fase 1 - LOLA Landscape Architects

NATURALIS
PARK
1

COLOFON
SEPTEMBER 2008
ONTWERP DOOR:
LOLA LANDSCAPE ARCHITECTS
1 E MIDDELLANDSTRAAT 103
3021 BD ROTTERDAM
010-4141368
LOLA@LOLAWEB.NL
IN OPDRACHT VAN:
GEMEENTE LEIDEN

INHOUD
04 OPGAVE
06 ANALYSE
12 CONCEPT
16 ONTWERP
28 DETAILS
30 FASERING
32 KOSTENRAMING
BIJLAGE - PLANKAART 1:500

Plangebied Water
Den Haag
4
Amsterdam
N206
Bio Science Park
Naturalis
N206
Leiden CS
Historisch centrum Leiden
Leiden
Lammerschans
Rotterdam - Den Haag
Verbindingen
Amsterdam
Utrecht

Terras (Zoekgebied) Parkeren
OPGAVE
Het Naturalispark is één van de belangrijke openbare
ruimtes in het Leiden Bio Science Park en zal in de
komende jaren worden gerealiseerd. Lola landscape
architects is gevraagd een schetsontwerp te maken voor
het Naturalispark, in competitie met twee andere ontwerpbureaus.
De uitstraling van het park moet aansluiten bij het beeld
van de Hollandse Campus, zoals in het Stedenbouwkundig
plan Bio Science Park wordt geschetst. Het Naturalispark
heeft een belangrijke verblijfs- en ontmoetingsfunctie
voor gebruikers van het Bio Science Park. Daarnaast
is het park dé representatieve voortuin van het museum
Naturalis. Bovendien is het een belangrijke verbindingsplek
tussen het Leiden Centraal en het Bio Science Park.
Karakteristiek aan het Naturalispark is dat er verschillende
plekken en ruimtes en gebruikersgroepen samenkomen,
en de uitdaging is om dit alles samen te brengen
tot één sterke compositie.
Het is de bedoeling dat in het schetsontwerp aandacht
wordt besteed aan een goede tracering van voet- en
fi etspaden door het park en een goede aansluiting
op de omgeving. Daarnaast is de Stal een belangrijke
horecavoorziening, die met een terras een aangename
plek in het park moet krijgen. Ook ligt er in het park een
wateropgave: de hoeveelheid water die moet worden
gerealiseerd is zo groot, dat het voor de hand ligt om
dit water als belangrijk ontwerpelement in te zetten.
Hoofdlijnen in het Programma van Eisen zijn hieronder
kort beschreven.
Fasering
Water
Er is een opgave om 16.000 m2 water te realiseren; hiervan
is 14.250 m2 noodzakelijk en 1.750m2 wenselijk. Om
te voldoen aan de eisen van het Hoogheemraadschap
moet ten noorden van het Pesthuis 3.500 m2 extra water
worden gegraven. In het meest ideale geval is dit zelfs
5.250 m2.
Verbindingen
De wandel- en fi etsverbinding tussen Leiden CS en het
Leiden Bio Science Park moet veilig zijn en met voldoende
capaciteit hebben. Voor bezoekers dient het
Pesthuis duidelijk en veilig te zijn ontsloten.
De stal en het terras
De gebouwen van Stichting Valk en de Stal moeten goed
worden ingepast, evenals de bestaande gebouwen in de
voortuin van Naturalis. Voor het terras van de Stal zal is
een zoekgebied beschreven.
Parkeren
Het huidige aantal parkeerplekken naast de Stal moet
blijven totdat de nieuwbouw van het NCB gereed is.
Daarna is er alleen parkeergelegenheid nodig voor
bezoekers van de Stal en invalide bezoekers van het
Naturalis (rond de 20 parkeerplaatsen).
Fasering
In de eerste fase wordt het stelsel van paden gerealiseerd,
de wateropgave, het terras en de toegang van de
Stal. In de tweede fase wordt de omgeving afgestemd op
de nieuwe invulling van het park.
Hollandse Campus
Het Naturalispark moet aansluiten bij het beeld van
de Hollandse Campus: water, riet en inheemse boomsoorten,
paden en plankieren, natuurvriendelijke oevers.
1
2
5

6
< Permanente expositie
van Naturalis.
> Zicht op Naturaliis
vanaf het toekomstige
park.
>> Binnentuin van het
Pesthuis.
^ Uitzicht vanaf een hogere
verdieping van het O&0 gebouw.
^> De 17e eeuwse Pesthuislaan.
< Verschillende tijdlagen in
één oogopslag.
> Entree van het parkeerterrein
voor Naturalis.
>> Olifantenpad diagonaal
over het ontworpen grid.
< Verbinding tussen de
nieuwbouw van Naturalis
en het Pesthuis.
> Balkon van het O&Ogebouw.
>> Uitzicht vanaf hetzelfde
balkon.

