Invoering van het energielabel (pdf - kB)
Invoering van het energielabel (pdf - kB)
Invoering van het energielabel (pdf - kB)
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Kompas, energiebewust wonen en werken<br />
<strong>Invoering</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong><br />
<strong>energielabel</strong><br />
Leidraad voor verhuurders <strong>van</strong> woningen, aangevuld met<br />
concrete voorbeelden<br />
in opdracht <strong>van</strong>
Inhoudsopgave<br />
1 Samenvatting<br />
2 Het <strong>energielabel</strong> – waar hebben we <strong>het</strong> over?<br />
3 Een <strong>energielabel</strong> – voor welke woningen verplicht?<br />
4 Hoe komt <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> tot stand?<br />
5 Labelen – 'woning voor woning' of alles in één keer?<br />
6 Het belang <strong>van</strong> een goed labelbeheer<br />
7 De functie <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> in een bredere context<br />
<strong>Invoering</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong><br />
4<br />
5<br />
6<br />
8<br />
11<br />
14<br />
15
1 Samenvatting<br />
4<br />
Deze leidraad beschrijft de gevolgen <strong>van</strong> de invoering <strong>van</strong> <strong>het</strong> verplichte <strong>energielabel</strong><br />
voor professionele verhuurders <strong>van</strong> woningen, zowel woningcorporaties als<br />
commerciële verhuurders. Vanaf 1 januari 2008 dient een verhuurder aan elke nieuwe<br />
huurder een <strong>energielabel</strong> te overhandigen. Het <strong>energielabel</strong> geeft de huurder inzicht in<br />
de energetische kwaliteit <strong>van</strong> de woning en is daarmee voor de huurder een indicatie of<br />
de woning energiezuinig is.<br />
Niet in alle gevallen hoeft een <strong>energielabel</strong> te worden gemaakt. Zo kunnen woningeigenaren,<br />
die tussen 1 juli 2002 en 1 januari 2008 door een erkende adviseur een EPA<br />
hebben laten opstellen, volstaan met een afschrift <strong>van</strong> dit EPA, zolang dit nog geen tien<br />
jaar oud is. Daarna is alsnog een <strong>energielabel</strong> vereist. Ook voor woningen, gebouwd<br />
na 1 januari 1998 kan de eigenaar tot 10 jaar na de bouwaanvraag volstaan met een<br />
gewaarmerkt afschrift <strong>van</strong> de EPCberekening bij de oorspronkelijke bouwaanvraag.<br />
Woningcorporaties krijgen uitstel tot 1 januari 2009, onder de voorwaarde dat de betreffende<br />
corporatie op die datum haar gehele woningbezit <strong>van</strong> <strong>energielabel</strong>s heeft voorzien.<br />
Voor zowel de inhoud <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> als de totstandkoming heeft de overheid<br />
eisen gesteld om de betrouwbaarheid <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> te waarborgen. Alleen<br />
gecertificeerde organisaties mogen <strong>energielabel</strong>s opstellen en verstrekken.<br />
De leidraad beschrijft de te volgen procedures. Daarbij heeft de verhuurder een aantal<br />
keuzes:<br />
Vraag ik labels aan voor alle woningen of maak ik gebruik <strong>van</strong> de vrijstellingen?<br />
Vraag ik een <strong>energielabel</strong> aan bij elke woningmutatie of doe ik <strong>het</strong> in één keer voor<br />
een grote groep woningen?<br />
Welke werkzaamheden verricht ik zelf en welke besteed ik uit?<br />
Hoe beheer ik de gegevens die ten grondslag liggen aan de <strong>energielabel</strong>s en de<br />
<strong>energielabel</strong>s zelf?<br />
Energielabels zijn meer dan een administratieve verplichting. Ze kunnen worden<br />
gebruikt als communicatiemiddel richting huurders. Op hun beurt zullen huurders <strong>het</strong><br />
<strong>energielabel</strong> steeds meer gaan gebruiken bij hun woningkeuze.<br />
Steeds meer verhuurders nemen energie en energiebesparing op in hun beleid. De kennis<br />
over de energetische kwaliteit <strong>van</strong> de woningen kan worden ingepast in <strong>het</strong><br />
strategisch voorraadbeheer en bij <strong>het</strong> doorvoeren <strong>van</strong> verbetermaatregelen.<br />
Als aanvulling op deze leidraad zijn ook praktijkvoorbeelden uitgewerkt, die separaat<br />
zijn toegevoegd.<br />
Meer informatie: www.<strong>energielabel</strong>gebouw.nl
2 Het <strong>energielabel</strong> –<br />
waar hebben we <strong>het</strong> over?<br />
E n E r g i E p r E S tat i E c E r t i f i c a at o f<br />
E n E r g i E l a b E l ?<br />
De officiële benaming <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> is 'energieprestatiecertificaat'.<br />
In deze leidraad gebruiken we de kortere benaming<br />
'<strong>energielabel</strong>'.<br />
<strong>Invoering</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong><br />
Per 1 januari 2008 moet iedere verhuurder een nieuwe huurder informeren over de energetische<br />
kwaliteit <strong>van</strong> de woning. Dit gebeurt door <strong>het</strong> overhandigen <strong>van</strong> een <strong>energielabel</strong>.<br />
Bij de verkoop <strong>van</strong> woningen geldt eenzelfde verplichting. Deze verplichting vloeit<br />
voort uit de Europese richtlijn energieprestatie <strong>van</strong> gebouwen, ook wel EPBD genoemd;<br />
in Nederland vastgelegd in <strong>het</strong> 'Besluit energieprestatie gebouwen' (<strong>het</strong> Besluit) en in<br />
de 'Regeling energieprestatie gebouwen' (de Regeling). Het <strong>energielabel</strong> geeft inzicht in<br />
de energetische kwaliteit <strong>van</strong> een woning en <strong>het</strong> laat zien hoe de energieprestatie is ten<br />
opzichte <strong>van</strong> vergelijkbare woningen. In één oogopslag is zichtbaar of de woning<br />
relatief energiezuinig is of juist niet.<br />
De energetische kwaliteit wordt bepaald aan de hand <strong>van</strong> een gestandaardiseerde<br />
rekenmethode waarmee de energieindex wordt berekend. De energieindex is<br />
gebaseerd op de hoeveelheid energie die nodig is om de woning te verwarmen, te<br />
verlichten, <strong>van</strong> warm water te voorzien en te ventileren bij standaard gebruik. Om eenvoudig<br />
