Bijlage 5 Archeologisch onderzoek - Gemeente Oss

OSS
PLANGEBIED ROTONDE N625-N6626
Bureauonderzoek en
Inventariserend veldonderzoek (karterende fase)
BAAC rapport V-10.0447 januari 2011

OSS
PLANGEBIED ROTONDE N625-N6626
Bureauonderzoek en
Inventariserend veldonderzoek (karterende fase)
BAAC rapport V-10.0447 januari 2011
Status
concept
Auteur(s)
drs. C.C. Kalisvaart
ARCHEOLOGIE BOUWHISTORIE CULTUURHISTORIE

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
Colofon
ISSN
Auteur(s)
Redactie
Cartografie
1873-9350
drs. C.C. Kalisvaart
drs. C. Verbeek
drs. C.C. Kalisvaart
Copyright BRO te Boxtel / BAAC bv te Deventer
Eindcontrole drs. C. Verbeek 06-01-2011
Autorisatie
(senior archeoloog)
drs. C. Verbeek 06-01-2011
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of
op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van BRO te Boxtel en/of BAAC bv te
Deventer.
BAAC bv
Onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie
Postbus 2015
7420 AA Deventer
Tel.: (0570) 67 00 55
Fax: (0570) 61 84 30
E-mail: deventer@baac.nl
2
Graaf van Solmsweg 103
5222 BS ‘s-Hertogenbosch
Tel.: (073) 61 36 219
Fax: (073) 61 49 877
E-mail: denbosch@baac.nl

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
Administratieve gegevens
Onderzoekgegevens
Type onderzoek Bureauonderzoek en Inventariserend veldonderzoek (karterende fase)
Datum opdracht 24 november 2010
Datum rapportage Januari 2011
Uitvoerder BAAC bv, vestiging Deventer
Postbus 2015
7420 AA Deventer
0570-670055
Projectleider drs. C.C. Kalisvaart
BAAC-rapport V-10.0447
Vondstdeterminatie drs. C. Verbeek
Opdrachtgever BRO
G. Schalken
Postbus 4
5280 AA Boxtel
[0411-850400]
Bevoegde overheid Gemeente Oss
R. Jansen, gemeentelijk archeoloog
Beheer documentatie BAAC bv, Den Bosch
Beheer vondstmateriaal Provinciaal Depot Bodemvondsten Noord-Brabant
Waterstraat 20
5211 JD 's-Hertogenbosch
tel. 06-18303225
Locatiegegevens
Provincie Noord-Brabant
Gemeente Oss
Plaats Oss
Toponiem rotonde N625-N6626
Kaartblad 45E
Oppervlakte 5000 m2
RD-coördinaten 161.377 / 423.115
161.572 / 423.110
161.631 / 422.966
161.519 / 423.021
Gegevens Archis Onderzoeksmeldingsnummer 44461
Onderzoeksnummer 33997
AMK-terrein nvt
Waarnemingnummer(s) nvt
Vondstmeldingsnummer(s) nvt
Periode(s) neolithicum-heden
3

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
4

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
Inhoudsopgave
Administratieve gegevens 3
Inhoudsopgave 5
Samenvatting 7
1 Inleiding 9
1.1 Onderzoekskader 9
1.2 Ligging van het gebied 9
2 Bureauonderzoek 13
2.1 Werkwijze 13
2.2 Landschappelijke ontwikkeling 13
2.3 Bewoningsgeschiedenis 18
2.3.1 Inleiding 18
2.3.2 Historie 19
2.3.2 Archeologie 21
2.4 Archeologische verwachting 23
3 Inventariserend Veldonderzoek 25
3.1 Werkwijze 25
3.2 Veldwaarnemingen 26
3.3 Karterend booronderzoek 26
3.3.1 Lithologie en bodemopbouw 26
3.3.2 Bodemverstoringen 27
3.3.3 Archeologische indicatoren 27
3.4 Archeologische interpretatie 28
4 Conclusie en aanbevelingen 29
4.1 Conclusies en beantwoording onderzoeksvragen 29
4.2 Aanbevelingen 30
Geraadpleegde bronnen 31
Bijlagen
Bijlage 1 overzicht van geologische en archeologische tijdvakken
Bijlage 2 indicatieve waarden met AMK-terreinen, waarnemingen en onderzoeken
Bijlage 3 boorpuntenkaart
Bijlage 4 boorbeschrijvingen
Bijlage 5 verwachtingskaart
Bijlage 6 voorlopig bestemmingsplan, dd. 16-07-2010
Bijlage 7 begrippenlijst
5

