gebieden die enkel zijn geselecteerd in kader van het verspreidingsonderzoek is alleen
de aanwezigheid van vinpootsalamanders in een water bepaald, zonder de dichtheid van
adulten of larven te bepalen. Dit is op een willekeurig tijdstip in de periode maart tot en
met mei 2011 uitgevoerd.
Bemonstering van een water vond plaats door middel van een gestandaardiseerde
schepmethode, waarbij naast de vangst ook de (totale) scheplengte is bijgehouden. Het
aantal schephalen met het schepnet van 70 cm (breedte) bij 40 cm (hoogte) was
afhankelijk van de grootte van het water; in wateren met een breedte van minder dan
100 meter zijn minstens tien standaard scheppen gedaan, terwijl in wateren met een
breedte van meer dan 100 meter minstens twintig standaard scheppen zijn gedaan. De
scheppen zijn verdeeld over verschillende microhabitats in het water (langs de oever, in
het open water, door de vegetatie, op de kale bodem etc.) (Jakob 2003). Op deze
manier zijn niet alleen de meest kansrijke gedeelten van het water bemonsterd en is met
de opgehaalde data een representatief beeld van de dichtheid en het
voortplantingssucces te verkrijgen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 13

Figuur 2. In gebieden met een grijze binnenrand zijn omgevingsfactoren genoteerd,
terwijl de gebieden zonder binnenrand enkel zijn bezocht in kader van het
verspreidingsonderzoek.
Rood: Laatste waarneming 2007-2008
Paars: Laatste waarneming 1998-2006
Grijs: Laatste waarneming 1987-1997
Gebiedsnummering:
1. Landgoed Zoomland
2. Wouwse plantage
3. Vliegbasis Woensdrecht
4. Bosschenhoofd
5. Liesbos
6. Strijkbeekse heide
7. Boswachterij Dorst
8. Chaamse bos
9. Kwaalburgsche heide
10. Regte heide
11. Landgoed de Hoevens
12. Landgoed Gorp & Roovert
13. Oisterwijkse vennen
14. Kampina
Blauw: Kansrijk gebied
Roze: Enkel Amerikaanse hondsvis
aanwezig.
15. Rovertse heide
16. Landgoed de Utrecht
17. Turnhoutsche heide
18. Reuselse moeren
19. Neterselsche heide
20. Heieinden
21. Kroonvennen.
22. Cartierheide
23. Vliegbasis Eindhoven
24. De Malpie
25. Ringselven
26. Heidsche Peel
27. Deurnese Peel
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
14 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

3.3 ANALYSE
Voor het verspreidingsonderzoek zijn de volgende gegevens uit het habitatonderzoek
ook meegenomen:
• Aan- en afwezigheidgegevens van de vinpootsalamander als gevolg van vrije
bemonstering van de wateren.
• Gegevens betreffende de vinpootsalamander (dichtheid en/of aanwezigheid) als
gevolg van standaardbemonstering van de wateren.
Standaard bemonsterde wateren waarbij ondanks de nulwaarneming tijdens een tweede
bezoek (met vrije bemonstering) wel vinpootsalamanders zijn aangetroffen, zijn
meegenomen in het verspreidingsonderzoek. Wateren die bezocht zijn na 16 mei en
waarin geen vinpootsalamanders zijn aangetroffen zijn in het verspreidingsonderzoek
buiten beschouwing gelaten; dit in verband met de toenemende kans op vals negatieven
als gevolg van de voortplantingstrek uit de wateren. Op basis van de
verspreidingsgegevens en met behulp van GIS is vervolgens per (bezet) gebied een
verspreidingskaart gemaakt.
Inschatting van de actuele populatiestatus. Voor elk gebied waarin vinpootsalamanders
zijn aangetroffen is een inschatting gemaakt van de status van de aanwezige
vinpootsalamanderpopulatie. Hierbij zijn drie klassen onderscheidden (tabel 1).
Tabel 1. De urgentieklassen voor het nemen van maatregelen.
Populatiestatus Maatregelen in gebied
Slecht De populatie heeft een verhoogde kans op uitsterven op de korte
termijn . Op de korte termijn maatregelen vereist.
Matig populatie heeft een verhoogde kans op uitsterven op de middellange
termijn. Maatregelen op middellange termijn gewenst.
Goed populatie lijkt duurzaam aanwezig. Maatregelen op langere termijn niet
noodzakelijk.
Bij het inschatten van de populatiestatus is gelet op:
• De gemiddelde vinpootsalamanderdichtheid in bezette wateren ten opzichte van
de mediaan;
• Het percentage bemonsterde wateren waarin vinpootsalamanders zijn
aangetroffen;
• Het aantal potentiële voortplantingswateren binnen het gebied (risicospreiding);
• Op basis van de geschatte actuele populatiestatus zijn vervolgens inschattingen
gemaakt van de urgentie van het nemen van maatregelen in een bepaald gebied
(Tabel 1).
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 15

NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
16 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4 RESULTATEN VERSPREIDINGSONDERZOEK
De onderstaande paragrafen geven een beschrijving van de actuele status van de
leefgebieden en suggesties voor beheermaatregelen voor het optimaliseren van het
leefgebied voor vinpootsalamander.
In de gebiedsparagrafen wordt per leefgebied de actuele situatie van vinpootsalamander
besproken. Per leefgebied wordt een genuanceerd beeld geschetst van de actuele
situatie en indien nodig worden voorstellen gedaan voor beheermaatregelen om de
populatie te versterken.
4.1.1 Geactualiseerde verspreiding & actuele status
In tweeëntwintig van de in totaal zesentwintig gebieden die bezocht zijn in kader van
het verspreidingsonderzoek zijn vinpootsalamander waargenomen.
In algemene zin kan worden opgemerkt dat de verspreiding van vinpootsalamander
binnen de gebieden aanmerkelijke groter is dan blijkt uit de archiefdata. Bijvoorbeeld in
de Cartierheide (§4.2.17) en Regte heide (§4.2.5) zijn een aanzienlijk aantal nieuwe
stippen neergezet.
Op basis van de opgehaalde verspreidingsgegevens is de eerdere verspreidingskaart
geüpdate (Figuur 3 en 4). Tabel 2 geeft een overzicht van de status per gebied. Van de
22 gebieden waar vinpootsalamander is aangetroffen is de status in tien gebieden
“goed”, in drie gebieden “matig”en in vier gebieden “slecht”. In de overige vier
gebieden zijn de gegevens niet toereikend om een onderbouwde uitspraak te doen.
Door het bezoeken van een groot aantal van deze gebieden heeft de huidige studie het
eerste knelpunt dat het uitbrengen van beschermingsmaatregelen belemmert, i.e. een
incompleet beeld van de verspreiding van de vinpootsalamander zoals beschreven door
van Kessel et al. (2008), al grotendeels weggenomen. Door de verkregen kennis van
het wel of niet aanwezig zijn van de vinpootsalamander weet men nu in welk van de
onderzochte gebieden het uitvoeren van beschermingsmaatregelen nuttig is.
In vier gebieden is geen vinpootsalamander waargenomen. In drie gevallen (Ringselven,
Bosschenhoofd en Boswachterij Dorst) gaat het om een gebied waar in het verleden wel
vinpootsalamanders zijn aangetroffen. De laatste waarnemingen in Ringselven en
Bosschenhoofd gaan een tijd terug, respectievelijk naar het jaar 1991 en 1987.
Daarentegen dateert de laatste (en enige) vinpootsalamanderwaarneming in
Boswachterij Dorst nog uit het jaar 2005. Bovendien zijn er geen vinpootsalamanders
gevonden in Kroonvennen; dit gebied was geselecteerd op basis van ogenschijnlijke
geschiktheid van het habitat en de nabijheid van andere vindplaatsen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 17

Figuur 3. Overzicht van de resultaten van het verspreidingsonderzoek. Gebieden waarin
vinpootsalamanders zijn aangetroffen zijn aangeduid met een rood vakje, terwijl de
gebieden waarin geen vinpootsalamanders zijn aangetroffen zijn aangeduid met een
blanco vakje.
1. Landgoed Zoomland
2. Wouwse plantage
3. Vliegbasis Woensdrecht
4. Bosschenhoofd
5. Liesbos
6. Strijkbeekse heide
7. Boswachterij Dorst
8. Chaamse bos
9. Kwaalburgsche heide
10. Regte heide
11. Landgoed de Hoevens
12. Landgoed Gorp & Roovert
13. Oisterwijkse vennen
14. Kampina
15. Rovertse heide
16. Landgoed de Utrecht
17. Turnhoutsche heide
18. Reuselse moeren
19. Neterselsche heide
20. Heieinden
21. Kroonvennen.
22. Cartierheide
23. Vliegbasis Eindhoven
24. de Malpie
25. Ringselven
26. Heidsche Peel
27. Deurnese Peel
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
18 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

Waarnemingen 1987 – 1997
Waarnemingen 1998 – 2006
Waarnemingen 2007 – 2008
Waarnemingen 2011
Figuur 4. De geüpdate verspreidingskaart van vinpootsalamander in Noord-Brabant op uurhokniveau. De
monitoringsresultaten van NDFF en Staatsbosbeheer en Natuurbalans-Limes Divergens zijn aangevuld
met de verspreidingsgegevens van het huidige onderzoek. Per 5*5 km-hok is de meest recente
waarnemingsperiode waarbinnen een waarneming is gedaan weergegeven.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 19

Tabel 2. Inschatting van de status van de vinpootsalamanderpopulatie per gebied. Indien op basis van
de gegevens geen betrouwbare inschatting van de populatiestatus kan worden gemaakt is - genoteerd.
Dichtheidgem
Gebied
(#/m2 Aantal wateren in
gebied
)
(klassen) Bezetting (%) Status
Landgoed Zoomland 0,44 (n=2) I 28,6 (n=7) matig
Wouwse plantage 0,53 (n=3) II 75 (n=4) goed
Liesbos 0,09 (n=2) I 33,3 (n=6) slecht
Strijbeekse heide 0,74 (n=5) IV 87,5 (n=16) goed
Chaamse bos 0,46 (n=10) III 100 (n=12) goed
Regte heide 0,63 (n=5) II 100 (n=5) goed
Landgoed de Hoevens 0,08 (n=1) III 27,8 (n=15) slecht
Landgoed
Roovert
Gorp &
- II 57,1 (n=7) goed
Oisterwijkse vennen 0,27 (n=6) V 88,9 (n=9) goed
Rovertsche heide 0,47 (n=6) II 100 (n=6) goed
Landgoed de Utrecht 0,23 (n=5) III 28,6 (n=7) matig
Reuselse moeren 1,2 (n=3) III 42,9 (n=7) goed
Kampina 0,32 (n=14) VIII 61,8 (n=34) goed
Heieinden 1,68 (n=1) I 33,3 (n=3) -
Neterselsche heide 0,49 (n=1) II 28,6 (n=7) matig
Cartierheide 0,58 (n=8) II 56,3 (n=16) goed
Vliegbasis Eindhoven - I - -
Heidsche Peel - I 50 (n=4) slecht
Deurnese Peel - III 4,3 (n=23) slecht
Turnhoutsche heide - I 100 (n=2) -
Woensdrecht 0,23 (n=1) I 100 (n=2) -
Kwaalburgsche heide 0,27 (n=2) I 71,4 (n=7) goed
Ter beoordeling van de populatiestatus zijn drie criteria gebruikt: (1) de gemiddelde dichtheid in bezette
wateren (ten opzichte van de mediaan), (2) het aantal (potentiële) voortplantingswateren; (I) 1-10, (II)
11-20, (III) 21-30, (IV) 31-40, (V) 41-50, (VI) 51-60, (VII) 61-70, (VIII) 71-80 en (3) het percentage
bemonsterde wateren waarin vinpootsalamanders zijn aangetroffen.
(N.B. Bij de berekening van de gemiddelde dichtheid is de dichtheid in wateren waarbij de
vinpootsalamander is aangetroffen tijdens het vrij scheppen gesteld op de dichtheid wanneer 1
vinpootsalamander zou zijn aangetroffen in de laatste gestandaardiseerde schep. Wateren waarin enkel
larven zijn aangetroffen zijn bij de berekening van de bezttingsgraad niet meegenomen).
De resultaten van het verspreidingsonderzoek suggereren dat het ontbreken van recente
waarnemingen in Bosschenhoofd, Ringselven en Boswachterij Dorst het gevolg is van
het verdwijnen van de vinpootsalamander binnen deze gebieden. Het vermoeden
bestaat echter dat de vinpootsalamander niet verdwenen is uit Boswachterij Dorst, maar
dat de soort er nooit aanwezig is geweest; van het gebied is slechts één
vinpootsalamanderwaarneming bekend (gedaan in het jaar 2005), waarna de
vinpootsalamander vervolgens nooit meer binnen het gebied is waargenomen. Er is dan
ook enigszins twijfel over de correctheid van deze eerdere waarneming; mogelijk is de
kleine watersalamander destijds verward met de vinpootsalamander.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
20 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.1.2 Maatregelen
Het uitvoeren van maatregelen ter bescherming van de vinpootsalamander dient zich in
het bijzonder te richten op gebieden waar de aanwezige vinpootsalamanderpopulatie(s)
een verhoogde kans heeft om uit te sterven; gebieden waar de status van de aanwezige
vinpootsalamanderpopulatie matig tot slecht is en/of de populatie gefragmenteerd is.
In zes gebieden lijken maatregelen op de korte termijn wenselijk: Liesbos, Landgoed de
Hoevens en Heidsche Peel (populatiestatus: slecht) en Landgoed Zoomland, Landgoed
de Utrecht en Neterselsche heide (populatiestatus: matig). Een duidelijke uitspraak over
de gebieden waar (op zijn minst) maatregelen tegen versnippering nodig zijn is
daarentegen nog niet mogelijk.
Versnippering
Op basis van de grote afstand tussen (bemonsterde) bezette wateren (>400m) komen
tien gebieden in aanmerking om versnippering tegen te gaan; Landgoed Zoomland,
Strijbeekse heide, Regte heide, Rovertsche heide, Chaamse bos, Kwaalburgsche heide,
Kampina, Cartierheide, Turnhoutsche heide en Landgoed de Utrecht. Aangezien het op
dit moment niet met zekerheid te zeggen is of er in de deze gebieden werkelijk sprake is
van een gefragmenteerde populatie wordt aangeraden om, indien aanwezig, de wateren
in het grondgebied tussen waarnemingsclusters in het komende voorjaar te
bemonsteren op aanwezigheid van vinpootsalamanders. Indien er inderdaad sprake is
van fragmentatie en één of meer van de geïsoleerde populaties betrekkelijk klein is,
wordt de kans op extinctie vele malen groter en is ingrijpen noodzakelijk (zie §4.4).
Een aanvulling op deze nominatielijst voor versnipperingsmaatregelen is echter mogelijk.
Fragmentatie kan in Wouwse plantage, Landgoed de Hoevens, Liesbos, Oisterwijkse
vennen, vliegbasis Eindhoven, Landgoed Gorp & Roovert, Woensdrecht, Reuselse
moeren en Heieinden namelijk niet direct worden uitgesloten. Hiervoor zijn twee
redenen te geven; (1) Het gebied tussen bezette wateren in deze gebieden kan
overbrugbaar lijken door de afstand (

soort kan daarmee zeer bedreigend zijn. Waakzaamheid blijft dus geboden om verdere
uitbreiding van deze soort waar mogelijk te voorkomen.
Amerikaanse hondsvis is vaker aangetroffen samen met vinpootsalamander. In de
Kampina, Oisterwijkse vennen en Landgoed De Utrecht zijn de soorten samen
gevonden. In de overige gebieden is Amerikaanse hondsvis niet aangetroffen.
Hoewel vrijwel zeker sprake is van een directe negatieve invloed (zie Hoofdstuk 5),
hebben beide soorten waarschijnlijk ook een andere habitatkeuze. Hoewel sprake is van
overlap in habitat.
Venherstel leidt tot een afname van geschiktheid van de habitat voor Amerikaanse
hondsvis en juist tot verbetering van de habitat van vinpootsalamander. Daarmee lijkt in
elk geval geen sprake te zijn van een directe en ernstige bedreiging.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
22 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2 GEBIEDENBESPREKING
4.2.1 Deurnese Peel
Status populatie: slecht
Gebiedsbeschrijving
De Deurnese Peel is een (regenerend) hoogveengebied op de grens van Noord-Brabant
en Limburg. De wateren bestaan veelal uit geëutrofieerde petgaten. De Brabantse zijde
van het gebied is geïnventariseerd op vinpootsalamander waarbij de oudere vindplaatsen
(van voor 2000) zijn bezocht. Daarnaast zijn een aantal kansrijke nieuwe locaties
onderzocht.
Figuur 5. Actuele verspreiding van vinpootsalamander in de Deurnese Peel. In 2011 is de soort alleen
aangetroffen in het westelijke deel van het gebied.
Actuele verspreiding & status populatie
Uit de archiefdata zijn enkel waarnemingen van vinpootsalamander van voor 2000
bekend uit de Deurnese Peel (Figuur 5). In 2011 is intensief geschept in het gebied.
Slechts op één locatie is vinpootsalamander aangetroffen, namelijk in het westelijke deel
van het terrein, waar vijf adulte dieren in één schep zijn gevonden. In de bekende
poeltjes met vinpootsalamander (mond med. W. Cruysberg) is vinpootsalamander niet
aangetroffen.
Gebaseerd op de in 2011 verzamelde data en de archiefdata kan gesteld worden dat
vinpootsalamander slechts zeer beperkt in het gebied aanwezig is. De status van de
populatie is vanwege de lage dichtheid en zeer beperkte voorkomen gesteld op “slecht”.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 23

Beheermaatregelen
Voor behoud van vinpootsalamander op de lange termijn zijn beheermaatregelen sterk
aan te raden. Amerikaanse hondsvis is vrijwel overal in het gebied in grote dichtheden
aanwezig. De verschillen in habitatkeuze tussen vinpootsalamander en Amerikaanse
hondsvis (zie ook HS 4) geven aan dat de habitat voor vinpootsalamander niet optimaal
is.
De aanwezigheid van voldoende vegetatiestructuur lijkt in elk geval plaatselijk een
probleem te zijn. Bijvoorbeeld de aanwezigheid van meer veenmos en veenpluis draagt
bij aan een gevarieerde vegetatiestructuur. De regeneratie van hoogveen kan daarom
een goede maatregel zijn om op termijn in elk geval de populatie vinpootsalamanders te
versterken.
In de randzone van het gebied is de aanleg van poelen een goede maatregel. Uit andere
gebieden is bekend dat vinpootsalamander goed reageert op de aanleg van nieuwe
poelen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
24 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.2 Heidsche Peel
Status populatie: slecht
Gebiedsbeschrijving
De Heidsche Peel (ook wel Deurnese Peel genoemd, maar hier is een andere naam
gebruikt om verwarring met het nabijgelegen grotere gebied te voorkomen) is een klein
hoogveen restant ten noordoosten van Deurne. Het gebied bestaat uit
pijpestrootjesheide en een aantal kleinere (voormalige) afwateringssloten.
Figuur 6. Verspreiding van vinpootsalamander in het leefgebed Heidsche Peel. De soort is slechts in één
water aangetroffen. De populatie is klein en kwetsbaar.
Actuele verspreiding & status populatie
De eerste (en tot dusver enige) waarneming van vinpootsalamander uit het gebied stamt
uit 1992. In 2011 is vinpootsalamander in de westelijke van de twee plassen
aangetroffen, zij het in kleine aantallen. Dichtheden zijn niet bepaald.
De westelijke plas is vrijwel geheel dicht gegroeid met riet en daardoor zeer lastig te
bemonsteren, daardoor kan het niet worden uitgesloten dat de soort ook hier voorkomt.
Hetzelfde geldt voor de ontwateringssloten. De populatie in het gebied is klein en
geïsoleerd en daardoor kwetsbaar.
Vanwege het beperkte aantal (potentiële) voortplantingswateren en de lage dichtheden
is de actuele status van de populatie ingeschat op “slecht”.
Beheermaatregelen
Vanwege de kwetsbare status van de populatie is het raadzaam maatregelen te treffen
ten behoeve van vinpootsalamander. De kwaliteit van het gebied kan voor de soort
verbeterd worden door de aanleg van veenputten en/of het verhogen van de
waterstand.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 25

Indien mogelijk is de aanleg van poelen in het omringende intensieve landbouwgebied
een goede maatregel om de populatie te versterken. De aanleg van verbindingszones in
de richting van de Stippelberg en Deurnese Peel zijn wellicht noodzakelijk om uitsterven
van vinpootsalamander te voorkomen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
26 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.3 Vliegbasis Eindhoven
Status populatie: onbekend, op basis van expert judgement: matig
Gebiedsbeschrijving
Vliegbasis Eindhoven is eigendom van het Ministerie van Defensie en in beheer bij de
Dienst Vastgoed Defensie. Het is een actief vliegveld met medegebruik van
Eindhoven Airport. Op het terrein zijn diverse wateren aanwezig (Figuur 7). Recent zijn
door de beheerders diverse kleinere wateren aangelegd in een voormalige
afwateringssloot, daarnaast zijn twee grotere poelen aangelegd.
De vinpootsalamander is in 2005 voor het eerst in het terrein waargenomen, in de sterk
beschaduwde wateren 3 en 4 (Figuur 7, F). Kleine watersalamander en
alpenwatersalamander zijn algemeen aanwezig in het gebied.
Figuur 7. Verspreiding van vinpootsalamander op Vliegbasis Eindhoven. De nummering komt terug in de
tekst.
Actuele verspreiding & status populatie
In 2011 is vinpootsalamander op twee locaties waargenomen. Op één van de oude
vindplaatsen is vinpootsalamander niet waargenomen. Ten tijde van het veldbezoek was
de waterstand hier erg laag waardoor het bemonsteren moeizaam verliep. Dichtheden
zijn tijdens het veldbezoek niet bepaald. De aantallen gevangen dieren wijzen op een
kleine populatie. Een aantal van de wateren in het gebied zijn in potentie geschikt voor
vinpootsalamander, maar zijn momenteel niet gekoloniseerd.
Uit archiefgegevens, noch uit de in 2011 verzamelde data blijkt dat in de directe
omgeving van de vliegbasis vinpootsalamander aanwezig is. Dat duidt erop dat de
populatie geïsoleerd is waardoor de kans op uitsterven toeneemt.
In de nieuw aangelegde poel nummer 5, zijn zeer veel adulte kleine watersalamanders
waargenomen, hetgeen de kans op kolonisatie door vinpootsalamander doet afnemen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 27