aan te geven of de woning wel of niet efficiënt omgaat met energie, wordt de<br />
energieindex vertaald naar een energieklasse. Energieklassen worden uitgedrukt in de<br />
letters A t/m G en in kleuren, vergelijkbaar met de energieklassen voor huishoudelijke<br />
apparaten. Zeer energiezuinige woningen hebben een heldergroen Alabel, zeer<br />
onzuinige woningen hebben een felrood Glabel.<br />
De energieklasse wordt samen met een beperkt aantal energiebesparende maatregelen<br />
onder standaardcondities op <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> vermeld.<br />
De invoering <strong>van</strong> <strong>energielabel</strong>s is erop gericht om de energetische kwaliteit <strong>van</strong><br />
gebouwen inzichtelijk te maken. Het schept de mogelijkheid om bij de keuze voor een<br />
woning <strong>het</strong> energiegebruik in de afweging mee te nemen.<br />
5
3 Een <strong>energielabel</strong> – voor welke<br />
woningen verplicht?<br />
6<br />
Het Besluit en de Regeling zijn <strong>van</strong> toepassing op elk gebouw (zowel woningbouw als<br />
utiliteitsbouw) dat <strong>van</strong>af 1 januari 2008 wordt gebouwd, verkocht of opnieuw verhuurd.<br />
Bij huurwoningen moet de verhuurder zorgen dat de woning op dat moment een<br />
<strong>energielabel</strong> heeft en deze ook verstrekken aan de huurder. Energielabels hebben een<br />
geldigheid <strong>van</strong> tien jaar. Wordt de woning binnen die periode opnieuw verhuurd of verkocht,<br />
dan mag gebruik worden gemaakt <strong>van</strong> <strong>het</strong> bestaande <strong>energielabel</strong>.<br />
Uitzonderingen en overgangsregelingen<br />
Woningeigenaren hoeven niet in alle gevallen een <strong>energielabel</strong> te laten opstellen:<br />
Monumenten als bedoeld in de Monumentenwet 1988 of in een provinciale of gemeentelijke<br />
monumentenverordening zijn vrijgesteld. Hetzelfde geldt voor gebouwen, waarvoor<br />
in <strong>het</strong> Bouwbesluit 2003 geen EPCverplichting is opgenomen, zoals woonwagens<br />
en gebouwen met een zogenaamde 'overige gebruiksfunctie' (zoals schuurtjes of garages).<br />
Bij woningen waarvoor tussen 1 juli 2002 en 1 januari 2008 door een erkend adviseur<br />
(BRL 9502) een Energie Prestatie Advies (EPA) is opgesteld kan de eigenaar volstaan met<br />
<strong>het</strong> verstrekken <strong>van</strong> <strong>het</strong> EPA, mits dit rapport nog geen tien jaar oud is. Met een EPA dat<br />
is uitgebracht na 1 januari 2008 kan de gebouweigenaar niet aan deze verplichting<br />
voldoen.<br />
Voor woningen, gebouwd na 1 januari 1998 kan de eigenaar ook volstaan met een<br />
gewaarmerkt afschrift <strong>van</strong> de EPCberekening zoals deze is opgesteld bij de bouwaanvraag.<br />
Ook deze berekening mag niet ouder zijn dan tien jaar.<br />
Woningcorporaties kunnen gebruik maken <strong>van</strong> een uitstel tot 1 januari 2009. De enige<br />
voorwaarde is dat ze op 1 januari 2009 voor hun hele bezit <strong>energielabel</strong>s hebben laten<br />
opstellen (en deze bij SenterNovem hebben afgemeld).
<strong>Invoering</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong><br />
M E t H E t b i j g a a n d E k E U z E d i a g r a M i S v a S t t E S t E l l E n i n w E l k E<br />
g E v a l l E n E E n E n E r g i E l a b E l v E r p l i c H t i S :<br />
S ta r t<br />
Heeft de woning de status <strong>van</strong> monument of woonwagen?<br />
n E E<br />
Heeft de woning een gewaarmerkte EPC berekening jonger dan 10 jaar?<br />
n E E<br />
Heeft de woning een EPA die na 01-07-2002 is afgegeven door een<br />
erkende adviseur (BRL 9502) en is de EPA jonger dan 10 jaar?<br />
n E E<br />
Wordt de woning verwarmd middels een collectief verwarmingssysteem?<br />
n E E<br />
Energielabel voor woning verplicht.<br />
Energielabel nooit verplicht<br />
(vrijstelling).<br />
Energielabel niet verplicht.<br />
Overgangsregeling voor woningen met<br />
EPC-berekening en EPA jonger dan 10 jaar.<br />
Energielabel verplicht voor woningcomplex<br />
als geheel.<br />
Voor woningen in gebouwen met een collectief CVsysteem behoeft de eigenaar niet<br />
een <strong>energielabel</strong> voor de afzonderlijke woningen op te stellen, maar kan hij volstaan<br />
met een <strong>energielabel</strong> voor <strong>het</strong> gehele gebouw.<br />
De regeling gaat in op 1 januari 2008. Dat betekent niet dat alle bestaande woningen op<br />
die datum een <strong>energielabel</strong> moeten hebben. Op <strong>het</strong> moment <strong>van</strong> een woningmutatie<br />
moet er wel een <strong>energielabel</strong> zijn.<br />
j a<br />
j a<br />
j a<br />
j a<br />
7
4 Hoe komt <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> tot<br />
stand?<br />
8<br />
v E r v a n g t H E t E n E r g i E l a b E l H E t<br />
E p a ?<br />
Het EPA ofwel <strong>het</strong> Energie Prestatie Advies is in de praktijk een<br />
synoniem geworden voor kijken naar energiebesparing. Per 1 januari<br />
2008 wordt <strong>het</strong> 'oude' EPA ver<strong>van</strong>gen door <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> en<br />
<strong>het</strong> EPA-maatwerkadvies.<br />
Er is wel een verschil tussen <strong>het</strong> EPA en <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> en <strong>het</strong><br />
EPA-maatwerkadvies:<br />
• Het 'oude' EPA was vrijwillig en bestond uit een bepaling <strong>van</strong><br />
de energetische kwaliteit en een maatwerkadvies over hoe de<br />
woning energetisch te verbeteren.<br />
• Het nieuwe <strong>energielabel</strong> is verplicht en geeft de energetische<br />
kwaliteit <strong>van</strong> de woning weer. Het maatwerkadvies is hier<strong>van</strong><br />
losgekoppeld en blijft vrijwillig. Vanaf nu wordt dit <strong>het</strong> EPAmaatwerkadvies<br />
genoemd.<br />
Ook de wijze waarop de energie-index wordt berekend is bij <strong>het</strong><br />
<strong>energielabel</strong> anders dan bij <strong>het</strong> 'oude' EPA. De nieuwe energieindex<br />
