Deel III: Met de fiets door Vlaanderen (.pdf) - Expertisepunt

Het centrale digitaal informatiepunt over de sociale economie
www.socialeeconomie.be
Fietsen, daar maken wij een punt van!
Deel III
Met de fiets door Vlaanderen

Colofon
Deze brochure werd gerealiseerd
door VOSEC vzw
Eindredactie
Geert Jespers
Met medewerking van
Greet Castermans, Sven Huysmans,
Koen Repriels, Sander Vanhellemont
Foto’s
Vosec, Arie Asona, Koen Broos
Lay-out
Magelaan, www.magelaan.be
Drukwerk
Acco, www.acco.be
Verantwoordelijke uitgever
Greet Castermans, directeur VOSEC
Met dank aan Vlaams Minister van
Sociale Economie en Mobiliteit
Kathleen Van Brempt
© VOSEC/oktober 2008
Vooruitgangstraat 333 bus 11, 1030 Brussel
www.fietspunten.be
Fietsen, daar maken wij een punt van!
Deel III
Met de fiets
door Vlaanderen

Inhoud
Woord vooraf 5
Inleiding 7
1. Fietspunten in Vlaanderen 9
1.1. Basis: Hasselt 10
1.2. CVL: Brugge 11
1.3. Cyclo: Brussel 12
1.4. Fietsenatelier Mechelen: Mechelen 13
1.5. Fietshaven (Levanto): Antwerpen & Berchem 14
1.6. Groep Intro Vlaams Brabant: Halle, Londerzeel & Vilvoorde 15
1.7. Max Mobiel: Gent 16
1.8. Mobiel: Kortrijk 17
1.9. Velo: Leuven en Aarschot 18
2. Fiets en sociale economie: nergens nog een lekke band 21
2.1. Inleiding 22
2.2. Parameters 22
2.3. Enkele belangrijke vaststellingen 23
2.4. Regionale spreiding 24
2.5. Dienstverlening 26
2.5.1. Verhuur 26
2.5.2. Herstel 28
2.5.3. Stallingen 28
2.5.4. Assemblage 29
2.5.5. Verkoop 29
2.5.6. Opleiding 29
2.5.7. Extra 30
2.6. Tewerkstelling 31
2.6.1. Aantallen en omkaderingsgraad 31
2.6.2. Werkvormen 32
2.6.3. Statuten van de medewerkers 33
3. Op de pedalen staan 35
3.1. Een dag uit het leven van… 36
3.2. Van fietspuntoverleg naar een erkend overleg fietsondernemingen sociale economie 37
Slotwoord 38
fietspunten

4
Woord vooraf
Sociale-economie-fietsprojecten in Vlaanderen: wie zijn ze, wat
doen ze en waarom? Zo luidde de eenvoudige vraag nu onge-
veer twee jaar geleden. Het antwoord was net iets complexer
dan verwacht…
Binnen de sector sociale economie kende iedereen wel ergens
een “project dat met fietsen bezig was”. Er waren een aantal ondernemers
en ondernemingen die al hun strepen hadden verdiend
met hun fietsactiviteiten, maar om echt van een aparte
fietssector binnen de sociale economie te spreken? Dat ging wat
te ver.
Tussen september 2007 en januari 2008 vond er een uitgebreide
rondvraag plaats. We bezochten en bevroegen meer dan
60 ondernemingen uit de sociale economie, en legden zo een
heel netwerk bloot. Een netwerk van ondernemingen die elk met
een eigen invalshoek, met een eigen visie en dikwijls met heel
wat kunst- en vliegwerk (af en toe zelfs met behoorlijk wat stuntwerk!)
met fietsen bezig zijn. Het landschap was, en is nog steeds
zeer divers: naast grote ondernemingen met meerdere fietsproductielijnen
en meer dan tachtig werknemers, zien we evengoed
kleine ondernemingen met een vijftal mensen in dienst. We zien
zowel ondernemingen met een zeer ruim dienstenaanbod als
ondernemingen die enkel de eigen fietsen herstellen. We zien
fietsprojecten en mobiliteitsondernemingen.
Bovendien kan je geen werkvorm of statuut opnoemen, of er
wordt gebruik van gemaakt. Je kan geen type fiets verzinnen, of
hij wordt verhuurd. Los van hun enorme diversiteit, hebben al
deze ondernemingen ook twee dingen gemeen: de passie voor
tewerkstelling van kansengroepen en de passie voor de fiets.
Uit onze rondvraag bleek daarnaast de bijzonder sterke wil tot
samenwerking over de ondernemingsgrenzen heen. Mobiliteit
is nu eenmaal geen statisch gegeven, en fietsmobiliteit kan pas
echt scoren wanneer er een netwerk van ondernemingen klaarstaat
om het de fietsers zo gemakkelijk mogelijk te maken. Niet
enkel in stad X, maar in de hele regio.
Wat twee jaar geleden nog zo goed als ondenkbaar was, krijgt
nu stilaan vorm: een gestructureerd netwerk voor fiets en sociale
economie. Enkele ondernemingen staken hun nek uit en wierpen
zich op als voortrekker. Ze hielden nauw contact met hun
collega-ondernemers en gingen de dialoog aan om ondernemingen,
overheden en kabinetten te overtuigen van de meerwaarde
van een structureel samenwerkingsverband.
Om het in fietstermen te zeggen, en daarvoor citeer ik zeer graag
een van de ondernemers: “we zijn er nog lang niet en we zullen
nog hard moeten werken, maar waar een wiel is, is een weg”.
Sven Huysmans
Projectontwikkelaar fiets en sociale economie
5

Inleiding
In dit laatste deel van het draaiboek “Fietsen, daar
maken wij een punt van!” werpen we een blik achter
de schermen. Heel concreet brengen we de ondernemingen
in beeld die met de fietspunten bezig zijn.
Vervolgens nemen we de activiteiten van al de fietsondernemingen
in de sociale economie onder de loep, en
tenslotte werpen we een blik op de toekomst: welke projecten
en concepten mogen we nog meer verwachten
op het terrein van fietsen en sociale economie?
Deze brochure wil vooral een bijkomende bron van inspiratie
zijn. Ze biedt de kans om verder te kijken dan
de eigen ervaringen, en een inzicht in de manier waarop
de fietsondernemingen gestructureerd zijn. De kans
om ideeën op te doen en de betrokkenen aan te zetten
om net datgene te doen wat voorheen nog niet kon. Zo
kan de fietssector binnen de sociale economie blijven
evolueren en experimenteren, om zijn pioniersrol te
blijven waarmaken.
Met dit deel sluiten we ook de reeks van drie brochures
af. Wie interesse heeft om met een fietsonderneming
uit de sociale economie samen te werken, of wie de opstart
van een fietspunt overweegt, heeft met dit pakket
het abc meegekregen en kan zeker aan de slag. Toch
blijven deze brochures enkel een eerste aanzet op papier:
wanneer de plannen concreet worden, aarzel dan
zeker niet om contact op te nemen met het netwerk van
de fietsondernemingen. Zij kunnen het opstartende
initiatief met raad en daad bijstaan. Want niet elk advies
laat zich zomaar in een brochure gieten.
6 7

8
1.
Fietspunten in
Vlaanderen
Toen de eerste fietspunten in 2007 hun deuren openden, kon men gerust spreken van een vliegende
start. De goed uitgebouwde fietsondernemingen binnen de sociale economie hadden, dankzij hun
jarenlange ervaring, de nodige ruimte en capaciteit om zonder aarzelen mee te stappen in dit nieuwe
avontuur. Niet alleen hebben ze hun eigen fietspunten op poten gezet, maar ze zijn ook meteen van bij
de start beginnen bouwen aan een collectief draagvlak in Vlaanderen en Brussel.
Vanuit hun pioniersrol zijn deze ondernemingen erin geslaagd
om een eigen, nieuwe niche te ontwikkelen binnen de
sector sociale economie. Het model van ondernemingschap
(zie deel 2 van deze brochure) en de visie van deze eerste
groep van fietspunten kunnen inspirerend werken voor toekomstige
starters, die met sociale economie en mobiliteit een
nieuw pad wensen te bewandelen.
Op dit moment tellen we in Vlaanderen en Brussel 13 fietspunten,
ondersteund door 9 sociale economie-ondernemingen.
Maar eerst even inzoomen: wat zijn fietspunten?
De fietspunten zijn initiatieven uit de sociale economie die het gebruik
van de fiets willen promoten in combinatie met het openbaar
vervoer. Ze zorgen voor toezicht op, en netheid van de fietsenstallingen.
Daarnaast kunnen ze ook fietsen verhuren en staan ze in voor
de kleine fietsherstellingen die nodig zijn om veilig en reglementair
thuis te komen.
Het zijn vaak nieuwe initiatieven die staan voor een uniek pakket
van kwaliteitsvolle dienstverlening aan fietsgebruikers. Ze ondersteunen
de fietscultuur en de belangrijke rol van de fiets in zowel
ketenmobiliteit als duurzaam transport. Ze kiezen ervoor om in de
uitbouw van deze diensten beroep te doen op mensen die moeilijk
hun weg vinden naar de reguliere arbeidsmarkt.
Sociale economie-ondernemingen hebben heel wat troeven op
dit terrein. Ze kunnen putten uit vele jaren ervaring zowel op het
vlak van “de fiets” als op het vlak van tewerkstelling, en vormen
hierdoor de perfecte schakel tussen een waardegerichte
tewerkstelling en de groeiende maatschappelijke vraag naar
fiets¬service¬stations aan drukke mobiliteitsknooppunten.
Voor meer info, zie deel 1 van dit draaiboek: “Van project naar
concept”
9

1.1. Basis: Hasselt
Met een goede basis kom je ver(der)
In vzw Basis kan je terecht voor drie modules: beschut wonen,
een zinvolle dag doorbrengen in het dagcentrum en werken aan
duurzame tewerkstelling.
Deze laatste poot draait volledig rond fietsen en alles wat erbij
hoort. Sinds 1991 recycleert, assembleert, onderhoudt en herstelt
vzw Basis fietsen. Daarnaast heeft de verkoop en verhuur van allerhande
fietsen of andere duurzame transportmiddelen er ook
een plaats. Tevens wordt er creatief meegedacht aan oplossingen
rond mobiliteitsvraagstukken. Sinds enkele jaren beheert, coördineert
en onderhoudt vzw Basis de fietsen van fietsparadijs Limburg,
in samenspraak met Toerisme Limburg. De meest recente
uitbouw in haar werking is het fietspunt van Hasselt. Hiermee
worden nu ook fietsdiensten aan het station verzekerd.
De huidige Basisprojecten inzake fietsen zijn uitgewerkt voor
bedrijven, bedrijfsgroepen, scholen, toeristen (individueel en
in grote groepen), sociale organisaties, gemeenten en andere
overheden. Het doel is duurzame mobiliteit te stimuleren met
kwaliteitsvolle fietsdiensten, klanten tevreden te stellen én de
competenties van de medewerkers te versterken, om zo de kans
op duurzame tewerkstelling te maximaliseren voor mensen voor
wie de toegang tot verloonde arbeid (tijdelijk) onmogelijk is.
Contact
p Vzw Basis
Rodenbachstraat 29/7, Hasselt
011 25 65 76
info@vzwbasis.be
www.vzwbasis.be
p Fietsatelier
Kempische Steenweg 197, Hasselt
011 35 27 31
info@vzwbasis.be
www.vzwbasis.be
p Fietspunt Hasselt
Stationsplein, Hasselt
011 24 34 50
fietspunthasselt@vzwbasis.be
www.vzwbasis.be
1.2. CVL: Brugge
CVL zet je opnieuw op de trappers
CVL Brugge startte in 1997 met het onderhouden en
herstellen van de dienstfietsen van de stad Brugge. Later
kwamen daar ook de fietsen van de politie en het
OCMW bij. Via een brugproject biedt CVL Brugge jongeren
kansen om werkervaring op te doen in combinatie
met hun opleiding op de schoolbanken.
De (fiets)werking van CVL werd in 2007 verder uitgebreid
met de opstart van een fietspunt als LDE-project.
Hierbij werd gekozen om bescheiden van start te gaan,
met enkel het toezicht van en onderhoud op de fietsenstallingen.
In een latere fase, eens de infrastructuur is
afgewerkt, komen hier ook de particuliere fietsverhuur
en fietsherstel volgens het thuiskomprincipe bij.
In het kader van de actie “Brugge Studentenstad” is
de stad Brugge op 1 september 2008 gestart met een
project rond fietsverhuur voor studenten, in samenwerking
met de hogescholen en het fietspunt. CVL zal in
het fietspunt de fietsen verhuren, onderhouden en indien
nodig ook herstellen.
CVL Brugge wordt vzw @ctief. U hoort er binnenkort
meer over.
10 11
Contact
p CVL Brugge
Gistelse Steenweg 223B, Sint-Andries Brugge
050 38 94 97
cvlfietsatelier@scarlet.be
p Fietspunt Brugge
Stationsplein, Brugge
0495 77 82 00
cvlfietsatelier@scarlet.be
fietspunten