PORTRET
Het Leiden Bio Science Park gaat zich ontwikkelen tot
een hoogwaardige stedelijke omgeving waarin onderwijs,
onderzoek en bedrijven elkaar maximaal stimuleren
en optimale ontwikkelingskansen worden geboden. Als
belangrijk onderdeel van de as Leiden-Katwijk, kan het
uitgroeien tot een succesvol economisch centrum: het is
erg goed ontsloten, bestaat nu al uit een flinke verzameling
bedrijven en instellingen en profileert zich helder
met Bio Science. Ook in de openbare ruimte wordt
gestreefd naar een heldere profilering: de Hollandse
Campus. Dit is een ecologische omgeving met veel
water, riet, wilgen, houten vlonders , waarin de verschillende
bedrijven en instellingen een plek krijgen.
Op dit moment is de openbare ruimte tussen het station
de Hogeschool een aaneenschakeling van zeer uiteenlopende
ruimtes: de superstedelijke omgeving van het
LUMC, de formele tuin rondom het Naturalis, de infrastructurele
ruimte van de Darwinweg, de Sandifort- de
Zernikedreef, het rustige vooroorlogse universiteitscomplex
en het strakke kantoorlandschap rond de Hogeschool.
Deze afwisseling levert interessante gelaagde
beelden op, maar om deze gebieden om te vormen tot
één Hollandse Campus moet er nog veel gebeuren. De
aanleg van het Naturalispark is een belangrijke eerste
stap.
Het Naturalis is van binnen een indrukwekkende wereld
van interactieve, bewegende, lichtgevende installaties,
afgewisseld met eeuwenoude skeletten en opgezette
beesten. Maar Naturalis is meer dan alleen een expositie:
het organiseert veel activiteiten en beheert tal van
kenniswebsites. Dit is een museumopzet die past bij de
bezoekers die het Naturalis wil trekken: mensen van nul
tot negenennegentig, van on- tot hoogopgeleid. Vanaf de
Plesmanlaan en het spoor vormt de nieuwbouw van Fons
Verheijen een herkenbaar baken, die past bij de inhoud
van het museum.
De entree van het museum ligt echter in het Pesthuis, een
sfeervol en statig 17e eeuws gebouw. De buitenruimte
van Naturalis sluit met zijn formele opzet goed aan bij het
Pesthuis, maar geenszins bij de hyperreële opzet van het
museum. De entree is hierdoor weinig uitnodigend.
De grote potenties van het gebied ten noorden van het
Hippocratespad worden juist door haar leegte goed
zichtbaar. Het kan een plezierige doorgangsruimte
worden, een aantrekkelijke achtergrond voor de terrassen
van de Stal en het O&O-gebouw. Het zeer intensief
betreden olifantenpad kan uitgroeien tot een drukke as
door het gebied.
7

GEBRUIKER 01:
DE MEDEWERKER
Het Leiden Bio Science Park is in eerste instantie een
locatie om te werken. Het Naturalispark is interessant
voor medewerkers die binnen 10 minuten lopen vanaf
hun werkadres in het park kunnen zijn. Tussen de middag
is kan dit een plek zijn om te lunchen, in het gras of
aan het water te zitten.
Het is voor hen een belangrijke plek om te ontspannen,
om bij te komen van een bespreking, of om zich op te
laden voor de tweede helft van de dag. Overigens is
voor veel van hen het Naturalispark ook een
doorgangsruimte, waarvan goede paden en snelle
verbindingen van belang zijn.
8
GEBRUIKER 02:
DE STUDENT
Hogeschool Leiden heeft een grote schare studenten.
De hogeschool ligt pal aan het Naturalispark, en heeft
een aanzienlijke gebruiksrelatie met het park.
Scholieren zijn steeds mobieler. Studeren doe je met
je laptop. Het Naturalispark kan een ideale studieomgeving
zijn, als er voldoende plek is om te zitten, en bij
voorkeur met draadloos internet aanwezig. Als de Stal
niet te duur is, koffie en broodjes verkoopt, wordt dit
een aantrekkelijke hangout voor studenten: voor, tijdens
en na de contacturen.