sluit aan bij de getalswaarde <strong>van</strong> de EPC voor nieuwbouwwoningen.<br />
De getalswaarde <strong>van</strong> de energie-index is hierdoor<br />
sterk gewijzigd, in casu hoger dan voorheen. Wees dus alert dat<br />
de juiste energie-index wordt gebruikt. Toepassing <strong>van</strong> de oude<br />
energie-index in de nieuwe inijkingstabel leidt tot een te gunstige<br />
classificatie <strong>van</strong> de energetische kwaliteit.<br />
Een EPA kan worden omgezet naar een <strong>energielabel</strong> mits de<br />
energie-index met de nieuwe methode wordt herberekend en de<br />
kwaliteitsborging voldoet aan de aangescherpte normen <strong>van</strong> de<br />
BRL 9500-01.<br />
kwaliteitssysteem<br />
De overheid heeft gekozen voor een duidelijk kwaliteitssysteem waarbij <strong>energielabel</strong>s<br />
voor woningen uitsluitend mogen worden afgegeven door adviesbureaus die gecertificeerd<br />
zijn volgens Beoordelingsrichtlijn 950001 (BRL950001). Deze richtlijn stelt eisen<br />
aan <strong>het</strong> opstellen en afgeven <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> en aan <strong>het</strong> opleidingsniveau <strong>van</strong> de<br />
adviseurs, die voor <strong>het</strong> adviesbureau werken. In deze leidraad wordt in <strong>het</strong> vervolg ook<br />
de term ‘gecertificeerd adviseur’ gebruikt in de betekenis <strong>van</strong> ‘adviesbureau’.<br />
Verhuurders hebben de mogelijkheid om zelf een gecertificeerd adviesbureau te<br />
worden. Naast de gebruikelijke eisen uit BRL 950001 geldt dan dat de onafhankelijkheid<br />
<strong>van</strong> de labelfunctionaris in de organisatiestructuur geborgd moet zijn.<br />
Meer informatie over certificering is te vinden bij <strong>het</strong> informatieloket voor certificering<br />
in de installatiesector, www.kbi.nl. Hier staat ook aangegeven welke organisaties gecertificeerd<br />
zijn om <strong>energielabel</strong>s af te geven. Op www.kbi.nl staat ook aangegeven bij welke<br />
instellingen adviesbureaus zich kunnen laten accrediteren. Deze certificatieinstellingen<br />
voeren ook kwaliteitscontroles uit op de gecertificeerde adviesbureaus.<br />
wie doet wat?<br />
Het gecertificeerd adviesbureau en de verhuurder kunnen samen afspraken maken over<br />
wie welke werkzaamheden uitvoert. Vooral <strong>het</strong> inventariseren <strong>van</strong> de woningkenmerken<br />
is een activiteit die in de praktijk goed door de verhuurder uitgevoerd kan worden. Wel<br />
geldt dat <strong>het</strong> gecertificeerd adviesbureau altijd eindverantwoordelijk is voor de kwaliteit<br />
<strong>van</strong> de uitgevoerde werkzaamheden.<br />
De keuze om <strong>het</strong> labelproces geheel of gedeeltelijk uit te besteden wordt bepaald door<br />
o.a. de aanwezigheid <strong>van</strong> kennis en capaciteit binnen de eigen organisatie, de om<strong>van</strong>g<br />
<strong>van</strong> de woningvoorraad en de gegevens die al beschikbaar zijn. Vooral werkzaamheden<br />
die niet in de reguliere werkprocessen zijn geïntegreerd, zijn geschikt voor uitbesteding.
S ta p 1 d ata i n v E n ta r i S E r E n<br />
• De gecertificeerd adviseur gaat na of gebruik kan worden<br />
gemaakt <strong>van</strong> gegevens <strong>van</strong> representatieve woningen.<br />
• De gecertificeerd adviseur gaat na of de gegevens uit oude EPA's<br />
nog gebruikt kunnen worden.<br />
• Opname <strong>van</strong> de woning door een gecertificeerd adviseur.<br />
S ta p 2 E n E r g i E l a b E l o p S t E l l E n<br />
• De gecertificeerd adviseur berekent de energie-index o.b.v. de<br />
vereiste methode in de BRL 9500-01.<br />
• De gecertificeerd adviseur bepaalt a.d.h.v. de inijkingstabel de<br />
energieklasse.<br />
• De gecertificeerd adviseur stelt <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> op.<br />
S ta p 3 E n E r g i E l a b E l a f M E l d E n<br />
• De gecertificeerd adviseur meldt <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> af bij<br />
SenterNovem.<br />
• SenterNovem kent een uniek nummer toe aan <strong>het</strong> energie-<br />
label.<br />
• De gecertificeerd adviseur voegt <strong>het</strong> nummer toe aan <strong>het</strong><br />
<strong>energielabel</strong>.<br />
S ta p 4 E n E r g i E l a b E l a f g E v E n a a n<br />
v E r H U U r d E r<br />
• De gecertificeerd adviseur verstrekt <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> aan<br />
de verhuurder.<br />
S ta p 5 E n E r g i E l a b E l a f g E v E n<br />
a a n H U U r d E r<br />
• De verhuurder verstrekt een afschrift <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong><br />
aan de nieuwe huurder <strong>van</strong> de woning.<br />
<strong>Invoering</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong><br />
rekenmethodiek en software<br />
Een voorwaarde voor <strong>het</strong> maken en afmelden <strong>van</strong> <strong>energielabel</strong>s is dat gebruik wordt<br />
gemaakt <strong>van</strong> geattesteerde software (BRL 9501). Er zijn inmiddels meerdere aanbieders<br />
<strong>van</strong> geattesteerde software. Deze aanbieders kunt u op www.kbi.nl terugvinden.<br />
In <strong>het</strong> schema hiernaast wordt <strong>het</strong> proces gesc<strong>het</strong>st om tot een <strong>energielabel</strong> te komen.<br />
De belangrijkste begrippen worden hieronder toegelicht.<br />
representatieve, vergelijkbare woningen<br />
Daar waar in serie is gebouwd of bij bijvoorbeeld appartementcomplexen, zullen woningen<br />
ongeveer dezelfde energetische kwaliteit hebben. De regelgeving staat toe om<br />
in een dergelijk geval (bij een verwachte afwijking kleiner dan 5%) voor één woning<br />
de energieindex te bepalen en deze dan ook <strong>van</strong> toepassing te verklaren op de vergelijkbare<br />
woningen. Hiermee wordt voorkomen dat voor elke woning apart de energetische<br />
kwaliteit moet worden bepaald, terwijl de uitkomsten feitelijk al bekend zijn. Elke<br />
woning heeft wel een eigen <strong>energielabel</strong> nodig. Toepassing <strong>van</strong> <strong>het</strong> representativiteitbeginsel<br />