1.3. CyCLO: Brussel
CyCLO, het afkickcentrum voor automobilisten
in Brussel
CyCLO is gestart als een fietsatelier in het centrum van Brussel.
Op het eerste gezicht een doorsnee fietswinkel, maar toch niet
helemaal. De drijvende kracht achter CyCLO is het stimuleren
van fietsen in Brussel. Hergebruik en recyclage krijgen voorrang
op het winstoogmerk. Als je fiets elders in deze stad niet hersteld
raakt, dan is CyCLO de plek waar je moet zijn.
Tegelijkertijd leren laaggeschoolde en langdurig werkzoekenden
in het werkervaringsproject DyNAMO tweedehandsfietsen monteren.
Na een grondig nazicht door onze ervaren fietsherstellers
worden deze fietsen in de winkel verkocht.
In 2007 was het fietspunt aan treinstation Brussel-Noord het
eerste van de acht Belgische fietspunten dat haar deuren opende.
Je kan er een vouwfiets huren en je kan er terecht voor kleine
fietsherstellingen. Aan het fietspunt is tevens een beveiligde fietsenstalling
verbonden.
In het Fietspunt NoORD worden uitsluitend vouwfietsen verhuurd.
Deze vouwfietsen zijn licht en uitermate wendbaar. Bovendien
kunnen ze gemakkelijk en gratis worden meegenomen
op trein, metro, tram en bus. In combinatie met het openbaar
vervoer is een vouwfiets het meest efficiënte vervoermiddel in
Brussel. Ideaal voor bewoners en bezoekers van de hoofdstad.
CyCLO wordt eveneens beschouwd als het afkickcentrum voor
automobilisten, want de organisatie zet elk jaar een aantal (zo nodig
tegendraadse) events op in samenwerking met Brusselaars,
overheden en verenigingen uit de sociale en culturele sector.
Contact
p CyCLO vzw
Vlaamsesteenweg 85, Brussel
02 513 95 55
cyclo@recyclo.org
www.recyclo.org
p Fietspunt Brussel-Noord
Noordplein 1, Brussel
02 203 85 55
cyclo@recyclo.org
www.recyclo.org
1.4. Fietsenatelier Mechelen:
Mechelen
Door fietsmobiele oplossingen streeft Fietsenatelier
Mechelen naar duurzame verplaatsingen
en sociale tewerkstelling
Naast de houtafdeling, timmert sociale werkplaats ’t Atelier in
Mechelen sinds juni 2006 ook aan een fietsafdeling die fietsmobiele
oplossingen aanbiedt. Fietsenatelier Mechelen verhuurt
fietsen aan bedrijven, overheden en verenigingen, onderhoudt
fietsen en fietsenstallingen en herstelt dienstfietsen. Daarnaast
recupereert ‘t Atelier ook fietsen uit binnengebrachte wrakken.
Zo zorgen ze voor een nieuw leven voor afgeschreven fietsen.
Wanneer je een fiets huurt, kan je eveneens gebruik maken van
de mobiele dienst pechverhelping.
’t Atelier stond mee aan de wieg van de vzw Fietsenatelier Mechelen
die sinds november 2007 het fietspunt uitbaat aan het station
van Mechelen. De werking werd trapsgewijs opgebouwd in twee
werkcontainers aan de achteruitgang van het station, maar sinds
november 2008 kan je hen vinden in hun nieuwe en definitieve
locatie aan het stationsplein van Mechelen. De vijf medewerkers
van het fietspunt zetten zich er dagelijks in om de fietsstallingen
ordelijk en proper te houden, ze verhuren er de fietsen en zorgen
er voor de nodige kleine herstellingen.
12 13
Contact
p ‘t Atelier Mechelen
Donkerlei 72, Mechelen
015 71 09 58
sociale.werkplaats@atelier-mechelen.be
users.skynet.be/atelier-mechelen/fietsatel/fietshome.htm
p Fietspunt Mechelen
Stationsplein 2, Mechelen
0479 08 58 95
fietsatelier.mechelen@hotmail.com
fietspunten

14
1.5. Fietshaven (Levanto):
Antwerpen & Berchem
Fietshaven streeft naar positieve fietservaringen
in de stad, opdat zoveel mogelijk mensen de overstap
maken van de auto naar fiets-openbaar vervoer
Fietshaven is opgestart in september
2005 als studentenfietsverhuurbedrijfje
met 200 fietsen, en
groeide verder uit tot een eigentijds,
herkenbaar knooppunt op
stedelijk niveau voor het stimuleren
van het gebruik van de fiets
met meer dan 1000 fietsen in beheer.
Fietshaven steunt op een sterke samenwerking met de stad en de
onderwijsgroepen in de regio: de universiteit en de hogescholen
van de Antwerpse Associatie. De fietsleasing bij studenten speelt
een grote rol in het aanbod. Hetzelfde concept wordt ook aangeboden
aan bedrijven voor hun werknemers.
In 2007 werd het verdeelpunt van Fietshaven aan het Centraal
Station omgebouwd tot een fietspunt, zodat naast studenten nu
ook pendelaars en toeristen kunnen worden bediend. Een half
jaar later ging ook het fietspunt in Berchem open, al werken verhuur
en herstel daar momenteel enkel na reservatie, in afwachting
van de voltooiing van een aantal infrastructuurwerken.
Contact
p Fietshaven
Oostkaai 29, Merksem
03 326 99 68
info@fietshaven.be
www.fietshaven.be
p Fietspunt Antwerpen Centraal (Centraal Station)
Astridplein 1, Antwerpen
03 326 99 68
info@fietshaven.be
www.fietshaven.be
p Fietspunt Antwerpen Berchem
Fietsenstalling E. Ryckaertplein, Berchem
03 326 99 68
info@fietshaven.be
www.fietshaven.be
Groep Intro regio Vlaams-Brabant heeft vijf fiets-tewerkstellingsprojecten
in de regio: de Fietsherstelplaats in Buizingen,
de FietsHal (fietspunt Halle), FietsVoorde (fietspunt Vilvoorde),
de Versnelling en fietspunt Londerzeel. Al deze initiatieven zijn
gestart als opleidingswerkplaatsen voor laaggeschoolde langdurig
werkzoekenden, maar zijn uitgegroeid tot een begrip in de
desbetreffende steden.
Naast fietsverhuur, fietsherstel en een eigen fietsenstalling hebben
de projecten ook een fietskoerierdienst: Bike & Mail. Deze
dienst verzorgt zendingen voor de steden en plaatselijke verenigingen.
Gemiddeld zijn er een 18-tal arbeiders in dienst gedurende
een jaar. Zij krijgen een opleiding fietstechnieken en worden
begeleid door een ervaren fietsinstructeur. De primaire doelstelling
is ervoor te zorgen dat de werkzoekenden betere kansen krijgen
op de arbeidsmarkt.
De Versnelling koppelt hieraan nog een extra doelstelling. Als
leerwerkplaats voor anderstaligen leggen ze speciaal het accent
op “Nederlands op de werkvloer”, onder begeleiding van een
technisch instructeur en een taalcoach.
De projecten “Fietsvoorde” en “De Fietshal” bestaan respectievelijk
reeds sinds 1994 en 2002. In 2008 traden ze samen met het
nieuw opgerichte fietsproject in Londerzeel toe tot het netwerk
van de fietspunten.
Contact
p Fietsherstelplaats & De Versnelling
J. Degelaenstraat 3-5, Buizingen (Halle)
02 360 25 75
fietsherstelplaats@groepintro.be
versnelling@groepintro.be
www.groepintro.be/vlaamsbrabant
p FietsHal – fietspunt Halle
Vandepeereboomstraat 2, Halle
02 360 25 55
fietsherstelplaats@groepintro.be
www.groepintro.be/vlaamsbrabant
p FietsVoorde – fietspunt Vilvoorde
Blondieaustraat 16 & Stationsplein 9, Vilvoorde
02 251 94 64 - 0485 02 18 16
fietsvoorde@groepintro.be
www.groepintro.be/vlaamsbrabant
p Fietspunt Londerzeel
Klein Holland 2, Londerzeel
052 31 66 01
fietsvoorde@groepintro.be
www.groepintro.be/vlaamsbrabant
fietspunten
1.6. Groep Intro Vlaams
Brabant: Halle, Londerzeel
& Vilvoorde
Groep Intro, vorming in actie
15

1.7. Max Mobiel: Gent
Max Mobiel: op weg naar werk
De vzw Max Mobiel is opgericht in 2006 en is een lange termijnproject
op het vlak van woon-werkmobiliteit. Het maatschappelijk
doel is “de ontwikkeling en implementatie van duurzame
initiatieven ter bevordering van mobiliteit en werkgelegenheid
in de Gentse regio”.
Concreet doen ze dit door het inzetten van pendelbussen en pendelfietsen
en door de uitbating van het fietspunt aan het station
van Gent Sint-Pieters. Naast de stallingen aan het station die
door de medewerkers onderhouden worden biedt Max-Mobiel
ook een eigen afgesloten fietsenstalling met 150 plaatsen aan
waar 150 rode pendelfietsen ter beschikking staan van de Gentenaar.
Ook voor kleine herstellingen aan je fiets kan je bij Max-
Mobiel terecht.
Max Mobiel is een initiatief van het partnerschap “Gent, stad in
werking” en is samen met de Vlaamse Overheid ontwikkeld binnen
het Pendelplan, gelanceerd door Vlaams minister van Mobiliteit
Kathleen Van Brempt.
Contact
p Max-Mobiel - fietspunt Gent Sint-Pieters
Voskenslaan 27, Gent
09 242 80 40
max-mobiel@gent.be
www.max-mobiel.be
1.8. Mobiel: Kortrijk
Mobiel, ga er op (voor)uit!
Mobiel is (naar eigen zeggen) wellicht het grootse fietspunt in
Vlaanderen: 1500 m 2 ruimte staat er ter beschikking ten behoeve
van de fietser. Bij Mobiel vzw staan 22 medewerkers tot uw
dienst om het u en uw fiets makkelijk te maken. Dagelijks rijden
er meer dan 900 huurfietsen door Kortrijk en omgeving!
Ga er(op) vooruit is de leuze van Mobiel, en dat geldt zowel voor
onze klanten als voor onze werknemers. Als mensgerichte onderneming
doen we er alles aan om uw fietswensen in te vullen
en tegelijk mensen kansen te bieden om bij ons aan de slag te
raken.
Mobiel wil, sinds de start van de werking in 2000, het imago van
de fiets versterken en de nadelen van het fietsgebruik beperken.
Met ons aanbod bieden we enerzijds een antwoord op mobiliteitsvraagstukken
in Kortrijk en anderzijds extra troeven voor het
toerisme in de Leiestreek. Er is voor elk wat wils, maar we besteden
ook aandacht aan enkele specifieke doelgroepen. Studenten
aan de universiteit en hogescholen in Kortrijk kunnen een studentenfiets
huren, bedrijven een bedrijfsfiets, er zijn fietsen voor
mindervaliden, enzovoort.
Om de aanwezigheid in het stadscentrum nog zichtbaarder te
maken, opende Mobiel in 2002 met City-Mobiel een tweede filiaal
op de Veemarkt.
De troef van Mobiel is onze veelzijdigheid: u vindt er heel veel
over fietsen, van fietskaarten tot een fietswash, van ligfietsen tot
elektrische fietsen, van fietslessen tot Biking Mobielis (fietspechverhelping),
openbare fietspompen en nog veel meer.
16 17
Contact
p Mobiel – fietspunt Kortrijk
Min. Pieter Tacklaan 57, Kortrijk
056 24 99 10
info@mobiel.be
www.mobiel.be
p City-Mobiel
Veemarkt 56-58, Kortrijk
056 22 11 26
citymobiel@skynet.be
www.mobiel.be
fietspunten