De nieuw aangelegde wateren wateren in de Ekkersrijt zijn nog niet door amfibieën
gekoloniseerd.
Foto 2. De wateren waar
vinpootsalamander is aangetroffen zijn
sterk beschaduwd, zoals hier water
nummer 4.
Omdat in het gebied geen
dichtheden bepaald zijn, is het niet
mogelijk aan te geven wat de
exacte populatiestatus is. Op basis
van de mate van isolatie en expert
judgement kan de status worden
ingeschat als “matig”: momenteel
is er geen sprake van direct risico
op uitsterven. De door de
beheerder genomen maatregelen
zijn nuttig voor behoud van deze
soort.
Beheermaatregelen
Op de vliegbasis is het niet direct
noodzakelijk maatregelen te nemen
voor vinpootsalamander. Recent
zijn potentieel geschikte
voortplantingswateren aangelegd
die naar verwachting binnen afzienbare tijd gekoloniseerd gaan worden. In de omgeving
van alle wateren is landhabitat van voldoende kwaliteit aanwezig.
De geïsoleerde ligging maakt de populatie kwetsbaar. Meest voor de hand liggende
optie voor een verbindingszone is de richting van de Oirschotse heide en het Groot- en
Kleinmeer bij Vessem.
Foto 3. Water nummer 7 is
potentieel geschikt voor
vinpootsalamander. In deze diepe
betonnen bak zijn wel veel
alpenwatersalamanders aanwezig.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
28 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.4 Regte heide & De Hoevens
Status populatie:
Regte heide: goed
Landgoed De Hoevens: matig
Gebiedsbeschrijving
De gebieden Regte heide en landgoed De Hoevens bestaan uit bossen, heide en
beekdalen. De vennen op de Regte heide zijn veelal zuur tot zeer zuur. Op landgoed De
Hoevens zijn recent een aantal poelen aangelegd en is zelfs een ven hersteld.
Actuele verspreiding & status populatie
De populatie vinpootsalamanders in Regte heide en landgoed De Hoevens mag als één
geheel worden beschouwd: de gebieden liggen tegen elkaar aan en er lijken geen
barrières aanwezig te zijn. Momenteel is de populatie groot en uitsterven is op korte
termijn niet te verwachten.
Het zwaartepunt van de verspreiding van vinpootsalamander ligt in de zure vennen van
de Regte heide (Figuur 8). Vinpootsalamander is hier in alle wateren aangetroffen en de
dichtheden zijn hoog. Hetgeen een flinke uitbreiding is van de inventarisatie gegevens.
In de periode 1980-2010 was de soort hier pas twee keer vastgesteld. In het droge
voorjaar van 2011 zijn veel van de vennen nagenoeg tot geheel drooggevallen. Hetgeen
een knelpunt is voor het voortplantingssucces in 2011. Het ven nabij ’t Riels Hoefke
(Brakelse heide) lijkt zeer zuur, waardoor zelfs aluminium in oplossing gaat (een witte
neerslag is in het ven waargenomen). Dit is zeer schadelijk voor vinpootsalamander en
amfibieën in het algemeen.
Figuur 8. Verspreiding van vinpootsalamander in de gebieden Regte heide en Landgoed de Hoevens.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 29

Tot en met 2010 was vinpootsalamander vastgesteld in het beekdal van de Lei op
landgoed De Hoevens. In het beekdal zijn veel poelen en natte laagten aanwezig die
potentieel geschikt zijn voor vinpootsalamander.
Veel van de poelen bevatten vis, waarschijnlijk als gevolg van overstromingen van de
Lei. De hoger in het terrein gelegen poelen zijn visvrij en zijn daarmee van grotere
waarde voor vinpootsalamander in het gebied. De dichtheden zijn hier echter aanzienlijk
lager dan in de zure vennen van de Regte heide. Opmerkelijk is dat veel van de
beschaduwde poelen niet bevolkt zijn.
Als gevolg van het beperkte aantal bezette wateren op het landgoed wordt de actuele
status van de populatie ingedeeld als “slecht”. Dit is echter een relatieve inschatting, in
totaal zijn vijf wateren op het landgoed door vinpootsalamander bezet, helaas zijn de
dichtheden laag.
Mocht de soort (plaatselijk) uitsterven dan is de kans op herkolonisatie vanuit de Regte
heide groot. De kans op uitsterven op korte termijn is daarmee klein. Op de Regte heide
is de status ingeschat als “goed” . Eigenlijk alle vennen in het gebied zijn gekoloniseerd
en de dichtheden zijn hoog.
Foto 4. Een aantal poelen op landgoed de Hoevens zijn sterk beschaduwd, het verwijderen van bos leidt
tot betere omstandigheden voor vinpootsalamander.
Beheermaatregelen
Op de Regte heide is het nemen van beheermaatregelen voor vinpootsalamander niet
noodzakelijk.
Op landgoed de Hoevens zijn een drie poelen potentieel zeer geschikt voor
vinpootsalamander maar zijn met name door sterke beschaduwing van mindere kwaliteit
F). Het vrijkappen en opschonen van deze poelen maakt ze meer geschikt voor
vinpootsalamander.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
30 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

Het is te overwegen het catchement van ven bij “t Riels Hoefke” te bekalken om de
zuurgraad te verhogen. Dit komt niet alleen de vinpootsalamander ten goed, maar
draagt eveneens bij aan het vergroten van de algemene natuurwaarde.
Het visvrij maken van de poelen in het dal van de Lei is niet zinvol. Bij de eerstvolgende
periode met hoog water koloniseert vis de poelen opnieuw. Het uitgevoerde venherstel
bij de Papenmoeren is potentieel zeer gunstig voor vinpootsalamander. Eigenlijk was de
verwachting de soort hier aan te treffen tijdens het veldbezoek. Mocht
vinpootsalamander het ven koloniseren dan is het mogelijk dat zich hier een grote
populatie vestigt.
Voorstellen voor beheermaatregelen
(
(
Verwijderen bos
Buffercapaciteit vergroten
Figuur 9. Suggesties voor het nemen van beheermaatregelen ten behoeve van vinpootsalamander op
Landgoed de Hoevens.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 31
(

4.2.5 Rovertse heide
Actuele status: goed
Gebiedsbeschrijving
De Rovertse heide ligt tussen Hilvarenbeek, Esbeek en de Belgische grens. Het gebied is
in beheer bij Brabants Landschap.
In het noorden van het gebied ligt een groot ven dat tijdens het droge voorjaar van
2011 grotendeels is drooggevallen (foto 5). In het westelijke deel van het gebied liggen
drie vennen die ook nagenoeg zijn drooggevallen gedurende de zomer. Daarnaast liggen
verspreid in het gebied poelen. De heide wordt met paarden begraasd.
Figuur 10. Verspreiding van vinpootsalamander op de Rovertse heide.
Actuele verspreiding & status populatie
De eerste en enige waarneming van vinpootsalamander uit archieven stamt uit 1992.
Deze waarneming komt van het ven ten noorden van de Oude Trambaan en de visplas
aan de zuidzijde (gelegen op Landgoed de Utrecht). De inventarisatie in 2011 heeft het
verspreidingsbeeld flink doen veranderen: vinpootsalamander of (waarschijnlijke) larven
van vinpootsalamander zijn in alle wateren aangetroffen (Figuur 10). De populatiestatus
is goed: de dichtheden zijn overwegend hoog, zeker in het ven ten noorden van de
Oude Trambaan.
Figuur 10 geeft waarschijnlijk zelfs nog een onderschatting van de werkelijke
verspreiding. Tussen de monsterpunten liggen veel potentieel geschikte
voortplantingswateren en is vinpootsalamander waarschijnlijk ook aanwezig in het (niet
bemonsterde) Papschotven. Wellicht dat de overstromingsvlakte de zuidzijde van de
Rovertse dijk ook vinpootsalamander herbergt.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
32 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

Hoewel de afstand tussen de bezette wateren relatief groot is, is waarschijnlijk geen
sprake van een versnipperde populatie. Tussen de bemonsterde wateren zijn veel
voormalige sloten en laagtes aanwezig die kunnen dienen als voortplantingswateren in
natte jaren. Waarschijnlijk vindt eveneens uitwisseling plaats met de populaties van
Landgoed De Utrecht en Landgoed Gorp en Rovert.
Beheermaatregelen
Het droogvallen van de vennen is nadelig gewest voor vinpootsalamander, maar dat is
te wijten aan het extreem droge voorjaar van 2011. Het nemen van aanvullende
beheermaatregelen voor vinpootsalamander zijn momenteel niet nodig.
Foto 5. Het ven in het noorden van de Rovertse heide is in 2011 grotendeels drooggevallen. Links 29
maart, rechts 28 juni 2011. Op deze locatie zijn geen vinpootsalamanders aangetroffen. Voor
vinpootsalamander is dit nadelig, voor andere natuurwaarden kan het juist goed uitpakken.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 33

4.2.6 Strijbeekse heide
Actuele status: goed
Gebiedsbeschrijving
De Strijbeekse heide bestaat uit (zure) vennen omringd door bos. Aan de oostzijde
wordt het begrensd door het beekdal van de Roode Beek. Aan de westzijde door de
provinciale weg richting Tilburg.
Actuele verspreiding & status populatie
Uit archieven zijn veel waarnemingen uit het gebied bekend. In 2011 is in nagenoeg elk
bezocht water is vinpootsalamander aangetroffen. Ook in de wateren waar geen
dichtheid bepaald is, lijken de dichtheden hoog te zijn. Daarom is de actuele status
ingedeeld als “goed”.
De populatie in het Patersmoer lijkt afgescheiden te zijn van de rest van het gebied. De
afstand is groter dan de maximale dispersieafstand van 400 meter.
Beheermaatregelen
Momenteel zijn beheermaatregelen ten behoeve van vinpootsalamander niet
noodzakelijk. Op termijn is het raadzaam de Patersmoer te verbinden met het Langven
of Zwarte Goor.
Figuur 11. Verspreiding van vinpootsalamander op de Strijbeekse heide. In nagenoeg elk water is de
soort te vinden.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
34 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.7 Kampina
Actuele status: goed
Gebiedsbeschrijving
De Kampina is een heide- en vennengebied centraal in Brabant gelegen. In het gebied
ligt een groot scala aan vennen. Van zeer zuur en geëutrofieerde tot goed ontwikkelde
zwakgebufferde vennen met een grote natuurwaarde.
Actuele verspreiding & status populatie
De vinpootsalamander is in het gehele gebied aangetroffen. Op de meeste locaties zijn
de dichtheden hoog. Het zwaartepunt van de verspreiding lijkt te liggen in de
Zandbergse vennen en de Achterste vennen. De dichtheden zijn hier het hoogste, naar
het zuiden toe neemt de dichtheid en bezettingsgraad van de wateren af.
In het noordelijke deel van Huisvennen (Lelieven, Meeuwenven Flesven) lijkt
vinpootsalamander niet voor te komen. Deze vennen lijken ongeschikt voor de soort.
Een aantal jaren geleden is het Winkelsven hersteld. In 2011 is vinpootsalamander hier
niet (meer) aangetroffen. Door het verhogen van de buffercapaciteit is het ven geschikt
geworden voor vis, tijdens de inventarisatie zijn meerdere jonge snoeken aangetroffen.
Mogelijk dat in de Kampina twee min of meer gescheiden deelpopulaties aanwezig zijn:
een populatie in zuidelijke deel, rondom Balsvoort, en een populatie in het noordelijke
deel. Waarbij de Melaniedreef als grens gehanteerd kan worden.
Figuur 12. Verspreiding van vinpootsalamander in de Kampina. Naar het zuiden toe komt
vinpootsalamander minder voor. Helaas zijn de poelen van het natuurontwikkelingsgebied Banisveld
(oostzijde van het gebied) en de omgeving van de Kattelaarsput niet bezocht. Uit data van
Natuurmonumenten (niet op kaart) blijkt dat vinpootsalamander hier wel aanwezig is.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 35

De afstand tussen de twee dichtsbij elkaar gelegen bezette wateren is meer dan 400
meter, de maximale dispersieafstand van vinpootsalamander. In het tussenliggende
gebied zijn natte laagten aanwezig, die mogelijk in natte jaren wel voor voortplanting
gebruikt worden of als tijdelijk habitat. De zuidelijke deelpopulatie lijkt klein te zijn.
Slechts drie wateren (exclusief Klokketorenven) zijn bezet.
In de Kampina komt vinpootsalamander samen met Amerikaanse hondsvis voor.
Vanwege de verschillende habitatkeuze (zie HS 5) is hondsvis niet direct een bedreiging.
In de vennen met de hoogste dichtheden komt hondsvis niet voor.
Foto 6. Het zwaartepunt van de verspreiding van vinpootsalamander in de Kampina ligt in de Zandbergse
vennen te liggen.
Beheermaatregelen
Momenteel zijn beheermaatregelen specifiek voor vinpootsalamander niet noodzakelijk.
Het uitvoeren van venherstelprojecten komt vinpootsalamander ten goede. Met name
als het herstel van (zeer) zwak gebufferde vennen betreft. Overwogen kan worden de
twee mogelijk deelpopulaties met elkaar te verbinden.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
36 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.8 Oisterwijkse vennen
Actuele status: goed
Gebiedsbeschrijving
De Oisterwijkse vennen is een vennengebied ten zuiden van Oisterwijk. Het gebied is in
beheer bij Natuurmonumenten. Het gebied bestaat uit grote vennen omgeven door bos.
Plaatselijk is het bos gekapt waardoor de venoever bestaat uit heide.
Actuele verspreiding & status populatie
Uit archieven zijn slechts een beperkt aantal waarnemingen van vinpootsalamander uit
het gebied bekend. In vrijwel alle bemonsterde vennen is vinpootsalamander
aangetroffen. Opmerkelijk genoeg is vinpootsalamander niet aangetroffen in het
Staalbergven. Het Kolkven is niet bemonsterd, dit ven is in gebruik als visplas.
De actuele status van de populatie is ingeschat als “goed”. De bezettingsgraad van de
wateren is goed. De dichtheden zijn relatief laag.
Figuur 13. Verspreiding van vinpootsalamander in de Oisterwijkse vennen.
Beheermaatregelen
Beheermaatregelen zijn momenteel niet noodzakelijk. Het versterken van de verbinding
in de richting van de Kampina kan de populatie versterken.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 37

4.2.9 Landgoed De Utrecht
Actuele status: matig
Gebiedsbeschrijving
De Utrecht is een particulier beheerd landgoed. Het gebied bestaat uit uitgestrekte
bossen, droge en natte heide en wordt doorsneden door meerdere beekdalen. In het
westelijke deel zijn verspreid liggende vennen en poelen aanwezig. In het westelijke deel
(Mispeleindsche heide) liggen de vennen De Flaes, Kleine Flaes en Het Goor.
Actuele verspreiding & status populatie
Uit archieven zijn voornamelijk waarnemingen van de periode 1980-1999 bekend uit het
gebied. Meer recente waarnemingen zijn gedaan bij het Zwartven (en de Neterelsche
heide beiden in beheer bij Brabants Landschap) (zie ook § 4.1.19).
De actuele populatiestatus is ingeschat als “matig”. Dit is gedaan op basis van de lage
gemiddelde dichtheid van de adulte vinpootsalamanders en de relatief lage
bezettingsgraad van de wateren. Daar komt bij dat de afstand tussen de bezette
wateren relatief groot is. In diverse, potentieel geschikte wateren, is vinpootsalamander
niet aangetroffen. Dit heeft verschillende redenen: de wateren zijn zeer sterk
beschaduwd en/of bijna dichtgegroeid. Ze zijn zo zuur dat zelfs aluminium in oplossing
gaat (Foto 8) of de habitat is ongeschikt als gevolg van verzuring en eutrofiering (Kleine
Flaes, Flaes en Het Goor).
Feitelijk zijn in het gebied twee gescheiden populaties aanwezig: de populatie in het
westelijke deel is afgescheiden van de Mispeleindsche heide. Wellicht dat
vinpootsalamander in lage dichtheden voorkomt in het dal van de Reusel, waardoor de
mate van isolatie minder is dan de kaart suggereert (Figuur 14). Voor
Figuur 14. Verspreiding van vinpootsalamander in Landgoed De Utrecht. In het oostelijke en westelijke
deel van het landgoed zijn gescheiden populaties aanwezig.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
38 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

migratie tussen de bezette wateren zijn de afwateringssloten en plassen () waarschijnlijk
van belang. Hoewel veelal ongeschikt voor voortplanting, zijn het prima plekken waar
adulte vinpootsalamanders zich enige tijd kunnen ophouden.
In de Flaes, Kleine Flaes, Het Goor en de vennen ten oosten van het Goor is
Amerikaanse hondsvis aanwezig. Dit duidt erop dat de habitat minder geschikt is voor
vinpootsalamander (zie ook HS 5). De stippen die gezet zijn voor vinpootsalamander
vallen buiten de vennen waar hondsvis is aangetroffen. De soorten komen in het gebied
dus naast elkaar voor, maar vertonen een differentiatie in habitat.
Beheermaatregelen
Hoewel het nemen van maatregelen op korte termijn niet noodzakelijk is, kan het voor
vinpootsalamander op de middellange termijn nuttig zijn in te grijpen.
Met name het realiseren van een verbinding tussen het oostelijke en het westelijke deel
van het gebied behoeft aandacht. Dit kan door de aanleg van natte laagten, poelen of
door een natuurlijk bosbeheer waarbij gaten ontstaan door windval blijven bestaan.
De natuurwaarde van de vennen op de Mispeleindsche heide kan sterk vergroot worden
herstel van de buffercapaciteit en het verwijderen van de sliblaag. Dit verbeterd
eveneens de habitat voor vinpootsalamander.
Foto 7. In deze plas op een zandpad
(coördinaten: 134.8, 379.0) zijn elf
alpenwatersalamanders en drie
vinpootsalamanders aangetroffen.
Foto 8. Het Turfven is zeer zuur en
daardoor ongeschikt voor
vinpootsalamander.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 39

4.2.10 Kroonvennen
Actuele status: niet aanwezig
Gebiedsbeschrijving
Kroonvennen bestaat uit droog naald- en loofbos waarin drie vennen en vier poelen
aanwezig zijn. In het Kroonven is vis aangetroffen.
Hoewel vinpootsalamander nooit in het gebied is aangetroffen maakt de ligging, tussen
de leefgebieden Reuselse Moeren en Cartierheide, de kans op aanwezigheid van
vinpootsalamander groot.
Actuele verspreiding & status populatie
In 2011 is vinpootsalamander niet in het gebied aangetroffen. De aanwezigheid van de
soort is daarmee zo goed als uit te sluiten.
De drie poelen ten noorden van parkeerplaats De Beerze (rechtsonder op kaart) zij niet
geïnventariseerd. De kans dat vinpootsalamander hier aanwezig is, lijkt klein. De A67 is
een grote barrière en aan de andere zijde van de snelweg is vinpootsalamander pas op
meer dan anderhalve kilometer aanwezig. In dit tussenliggende gebied zijn geen
voortplantingswateren aanwezig.
Beheermaatregelen
Specifieke beheermaatregelen ten behoeve van vinpootsalamander zijn niet
noodzakelijk. Als stapsteen in de verbinding tussen Reuselse Moeren en Cartierheide
zou het gebied echter geschikt zijn voor vinpootsalamander. De aanleg van een ecoduct
draagt mogelijk aan kolonisatie van het gebied.
Figuur 15. In 2011 is vinpootsalamander niet in het gebied Kroonvennen aangetroffen. Ook uit
archiefwaarnemingen blijkt niet dat de soort hier voorkomt.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
40 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.11 Dorst
Actuele status: matig
Gebiedsbeschrijving
De boswachterij Dorst bestaat uit droog bos, droge heide waarin zwakgebufferde
warteren liggen. Het noordelijke deel herbergt graslanden en een serie poelen. In Dorst
zijn twee waarnemingen bekend van vinpootsalamander: uit 2004 en 2005, beiden
afkomstig uit dezelfde poel. In de nabij gelegen Teteringse heide (westzijde A27) is
vinpootsalamander aangetroffen.
In het gebied zijn kleine watersalamander en kamsalamander aanwezig.
Actuele verspreiding & status populatie
Tijdens het verspreidingsonderzoek is vinpootsalamander niet aangetroffen. Ook tijdens
Staatsbosbeheer inventarisaties is vinpootsalamander niet aangetroffen (mond med T.
Bakker). Het doet de vraag rijzen of de oudere waarnemingen werkelijk betrouwbaar
zijn, mogelijk uit “gewoonte” om vinpootsalamander aan te treffen in deze regio en
daardoor geen rekening te houden met kleine watersalamander.
Van de Teteringse heide zijn veel meer waarnemingen van vinpootsalamander bekend.
Hier wordt de soort vrijwel jaarlijks waargenomen.
Figuur 16. Verspreiding van vinpootsalamander in Dorst. In 2011 is vinpootsalamander niet in het gebied
aangetroffen.
Beheermaatregelen
Kolonisatie van het gebied is mogelijk vanuit Teteringen. Daarvoor dient echter wel de
snelweg passeerbaar gemaakt te worden. Tijdens de inventarisatie is gebleken dat twee
poelen blauwband (Pseudorasbora parva) bevatten. In één van deze poelen is tevens
kamsalamander aangetroffen. De aanwezigheid van deze exotische vissoort is negatief
voor alle amfibieënsoorten. Het tijdelijk droogzetten van de poel is sterk aan te bevelen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 41

4.2.12 Chaamse bos
Actuele status: goed
Gebiedsbeschrijving
In de Chaamse bossen liggen een groot aantal wateren, voornamelijk vennen en poelen.
Deze wateren wisselen sterk van karakter: de waterkwaliteit en oppervlakte verschilt
sterk.
Actuele verspreiding & status populatie
Uit archieven blijkt dat vinpootsalamander overal in het gebied aanwezig is (Figuur 17).
In 2011 heeft voornamelijk inventarisatie in het zuidelijke deel plaatsgevonden. Het
Nieuw Bosch/Valkenberg is niet bezocht. Mogelijk komt de soort hier nog wel voor.
Op elke locatie waar geschept is, is vinpootsalamander aangetroffen, hetgeen veel zegt
over de huidige status van de populatie. De waargenomen dichtheden zijn overwegend
hoog.
Figuur 17. Verspreiding van vinpootsalamander in het Chaamse bos.
Beheermaatregelen
Het nemen van soortgerichte maatregelen is momenteel niet noodzakelijk. Hooguit
kleinschalige maatregelen zijn mogelijk. Bijvoorbeeld het kappen van opslag en
opschonen van poelen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
42 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.13 Kwaalburgsche heide
Status populatie: goed
Gebiedsbeschrijving
Het gebied Kwaalburgse heide ligt tegen het Chaamse bos aan. Het gebied lijkt
geenszins op een van de andere bezochte gebieden. Het gebied kent hoofdzakelijk een
agrarisch landgebruik.
Tussen de akkers en weilanden liggen bosjes met daarin poelen. Een aantal van de
poelen lijkt vrij recent aangelegd te zijn. De omgeving van deze poelen wordt extensief
beheerd.
Actuele verspreiding & status populatie
Uit het gebied zijn acht locaties met vinpootsalamander bekend uit archieven. Een
aantal van de stippen lijken onnauwkeurig bepaald te zijn (Figuur 18). De waargenomen
aantallen zijn relatief laag. Vaak zijn niet meer dan één of twee vinpootsalamanders in
tien scheppen waargenomen.
De habitatkeuze van vinpootsalamander wijkt af van het algemeen geldende beeld.
Naast de (voedselrijke) poelen is vinpootsalamander aangetroffen in een sloot (foto 9).
De actuele status van vinpootsalamander is goed. Het beperkte aantal bezette
voortplantingswateren en de geïsoleerde ligging van het gebied maakt de populatie
echter kwetsbaar. Het belang van de sloten voor de instandhouding van
vinpootsalamander is moeilijk in te schatten. Mogelijk betreft het slechts
“overloopgebieden” van de poelen, die veelal als sink fungeren.
Figuur 18. Verspreiding van vinpootsalamander in het gebied Kwaalburgse heide.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 43

Beheermaatregelen
Momenteel zijn geen maatregelen noodzakelijk om vinpootsalamander in het gebied te
behouden. Het aanleggen van nieuwe poelen is een goede maatregel geweest om
vinpootsalamander in het gebied een duwtje in de rug te geven.
Indien mogelijk is het verbinden van de populatie met omliggende populaties
(Ulicootsche heide, Chaamse bos) aan te bevelen.
Foto 9. Vinpootsalamander is in het gebied Kwaalburgsche heide in sloten aangetroffen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
44 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.14 Seppe – Bosschenhoofd
Actuele status: uitgestorven
Gebiedsbeschrijving
Het leefgebied Seppe – Bosschenhoofd bestaat uit bos en diverse kleinere en grotere
wateren. Daarnaast zijn enkele poelen en tuinvijvers aanwezig.
De vinpootsalamander is drie keer waargenomen in het gebied. Voor het eerst in 1931
in het waterwingebied (niet op kaart) en voor het laatst in 1987.
Figuur 19. Voorkomen van vinpootsalamander in het gebied Seppe – Bosschenhoofd. In 2011 is de
soort niet meer waargenomen.
Actuele verspreiding & status populatie
In 2011 is vinpootsalamander niet meer in het gebied waargenomen. De soort lijkt
uitgestorven te zijn in het gebied. Natuurlijke herkolonisatie is nagenoeg uitgesloten
gezien de afstand tot de dichtsbijzijde populaties.
Beheermaatregelen
Herkolonisatie van het gebied is niet te verwachten. Daarom is het niet zinvol
beheermaatregelen specifiek op vinpootsalamander uit te voeren.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 45

