Zijn spinnen goede weersvoorspellers? - IVN Veenendaal-Rhenen

IVN VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE
AFDELING VEENENDAAL e.o.
Werkgroep Groene Blad & Internet site
Zijn spinnen goede weersvoorspellers?
door Baltus Zwart
Vele spinnen houden van warmte en zon
Op zonnige en warme dagen zien we veel spinnen, roerloos hangend in hun webben, maar ook lopend
op muren of rennend over de grond. Spinnen houden blijkbaar net als katten van warmte en zon. Voor de
huiskat is dat duidelijk, die stamt van oorsprong uit subtropische streken, spinnen komen over de gehele
wereld voor, zelfs nabij de poolgebieden. Maar in onze omgeving hebben we het meest te maken met
spinnen, die overdag hun prooien vangen, zoals de wielwebspinnen, de springspinnen en de
wolfspinnen. Hun prooien, insecten, tonen zich op zonnige en warme dagen in groten getale. Veel
spinnen leven echter in het donker en vaak onder vochtige omstandigheden, in kelders, schuren, garages
en ook aan slootkanten. Zelfs is er een spin, die onder de waterspiegel leeft, de waterspin.
Veertig duizend soorten
Het aantal soorten spinnen is bijzonder groot. Alleen al in Nederland en België leven meer dan 500
soorten spinnen, één van de grootste Nederlandse soorten is de huisspin, hoewel de kruispin er ook mag
wezen. Over de gehele wereld bedraagt het aantal soorten spinnen tegen de 40 000! Het nauwkeurige
aantal is niet bekend, nog dagelijks worden nieuwe soorten ontdekt. De grootste soorten zijn de
vogelspinnen, die echter zelden een vogel vangen, maar kleine zoogdieren als muizen niet versmaden.
De meest bekende Nederlandse spinnen zijn de kruispin, de huisspin en de grote en kleine trilspin. De
laatste spinnen leven ook binnenshuis. De meeste spinnen weven webben, maar in dikwijls niet zo fraai
als de wielwebspinnen. Dicht geweven vangnetten (hangmatspinnen) komen veel voor en soms worden
kleverige spindraden lukraak door de ruimte gespannen zoals bij de trilspinnen.
Maakt de spin in het net een scheur,
dan klopt de stormwind aan de deur
De huisspin en de trilspin
De huisspin en de trilspin, de laatste ook wel betonspin genaamd, leven in huis, maar zijn ook in schuren,
kassen en beschutte plekken rond het huis te vinden, bijvoorbeeld onder omgekeerde emmers, lege
bloempotten en plantenbakken. De mannelijke exemplaren van de huisspin gaan in de herfst op zoek
naar een vrouwtje en rennen dan over de huiskamervloer. De abrupte en zeer snelle beweging jaagt de
bewoners vaak schrik aan. Het vrouwtje van de huisspin leeft meestal teruggetrokken in één van de
hoeken van de kamer achter of onder zwaar meubilair, waar het een trechtervormig web heeft
gesponnen. Daarin worden niet alleen insecten, maar ook ander in huis ongewenst gedierte als
pissebedden en orenkruipers in gevangen. Bij grote schoonmaak of verhuizing vindt men vaak een hele
verzameling leeggezogen lijken bij het web. De trilspin lijkt door haar zeer lange en dunne poten op een
hooiwagen, maar het achterlijf van de hooiwagen is rond dat van de trilspin enigszins langwerpig.
Hooiwagens maken geen spindraden en komen alleen buitenshuis voor, waar ze leven van allerlei dood
plantaardig en dierlijk materiaal. Het web van de trilspin, enkele willekeurig gespannen draden, zien we
meestal pas als zich daarin veel stof heeft verzameld. De trilspin dankt haar naam aan de zeer snelle
trillende bewegingen, die ze maakt als zij bedreigd wordt. Men ziet dan slechts een wazige vlek.
Extract uit de publikatie “Groene Blad” – oktober 2005 pagina 1 van 3