18
1.9. Velo: Leuven en Aarschot
Veilig en ecologisch in Leuven en Aarschot
op de fiets
Velo is een sociaal en ecologisch fietsproject waar Leuvense studenten,
personeelsleden van de K.U. Leuven en externe organisaties
sinds 1994 terecht kunnen voor het huren van een fiets.
Daarnaast heeft Velo ook een fietsherstelplaats, waar studenten
hun fiets kunnen (laten) herstellen. Velo biedt ook een zinvolle
opleiding en werkervaring aan jongeren en kansengroepen. Samen
met de stad Leuven werkt Velo actief mee aan het bevorderen
van de verkeersveiligheid in de stad en fietsdiefstalpreventie.
Velo heeft ook een fietspunt in het station van Aarschot.
We laten de directeur van Velo, Jos Vandikkelen, zelf aan het
woord:
“De Velo-medewerkers zijn afkomstig uit zeker 15 verschillende
landen. De wereld onder één dak, als het ware. Ieder van hen wil
iets van zijn leven maken. Maar ze hebben weinig kansen gekregen,
mogelijkheden verprutst of zware miserie gekend. Velo
biedt hen een opleiding, zowel technisch als op vlak van arbeidshouding.
Maar het is aan hen om daar iets mee te doen. Wij zijn
er met onze kennis, onze begeleiding, maar vooral met ons geloof
in hen. Eén voorbeeld: we werken samen met o.a. Levenslijn
een actie uit waarbij er fietsateliers worden opgezet in secundaire
scholen. Wij bieden in de verschillende provincies opleidingen
voor de participerende scholen, en daarin spelen onze gasten een
grote rol. Symbolisch kan het niet sterker: een jongen uit het
deeltijds beroepsonderwijs die zijn kennis en ervaring mag doorgeven
aan een latinist, aan iemand van de afdeling chemie, …”
Contact
p Velo Leuven
Minderbroedersstraat 12 blok U, Leuven (verhuis is gepland!)
016 33 74 30
info@velo.be
www.velo.be
p Fietspunt Leuven
Prof. Roger Van Overstraetenplein 2, Leuven
016 21 26 01
fietspuntleuven@velo.be
p Velo Aarschot - fietspunt Aarschot
Statieplein 18 A, Aarschot
016 48 23 79
aarschot@velo.be
www.velo.be
fietspunten
19

20
2.
Fiets en sociale
economie:
nergens nog
een lekke band
fietspunten
21

22
2.1.Inleiding
De sociale economie-ondernemingen kunnen niet vermijden dat
iemand zich een lekke band rijdt. Maar deze band snel en professioneel
herstellen, dat is de uitdaging waar ze elke dag voor willen
staan. Het brede netwerk aan fietsondernemingen en fietspunten
voorziet in een steeds groter aantal fietsservicepunten,
verspreid over heel Vlaanderen, Brussel, en in de toekomst ook
Wallonië.
In 2007, bij de opstart van de fietspunten, maakte Vosec een
volledige inventaris op van de fietsactiviteiten binnen de sociale
economie in Vlaanderen en Brussel. Deze inventaris had als doel
het aanbod van fiets en sociale economie in Vlaanderen volledig
in kaart te brengen. Bij het begin van de rondgang merkten we
op dat de gecontacteerde ondernemingen wel wisten dat er op
dit vlak zeer veel gebeurde, maar dat niemand een overzicht kon
geven van het precieze aantal ondernemingen, waar deze gesitueerd
waren, en zelfs niet welke diensten en producten ze konden
leveren.
Het overzicht hieronder is het resultaat van deze inventaris, en
levert een interessant beeld van wat de sector te bieden heeft, en
wat de precieze omvang was van de fietsactiviteiten eind 2007,
begin 2008. Eveneens is het mogelijk om de link te leggen met
de fietsservicepunten, en maakt deze inventaris het potentieel
voor de versterking van het servicenetwerk duidelijk zichtbaar.
De cijfers spreken voor zich:
p 52 ondernemingen, op meer dan 200 locaties
(of contactpunten) met een fietsaanbod in de sociale economie
p 65 fietsenateliers
p tewerkstelling van meer dan 600 doelgroepmedewerkers
(425 VTE) en meer dan 122 omkaderingsmedewerkers
(85 VTE)
p meer dan 19.000 fietsen in verhuur en leasing
p meer dan 20.000 stallingen in beheer
p jaarlijks meer dan 50.000 herstellingen
p aanbod van de 65 fietsenateliers
p fietsverhuur: 36
p fietsherstel: 33
p onderhouden fietsenstallingen: 17
p assemblage van fietsen: 30
p verkoop van fietsen: 30
2.2.Parameters
Een inventaris opstellen vraagt om een aantal duidelijk afgebakende
parameters.
1. Ondernemingen, fietsateliers en contactpunten
Bij het screenen van de organisaties werd er in de eerste plaats
gekeken naar projecten met een fietsatelier en dus naar de mogelijkheid
om fietsen te herstellen (65 fietsateliers).
Ten tweede kan men de locaties waar de klanten ontvangen worden
in beeld brengen. Daar worden de diensten aangeboden zonder
dat het herstel daar effectief plaatsheeft. Dit gebeurt in meer
dan 200 contactpunten. Deze plaatsen hoeven niet per definitie
dezelfde te zijn. Zo kan één centraal fietsenatelier de fietsen
produceren en herstellen voor een aantal verhuurpunten of een
aantal kringloopwinkels.
Het derde niveau is het niveau van de onderneming (52 ondernemingen).
Zo kan één onderneming verschillende ateliers hebben
en zelfs nog extra contactpunten. Deze nuance verklaart het
verschil tussen de 52 ondernemingen en de 200 locaties.
2. Personeel
In de cijfers die volgen, wordt enkel het aantal personen (of het
VTE) meegenomen dat effectief met fietsen bezig is binnen de
onderneming. Bijvoorbeeld: indien een persoon meerdere takenpaketten
heeft en er slechts 0,5 VTE daarvan een directe impact
heeft op het fietsenatelier, wordt er 1 persoon geteld, maar slechts
0,5 VTE meegenomen in de inventaris.
3. Fietsen
Bij de telling van de fietsen worden enkel de fietsen in eigendom
van de onderneming meegeteld. Fietsen die door een extern
bedrijf aangekocht zijn (al dan niet bij de fietsonderneming)
worden niet meegenomen in de telling van het aantal fietsen,
zelfs al worden ze geassembleerd, onderhouden en gestald bij
de onderneming. In de cijfers voor de dienstverlening komen ze
uiteraard wel terug.
4. Tijdstip van de inventarisatie
De studie is een momentopname, een foto die de stand van zaken
eind 2007, begin 2008 weergeeft. Al deze ondernemingen
zijn nog in volle evolutie. De studie kan dan ook gezien worden
als een nulmeting van fiets en sociale economie in Vlaanderen.
De cijfers geven een beeld van de deelsector, maar worden pas
echt relevant wanneer ze jaar na jaar worden opgevolgd, om zo
de evolutie in kaart te brengen.
5. Afbakening werkveld
De studie heeft zich gericht op de Nederlandstalige projecten in
Vlaanderen en Brussel. Naast CyCLO die volledig mee opgenomen
is in de studie vermelden we dat in Brussel eveneens Pro-
Velo en Rue Voot actief zijn. ProVelo dat in Brussel vooral bezig
is met een educatieve en sensibiliserende rol (maar in Wallonië
ook herstel en verhuur aanbiedt) en Rue Voot dat op moment
van de studie geen werking had die zich toespitste op tewerkstelling.
2.3. Enkele belangrijke
vaststellingen
1
2
3
4
Er bestaat een mooie territoriale spreiding van de fietsateliers
over heel Vlaanderen. Ook in de grotere steden als Antwerpen,
Gent, Kortrijk en Leuven waar er meerdere atelierwerkingen
actief zijn, merken we dat deze meestal (al dan niet in samenspraak)
op elkaar afgestemd zijn i.f.v. type fiets, klantengroep,…
of behoren tot eenzelfde onderneming.
De fietssector binnen de sociale economie laat zich niet in een
hokje duwen. De verscheidenheid aan werkvormen en diensten
is enorm.
Het overgrote deel van de initiatieven kan worden onderverdeeld
in twee types van werkingen: de productiegerichte Back Office
(BO) en de klantgerichte Front Office (FO). (Uiteraard bestaan
er hierin ook mengvormen.) Beide types vragen elk hun specifieke
aanpak en een ander scala aan competenties die de medewerkers
moeten ontwikkelen. Waar de Back Office meestal een
sterk geplande werking volgt, komen er bij de Front Office de
extra factoren van de klantencontacten en het werken op afroep
bij. De FO-functies vragen daardoor een meer polyvalent (en
sterker) profiel van de medewerker, aangezien hij op voorhand
niet altijd weet met welke problemen en vragen hij zal worden
geconfronteerd. De fietspunten volgen overduidelijk een Front
Office-werking.
De fietssector binnen de sociale economie is in volle expansie.
Waar de eerste projecten in de jaren ‘90 nog schuchter opstartten,
kende de sector na 2002 een explosieve groei in zowel het
aantal projecten als hun grootte, het aantal diensten en het aantal
bediende klantengroepen. Deze groei is zeker nog niet aan
zijn eindpunt gekomen. De fietspunten alleen al verwachten op
korte termijn een groei van meer dan 100 VTE. Het heeft dus
zeker zin om deze sector in de nabije toekomst scherp op te
volgen.
fietspunten
23