komt voor verantwoordelijkheid <strong>van</strong> de gecertificeerde adviseur. In ISSOpublicatie<br />
82, deel 1 (pag. 6972) is deze systematiek verder uitgewerkt.<br />
gebruik gegevens uit oude Epa’s<br />
Verhuurders die een EPA (hebben) laten opstellen, kunnen de opnamegegevens <strong>van</strong> <strong>het</strong><br />
EPA gebruiken als input voor <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong>. Omdat de rekenmethodes <strong>van</strong> <strong>het</strong> EPA en<br />
<strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> verschillen, is <strong>het</strong> niet mogelijk <strong>het</strong> EPA één op één om te zetten in een<br />
<strong>energielabel</strong>. De adviseur controleert of de gegevens nog actueel zijn en berekent aan<br />
de hand <strong>van</strong> deze gegevens de energieindex voor <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong>. Er is software, die<br />
deze omrekening kan maken. De woning hoeft dus niet opnieuw beoordeeld te worden<br />
en de kosten voor <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> zijn daardoor lager. Overigens kan <strong>het</strong> verstandig<br />
zijn om de woning wél opnieuw te laten beoordelen. Veel verhuurders hebben aan de<br />
hand <strong>van</strong> <strong>het</strong> EPA energiebesparende maatregelen laten uitvoeren. Het is goed mogelijk<br />
dat de woning daardoor in een betere energieklasse terecht is gekomen.<br />
opname <strong>van</strong> de woning<br />
De energetische kenmerken <strong>van</strong> de woning worden door de gecertificeerd adviseur<br />
opgenomen volgens de richtlijnen uit ISSOpublicatie 82.<br />
9
10<br />
Energie-index<br />
In ISSOpublicatie 82, deel 3 is de nieuwe methodiek voor de bepaling <strong>van</strong> de energie<br />
index vastgelegd. De energieindex geeft een oordeel over de energetische kwaliteit <strong>van</strong><br />
de woning, onafhankelijk <strong>van</strong> wie er in woont en <strong>het</strong> gebruikersgedrag.<br />
Energieklasse<br />
Met behulp <strong>van</strong> de inijkingstabel woningbouw kan de energieindex vertaald worden<br />
naar de energieklasse (A t/m G).<br />
Energielabel<br />
Behalve de energieindex en de energieklasse bevat <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> ook informatie<br />
over wie <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> heeft afgegeven, welke representatieve woning eventueel<br />
gebruikt is en welke energiebesparende maatregelen in <strong>het</strong> algemeen kosteneffectief<br />
zijn danwel <strong>het</strong> kunnen worden binnen de geldigheidsduur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong>.<br />
afmelden <strong>energielabel</strong><br />
Gecertificeerde adviseurs dienen hun <strong>energielabel</strong>s af te melden op de website <strong>van</strong><br />
SenterNovem. Deze verplichting is door de overheid opgenomen om de kwaliteit <strong>van</strong> de<br />
<strong>energielabel</strong>s te kunnen zeker stellen en monitoren. De afgemelde <strong>energielabel</strong>s worden<br />
door <strong>het</strong> Kadaster geregistreerd. Bij <strong>het</strong> afmelden wordt een uniek nummer aangemaakt<br />
dat de adviseur vermeldt op <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong>. Zonder dit unieke nummer is <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong><br />
niet geldig.
<strong>Invoering</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong><br />
5 labelen – 'woning voor woning'<br />
of alles in één keer?<br />
kies <strong>het</strong> proces dat past<br />
Voor verhuurders kan <strong>het</strong> verkrijgen <strong>van</strong> <strong>energielabel</strong>s een arbeidsintensief proces<br />
zijn. Dit geldt zeker voor de eerste keer, omdat dan de energetische kenmerken <strong>van</strong> de<br />
woningen moeten worden opgenomen en er veel gegevens moeten worden vastgelegd.<br />
Omdat er meerdere manieren zijn om <strong>het</strong> proces in te richten, is <strong>het</strong> belangrijk de<br />
procesvorm te kiezen die <strong>het</strong> beste past.<br />
wat bepaalt de keuze?<br />
De keuze voor een procesvorm is een afweging tussen:<br />
de schaalvoordelen, die behaald kunnen worden door werkzaamheden te bundelen;<br />
de mogelijkheid om kosten uit te stellen of te spreiden;<br />
de werkbelasting voor de organisatie;<br />
de wens om de <strong>energielabel</strong>s ook voor andere doeleinden te gebruiken, zoals <strong>het</strong><br />
formuleren <strong>van</strong> een energiebeleid of de communicatie met de huurders.<br />
w E l k E p r o c E S v o r M p a S t b i j w E l k E o r g a n i S at i E k E n M E r k E n ?<br />
Kenmerken woningbestand Mutatie gestuurd Por tfolio gericht<br />
Om<strong>van</strong>g Klein Groot<br />
Homogeniteit Gevarieerd Homogeen<br />
Mutatiegraad Laag Hoog<br />
Aandeel geldige EPS's / EPA's Hoog Laag<br />
11
12<br />
S c H a a l E n U i t S t E l v a n k o S t E n<br />
De portfoliogerichte procesvorm maakt gebruik <strong>van</strong> schaalvoordelen,<br />
terwijl de mutatiegestuurde procesvorm juist probeert <strong>het</strong><br />
labelen zo lang mogelijk uit te stellen.<br />
Bij homogene woningencomplexen, waarbij veel met representatieve<br />
woningen kan worden gewerkt zijn, de schaalvoordelen <strong>het</strong><br />
grootst. Indien echter een groot deel <strong>van</strong> de woningen nog een<br />
geldige EPC-berekening of EPA heeft, vermindert <strong>het</strong> schaalvoordeel<br />
en wordt mogelijk een mutatiegestuurd proces interessanter.<br />
Bij een woningbestand met een laag verloop is er weinig noodzaak<br />
om nu al voor alle woningen een label aan te vragen. Bovendien<br />
wordt zo voorkomen dat de labels na tien jaar ongebruikt verlopen.<br />
w E r k b E l a S t i n g<br />
De portfoliogerichte procesvorm leidt eenmalig tot een sterke piek<br />
in de werkzaamheden, terwijl de komende tien jaar er slechts<br />