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
6

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
Samenvatting
In opdracht van BRO heeft het onderzoeks- en adviesbureau BAAC bv een
archeologisch bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek met behulp van
boringen (karterende fase) uitgevoerd in het plangebied rotonde N625-N626 te Oss.
De aanleiding van dit onderzoek is de voorgenomen reconstructie van de kruising
N625-N626, waarbij men voornemens is een rotonde aan te leggen.
Uit het bureauonderzoek blijkt dat het plangebied zich binnen de contouren van de
Macharen stroomgordel in een geul van een meanderend riviersysteem bevindt.
Vanwege de ligging op deze hoog en relatief droog in het landschap gelegen
stroomgordel met relatief goed bewerkbare grond (klei op zand) is dit een gunstige plek
voor de mens om zich te vestigen en om landbouw te bedrijven. Op basis van de
ouderdom van deze stroomgordel kunnen er in principe archeologische resten worden
verwacht vanaf de midden-bronstijd. Ouder vondstmateriaal is vermoedelijk als gevolg
van de reactivering van de oudere Haren stroomgordel door de Macharen
stroomgordel verspoeld of geërodeerd geraakt.
Op basis van het aangetroffen vondstmateriaal, de bekende monumententerreinen en
eerder uitgevoerd onderzoek worden er op de afzettingen van de Macharen
stroomgordel voornamelijk archeologische resten verwacht vanaf de ijzertijd tot en met
de vroege middeleeuwen (complextype: nederzetting). Indien het plangebied zich
binnen de contouren van een afwateringsgeul bevindt, dan worden alleen
archeologische resten “in situ” verwacht van na het inactief worden van deze
stroomgordel, oftewel vanaf de Romeinse tijd.
Vanaf de late middeleeuwen werd het plangebied vermoedelijk gevoelig voor
overstromingen door de Maas en later door inundatie via de Beerse Overlaat. Hierbij
zijn de stroomgordelafzettingen van de Macharen stroomgordel afgedekt door een
pakket (kom)klei. Op basis van de omringende onderzoeken en de gemiddelde
hoogteligging van het plangebied lijkt de top van de Macharen stroomgordel zich
tussen 0,3 en 1,7 m –mv te bevinden. Archeologische resten vanaf de late
middeleeuwen tot en met de nieuwe tijd worden in het grootste deel van het plangebied
vanwege de gevoeligheid voor overstromingen binnen het plangebied niet verwacht. In
het (noord)westelijke deel van het plangebied kunnen er resten van een herberg van
voor 1830, van het Fort Lithoijen uit de periode 1833-1920 en de voorloper van de
John. F. Kennedybaan, de Ossche Weg, verwacht worden.
Uit het booronderzoek blijkt dat het plangebied zich vrijwel geheel op afzettingen van
de Macharen stroomgordel bevindt, waarbij de top tussen 0,45 en 1,35 m –mv
aanwezig is (zie Bijlage 3). Het oostelijke deel van het plangebied bevindt zich op de
oeverafzettingen van de Macharen stroomgordel. Ter plekke van het westelijke deel
van het plangebied is er een restgeul van de Macharen stroomgordel aangetroffen in
de boringen 4, 5 en 26. De afzettingen van de Macharen stroomgordel worden vrijwel
overal afgedekt door een komkleipakket van variabele dikte, waarboven zich
afzettingen van de Beerse Overlaat bevinden van circa 25/60 cm dikte. In
verscheidene boringen zijn humeuze vegetatiehorizonten aangetroffen waaruit blijkt dat
de top van de Macharen stroomgordel (vrijwel) niet geërodeerd is en langdurig droog
heeft gestaan.
Tijdens het booronderzoek zijn in het westelijke deel van het plangebied in de restgeul-
en in de bovenliggende dijkdoorbraakafzettingen ter plekke van de boringen 4 en 5
7