24
2.4. Regionale spreiding
De ondernemingen kennen een sterke territoriale spreiding, met
een duidelijke focus op de centrale as Antwerpen-Brussel. Blinde
vlekken beperken zich tot de westhoek, de regio rond Oudenaarde,
het hart van de provincie Antwerpen en Noord-Limburg.
Wanneer we rekening houden met het werkingsgebied van
enkele grote ondernemingen, blijken drie van deze vier blinde
vlekken in de praktijk al ingevuld. Zo bedient Fietsenatelier Mol
de volledige Kempen en een deel van noordelijk Limburg. Vzw
Basis is actief in heel de provincie Limburg, door haar deelname
in het project “Fietsenparadijs Limburg”. Vzw Mobiel en CVL
Brugge vullen samen de leemtes in West-Vlaanderen in.
De spreiding van de atelierwerkingen per provincie wordt voorgesteld
in de grafiek.
Alle contactpunten van deze ondernemingen en fietsateliers zijn
te vinden op de portaalsite sociale economie:
www.socialeeconomie.be/ondernemingen/fiets
13; 20%
12; 18%
16; 25%
15; 23%
9; 14%
Grafiek provinciale spreiding van de 65 fietsateliers
Antwerpen
Limburg
Oost Vlaanderen
Vlaams brabant
West Vlaanderen
Onderneming Postcode Plaats
Cyclo 1000 Brussel
Groep intro Vlaams Brabant 1501 Halle-Buizingen
De Kringwinkel Televil 1800 Vilvoorde
t Fietsateljee (ANA) 2000 Antwerpen
Levanto - Fietshaven 2170 Merksem
Sociale Werkplaats De Kringwinkel Antwerpen 2170 Merksem
Fietsatelier De Krinkel 2220 Heist-op-den-Berg
Fietsenatelier Mol 2400 Mol
Lidwina 2400 Mol
Arop 2610 Wilrijk
Hobobikes bvba 2660 Hoboken
’t atelier 2800 Mechelen
Fietsatelier Mechelen - Fietspunt 2800 Mechelen
Wrak 2830 Willebroek
Imsir 2850 Boom
De Kringwinkel De Cirkel 2960 Brecht
Velo 3000 Leuven
Kringloopcentrum SPIT 3010 Kessel-Lo
Gemeente Neerpelt - Dienst Cultuur en Toerisme 3190 Neerpelt
Kringloopcentrum Hageland 3300 Tienen
Stad Bilzen - Dienst Toerisme / Nabijheidsdienst in het toerisme 3470 Bilzen
Fietsatelier Basis 3500 Hasselt
Fietsatelier van het hergebruikcentrum van West-Limburg 3550 Heusden-Zolder
Bewel 3590 Diepenbeek
Fietsatelier VEDO 3590 Diepenbeek
BLM 3600 Genk
Kringloopcentrum Maasland 3630 Maasmechelen
Stad Dilsen-Stokkem - Dienst Toerisme /nabijheidsdienst toerisme 3650 Dilsen-Stokkem
Nabijheidsdiensten voor Toerisme Tongeren 3700 Tongeren
De Biehal 3920 Lommel
Fietsatelier Centrum voor Levensvorming Brugge 8200 St. Andries Brugge
Fietsatelier OCMW Oostende 8400 Oostende
Mobiel 8500 Kortrijk
Kringloopcentrum Zuid West Vlaanderen 8500 Kortrijk
Fietsrijk/Kant-werk 8501 Bissegem
Veloods - Tandem 8790 Waregem
Kringloopcentrum Midden-West-Vlaanderen 8800 Roeselare
Ateljee - Trans Fair - kringloopcentrum 9000 Gent
Fietsatelier Lokaal Werkgelegenheidsbureau Stad Gent 9000 Gent
Max Mobiel 9000 Gent
Student en mobiliteit 9000 Gent
Kringloopcentrum Den Azalee 9100 Sint Niklaas
Kringloopcentrum De Cirkel 9160 Lokeren
Stad Dendermonde - Nabijheidsdienst toerisme 9200 Dendermonde
Fietsatelier Sociale Dienst OCMW Dendermonde 9200 Dendermonde
Snel & Wel 9300 Aalst
Kringloopcentrum Teleshop 9300 Aalst
Kringloopcentrum ‘t Vierkant 9400 Ninove
De Dagmoed 9500 Geraardsbergen
Kringloopcentrum Vlaamse Ardennen 9600 Ronse
Het Verzet 9800 Deinze
Kringloopcentrum Meetjesland 9900 Eeklo
Tabel 52 ondernemingen fiets en sociale economie
(maatschappelijke zetel van de onderneming)
fietspunten
Naam fietsatelier Postcode Plaats
Fietspunt Brussel Noord 1000 Brussel
Cyclo 1000 Brussel
De Fietshal - fietspunt 1501 Halle-Buizingen
De fietsherstelplaats 1501 Halle-Buizingen
De versnelling 1501 Halle Buizingen
Fietsvoorde - fietspunt 1800 Vilvoorde
De Kringwinkel Televil 1800 Vilvoorde
Fietspunt Londerzeel 1840 Londerzeel
Fietspunt Antwerpen Centraal 2000 Antwerpen
t Fietsateljee (ANA) 2000 Antwerpen
Fietshaven 2170 Merksem
Sociale Werkplaats De Kringwinkel Antwerpen 2170 Merksem
Fietsatelier De Krinkel 2220 Heist-op-den-Berg
Fietsenatelier Mol 2400 Mol
Lidwina 2400 Mol
Fietspunt Antwerpen Berchem 2600 Berchem
Arop 2610 Wilrijk
Hobobikes 2660 Hoboken
’t atelier 2800 Mechelen
Fietsatelier Mechelen - Fietspunt 2800 Mechelen
Wrak 2830 Willebroek
Imsir 2850 Boom
De Kringwinkel De Cirkel 2960 Brecht
Velo 3000 Leuven
Velo Fietspunt Leuven station 3000 Leuven
Kringloopcentrum SPIT 3010 Kessel-Lo
Gemeente Neerpelt - Dienst Cultuur en Toerisme 3190 Neerpelt
Velo Aarschot - Fietspunt 3200 Aarschot
Kringloopcentrum Hageland 3300 Tienen
Stad Bilzen - Dienst Toerisme / Nabijheidsdienst in het toerisme 3470 Bilzen
Fietsatelier Basis 3500 Hasselt
Fietsparadijs Limburg 3500 Hasselt
Fietsatelier van het hergebruikcentrum van West-Limburg 3550 Heusden-Zolder
Bewel 3590 Diepenbeek
Fietsatelier VEDO 3590 Diepenbeek
BLM 3600 Genk
Kringloopcentrum Maasland 3630 Maasmechelen
Stad Dilsen-Stokkem - Dienst Toerisme /nabijheidsdienst toerisme 3650 Dilsen-Stokkem
Nabijheidsdiensten voor Toerisme Tongeren 3700 Tongeren
De Biehal 3920 Lommel
CVL Fietspunt Brugge 8000 Brugge
Fietsatelier Centrum voor Levensvorming Brugge 8200 St. Andries Brugge
Fietsatelier OCMW Oostende 8400 Oostende
Mobiel 8500 Kortrijk
City-Mobiel 8500 Kortrijk
Kringloopcentrum Zuid West Vlaanderen 8500 Kortrijk
Fietsrijk/Kant-werk 8501 Bissegem
Veloods – Tandem 8790 Waregem
Kringloopcentrum Midden-West-Vlaanderen 8800 Roeselare
vzw Ateljee – Trans Fair - kringloopcentrum 9000 Gent
Fietsatelier Lokaal Werkgelegenheidsbureau Stad Gent 9000 Gent
Max Mobiel 9000 Gent
Student en mobiliteit 9000 Gent
Kringloopcentrum Den Azalee 9100 Sint Niklaas
Kringloopcentrum De Cirkel 9160 Lokeren
Stad Dendermonde - Nabijheidsdienst toerisme 9200 Dendermonde
Fietsatelier Sociale Dienst OCMW Dendermonde 9200 Dendermonde
Snel & Wel 9300 Aalst
Fietscentrum Aalst 9300 Aalst
Kringloopcentrum Teleshop 9300 Aalst
Kringloopcentrum ‘t Vierkant 9400 Ninove
De Dagmoed 9500 Geraardsbergen
Kringloopcentrum Vlaamse Ardennen 9600 Ronse
Het Verzet 9800 Deinze
KringloopcentrumMeetjesland
Tabel 65 fietsateliers sociale economie
9900 Eeklo
25

26
2.5. Dienstverlening
Het aantal fietsateliers, ondernemingen of contactpunten zegt
uiteraard niet alles. Ook de grootte van de onderneming en de
aangeboden diensten zijn noodzakelijk om een beeld te kunnen
schetsen van het fietsaanbod van de sociale economie in Vlaanderen
en Brussel.
In Vlaanderen en Brussel biedt de sociale economie een zeer
brede waaier aan fietsdiensten aan. Sommige van deze diensten
zijn aanwezig in meer dan de helft van de projecten. Andere (ondergebracht
in de categorie ‘Extra’) komen we slechts op enkele
plaatsen tegen. Het aanbod aan producten en diensten kunnen
we onderverdelen in zeven hoofdgroepen:
p 1. Verhuur
p 2. Herstel
p 3. Stallingen
p 4. Assemblage
p 5. Verkoop
p 6. Opleiding
p 7. Extra
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Totaal
Fietsverhuur
Herstel
Stallingen
Assemblage
Verkoop
Grafiek aantal fietsateliers per type aanbod van de dienstverlening
2.5.1. Verhuur
De verhuurdiensten differentiëren zich in hun termijn, gaande
van dagverhuur over verhuur voor bepaalde doelgroepafhankelijke
periodes (academiejaar voor studenten, duur van een werf
voor een bouwbedrijf) tot lange-termijnverhuur voor een heel
jaar of zelfs leasing over verschillende jaren. In deze inventaris
zijn ook de bedrijven die fietsen hebben aangekocht met een
herstelcontract, als aparte categorie, opgenomen, aangezien de
dienstverlening voor deze bedrijven zo goed als gelijk is aan die
van de ‘klassieke’ verhuur.
Verhuren op korte termijn brengt over een volledig jaar gezien
meer administratie met zich mee dan verhuren op lange termijn.
Aan de andere kant kan korte termijnverhuur dan weer lucratiever
zijn.
Een tweede onderscheid kunnen we maken op basis van de doelgroep
van de verhuur. De meest voorkomende zijn studenten,
pendelaars (individueel of via een bedrijf i.f.v. woon-werkverkeer),
toeristen of bedrijven (i.f.v. hun mobiliteitsplan of bedrijfsvervoerplan).
De ene doelgroep is al meer kapitaalkrachtig
en stelt meer of andere eisen dan de andere.
Een derde onderscheid zien we bij de fietsen zelf. Zo zijn er
projecten die er bewust voor kiezen om gerecupereerde fietsen
te verhuren, terwijl andere ondernemingen zweren bij nieuwe
fietsen. Deze opvatting is meestal historisch gegroeid en inhoudelijk
verankerd in de onderneming. Toch speelt ook hier de
verdeling naar de doelgroep een belangrijke rol. Zo worden de
recup-fietsen voor 90% door studenten gebruikt en kiezen zo
goed als alle ondernemingen voor bedrijfsfietsen en toeristenfietsen
voor nieuwe fietsen.
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Totaal
Student
Bedrijf
Bedr herstel
Toerist
Grafiek verdeling aantal verhuurondernemingen per klantengroep
25; 45%
7; 13%
8; 15%
15; 27%
Grafiek verdeling aantal ondernemingen per doelgroep
3.090; 14%
4.205; 19%
2.406; 11%
12.470; 56%
Student
Bedrijf
Bedr herstel
Toerist
Student
Bedrijf
Bedr herstel
Toerist
Grafiek verdeling aantal beschikbare huurfietsen per doelgroep
1.852.620; 44%
1.595.100; 38%
291.000; 7%
463.500; 11%
Grafiek verdeling omzet uit fietsverhuur naar doelgroep
Student
Bedrijf
Bedr herstel
Toerist
fietspunten
De acht projecten (15%) die fietsen verhuren aan studenten, zijn
goed voor 56% van de beschikbare fietsen. De 25 ondernemingen
(45%) die zich richten op toeristen zijn goed voor 11% van
het aantal beschikbare fietsen. Dit verschil valt te verklaren door
het feit dat een studentenfiets meestal voor een langere termijn
verhuurd wordt en een toeristenfiets voor maximaal enkele dagen.
De 2406 toeristenfietsen genereren dan ook meer huurcontracten
dan de 12470 studentenfietsen. Dit kan ook worden
afgeleid uit de omzet per klantengroep: die bedraagt voor studentenfietsen
44% en voor toeristenfietsen 38%.
Sociale economie ondernemingen zijn creatieve ondernemingen.
Zo zijn er de afgelopen jaren experimenten opgestart rond
verhuur van fietsen naast de traditionele verhuurmarkten. Enkele
voorbeelden:
Non-profit verhuurmarkt
Binnen de groep van ondernemingen die fietsen recupereren
werden de laatste jaren een aantal verhuurprojecten opgestart
met recup-fietsen. Meestal worden de fietsen verhuurd aan scholen
(bv. vervoer naar het zwembad), non-profit organisaties (bv.
vervoer tussen de verschillende locaties) of aan mensen die er
financieel iets minder goed voorstaan (bv. vervoer tijdens de
zoektocht naar werk).
Verhuur na fietsdiefstal
In Aarschot kan je, wanneer je fiets gestolen werd en je hiervan
aangifte hebt gedaan bij de politie, gratis een fiets ontlenen voor
een tweetal weken. Zo kan je ongehinderd verder fietsen, en krijg
je ondertussen de tijd om uit te kijken naar je gestolen fiets of
naar een nieuwe fiets bij de fietshandelaar.
27