beperkt nieuwe labels zullen worden aangevraagd. Omdat de<br />
werkzaamheden bovendien goed te plannen zijn, past dit goed bij<br />
uitbesteding <strong>van</strong> <strong>het</strong> labelproces.<br />
De mutatiegestuurde aanpak is afhankelijk <strong>van</strong> de mutatiegraad<br />
<strong>van</strong> de woningen en zal een veel gelijkmatiger werkbelasting<br />
geven. Dit is eenvoudiger binnen de eigen organisatie op te<br />
<strong>van</strong>gen.<br />
S t r at E g i E E n c o M M U n i c at i E<br />
Als een verhuurder de <strong>energielabel</strong>s voor strategische of communicatieve<br />
doeleinden wil gebruiken, is <strong>het</strong> wenselijk dat de <strong>energielabel</strong>s<br />
snel, maar vooral volledig beschikbaar zijn.<br />
Het kan dan zelfs wenselijk zijn om <strong>energielabel</strong>s te laten maken<br />
voor woningtypen, die eigenlijk zijn vrijgesteld, zoals monumenten<br />
of woonwagens.<br />
procesvormen<br />
Mogelijkheden om <strong>het</strong> proces <strong>van</strong> <strong>energielabel</strong>ing in te richten, zijn:<br />
Mutatiegestuurd: woning voor woning een label aanvragen op <strong>het</strong> moment <strong>van</strong> een<br />
woningmutatie.<br />
Portfoliogericht: de hele woningvoorraad in één keer (in bulk) <strong>van</strong> een <strong>energielabel</strong><br />
voorzien.<br />
Tussenvormen <strong>van</strong> deze twee uitersten.<br />
Welke procesvorm <strong>het</strong> beste bij de verhuurder past met <strong>het</strong> oog op kostenbeperking, is<br />
afhankelijk <strong>van</strong> de kenmerken <strong>van</strong> <strong>het</strong> woningbestand:<br />
Om<strong>van</strong>g: Zijn er schaalvoordelen te behalen door de hele woningvoorraad in één keer<br />
te (laten) labelen?<br />
Homogeniteit: Kan er veel gebruik worden gemaakt <strong>van</strong> representatieve<br />
(vergelijkbare) woningen?<br />
Mutatiegraad: Is er veel of weinig verloop onder de huurders?<br />
Beschikbaarheid EPCberekeningen en EPA’s: Zijn er veel of weinig woningen die al<br />
over een geldige EPCberekening of EPA beschikken?<br />
De gevolgen die de verschillende procesvormen hebben voor de belasting <strong>van</strong> de<br />
organisatie zijn in de tabel op pagina 13 weergegeven.<br />
tussenvormen<br />
Als meer in detail naar deelprocessen wordt gekeken, zijn er tussenvormen denkbaar.<br />
Door elementen uit beide procesvormen te combineren, kan elke verhuurder <strong>het</strong> proces<br />
optimaal inrichten voor de eigen organisatie. Twee voorbeelden:<br />
Er kan worden gekozen om de datainventarisatie (<strong>het</strong> meest arbeidsintensieve deel <strong>van</strong><br />
<strong>het</strong> proces) portfoliogericht uit te voeren voor een grote groep woningen, maar de <strong>energielabel</strong>s<br />
pas per afzonderlijke woningmutatie af te melden. Hierdoor kan geprofiteerd<br />
worden <strong>van</strong> schaalvoordelen én worden de kosten <strong>van</strong> <strong>het</strong> afmelden uitgesteld. Ook<br />
wordt voorkomen dat <strong>energielabel</strong>s 'ongebruikt' verlopen.
<strong>Invoering</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong><br />
d E c o n S E q U E n t i E S v a n E E n M U tat i E g E S t U U r d E p r o c E S v o r M d E c o n S E q U E n t i E S v a n E E n p o r t f o l i o g E r i c H t E p r o c E S v o r M<br />
Werkbelasting Werkzaamheden gespreid over een langere periode. Concentratie werkzaamheden in korte periode (piek).<br />
Planbaarheid<br />
werkzaamheden<br />
Uitbesteedbaarheid<br />
Registratie<br />
woningkenmerken<br />
Administratieve<br />
processen<br />
Woningmutaties sturen <strong>het</strong> proces. Plannen <strong>van</strong> de werkzaamheden moeilijk. Werkzaamheden zijn goed te plannen.<br />
Uitbesteding biedt door geringere volumes en beperkte planbaarheid minder financieel<br />
voordeel. Bij gebrek aan kennis of capaciteit is uitbesteding wel een optie.<br />
Gedurende lange tijd zijn er zowel woningen met een <strong>energielabel</strong> als zonder. Dit<br />
stelt specifieke eisen aan de registratie <strong>van</strong> de woningkenmerken.<br />
Zowel <strong>het</strong> aanvragen <strong>van</strong> <strong>energielabel</strong>s als <strong>het</strong> onderhoud <strong>van</strong> de gegevens vraagt<br />
constant aandacht. Het is wenselijk de bedrijfsprocessen hiervoor aan te passen.<br />
Door grote volumes en goede planbaarheid geschikt voor uitbesteding.<br />
Portfoliogerichte aanpak biedt gelegenheid om de woningkenmerken <strong>van</strong> alle<br />
woningen in één keer uniform vast te leggen.<br />
De <strong>energielabel</strong>s vragen na de eerste vastlegging slechts beperkt onderhoud. Dit<br />
onderhoud kan in de bedrijfsprocessen worden opgenomen.<br />
Een andere tussenvorm is om voor <strong>het</strong> deel <strong>van</strong> de woningvoorraad waarvoor representatieve woningen<br />
beschikbaar zijn, portfoliogericht te labelen en voor <strong>het</strong> overige deel <strong>van</strong> de woningvoorraad mutatiegestuurd<br />
te labelen. Een nadelige implicatie is dan wel dat er mogelijk gedurende lange tijd twee systemen<br />
(met en zonder <strong>energielabel</strong>) naast elkaar bestaan.<br />
13
6 Het belang <strong>van</strong> een goed<br />
labelbeheer<br />
14<br />
Energielabels zijn vereist op <strong>het</strong> moment <strong>van</strong> een woningmutatie en hebben een<br />
geldigheidsduur <strong>van</strong> tien jaar. Gedurende de geldigheidsduur <strong>van</strong> de <strong>energielabel</strong>s is de<br />
verhuurder niet verplicht een nieuw <strong>energielabel</strong> aan te vragen, ook niet als er aanpassingen<br />
aan de woning worden gedaan. Wel is <strong>het</strong> zinvol aanpassingen die <strong>van</strong> invloed<br />
kunnen zijn op de energetische kwaliteit, systematisch te registreren. Hierdoor wordt<br />
<strong>het</strong> te zijner tijd bij vernieuwing <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> makkelijker om de energetische<br />