GEBRUIKER 03:
DE PATIENT
Het Naturalispark kan gezien worden als de tuin van het
LUMC. Voor patiënten kan het Naturalispark een ‘healing
environment’ vormen; een stressloze ruimte waar je
je even geen patiënt voelt, waar de natuur je zintuigen
binnenstroomt. Het LUMC is zelf een erg harde
omgeving. Groene ruimte heeft een positieve uitwerking
op het genezingsproces van een patiënt, waardoor
de tijd dat een patiënt ziek doorbrengt in het ziekenhuis,
verkort wordt.
GEBRUIKER 04:
DE BEZOEKER
Naturalis heeft jaarlijks meer dan 200.000 bezoekers.
Voor hen is het Naturalispark de voortuin van het museum:
voortuin binnenkomt, ben je in Naturalis. Dat merk
je doordat de tuin de allure heeft die een natuurhistorisch
museum waardig is. En doordat ook een deel van
de expositie in het park te zien en beleven is.
Niet alleen is het Naturalispark de voortuin van het
museum, maar tegelijkertijd ook de achtertuin: een verblijfsruimte
waar de bezoekers langer kunnen blijven,
nog even wat kunnen drinken en nagenieten van hun
bezoek, en waar de kinderen vrij kunnen spelen.
9

Medewerkers, patiënten, studenten en bezoekers: gemiddelde aantallen per dag
Medewerkers, patiënten, studenten en bezoekers: gemiddelde aantallen per dag
GEDEELDE
IDENTITEIT: BIO
SCIENCE IN EEN
GROENE RUIMTE
10
5000
4000
3000
2000
1000
Hogeschool Leiden LUMC Naturalis
De vier onderscheiden gebruikers van het park zijn
niet in gelijke mate aanwezig. In verhouding zijn er veel
meer medewerkers en studenten dan er bezoekers of
patiënten zijn. Bezoekers van Naturalis komen meestal
maar één keer, terwijl werknemers en studenten het
hele jaar door komen.
Er is een gedeelde interesse in een groene, omspannende
omgeving. Dit geldt voor zowel de
medewerkers, als de patiënten en de studenten. Een
plek waar je even loskomt van de bebouwde
omgeving, en de natuur je omringt. Een plek in de zon
om in het gras te liggen.
De behoefte aan een goede horecavoorziening is ook
onder alle groepen aanwezig. Als de Stal zich ontwikkelt
als bijvoorbeeld de horecavoorzieningen op de
Zuidas, zal dit een centrale ontmoetingsplek in het
Leiden Bio Science Park worden.
Medewerker
Student
Patient
Bezoeker

HISTORISCHE
IDENTITEIT: DE HOL-
LANDSE CAMPUS
AVANT LA LETTRE
In de 17e eeuw is het Pesthuis gebouwd als buitenpost
van de Leidse binnenstad. Als een soort Hollandse
Campus avant la lettre werd naast het Pesthuis ook een
grote tuin met een aantal bijgebouwen aangelegd. Nu
in het Bio Science Park wordt gezocht naar een passende
identiteit van de openbare ruimte, kan deze
enclave een waardevolle bijdrage leveren, als het goed
wordt ingepast.
Waar op veel plekken de hi-tech gebouwen zullen
contrasteren tegen de natuurlijke omgeving, is het
Naturalispark een plek waar gebouw en landschap
juist naadloos in elkaar over kunnen lopen. Dankzij de
gebouwen aan de Pesthuislaan kan het Naturalispark
een cruciale rol gaan spelen in de beeldvorming van
de Hollandse Campus.
11

Het Naturalispark is onderdeel van één van de twee groene wiggen
van het Leiden Bio Schience Park.
12
10 min.
5 min.
Door het Naturalispark loopt één van de belangrijkste routes voor
voetgangers en fi etsers.
Het Naturalispark is één van de centrale plekken voor water,
zowel functioneel als visueel.
1. centrale plek voor open water
De bebouwing langs de Pesthuislaan dateert uit de 17e eeuw, als
enclave tussen 20e en 21e eeuwse bebouwing.
1. bebouwing uit de 17e, 20e en 21e eeuw.