4.2.15 Landgoed Gorp en Rovert
Actuele status populatie: goed
Gebiedsbeschrijving
Landgoed Gorp & Roovert is in particulier beheer. Het gebied ligt tussen de Belgische
grens en Goirle. Op het landgoed liggen diverse vennen en poelen. Het gebied wordt
doorsneden door de Rovertse Leij.
Actuele verspreiding & status populatie
In 2011 is vinpootsalamander op vier locaties aangetroffen (Figuur 20). Dichtheden zijn
vanwege het latere tijdstip in het jaar niet bepaald. De bezetting van de wateren is
goed. In de meerderheid van de bemonsterede wateren (bijna 60%) is
vinpootsalamander aangetroffen. De aanwezigheid van vis kan een probleem vormen.
Mogelijk dat vinpootsalamander ook aanwezig is in overstromingsvlakten en natte
laagten in het dal van de Rovertse leij.
Figuur 20. Verspreiding van vinpootsalamander in het gebied Gorp en Roovert.
Beheermaatregelen
Specifieke beheermaatregelen voor vinpootsalamander zijn in het gebied niet
noodzakelijk. De aanleg van één of twee visloze poelen helpt de populatie te versterken.
Deze poelen kunnen bijvoorbeeld in de Bunt of de Moonesweide komen te liggen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
46 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.16 Liesbos
Actuele status populatie: slecht
Gebiedsbeschrijving
Liesbos bestaat uit oud bos waar twee beken doorheen stromen, verder zijn diverse
greppels en sloten aanwezig. De voortplantingswateren van vinpootsalamanders zijn
overstromingsvlakten van de Bosloop (foto 10). Dit type habitat benaderd het Midden-
Europese habitat van de vinpootsalamander.
Actuele verspreiding & status populatie
Adulte vinpootsalamanders zijn aangetroffen op twee plaatsen langs de Bosloop (Figuur
21). De dichtheden zijn op beide locaties laag. In het zuiden van het gebied is een
zuurdere poel aanwezig. Gezien de habitatkwaliteit mag verwacht worden dat hier
vinpootsalamander aanwezig is. Ondanks intensief zoeken is de soort hier niet
gevonden. Wellicht dat vinpootsalamander nog in tuinvijvers is te vinden.
Uit archief waarnemingen blijkt dat vinpootsalamander aanwezig was in de sloten langs
de wandelpaden. Hier is uitvoerig gezocht, maar is de soort niet meer aangetroffen.
Opgemerkt moet worden dat in het droge voorjaar van 2011 veel van de sloten droog
stonden. Tijdens het onderzoek in 2011 is geen vis in het gebied aangetroffen, maar de
kans op kolonisatie is groot aangezien de waterlopen in direct contact staan met andere
watersystemen.
Figuur 21. Verspreiding van vinpootsalamander in Liesbos. De soort is op twee locaties langs de
Bosloop aangetroffen. De populatie is uitermate klein en kwetsbaar.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 47

De afstand tot de dichtstbijzijnde populatie, in Buikse Hoef en Mastbos, is hemelsbreed
vier kilometer. Mocht de soort in Liesbos uitsterven is herkolonisatie zo goed als
uitgesloten. De aanleg van een verbindingszone is daarom zeer sterk aan te bevelen.
De huidige populatie vinpootsalamanders is zeer klein en kwetsbaar. Extra maatregelen
om de populatie te versterken zijn daarom gewenst.
Foto 10. In Liesbos komt vinpootsalamander voor in overstromingsvlakten in broekbos. De populatie is
zeer klein en geïsoleerd. De kans op uitsterven is groot.
Beheermaatregelen
Ter versterking van de populatie is de beste optie om delen langs de beken te verlagen
zodat overstromingsvlakten ontstaan die goed binnen het huidige karakter van het bos
passen. Het is echter de vraag hoe realistisch dat is gezien de kwaliteit van het
omliggende bos.
Tweede optie het verminderen van de beschaduwing en/of het opschonen van de sloten
(mits de waterstand in de zomer voldoende hoogt blijft) te verminderen.
Een verbindingszone richting Buikse Hoef kan het beste invulling gegeven worden door
de aanleg van poelen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
48 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.17 Cartierheide
Actuele status: goed
Gebiedsbeschrijving
De Cartierheide bestaat uit heide en bos. De wateren in het gebied zijn onder te
verdelen in vennen en (zure) poelen. De vennen zijn beperkt tot het centrale deel.
Rondom de vennen zijn grote oppervlakten met gagelstruweel aanwezig.
In het noorden van het gebied zijn meerdere (gebufferde) poelen aanwezig. In het
centrale en zuidelijke deel van de Cartierheide zijn de poelen veelal zuur (beoordeel op
grond van de vegetatie en pH-metingen).
Actuele verspreiding & status populatie
Van de Cartierheide zijn uit archieven slechts een beperkt aantal waarnemingen uit de
periode 1980-1999 bekend. In 2011 is de soort in vrijwel het gehele gebied
aangetroffen, met uitzondering van de gebufferde poelen aan de noordzijde van het
gebied en het geëutrofieerde ven (met meeuwenkolonie) in het centrale deel. In het
aangrenzende gebied Goorloop vinpootsalamander niet aangetroffen.
Figuur 22. Verspreiding van vinpootsalamander op de Cartierheide. Vinpootsalamander komt op veel
plaatsen in relatief lage dichtheden voor.
De dichtheid aan vinpootsalamander is in geen van de wateren echt hoog. Zwaartepunt
van de verspreiding ligt in de zuidzijde van het gebied. De meeste vinpootsalamanders
zijn aangetroffen in de (voormalige)drinkpoelen op de heide en in het bos.
De afstand tussen de voortplantingswateren is relatief groot, zeker tussen de bezette
wateren in het bosgebied. Dit is in potentie een knelpunt voor het voortbestaan op de
langere termijn.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 49

Opvallend is dat vinpootsalamander samen met vis voorkomt in de plas aan de
westzijde van de Postelse weg. Tijdens het veldbezoek viel op dat de
vinpootsalamander zich ophoud in de meest dichte vegetatie in de noordwestpunt van
de plas. Vis is in deze hoek nauwelijks aangetroffen. Vanwege de hoge bezettingsgraad
van de wateren is de status van de populatie ingeschat als “goed”. Uitsterven is op
korte termijn niet te verwachten.
Beheermaatregelen
Het nemen van beheermaatregelen ten behoeve van vinpootsalamander is momenteel
niet noodzakelijk. Een natuurlijk bosbeheer kan helpen om de barrières tussen de bezette
wateren op te heffen. Wanneer bomen omvallen ontstaan laagtes en poeltjes in het bos.
Foto 11. In de plas aan de Postelse weg
komt vinpootsalamander samen met vis
voor.
Foto 12. De dichtheden aan
vinpootsalamander zijn het hoogste in de
bospoelen.
Foto 13. In de vennen is vinpootsalamander
in lage dichtheden aanwezig, zoals hier in
het centrale deel van de Cartierheide.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
50 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.18 Reuselse Moeren
Actuele status populatie: goed
Gebiedsbeschrijving
De Reuselse Moeren is een hoogveenrestant op de grens met België. Aan de oostkant
van het gebied zijn vennen en drie poelen aanwezig. Het westelijke deel bestaat uit
moeilijk toegankelijke veenputten en grotere wateren. In de hoogveenkern zijn enkele
jaren geleden een groot aantal veenputjes aangelegd (Foto 15).
Actuele verspreiding & status populatie
Vinpootsalamander is op drie locaties in de Reuselse Moeren aangetroffen (Figuur 23).
Twee van de drie locaties betreffen (voormalige veedrink-) poelen waar grote aantallen
vinpootsalamander zijn aangetroffen (foto 14). Nieuw is de waarneming in het
natuurontwikkelingsgebied aan de oostzijde van de Reuselse Moeren. In de hier
aangelegde natte laagte is met veel moeite één individu aangetroffen.
In de hoogveenkern is vinpootsalamander niet waargenomen. Dit deel van het gebied is
buitengewoon lastig met een schepnet te bemonsteren waardoor vinpootsalamander
hier mogelijk wel voorkomt. Ongetwijfeld zijn de dichtheden hier laag.
Tijdens de inventarisatie zijn willekeurig een aantal van de nieuw gegraven veenputjes
bemonsterd. Hierin zijn tot dusver geen vinpootsalamanders aangetroffen. Op dit
moment lijken de veenputjes nog weinig geschikt. Mogelijk dat deze nog gekoloniseerd
worden als de vegetatie zich verder ontwikkeld heeft. Helaas bleek in een groot aantal
draadalg aanwezig te zijn.
Figuur 23. Verspreiding van vinpootsalamander in de Reuselse Moeren. In de poelen zijn de dichtheden
hoog.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 51

Foto 14. In de voormalige veedrinkpoelen zijn grote aantallen vinpootsalamander aangetroffen.
Foto 15. In de Reuselse moeren zijn
veenputjes aangelegd. Momenteel komt
vinpootsalamander hier (nog) niet voor.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
52 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

Beheermaatregelen
Momenteel zijn geen specifieke soortgerichte beheermaatregelen noodzakelijk.
Eventueel zouden in de randzone van het veen poelen of natte laagtes aangelegd
kunnen worden.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 53

4.2.19 Ringselven
Actuele status: slecht
Gebiedsbeschrijving
Ringselven vormt het grootste galigaanmoeras van noordwest europa. Het ven bestaat
uit laagveen met veenmosontwikkeling, natte heide en droge heide. Daarnaast zijn
ondiepe, snelopwarmende plasjes aanwezig.
Actuele verspreiding & Status populatie
Uit archiefwaarnemingen is vinpootsalamander van twee locaties bekend (Figuur 24).
De waarnemingen stammen uit 1985 en 1991. In 2011 zijn de op het oog meest
geschikte locaties voor vinpootsalamander bemonsterd. Dit zijn de overwegend (visvrije)
geïsoleerde wateren geweest. Vinpootsalamander is helaas niet meer aangetroffen en
lijkt uitgestorven te zijn. Opgemerkt dient te worden dat het gebied buitengewoon lastig
te bemonsteren is vanwege de dichte (water) vegetatie en slecht toegankelijkheid.
Vinpootsalamander is niet uit de directe omgeving van het gebied bekend. Zowel van de
Nederlandse als Belgische zijde (www.hylawerkgroep.be).
Figuur 24. Verspreiding van vinpootsalamander in het Ringselven. Vinpootsalamander lijkt hier
uitgestorven te zijn.
Beheermaatregelen
Beheermaatregelen zijn niet zinvol aangezien vinpootsalamander uit het gebied
verdwenen is.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
54 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.20 Heieinden
Actuele status: onbekend
Gebiedsbeschrijving
Het gebied Heieinden ligt ten westen van Vessem. Het gebied bestaat uit natte heide,
loof- en dennenbos. Tussen de bossen ligt akkerland. Het gebied is in beheer bij
Bosgroep Zuid, als vertegenwoordiger van de gemeente Eersel.
Actuele verspreiding & Status populatie
Momenteel is slechts één water door vinpootsalamander bezet en zijn maar drie
potentieel geschikte wateren in het gebied aanwezig. Dit maakt de populatie kwetsbaar.
De aanleg van nieuwe voortplantingswateren in het dal van de Groote Beerze zorgt voor
een verbinding met de populatie op de Neterelsche heide en het beekdal. In het ven lijkt
een voldoende grote populatie aanwezig te zijn, de aanwezigheid in slechts één water
maakte de populatie echter kwetsbaar.
In het dal van de Groote Beerze zijn in 2010 vinpootsalamanders in diverse poelen
aangetroffen. De afstand tot deze locatie is vanaf Heieinden een ruimte kilometer. Het
tussenliggende gebied is weinig geschikt voor vinpootsalamander.
Figuur 25. Verspreiding van vinpootsalamander in het gebied Heieinden. De soort is op één locatie
aangetroffen. In het dal van de Grote Beerze zijn in 2010 op diverse plekken vinpootsalamanders
aangetroffen (links op de kaart).
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 55

Beheermaatregelen
Momenteel is slechts één water bezet door vinpootsalamander en zijn maar drie
(potentieel) geschikte wateren aanwezig. Dit maakt de populatie kwetsbaar. De aanleg
van poelen en/of natte laagtes in de richting van het dal van de Grote Beerze
(westwaarts) zorgt voor een verbinding.
Foto 16. Ven waar vinpootsalamander is aangetroffen in Heieinden. Naast vinpootsalamander komt
heikikker en oeverkruid in het ven voor.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
56 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.21 Zoomland
Actuele status: matig
Gebiedsbeschrijving
Landgoed Zoomland bestaat uit bos en heide. In het gebied liggen een aantal vennen,
poelen en natte laagtes. Het grootste water, De Zeezuiper, is ontstaan door vervening in
een moerasgebied. Het gebied is in beheer bij Brabants Landschap.
Actuele verspreiding & Status populatie
De laatste archiefwaarnemingen stammen uit 2004. Voor die periode is
vinpootsalamander lange tijd (> 10 jaar) niet in het gebied waargenomen, waarschijnlijk
als gevolg van onderbemonstering.
In 2011 is vinpootsalamander op twee locaties aangetroffen. In De Zeezuiper (locatie 2
op kaart) is vinpootsalamander mogelijk wel aanwezig, deze locatie bleek echter zeer
moeilijk te bemonsteren. Mogelijk is vinpootsalamander hierdoor gemist. Ten noorden
van de snelweg A58 is op één locatie bemonsterd (locatie 1), vinpootsalamander is hier
niet (meer) aangetroffen.
Figuur 26. Overzicht van de verspreiding van vinpootsalamander in Landgoed Zoomland. In 2011 is de
soort op twee locaties aangetroffen. De Zeezuiper bleek bijzonder moeilijk te bemonsteren.
De actuele populatiestatus is ingedeeld als matig. Dit is het gevolg van de relatief lage
dichtheden van adulte vinpootsalamander en de lage bezettingsgraad van de in het
gebied aanwezige wateren. Daarbij is de afstand tussen de wateren groot (>400meter).
Locatie 3 is aan het einde van de zomer drooggevallen. De voortplanting van
vinpootsalamander is daardoor mislukt. Locatie 4 hield wel het gehele jaar water. In het
Keutelmeer (locatie 5) is vinpootsalamander niet aangetroffen. In een aantal kleineren,
tussenliggende poelen is vinpootsalamander eveneens niet aangetroffen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 57

Beheermaatregelen
Verdroging op locatie 3 is een knelpunt, evenals de lage bezettingsgraad van de
wateren. Voor behoud van de populatie is het versterken (meer bezette
voortplantingswateren) aan te raden.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
58 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

4.2.22 Wouwsche plantage
Actuele status: goed
Gebiedsbeschrijving
Wouwsche plantage is een particulier landgoed, gelegen aan de zuidzijde van de
gelijknamige woonkern. Het gebied bestaat uit naald- en loofbos, heide en akkers.
Op het landgoed zijn diverse wateren aanwezig. In het bos bij de Zure Heide zijn drie
poelen te vinden. Langs de Plantagebaan ligt een groter water dat geheel omringd wordt
door bos. De wateren op de golfbaan zijn niet bemonsterd omdat hoogstwaarschijnlijk
vis aanwezig is.
Actuele verspreiding & Status populatie
Vinpootsalamander is aangetroffen in de drie poelen in de Zure Heide. De dichtheden
zijn hier relatief hoog. In 2011 zijn de wateren echter drooggevallen waardoor de
voortplanting mislukt is. Keerzijde is dat eventuele vis in de wateren op deze manier
verdwenen is. Het droogvallen is waarschijnlijk het gevolg van het extreem droge
voorjaar in 2011. Zo lang de droogval geen jaarlijks terugkerend ritueel is, is het geen
probleem voor vinpootsalamander. De actuele populatiestatus is ingedeeld als “goed”.
Het aantal bezette wateren in het gebied is echter laag.
Figuur 27. Verspreiding van vinpootsalamander te Wouwsch Plantage.
Beheermaatregelen
Voor het versterken van de populatie in het gebied bestaan meerdere mogelijkheden. De
eerste is de aanleg van kleine, geïsoleerde wateren op de golfbaan. Daarnaast is een
verbinding, door meerdere wateren aan te leggen, in de richting van Zoomland een
goede maatregel.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 59

4.2.23 Woensdrecht
Actuele status: matig
Gebiedsbeschrijving
Het leefgebied Woensdrecht is in eigendom bij verschillende terreinbeheerders. De
Vliegbasis is in beheer bij defensie. Op dit terrein is een poel en een ven aanwezig.
In de omgeving van het vliegveld liggen (droge) bossen, in deze bossen zijn vennen en
poelen aanwezig.
Actuele verspreiding & Status populatie
De eerste waarneming van vinpootsalamander stamt uit 1999, van de poel gelegen op
een vuilnisbelt. In 2011 is vinpootsalamander hier eveneens waargenomen. Dit wat is
minimaal geschikt voor vinpootsalamander. De hoge ligging op een vuilnisbelt zorgt er
voor dat het water regelmatig droogvalt. De waarnemingen in de omgeving van Oude
Stee en Zandfort zijn gedaan in de jaren 1985 en 1990. Deze zijn gedaan op terrein in
beheer bij defensie en daarom niet bemonsterd.
Het ven aan de zuidzijde van het vliegveld is in 2011 niet bemonsterd. Gezien de
kwaliteit van het water is de aanwezigheid van vinpootsalamander te verwachten. Voor
het Bloempjesven geldt dit ook. In het bos ten noordoosten van het vliegveld (thv de
Moerkantse baan) liggen diverse kleinere wateren die in potentie geschikt zijn voor
vinpootsalamander.
Het water in de lus van de noordelijke afrit van de snelweg is ongeschikt voor
vinpootsalamander.
De populatiestatus is ingeschat als matig, deze inschatting is gebaseerd op de slechte
kwaliteit van het bezette water (hoewel de dichtheden redelijk zijn) en de aanwezigheid
van hoogstwaarschijnlijk bezette wateren in de omgeving. Het verbreiden van de soort
is sterk aan te raden om de populatie op lange termijn te behouden.
Figuur 28. Verspreiding van vinpootsalamander in het gebied Woensdrecht. Vinpootsalamander is op één
locatie aangetroffen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
60 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

Beheermaatregelen
De populatie verdient versterking. De wateren ten noordoosten van het vliegveld (o.a.
Bergven) zijn momenteel van matige kwaliteit voor vinpootsalamander. Overwogen kan
worden deze wateren op te schonen en bos op de oevers terug te zetten. Na het
uitvoeren van maatregelen is kolonisatie met vinpootsalamander op korte termijn te
verwachten.
4.2.24 Niet bezochte gebieden
In de gebiedenselectie zijn zeven leefgebieden afgevallen. Reden is dat (1) van deze
gebieden veel recente waarnemingen in archieven aanwezig zijn, (2) dat
Staatsbosbeheer deze gebieden in de nabije toekomst gaat inventariseren of (3) omdat
er simpelweg te weinig tijd beschikbaar was om de gebieden te bezoeken.
In het derde geval is gekozen voor gebieden waar relatief weinig waarnemingen van
bekend zijn en waar serieuze redenen zijn om te veronderstellen dat het slecht gaat met
de soort.
Hieronder volgt een korte beschrijving op basis van archiefgegevens en/of terreinkennis
van auteurs.
Stippelberg - De Krim – Ullingse Bergen
In het oosten van Brabant komt een grote aaneengesloten populatie van
vinpootsalamander voor. De soort komt hier voor in de gebieden Stippelberg, De Krim
en Ullingse Bergen.
De actuele populatiestatus is goed. Uit de gebieden zijn veel recente waarnemingen
(periode 2008-2010) bekend. De afstand tussen de gebieden is gering waardoor vrijwel
zeker onderlinge uitwisseling plaatsvindt. Momenteel zijn geen maatregelen nodig om de
soort te behouden.
Oude Buisse heide - Lange maten - Pannenhoef
De Oude Buisse heide, Lange maten en Pannenhoef vormen in potentie samen één
leefgebied voor vinpootsalamander. Het grootste aantal waarnemingen komt van de
Oude Buisse heide. Van het noordelijker gelegen deelgebied Lange maten zijn minder
waarnemingen bekend. Hier lijkt de soort geen vaste grond aan de voeten te hebben.
Van het Padvindersven (Pannenhoef) is een oude waarneming (< 1980) bekend. In
2010 is vinpootsalamander hier niet aangetroffen (OBN-Onderzoek Natuurbalans, auteur
eigen waarneming). De natuurontwikkeling die heeft plaatsgevonden ter hoogte van De
Lokker zou herkolonisatie van het gebied mogelijk moeten maken.
Warande bij Tilburg
De Warande is een gebied ten westen van Tilburg. Van het gebied zijn een groot aantal
waarnemingen (> 10) bekend uit de periode 1990-1999. Op dit moment is er geen
reden om aan te nemen dat het slecht gaat met de soort. Potentieel probleem is
veronachtzaming van het beheer van de poelen en het beperkte aantal
voortplantingswateren.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 61

Mastbos
In het Mastbos is vinpootsalamander zeker aanwezig. Door Staatsbosbeheer wordt het
terrein binnenkort geïnventariseerd. Zowel Amerikaanse hondsvis als zonnebaars zijn in
het gebied aanwezig. Mogelijk dat zonnebaars een acute bedreiging is in het gebied.
Ulicootse heide/´t Merkske
De Ulicootse heide en ’t Merkske zijn twee dichtbij elkaar gelegen gebieden ten zuiden
van Baarle Nassau. Van de Ulicootse heide zijn relatief veel waarnemingen uit 2000
bekend en het voortbestaan lijkt niet direct in gevaar.
Van ’t Merkske is slechts een enkele waarnemingen bekend, uit 1997. Het is echter
twijfelachtig of deze waarneming klopt aangezien recente inventarisatie geen nieuwe
waarnemingen heeft opgelevert.
Oss
In de nabijheid van Oss zijn in 2005 twee waarnemingen gedaan van
vinpootsalamander. Het is zeer twijfelachtig of deze waarnemingen correct zijn. Uit de
wijde omgeving is de soort niet bekend. Waarschijnlijk heeft verwarring plaatsgevonden
met kleine watersalamander.
Loonse heide
De Loonsche heide maakt onderdeel uit van het grotere natuurgebied Huis ter Heide,
nabij Loon op Zand.
Van het gebied zijn relatief veel waarnemingen bekend, waarvan de laatste uit 2005
stamt. De meeste waarnemingen zijn afkomstig van het Leikeven.
De (vermeende) aanwezigheid van Amerikaanse hondsvis is een potentiële bedreiging.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
62 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