kwaliteit te bepalen. Omdat een verhuurder voor een deel <strong>van</strong> zijn woningen mag volstaan<br />
met een EPA (afgegeven tussen 1 juli 2002 en 1 januari 2008) of met een gewaarmerkt<br />
afschrift <strong>van</strong> de EPCberekening, is de energetische kwaliteit <strong>van</strong> de woningvoorraad<br />
nog jaren in meerdere formaten beschikbaar. Als de verhuurder kiest om pas bij<br />
een mutatie een <strong>energielabel</strong> aan te vragen, kunnen er ook nog lange tijd woningen zijn<br />
waar<strong>van</strong> de energetische kwaliteit niet bekend is.<br />
Het is dus belangrijk om de status <strong>van</strong> de <strong>energielabel</strong>s, EPA’s en EPCberekeningen<br />
zorgvuldig te registreren.<br />
Om als verhuurder te voldoen aan <strong>het</strong> Besluit en de Regeling en <strong>het</strong> proces <strong>van</strong> labelen<br />
te stroomlijnen, is goed <strong>energielabel</strong>beheer dus <strong>van</strong> groot belang. In de praktijk zijn er<br />
meerdere vormen voor <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong>beheer. Voorbeelden zijn:<br />
Een afzonderlijke database voor <strong>energielabel</strong>s. Hierin worden de energetische kenmerken<br />
<strong>van</strong> de woningen vastgelegd. Deze database kan zowel in beheer zijn bij de<br />
verhuurder als bij een externe partij zoals de gecertificeerde adviseur. De verhuurder<br />
levert gegevens over aanpassingen die <strong>van</strong> invloed kunnen zijn op de energetische<br />
kwaliteit. De database is zodanig ingericht dat de gecertificeerde adviseur eenvoudig<br />
nieuwe <strong>energielabel</strong>s kan aanvragen.<br />
Integratie <strong>van</strong> de gegevens over <strong>energielabel</strong>s in de woningadministratie <strong>van</strong> de verhuurder.<br />
Hierdoor worden alle aanpassingen aan de woning op één plek geregistreerd.<br />
Dit biedt goede mogelijkheden om energetische verbeteringen te koppelen aan<br />
andere onderhoudsactiviteiten. Ook voor de communicatie richting huurders over bijvoorbeeld<br />
energiebesparing is <strong>het</strong> wenselijk dat de <strong>energielabel</strong>informatie gekoppeld<br />
kan worden aan de andere gegevens <strong>van</strong> de huurder en zijn woning.<br />
Daar waar <strong>energielabel</strong>s en de gegevens die daaraan ten grondslag liggen bij derden<br />
worden ondergebracht, heeft de praktijk geleerd dat de verhuurder goed moet borgen<br />
dat zij de eigenaar is <strong>van</strong> de gegevens.
d E a E d E S - d o E l S t E l l i n g<br />
In <strong>het</strong> 'Antwoord aan de Samenleving' heeft de koepelorganisatie<br />
<strong>van</strong> woningcorporaties Aedes in <strong>het</strong> voorjaar <strong>van</strong> 2007 een doelstelling<br />
geformuleerd ten aanzien <strong>van</strong> energiebesparing.<br />
In 2020 zal <strong>het</strong> gasverbruik <strong>van</strong> de corporatiewoningen met 20%<br />
moeten zijn gedaald ten opzichte <strong>van</strong> <strong>het</strong> huidige verbruik. Veel<br />
corporaties hebben deze doelstelling onderschreven en werken<br />
plannen uit om deze te verwezenlijken.<br />
<strong>Invoering</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong><br />
7 de functie <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong><br />
in een bredere context<br />
Het Besluit en de Regeling verplichten verhuurders niet tot <strong>het</strong> verbeteren <strong>van</strong> de energetische<br />
kwaliteit <strong>van</strong> hun woningen. Toch is de verwachting dat de invoering <strong>van</strong> <strong>het</strong><br />
<strong>energielabel</strong> een stimulans zal zijn voor <strong>het</strong> energiebewustzijn, bij zowel huurders als<br />
verhuurders en zal leiden tot energiebesparende maatregelen.<br />
Hieronder wordt een aantal beleidsaspecten rond <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> en energiebesparing<br />
beschreven:<br />
communicatie met huurders (woonlasten);<br />
energiebesparingsdoelen;<br />
financiering <strong>van</strong> energiebesparing;<br />
uitwerking <strong>van</strong> de besparingsmogelijkheden;<br />
integratie in <strong>het</strong> strategisch voorraadbeleid.<br />
Energielabel als communicatie-instrument<br />
Het <strong>energielabel</strong> maakt de energetische kwaliteit <strong>van</strong> woningen zichtbaar en vergelijkbaar.<br />
Huurders zullen zich er<strong>van</strong> bewust worden dat de energiekosten <strong>van</strong> een woning<br />
afhangen <strong>van</strong> de energetische kwaliteit <strong>van</strong> hun woning en zullen dit bij hun woningkeuze<br />
laten meewegen. Er zijn voorbeelden <strong>van</strong> verhuurders die zelfs zo ver zijn gegaan<br />
dat ze <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> hebben vertaald naar de te verwachten energiekosten, waardoor<br />
de huurder een woning kan kiezen op grond <strong>van</strong> de woonlasten in plaats <strong>van</strong> uitsluitend<br />
de huurprijs.<br />
vertaling naar energiebesparingsdoelen<br />
Het <strong>energielabel</strong> is een belangrijk hulpmiddel voor <strong>het</strong> energiebesparingsbeleid <strong>van</strong> een<br />
verhuurder. Dit beleid kan een onderdeel zijn <strong>van</strong> bijvoorbeeld <strong>het</strong> strategisch voorraadbeleid<br />
of <strong>het</strong> milieubeleid <strong>van</strong> de organisatie.<br />
Welke besparingsdoelstelling de verhuurder daarin opneemt is aan de verhuurder.<br />
Hierbij spelen aspecten zoals toekomstige verhuurbaarheid <strong>van</strong> de woning en de financiële<br />
positie <strong>van</strong> de verhuurder een rol maar ook externe ontwikkelingen, zoals <strong>het</strong><br />
'Antwoord aan de samenleving'.<br />
15
16<br />
w a a r o M E n E r g i E b E S p a r E n d E<br />
M a at r E g E l E n n i E t a lt i j d U i t E E n H U U r -<br />
v E r H o g i n g k U n n E n w o r d E n<br />
g E f i n a n c i E r d<br />
• Het woningwaarderingstelsel is nog niet ingesteld op <strong>het</strong><br />