De kruisspin, een wielwebspin
De kruisspin, die tot de wielwebspinnen behoort, ziet men vooral aan het einde van de zomer en in de
herfst. Veel spinnen worden in de loop van de zomer volwassen en de vrouwtjes, van wie het achterlijf
dan vaak flink is gezwollen door de vorming van eieren, vallen dan op. De wielwebspinnen vormen een
grote familie, en niet elke spin, die men in de nazomer of herfst in haar web ziet hangen, is een kruisspin.
De zomerspin en de herfstspin, ook wielwebspinnen, komen ook veel voor. Lang niet altijd zitten
wielwebspinnen midden in hun web, vaak zitten ze verscholen onder een blad of, als het web tegen een
woning of schuur is gebouwd, in een hoekje. Het is ook gevaarlijk je als spin overdag prominent te
vertonen, zeker in het voorjaar en de eerste helft van de zomer als veel vogels naarstig op zoek zijn naar
eiwitrijk voedsel voor hun jongen. Wielwebben, die voor de ramen zijn gemaakt, zien we meestal pas in
de schemering bewoond.
Jagende spinnen
Andere bekende spinnen zijn de springspinnen, die op schuttingen, muren en deuren aan de zonzijde
van de huizen hun prooi besluipen en vervolgens bespringen en vastgrijpen. Spinnen hebben acht ogen,
die voor elke soort op een kenmerkende manier aan de voorzijde van het kopborststuk zijn ingeplant. Bij
de springspinnen zijn de voorste middelste ogen zeer groot. Het zijn tevens goed ontwikkelde ogen,
waarmee ze de afstand tot de te bespringen prooi goed kunnen inschatten. Er zijn springspinnen, die tot
twintig maal hun lichaamslengte kunnen springen. De bekendste Nederlandse springspin is de zebraspin,
zo genoemd naar de witte bandering op het donkere achterlijf. Een ander groep jagende spinnen is die
van de wolfspinnen. Ook deze spinnen hebben een uitstekend zichtvermogen. Het zijn echte
warmteminners. Op door de zon sterk verwarmde oppervlakken, bijvoorbeeld zandvlakten in de duinen of
op de heide, maar ook op een laag hooi of ander droog plantenmateriaal kan men ze in de
zomermaanden zien rondrennen. Het zijn meest donkerbruine, bijna zwarte spinnen.
Wanneer de spinnen buiten vlijtig weven
zullen we zeker mooi weer beleven
Voorspellers van het weer?
Sluipers en jagers onder de spinnen maken geen webben en kunnen ons niet inlichten over de waarheid
van de bovengenoemde weerspreuk. Die heeft duidelijk betrekking op wielwebspinnen. Het is zonder
meer duidelijk dat wind en regen geen ideale omstandigheden zijn om een web te bouwen. Eén van de
belangrijkste voorwaarden is rustig weer. Wind vertoont een duidelijke dagelijkse gang en daarom ziet
men de meeste spinnen aan het einde van de dag een web maken. De webben moeten regelmatig
worden vernieuwd omdat na enkele dagen de kleefkracht sterk vermindert. Rustige weertypen zullen de
voorkeur hebben bij het maken van een web. Als na een slechtweer periode het weer verbetert zal de
(nu hongerige) spin haast maken met het bouwen van een nieuw web. Er zit een kern van waarheid in de
genoemde weerspreuk, maar het is te betwijfelen of de spin ook weet heeft van de duur van de periode
met mooi (na)zomerweer. Spinnen zouden zich verbergen als er slecht weer op komst is en geen nieuwe
webben maken als het gaat stormen. Tegenwoordig zijn in onze contreien spinnen ‘s winters ook actief
omdat ze door het vaak zeer zachte weer gewekt worden uit hun “winterslaap”. Op het Engelse platte
land gelooft men dat het zien van een grote hoeveelheid ochtendwebben op het gras of in lage struiken
(van hangmatspinnen) een mooi weerperiode in luidt. Dat klopt ook wel, want bij sterke dauw is het
helder en stil en schijnt ook overdag de zon. Als spinnen weer nieuwe webben bouwen na een periode
met regen en wind zou dat ook wijzen op te verwachten goed weer. Spinnen maken overigens het liefst
hun webben bij vochtig weer. De vangdraden, bedekt met kleefdruppeltjes, zijn dan meer rekbaar en
zullen minder snel breken als een insect er in vliegt. Over de Romeinen wordt beweerd dat ze geloofden
dat spinnen overstromingsgevaar van rivieren konden voorspellen doordat ze hun webben hoger
construeerden dan gewoonlijk. Iets voor Rijkswaterstaat bij het voorspellen van het buiten de oevers
treden van de Maas?
Extract uit de publikatie “Groene Blad” – oktober 2005 pagina 2 van 3

Is ’s avonds laat de spin ter been,
het zal regenen, ik wed tien voor één
Jonge spinnetjes maken ook gebruik van het weer. Om snel van hun honderden broertjes en zusjes weg
te komen, gaan ze naar een hoog voorwerp of boven de vegetatie uitstekende plant, want jonge
spinnetjes zijn erg agressief tegenover elkaar. Vanuit hun hoge positie laten ze een lange spinseldraad in
de lucht wapperen. Staat er genoeg wind dan worden draad en spin meegenomen en omhoog gevoerd.
Zo kunnen ze tientallen tot honderden kilometers afleggen voor ze weer landen. Dat gebeurt lang niet
altijd op een gunstige plek. Velen komen in zee terecht of worden zo ver omhoog gevoerd dat ze
bevriezen. Vaak zijn ze een prooi van zwaluwen en andere insectenmetende vogels. Zijn er veel
spinnennesten uitgekomen, dan kan men lopend of fietsend vol komen te zitten met deze spinseldraden,
vooral in de herfst.
Dit is de uitgebreide (!) versie van een artikel uit het Weer! Magazine.
Baltus Zwart is bioloog/meteoroloog
Extract uit de publikatie “Groene Blad” – oktober 2005 pagina 3 van 3