5 HABITATEISEN VINPOOTSALAMANDER EN INVLOED AMERIKAANSE HONDSVIS
5.1 METHODE
Naast het verspreidingsonderzoek van vinpootsalamander heeft onderzoek naar de
habitateisen van vinpootsalamander plaatsgevonden. Aanvullend is getracht de
veronderstelde negatieve invloed van Amerikaanse hondsvis en zonnebaars in te
schatten.
De dichtheid van adulte vinpootsalamanders en het voortplantingssucces zijn als maat
gebruikt voor de habitatgeschiktheid.
Getracht is een experimenteel onderzoek op te zetten om de invloed van Amerikaanse
hondsvis op vinpootsalamander vast te stellen. Helaas is dit experiment mislukt.
Daarom worden in de uitwerking alleen correlaties tussen vinpootsalamander en
Amerikaanse hondsvis behandeld. Hieronder volgt voor elk van de
onderzoeksonderdelen een toelichting.
5.1.1 Dichtheid adulte vinpootsalamanders
Ter bepaling van de dichtheid en/of de aanwezigheid van vinpootsalamanders zijn in de
periode van half maart tot half juni een groot aantal wateren standaard bemonsterd. Dit
is de hoofdvoortplantingsperiode van vinpootsalamander.
Wanneer er tijdens de standaardbemonstering geen adulte vinpootsalamanders waren
gevangen is de standaardmethode losgelaten. Vanaf dat moment is er intensief
geschept (‘vrij scheppen’) om vast te stellen of de soort wel of niet voorkomt in het
water. Wanneer er tijdens het vrije scheppen geen vinpootsalamanders zijn
aangetroffen, ondanks dat het water werd gezien als kansrijk voor de
vinpootsalamander, is er op korte termijn een twee de bezoek gebracht. Tijdens een
dergelijk herhaalbezoek is enkel vrij bemonsterd zodat ook de data voor het vaststellen
van de habitateisen voor het verspreidingsonderzoek te gebruiken zijn.
Gegevens van de standaardbemonstering zijn genoteerd op het bijbehorende
veldformulier. Hierop is onder andere de totale scheplengte, het aantal gevangen
(adulte) mannelijke, (adulte) vrouwelijke en neotenen/overwinterende larven van
vinpootsalamander en kleine watersalamander (Lissotriton vulgaris) genoteerd. De
larven van deze twee soorten zijn gezamenlijk genoteerd aangezien de larven niet
sluitend van elkaar te onderscheidden zijn. Voor neotenen en overwinterende larven is
één overkoepelende term gebruikt in de veldformulieren: gevangen dieren met larvale
kenmerken (werkelijke larven en neotenen).
5.1.2 Bepaling van het voortplantingssucces
Eind juni/begin juli zijn in de wateren waar eerder adulte vinpootsalamanders zijn
aangetroffen tijdens het gestandaardiseerd scheppen opnieuw standaard bemonsterd.
De dichtheid van de larven is op dezelfde wijze bepaald als de dichtheid van de adulten:
Aangezien een deel van de larven van het voorgaande jaar in het water heeft
overwinterd en pas rond mei/juni het water verlaat (Geraeds 2009; Günther 1996) is
het mogelijk dat een klein deel van de gevangen salamanderlarven larven van het
voorgaande jaar zijn. Er is echter aangenomen dat het aandeel larven dat een dergelijke
uitstel van de metamorfose vertoond nauwelijks het geschatte voortplantingssucces
beïnvloedt.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 63

Het is mogelijk dat de gestandaardiseerde schepmethode minder efficiënt is in meer
begroeide wateren dan in wateren waarbij onderwaterstructuren afwezig zijn. Echter,
het gebruik van een schepnet zorgt ervoor dat er binnen een korte tijd een groot aantal
wateren met elkaar kan worden vergeleken. We moeten dan ook aannemen dat de
vangkansen niet sterk variëren tussen wateren (Sztatecsny et al. 2004).
5.1.3 Omgevingsfactoren
In gebieden die zijn geselecteerd in kader van het verspreidingsonderzoek én het
onderzoek naar de invloed van omgevingsfactoren zijn voor elk water gegevens
genoteerd met betrekking tot het water- en landhabitat (Tabel ). Bovendien zijn de
wateren standaard bemonsterd, zodat er naast informatie over de aan- of afwezigheid
van vinpootsalamanders in een water ook schattingen van de dichtheid en het
voortplantingssucces kunnen worden gemaakt.
5.1.4 Waterhabitat
De pH-metingen en metingen van het elektrisch geleidend vermogen (EGV) van het
water zijn verricht met een Combo Hanna HI 98129 pH/EGV-meter. Van elk bezocht
water is een watermonster (1/4 liter) genomen bij een gemiddelde waterdiepte. Tijdens
het bezoek voor het vaststellen van de larvale dichtheid zijn de pH en EGV nogmaals
bepaald. Dit aangezien deze variabelen door de seizoenen heen fluctueren. Voor de
bepaling van de invloed van deze variabelen op het voortplantingssucces zijn dan ook
twee waarden meegenomen, namelijk de waarde die het heeft in het voorjaar (vóór de
aanwezigheid larven) en de waarde die het heeft in de zomer (in aanwezigheid van
larven). Beide waarden kunnen het voortplantingssucces beïnvloeden; de waarde in het
voorjaar via de conditie van de adulten en waarde in de zomer via de overleving van de
larven.
In het laboratorium is met behulp van een WTW turbiditeitsmeter Turb 550 de turbiditeit
van het water (uitgedrukt in NTU, nephelometric turbidity units) bepaald. De afmetingen
van het water zijn bepaald door middel van een topografische kaart. De diepte van het
water is geschat door door het water heen te lopen en de bekende afmetingen van het
schepnet als referentie te gebruiken.
De dichtheid vis is bepaald met behulp van de eerder beschreven gestandaardiseerde
schepmethode voor adulte salamanders. Met deze schepmethode is bovendien ook de
dichtheid van de Amerikaanse hondsvis afzonderlijk te bepalen. Juveniele vissen zijn in
de dichtheidsbepalingen meegenomen. De gestandaardiseerde schepmethode is
eveneens gebruikt om tijdens de larven schepronde de dichtheid bootsmannetjes
(Notonecta spec 1 .) te bepalen als maat voor de predatiedruk.
Potentieel is de dikte van de sliblaag een belangrijke factor voor vinpootsalamander
en/of Amerikaanse hondsvis. De dikte van de sliblaag is geschat door het schepnet in
de sliblaag te drukken en te kijken wanneer de onderliggende minerale bodem (meestal
zand) bereikt wordt.
Het percentage van het wateroppervlak dat bedekt is met vegetatie is visueel geschat
door twee onafhankelijke observatoren, waarna het gemiddelde percentage is genoteerd
(Hartel et al. 2007). Deze zelfde procedure is gevolgd om het percentage
1 Drie soorten zijn aangetroffen: Notonecta glauca, N. obliqua en N. maculata. Aanname is dat de
soorten op dezelfde wijze vinpootsalamander prederen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
64 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

vegetatiebedekking per plantensoort te bepalen, waarna de algehele structurele
complexiteit van de aanwezige watervegetatie is bepaald:
Structuerele
complexiteit
watervegetatie
Aangezien de vegetatie zich tijdens het voorjaar en de zomer blijft ontwikkelen is
ook deze tijdens het bezoek voor het vaststellen van het voortplantingssucces
nogmaals bepaald.
5.1.5 Landhabitat
Analyse van de landhabitatfactoren heeft op twee manier plaatsgevonden. Tijdens de
veldbezoeken zijn voor elk water zijn acht variabelen opgehaald die van toepassing zijn
op het omringende landhabitat. De aanwezigheid van verharde wegen binnen een straal
van 100 meter rond het water is tijdens de bezoeken in april vastgesteld. Voor het
bepalen van de oppervlakten akker, weide, loofbos, naaldbos, gemengd bos en heide
zijn 1:10.000 topografische kaarten gebruikt. Het landgebruik rondom de wateren is
met GIS (Mapinfo 9.0) geanalyseerd. Een dergelijke analyse van het landgebruik was
enkel mogelijk voor wateren zonder overlap in de 100 meter buffer. Om toch zoveel
mogelijk wateren in het onderzoek naar de invloed van het landhabitat te betrekken is
bij groepen wateren met overlappende buffers het grootst mogelijke aantal wateren met
niet overlappende buffers in de analyse betrokken. Indien een specifieke vorm van
landgebruik rondom een water minder dan 5% bedroeg, is deze gesteld op afwezig.
Aangenomen is dat een dermate beperkte aanwezigheid van het landgebruik van
interesse (

5.1.7 Aanwezigheid Amerikaanse hondsvis
Er bestaat geen literatuur over de invloed van Amerikaanse hondsvis op
vinpootsalamander. Daarom ligt het zwaartepunt van dit onderzoek bij het vaststellen
van het effect van deze exoot. Het vaststellen van het effect van deze exoot is van
belang aangezien de distributie van Amerikaanse hondsvis sinds de oorspronkelijke
introductie in Nederland behoorlijk is toegenomen; vooral in zure wateren, zoals vennen,
heeft deze soort een hoge mate van invasiviteit (Dederen et al. 1986). Dergelijke
wateren vormen nu juist voortplantingswateren voor de vinpootsalamander.
De hoge mate van invasiviteit in dergelijke ecosystemen is waarschijnlijk het gevolg van
de aanpassingen die de Amerikaanse hondsvis bezit om te overleven onder dergelijke
omstandigheden. Over het algemeen laten vissen onder zure omstandigheden (pH van 5
of lager) een aanzienlijk verlies aan ionen zien, voornamelijk via de kieuwen. Dit leidt tot
daling in plasma-elektrolyten, wat wordt gezien als de voornaamste doodsoorzaak in
zuur water. Daarentegen behoudt de Amerikaanse hondsvis een normale osmolariteit
van het bloedplasma en een normaal niveau aan ionen bij een lage pH, onder andere
door een verkleind kieuwoppervlak. Bovendien is de Amerikaanse hondsvis goed
aangepast om te overleven onder zuurstofarme omstandigheden en aan tijdelijke
verdroging van zijn omgeving. De zwemblaas speelt daarbij een essentiële rol als een
extra ademhalingsorgaan (Den Hartog 1990). Als gevolg hiervan is de Amerikaanse
hondsvis goed in staat om te overleven in de zuurstofarme wateren die
seizoensgebonden moeraslandverbindingen vormen tussen verschillende wateren
(Somerville et al. 2004). Aangezien vissen over het algemeen niet zijn aangepast aan de
extreme omstandigheden zoals beschreven, zal de Amerikaanse hondsvis vrijwel altijd
de enige aanwezige vissoort zijn. Hierdoor ondervind de Amerikaanse hondsvis
nauwelijks predatie en/of concurrentie, wat de hoge mate van invasiviteit verklaard.
Ondanks dat de huidige range van overlap in het verspreidingsgebied van de
vinpootsalamander en de Amerikaanse hondsvis in Noord-Brabant nog smal is, zal
verdere verspreiding van deze exoot, welke gefaciliteerd wordt door zijn invasieve
karakter en de mogelijkheid om te overleven in zuurstofarme verbindingswateren,
mogelijk grote gevolgen hebben.
In het soortbeschermingsplan wordt gesteld dat de waargenomen teruggang van de
vinpootsalamander in de met Amerikaanse hondsvis gekoloniseerde gebieden wijst op
een potentieel negatief effect van de Amerikaanse hondsvis op de vinpootsalamander
(van Kessel et al. 2008). Een eventuele andere verklaring voor de waargenomen relatie
is in het soortbeschermingsplan niet ter sprake gekomen, maar dient wel benoemd te
worden. Een alternatieve verklaring voor de teruggang is gebaseerd op (eventuele)
contrasterende habitateisen; voortplantingswateren kunnen in de loop der tijd geschikter
zijn geraakt voor de Amerikaanse hondsvis, terwijl ze juist ongeschikter zijn geraakt
voor de vinpootsalamander.
Het huidige onderzoek zal door het in kaart brengen van de (mogelijk contrasterende)
habitateisen van de vinpootsalamander en de Amerikaanse hondsvis meer duidelijkheid
proberen te scheppen in de oorzaak van de teruggang van vinpootsalamander in met
Amerikaanse hondsvis bezette gebieden.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
66 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

Figuur 29. Verspreidingsgebied van de vinpootsalamander en de Amerikaanse hondsvis in Noord-
Brabant, gebaseerd op waarnemingen na 1990 (waarnemingen vinpootsalamander) en vanaf 1980
(waarnemingen Amerikaanse hondsvis). Zichtbaar is de smalle range van overlap in het
verspreidingsgebied van beide soorten. • Vinpootsalamander • Amerikaanse hondsvis. Amerikaanse
hondsvis is niet alleen in vennen aangetroffen, beken maken een wezenlijk onderdeel uit van het
leefgebied.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 67

5.2 ANALYSE
5.2.1 Omgevingsfactoren
Twee soorten gebieden zijn uitgesloten van het onderzoek naar de invloed van
omgevingsfactoren:
Kansrijke gebieden waarin geen vinpootsalamanders zijn aangetroffen tijdens
bemonstering van de wateren, maar waarbij beargumenteerd kan worden dat het
afwezig zijn van vinpootsalamanders primair het gevolg is van isolatie. Isolatie van een
gebied is onder andere mogelijk door omringende (snel)wegen of doordat de afstand tot
bezette gebieden te groot is om te overbruggen.
Gebieden waarin in het verleden vinpootsalamanders zijn waargenomen, maar waarin
tijdens het huidige onderzoek geen vinpootsalamanders zijn aangetroffen. De reden voor
uitsluiting is dat de omgevingsfactoren die verantwoordelijk zijn uitsterven van de soort
binnen het gebied inmiddels weer veranderd kunnen zijn.
5.2.2 Invloed omgevingsfactoren op dichtheid
Voor het onderzoek naar de invloed van omgevingsfactoren op de dichtheid zijn enkel
wateren meegenomen die in de periode van half maart tot half april (figuur 5: periode A)
standaard zijn bemonsterd. In periode A standaard bemonsterde wateren waarin pas
tijdens het vrije scheppen vinpootsalamanders zijn aangetroffen zijn niet meegenomen in
dit deel van het onderzoek: dit aangezien er op basis van vrij scheppen geen dichtheid
vinpootsalamanders aan het water toe te kennen is. Wateren waarbij ondanks een
eerdere nulwaarneming tijdens een tweede bezoek (met vrije bemonstering) wel
vinpootsalamanders zijn aangetroffen, zijn ook niet meegenomen.
De dichtheid vinpootsalamanders is bepaald door het totaal aantal vinpootsalamanders
(adulten en vinpootsalamanders met larvale kenmerken) dat gevangen is tijdens
standaard bemonstering te delen door het bemonsterde oppervlak (zie box 3a).
Aangezien het doorgaans lastig is om salamanders met larvale kenmerken op het oog te
determineren, is er bij wateren waarin zowel vinpootsalamanders als kleine
watersalamanders aanwezig zijn de volgende aanname gedaan: verhouding adulte
vinpootsalamanders : kleine watersalamanders is gelijk aan de verhouding neotene en
larvale vinpootsalamanders : kleine watersalamanders.
5.2.3 Invloed omgevingsfactoren op aanwezigheid
Aangezien het grootste aantal vinpootsalamanders tussen half maart en eind april de
voortplantingswateren heeft bereikt (Günther 1996) en de dichtheid vinpootsalamanders
vervolgens langzaam afneemt als gevolg van de voortplantingstrek uit het water (figuur
3), zijn er op basis van de gegevens van de wateren die na 18 april zijn bezocht (figuur
3: periode B) geen schattingen meer gedaan van de vinpootsalamanderdichtheden. Deze
wateren zijn echter wel meegenomen in een grovere analyse van de invloed van
omgevingsfactoren, namelijk de invloed die het heeft op de aan- of afwezigheid van
vinpootsalamanders. Wateren die in periode A standaard zijn bemonsterd, waaronder de
wateren waarbij ondanks een eerdere nulwaarneming in periode A tijdens een tweede
bezoek (met vrije bemonstering) wel vinpootsalamanders zijn aangetroffen, zijn ook
meegenomen in dit deel van het onderzoek. Wateren die bezocht zijn na 16 mei (figuur
5: periode B2) en waarin geen vinpootsalamanders zijn aangetroffen zijn buiten
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
68 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

D
beschouwing gelaten; dit in verband met de toenemende kans op valse negatieven als
gevolg van de voortplantingstrek uit de wateren.
5.2.4 Invloed omgevingsfactoren op voortplantingssucces
corr.
larve
Voor het onderzoek naar de invloed van omgevingsfactoren op het voortplantingssucces
zijn enkel wateren meegenomen die in de periode van half juni tot begin juli (figuur 5:
periode C) standaard zijn bemonsterd.
Het voortplantingssucces van de vinpootsalamander is bepaald door de dichtheid
vinpootsalamanderlarven te delen door de dichtheid adulte vrouwelijke
vinpootsalamanders. Door een onnauwkeurigheid in de veldformulieren bevat de
dichtheidsbepaling van adulte vrouwelijke vinpootsalamanders in wateren waarin
tegelijkertijd ook salamanders zijn gevonden met larvale kenmerken (werkelijke larven of
neotenen) (n=19) een lichte ruis; er is niet genoteerd hoeveel van de gevangen dieren
met larvale kenmerken geslachtsrijpe neotene vrouwen waren. Echter, ondanks dat niet
genoteerd is welk van deze vinpootsalamanders met larvale kenmerken neoteen waren,
is uit overleg met de waarnemers gebleken dat slechts in enkele gevallen neotene
vinpootsalamanders zijn aangetroffen; het gros van de gevangen vinpootsalamanders
met larvale kenmerken waren larven van het voorgaande jaar. Aangenomen is dan ook
dat het aantal neotenen (met in het bijzonder: de geslachtsrijpe neotene vrouwen)
verwaarloosbaar is.
Als gevolg van aanhoudende droogte in het voorjaar van 2011 heeft er bij diverse
potentiële voortplantingswateren een afname van het oppervlak plaatsgevonden. Een
dergelijke afname van het wateroppervlak heeft hoogstwaarschijnlijk geleidt tot een
concentratie van de larven, ofwel; een geforceerde hogere larvale dichtheid. Om te
voorkomen dat de verhoging van de larvale dichtheid leidt tot een overschatting van het
voortplantingssucces is de volgende correctie op de dichtheid aan larven toegepast:
DlarveC ∗ opp C
=
opp A
Dcorr.larve gecorrigeerde larvale dichtheid
DlarveC larvale dichtheid in periode C
opp A wateroppervlak zoals gemeten in periode A
opp C wateroppervlak zoals gemeten in periode C
Wateren die meer dan 50% in oppervlakte zijn afgenomen zijn verder niet in de analyse
meegenomen; aangenomen wordt dat dergelijke afnamen in het oppervlak leiden tot
grootschalige verschuivingen in andere processen die de overleving van larven
beïnvloeden, zoals de (toenemende) predatiedruk.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 69

Kader 1. Dichtheidsbepalingen (aantal / m 2 )
a. Vinpootsalamanders
b. Vinpootsalamander ♀
c. Vinpootsalamander larven
nvinp . adult+
( nlarvaleken
merk∗nvinp.
adult n + n
vinp.
adult klwater . adult
2
Aanname: verhouding vinpootsalamanders (vp): kleine watersalamanders
(kw) adult = verhouding vp : kw met larvale kenmerken.
Opmerking: vp en kw salamanders met larvale kenmerken op oog niet
van elkaar te onderscheiden
1
2
nvinp. adult
Opmerking: verhouding ♀ : ♂ wijkt niet af van 1 : 1
(binomiale test: nman=255, nvrouw= 247, p=0,755)
Aanname: verhouding adulte vp : kw = verhouding larvale vp : kw
Opmerking: larven vp en larven kw op oog niet van elkaar te
onderscheiden
nvinp.adult # gevangen adulte vinpootsalamanders
n.larvalekenmerk # gevangen vinpoot- en kleine watersalamander met larvale kenmerken
n.larve # gevangen vinpoot- en kleine watersalamanderlarven (in
nklwater.adult # gevangen adulte kleine watersalamanders
m
2
∗
m 2 bemonsterde oppervlak = breedte net (0,7 m) * totale scheplengte (m)
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
70 De vinpootsalamander in Noord-Brabant
m
nlarve nvinp.
adult nvinp.
adult
2
nklwater
. adult
m
+
)

5.2.5 Statistische analyse
De data is geanalyseerd met SPSS 16.0 voor Windows (SPSS Inc. 1989-2007).
Parametrische toetsen zijn uitgevoerd wanneer de data normaal verdeelt is en nonparametrische
toetsen zijn uitgevoerd wanneer de data niet normaal verdeelt is en/of de
steekproef klein is (n

• Het meest voorspellende multivariabele “landhabitat”model voor het
voortplantingssucces van vinpootsalamanders.
Voorafgaand aan de multiple regressieanalyses is gecontroleerd of de data wel voldoet
aan de assumpties van multiple regressie (de Vries & Huisman 2007a);
Lineariteit: het verband tussen de afhankelijke en onafhankelijke variabelen is lineair (de
Vries & Huisman 2007). Door de aanname van lineariteit te controleren wordt
voorkomen dat (potentieel) belangrijke non-lineaire relaties (waaronder de verwachte Ucurven)
worden gemist. Door middel van ‘residual plots’ en ‘partial plots’ is bekeken of
er sprake is van niet-lineaire verbanden.
Homoscedasticiteit: de variantie van de residuen is constant voor elke combinatie van
waarden op alle onafhankelijke variabelen (de Vries & Huisman 2007a). Door middel
van ‘residual plots’ is bekeken of aan deze aanname is voldaan. N.B. Alleen een sterke
mate van heteroscedasticiteit heeft een wezenlijk effect op de resultaten.
Normale verdeling van de residuen: de residuen moeten in de populatie normaal verdeelt
zijn met een gemiddelde van 0 en een standaarddeviatie ơ (de Vries & Huisman 2007a).
Door middel van een P-P plot is bekeken of aan deze aanname is voldaan.
Indien niet aan de assumpties is voldaan is de data getransformeerd. Wanneer enkel het
niet-lineaire verband het probleem vormt is de onafhankelijke variabele getransformeerd,
terwijl de afhankelijke variabele is getransformeerd wanneer er ook sprake is van nietnormaal
verdeelde residuen en heteroscedasticiteit (de Vries & Huisman 2007b).
Multiple logistische regressie is gebruikt om drie multivariabele modellen te identificeren,
namelijk:
• Het meest voorspellende multivariabele “waterhabitat”model voor de
aanwezigheid van vinpootsalamanders;
• Het meest voorspellende multivariabele “landhabitat”model voor de
aanwezigheid van vinpootsalamanders.
• Het meest voorspellende multivariabele “waterhabitat” model voor de
aanwezigheid van Amerikaanse hondsvis. N.B. In deze regressieanalyse zijn
enkel de gebieden waarin de Amerikaanse hondsvis is waargenomen betrokken.
Voor zowel stapsgewijze multiple regressie en multiple logistische regressie geldt dat
alleen significante omgevingsfactoren in de modellen worden opgenomen. Door middel
van de r2 (=proportie verklaarde variantie) is aangegeven hoe goed de modellen de
data beschrijven. Aangezien er bij een dichotome afhankelijke variabele (zoals de aan- of
afwezigheid van de vinpootsalamander in een water) eigenlijk niet kan worden
gesproken van variantie, geeft logistische regressie analyse geen proportie verklaarde
variantie (r2) (de Graaf et al. 2002). Wel is er een pseudo-maat; de Nagelkerke
pseudo-r 2 . De Nagelkerke pseudo-r 2 , welke waarden tussen de 0 en 1 kan
aannemen, geeft in het huidige onderzoek aan of het opgestelde model de kans op
vinpootsalamanders of Amerikaanse hondsvissen in een water goed beschrijft.
De aanwezigheid van uitbijters in de data is opgespoord met behulp van residuen plots
(voor y-uitbijters) en DfBeta’s (voor x-uitbijters). Gestandaardiseerde residuen met een
waarde groter dan drie en DfBeta’s met een waarde groter dan één worden beschouwd
als uitbijters en zijn uit de data verwijderd (Bollen & Jackman 1990; Siero et al. 2009).
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
72 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