Hoofdmoment in de Hollandse campus
XVIII XIX
XX XXI
Leidende principes voor ontsluiting door
de eeuwen heen
Snelle verbindingen, vrije vorm
POSITIONERING TEN
OPZICHT VAN HET
LEIDEN BIO SCIENCE
PARK
Het Naturalispark heeft een centrale positie in het Leiden
Bio Science Park, wat water, groen en wandel- en
fietsroutes betreft. Het Naturalispark kan met een goede
inrichting de kansen van deze positie waarmaken.
In de inrichting van het park wordt zo goed mogelijk
aangesloten op het streefbeeld van de openbare ruimte
van de omgeving: de Hollandse Campus met water, riet,
wilgen,iepen, essen, vlonders. Een zoom van opgaande
beplanting aan de randen van het park zorgt voor beschutte
waarbinnen een grote waterpartij het centrale
element is. Langs en op het water is een aantal bijzondere
elementen langs een as geordend, die eindigt bij
het Pesthuis. Het monumentale zicht op het Pesthuis geeft
cachet aan het hele park.
Een goed routenetwerk is cruciaal voor het slagen van
het park. Om deze reden is ervoor gekozen om de
bestaande opzet met een grid van paden te verlaten en
toe te gaan naar een meer directe en organische opzet
van het padennetwerk, dat geoptimaliseerd is voor zowel
doorgaande mensen als bezoekers van het park. De
vrijere vorm van paden sluit beter aan bij het uitbundige
karakter van exposities van Naturalis dan het formele
grid in de huidige situatie.
13

ICOON VOOR
NATURALIS
14
?
De openbare ruimte kan worden ingezet om de herkenbaarheid
van Naturalis te vergroten. Zodra je in het
park bent, moet je weten dat Naturalis in de buurt is en
moet het helder zijn waar je heen moet lopen. In veel
natuurhistorische musea wordt er gekozen voor één
icoon, dat het als het ware het uithangbord van het museum
is. Als natuurhistorie moet worden gereduceerd tot
één beeld, blijkt het erg moeilijk om clichés te voorkoen:
wereldwijd kiest men voor óf een dinosaurus óf een walvis.
Met zo’n beeld zou Naturalis te kort worden gedaan,
zeker als straks opgaat in het NCB, het
Nationaal Centrum voor Biodiversiteit. De essentie hiervan
ligt veel eerder variatie dan in één icoon. Daarom
is ervoor gekozen om in dit park een rijke variatie aan
diersoorten in te zetten als beeldmerk. De rijke verzameling
van Naturalis en het NCB kan hiervoor worden
aangewend.
Naturalispark:
Naturalispark:

THEMA:
VERGANKELIJKHEID
OF EEUWIGE JEUGD
Een belangrijke vraag voor het Naturalispark is: hoe kan
het bijdragen aan de identiteit van zowel Naturalis als het
Leiden Bio Science Park? En wat is de identiteit van het
Bio Science Park? Het type bedrijven en instellingen op
de Leiden Bio Science Campus is vrij scherp geprofi -
leerd. Is het mogelijk om vanuit de specifi eke activiteiten
iets te destilleren dat betekenis kan geven aan de openbare
ruimte, zodat deze op zijn beurt weer de herkenbaarheid
van de gehele campus vergroot?
De activiteiten van veel bedrijven en instellingen zijn
medisch en farmaceutische van aard en zijn direct of
indirect gericht op het vergroten van de levenskwaliteit
en –duur. Er zijn mensen die in biotechnologie de sleutel
naar de Eeuwige Jeugd zien. Aan de andere kant is er het
Naturalis, dat vooral een collectie van de Eeuwige Dood
is: een miljoen gewervelde, meer dan 2 miljoen
ongewervelde dieren en meer dan 5 miljoen insecten
worden hier voor onbepaalde tijd in dode toestand gehouden.
In het Naturalis leer je bovendien wat voor klein en
toevallig onderdeel de mens is van de geschiedenis van
de aarde. In deze tegenstelling zit een klassieke strijd
tweestrijd tussen de natuurlijke vergankelijkheid en
streven naar eeuwigheid. Vergankelijkheid wordt met biotechniek
steeds langer tegengehouden, terwijl stilstaan
bij de vergankelijkheid van het bestaan juist leidt tot
meer waardering van het alledaagse. Zowel de verleiding
van het bruisende leven als de verwondering voor de
dood vormen inspiratie voor het Naturalispark.
15

ONTWERP
16
Es (Fraxinus excelsior)
Paardenkastanje (Aesculus hippocastanum ‘Baumanii’
Zwarte els (Alnus glutinosa)
Iep (Ulmus ‘New horizon’
Grauwe wilg (Salix cinerea)
Oorwilg (Salix aurita)
Overige bomen
Beukhaag (Fagus sylvatica)
Groenten - en kruidenborders
Gazon / ligweide
Riet
Bestaand plantsoen
Sterkwaterarmatuur
Fontein
Cortenstalen strook
Stenen zitrand
Houten dek
Gravel
Bestaand kunstobject
Brug
Water
Overige verhardingen
Bestaande bebouwing