<strong>energielabel</strong>, waardoor niet alle investeringen in aanmerking<br />
komen voor huurverhoging.<br />
• In <strong>het</strong> verleden zijn soms al bijdragen gevraagd <strong>van</strong> bewoners<br />
voor maatregelen die nu door de komst <strong>van</strong> nieuwe technieken<br />
versneld ver<strong>van</strong>gen worden. In dergelijke gevallen is <strong>het</strong> pas bij<br />
woningmutaties mogelijk huurverhogingen door te voeren.<br />
• Omdat <strong>het</strong> gaat om aanpassingen in bestaande woningen zijn de<br />
investeringen soms ex tra hoog en daarmee mogelijk financieel<br />
niet rendabel, maar worden ze wel gedaan om de verhuurbaarheid<br />
<strong>van</strong> de woning te vergroten.<br />
Er zijn voorbeelden <strong>van</strong> verhuurders die eerst een overall doelstelling vastleggen (bijv.<br />
20% besparing) en daarna, met behulp <strong>van</strong> de <strong>energielabel</strong>s, gaan kijken bij welke<br />
woningen of complexen dit doel <strong>het</strong> meest efficiënt gerealiseerd kan worden.<br />
Omgekeerd zijn er ook voorbeelden <strong>van</strong> verhuurders die eerst benoemen dat al hun<br />
woningen minimaal een energieklasse B moeten hebben en daarna kijken welke maatregelen<br />
nodig zijn om dit te bereiken en tot welke besparingen (of kosten) dit voor de<br />
organisatie als geheel leidt. In de meeste gevallen worden deze investeringen wel afgewogen<br />
tegen andere doelstellingen uit <strong>het</strong> strategisch voorraadbeleid.<br />
wie betaalt de energiebesparende maatregelen?<br />
Een belangrijk spanningsveld is de financiering <strong>van</strong> de energiebesparende maatregelen.<br />
Tegenover een directe energiekostendaling voor de huurders, staan soms maar beperkte<br />
mogelijkheden <strong>van</strong> de verhuurder om de kosten te verwerken in de huur. Een belangrijke<br />
oorzaak ligt in <strong>het</strong> huidige woningwaarderingsstelsel, dat slechts beperkt punten<br />
toekent aan energiebesparende maatregelen. Het is dus zaak om steeds te kijken naar<br />
de ruimte tussen huur en streefhuur en de mogelijkheden <strong>van</strong> huurharmonisatie. Het is<br />
vervolgens een beleidskeuze of de resterende onrendabele top aanvaardbaar is en daarmee<br />
of de maatregel uitgevoerd kan worden. De verwachting is dat <strong>het</strong> woningwaarderingsstelsel<br />
in 2009 wordt aangepast en dan meer rekening houdt met de energetische<br />
kenmerken <strong>van</strong> de woning.<br />
Overigens is de onrendabele top afhankelijk <strong>van</strong> de hoogte <strong>van</strong> de investeringen. Door<br />
subsidies en groenfinanciering kunnen deze investeringslasten mogelijk verlaagd<br />
worden. Voor groenfinancieringen zie: http://www.senternovem.nl/groenbeleggen/projectcategorieen/duurzame_woningbouw<br />
Behalve met subsidies kunnen de investeringen ook worden verlaagd door gezamenlijk<br />
diensten en installaties in te kopen. Een groot aantal verhuurders staat immers voor<br />
dezelfde keuzes. Dit biedt dus kansen.
E n E r g i E l a b E l v E r S U S<br />
E p a - M a at w E r k a d v i E S<br />
Een <strong>energielabel</strong> geeft in één oogopslag een helder overzicht <strong>van</strong> de<br />
huidige energieprestatie <strong>van</strong> een woning.<br />
Een EPA-maatwerkadvies biedt meer: naast de huidige energieprestatie<br />
<strong>van</strong> een woning (of woningcomplex), eveneens een overzicht<br />
<strong>van</strong> de kosten en baten als gevolg <strong>van</strong> energiegerelateerde maatregelen,<br />
inclusief de terugverdientijden.<br />
D E o v E R E E n K o M s t E n<br />
• Beide worden afgegeven door een gecertificeerd bedrijf.<br />
• Beide geven informatie over de energieprestatie <strong>van</strong> de woning.<br />
D E v E R s c h i l l E n<br />
Energielabel<br />
• Is <strong>van</strong>af 2008 verplicht.<br />
• Komt tot stand door een beperkt onderzoek.<br />
• Geeft een standaardadvies.<br />
EPA-maatwerkadvies<br />
• Is een vrijwillig advies.<br />
• Komt tot stand door een uitgebreid onderzoek.<br />
• Is een gedetailleerd advies op maat.<br />
• Geeft de huidige staat <strong>van</strong> de woning weer.<br />
• Geeft de voorgestelde energiemaatregelen weer.<br />
• Geeft <strong>het</strong> toekomstige energiegebruik weer.<br />
• Geeft de te verwachten comfort- en klimaatverbeteringen.<br />
• Vermeldt de kosten en baten <strong>van</strong> uitgevoerde maatregelen.<br />
• Geeft investeringen en terugverdientijden.<br />
<strong>Invoering</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong><br />
<strong>van</strong> g naar a? kies de goede maatregelen<br />
Met <strong>het</strong> (drastisch) verbeteren <strong>van</strong> de energetische kwaliteit zijn grote investeringen<br />
gemoeid. Een verhuurder dient daarom bewust te kiezen welke woningen in aanmerking<br />
komen voor verbeteringen en welke maatregelen daarbij zullen worden genomen.<br />
Het <strong>energielabel</strong> zegt iets over de huidige energetische kwaliteit <strong>van</strong> een woning.<br />
Het <strong>energielabel</strong> vermeldt ook een beperkt aantal maatregelen, die onder standaardcondities<br />
leiden tot energetische verbetering. Het <strong>energielabel</strong> geeft niet aan of deze<br />
maatregelen ook technisch uitvoerbaar zijn in de specifieke woning. Ook vermeldt <strong>het</strong><br />
<strong>energielabel</strong> niet wat <strong>het</strong> effect op de energieprestatie zal zijn en ontbreekt <strong>het</strong> financiële<br />
plaatje, zoals de investeringen en de besparingen op de energiekosten. Met andere<br />
woorden, <strong>het</strong> 'handelingsperspectief' ontbreekt.<br />
Om een idee te krijgen <strong>van</strong> <strong>het</strong> handelingsperspectief <strong>van</strong> mogelijke energiebesparende<br />
maatregelen, is er de 'Energiebesparingsverkenner' (deze is te vinden op<br />
www.energiebesparingsverkenner.nl). Dit instrument geeft eenvoudig, snel en overzichtelijk<br />
