Limburgs Schutterstijdschrift

De kruisboog
Een revolutionair wapen bij het ontstaan
van de schutterijen
DELFT – In Nederland en België wordt van oudsher
nog vrij veel met de kruisboog geschoten, bij uitstek
bij de schutterijen, maar ook bij sportverenigingen of
re-enactors, die historische veldslagen nabootsen. De
kruisboog was in de middeleeuwen een revolutionair
wapen: het was krachtig, nauwkeurig en kon over lange
afstanden gebruikt worden. Dit maakte de kruisboog bij
uitstek geschikt voor oorlogvoering of stadsverdediging.
Reden waarom tal van schutterijen werden opgericht,
die met dit wapen uitgerust waren.
Historie van het wapen
De Chinezen kenden drie millennia
geleden al de kruisboog
en ook de Grieken (circa 400
vChr.) en de Romeinen (4e-
7e eeuw nChr.) maakten al
gebruik van dit wapen. Ook in
navolgende eeuwen mocht de
kruisboog zich als gevechtswapen
in een grote belangstelling
verheugen. Zo werd het
bij de eerste kruistocht als
langeafstandswapen ingezet.
De kracht en precisie van het
wapen werden aanvankelijk als
bedreiging gezien: de gewone
man kon er immers een edelman
in harnas mee doden.
Maar verboden konden de
populariteit van het wapen
niet indammen. Door oorlogvoering,
handel en culturele
contacten kreeg de composietboog
een brede bekendheid
in Europa. Het wapen was
geschikt om op diverse fronten
in te zetten nadat er in de 3e
eeuw diverse verbeteringen aan
uitgevoerd waren. Zo werden
de spangordel en de voetbeugel
ingevoerd, waarbij met een
stevige riem om het middel
en met een voet in de beugel
de boog op spanning gebracht
kon worden.
Kruisboog- en
handboogschutterijen
De verbeterde kruisboog was
breed inzetbaar, niet alleen bij
de verdediging van burchten,
maar ook ommuurde steden
maakten gebruik van het bij
uitstek geschikte verdedigingswapen.
De kruisboog was
beter bruikbaar voor defensie
dan de aanval, omdat er namelijk
meer tijd nodig was om de
kruisboog te laden dan bij de
handboog het geval was. De
g Een kruisboog uit de periode 1550-1750, die
door schutters gebruikt werd bij het schieten op
doel (doelkruisboog). Door de voetbeugel, een
hulpmiddel bij het spannen, is dit een zogenaamde voetboog.
g Een doelkruisboog (voetboog) met Engelse spanner
(trappermechanisme), waarschijnlijk Zuid-Nederlands, 17e eeuws.
stedelijke overheid stimuleerde
de oprichting van schuttersgilden
om hiermee in een eigen
stadsverdediging te kunnen
voorzien. De schutterijen
waren de aangewezen verenigingen
om zich te oefenen in
het boogschieten. Want behalve
de kruisboogschutterijen
werden ook handboogschutterijen
opgericht. Voor wie
eenmaal het spannen van de
kruisboog onder de knie had,
kwam het aan op het goede
richten en opbouwen van de
snelheid. Het handboogschieten
vergde daarentegen meer
bedrevenheid, voor het op
spanning houden van de boog,
de daarmee gepaard gaande
kracht en tegelijkertijd het precieze
richten ervan.
Diversiteit kruisbogen
Behalve voor de oorlogvoering
werd de kruisboog een geliefd
wapen voor de jacht. Het op
spanning gebrachte wapen
was ideaal om groot wild op
enige afstand te benaderen en
er ongemerkt op te richten.
In later eeuwen zouden er
prachtige uitvoeringen van
jachtkruisbogen gemaakt worden.
Na 500 ontwikkelden
zich diverse kruisboogtypen
in Europa. De diversiteit had
behalve met de grootte van de
uitvoering te maken met het
materiaal van de boog (hoorn
of staal), het aanbrengen van
vizieren, het slot (het ‘trek-
kermechanisme’) of met het
spanmiddel. Zo kwamen er
kruisbogen die gespannen
werden met een spanner met
tandheugel (met een trappermechanisme,
vergelijkbaar als
bij een fiets) of met een hefboomspanner.
De kruisbogen
die voorzien zijn van een voetbeugel
voor het op spanning
brengen, worden ook voetboog
genoemd.
De kruisboog
verdrongen
Ondanks alle innovaties verloor
de kruisboog in de loop
van de zestiende eeuw zijn
grote betekenis als oorlogswapen.
Reden was de opkomst
van het vuurwapen, dat de
meeste traditionele wapens
g Een kruisboog wordt gespannen
met een houten hefboomspanner
(naar: Payne-Gallwey).
Limburgs Schutterstijdschrift 78 22
Maart 2008