5.2.6 Onderzoek naar invloed microhabitat
De mate waarin bepaalde kenmerken van het microhabitat (met betrekking tot
vegetatiebedekking of diepte) van belang zijn voor de vinpootsalamander is bepaald
door het toepassen van de volgende formule, welke informatie geeft over de verdeling
van de in het water aanwezige vinpootsalamanders over de verschillende microhabitats;
bemonsterde
n vinp.
bodemtype I nvinp.
totaal
oppervlak bodemtpe I
bemonsterde
oppervlaktotaal
bemonsterde oppervlaktotaal totaal bemonsterde oppervlak
bemonsterde oppervlakbodemtype I bemonsterde oppervlak door bodemtype I
nvinp.totaal: totaal aantal gevangen vinpootsalamanders
nvinp.bodemtype I aantal gevangen vinpootsalamanders in bodemtype I
In de interpretatie wordt er vanuit gegaan dat hoe hoger de dichtheid, hoe sterker de
preferentie. Wateren waarin maar één vinpootsalamander is aangetroffen, zijn niet
meegenomen in het onderzoek naar de verdeling van vinpootsalamanders over
verschillende microhabitats.
De binnen dit onderzoek onderscheidden klassen binnen de microhabitatkenmerken
“bodem(bedekking)” en “diepte” zijn zichtbaar in Tabel .
Tabel 3. De verschillende klassen binnen het microhabitatkenmerk “bodem(bedekking)” en “diepte”. In
bijlage 2 is te zien hoe de (in dit onderzoek aangetroffen) plantensoorten verdeeld zijn over de drie
vegetatieklassen.
Klassen in bodem(bedekking) Diepteklassen (cm)
Kale bodem 1-15
Sliblaag 16-30
Laag met plantenresten (waaronder bladafval) 31-45
Vegetatie met een horizontale structuur (klasse I) 46-60
Vegetatie met een verticale structuur (klasse II) 61-75
Vegetatie met een gecombineerde verticale
en horizontale structuur (klasse III)
75<
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 73

NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
74 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

6 RESULTATEN HABITATEISEN
6.1 WATERHABITAT
De habitateisen van vinpootsalamander zijn geanalyseerd met multiple
regressiemodellen voor land- en waterhabitat. De dichtheid aan adulte salamanders en
het voortplantingssucces zijn als afhankelijke factoren bestempeld.
In logistische regressiemodellen is enkel de aanwezigheid (niet aanwezig: 0, aanwezig:
1) gebruikt om de kans op aanwezigheid van vinpootsalamander te bepalen.
De resultaten naar correlaties met Amerikaanse hondsvis komen ook hier aan bod. De
deelgebieden Kroonvennen, Boswachterij Dorst en Ringselven zijn uitgesloten van het
onderzoek naar de invloed van omgevingsfactoren.
In totaal zijn twaalf variabelen meegenomen in het onderzoek naar de invloed van
aquatische factoren op de dichtheid en aanwezigheid van vinpootsalamanders. In het
onderzoek naar de invloed van aquatische factoren op het voortplantingssucces zijn
zeventien variabelen meegenomen. De range van waarden waarover de verschillende
variabelen zijn waargenomen is weergegeven in Tabel .
Tabel 4. De range waarin de opgehaalde variabelen zijn waargenomen en het bijbehorende meetniveau.
Aquatische variabelen Eenheid
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 75
Range
Dichtheid Aanwezigheid Voortplantingssucces
Dichtheid Amerikaanse hondsvis #/m2 0 – 7,36 0 - 35,71 0 - 7,36
Dichtheid vistotaal* #/m2 0 – 7,36 0 - 35,71 0 - 7,36
Oppervlakte m2 60 – 86.242 33 - 150.000 177 - 39.734
Dieptemax cm 15 - 165 10 - 170 50 - 165
pH1 - 3,45 – 6,6 3,35 - 8,01 3,45 - 5,91
EGV1 ųS 9 - 224 9 - 361 12 - 71
Turbiditeit NTU 1 - 300 1 - 300 2 - 73
Dikte sliblaag cm 0 - 100 0 - 100 0 - 45
Bladafval 1 (ja) / 0 (nee) 0 - 1 0 - 1 0 - 1
Steilheid oevertalud 1 (zwak) – 6 (steil) 1 - 6 1 - 6 1 - 6
Vegetatiebedekking1 % 1 - 150 0,03 - 191 1 - 137,5
Vegetatiestructuur1 1 (simpel) – 3 1,12 - 3 1 – 3 1,75 - 3
pH2
(complex)
- - 3,66 - 7,42
EGV2 - - 11 - 80
Vegetatiebedekking2 % - - 0,005 - 125
Vegetatiestructuur2 1 (simpel) – 3 - - 1 - 3
Dichtheid bootsmannetjes
(complex)
#/m2 - - 0 - 6,02

6.1.1 Waterhabitat en dichtheid vinpootsalamanders
Stapsgewijze multiple regressieanalyse resulteerde in een multivariabel model waarmee
37,5% (r 2 =0,375) van de variantie in de √vinpootsalamanderdichtheid 3 wordt
verklaard. In dit model zijn de EGV, de maximale diepte, het wateroppervlak, de
aanwezigheid van bladafval en de dikte van de sliblaag opgenomen als voorspellers
(tabel 3).
Tabel 5. Overzicht van de significante resultaten van de multivariabele regressieanalyses. Weergegeven
is de richting van het (significante) effect: positief (+), negatief (-) of neutraal (0, ofwel: geen verband).
Voor modeltype I en III (stapsgewijze regressiemodellen) zijn op basis van de hoogte van de
gestandaardiseerde regressiecoëfficiënten “impact”rangnummers gegeven aan de omgevingsfactoren
met een significante invloed. Deze “impact”rangnummers geven informatie over de grootte van de
impact op de afhankelijke variabele ten op zichte van de overige omgevingsfactoren die zijn opgenomen
in het model. De dichtheid aan vis (vistotaal) is in de tabel niet weergegeven; vanwege multicollineariteit is
deze omgevingsfactor in geen van de modelanalyses betrokken.
Dichtheid Aanwezigheid Voortplantingssucces
Waterhabitat
Dichtheid Amerikaanse hondsvis
Oppervlakte - (3) 0
Diepte max + (1) +
pH1
EGV1
Turbiditeit
- (2) -
Dikte sliblaag - (5)
Bladafval
Steilheid oevertalud
- (4)
Vegetatiebedekking1 +
Vegetatiestructuur1
Dichtheid bootsmannetjes
pH2
EGV22
Vegetatiebedekking2
Vegetatiestructuur2
Mate van vegetatie + (1)
Landhabitat
Voortplantingswateren
Verharde wegen
Akker
Weide
Gemengd bos
Loofbos
Naaldbos
- (1) -
Heide + (1)
Een positief verband met de √vinpootsalamanderdichtheid is waargenomen voor de
maximale diepte, terwijl een negatief verband met de √vinpootsalamanderdichtheid is
3 Vanwege een transformatie is verder gerekend met de wortel van de dichtheid aan adulte
vinpootsalamanders. Zie methode voor meer uitleg.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
76 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

waargenomen voor de EGV, het wateroppervlak, de aanwezigheid van een bladlaag en
de sliblaag. De EGV en de maximale diepte hebben de grootste invloed op de
√vinpootsalamanderdichtheid: ongeveer een factor twee hoger dan de invloed van de
aanwezigheid van bladafval en de dikte van de sliblaag. Eventuele trends in het effect
dat de overige variabelen hebben op de √vinpootsalamanderdichtheid zijn in de
resultaten van de stapsgewijze multiple regressie niet waargenomen.
Tabel 3. Overzicht van stapsgewijze multiple regressieanalyse van de invloed van aquatische variabelen
op de √vinpootsalamanderdichtheid. Vermeld staan de ongestandaardiseerde regressiecoëfficiënt (b), de
gestandaardiseerde regressiecoefficient (β), de aangepaste determinatiecoëfficiënt (r 2 ) en het
significantieniveau (p).
Stap Aquatische variabelen b a β b r 2 p
1 EGV1 -0,004 -0,389 0,138 0,001
2 EGV1, dieptemax -0,005, +0,003 -0,442, +0,312 0,221 0,000
3 EGV1, dieptemax oppervlakte -0,004, +0,004, -9,21E-6 -0,404, +0,374, -0,307 0,301 0,000
4 EGV1, dieptemax,
-0,005, +0,004,
oppervlakte, bladafval
-9,74E-6 -0,412, +0,426,
0,343 0,000
, -0,292
-0,325, -0,229
5 EGV1, dieptemax, oppervlakte, -0,005, +0,004, -9,80E
bladafval, sliblaag
-6 , - -0,427, +0,445, -0,327, - 0,375 0,000
0,268, -0,005
0,210, -0,200
a. Ongestandaardiseerde regressiecoëfficiënten (b) worden beïnvloed door de eenheden waarin de
variabelen zijn gemeten. Het geeft de grootte van de impact van één eenheid toename van de
onafhankelijke variabele op de afhankelijke variabele weer.
b. Gestandaardiseerde regressiecoëfficiënten (β) zijn dimensieloos. Het geeft de grootte van de impact
van de onafhankelijke variabele op de afhankelijke variabele weer en is onafhankelijk van de meetschaal
van de onafhankelijke variabelen. β-coëfficiënten kunnen met elkaar vergeleken worden.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 77

6.1.2 Waterhabitat en aanwezigheid vinpootsalamanders
Logistische regressie resulteerde in een multivariabel model dat de kans op
vinpootsalamanders in een water behoorlijk goed beschrijft (nagelkerke pseudo-r 2 =
0,482). In dit model zijn het wateroppervlak, de maximale diepte, de EGV en het
percentage vegetatiebedekking opgenomen als voorspellers (Tabel 4).
De maximale diepte en het percentage vegetatiebedekking staan positief in verband met
de kans op vinpootsalamanders in een water, terwijl de EGV negatief in verband staat
met de kans op vinpootsalamanders in een water. Een relatie tussen het wateroppervlak
en de aanwezigheid van vinpootsalamanders is niet aanwezig (Exp(B)= 1,000). De EGV
(Wald= 12,072) verklaart de kans op vinpootsalamanders in een water overtuigend
beter dan het wateroppervlak, de maximale diepte en het percentage
vegetatiebedekking (Wald respectievelijk= 6,299, 4,959, 4,450). Bovendien zijn er
twee trends waargenomen; zowel de dichtheid Amerikaanse hondsvis als de dikte van
de sliblaag hebben potentieel een negatief effect op de kans dat vinpootsalamanders in
een water aanwezig zijn.
Tabel 4. Invloed van de aquatische variabelen op de kans dat vinpootsalamanders wel of niet aanwezig
te zijn in een potentieel voortplantingswater. * trend (0,05

6.1.3 Waterhabitat en voortplantingssucces
Van de in totaal 63 wateren die in de larvenperiode (half juni tot begin juli) bezocht
werden ter bepaling van de larvale dichtheid bleek in negentien gevallen een
(betrouwbare) dichtheidsbepaling niet mogelijk. Tien wateren (15,9%) bleken te zijn
drooggevallen. Negen wateren (14,3%) bleken meer dan 50% in wateroppervlakte te
zijn afgenomen. De wateren die tijdens het bezoek in de larvenperiode droog stonden
hadden eerder in het seizoen (half maart tot half juni) een kleinere maximale diepte dan
de wateren die tijdens het bezoek in periode C nog wel water vasthielden (Mann
Whitney U-toets: U=47,500, Z=-4,109, n1=10, n2=53, p=0,000). Bovendien is er
een trend waargenomen die erop wijst dat wateren met een groter wateroppervlak
minder snel droogvallen in periode C (Mann Whitney U-toets: U=168.000, Z=-1,825,
n1=10, n2=53, p=0,068).
Voorspellers van het voortplantingssucces van vinpootsalamanders
Stapsgewijze multiple regressieanalyse resulteerde in een model waarmee 38,1% van
de variantie in het voortplantingssucces 0,3 wordt verklaard. In dit model is enkel de mate
van vegetatie opgenomen als voorspeller (tabel 8); alle andere omgevingsfactoren
bleken geen significant effect te hebben op het voortplantingssucces. Het verband
tussen de mate van vegetatie en het voortplantingssucces 0,3 is positief. Eventuele trends
in het effect dat de overige variabelen hebben op het voortplantingssucces 0,3 zijn niet
waargenomen.
Tabel 5. Overzicht van stapsgewijze multiple regressieanalyse van de invloed van aquatische variabelen
op het voortplantingssucces 0,3 . Vermeld staan de ongestandaardiseerde regressiecoëfficiënt (b), de
gestandaardiseerde regressiecoëfficient (β), de aangepaste determinatiecoëfficiënt (r 2 ) en het
significantieniveau (p).
Stap Aquatische variabelen ba βb r2 p
1 Mate van vegetatie +0,771 +0,633 0,381 0,000
a. Ongestandaardiseerde regressiecoëfficiënten (b) worden beïnvloed door de eenheden waarin de
variabelen zijn gemeten. Het geeft de grootte van de impact van één eenheid toename van de
onafhankelijke variabele op de afhankelijke variabele weer.
b. Gestandaardiseerde regressiecoëfficiënten (β) zijn dimensieloos. Het geeft de grootte van de impact
van de onafhankelijke variabele op de afhankelijke variabele weer en is onafhankelijk van de meetschaal
van de onafhankelijke variabelen. β-coëfficiënten kunnen met elkaar vergeleken worden.
6.1.4 Microwaterhabitat
Welke voorkeur vinpootsalamanders hebben met betrekking tot waterdiepte en vorm
van bodembedekking is onderzocht door te kijken hoe de vinpootsalamanderbezetting
verschilt tussen de verschillende microhabitats in een water.
De relatieve vinpootsalamanderbezetting verschilt niet tussen de verschillende
diepteklassen (Kruskal-Wallis toets: χ 2 5= 6,197, n=127, p=0,288). In Figuur 30 is te
zien dat een verschil in vinpootsalamanderbezetting wel aanwezig is tussen de
verschillende vormen van bodem(bedekking) (Kruskal-Wallis toets: χ 2 4= 20,263, n=99,
p=0,000); vinpootsalamander houdt zich relatief gezien meer op in vegetatie klasse II
en III dan dat zij zich ophouden in de sliblaag (slib/klasse II vegetatie Mann-Whitney U
toets: U=27,5, Z=-3,582, n1=8, n2=36, p=0,000, aangepast α-niveau=0,01;
slib/klasse III vegetatie Mann-Whitney U toets: U=28, Z=-3,406, n1=8, n2=31,
p=0,000, aangepast α-niveau=0,01). Verdere bezettingsverschillen tussen de
verschillende vormen van bodem(bedekking) zijn niet aanwezig .
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 79

Bezettingsgraad
2,5
2
1,5
1
0,5
0
6.2 LANDHABITAT
Kale bodem
(n=17)
Figuur 30. De mate waarin vinpootsalamanders verschillende microhabitats bezetten. Waarneembaar is
de significant hogere bezetting van klasse II (verticale structuur) en klasse III (horizontale en verticale
structuur) vegetatie ten opzichte van de bezetting van de sliblaag. Sliblaag vertoont een significant
verband met Klasse II vegetatie en Klasse III vegetatie.
(trend (0,05

6.2.1 Landhabitat en dichtheid vinpootsalamanders
Stapsgewijze multiple regressieanalyse resulteerde in een model waarmee slechts 13,7
% van de variantie in de dichtheid 0,34 wordt verklaard. In dit model is enkel de
aanwezigheid van weide opgenomen als voorspeller (tabel 10). Het verband tussen de
aanwezigheid van weide en de vinpootsalamanderdichtheid 0,3 is negatief. Eventuele
trends in het effect dat de overige variabelen hebben op de
vinpootsalamanderdichtheid 0,3 zijn in de resultaten van de stapsgewijze multiple
regressie niet waargenomen.
Tabel 7. Overzicht van stapsgewijze multiple regressieanalyse van de invloed van landvariabelen op de
vinpootsalamanderdichtheid 0,3 . Vermeld staan de ongestandaardiseerde regressiecoëfficiënt (b), de
gestandaardiseerde regressiecoëfficient (β), de aangepaste determinatiecoëfficiënt (r 2 ) en het
significantieniveau (p).
Stap Landvariabelen ba βb r2 p
1 Weide -0,336 -0,389 0,137 0,002
a. Ongestandaardiseerde regressiecoëfficiënten (b) worden beïnvloed door de eenheden waarin de
variabelen zijn gemeten. Het geeft de grootte van de impact van één eenheid toename van de
onafhankelijke variabele op de afhankelijke variabele weer.
b. Gestandaardiseerde regressiecoëfficiënten (β) zijn dimensieloos. Het geeft de grootte van de impact
van de onafhankelijke variabele op de afhankelijke variabele weer en is onafhankelijk van de meetschaal
van de onafhankelijke variabelen. β-coëfficiënten kunnen met elkaar vergeleken worden.
Tabel 8. Invloed van de landvariabelen op de kans dat vinpootsalamanders wel of niet aanwezig te zijn in
een potentieel voortplantingswater. * trend (0,05

aanwezig zijn, terwijl de aanwezigheid van loofbos potentieel een negatief effect heeft
op de kans dat vinpootsalamander in een water aanwezig is.
a. Geeft de grootte van de impact van één eenheid toename van de onafhankelijke variabele op de kans
dat vinpootsalamanders aanwezig zijn (de afhankelijke variabele) weer. Voorbeeld: een Exp(B) van 1,02 -1
betekent dat één eenheid toename van de onafhankelijke variabele de kans op aanwezigheid van
vinpootsalamanders in een water met 2% laat afnemen.
b. Maat voor de grootte van de bijdrage van de variabele (x) aan de verklaring van de afhankelijke
variabele (y).
6.2.3 Landhabitat en voortplantingssucces
Stapsgewijze multiple regressieanalyse resulteerde in een model waarmee slechts
19,2% van de variantie in het voortplantingssucces 0,3 wordt verklaard. In dit model is
enkel de aanwezigheid van heide opgenomen als voorspeller (Tabel 9). Het verband
tussen de aanwezigheid van heide en het voortplantingssucces 0,3 is positief. Eventuele
trends in het effect dat de overige variabelen hebben op het voortplantingssucces 0,3 zijn
in de resultaten van de stapsgewijze multiple regressie niet waargenomen.
Tabel 9. Overzicht van stapsgewijze multiple regressieanalyse van de invloed van landvariabelen op het
voortplantingssucces 0,3 . Vermeld staan de ongestandaardiseerde regressiecoëfficiënt (b), de
gestandaardiseerde regressiecoëfficient (β), de aangepaste determinatiecoëfficiënt (r 2 ) en het
significantieniveau (p).
Stap Landvariabelen ba βb r2 p
1 Heide +0,988 +0,468 0,192 0,008
a. Ongestandaardiseerde regressiecoëfficiënten (b) worden beïnvloed door de eenheden waarin de
variabelen zijn gemeten. Het geeft de grootte van de impact van één eenheid toename van de
onafhankelijke variabele op de afhankelijke variabele weer.
b. Gestandaardiseerde regressiecoëfficiënten (β) zijn dimensieloos. Het geeft de grootte van de impact
van de onafhankelijke variabele op de afhankelijke variabele weer en is onafhankelijk van de meetschaal
van de onafhankelijke variabelen. β-coëfficiënten kunnen met elkaar vergeleken worden.
6.2.4 Correlatie dichtheid en reproductief succes
Uit de resultaten van de multiple regressieanalyses is gebleken dat de aquatische- en
landvariabelen die van invloed zijn op de dichtheid aan vinpootsalamander niet
overeenstemmen met de aquatische- en landvariabelen die van invloed zijn op het
reproductieve succes van vinpootsalamanders. Een verband tussen de dichtheid en het
reproductief succes is ook niet aanwezig (Figuur 31). Dit resultaat is in
overeenstemming met eerder bepaalde VIF’s (Bijlage 1) die wijzen op (1) de afwezigheid
van een sterk verband tussen de aquatische variabelen die van invloed zijn op het
reproductieve succes van vinpootsalamanders (EGV, dieptemax, oppervlak, bladafval,
sliblaag) en de aquatische variabelen die van invloed zijn op de
vinpootsalamanderdichtheid (mate van vegetatie) en (2) de afwezigheid van een sterk
verband tussen de landvariabelen die van invloed zijn op het reproductieve succes van
vinpootsalamanders (heide) en de landvariabelen die van invloed zijn op de
vinpootsalamanderdichtheid (weide).
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
82 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

Reproductief succes
(aantal larven/adulte vrouwen)
250
200
150
100
50
0
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3
Dichtheid (# vinpootsalamanders/m2)
Figuur 31. Reproductief succes uitgezet tegen de dichtheid vinpootsalamanders. Lineaire regressie: r 2 =–
0,008, n=33, p=0,394. De aangegeven trendlijn is niet significant en is daarom grijs weergegeven.
6.3 INVLOED AMERIKAANSE HONDSVIS OP VINPOOTSALAMANDER
Gezamenlijk voorkomen
In vier onderzoeksgebieden is de Amerikaanse hondsvis waargenomen: Kampina,
Oisterwijkse vennen, Landgoed de Utrecht en Neterselse heide. Binnen deze gebieden
zijn in totaal 50 wateren bemonsterd op aanwezigheid van (adulte) vinpootsalamanders
en Amerikaanse hondsvissen. Uit analyse van de hierbij opgehaalde data is gebleken dat
de vinpootsalamander niet verminderd aanwezig is in wateren met Amerikaanse
hondsvis (Tabel 10). Dit resultaat lijkt tegenstrijdig aan de eerder gevonden trend dat de
aanwezigheid van de vinpootsalamander negatief wordt beïnvloed door de dichtheid
Amerikaanse hondsvis. Echter, het niet vinden van een significant verschil kan er
evengoed op wijzen dat het (water)habitat in de hondsvisgebieden geschikt is voor de
Amerikaanse hondsvis (dit verklaart de wijde verspreiding van de soort binnen de vier
gebieden) en ongeschikt(er) voor de vinpootsalamander.
Soortgelijke analyse (van de invloed van de aanwezigheid van Amerikaanse hondsvis op
de aanwezigheid van de vinpootsalamander) mèt inclusie van de opgehaalde data uit
gebieden zonder Amerikaanse hondsvis is dan ook van belang. Deze analyse gaf een
compleet ander beeld; de vinpootsalamander bleek nu wel vermindert aanwezig te zijn
in wateren met Amerikaanse hondsvissen (Tabel 10).
Multiple regressie analyse
Resultaten van de multiple-regressieanalyses wijzen erop dat er geen verband bestaat
tussen de dichtheid Amerikaanse hondsvis en de dichtheid en het reproductieve succes
van vinpootsalamanders, terwijl er potentieel wel een negatief verband bestaat tussen
de dichtheid Amerikaanse hondsvis en de aanwezigheid van de vinpootsalamander.
Aangezien er op basis van deze resultaten nog geen duidelijke conclusie kan worden
getrokken over de invloed van de Amerikaanse hondsvis, is verdere analyse van de
opgehaalde data omtrent de Amerikaanse hondsvis van belang.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 83

Tabel 10. Invloed van de aanwezigheid van de Amerikaanse hondsvis op de aanwezigheid van de
vinpootsalamander in een water.
Aantal wateren Gebieden met
Alle
hondsvis onderzoeksgebieden
Met Amerikaanse met vinpootsalamander 8
8
hondsvis
zonder
vinpootsalamander
8
8
Zonder Amerikaanse met vinpootsalamander 22
72
hondsvis
zonder
vinpootsalamander
12
21
Fisher’s exact toets p=0,366 p=0,032
Het partiele plot laat zien dat het niet aantreffen van een verband tussen de
vinpootsalamanderdichtheid en de dichtheid Amerikaanse hondsvis enkel het gevolg is
van de afwijkende resultaten van een ven in de Kampina (figuur 32); het weghalen van
het Van Tienbergenven leidt tot een sterk dalende trendlijn: hoe hoger de dichtheid aan
Amerikaanse hondsvis, hoe lager de dichtheid van vinpootsalamander.
De dichtheid Amerikaanse hondsvis heeft een b (ongestandaardiseerde
regressiecoëfficiënt) van –0,225, een β (gestandaardiseerde regressiecoëfficiënt) van –
0,306 en verklaart 8,3% van de variantie in de √vinpootsalamanderdichtheid wanneer
het model voor de √vinpootsalamanderdichtheid is gebaseerd op de dataset zonder het
afwijkende ven. Op basis van deze gegevens kan helaas niet gezegd worden dat een
oorzakelijk verband bestaat tussen de ze factoren.
a b
Figuur 32.Partiele plots: spreidingsdiagram waarin de vinpootsalamanderdichtheid 0,5 is uitgezet tegen de
dichtheid Amerikaanse hondsvis. Als het Van Tienbergenven (paarse pijl) wordt weggelaten is sprake vn
een duidelijk negatief verband tussen de soorten. Uit beide variabelen is alle variantie weggehaald die de
overige onafhankelijke variabelen kunnen verklaren. Opvallend is dat het Van Tienbergenven op het
bijbehorende veldformulier een speciale notitie heeft gekregen vanwege de aanwezigheid van drijftillen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
84 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