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
fosfaatvlekken aangetroffen, die kunnen duiden op het dumpen van menselijk afval in
de oude rivierloop. Ook zijn er in de boringen 2 en 29 fragmenten (oud)
baksteen/verbrand leem en een fragment leisteen aangetroffen. Ter plekke van de
boringen 1, 2 en 3 bevond zich op circa 45 cm –mv een ondoordringbare laag
(bak)steen. Hier bevond zich mogelijk de historische Ossche Weg, een naastgelegen
herberg of resten van het Fort Lithoijen (zie Fig. 2.4; 2.5 en Bijlage 6). In de overige
boringen zijn geen archeologische indicatoren en/of vondsten aangetroffen.
Op basis van het bureauonderzoek en de resultaten van het karterend booronderzoek
kan de middelhoge tot hoge verwachting op het aantreffen van archeologische resten
vanaf het laat-neolithicum voor het oostelijke deel van het plangebied gelegen naar
beneden toe worden bijgesteld naar een middelhoge verwachting (complextype:
nederzetting) vanaf circa 0,45 cm –mv (Bijlage 5). Deze middelhoge verwachting is
voornamelijk gebaseerd op de gunstige landschappelijke ligging op een hoge oeverwal
langs een oude rivierloop en het aangetroffen fragment verbrand leem. Voor het
westelijke deel kan de middelhoge tot hoge verwachting uit het bureauonderzoek
worden bijgesteld naar een hoge specifieke verwachting op het aantreffen van een
herberg met erf, resten van de oude doorgaande weg van Lith naar Oss (Osscheweg)
en/of resten van het Fort Lithoijen uit de periode 1833-1920 vanaf circa 30 cm –mv
(Bijlage 5). Deze resten bevinden zich vermoedelijk op kom- of oeverafzettingen van
de Maas, die op hun beurt afzettingen van de Macharen stroomgordel afdekken. Er
kan derhalve niet worden uitgesloten dat er onder het jongste archeologische niveau
nog een tweede niveau aanwezig is waarin archeologische resten vanaf de middenbronstijd
tot en met de ijzertijd aangetroffen kunnen worden. De fosfaatvlekken in de
nabijgelegen restgeul duiden op menselijke activiteit in de nabije omgeving van deze
voormalige watervoerende geul. Dit niveau bevindt zich op basis van de meest nabije
boringen op circa 0,95 m –mv.
Op basis van het uitgevoerde onderzoek wordt geadviseerd om ter plaatse van de
delen van het terrein waarvoor een middelhoge tot hoge archeologische verwachting
geldt (0,5 ha; Bijlage 5) geen bodemverstorende activiteiten uit te voeren, zodat de
aanwezige archeologische resten in situ behouden kunnen blijven.
Indien dit niet mogelijk is, wordt aanbevolen om een proefsleuvenonderzoek uit te
voeren voor de locaties waar bodemverstoringen gepland zijn. Voor het overige deel
van de gebieden met een hoge verwachting dient een archeologische
dubbelbestemming opgenomen te worden in het bestemmingsplan; bij eventuele
toekomstige bodemverstorende activiteiten op deze locaties is archeologisch
vervolgonderzoek noodzakelijk.
8

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
1 Inleiding
1.1 Onderzoekskader
In opdracht van BRO heeft het onderzoeks- en adviesbureau BAAC bv een
archeologisch bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek met behulp van
boringen (karterende fase) uitgevoerd in het plangebied rotonde N625-N626 te Oss.
De aanleiding van dit onderzoek is de voorgenomen reconstructie van de kruising
N625-N626, waarbij men voornemens is een rotonde aan te leggen. Dit onderzoek is
een aanvulling op een reeds uitgevoerde inventariserend onderzoek door Bilan in
2008 1 . De diepte van de bodemverstoringen reiken tot maximaal 1,5 m –mv (beneden
maaiveld). Hierbij bestaat een gerede kans dat eventueel aanwezige archeologische
waarden verstoord of vernietigd worden.
Het doel van een bureauonderzoek is het verwerven van informatie over bekende of
verwachte archeologische waarden binnen een omschreven gebied aan de hand van
bestaande bronnen. Met behulp van de verworven informatie wordt een specifiek
archeologisch verwachtingsmodel opgesteld.
Het doel van het inventariserend veldonderzoek (karterende fase) is het aanvullen en
toetsen van het verwachtingsmodel. Het inventariserend veldonderzoek gebeurt
middels waarnemingen in het veld. Tevens worden grondboringen uitgevoerd om de
intactheid en de opbouw van het bodemprofiel te beoordelen en (extra) informatie te
verkrijgen over bekende dan wel nieuw te ontdekken archeologische waarden binnen
het plangebied.
Tijdens het onderzoek dienen de volgende onderzoeksvragen uit het Plan van Aanpak 2
te worden beantwoord:
• Hoe is de bodemopbouw en is deze nog intact?
• Zijn in het gebied archeologische resten aanwezig?
• Wat is de horizontale en verticale verspreiding van de archeologische resten?
• Wat is de vermoedelijke aard en datering van de archeologische resten?
• In hoeverre worden de archeologische resten bedreigd door de voorgenomen
ontwikkeling van het gebied?
Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie,
versie 3.2 3 , het vigerende gemeentelijke beleid en het onderzoeksspecifieke Plan van
Aanpak 4 .
1.2 Ligging van het gebied
Het plangebied bevindt zich rondom de kruising van de provinciale weg van Lith naar
Oss, de John F. Kennedybaan, en de Beatrixweg (Fig. 1.1). Het plangebied ligt buiten
1 Boer, de en Debunne 2008
2 Emaus 2010
3 SIKB 2010a
4 Emaus 2010
9