een indicatie welke energiebesparende maatregelen doorgevoerd kunnen worden<br />
om de woonlasten omlaag te brengen. Ook geeft de verkenner een indicatie hoe de<br />
energieklasse <strong>van</strong> de woning verandert door energiebesparende maatregelen. Eind<br />
2007/begin 2008 zal de Energiebesparingsverkenner meer toegesneden zijn op verhuurders,<br />
met een optie om de mogelijkheden binnen een complex te verkennen.<br />
Voor een op maat gesneden advies is meer informatie nodig dan de Energiebesparings<br />
verkenner oplevert. Deze extra informatie is te verkrijgen met <strong>het</strong> optionele EPAmaat<br />
werkadvies. Het EPAmaatwerkadvies toont de bouwkundige en installatietechnische<br />
verbetermaatregelen voor die specifieke woning die leiden tot meer gebruikerscomfort,<br />
lagere energiekosten en een lagere milieubelasting. Het EPAmaatwerkadvies toont ook<br />
<strong>het</strong> effect <strong>van</strong> de maatregelen op de energiekosten en de terugverdientijd <strong>van</strong> benodigde<br />
investeringen.<br />
Het EPAmaatwerkadvies moet net als <strong>het</strong> <strong>energielabel</strong> aan kwaliteitseisen voldoen en<br />
alleen adviseurs, die gecertificeerd zijn voor BRL 950002 mogen hun advies een EPA<br />
maatwerkadvies noemen.<br />
17
18<br />
E n E r g E t i S c H E k w a l i t E i t i n H E t<br />
S t r at E g i S c H v o o r r a a d b E H E E r<br />
• Welke woningen hebben een slechte energieklasse en bieden de<br />
meeste kansen op energiebesparing?<br />
• Welke mogelijkheden zijn er om energiebesparende maatregelen<br />
te combineren met bijvoorbeeld planmatig onderhoud of<br />
renovatie?<br />
• Waarin moet worden geïnvesteerd om binnen de gestelde<br />
financiële kaders de hoogste energiebesparing te realiseren?<br />
integratie in <strong>het</strong> strategisch voorraadbeleid<br />
In toenemende mate maken verhuurders de energetische kwaliteit een pijler <strong>van</strong> <strong>het</strong><br />
strategisch voorraadbeleid. Dit vertaalt zich in de keuze in welke woningen wordt<br />
geïnvesteerd, wanneer er wordt geïnvesteerd en wat er wordt geïnvesteerd. In <strong>het</strong> algemeen<br />
geldt dat <strong>het</strong> voordelen heeft om energiebesparende maatregelen te koppelen<br />
aan andere ingrepen in de woningen. Hierdoor worden de kosten beperkt en wordt ook<br />
de overlast voor de bewoners verminderd. Een voorbeeld hier<strong>van</strong> is <strong>het</strong> ver<strong>van</strong>gen <strong>van</strong><br />
enkele beglazing door HR++ glas tijdens <strong>het</strong> planmatig uitgevoerde schilderwerk.<br />
SenterNovem biedt woningcorporaties hulp bij <strong>het</strong> ontwikkelen <strong>van</strong> strategisch voorraadbeleid<br />
en de rol <strong>van</strong> energiebesparing daarin. Deze hulp strekt <strong>van</strong>af <strong>het</strong> ontwikkelen<br />
<strong>van</strong> een strategische visie over <strong>het</strong> totale woningbezit <strong>van</strong> een woningcorporatie<br />
tot en met <strong>het</strong> maken <strong>van</strong> een programma <strong>van</strong> eisen voor de uitvoering <strong>van</strong> een plan<br />
<strong>van</strong> aanpak. SenterNovem heeft voor deze procesbegeleiding, samen met een aantal<br />
woningcorporaties, een aantal hulpmiddelen en instrumenten ontwikkeld. Zie voor<br />
meer informatie over de instrumenten en kennisproducten www.senternovem.nl/kompas/Woningbouw<br />
of neem contact op met SenterNovem. Bel 046 4202266 of mail naar<br />
woningbouw@senternovem.nl.<br />
M E E r w E t E n o v E r E p b d<br />
E n E n E r g i E l a b E l S ?<br />
• www.<strong>energielabel</strong>gebouw.nl<br />
• www.vrom.nl/<strong>energielabel</strong><br />
• www.senternovem.nl/kompas/woningbouw<br />
• www.energiebesparingsverkenner.nl<br />
• www.kbi.nl<br />
Bij specifieke vragen, bel de helpdesk <strong>van</strong> SenterNovem:<br />
030-2393533 of mail epbd@senternovem.nl
Kompas, energiebewust wonen en werken<br />
SenterNovem voert in opdracht <strong>van</strong> VROM ‘Kompas,<br />
energiebewust wonen en werken’ uit. Dit programma<br />
heeft als doel bij te dragen aan de vermindering <strong>van</strong> de<br />
CO2 uitstoot <strong>van</strong> de gebouwde omgeving. Het accent<br />
ligt hierbij op de grootschalige inzet <strong>van</strong> beproefde<br />
instrumenten. Het programma gaat vooral uit <strong>van</strong> de<br />
mogelijkheden bij doelgroepen in de markt.<br />
Deze doelgroepen zijn:<br />
• Gemeenten<br />
• Woningbouw:<br />
- Projectontwikkelaars<br />
- Woningbouwcorporaties<br />
- Eigenaar-bewoners<br />
- Particuliere verhuurders<br />
• Utiliteitsbouw<br />
- Institutionele beleggers<br />
- Projectontwikkelaars<br />
- Eigenaar-gebruikers( kantoren en schoolgebouwen)<br />
- Huurders kantoorgebouwen<br />
Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan SenterNovem geen<br />
enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Bij publicaties <strong>van</strong> SenterNovem die<br />
informeren over subsidieregelingen geldt dat de beoordeling <strong>van</strong> subsidieaanvragen uitsluitend<br />
plaatsvindt aan de hand <strong>van</strong> de officiële publicatie <strong>van</strong> <strong>het</strong> besluit in de Staatscourant.<br />
SenterNovem is een agentschap <strong>van</strong> <strong>het</strong> Ministerie <strong>van</strong> Economische<br />
zaken en voert beleid uit voor verschillende overheden op <strong>het</strong> gebied <strong>van</strong><br />
innovatie, energie & klimaat en milieu & leefomgeving en draagt zo bij<br />
aan innovatie en duurzaamheid. Meer informatie: www.senternovem.nl<br />
Swentiboldstraat 21<br />
Postbus 17<br />
6130 AA Sittard<br />
Telefoon 046 420 22 02<br />
Telefax 046 452 82 60<br />
www.senternovem.nl<br />
info@senternovem.nl<br />
Catharijnesingel 59<br />
Postbus 8242<br />
3503 RE Utrecht<br />
Telefoon 030 239 34 93<br />
Telefax 030 231 64 91<br />
oktober 2007<br />
publicatie nummer-2KPWB0719