Eerdere analyse omtrent de invloed van de Amerikaanse hondsvis op de aanwezigheid
van vinpootsalamanders in een water was slechts in staat een trend te herkennen; een
potentieel negatief verband tussen de dichtheid Amerikaanse hondsvis en de
aanwezigheid van de vinpootsalamander. Een grovere analyse, waarin de focus niet
langer ligt op de dichtheid Amerikaanse hondsvis maar op de aanwezigheid van
Amerikaanse hondsvis in een water, schetst een duidelijker beeld.
Foto 17. Amerikaanse hondsvis en vinpootsalamander komen slechts beperkt samen met elkaar voor.
6.3.1 Invloed waterhabitat op Amerikaanse hondsvis
Logistische regressie resulteerde in een multivariabel model dat de kans op Amerikaanse
hondsvissen in een water behoorlijk goed beschrijft (nagelkerke pseudo-r 2 = 0,427). In
dit model zijn de maximale diepte, de dikte van de sliblaag en de vegetatiestructuur
opgenomen als voorspellers (Tabel 11); de dikte van de sliblaag en de
vegetatiestructuur vormen een positief verband met de kans dat Amerikaanse
hondsvissen aanwezig zijn, terwijl de maximale diepte een negatief verband vormt met
de kans dat Amerikaanse hondsvissen aanwezig zijn. De maximale diepte, dikte van de
sliblaag en de vegetatiestructuur verschillen nauwelijks van elkaar in de bijdrage die zij
leveren aan de verklaring van de kans op Amerikaanse hondsvis in een water (Wald
respectievelijk= 6,127; 5,648 en 5,595). Eventuele trends in het effect dat de overige
variabelen hebben op de aanwezigheid van Amerikaanse hondsvissen zijn in de
resultaten van de logistische regressie niet waargenomen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 85

Tabel 11. Invloed van de aquatische variabelen op de kans dat Amerikaanse hondsvissen wel of niet
aanwezig te zijn in een potentieel voortplantingswater. * trend (0,05

Kans op aanwezigheid
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
Tabel 12. De invloed die habitatkenmerken hebben op de aanwezigheid van vinpootsalamanders en
Amerikaanse hondsvissen in een water. Wanneer de invloed van een habitatkenmerk contrasteert tussen
de beide soorten is dit aangegeven in het blauw. * trend (0,05

NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
88 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

7 DISCUSSIE
De vinpootsalamander heeft sinds 1996 de status ‘kwetsbaar’ op de Rode Lijst. Om de
teruggang van de vinpootsalamander in Noord-Brabant een halt toe te roepen dienen er
maatregelen te worden genomen. De huidige studie erkent deze noodzaak en heeft
getracht de knelpunten die het uitbrengen van beschermingsmaatregelen belemmeren
weg te nemen. Dit door inzicht te verkrijgen in de actuele verspreiding van de
vinpootsalamander in Noord-Brabant en in de omgevingsfactoren die de
vinpootsalamander beïnvloeden.
7.1 BELANGRIJKE FACTOREN IN DE WATERHABITAT VOOR VINPOOTSALAMANDER
De resultaten suggereren dat de maximale diepte, de EGV, de aanwezigheid van
bladafval, de dikte van de sliblaag en de mate van vegetatie(bedekking) van invloed zijn
op de vinpootsalamander (Tabel 3, Tabel 8). Bovendien geeft de huidige studie
aanwijzingen dat de Amerikaanse hondsvis een negatieve invloed heeft op de
vinpootsalamander (Tabel 6, Tabel 10, Figuur 31). Ondanks dat het wateroppervlak in
de modellen is opgenomen als voorspeller van de vinpootsalamanderdichtheid en -
aanwezigheid, heeft het vermoedelijk geen invloed op de vinpootsalamander. Wanneer
de resultaten van de huidige studie gecombineerd worden met de in de literatuur
beschreven invloed van de (in de huidige studie onderzochte) kenmerken van het
waterhabitat ontstaat het onderstaande schema (Figuur 34).
Invloed maximale waterdiepte en wateroppervlak
De hypothese dat vinpootsalamanders een voorkeur hebben voor vennen en poelen met
een langere hydroperiode (“waterhoudend vermogen”) (Jakob 2003) wordt ondersteund
door de positieve relatie die is waargenomen tussen de maximale waterdiepte, welke
positief in verband staat met de lengte van de hydroperiode, en de
vinpootsalamanderdichtheid/-aanwezigheid. De geobserveerde relatie sluit bovendien
aan bij eerder onderzoek aan vinpootsalamanders in Zuid-Frankrijk, waaruit bleek dat
vinpootsalamanders met name diepe wateren selecteren (Denoel & Lehmann 2006). Een
voorkeur voor diepe wateren, d.w.z. wateren met een lange hydroperiode, voorkomt het
falen van de reproductie als gevolg van vroegtijdig droogval (droogval voordat de larven
metamorfose hebben ondergaan). Aangezien het overgrote deel van de larven vóór eind
december metamorfose heeft ondergaan (Geraeds 2009) vormen wateren die tot die tijd
water vasthouden geschikte voortplantingswateren voor vinpootsalamanders. Het lijkt
op het eerste gezicht dan ook vreemd dat er geen verband is aangetroffen tussen de
maximale waterdiepte (zoals gemeten aan het begin van het voortplantingsseizoen) en
het voortplantingssucces in de larvenperiode. Dit is mogelijk toe te schrijven aan het
uitsluiten van de tien wateren die tijdens het bezoek in de larvenperiode droog bleken te
staan; in deze (voormalige) wateren, welke aan het begin van het voortplantingsseizoen
een kleine maximale waterdiepte hadden, is de reproductie mislukt. Een positieve relatie
tussen de maximale waterdiepte en het reproductief succes is vrijwel zeker aanwezig.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 89

Figuur 34. De invloed van kenmerken van het waterhabitat op de vinpootsalamander. De verbanden zijn
afkomstig uit het voorliggende veldonderzoek (zwarte pijlen) en literatuur (grijze pijlen). Hieronder vallen
niet alleen de omgevingsfactoren die in het huidige onderzoek niet onderzocht zijn, maar ook
omgevingsfactoren waarbij er reden was om aan te nemen dat het resultaat van het huidige onderzoek
een verkeerd beeld gaf. De pijlen met een stippellijn geven de significante verbanden tussen kenmerken
van het waterhabitat aan. Het zwarte vlak om ‘bladafval’ en ‘eutrofiëring’ geeft aan dat het huidige
onderzoek een verband heeft aangetoond tussen bladafval & de vinpootsalamander en de EGV & de
vinpootsalamander, maar dat het geobserveerde negatieve effect van bladafval mogelijk verloopt via het
negatieve effect van beschaduwing en dat het geobserveerde negatieve effect van de EGV mogelijk
verloopt via één of meer van de in de literatuur omschreven consequenties van eutrofiëring. De * bij de
invloed van de Amerikaanse hondsvis geeft aan dat de Amerikaanse hondsvis hoogstwaarschijnlijk een
negatief effect heeft op de vinpootsalamander.
In hoeverre vennen en poelen die permanent water houden een geschikt
voortplantingshabitat vormen is lastig aan te geven. Enerzijds leidt de permanente
aanwezigheid van water ertoe dat de larven die in het water overwinteren en de
metamorfose pas het volgende jaar voltooien (Geraeds 2009) ook kunnen overleven
(voortplantingssucces gaat omhoog). Anderzijds worden de salamanders in dergelijke
wateren vaak blootgesteld aan meer, en grotere, predatoren (voortplantingssucces gaat
naar beneden) (Egan & Paton 2004).
Het positieve verband tussen de vinpootsalamanderdichtheid en/of
vinpootsalamanderaanwezigheid en de maximale diepte hoeft echter niet een gevolg te
zijn van een voorkeur voor wateren met een langere hydroperiode. Een meer directe
verklaring van het verband wordt gevonden in het verminderde reproductieve succes in
ondiepe wateren (als gevolg van vroegtijdige droogval dwz kortere hydroperiode). Deze
verklaring hangt samen met het honkvaste karakter van de vinpootsalamander.
Vinpootsalamanders hebben de neiging om zich ieder jaar in hetzelfde water voort te
planten (Geraeds 2009) en bovendien bestaat er het vermoeden dat de
vinpootsalamander, evenals vele andere salamanders, vaak trouw blijft aan zijn/haar
geboortewater. Een dergelijke “trouwheid” aan een ondiep water zal er op den duur
echter toe leiden dat de dichtheid en de aanwezigheidskans van de vinpootsalamander
afneemt.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
90 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

Gezien het honkvaste karakter van de vinpootsalamander lijkt een voorkeur voor
wateren met een langere hydroperiode (dwz diepere wateren) een minder aannemelijke
verklaring te zijn voor het positieve verband tussen de vinpootsalamanderdichtheid/aanwezigheid
en de maximale diepte. Het is echter mogelijk dat, ondanks dat
vinpootsalamanders de neiging hebben om ieder jaar hetzelfde water te betrekken, zij in
het geval van een lage waterstand aan het begin van het voortplantingsseizoen toch
een ander (dieper) water selecteren. Aangenomen wordt dan ook dat het positieve
verband tussen de vinpootsalamanderdichtheid/-aanwezigheid en de maximale diepte
veroorzaakt wordt door een combinatie van een voorkeur voor diepe wateren en een
verminderde populatieaanwas in ondiepe wateren.
Mogelijk heeft het zeer droge voorjaar van 2011 eveneens ertoe geleid dat uit de
analyse een voorkeur voor diepere wateren komt. In de wateren die vroeg zijn
drooggevallen (veelal ondiepe wateren) is het niet mogelijk geweest het
voortplantingssucces te bepalen. Deze zijn daarom uit de analyse gelaten.
Het verdiepen van voortplantingswateren voor vinpootsalamander is geen maatregelen
die rechtstreeks uit de onderzoeksresultaten volgt. Hoewel het voortplantingssucces
netto omhoog lijkt te gaan, hebben diepere wateren ook grote nadelen. Wanneer het
water eenmaal ongeschikt is geworden (bijvoorbeeld door de aanwezigheid van vis), is
het lastig een voor de vinpootsalamander geschikte situatie terug te krijgen. Als een
water eens in de vijf tot tien jaar droogvalt, zorgt dit voor het verdwijnen van vis en
mineralisatie van organisch materiaal.
In tegenstelling tot de maximale waterdiepte lijken de resultaten met betrekking tot de
invloed van het wateroppervlak de “hydroperiode” hypothese (Jakob 2003) juist tegen
te spreken. Zo is er een negatieve relatie waargenomen tussen de
vinpootsalamanderdichtheid en het wateroppervlak en is er (significant) geen verband
waargenomen tussen de aanwezigheid van vinpootsalamanders en het wateroppervlak.
Een mogelijke verklaring voor de negatieve relatie tussen de vinpootsalamanderdichtheid
en het wateroppervlak is dat vinpootsalamanders in grote wateren naar verhouding
meer verspreid in de omgeving van het water voorkomen, waardoor ze minder makkelijk
worden gevangen (Sztatecsny et al. 2004). Een meer plausibele verklaring is echter dat
de negatieve relatie veroorzaakt wordt doordat het reactie-diffusie model waaruit volgt
dat grote habitats grote populaties huisvesten (Flather & Bevers 2002) niet opgaat voor
de vinpootsalamander. In het verleden is al gebleken dat het model niet van toepassing
is op de gevlekte salamander (Necturus maculosus), de kamsalamander (Triturus
cristatus) en de marmersalamander (Triturus marmoratus) (Egan & Paton 2004;
Sztatecsny et al. 2004). Geen verband of een negatief verband tussen het
wateroppervlak en het aantal dieren leidt automatisch tot het geobserveerde negatieve
verband tussen de vinpootsalamanderdichtheid en het wateroppervlak.
De (significant aangetoonde) afwezigheid van een verband tussen de aanwezigheid van
vinpootsalamanders en het wateroppervlak suggereert dat het oppervlak geen effect
heeft op de vinpootsalamander. Dit biedt bovendien ondersteuning voor het vermoeden
dat het niet waarnemen van een relatie tussen de vinpootsalamanderdichtheid en het
wateroppervlak simpelweg het gevolg is van het niet opgaan van het reactie-diffusie
model.
Ondanks dat de resultaten omtrent de invloed van het wateroppervlak suggereren dat
het wateroppervlak geen invloed heeft op de vinpootsalamander valt het echter te
betwijfelen of dit resultaat werkelijk de “hydroperiode” hypothese tegenspreekt. In
tegenstelling tot de maximale waterdiepte vormde de oppervlakte van het water (aan
het begin van het voortplantingsseizoen) geen significant verband met het wel of niet
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 91

droogstaan van het water in de larvenperiode. Dit wijst erop dat het wateroppervlak
potentieel een minder goede voorspeller is van de hydroperiode. Om een betrouwbare
uitspraak te kunnen doen over het effect van de hydroperiode is een vervolgonderzoek
van belang. Hierbij is het aan te raden om de hydroperiode van een water bij te houden
door vanaf de start van het voortplantingsseizoen (maart) elke maand de wateren te
inspecteren op de aanwezigheid van water.
Er kan geen uitspraak worden gedaan over de invloed van de steilheid van het
oevertalud en de dichtheid bootsmannetjes op de vinpootsalamander. Dit aangezien de
resultaten suggereren dat de steilheid van het oevertalud geen invloed heeft op de
vinpootsalamander en dat de dichtheid bootsmannetjes geen invloed heeft op het
voortplantingssucces van de vinpootsalamander terwijl de literatuur een negatieve
invloed van deze beide omgevingsfactoren heel aannemelijk maakt. De steilheid van het
oevertalud en de dichtheid bootsmannetjes zijn dan ook niet opgenomen in Figuur 34.
Microhabitats
Naast het onderzoek naar de invloed van de algemene kenmerken van het waterhabitat,
is het belang van de in het water aanwezige microhabitats ook onderzocht. De
afwezigheid van een verschil in de relatieve vinpootsalamanderbezetting (% bezette
wateren per gebied) tussen verschillende diepteklassen suggereert dat de
vinpootsalamander geen voorkeur heeft om zich op te houden bij een bepaalde diepte.
Daarentegen lijken vinpootsalamanders wel voorkeur te hebben voor bepaalde vormen
van bodembedekking; de relatieve vinpootsalamanderbezetting was hoger in vegetatie
klasse II (verticale structuur) en III (horizontale en verticale structuur) dan de sliblaag.
Dit houdt in dat wanneer vinpootsalamanders in een (potentieel) voortplantingswater
zowel de beschikking hebben over een gedeelte met een sliblaag als een begroeid
gedeelte dat zij zich met name zullen ophouden in het begroeide gedeelte.
Een verklaring voor de voorkeur van vinpootsalamanders om zich met name op te
houden in de vegetatie in plaats van de sliblaag is de bescherming die vegetatie biedt
tegen predatoren (Denoel & Lehmann 2006; Gustafson et al. 2006; Jakob 2003). De
aanwezigheid van Amerikaanse hondsvis in een water zal dit effect, d.w.z. de
verhoogde bescherming tegen predatoren in vegetatie, vermoedelijk versterken: de
Amerikaanse hondsvis, een potentiële predator van de vinpootsalamander, werd tijdens
bemonstering van de wateren juist met name aangetroffen in de sliblaag.
Een alternatieve verklaring voor de waargenomen voorkeur is gebaseerd op de
zuurstofarme omstandigheden die ontstaan als gevolg van een dikke organische
sliblaag. Mogelijk omringen de vinpootsalamanders zich met zuurstofbronnen, d.w.z.
vegetatie, om het lage zuurstofgehalte van het water (als gevolg van de sliblaag)
(Brouwer et al. 2009) te omzeilen.
Eutrofiëring en verzuring
De waargenomen negatieve relatie tussen de vinpootsalamanderdichtheid en/of
aanwezigheid en de EGV (als grove maat voor eutrofiering van zure vennen) is in
overeenstemming met de hypothese dat eutrofiëring een negatief effect heeft op het
voorkomen van vinpootsalamanders (Gustafson et al. 2009). De verwachte
optimumcurve is echter niet gevonden. Dit ondersteunt de studie van van Kessel et al.
2008, waaruit blijkt dat het voorkomen van vinpootsalamanders over een breed trofisch
niveau is verspreid.
De vaak aan eutrofiëring van vennen gekoppelde ontwikkeling van een sliblaag laat een
duidelijk negatief verband zien met de dichtheid van vinpootsalamander. Meest voor de
had liggende verklaring is de voorkeur van vinpootsalamander aan wateren met een
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
92 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

goed ontwikkelde vegetatiestructuur. Wanneer eutrofiëring de overhand krijgt, neemt de
vegetatiestructuur vaak juist af.
Ondanks dat vanuit de literatuur bekend is dat bladafval (naast atmosferische depositie,
vervuild grondwater, bladafval, watervogels en slib) een bron vormt van eutrofiëring
(Brouwer et al. 2009; van Kessel et al. 2008) is het negatieve verband tussen de
aanwezigheid van bladafval en de vinpootsalamanderdichtheid (Tabel 4) vermoedelijk
niet toe te schrijven aan eutrofiëring. Dit aangezien de EGV al als maat voor eutrofiering
is toegevoegd in het model en de overige onderzochte kenmerken van het water enkel
in het regressiemodel worden opgenomen wanneer ze extra verklaarde variantie (in de
vinpootsalamanderdichtheid) toevoegen. Vermoedelijk is het negatieve verband tussen
de aanwezigheid van bladafval en de vinpootsalamanderdichtheid een gevolg van de
mate van bezonning. De aanwezigheid van bladafval gaat gewoonlijk gepaard gaat met
overhangende bomen en daaruit volgend beschaduwing. Vanuit de literatuur is bekend
dat beschaduwing van wateren een negatief effect heeft op vinpootsalamanders door
schaarste aan voedselbronnen. Bovendien hebben beschaduwde wateren met
temperaturen lager dan gemiddeld een verminderde overleving van eieren en larven
(Jakob et al. 2003). Dit doet vermoeden dat het voortplantingssucces lager ligt in
wateren met bladafval. Een relatie tussen de aanwezigheid van bladafval en het
voortplantingssucces is echter niet aangetroffen (Tabel 9).
Vanuit de literatuur is bekend dat eutrofiëring kan leiden tot de vorming van een dikke
sliblaag, dominantie van bepaalde plantensoorten, verslechtering van de waterkwaliteit
(hoge turbiditeit, lage zuurstofniveaus), overgroei (geheel dichtgroeien met
vegetatie/verlanding) van vegetatie en/of toxische niveaus aan nitraat, nitriet en
ammonium (Gustafson et al. 2009).
De resultaten suggereren dat een dikke sliblaag, die vaak in geëutrofieerde wateren
wordt gevormd, negatief is voor vinpootsalamander: een negatief verband is
waargenomen tussen de dikte van de sliblaag en de vinpootsalamanderdichtheid en een
negatieve trend tussen de dikte van de sliblaag en de aanwezigheid van
vinpootsalamander. Daarentegen lijkt een verhoging van de turbiditeit niet bij te dragen
aan het negatieve effect van eutrofiëring. Een verband tussen de turbiditeit van het
water en de vinpootsalamander (dichtheid/aanwezigheid/voortplantingssucces) is niet
waargenomen. Dit weerspreekt eerdere literatuur waarin wordt gesteld dat troebel
water amfibieën negatief beïnvloedt (Hecnar & M’closkey 1996; Knutson et al. 2004).
Het waargenomen positieve verband tussen vegetatiebedekking en de aanwezigheid van
vinpootsalamander is in overeenstemming met eerder onderzoek, waaruit naar voren
kwam dat vinpootsalamander met name begroeide wateren selecteren (Denoel &
Lehmann 2006). Dit suggereert dat een rijke vegetatie van belang is voor de
vinpootsalamander. Dit is vermoedelijk een gevolg van de bescherming die vegetatie
biedt tegen predatoren, de verhoging die het veroorzaakt in de productiviteit van
prooidieren en de geschikte plaats die het vormt voor eiafzet (Denoel & Lehmann 2006;
Gustafson et al.2006; Jakob 2003). De positieve relatie tussen de mate van vegetatie
en het voortplantingssucces is waarschijnlijk in hoofdzaak toe te schrijven aan het
belang van ondergedoken plantenbladeren bij de ovipositie (Geraeds 2009), maar zal
deels ook een gevolg zijn van de bescherming die vegetatie biedt aan de kwetsbare
larven en de grotere hoeveelheid prooidieren in wateren met een rijke vegetatie (Denoel
& Lehmann 2006; Gustafson et al.2006; Jakob 2003).
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 93

Het is van belang om te beseffen dat er op basis van de resultaten van het huidige
onderzoek slechts beperkt inzicht wordt verkregen in de manier waarop het negatieve
effect van eutrofiëring op de vinpootsalamander tot stand komt. Dit heeft meerdere
redenen. Allereerst komt dit doordat slechts een selectie van de mogelijke negatieve
gevolgen van eutrofiëring voor het waterhabitat is gevangen in onafhankelijke
variabelen; de gevolgen van dominantie van plantensoorten (met name kroos,
kroosvaren en draadalgen), een laag zuurstofgehalte en hoge concentraties nitraat,
nitraat en ammonium zijn in het huidige onderzoek buiten beschouwing gelaten.
Vermoedelijk verklaren één of meerdere van deze potentiële gevolgen van eutrofiering
het negatieve verband tussen de vinpootsalamanderdichtheid/-aanwezigheid en de EGV.
Er zijn in de literatuur namelijk geen aanwijzingen dat een hoog nutriëntengehalte in het
water an sich een negatief effect heeft op de vinpootsalamander. Bovendien blijkt dat
eutrofiëring niet automatisch de in de literatuur omschreven gevolgen heeft, maar dat
de gevolgen van eutrofiëring per situatie verschillen. De lage VIFs van de
watervariabelen die betrekking hebben op eutrofiëring (allen