VOETPADEN FIETSPADEN
GRONDWERK
20
WATERSYSTEEM

VERBLIJFSPLEKKEN
BEPLANTING
TOEGANGEN
BIJZONDERE ELEMENTEN
21

22
44 2 8
4 31 44 8 60 6

34 8 39 7 2 12 2 4 3 4 5 4 3 2 9 5 15
11 3 3 14 12 10 3 1 11 4 10 3 36 3 10 4 11 7
DOORSNEDES
Een belangrijk element in het plan is de 5 meter hoge
zonneheuvel, met een hellende, op de zon georiënteerde
ligweide. Vanaf de ligweide is er een mooi uitzicht op het
water en het Pesthuis. De twee rijke, hellende
schaduwtuinen voor de Valk en het O&O-gebouw geven
een aangenaam uitzicht en tegelijkertijd beschutting.
Door de piramidale vorm hebben beide gebouwen
zowel beschutting als uitzicht. De heuvel wordt aangelegd
met de grond die wordt weg gegraven om het
wateroppervlak te realiseren.
23

24
PAGINAVULLENDE SHOP: VAN DE
HEUVEL NAAR HET PESTHUIS

DANSENDE
FONTEINEN
28
Centraal in de waterpartij wordt een raamwerk van
fonteinen aangelegd. Het bewegende water en het
klaterende geluid maken vergroten de natuurbeleving in
het Naturalispark. De fonteinen vormen geen statische
compositie, maar zijn beweeglijk: ze kunnen allemaal
afzonderlijk worden aangestuurd, zodat er bewegende
composities kunnen worden gemaakt: de dansende fonteinen
vormen een continu veranderend schouwspel.

de stal
herman
DE STAL ALS
DECORATED SHED
1 2
3 4
STERKWATERLAMP
De Stal krijgt een zeer prominente plaats in het plan. Op
deze locatie kan een horeca onderneming succesvol
zijn. Met een kleine ingreep kan de huid van het gebouw
worden vervangen door een meer transparante façades.
Hiermee wordt de relatie met het park versterkt: vanuit
de Stal is er meer uitzicht op het park en de Stal krijgt
zelf een meer uitnodigende uitstraling. Suggestie: doop
de naam van het etablissement om tot Herman, dat klinkt
chiquer. Nodig dan Herman den Blijker uit om het om te
bouwen en exploiteren; dat scheelt in de kosten.
De bezoeker van het Naturalispark kan in de lampen een
glimp opvangen van de biodiversiteit die in het museum
en de opslag aanwezig is. Het principe van een beestje
op sterk water wordt vertaald naar een lichtarmatuur.
Door het beestje van onder aan te schijnen, zorgt het voor
de verstrooiing van het licht naar de omgeving.
de stal
29

FASE 1:
REALISATIE VAN HET
PROGRAMMA
- Water (95% van het totaal) graven;
- Heuvel vormgeven met vrijgekomen grond;
- Verbindende vlonderpaden aanleggen, inclusief
terras van de Stal;
- Deel van de parkeerplaatsen bij de Stal opschuiven
naar het zuiden.
30
FASE 2:
AANSLUITING OP DE
OMGEVING
- Voorplein herinrichten;
- Omgeving van de Valk herinrichten met parkeerplaatsen
en vlonderpad;
- Optimaliseren van het water in de omgeving.

FASE 3:
INSTALLATIE VAN DE
WANNAHAVES
- Dansende fonteinen installeren;
- Sterkwaterlampen plaatsen.
FASE 4:
REALISATIE NCB
- Parkeermogelijkheid bij de Stal inkrimpen;
- Ruimte die vrij komt inrichten met water, vlonder en
beplanting.
31

32
EURO/M2
0
0-10
10-20
20-40
40-80
80-160
160

KOSTENRAMING
GEVOELIGE haha!
BEDRIJFSINFORMATIE
Het ontwerp is uitgesplitst in basismodel en een aantal
opties. Het basismodel is inclusief ontwerpkosten te realiseren
binnen de gestelde €x.xxx.xxx. Daarmee function -
eert het park perfect, en oogt het prachtig, maar spettert
het nog niet; voor €xxx.xxx extra is het Leiden Bio
Science Park verzekerd van een populaire centrale
ontmoetingsruimte.
33

BIJLAGE:
PLANKAART 1:500 >>