28
2.5.2. Herstel
15.790; 31%
21.181; 40%
Eigen fietsen
Bedrijven/stad/politie
Mobiel herstel
Thuiskom
Particulier
Het klassieke herstel van particuliere fietsen komt met 31% op
een tweede plaats en vertegenwoordigt iets minder dan een derde
van het aantal herstellingen. Een kleine kanttekening hierbij
is dat ook de verkochte fietsen (meestal recup-fietsen) die daarna
worden hersteld in het fietsatelier, in deze groep ondergebracht
zijn. Het losse herstel van “vreemde particuliere fietsen” is dan
ook niet te onderscheiden van het aantal “door zichzelf verkochte”
fietsen.
De creativiteit van de sociale economie-ondernemingen kent
geen grenzen. Zo worden er over heel Vlaanderen experimenten
opgezet rond mobiele hersteldiensten in functie van de kortetermijnverhuur,
een pechverhelpingsdienst of het herstel van
bedrijfsfietsen. Deze services zijn met 2000 herstellingen nu al
goed voor 4% van het totale aantal 2 . Het cijfer ligt nog relatief
laag, maar deze diensten zijn dan ook nog erg jong. Hierin wordt
een sterke groei verwacht.
Het specifieke “herstel volgens het thuiskomprincipe”, gaat over
de kleine herstellingen die nodig zijn om veilig en reglementair
thuis te komen. Deze worden uitgevoerd binnen de fietspunten.
Grotere herstellingen worden in afspraak doorverwezen naar de
reguliere fietsenhandelaars. Op het moment dat deze inventaris
werd opgesteld, waren de meeste fietspunten nog maar pas enkele
maanden opgestart. De aantallen (1500 herstellingen) zijn
dus sterk vertekend. Momenteel wordt het aantal herstellingen
geschat op 10.000 tot 15.000, verdeeld over de huidige 13 fietspunten.
2.5.3. Stallingen
2.284; 12%
3.336; 17%
4.000; 21%
1.500; 3%
15.790; 31%
2.100; 4%
21.181; 40%
Eigen fietsen
Bedrijven/stad/politie
Mobiel herstel
Thuiskom
2.284; 12%
5.570; 29%
3.336; 17%
Antwerpen
Limburg
Oost Vlaanderen
Vlaams brabant
11.147; 22%
Particulier
4.088; 21%
4.000; 21%
West Vlaanderen
Grafiek verdeling aantal herstellingen op jaarbasis per type 5.570; van 29% Grafiek regionale verdeling aantal stallingen voor toezicht en
1.500; 3% herstelling
onderhoud
De sociale economie is goed voor meer dan 51.000 fietsherstellingen
op jaarbasis1 2.100; 4%
Enkele ondernemingen zijn al jaren bezig met toezicht op en on-
. Quasi alle projecten bieden herstel aan. Dit derhoud van fietsenstallingen. Meestal betreft het hier hun eigen
11.147; 22%
4.088; 21%
gaat niet per definitie over het klassieke herstel van particuliere stallingen (zoals in Kortrijk, Waregem, Vilvoorde) of houden ze
fietsen op individuele basis. Het grootste deel van de herstellin- toezicht op bedrijfsfietsen (Halle) of op de stalling van een unigen
(40%) zijn herstellingen aan de “eigen fietsen” die bijvoorversiteit (Diepenbeek). Het aantal stallingen bleef, met uitzondebeeld
worden ingezet i.f.v. een studentenfietsproject. Samen met ring van Diepenbeek, beperkt tot enkele tientallen.
de fietsen die via een onderhoudscontract worden onderhouden
bij bedrijven, steden en politie (22%), betekent dit dat 62% (of Met de opstart van de fietspunten bleef het beheer en onderhoud
meer dan 33.000 fietsen) worden onderhouden via een lange- van stallingen geen randactiviteit meer, maar werd dit een betermijnovereenkomst.langrijk
deel van het takenpakket van de medewerkers. Zo zijn
er nu meer dan 19.000 stallingen in beheer, mooi verspreid over
de vijf provincies. Een belangrijke nuance moet worden geplaatst
bij de cijfers van de provincie Limburg, waar we het niet hebben
over stallingen van de NMBS-holding, maar over stallingen van
de Universiteit Hasselt.
1 Fietsen die hersteld worden in functie van de verkoop, of fietsen die
gerecupereerd worden zijn hierin niet inbegrepen. Herstellingen die
worden uitgevoerd om de fiets in goede staat te houden tijdens de
verhuurperiode vallen onder “eigen fietsen”
2 Deze aantallen staan los van het onderhoud van bedrijfsfietsen, ook
al worden deze meestal op locatie onderhouden door een mobiele hersteldienst.
Deze bedrijfsfietsen zitten ofwel onder “eigen fietsen” ofwel
onder “bedrijven/stad/politie”.
Het aantal stallingen zal in de toekomst nog sterk toenemen.
In de maanden na deze inventaris zijn deze cijfers al met grote
sprongen vooruit gegaan. Ook de verwachte uitbreiding van de
openbare aanbestedingen van de NMBS-holding rond beheer en
toezicht van stallingen in andere steden zal dit aantal verder laten
stijgen.
Antwerpen
Limburg
Oost Vlaanderen
Vlaams brabant
West Vlaanderen
4.395; 6%
2.5.4. Assemblage
4.395; 6%
10.000; 15%
10.000; 15%
53.970; 79%
53.970; 79%
De assemblage van fietsen in de sociale economie kan worden
ingedeeld in drie categorieën: volledige assemblage, recuperatie
en afmonteren.
De grootste groep is die van de volledige assemblage (79% of
+/- 54.000 fietsen op jaarbasis). Deze taak wordt vooral opgenomen
door beschutte werkplaatsen, die fietsen samenstellen in
opdracht van enkele grote Belgische en Nederlandse fietsproducenten.
Dat gebeurt volledig vanuit de onderdelen, dus “startend
met een naakt fietskader”. Na assemblage worden deze fietsen
door de producenten verdeeld en verkocht in de fietsenhandel.
Gezien de geproduceerde aantallen hebben deze ondernemingen
één of meerdere productielijnen in werking.
Naast de volledige assemblage van fietsen produceren sommige
beschutte werkplaatsen ook fietsonderdelen. Zo worden er op
jaarbasis meer dan 80.000 wielen geproduceerd, gaande van
standaardwielen tot hightech-wielen (bijvoorbeeld met parallelle
spaken).
Een klein aantal van de fietsen die vallen onder volledige assemblage
(+/-3000 fietsen/jaar) wordt niet geproduceerd in functie
van een producent. Meestal (maar zeker niet altijd) zijn dit sociale
werkplaatsen die fietsen assembleren voor gebruik binnen
een fietsverhuurproject of voor de verkoop met een onderhoudsformule
aan bedrijven.
De recuperatie van fietsen maakt met 10.000 fietsen per jaar en
15% van het totaal, de tweede belangrijkste groep uit. De grondstoffen
voor de productie zijn in dit geval geen onderdelen, maar
fietsen die zelf opgehaald worden, of ter beschikking worden gesteld
door politiediensten. Deze vorm van productie wordt voor
80% opgenomen door de kringloopcentra die de fietsen produceren
en recupereren voor verkoop in hun eigen winkels. Zij zijn
echter niet de enige spelers op deze markt: ook andere sociale
werkplaatsen, arbeidszorg- en brugprojecten recupereren fietsen
voor eigen verkoop. Daarnaast zijn er ook nog Velo in Leuven en
Vedo in Diepenbeek die jaarlijks een significant aantal fietsen
produceren in functie van hun studentenfietsverhuurprojecten.
Een derde activiteit binnen de assemblage is het afmonteren van
fietsen (6% of 4400 fietsen). De fietsen worden door de producent
onvolledig geassembleerd aangeleverd. Zo kunnen de fietsen
zeer compact vervoerd en opgeslagen worden. De ondernemingen
dienen nog een klein aantal onderdelen toe te voegen
(bel, trappers), andere juist af te stellen (versnellingen, remmen,
stuur) en na te kijken (elke moer en schroef moet worden gecontroleerd).
In zo goed als alle gevallen gaat het over fietsen die
na het afmonteren ingezet worden in een verhuur of leasingproject.
fietspunten
De verkoop van fietsen gebeurt in eerste instantie in de deelsector
van de kringloopcentra. Vooral daar worden opgehaalde of
Volledige montage geschonken fietsen hersteld om ze later in de winkel te verkopen
Afmonteren als degelijke tweedehandsfiets. De kringloopcentra zijn echter
Recuperatie niet de enige ondernemingen die fietsen verkopen. Het grootste
aandeel in de verkoop ligt wel bij de recup-fietsen.
Volledige montage
Afmonteren
Recuperatie
Grafiek verdeling aantallen op jaarbasis montage per categorie.
2.5.5. Verkoop
Andere verkoopformules zijn de verkoop met onderhoudscontract
voor bedrijven en de verkoop van oudere modellen die worden
gerecupereerd bij de fietsenmakers uit de buurt. De ‘zuivere’
verkoop van nieuwe fietsen rechtstreeks van de fabrikant, zonder
enige vorm van onderhoudscontract, komt zeer weinig voor, en
enkel bij de invoegbedrijven.
De verkoop van fietsen hangt zeer sterk af van de werkvorm. De
sociale werkplaatsen (waaronder de meeste kringloopcentra) en
de invoegbedrijven zijn goed voor meer dan 90% van de ondernemingen
die fietsen verkopen. De overige 10% zijn over het
algemeen fietsprojecten die hun afgeschreven fietsen toch nog
tegen een zekere restwaarde willen verkopen.
2.5.6. Opleiding
De “opleiding” is niet gericht op de klanten, maar vooral een interne
dienst naar de medewerkers. Hierdoor wordt ze meestal
niet in het dienstenpakket opgenomen. Toch is het nuttig om
dit onder de aandacht te brengen. Het neemt immers een fundamenteel
deel van het takenpakket en de tijdsbesteding van de
instructeurs en de medewerkers in beslag.
In het volgende deel gaan we uitgebreid in op de tewerkstellingsstatuten.
Daaruit blijkt dat meer dan 50% van de medewerkers
(van in totaal meer dan 600) werkt aan een variabel statuut,
waardoor ze in de loop van enkele jaren doorstromen en vervangen
worden. Ook bij de 50% werknemers die wel in een vast statuut
werken (meestal in een beschutte of sociale werkplaats), is
permanente opleiding noodzakelijk in functie van het variabele
dienstenpakket, de evoluties op het vlak van fietstechniek en de
mogelijkheden van deze mensen.
Op jaarbasis volgen meer dan 300 mensen een cursus fietsherstel,
terwijl ieder van de 600 medewerkers de nodige extra vorming
geniet tijdens de werkuren.
29