Het niet aantreffen van een negatief effect van een hogere pH (pH>7) is vermoedelijk
toe te schrijven aan de range van pH-waarden die in het huidige onderzoek betrokken is:
slechts een beperkt aantal wateren met een pH hoger dan 7 is bemonsterd. De
gebiedenselectie heeft plaatsgevonden op grond van de locaties waar ooit
vinpootsalamander is waargenomen; deze selectie is dus niet willekeurig geweest.
Eutrofiering en verzuring gaan vaak hand in hand. Op basis van voorliggende studie lijkt
het erop dat de effecten van eutrofiering sterker negatief zijn voor vinpootsalamander
dan verzuring. Door diverse maatregelen is de atmosferische depositie sterk afgenomen.
Samen met venherstelprojecten heeft dat naar verwachting geleid tot een betere
situatie voor vinpootsalamander. Sterke negatieve effecten van eutrofiering en verzuring
zijn teruggedrongen.
Op basis van het positieve verband tussen de vegetatiebedekking en de aanwezigheid
van vinpootsalamander kan men beredeneren dat overgroei, in tegenstelling tot wat er
in de literatuur beschreven staat, geen negatief effect heeft op de vinpootsalamander en
dat overgroei niet bijdraagt aan het negatieve effect van eutrofiëring. Een meer
aannemelijke verklaring is echter dat potentiële (driedimensionale) overgroei niet wordt
gevangen in de gebruikte (tweedimensionale) vegetatiemaat. Het percentage planten
dat het wateroppervlak bereikt is echter wel een geschikte manier om overgroei aan te
tonen (Oldham et al. 2000). Het is dan ook aan te raden om in toekomstig onderzoek
naar de invloed van overgroei op de vinpootsalamander gebruik te maken van deze
maat. Overigens zijn vrijwel geheel dichtgegroeide wateren in Noord-Brabant nauwelijks
aangetroffen.
7.2 AMERIKAANSE HONDSVIS
Amerikaanse hondsvis is slechts incidenteel samen met vinpootsalamander
waargenomen. In een paar gebieden komen de soorten samen voor, in slechts enkele
vennen zijn de soorten daadwerkelijk samen aangetroffen. Daarmee lijkt in elk geval
geen sprake te zijn van een acute dreiging die het voortbestaan van vinpootsalamander
in gevaar brengt. In de gebieden waar Amerikaanse hondsvis aanwezig is, lijkt wel
sprake is van een negatief effect. Zo is er een negatieve trend waargenomen tussen de
dichtheid Amerikaanse hondsvis en de aanwezigheid van de vinpootsalamander.
Vermoedelijk is de gevonden trend, in plaats van een significant resultaat, het gevolg
van de kleine steekproefgrootte: een kleine steekproefomvang verkleint de kans op
significante resultaten (Saunders et al. 2004). Bovendien bleek de vinpootsalamander
verminderd aanwezig te zijn in wateren met Amerikaanse hondsvis. Het niet aanwezig
zijn van een verband tussen de dichtheid Amerikaanse hondsvis en de dichtheid
vinpootsalamander bleek enkel het gevolg te zijn van de afwijkende resultaten van een
ven in de Kampina (van Tienbergenven). De afwijkende resultaten van dit ven, i.e. een
hoge dichtheid vinpootsalamander in combinatie met een hoge dichtheid Amerikaanse
hondsvis, zijn mogelijk het gevolg van de in het water aanwezige drijftillen.
Waarschijnlijk biedt de dichte vegetatie op de drijftil dekking voor vinpootsalamander,
terwijl de modderige onderzijde geschikt habitat biedt voor Amerikaanse hondsvis.
Hoewel niet gekwantificeerd, is deze longitudinale verdeling van de soorten in de
waterlaag tijdens het schepnetonderzoek ook aangetroffen in het Van Tienbergenven.
Een negatief effect van de Amerikaanse hondsvis op het voorkomen van de
vinpootsalamander kan zowel het gevolg zijn van een direct negatief effect van de
Amerikaanse hondsvis op (de overleving van) de vinpootsalamander (predatie) als van
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 95

een bewuste keuze voor hondsvisvrije wateren (Pearson 2000). In de literatuur staat
omschreven dat de introductie van vis de levensduur van salamanders negatief kan
beïnvloeden door predatie, (voedsel)concurrentie, het overbrengen van ziekten
(pathogeen vector) en een verandering van het habitat en/of voedselweb (Pearson
2000). Een voorkeur om eieren af te zetten in hondsvisvrije wateren is vermoedelijk een
strategie van de vinpootsalamander om het negatieve effect van de Amerikaanse
hondsvis op de overleving te omzeilen.
Aangezien bekend is dat kikkerlarven een prooi vormen voor de Amerikaanse hondsvis
(Rieger et al. 2004) wordt met name predatie op vinpootsalamanderlarven gezien als
een plausibele verklaring voor een negatief effect van de Amerikaanse hondsvis op het
voorkomen van de vinpootsalamander. Desondanks zijn hiervoor geen aanwijzingen
gevonden in het huidige onderzoek; het voortplantingssucces van de vinpootsalamander
lag niet lager in wateren met een hogere dichtheid aan Amerikaanse hondsvis.
Vermoedelijk is het niet aantreffen van een negatief verband tussen het
voortplantingssucces en de Amerikaanse hondsvis toe te schrijven aan het beperkte
aantal wateren met Amerikaanse hondsvis én vinpootsalamander (nvoortplantingssucces=4/33).
Voor het aantonen van een direct negatief verband van Amerikaanse hondsvis op
vinpootsalamander zijn laboratoriumexperimenten noodzakelijk.
Naast de vermeende negatieve invloed van de Amerikaanse hondsvis an sich op de
vinpootsalamander wordt de vinpootsalamander ook negatief beïnvloed door de
kenmerken van het waterhabitat waar de Amerikaanse hondsvis doorgaans in
voorkomt. De Amerikaanse hondsvis komt met name voor in ondiepe wateren met een
dikke sliblaag, terwijl deze kenmerken van het waterhabitat het voorkomen van de
vinpootsalamander juist negatief beïnvloeden (tabel 9). De oorzaak van de teruggang
van de vinpootsalamander in de met Amerikaanse hondsvis gekoloniseerde gebieden
(van Kessel et al. 2008) is vermoedelijk dan ook een combinatie van (1) een negatieve
invloed van de Amerikaanse hondsvis en (2) het ongeschikter raken van het
waterhabitat voor de vinpootsalamander, maar geschikter raken van het waterhabitat
voor de Amerikaanse hondsvis.
Met name eutrofiëring lijkt een rol te spelen in de verschuiving van een geschikt
waterhabitat voor de vinpootsalamander naar een geschikt waterhabitat voor de
Amerikaanse hondsvis. Eutrofiëring leidt vaak tot de vorming van een dikke sliblaag en
een laag zuurstofniveau (Giesen 1990; Gustafson et al. 2009). In tegenstelling tot de
Amerikaanse hondsvis, welke positief wordt beïnvloed door de aanwezigheid van een
dikke sliblaag en is aangepast om te overleven onder zuurstofarme omstandigheden
(den Hartog 1990), zullen deze gevolgen van eutrofiëring ongunstig zijn voor de
vinpootsalamander. De vinpootsalamander wordt negatief beïnvloed door de
aanwezigheid van een dikke sliblaag en is niet aangepast om te overleven onder
zuurstofarme omstandigheden. Het dient opgemerkt te worden dat de vorming van een
dikke sliblaag en een laag zuurstofniveau ook op kunnen treden als gevolg van verzuring
(Brouwer et al. 2009; van Turnhout et al. 2003). Verzuring treedt tegenwoordig echter
nauwelijks nog op (Brouwer et al. 2009), waardoor verzuring een minder voor de hand
liggende verklaring is voor de verschuiving van een geschikt waterhabitat voor de
vinpootsalamander naar een geschikt waterhabitat voor de Amerikaanse hondsvis.
Naar verwachting beïnvloeden venherstelprojecten, die gericht zijn op herstel van de
buffercapaciteit en terugdringen van negatieve effecten van eutrofiëring en verzuring,
een negatieve invloed op de aanwezigheid van Amerikaanse hondsvis. De voor deze
soort belangrijke factoren worden in het herstel (deels) weggenomen. Vanwege de hoge
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
96 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

7.3 LANDHABITAT
dichtheid van Amerikaanse hondsvis lijkt het onwaarschijnlijk dat venherstel leidt tot het
geheel verdwijnen van de soort.
Naast het analyseren van de gegevens die tijdens het huidige onderzoek zijn opgehaald
is getracht om met behulp van historische data de invloed van kolonisatie van een
water met Amerikaanse hondsvis op het voortbestaan van vinpootsalamanders in een
water te onderzoeken. Dit levert mogelijk extra bewijs aan voor de in het
soortbeschermingsplan beschreven relatie tussen de teruggang van vinpootsalamanders
en de kolonisatie van wateren met Amerikaanse hondsvis (van Kessel et al. 2008). Een
dergelijke analyse is echter niet in staat om de oorzaak van deze relatie (kolonisatie met
Amerikaanse hondsvis en/of verandering van het habitat) te achterhalen. Er waren
onvoldoende historische gegevens beschikbaar voor een betrouwbare analyse.
Met behulp van GIS en topografische kaarten zijn de landgebruikstypen rondom de
onderzoekslocaties onderzocht. De landgebruikstypen “weide” en “heide” in het aan het
voortplantingswater omringende landhabitat zijn van invloed op vinpootsalamander
(Tabel 5).
In Figuur 35 zijn de gevolgen van landhabitatkenmerken van deze studie en literatuur
weergegeven.
Figuur 35 De invloed van kenmerken van het landhabitat (in een 400 of 100 meter radius rond een
water) op de vinpootsalamander. De figuur is gebaseerd op de resultaten van het huidige onderzoek
(zwarte pijlen) en literatuur (grijze pijlen). Positieve verbanden zijn gemarkeerd met een +, negatieve met
een -.
Voor veel in het water voortplantende amfibieën is het landhabitat van belang voor
overwintering, dispersie en/of foerageren (Guerry & Hunter 2002). De resultaten
suggereren dat heide hier bij de vinpootsalamander een sleutelrol in speelt, terwijl de
aanwezigheid van weide de vinpootsalamander juist negatief beïnvloed.
Overeenkomstig met de verwachtingen, is een negatieve relatie aangetroffen tussen de
vinpootsalamanderdichtheid en -aanwezigheid en de aanwezigheid van weide in een
straal van 100 meter rondom het water. Dit is mogelijk het gevolg van chemische
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 97

stoffen; weide wordt over het algemeen regelmatig behandeld met chemicaliën, zoals
kunstmest (Knutson et al. 2004; Rannap & Briggs 2010). Indien dergelijke
verontreiniging het negatieve verband veroorzaakt, is het opmerkelijk dat er geen
negatief verband is aangetroffen tussen de vinpootsalamanderdichtheid en -
aanwezigheid en de aanwezigheid van akker. Een eerdere studie heeft een dergelijk
verband tussen de aanwezigheid van akker en salamanders echter wel aangetoond
(Denoel & Lehmann 2006). Vermoedelijk is het niet aantreffen van een negatief verband
in de huidige studie toe te schrijven aan het beperkte aantal bemonsterde wateren met
akker in de directe omgeving (ndichtheid=6/62, naanwezigheid= 18/104, nvoortplantingssucces=1/31).
Een andere mogelijke verklaring is dat het negatieve effect van de aanwezigheid van
weide tot stand komt door verlies van overwinteringshabitat: de aanwezigheid van
weide vermindert het bos- en heideoppervlak (binnen 100 meter rondom het water).
Bos en heide zijn belangrijk landhabitat voor de vinpootsalamander; beiden beschikken
over een verscheidenheid aan schuilplaatsen en voedselbronnen (van Kessel et al.
2008). Vooral de rol van bos is beschreven in de literatuur: populaties
vinpootsalamander in bosgebieden zijn groter dan die in gebieden met open vegetatie
(Denoel & Lehmann 2006). Dit betekent echter niet dat weide geheel ongeschikt
landhabitat is voor de vinpootsalamander; graslanden bieden foerageermogelijkheden
(Rannap & Briggs 2010) en waarschijnlijk zijn extensief beheerde weilanden geschikter
dan intensief gebruikte weides. Volledig open gebieden worden echter gemeden
(Geraeds 2009).
Bovenstaande maakt het enigszins opmerkelijk dat de habitattypen loofbos, naaldbos,
gemengd bos en heide niet of nauwelijks terug te vinden zijn in de opgestelde
multivariabele modellen. Het enige opgenomen habitattype is heide, welke in het
landhabitatmodel is opgenomen als positieve voorspeller van het voortplantingssucces
van vinpootsalamanders. Hierbij dient echter rekening te worden gehouden met
eventuele multicollineariteit (bijlage 1): de aanwezigheid van heide en de mate van
vegetatie in het water (beiden voorspellers van het voortplantingssucces) bleken
onderling licht te correleren. Mogelijk wordt het voortplantingssucces slechts door één
van deze omgevingsfactoren beïnvloed.
Ondanks dat de mate van vegetatie een meer voor de hand liggende verklaring is voor
een hoger voortplantingssucces, is het goed mogelijk dat de aanwezigheid van heide
een betere conditie van adulte vinpootsalamanders tot gevolg heeft. Dit kan het
voortplantingsucces positief beïnvloeden. De literatuur wijst er bovendien op dat beide
(bos en heide) omgevingsfactoren een positieve uitwerking hebben op de
vinpootsalamander (Geraeds 2009; Geurts et al. 2004; van Kessel et al. 2008).
Vermoedelijk is het beperkt aantreffen van de habitattypen loofbos, naaldbos, gemengd
bos & heide in de multivariabele modellen het gevolg van de gemeenschappelijke functie
van deze vier habitattypen, i.e. allen bieden schuilplaatsen tijdens de landfase; indien
het ene geschikte habitattype afwezig is, wordt (in het overgrote deel van de gevallen)
een potentieel negatief effect op de vinpootsalamander voorkomen (ofwel:
ondervangen) door aanwezigheid van de ander.
De aanwezigheid van loofbos bleek echter wel een potentiële invloed te hebben op de
aanwezigheid van de vinpootsalamander in een water. In tegenstelling tot de hypothese
bleek de waargenomen trend echter negatief te zijn. Dit is vermoedelijk een artefact als
gevolg van de ruis die is ontstaan door overlap in de statistische functies. Een
diepgaander onderzoek naar de invloed van het landhabitat is echter nodig om dit te
bevestigen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
98 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

In tegenstelling tot de verwachtingen is geen significant negatief verband waargenomen
tussen de aanwezigheid van verharde wegen en vinpootsalamanders. Dit is vermoedelijk
een gevolg van het beperkte aantal bemonsterde wateren met verharde wegen in het
aangrenzende landhabitat. Bovendien bleken de aanwezige verharde wegen over het
algemeen verkeersluw te zijn, waardoor directe mortaliteit als gevolg van het verkeer
vermoedelijk laag ligt. Er is echter wel een positieve trend waargenomen tussen de
aanwezigheid van verharde wegen en de aanwezigheid van vinpootsalamander in een
water. De waargenomen trend is echter erg zwak en in combinatie met de tegenstrijdige
resultaten van eerdere studies (o.a. Egan & Paton 2004; Elzanowski et al. 2009) wordt de
kans op het aantreffen van een significant positief verband tijdens een
vervolgonderzoek uitermate klein geacht. Aangenomen wordt dat er tijdens een
vervolgonderzoek met een groter aantal wateren met verkeersintensieve verharde
wegen in de directe nabijheid wel een negatief effect op de vinpootsalamander zal
worden aangetroffen.
Versnippering
Habitatfragmentatie, zoals de isolatie van voortplantingswateren bij amfibieën, wordt
gezien als een belangrijke reden voor de teruggang van amfibieën (Dodd & Smith 2003).
Dit is gebaseerd op de metapopulatietheorie, welke voorspelt dat het duurzaam
voortbestaan van populaties wordt begunstigd door de aanwezigheid van naburige
populaties (Denoel & Lehmann 2006). In tegenstelling tot deze hypothese is het aantal
voortplantingswateren in het omringende landhabitat niet opgenomen in de opgestelde
modellen voor de dichtheid en aanwezigheid van vinpootsalamander. De kwaliteit van
de naburige wateren is hierbij echter niet in overweging genomen; mogelijk is een groot
aantal van de omliggende wateren onbezet doordat zij ongeschikt zijn voor
vinpootsalamander (bijv. door de aanwezigheid van een dikke sliblaag of ondiep water).
Bovendien is het mogelijk dat een groot aantal van de geschikte omliggende wateren
niet bereikbaar is door ongeschiktheid van het tussenliggende landhabitat. Onderzoek
van Denoel & Lehmann (2006), waaruit blijkt dat het aantal vinpootsalamander in een
poel hoger is wanneer er veel bezette poelen in het omringende landhabitat aanwezig
zijn, suggereert dat het aantal bezette wateren in het omringende landhabitat wel een
positieve invloed heeft op de dichtheid van adulte vinpootsalamanders en de kans op
aanwezigheid. De verzamelde data bleek echter ontoereikend voor een bepaling van het
aantal omliggende bezette voortplantingswateren. Ondanks dat er op basis van het
huidige onderzoek geen uitspraak te doen is over de invloed van versnippering, doet het
onderzoek van Denoel & Lehmann (2006) vermoeden dat versnippering een negatief
effect heeft op de vinpootsalamander.
In tegenstelling tot de kenmerken van het waterhabitat lijken de kenmerken van het
landhabitat de dichtheid, aanwezigheid en het voortplantingssucces van de
vinpootsalamander slechts beperkt te beïnvloeden; de (pseudo-)r 2 van de
landhabitatmodellen lag tussen de 0,137 (r 2 ) en 0,284 (nagelkerke pseudo-r 2 ), terwijl dit
voor de waterhabitatmodellen overtuigend hoger lag; tussen de 0,375 (r 2 ) en 0,482
(nagelkerke pseudo-r 2 ). Op basis van het huidige onderzoek kan men echter niet
concluderen dat de vinpootsalamander minder eisen stelt aan het landhabitat;
vermoedelijk zijn de (pseudo-)r 2 ’en laag doordat het landhabitat grootschaliger is
onderzocht. Zo zijn er slechts zeven kenmerken van het landhabitat betrokken in het
onderzoek, terwijl er minimaal elf kenmerken van het waterhabitat zijn betrokken in het
opstellen van de waterhabitatmodellen. Bovendien is de invloed van akker, weide,
gemengd bos, loofbos, naaldbos, heide en (verharde) wegen erg grof in kaart gebracht
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 99

door enkel te kijken naar de invloed van aan- of afwezigheid van deze vormen van
landgebruik.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
100 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

8 CONCLUSIES
Verspreidingsonderzoek
• Zevenentwintig gebieden in Noord-Brabant zijn op vinpootsalamander
geïnventariseerd.
• In de meeste gebieden blijkt vinpootsalamander wijder verspreid dan uit
archiefgegevens blijkt.
• In drie voormalige leefgebieden is vinpootsalamander niet meer aangetroffen.
Hier is de soort waarschijnlijk uitgestorven.
Habitateisen vinpootsalamander
• Een goed ontwikkelde watervegetatie heeft de voorkeur van
vinpootsalamander.
• Vinpootsalamander lijkt een voorkeur te hebben voor diepere wateren vanwege
een langere hydroperiode. Diepere wateren hebben echter ook een grotere kans
gekoloniseerd te worden met vis.
• De aanwezigheid van een sliblaag is nadelig voor vinpootsalamander. Minerale
zandbodems genieten de voorkeur.
Amerikaanse hondsvis
• In een beperkt aantal vennen is vinpootsalamander samen met Amerikaanse
hondsvis aangetroffen. Daarom lijkt Amerikaanse hondsvis geen acute
bedreiging voor het duurzaam voortbestaan van vinpootsalamander.
• Waarschijnlijk heeft Amerikaanse hondsvis zowel een direct (predatie) als
indirect (keuze voortplantingswateren) negatief effect op vinpootsalamander.
• De habitateisen van vinpootsalamander en Amerikaanse hondsvis vertonen
slechts een kleine overlap. Met name in de dikte van de sliblaag komen deze
naar voren.
• Waarschijnlijk hebben eutrofiëring en verzuring in het verleden Amerikaanse
hondsvis bevoordeeld, terwijl vinpootsalamander negatief beïnvloed werd.
Venherstel is juist bevorderlijk voor vinpootsalamander.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 101

DANKWOORD
Dank gaat uit naar alle terreinbeheerders die toestemming hebben gegeven voor het
uitvoeren van het onderzoek: Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Brabants
Landschap, Brabant Water, Dienst Vastgoed Defensie. Verder hebben Landgoed Gorp &
Rovert, Landgoed de Hoevens, Nyrstar Budel en de Bosgroep-Zuid (vertegenwoordiger
van de gemeente Eersel).
In persoon willen wij graag Leo De Bruijn (Natuurmonumenten), Theo Bakker en Jap
Smits (beiden Staatsbosheer) danken voor de goede samenwerking en soepele
communicatie.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
102 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

LITERATUUR
Alford, R.A., & S.J. Richards (1999) Global amphibian declines: a problem in applied
ecology. Annual Review of Ecology and Systematics. 30: 133-165
Bobbink, R., R. Bijlsma, E. Brouwer, K. Eichhorn, R. Haveman, P. Hommel, T. van
Noordwijk, J. Schaminée, W. Verberk, R. de Waal & M. Wallis deVries (2008)
Preadvies hellingbossen in Zuid-Limburg. Directie Kennis.
Bollen, K.A., & R.W. Jackman (1990) Regression diagnostistics: An expository
treatment of outliers and influential cases. In: J.Fox & J. Scott Long, Modern
Methods of Data Analysis. Newbury park: Sage publications, p.266-267
Bosman, W. (2003) Het Rauwven, een ‘exotisch’ ven in het beekdal van de Aa.
Stichting RAVON.
Brady, L. D., & R.A. Griffiths (1995) Effects of pH and aluminium on the growth and
feeding behaviour of smooth and palmate newt larvae. Ecotoxicology. 4: 299-306.
Brouwer, E., H. van Kleef, H. van Dam, J. Loermans, G. Arts & D. Belgers (2009)
Effectiviteit van herstelbeheer in vennen en duinplassen op de middellange termijn.
Rapport DKI nr. 2009/dki 126-O. Stichting Bargerveen.
Brouwer, T., M. Dorenbosch, R. van Eekelen & Jos Spier. Vissenatlas Noord-Brabant.
Profiel Uitgeverij, Bedum.
Buiteveld, J., H.P. Koelewijn (2006) Klein, en dan? Wat kan een beheerder doen met
kleine en kwijnende populaties? Alterra-rapport 1250. Alterra.
Collombon, M.T., R.H.A. van Grunsven, H. Ingberg, L. Leusink & G.F.J. Smits (2010)
Instandhouding van gevoelige habitattypen in een overbelast systeem? Verkennende
studie naar stikstofdepositie en habitatkwaliteit in Natura 2000-gebieden. Bureau
Waardenburg bv.
Dederen, L.H.T., R.S.E.W. Leuven, S.E. Wendelaar Bonga & F.G.F. Oyen (1985) Biology
of the acid-tolerant fish species Umbra pygmaea. Journal of Fish Biology. 28: 307-
326.
van Delft, J. J.C.W., R.C.M. Creemers & A.M. Spitzen-van der Sluijs (2007)
Basisrapport Rode Lijst Amfibieen en Reptielen volgens Nederlandse en IUCN-criteria.
Stichting RAVON.
van Delft, J.J.C.W. (2010) Natuurbericht.nl: Vroeg rijp of lang jeugdig? Verkregen 12
april 2011, van http://www.natuurbericht.nl/?id=4079
Denoel, M., G. Dzukic & L.K. Milos (2005) Effects of widespread fish introductions on
paedomorphic newts in Europe. Conservaton Biology. 19(10): 162-170
Denoel, M., & A. Lehmann (2006) Multi-scale effect of landscape processes and habitat
quality on newt abundance: Implications for conservation. Biological Conservation.
130(4):495-504
Denoel, M., & G.F. Ficetola (2007) Landscape-level thresholds and newt conservation.
Ecological Applications. 17(1): 302-309
Dodd, C.K., & L.L. Smith (2003) Habitat destruction and alteration. Historical trends
and future prospects for amphibians. In: R.D. Semlitsch, Amphibian Conservation,
Smithsonian p. 94-112
Dutchponds (2011) Herstel van vennen op zandgronden. Verkregen 12 september
2011, van http://www.dutchponds.org/Default.aspx?tabid=494
van Duinen, G., H. van Kleef, M. Nijssen, C. van Turnhout, W. Verberk, J. Holtland &
H. Esselink (2004) Schaal en intensiteit van herstelmaatregelen: hoe reageert de
fauna? In: G.A. van Duinen et al. Duurzaam natuurherstel voor behoud van
biodiversiteit – 15 jaar herstelmaatregelen in het kader van het overlevingsplan bos
en natuur, Expertisecentrum LNV, Ede. p.189-240.
Egan, R.S., & P.W.C. Paton (2004) Within-pond parameters affecting oviposition by
wood frogs and spotted salamanders. Wetlands. 24(1): 1-13
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 103