30
2.5.7. Extra
De groep van extra fietsdiensten is zeer divers. Uit de ruime
waaier aan andere diensten worden er hieronder een aantal toegelicht.
Ze kunnen een inspiratiebron kunnen vormen voor andere
ondernemingen. Deze lijst is zeker niet limitatief.
Fietswash
Fietsen die gebruikt worden, blijven niet altijd proper en maar
weinig mensen vinden het leuk om hun fiets te wassen. Sommige
ondernemingen gaan creatief met deze vaststelling om en
starten een fietswash. Sommige volledig manueel, met emmer
en spons, andere semi-automatisch met fietswashcabines.
Fietskoerierdiensten
Sinds enkele jaren zijn er ook projecten actief op de markt van de
fietskoerierdiensten. Ze werken overwegend voor overheden en
non-profitorganisaties en zijn zowel actief op het vlak van huisaan-huis-bedeling
als op het vlak van interne postbedeling binnen
gemeente X of onderneming Y.
Educatie
Op vraag van scholen, gemeentebesturen of middenveldorganisaties
zoals bv. de KWB, maar ook van particulieren, beschikt
een aantal fietsondernemingen ook over een educatief aanbod.
Meestal gaat het over zeer praktische zaken zoals een cursus
fietsherstel, maar ook cursussen rond leren fietsen worden georganiseerd.
Voorbeelden hiervan zijn de fietslessen die Velo organiseerde
in basisscholen op vraag van Levenslijn of de cursussen
‘leren fietsen’ van Mobiel.
Fietstochten
Een aantal ondernemingen heeft in het verleden op vraag van het
gemeentebestuur, scholen, bedrijven en toeristische diensten
fietsroutes uitgestippeld of fietstochten op maat georganiseerd.
Dit is nooit een hoofdtaak van een onderneming, maar kan een
zinvolle aanvulling zijn.
Verhuursoftware
Op basis van de expertise van de fietsverhuurondernemingen
zijn er nu minstens drie softwareprogramma’s ontwikkeld, gaande
van simpele verhuur tot totaalpaketten met links naar boekhoudprogramma’s,
stockbeheer, online klantenregistratie, …
Speciale fietsen
Het monteren van bakfietsen, rolstoelen, fietsen voor mindervaliden,
elektrische fietsen is dikwijls een aangename afwisseling
voor de medewerkers, aangezien ze technisch meer uitdaging
vormen dan de gewone fietsen. Deze speciale fietsen worden
door enkele ondernemingen ook verhuurd.
Beleidsondersteuning en mobiliteitsplannen
De jarenlange ervaring van de ondernemingen met fietsen en
de contacten met fietsers zelf hebben geleid tot een eigen kader
en visie m.b.t. sociale economie, fietsen en mobiliteit. Deze visie
is gebaseerd op zeer praktische ervaringen en geeft daardoor
ook accurate invullingen op vragen van stakeholders, inclusief
de overheid. De fietspunten zijn hier een perfect voorbeeld van,
waarbij de sociale economie-ondernemingen, vanuit een duidelijke
probleemstelling van de NMBS, een concept ontwikkeld
hebben dat op Belgisch niveau wordt toegepast.
Ook op lokaal niveau worden nieuwe ontwikkelingen en beleidsopties
meer dan eens gestuurd vanuit de sterke aanwezigheid
van de fietsondernemingen die antwoorden formuleren op
vraagstukken m.b.t. fiets- en mobiliteitbeleid.
2.6. Tewerkstelling
Naast de verschillende diensten werd ook de tewerkstelling onder
de loep genomen. Wat hierbij vooral opvalt, is de variëteit aan
statuten van de ondernemingen én hun medewerkers. In tegenstelling
tot andere sectoren binnen de sociale economie, zoals de
kringloopsector en de energiesnoeiers, waar één tewerkstellingsmaatregel
of erkenning duidelijk de overhand heeft, kan men in
de fietssector geen overheersende vorm terugvinden.
Wanneer we de sector opdelen naar dienstverlening, zijn er
in sommige gevallen wel duidelijke verbanden te merken. Zo
wordt 90% van de “volledige assemblage” van fietsen uitgevoerd
door beschutte werkplaatsen, kan men bij de recuperatie
van fietsen spreken van een overwicht van sociale werkplaatsen
(vooral kringloopcentra), worden de meeste fietsen (nieuw en recup)
eveneens verkocht door sociale werkplaatsen en worden de
meeste stallingen (80%) onderhouden via de fietspunten, door
ondernemingen met een erkenning binnen de lokale diensteneconomie.
2.6.1. Aantallen en omkaderingsgraad:
In de fietsondernemingen sociale economie zijn iets meer dan
600 doelgroepmedewerkers tewerkgesteld. Wanneer we rekening
houden met deeltijds werkenden en personen die hun tijd
verdelen over fiets- en andere projecten, betekent dit 425 VTE
tewerkstelling.
Bij de berekening van de omkaderingsgraad werd enkel gekeken
naar de specifieke fietsomkadering van de projecten. Dit
wil enerzijds zeggen dat enkel de omkadering die rechtstreeks
met de “fietsen-tak” van de onderneming bezig is opgenomen
werd. Anderzijds zijn ook de mensen die niet rechtstreeks met
de begeleiding van de doelgroepmedewerkers bezig zijn ook
mee opgenomen. Zo zitten instructeurs en arbeidsbegeleiders
vanzelfsprekend mee in deze aantallen, maar ook bijvoorbeeld
administratief personeel en het “fiets-aandeel” van de tijd van de
coördinator.
fietspunten
Deze afbakening van fietsgerelateerde omkadering geeft als resultaat
85 VTE gespreid over 122 personen.
De omkaderingsgraad voor zowel het aantal VTE als het aantal
werknemers, komt uit op ongeveer één omkaderingsmedewerker
voor iedere vijf doelgroepmedewerkers. Dit cijfer dient echter
met voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden. Het geeft namelijk
een weerspiegeling voor heel de sector, terwijl binnen de
sector zelf een zeer grote variatie aan diensten aanwezig is, met
elk met hun specifieke verwachtingen en de daaraan gekoppelde
specifieke profielen. De zware administratieve last binnen een
studenten fietsproject kan men bijvoorbeeld niet vergelijken met
het eerder routineuze werk bij fietsassemblage. Hiernaast speelt
ook het profiel van de medewerker een belangrijke rol in de omkadering,
en ook hier bestaat er veel diversiteit binnen de sector.
Zo kan de omkadering binnen een beschutte werkplaats zeer
moeilijk worden vergeleken met deze binnen een invoegbedrijf.
De volgende grafiek geeft een iets meer genuanceerd beeld van
de omkaderingsgraad per werkvorm, maar ook hier moeten we
aandacht blijven hebben voor het brede scala aan diensten en de
daarbijhorende omkadering.
15
12
9
6
3
0
Totaal
Sociale werkplaats
Beschutte werkplaats
LDE
Arbeidszorg
Grafiek omkaderingsgraad per werkvorm.
Opleiding en werkervaring
Projecten van een grotere organisatie
Invoeg
Varia
31

145; 145; 24% 24%
32
80
70
60
50
40
30
20
10
0
95; 95; 16% 16%
Totaal
Sociale werkplaats
Beschutte werkplaats
LDE
Arbeidszorg
Grafiek verdeling fietsateliers naar werkvorm.
4; 4; 1%
11; 1%
11; 2% 2%
Opleiding en werkervaring
Projecten van een grotere organisatie
Invoeg
Varia
153; 153; 25% 25%
89; 89; 15% 15%
2.6.2. Werkvormen
Het is niet evident de verschillende atelierwerkingen in te delen
volgens hun werkvorm. Dit is misschien wel eenvoudig bij de
sociale en beschutte werkplaatsen en de invoegbedrijven, waar
duidelijk één werkvorm naar voor komt, maar bij de andere atelierwerkingen
zijn er veel dubbele classificaties mogelijk. Vooral
projecten die werken binnen het statuut van de Lokale Diensteneconomie
(buurt- en nabijheidsdiensten) combineren dit (in sui
generis) wel eens met andere werkvormen. Dit verklaart waarom
de som van de verschillende werkvormen groter is dan het aantal
atelierwerkingen.
Inzake tewerkstelling wordt in onderstaande beschouwingen alleen
rekening gehouden met het aantal doelgroepmedewerkers,
en dus niet het omkaderende personeel.
De groep van de sociale werkplaatsen is met 26 het meest verspreid
onder de werkingen. Ook inzake VTE¬tewerkstelling is dit
de grootste groep, met 133.9 VTE of 33% van het totaal aantal
doelgroepmedewerkers.
De opleidingsprojecten zijn de grootste groep wanneer we het
hebben over het aantal tewerkgestelde personen. Het betreft hier
WEP+ en brugprojecten, die gebruik maken van een groot aantal
deeltijdse werkkrachten. In het geval van de brugprojecten, combineren
zij het fietsherstel met een opleiding op school. Dit verklaart
waarom een groot aantal personen (145) toch een beperkt
aantal VTE (81) uitmaakt.
69; 69; 11% 11%
35; 35; 6% 6%
De Lokale Diensteneconomie is de derde grootste groep naar
aantal projecten binnen de werkvorm. Toch worden er amper 35
Sociale Sociale werkplaats werkplaats
Beschutte Beschutte werkplaats werkplaats
LDE LDE
Arbeidszorg Arbeidszorg
Opleiding Opleiding en en werkervaring
personen of 31.5 VTE tewerkgesteld. Op het eerste gezicht lijkt
werkervaring
Projecten Projecten van van een een grotere grotere organisatie dit aantal vrij klein, en lijkt het in strijd te zijn met het algemene
organisatie
Invoeg
gevoel dat de fietssector in de sociale economie sterk vertegen-
Invoeg
Varia
woordigd wordt door de Lokale Diensteneconomie. Het verschil
Varia
tussen dit gevoel en de eigenlijke cijfers, valt te verklaren door
Grafiek tewerkstelling per werkvorm.
drie factoren:
p 1) De fietsprojecten Lokale Diensteneconomie zijn jonge en
4; 1%
11; 2%
10; 2%
1,4; 0%
95; 16%
51,5; 12%
153; 25%
133,9; 33%
81; 19%
145; 24%
89; 15%
nog relatief kleinere projecten met slechts enkele medewerkers
(eventueel aangevuld met andere statuten). Hierdoor
zijn deze 35 mensen toch goed zijn voor een 16-tal projecten.
Sociale werkplaats
p 2) Deze rondvraag werd gehouden in de periode dat de fiets-
Beschutte werkplaats
punten nog in volle opstart waren. Nog niet alle toegewezen
LDE
contingenten waren op het moment van de rondvraag al op-
arbeidszorg
genomen.
opleiding en werkervaring
p 3) Een aantal projecten zijn volop bezig met het opstarten van
projecten van een grotere organisatie
een fietsproject binnen de Lokale Diensteneconomie, maar
invoeg
werken in afwachting van de goedkeuring enkel met werkne-
varia
mers met een SINE-statuut.
28; 7%
31,5; 69; 11% 7% 11%
35; 6% 85,5; 20%
Wanneer we deze drie factoren in rekening nemen, kunnen we
verwachten dat bij een volgende rondvraag het aantal medewerkers
binnen het statuut Lokale Diensteneconomie sterk zal toenemen.
Sociale werkplaats Opleiding en werkervaring
Beschutte werkplaats
LDE
Arbeidszorg
Projecten van een grotere organisatie
Invoeg
Varia
De projecten in aanvraag vallen, zolang ze niet zijn goedgekeurd,
niet onder Lokale Diensteneconomie, maar onder de noemer
“projecten van een grotere organisatie”. Daarin zitten ze samen
met een aantal projecten zonder een eigen vast statuut. Zij wer-
Grafiek verdeling VTE tewerkstelling per werkvorm.
ken vooral met Art. 60’ers en SINE-werknemers.
De beschutte werkplaatsen vormen een kleine groep binnen de
fietssector sociale economie, maar met 85.5 VTE zijn ze wel goed
voor 21% van het VTE aan medewerkers. Dit valt vooral te verklaren
door de grootschalige productieomgeving waarin deze mensen
tewerkgesteld zijn.
Arbeidszorgprojecten bereiken 69 mensen, goed voor 28 VTE of
7% van het totaal aantal medewerkers.
De groep van invoegbedrijven is goed voor vijf projecten in Vlaanderen.
Zij stellen samen 11 mensen of 10 VTE-medewerkers tewerk,
goed voor 2% van het aantal VTE.
2.6.3. Statuten van de medewerkers
Het indelen van de medewerkers aan de hand van hun statuut is
veel eenduidiger dan het indelen van de onderneming naar haar
werkvorm. Wat meteen opvalt, is dat de Art. 60’ers een enorm
grote groep vormen, zowel naar het aantal personen als naar het
aantal VTE. Dit valt te verklaren door het feit dat veel projecten
deze werknemers gebruiken als aanvulling op de toegekende
contingenten binnen de sociale werkplaats of Lokale Diensteneconomie.
37% van de projecten zet Art. 60’ers in.
De tweede grootste groep is de groep van de mensen in een brugtraject,
met 129 personen (of 21%). Zij werken steeds deeltijds,
zodat deze groep slechts 55 VTE of 13% van het totaal uitmaakt.
De mensen uit de beschutte werkplaatsen die middelen krijgen
vanuit het Vlaams Fonds komen op de derde plek met 84,5
VTE.
Terwijl de sociale werkplaatsen bij de inschaling naar werkvorm
nog de grootste groep waren, vormen ze op vlak van tewerkstelling
slechts de vierde groep, met 70 personen of 66,5 VTE. Dit
valt grotendeels te verklaren door het grotere aantal kleinschalige
projecten, maar vooral door het grote aantal Art. 60’ers dat de
sociale werkplaatsen tewerkstellen.
De groep werknemers met een alternatieve straf lijkt vrij groot
in aantal personen (46), maar valt te verwaarlozen in het aantal
VTE (6).
33 personen (6%) vallen onder het WEP+-statuut. Uit de gesprekken
blijkt wel dat dit een statuut is dat binnen de fietssector sterk
terugloopt, en dat een aantal projecten (4 à 5) zich op korte termijn
zullen omvormen naar een LDE-project. Deze aantallen
zullen naar alle waarschijnlijkheid dan ook verder afnemen in
de nabije toekomst.
De groep “varia” telt 23 mensen en 14,9 VTE. Zij wordt vooral
gevormd door mensen die via een éénmalige actie tewerkgesteld
zijn. Hieronder vallen o.a. de startbanen die bij de opstart van de
fietspunten ter beschikking gesteld zijn, of de startbanen i.f.v.
het project “ambassadeurs van de sociale economie”
Het aantal werknemers binnen het statuut Lokale Diensteneconomie
lijkt met 21 personen en 18 VTE vrij beperkt. Op de verklaring
voor dit kleine aantal werd reeds ingegaan. Een laatste
groep is de groep van de arbeidszorg. Het aantal werknemers
varieert sterk doorheen het jaar. Zij vertegenwoordigen ongeveer
16 VTE.
11,2; 2%
20; 3%
21; 4%
23; 4%
33; 6%
46; 8%
70; 12%
87; 15%
157; 25%
129; 21%
fietspunten
Art 60
Brug
Vl Fonds
SWP
Alternat straf
Wep +
Varia
LDE + siné
Arbeidsz
Siné
Grafiek Verdeling aantal medewerkers naar tewerkstellingsvorm
18; 4%
14,9; 4%
33; 8%
6; 1%
66,5; 16%
16; 4%
11; 3%
84,5; 21%
105; 26%
55; 13%
Art 60
Brug
Vl Fonds
SWP
Alternat straf
Wep +
Varia
LDE + siné
Arbeidsz
Siné
Grafiek Verdeling VTE medewerkers naar tewerkstellingsvorm
33