Elzanowski, A., J. Ciesiolkiewicz, M. Kaczor, J. Radwańska & R. Urban (2009)
Amphibian road mortality in Europa: a meta-analysis with new data from Poland.
European Journal of Wildlife Research. 55(1): 33-43.
Flather, C.H., & M. Bevers (2002) Patchy reaction-diffusion and population abundacen:
the relative importance of habitat amount and arrangement. The American
Naturalist. 159(1)
van Gelder, J.J. (1973) Ecological observations on Amphibia in the Netherlands. 2.
Triturus helveticus. Razoumowsky: migration, hibernation and neoteny. Netherlands
Journal of Zoology. 23: 86-108.
Geraeds, R.P.G. (2009) Overzicht van de Nederlandse biodiversiteit: Lissotriton
helveticus. Verkregen 12 april 2011, van
http://www.nederlandsesoorten.nl/get?site=nlsr&view=nlsr&page_alias
=conceptcard&cid=0AH GPYIIVJSL&tab=biology
Geurts, J.J.M., M.E.W. van der Welle, L.P.M. Lamers, J.G.M. Roelofs (2004) Helder
water in waterland door tijdelijke peilverlaging. Radboud Universiteit Nijmegen,
Aquatische ecologie en milieubiologie.
Giesen, W.B.J.T., M.M. van Katwijk & C. den Hartog (1990) Eelgrass condition and
turbidity in the Dutch Wadden Sea. Aquatic Botany. 37(1): 71-85
de Graaf, P., J. Hendrickx & G. Kraaykamp (2002) Logistische regressie analyse.
Verkregen 12 augustus 2011 van
http://www.ru.nl/socialewetenschappen/rtog/tips/onderdelen/logistische/
Grontmij (2011) Bestemmingsplan Lubberstraat 4.3 Water. Verkregen 6 oktober 2011,
van http://ro-online.robeheer.nl/0823/7E8A387F-889B-4D8E-
A1BCB65800C80BD9/t_NL.IMRO.0823.BPSPLUBBERST201000-ONTW_4.3.html
Guerry, A.B., & M.L.J. Hunter (2002) Amphibian distributions in a landscape of forests
and agriculture: an examination of landscape composition and configuration.
Conservation Biology. 16: 745-754.
Günther, R. (1996) Die Amphibien und Reptilien Deutschlands. Jena: Gustav Fischer
Verlag,.
Gustafson, D.H., C.J. Pettersson & J.C. Malmgren (2006) Great crested newts
(Triturus cristatus) as indicators of aquatic plant diversity. Herpatological journal. 16
(4): 347-352
Gustafson, D.H., A.S.L. Andersen, G. Mikusinski & J.C. Malmgren (2009) Pond quality
determinants of occurence patterns of great crested newts (Triturus cristatus).
Journal of Herpetology, 43(2): 300-310
De Haas, S., & A. de Smet (2010) Amfibieen en waterkwaliteit. Onderzoek naar de
relatie tussen amfibieen en de trofiegraad, de zuurgraad en het zoutgehalte van
veedrinkputten in de provincie Zeeland. Hogeschool van Hall Larenstein, stichting
Landschapsbeheer Zeeland, stichting RAVON
Hartel, T., S. Nemes, D. Cogalniceanu, K. Ollerer, O. Schweiger, C. Moga & L. Demeter
(2007) The effect of fish and aquatic habitat complexity on amphibians.
Hydrobiologia. 583: 173-182
den Hartog (1990) Umbra pygmaea, an Acid-tolerant fish. Naturwissenschaften. 77:
40-41
Hecnar, S.J., & R.T. M’closkey (1996) Amphibian species richness and distribution in
relation to pond water chemistry in south-western Ontario, Canada. Freshwater
Biology 36: 7-15
Hom, C.C., P.H.C.Lina, G. van Ommering, R.C.M. Creemers, & H.J.R. Lenden (1996)
Bedreigde en kwetsbare reptielen en amfibieën in Nederland. Toelichting op de Rode
Lijst. Rapport IKC Natuurbeheer nr. 25. IKC
Jakob, C., G. Poizat, M. Veith, A. Seitz & A.J. Crivelli (2003) Breeding phenology and
larval distribution of amphibians in a Mediterranean pond network with unpredictable
hydrology. Hydrobiologia. 499: 51-61
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
104 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

Joly, P., C. Miaud, A. Lehmann & O. Grolet (2001) Habitat matrix effects on pond
occupancy in newts. Conservation Biology, 15: 239-248.
Kats, L.B., & R.P. Ferrer (2009) Alien predators and amphibian declines: review of two
decades of science and the transition to conservation. Diversity and Distributions. 9:
99-110
van Kessel, D. Heijkers & G. Hoogerwerf (2008) Soortbeschermingsplan
Vinpootsalamander Noord-Brabant. Natuurbalans-Limes Divergens BV.
Kiwa Water Research & EGG (2007) Knelpunten- en kansenanalyse Natura 2000gebieden.
Kiwa Water Research, EGG.
van Kleef, H., G. van der Velde, R.S.E.W. Leuven & H. Esselink (2008) Pumpkinseed
sunfish (Lepomis gibbosus) invasions facilitated by introductions and nature
management strongly reduce macroinvertebrate abundance in isolated water bodies.
Biological invasions. 10: 1481-1490.
Kloskowski, J. (2009) Size-structured effects of common carp on reproduction of pondbreeding
amphibians. Hydrobiologia. 635: 205-213
Knutson, M.G., W.B. Richardson, W.B. Reineke, B.R. Gray, J.R. Parmelee & S.E. Weick
(2004) Agricultural ponds support amphibian populations. Ecological Applications.
14(3): 669-684
Kros, J., B.J. de Haan, R. Bobbink, J.A. van Jaarsveld, J.G.M. Roelofs & W. de Vries
(2008) Effecten van ammoniak op de Nederlandse natuur. Alterra-rapport 1698.
Alterra.
Leuven, R.S.E.W., C. den Hartog, M.M.C. Christiaans & W.H.C. Heijligers (1986)
Effects of water acidification on the distribution pattern and reproductive success of
amphibians. Experientia. 42.
Lowe, W.H., & D.T. Bolger (2002) Local and landscape-scale predictors of salamander
abundance in New Hampshire headwater streams. Conservation Biology. 16(1)
Martin, P., & P. Bateson (2007) Measuring behaviour. An Introductory Guide.
Cambridge: Cambridge University Press, 9, 107.
Miles, J., & M. Shevlin (2001) Applying regression & correlation. Londen: Sage.
Ministerie van LNV (2011) In relatie tot de flora- en faunawet. Verkregen 6 april 2011
van
http://www.minlnv.nederlandsesoorten.nl/get?site=lnv.db&view=lnv.db&page_alias
=soort&sid=1634&version=problems
Minkjan, P., H. Baas, H. Renes & P. Veen (2011) Cultuurhistorisch beheer: heidevelden.
Verkregen 13 september 2011 van http://www.chbeheer.nl/elementen/heidevelden
Nöllert, A., & Nöllert, C. (1992) Die Amphibien Europas: Bestimmung, Gefährdung,
Schutz.: Franckh-Kosmos Verlag, Stuttgart.
Oldham, R.S., J. Keeble, M.J.S. Swan & M. Jeffcote (2000) Evaluating the suitability
of habitat for the great crested newt (Triturus Cristatus) Herpetological journal, 10:
143-155
Orizaola, G., & F. Brana (2006) Effect of salmonid introduction and other environmental
characteristics on amphibian distribution and abundance in mountain lakes of
northern Spain. Animal Conserveration. 9:171-178.
Pearson, K.J. (2000) The effects of introduced fish on the long-toed salamander
(ambystoma macrodactylum) in southwestern alberta, Canada. Thesis.
Porej, D., M. Micacchion & T.E. Hetherington (2004) Core terrestrial habitat for
conservation of local populations of salamanders and wood frogs in agricultural
landscapes. Biological Conservation 120: 399-409.
Rannap, R., & L. Briggs (2010) Habitat requirements of Triturus cristatus in Denmark.
In: P. Podra, Protection of the great crested newt. Ministery of the environment of
the republic Estonia. p.35-47
RAVON (2011a) Vinpootsalamander. Verkregen 13 september 2011 van
http://www.ravon.nl/Default.aspx?tabid=125
RAVON (2011b) Amerikaanse hondsvis. Verkregen 17 mei 2011 van
http://www.ravon.nl/ Soorten/Vissen/ Amerikaanse hondsvis/tabid/183/Default.aspx
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 105

Ray, N., A. Lehmann & P. Joly (2002) Modeling spatial distribution of amphibian
populations: a GIS approach based on habitat matrix permeability. Biodiversity and
Conservation. 11:2143-2165
Saunders, M., P. Lewis & A. Thornhill (2004) Methoden en technieken van onderzoek.
Benelux: Pearson Education.
Stuart, S.N., J.S. Chanson, N.A. Cox, J. F. Rieger, C.A. Binckley & W.J. Resetarits
(2004) Larval performance and oviposition site preference along a predation
gradient. Ecology. 85(8): 2094-2099
Siero, F.W., M. Huisman & H.A.L. Kiers (2009) Voortgezette regressie- en
variantieanalyse. Bohn Stafleu van Loghum.
Somerville, T.J., S.R. Jamieson & J.R. Foster (2004) The invasion of the central
mudminnow (Umbra limi) into the Otsego Lake Watershed. Fischeries & Aquaculture.
Sluijter, R. (2011) Klimaatdata en Advies: Seizoensoverzicht. Lente 2011: extreem
droog en zonnig, zeer zacht. Verkregen 9 oktober 2011, van
http://www.knmi.nl/klimatologie/maand_en_seizoensoverzichten/seizoen/ len11.html
Sztatecsny, M., R. Jehle, B.R. Schmidt & J.W. Arntzen (2004) The abundance of
premetamorphic newts (Triturus cristatus, T. Marmoratus) as a function of habitat
determinants: an a priori model selection approach. Herpetological journal. 14: 89-97
Tomecek, J., V. Kovac & S. Katina (2007) The biological flexibility of the pumpkinseed:
a succesful colonizer throughout Europe. In: Biological invaders in inland waters:
Profiles, distribution, and threats. Londen: Springer Series in Invasion Ecology.
p.307-336
van Turnhout, C., S. Stuijfzand, M. Nijssen & H. Esselink (2003) Gevolgen van
verzuring, vermesting en verdroging en invloed van herstelbeheer op duinfauna.
Expertisecentrum LNV.
Verreycken, H., C. Geeraerts, C. Duvivier & C. Belpaire (2010) Present status of the
North American Umbra pygmaea (eastern mudminnow) in Flanders (Belgium) and in
Europe. Aquatic Invasions 5(10): 83-96
de Vries, R.M., M. Huisman (2007a). Regressieanalyse: Assumpties. Rijksuniversiteit
Groningen.
de Vries, R.M., M. Huisman (2007b). Regressieanalyse: Assumpties. Rijksuniversiteit
Groningen.
Weyrauch, S.L., & Jr. T.C. Grubb (2004) Patch and landscape characteristics
associated with the distribution of woodland amphibians in an agricultural
fragmented landscape: an information-theoretic approach. Biological Conservation.
115(3): 443-450
Young, B.E., A.S.L. Rodrigues, D.L. Fischman & R.W. Waller (2004) Status and trends
of amphibian declines and extinctions worldwide. Sciencexpress.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
106 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

BIJLAGE 1 STATISTISCHE ACHTERGRONDEN
Waterhabitat
Hieronder staan de, voor de interpretatie niet direct noodzakelijke, statistische
achtergronden van de analyse. Tabellen met de VIF-waarden transformaties van de
water- en landhabitatanalyses en de invloed van Amerikaanse hondsvis zijn hier
opgenomen.
Invloed waterhabitat op dichtheid vinpootsalamanders
Multicollineariteit
De aquatische variabelen dichtheid hondsvis en dichtheid vistotaal hadden een VIF hoger
dan vier (tabel 8). Inspectie van de correlatiematrix toonde aan dat er tussen deze beide
variabelen een sterke correlatie bestaat (Spearman correlatie: r=0,843, n=66,
p=0,000). Na verwijdering van de dichtheid vistotaal als onafhankelijke variabele bevond
de VIF van de variabele dichtheid hondsvis zich onder de gestelde norm (VIF=1,388)
(zie §2.2). De resterende aquatische variabelen zijn gebruikt voor verdere analyse.
De Variantie Inflatie factor van de onafhankelijke aquatische omgevingsfactoren.
Aquatische variabele VIF
Amerikaanse hondsvis 40,378
Vistotaal x 40,548
Oppervlakte 1,320
Diepte max 2,065
pH1 1,696
EGV1 1,183
Turbiditeit 1,174
Sliblaag 1,327
Bladafval 1,270
Steilheid oevertalud 1,743
Vegetatiebedekking1 1,846
Vegetatiestructuur1 1,820
X uitgesloten van verdere analyse
Transformatie
Aangezien uit de residual plots en P-P plots bleek dat er niet werd voldaan aan de
veronderstellingen ten aanzien van de residuen (homoscedasticiteit en normale
verdeling) is een worteltransformatie (Y 0,5 ) uitgevoerd op de afhankelijke variabele
dichtheid.
Tabel 13. De variantie Inflatie factor van de onafhankelijke aquatische
omgevingsvariabelen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 107

Aquatische variabele VIF
Amerikaanse hondsvis 471,411
Vistotaal X 467,847
Oppervlakte 1,195
Diepte max 1,994
pH1 2,365
EGV1 1,579
Turbiditeit 1,114
Sliblaag 1,122
Bladafval 1,210
Steilheid oevertalud 1,680
Vegetatiebedekking1 1,909
Vegetatiestructuur1 1,066
X uitgesloten van verdere analyse
Invloed waterhabitat op aanwezigheid vinpootsalamanders
Multicollineariteit
De aquatische variabelen dichtheid hondsvis en dichtheid vistotaal hadden een VIF hoger
dan vier (Tabel 13). Inspectie van de correlatiematrix toonde aan dat er tussen deze
beide variabelen een sterke correlatie bestaat (Spearman correlatie: r=0,772, n=109,
p=0,000).
Na verwijdering van de dichtheid vistotaal als onafhankelijke variabele bevond de VIF van
de variabele dichtheid hondsvis zich onder de gestelde norm (VIF=1,111). De
resterende aquatische variabelen zijn gebruikt voor verdere analyse.
Invloed waterhabitat op voortplantingssucces
Multicollineariteit.
De aquatische variabelen dichtheid hondsvis, dichtheid vistotaal, vegetatiebedekking1
en vegetatiestructuur1 hadden een VIF hoger dan vier (tabel 12). Inspectie van de
correlatiematrix toonde aan dat er zowel een sterke correlatie bestaat tussen de
variabelen dichtheid hondsvis en dichtheid vistotaal (Spearman correlatie: r=0,768,
n=33, p=0,000) als tussen de variabelen vegetatiebedekking1 en
vegetatiestructuur1 (Spearman correlatie: r=0,697, n=33, p=0,000). Uit de
correlatiematrix bleek echter dat de correlatie tussen vegetatievariabelen van een
consistent hoog niveau was (Spearman correlatie: vegetatiestructuur1 &
vegetatiestructuur2 r=0,764, n=33, p=0,000, vegetatiebedekking1 &
vegetatiestructuur2 r=0,531, n=33, p=0,001, vegetatiestructuur1 &
vegetatiebedekking2 r=0,516, n=33, p=0,002, vegetatiestructuur1 &
vegetatiestructuur2 r=0,430, n=33, p=0,013).
Na verwijdering van de dichtheid vistotaal als onafhankelijke variabele bevond de VIF
van de variabele dichtheid hondsvis zich onder de gestelde norm (VIF=2,286). In
een principale componenten analyse van de vegetatievariabelen omvatte de
principale component mate van vegetatie 70% van de variabiliteit in de condities
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
108 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

Landhabitat
(eigenwaarde=2,781). De VIF van de principale component mate van vegetatie
had een waarde van 2,685.
De uit de PCA resulterende factorscores van de nieuwe variabele mate van
vegetatie en de resterende aquatische variabelen zijn gebruikt voor verdere analyse.
De variantie Inflatie factor van de onafhankelijke aquatische omgevingsvariabelen.
X uitgesloten van verdere analyse: ** samengevoegd in één principale component
Aquatische variabelen VIF
Amerikaanse hondsvis 63,554
Vistotaal X 59,523
Oppervlakte 2,747
Diepte max 3,276
pH1 2,023
EGV1 3,260
Turbiditeit 2,698
Sliblaag 3,406
Bladafval 2,957
Steilheid oevertalud 2,147
Vegetatiebedekking1** 6,606
Vegetatiestructuur1** 4,086
Bootsmannetjes 2,876
pH2 2,290
EGV22 3,036
Vegetatiebedekking2** 3,875
Vegetatiestructuur2** 3,813
Transformatie
Uit de residual plots en de P-P plot bleek dat er niet werd voldaan aan twee van de
veronderstellingen van multiple regressie; lineariteit en een normale verdeling van de
residuen. Om dit probleem te verhelpen is een transformatie uitgevoerd; de afhankelijke
variabele voortplantingssucces is verheven tot de macht 0,3 (Y 0,3 ).
Invloed landhabitat op dichtheid vinpootsalamanders
Multicollineariteit
Geen van de landvariabelen had een VIF hoger dan vier (tabel 14). Alle landvariabelen
zijn dan ook gebruikt bij verdere analyse.
Transformatie
Uit de residual plots en de P-P plot bleek dat er niet werd voldaan aan de drie
veronderstellingen van multiple regressie; lineariteit, homoscedasticiteit en een normale
verdeling van de residuen. Om dit probleem te verhelpen is de afhankelijke variabele
dichtheid verheven tot de macht 0,3 (Y 0,3 ).
Tabel 14. De Variantie Inflatie factor van de onafhankelijke landvariabelen.
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 109

Landvariabelen VIF
Voortplantingswateren 1,116
Verharde wegen 1,097
Akker 1,252
Weide 1,220
Gemengd bos 1,575
Loofbos 1,274
Naaldbos 1,157
Heide 1,688
X uitgesloten van verdere analyse
Invloed landhabitat op aanwezigheid vinpootsalamanders
Multicollineariteit
Geen van de landvariabelen had een VIF hoger dan vier. Alle landvariabelen zijn dan ook
gebruikt bij verdere analyse.
Multicollineariteit aquatische variabelen en landvariabelen
Correlatie tussen de aquatische- en landvariabelen lijkt nauwelijks rol te spelen in het
onderzoek naar de invloed van het water- en landhabitat op de dichtheid en
aanwezigheid van vinpootsalamanders; geen van de VIFs had een waarde hoger dan
vier. Multicollineariteit tussen de aquatische- en landvariabelen lijkt echter wel aanwezig
te zijn in het onderzoek naar de invloed van het water- en landhabitat op het
voortplantingssucces van vinpootsalamanders; elf van de twaalf onafhankelijke
variabelen had een VIF hoger dan vier (tabel 15). Hier schuilt echter enige onzekerheid
in: de hoge VIFs zijn mogelijk een artefact als gevolg van de kleine steekproefgrootte
(n=24) en het grote aantal onafhankelijke variabelen (21 stuks).
Multicollineariteit tussen de onafhankelijke variabelen die niet in het multivariabele
model van voortplantingssucces zijn opgenomen heeft geen consequenties voor de
uiteindelijke interpretatie van de resultaten. Er dient echter tijdens het interpreteren van
de resultaten met betrekking tot het onderzoek naar het voortplantingssucces (zie
hoofdstuk 4) wel rekening te worden gehouden met eventuele multicollineariteit tussen
de (uit de multiple regressieanalyse volgende) voorspellers van het
voortplantingssucces. Inspectie van de correlatiematrix toonde aan dat de mate van
vegetatie en aanwezigheid van heide als voorspeller van het voortplantingssucces
onderling positief correleerden (Spearman correlatie: r=0,404, n=24, p=0,05).
Tabel 15. De Variantie Inflatie factoren van de onafhankelijke aquatische- en landvariabelen.
VIF Dichtheid
Aanwezigheid Voortplantingssucces
Waterhabitat
n=46
n=70
n=24
Hondsvis 2,378 1,169 46,315
Oppervlakte 2,002 1,484 6,486
Diepte max 2,877 2,254 39,418
pH1 3,571 2,520 12,417
EGV1 1,969 2,437 31,245
Turbiditeit 1,249 1,357 6,953
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
110 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

Sliblaag 2,043 1,435 6,300
Bladafval 1,978 1,979 9,279
Steilheid 2,339 2,107 11,709
Vegetatiebedekking1 2,571 2,065 -
Vegetatiestructuur1 2,757 2,031 -
Bootsmannetjes - - 3,032
pH2 - - 8,552
EGV22 - - 11,702
Vegetatiebedekking2 - - -
Vegetatiestructuur2 - - -
Mate van vegetatie
Landhabitat
- - 10,424
Voortplantingswateren 2,390 1,518 6,336
Verharde wegen 1,737 1,405 30,830
Akker 1,481 1,617 3,737
Weide 1,611 1,573 3,221
Gemengd bos 3,905 1,847 7,578
Loofbos 3,698 2,693 23,546
Naaldbos 1,759 1,526 9,407
Heide 3,170 2,602 37,384
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 111

BIJLAGE 2 INDELING PLANTENSOORTEN NAAR STRUCTUUR
Indeling van plantensoorten op basis van structurele complexiteit (van de
onderwaterstaande delen). De meest simpele structuur is de horizontale structuur
(Klasse 1), waartoe planten behoren die bekend staan om hun wateroppervlak
bedekkende eigenschap. De verticale structuur is een simpele, overwegend verticale en
open structuur (Klasse 2). Planten behorend tot deze groep hebben over het algemeen
geen kleine/fijne bladeren. Onder de gecombineerde horizontale/verticale structuur
(klasse 3) wordt een dichte en complexe structuur verstaan. Fijne bladeren zijn mogelijk
aanwezig. Algen zijn niet in het onderstaande lijstje meegenomen vanwege de
potentieel negatieve uitwerking die het heeft op salamanders; salamanders kunnen
verstrikt raken in algen en vervolgens verdrinken.
Klasse I:
Klasse II:
Klasse III:
horizontale structuur verticale structuur
horizontale & verticale structuur
Kroos (Lemna) Riet (Phragmites australis) Knolrus (Juncus bulbosus)
Waternavel
(Hydrocotyle)
Pitrus (Juncus effusus) Veenmos (Sphagnum palustre)
Gele
lutea)
plomp (Nuphar Zegge (Carex) Kranswier (Characeae)
Waterlelie (Nymphaea) Gagel (Myrica gale) Fonteinkruid (Potamogeton)
Lisdodde (Typha latifolia) Veenpluis
angustifolium)
(Eriophorum
Waterbies (Eleocharis palustris) Waterdrieblad
trifoliata)
(Menyanthes
Snavelbies (Rhynchospora) Bronmos (Fontinalis antipyretica)
Mattenbies (Schoenoplectus lacustris) Waterpest (Elodea spec.)
Pijpenstrootje (Molinia caerulea)
Watermunt (Mentha aquatica)
Mannagras (Glyceria fluitans)
Waterviolier (Hottonia palustris)
Moerashertshooi (Hypericum elodes)
Waterranonkel (Ranunculus)
Drijvende
natans)
waterweegbree (Luronium
Wateraardbei (Potentilla palustris)
Wilg (Salix spec.)
Slangenwortel (Calla palustris)
Gele lis (Iris pseudacorus)
Witbol (Holcus)
Oeverkruid (Littorella uniflora)
Bitterzoet (Solanum dulcamara)
Wolfspoot (Lycopus europaeus)
Veenpluis (Eriophorum angustifolium)
NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
112 De vinpootsalamander in Noord-Brabant

NATUURBALANS – LIMES DIVERGENS BV adviesbureau voor natuur & landschap
De vinpootsalamander in Noord-Brabant 113