34
3.
Op de pedalen
staan
De fietspunten waren een eerste droom, maar zeker niet de laatste. De
fietsondernemingen sociale economie zijn ambitieus. We nemen u mee
naar een paar toekomstpistes, die misschien morgen al realiteit zullen
worden? Plannen worden getekend, puzzelstukken worden in elkaar ge-
past, maar we hebben nog méér sociale economie-ondernemingen no-
dig om al onze doelen te verwezenlijken. Misschien bent u wel diegene
met hetzelfde wilde plan, met het juiste netwerk of het ontbrekende puz-
zelstukje, die ervoor kan zorgen dat onze ideeën binnenkort werkelijk-
heid kunnen worden.
fietspunten
35

3.1. Een dag uit het leven van…
Het zou allemaal zo eenvoudig kunnen zijn. Wie een half uur
moet rijden naar het werk, staat ruim een jaar van zijn leven in
de file. Weggegooide tijd, en dat terwijl iedereen die ik ken erover
klaagt dat een dag te weinig uren telt. Wie ‘s ochtends zijn krant
nog wil lezen, kan zijn wekker maar beter op halfvijf zetten.
Mijn wekker gaat om zeven uur, en nog een tweede keer om zes
over zeven. Dinsdag 2 maart 2010: ik sta op, neem een snelle
douche en stap op de fiets. Even snel als ik met de wagen bij de
oprit van de autostrade zou raken, sta ik aan het fietspunt aan het
station in Leuven – de gemeente maakt eigenlijk niet zoveel uit,
elk (middel)groot station heeft er ondertussen één, maar ook aan
de grote park & rides aan de rand van de stad vind je ze tegenwoordig
en zelfs op mijn universiteitscampus hadden we er al
één – en ik ben nog ruim op tijd voor de trein. Goed, het is hier
immens druk en het is even zoeken naar een vrije plaats in de
stallingen, maar alles heeft zijn prijs, nietwaar? Ik baan mezelf
een weg tussen studenten die vandaag pas naar hun kot komen
en daarvoor hun studentenfiets nodig hebben en een groep toeristen
die er een dag op uit willen met een huurfiets. Uiteindelijk
vind ik nog zonder al teveel moeite een vrije plaats.
Mijn ticket voor de trein betaal ik met mijn mobiliteitskaart. Eén
keer per maand opladen en ik kan er zowel een fiets mee huren
in het fietspunt en de fietsenstalling mee openen als een kaartje
kopen op de bus of de trein. Als ik dan toch écht een auto nodig
zou hebben, kan ik er zelfs een dagje autodelen mee afrekenen.
Een geruststellende gedachte, dat ik nooit meer ergens zal stilstaan.
Zolang ik mijn kaart niet verlies tenminste.
Op de trein sla ik nog snel de laptop open. Gisteravond op restaurant
geweest; en achteraf natuurlijk geen zin meer in dat laatste
kwartiertje werk aan de presentatie. Ze ziet er goed uit, ik heb
nog meer dan tijd genoeg om wat door mijn tijdschrift te bladeren.
Aangekomen. Voor een kleine toeslag had ik een treinticket
kunnen kopen waarbij een openbaar-vervoerfiets is inbegrepen
– enorm handig voor een kort bezoek aan een stad waar je zelden
komt –, maar ik wandel liever snel nog even door de stad
voor een koffie. Straks huur ik met mijn kaart wel een fiets aan
één van die kleine ophaalpunten die verspreid staan doorheen
de stad. Je ziet ze steeds vaker in grote steden, die kleine automatische
stallingen met een tiental fietsen die je kan afhalen en
wegzetten wanneer het je het best uitkomt. Wie zou die punten
en die fietsen eigenlijk onderhouden? Fietsen repareren zichzelf
niet, en als je ze allemaal samentelt, kom je toch aan een flink
aantal. Ach, dat zoek ik later wel op.
De presentatie verliep goed, alleen jammer van dat rode hoofd.
Misschien moet ik toch maar iets aan mijn conditie beginnen
doen. De mensen hier vertellen me dat zij bijna allemaal met de
fiets naar het werk komen. Het bedrijf heeft een contract met het
fietspunt, zo kunnen de werknemers gratis pendelen tussen het
station en de verschillende vestigingen. Kapotte fietsen worden
hersteld of vervangen en dankzij de speciale streepjescode kan
er steeds een aantal fietsen worden gereserveerd aan het station.
Hun conditie zal ongetwijfeld beter zijn dan de mijne.
Wacht maar. Op de weg terug rijd ik zo hard ik kan, tijdens een
stukje bergop ga ik zelfs rechtop op de trappers staan. Niet meteen
het beste idee: ik let niet goed op waar ik rij, raak een stuk
glas op straat, verlies mijn evenwicht en lig languit op de grond.
Mijn band is stuk, zelf herstellen zal niet meer lukken. Ik bel
naar het gsm-nummer dat ik op het frame zie staan, en nog geen
kwartier later komt de fietsmobiel-hersteller al aangefietst. Uit
een grote bak haalt hij mijn nieuwe band. Aan mijn geschaafde
handen kan hij niet veel doen, lacht de man. Ik hoef niets te betalen,
de herstelling is in de huurprijs inbegrepen. Ik bedank mijn
depanneur en kan weer verder, veel rustiger nu.
Goed, wonden helen, een lekke band valt te repareren, maar wat
met de andere ongemakken die je nu eenmaal niet kan vermijden?
Wat wanneer je fiets gestolen wordt? Enorm vervelend,
maar de fietspunten maken het je wel zo gemakkelijk mogelijk.
Al hun fietsen zijn geregistreerd. Dat geldt trouwens ook voor je
eigen fiets: je fiets wordt gratis gegraveerd, dankzij je persoonlijke
“fietspaspoort” krijg je bericht van de politie wanneer hij
wordt teruggevonden (naar Amsterdams model, geloof ik, volgens
het AFAC-systeem) en in de tussentijd... krijg je van het
fietspunt drie weken lang een vervangfiets.
Het grootste deel van de tijd kán er niet eens iets gebeuren: in de
stallingen van het fietspunt is er gratis toezicht. Niet alleen kan je
er je fiets tijdens het werk veilig achterlaten, het personeel voert
ondertussen desgewenst alle kleine herstellingen uit die nodig
zijn om ’s avonds weer veilig naar huis te kunnen. De mecaniciens
doen hun werk prima, en enorm zorgvuldig. Geen wonder
dat een deel van de fietspuntmedewerkers na een tijd werk vindt
bij een reguliere fietsenhandelaar.
Uitgeput maar voldaan, en nog steeds met licht brandende handen,
plof ik neer op mijn plaats in de trein. Ik kan weer wat rusten
en plots denk ik aan mijn eigen fiets, die een goede honderd
kilometer verderop op me wacht. Zelfs al is pendelen met huurfietsen
zoveel gemakkelijker geworden, aan je eigen fiets blijf je
toch altijd het meest gehecht.
3.2. Van fietspuntoverleg
naar een erkend overleg
fietsondernemingen sociale
economie
Samenwerking loont!
Aan het einde van dit driedelige verhaal over de fietspunten moet
dit wel duidelijk zijn. Het is de verdienste van de eerste groep van
sociale economie-ondernemingen die met een fietspunt gestart
zijn, aangevuld met een aantal ondernemingen die hun strepen
op het vlak van fiets en mobiliteit al verdiend hadden, om zich
tegelijkertijd in te schakelen in een sterk overleg.
Het lijkt evident, maar dat was het zeker niet. De kleine KMO’s,
elk met een eigen aanpak, ondernemingsfierheid en werkterreinen,
komen ook in de sociale economie soms in concurrentie,
vanuit hun klantgerichtheid maar soms ook vanuit hun ondernemingsdoelen.
Dit zijn klassieke barrières die met een sterke visie
en goed zicht op de toekomst wel overwonnen kunnen worden.
De gerichte gezamenlijke aanpak rond fietspunten heeft de groep
ondernemers ook de kans gegeven om te groeien naar een breder
ondernemingsveld waarbij de ‘typische’ sociale economieactiviteit
rond fietsen gekoppeld werd aan de maatschappelijke
vragen rond mobiliteit.
De relatie via de fietspunten met het publiek en met andere stakeholders
heeft die nieuwe koers nog bevorderd. Na een jaar
intens samenwerken was het alleszins duidelijk dat de sociale
economie-ondernemingen niet aan een eindpunt waren, maar
dat nog tal van nieuwe trajecten op tafel liggen. Trajecten waar
een sterk en gestructureerd kader verder op moet inspelen.
De idee van een permanente en structureel kader werd omgezet
in een vaste structuur: een koepel voor fietsondernemingen sociale
economie dient zich aan.
De koepel is een ledenorganisatie, met als primaire doelstelling
“ondernemingschap bevorderen en versterken in relatie tot de
noden op vlak van fietsmobiliteit”. Hiervoor biedt deze koepel
zijn leden een platform aan om creatief in te spelen op bovenlokale
vragen met betrekking tot fietsdiensten en fietsmobiliteit.
De focus ligt op duurzame mobiliteit voor verschillende
doelgroepen (bedrijven i.f.v. woon-werkverkeer, studenten i.f.v.
woon-studieverkeer,… ).
Deze organisatie vult daardoor een lacune in op het vlak van het
georganiseerd aanbieden van fietsdiensten als antwoord op specifieke
(fiets)mobiliteitsvragen vanuit het middenveld en de ondernemingen.
De structuur neemt in die zin een plaats in naast
andere aanbieders van mobiliteitsdiensten én mobiliteitsbelangenbehartigers.
Met als specifieke focus die onze niche afbakent,
“fietsen en tewerkstelling”.
36 37
fietspunten
De structuur zal een belangrijke rol spelen in het aanvullen, versterken
en verspreiden van lokale knowhow en expertise opgedaan
in en tijdens de projecten van (o.a.) het pendelfonds. Ze zal
de drempel rond de praktische uitvoering van een fietsproject
voor geïnteresseerde ondernemingen verlagen, een duidelijk bovenlokaal
kader aanbieden en als hefboom dienen voor de ontwikkeling
van nieuwe (fiets)projecten.
De koepel zal weldra zijn deuren openzetten voor al de sociale
economie-ondernemingen die “maatschappelijk relevante fietsdiensten”
aanbieden. Hieronder verstaan we diensten op vlak
van ondernemingschap in relatie tot fietsmobiliteit, die inspelen
op lokale en maatschappelijke vragen en noden. We hanteren
hierin 3 belangrijke criteria:
p De fiets-dienstverlening is openbaar en wordt opgezet vanuit
de wensen van de gebruiker (particulier, onderneming,…),
met specifieke aandacht voor externe én interne kwaliteit en
klantenrelaties.
p De dienstverlening is aanvullend op het reguliere aanbod en
kadert binnen een lokale én bovenlokale visie ter bevordering
van (fiets-)mobiliteit en fietsbeleid uitgevoerd binnen het kader
van sociale tewerkstelling.
p Openbare besturen, ondernemingen, studenten, individuele
pendelaars, keten-gebruikers en toeristen behoren tot de mogelijke
klantengroepen van de onderneming.
De ondernemingen aangesloten bij deze nieuwe structuur werken
in een economische realiteit. Desalniettemin beschouwen
ze maatschappelijke winst prioritair aan financiële winst en erkennen
hierbij de basisprincipes van sociale economie om hun
economische activiteiten uit te bouwen.
Deze brochure is naast een eindpunt van een eerste traject, ook
een opstart van een nieuw traject. Een traject met eigen uitdagingen,
noden, doelstellingen en verwezenlijkingen. Vanuit de
dynamiek van de fietspunten is een breed scala aan toekomstperspectieven
zichtbaar geworden. Nieuwe toekomstperspectieven
die “vastgepakt” moeten worden en die de fietsondernemingen
uit de sociale economie ondersteunen in hun doelstelling, namelijk:
”werk maken van de fiets”.

38
Slotwoord
Het fietspuntenverhaal is het resultaat van nog geen
twee jaar werk: kort, maar zeer krachtig. Zo’n project
is geen eenmansinitiatief. Velen hebben er hun schouders
onder gezet. Netwerken werden uitgebouwd of
verstevigd, met hetzelfde doel voor ogen: de opstart van
de fietspunten.
We laten enkele medestanders en compagnons van
het eerste uur aan het woord. We luisteren naar enkele
andere stakeholders, maar ook naar de mensen die de
fietspunten elke dag opnieuw in de praktijk brengen en
last but not least: de klanten. De mensen die van onze
diensten gebruik mogen maken.
Een tevreden klant
“Ik pendel geregeld met de trein naar Brussel. Ik kom met de fiets
tot aan het station van Mechelen. Sinds een aantal maanden wordt
de fietsenstalling daar verzorgd door het fietspunt. Ik wil u langs
deze weg mijn grote waardering voor hun werk betuigen. De voorbije
maanden veranderde de fietsenstalling van een complete chaos
(wrakken, her en der gestalde fietsen, fietsen tegen de grond, onkruid)
tot een net geheel. Gisterenmiddag, toen ik terugkwam van Brussel,
was een van de medewerkers aan de slag aan de fietsenrekken. Het
is ondankbaar werk: even de teugels lossen en de chaos loert weer om
het hoekje. Ik heb haar veel moed gewenst. Ik hoop dat het fietsatelier
zijn goed werk in het fietspunt kan blijven doen!”
Een medewerker van een fietspunt
“Het was voor mij zeer moeilijk om werk te vinden. Overal vroegen
ze mensen met ervaring of mensen met een diploma. Ik had al eens
het geluk om een jaar in een recyclagepark te werken, maar toen
mijn contract afliep moest ik opnieuw op zoek naar een andere job.
Via mijn trajectbegeleider van de werkwinkel kreeg ik de vacature
van het fietspunt door. Ik had meteen interesse omdat deze job aansloot
bij de opleiding mechanica die ik in mijn thuisland heb gehad.
Ik kende vooral iets van auto’s, minder van fietsen, maar tijdens
het werken heb ik een opleiding fietsherstel gekregen. Het leuke aan
de job vind ik dat ik mensen kan helpen en dat ze respect hebben
voor wat ik doe. Ik kan door de verschillende gesprekken met klanten
ook mijn taal oefenen. Ik volg trouwens nog een halve dag per week
Nederlands, zodat dit steeds beter en beter gaat. Het is ook goed om
te weten dat ons werk nut heeft. Soms is het wel eens ondankbaar,
als je merkt hoeveel vuil en papiertjes de mensen soms achterlaten in
de stallingen. Maar wanneer een gelukkige klant spontaan bedankt
zegt, is dat allemaal snel vergeten. Ik vind het ook tof dat ik aan
mijn familie kan vertellen waar ik werk, en dat ze zien dat wat ik
doe nuttig werk is.”
Een instructeur van een fietspunt
“Wat mij meteen aansprak toen ik de vacature voor een “instructeur
fietspunt” las, was de mix van concreet, praktisch werk (fietsherstel
en stallingonderhoud); een sociaal luik (leiding en ópleiding geven
aan een ploeg medewerkers die omwille van een lage scholingsgraad,
persoonlijke problemen of andere redenen nog geen plaats konden
vinden op de reguliere arbeidsmarkt) en een ecologisch luik (het stimuleren
en aanbieden van fietsgebruik als mobiliteitsalternatief in
de stad.) De start was zeker een uitdaging: een nieuwe ploeg met
verschillende nationaliteiten, verschillende kennis van het Nederlands
en verschillende basiskennis rond mechanica en fietsherstel.
Daarnaast zat ik ook in een nieuwe werkomgeving en werd ik geconfronteerd
met een grote fietschaos aan het station. Mijn taak
was hier op korte termijn orde in te scheppen. De eerste weken was
het doorbijten, maar stelselmatig groeide de bekwaamheid van het
team, zochten we samen naar oplossingen om de stallingen proper
te krijgen, leerde ik meer en meer mensen kennen bij de NMBS, de
stad en de politiediensten, en stelde ik vast dat je er samen met al
deze mensen in slaagt om de stallingen proper en ordelijk te krijgen.
Ik merkte dat je echt het verschil kunt maken, zowel voor de medewerkers
die eindelijk kansen krijgen om te laten zien wat ze in hun
mars hebben, maar ook in die bekende stadsomgeving waar ik me
vroeger als pendelaar elke dag ergerde aan de chaos die er heerste.
Wanneer je dan in het weekend vertelt over je job en mensen zeggen
je dat ze wel degelijk een verschil zien aan het station, dat ze van de
diensten van het fietspunt gebruik hebben gemaakt en zeer tevreden
zijn over de vriendelijkheid van de medewerkers, dan weet je dat je
de goede keuze hebt gemaakt met deze job.”
Bert Boone, Algemeen directeur,
ESF-Agentschap Vlaanderen v.z.w.
“In een tijd waarin het mobiliteitsvraagstuk een van dé maatschappelijke
uitdagingen vormt, groeien nieuwe niches, zo ook voor de
maatschappelijke fietsdienstverlening. Bij nieuwe maatschappelijke
behoeften staan er telkens actoren op met oog voor sociale doelen in
een vernieuwend economisch kader. Brede stakeholdergroeperingen
betuigen hun betrokkenheid en illustreren hun zorg voor kwetsbare
groepen binnen een economisch gezond opzet. Voor het Europees
Sociaal Fonds, met de ruggesteun van de Vlaamse minister voor
sociale economie en mobiliteit, waren dit voldoende ingrediënten om
met beperkte middelen een gerichte incentive te geven rond ondernemingsmodellen
en kwaliteitskaders die de fietspunten verder in beweging
kon zetten. Ik blijf ervan overtuigd dat elke reflectie rond deze
vormen van sociaal ondernemen nieuwe perspectieven opent in het
denken en het handelen. Veel succes bij de praktijkuitvoering!”
Lodewijk De Witte, gouverneur Vlaams-Brabant
“Een betere mobiliteit, een grotere bezorgdheid over het milieu, of
misschien toch vooral de strijd tegen de vetkwabbetjes? Redenen genoeg
om terug te grijpen naar de fiets als vervoermiddel. Een goede
stalling, de zekerheid om na een dagje werken je fiets nog terug te
vinden, een kleine herstelling laten doen: dat mag de moedige fietser
toch wel vragen? De fietspunten bieden dit dienstverleningspakket
aan. Het samenbrengen van deze uitdagingen heeft geleid tot een
bijzonder samenwerkingsverband tussen NMBS Holding, sociale
economie-ondernemingen en Vlaamse overheid. Een fietspunt staat
dan ook voor meervoudige winst: winst voor de stations als mobiliteitsknooppunten,
winst voor de fietsgebruiker en winst voor de samenleving
die er zowel minder luchtvervuiling aan overhoudt als
een zinvolle tewerkstelling van kansengroepen. Lokale overheden,
vervoersmaatschappijen, werkgevers: ieder zou vanuit zijn verantwoordelijkheid
zijn steentje moeten bijdragen om beter en gezonder
vervoer mogelijk te maken. Een prominentere plaats voor de fiets in
onze gemeente, stad, provincie zal de leefbaarheid van onze woonplaatsen
enkel maar ten goede komen.”
fietspunten
Kris Polfliet, NMBS-Holding
“Voor de NMBS zijn de stations meer dan alleen maar multimodale
knooppunten, het moeten plaatsen zijn waar reizigers tijd winnen
in een veilige en comfortabele omgeving. De fietspunten passen hier
perfect in. Ze bieden aanvullende diensten aan en zorgen voor een
verhoging van de veiligheid: twee belangrijke aandachtspunten van
de NMBS Groep. De fietspunten voeren eveneens een proactief beleid
in zowel het stimuleren van het fietsgebruik als vóór- en natransport
van de trein en fietstoerisme in de regio. Vele projecten met bedrijven,
scholen en gemeenten worden door hen opgezet. Bovendien
worden er prestaties geleverd die veel verder gaan dan de taken die
de NMBS-groep op zich kan nemen. Ik denk hierbij aan de intussen
beruchte fietswash te Kortrijk, de strijkafhaalpunten, enzovoort.
Kortom, diverse diensten de treinreizigers ten goede komen.”
Vlaams Minister van Mobiliteit en Sociale Economie
Kathleen Van Brempt
“Wanneer je de fiets met trein, tram of bus combineert, geraak je zo
goed als overal. Maar als we mensen willen overtuigen om te kiezen
voor die milieuvriendelijke oplossingen voor hun woonwerkverkeer,
moeten we kwaliteit en een goede service garanderen. Dat betekent
blijven investeren in kwaliteitsvol openbaar vervoer én inzetten op
veilige fietspaden en fietsenstallingen.
Hier spelen de fietspunten een belangrijke rol. Wat begon als een
experiment in de buurt van zeven stations, groeit stilaan uit tot een
merk. Het netwerk van fietspunten heeft een eigen herkenbaar logo
en garandeert overal dezelfde kwaliteitsvolle service. Pendelaars laten
er hun fiets achter in een propere en veilige fietsenstalling. Daarnaast
kunnen ze ook rekenen op de fietspunten voor kleine herstellingen,
zodat ze steeds veilig thuis geraken na het werk of de school.
Dit jaar zijn we gestart met nog eens zes fietspunten en ook volgend
jaar willen we het aantal fietspunten uitbreiden.
Met de fietspunten zorgen we bovendien niet alleen voor veilige en
duurzame mobiliteit, maar creëren we ook duurzame jobs. In de
fietspunten zijn immers mensen aan de slag die niet zo makkelijk
een job vinden. De fietspunten zitten zo op het snijvlak van twee van
mijn bevoegdheden: mobiliteit en sociale economie. Ik heb daarom
mijn schouders onder dit project gezet en zal het ook in de toekomst
met veel enthousiasme blijven steunen.”
39