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
de bebouwde kom van Oss, nabij het dorpje Teeffelen. Het plangebied wordt aan alle
zijden begrensd door weilanden (Fig. 1.2). De oppervlakte bedraagt ca. 5000 m 2 .
Figuur 1.1 Ligging van het plangebied 5 .
5 ANWB 2005
10

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
Figuur 1.2 Globale weergave van de ligging van het plangebied geprojecteerd op een satellietbeeld van de
omgeving 6 . De kruising wordt omgeven door weilanden. Het plangebied is globaal weergegeven
met de rode contour.
6 Google Earth 2010
Ter plekke van de kruising tussen de John F. Kennedybaan en de Beatrixweg is men
voornemens een rotonde aan te leggen met drie op- en afritten (zie Bijlage 7).
Momenteel is het plangebied een weg met aan beide zijden fietspaden. De kruising
wordt omringd door weilanden en een trainingsveld voor honden.
11

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
12

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
2 Bureauonderzoek
2.1 Werkwijze
Tijdens het bureauonderzoek is aan de hand van bestaande bronnen een
archeologische verwachting voor het plangebied opgesteld. Bij de inventarisatie van de
archeologische waarden is gebruik gemaakt van gegevens uit het Centraal
Archeologisch Archief (CAA) en het Centraal Monumenten Archief (CMA) van de
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), evenals de Indicatieve Kaart van
Archeologische Waarden (IKAW). Hierbij is het Archeologisch Informatie Systeem
(ARCHIS-II) gebruikt. Daarnaast is de provinciale cultuurhistorische waardenkaart
(CHW) geraadpleegd 7 , de landelijke website van cultuurhistorische waarden 8 evenals
de gemeentelijke erfgoednota van de voormalige gemeente Lith 9 .
Met name voor de recentere archeologische periodes zijn diverse historische bronnen
geraadpleegd. Literatuur over de geologie, geomorfologie en de bodemopbouw van het
onderzoeksgebied is eveneens bestudeerd om op basis van locatiekeuze-theorieën
een uitspraak te doen over de kans op aanwezigheid van archeologische resten.
In navolgende paragrafen worden de resultaten van het bureauonderzoek beschreven.
Het hoofdstuk wordt afgesloten met een synthese in de vorm van een specifieke
archeologische verwachting. Een opsomming van de geraadpleegde literatuur en
gebruikte kaarten is terug te vinden in de literatuurlijst. Voor een tabel met een
overzicht van geologische en archeologische tijdvakken wordt verwezen naar bijlage 1.
2.2 Landschappelijke ontwikkeling
Het plangebied is gelegen in het Midden-Nederlandse rivierengebied 10 . In het
rivierengebied komen afzettingen van zowel de Maas als de Rijn voor. Binnen het
onderzoeksgebied ligt een aantal meters dik holoceen pakket op de oudere pleistocene
afzettingen, die op een diepte van circa 6 m –mv worden aangetroffen. Al tijdens het
Midden-Weichselien (75.000 – 15.700 jaar BP 11 ) stroomde een tak van de Rijn via
de Gelderse Poort door de huidige Betuwe richting het westen. Deze rivier is
vermoedelijk een brede, verwilderde (d.w.z. vlechtende) rivier geweest die in het
gebied een pakket grindrijk grofzandig sediment heeft afgezet. Deze grofzandige
afzettingen worden geologisch gezien gerekend tot de Formatie van Kreftenheye 12 en
wordt ook wel het fluviatiel Laagterras genoemd.
Deze terrasafzettingen worden afgedekt door een laag ‘Hochflutlehm’ , beter bekend
als de Laag van Wijchen 13 . Deze afzettingen bestaan hoofdzakelijk uit
hoogwaterafzettingen uit het Allerød interstadiaal (13.675 – 12.745 jaar BP).
Gedurende deze periode verkregen de rivieren een meer meanderend rivierpatroon.
Ook gedurende het Vroeg Holoceen (Preboreaal, Boreaal; Bijlage 1) werd tijdens
hoogwater sediment afgezet in de vorm van zandige leem op de hoger gelegen oudere
riviervlaktes. Deze zandige leemlaag wordt ook tot de Laag van Wijchen gerekend.
7
Noord-Brabant 2010
8
KICH 2010
9
Gemeente Lith 2000
10
Berendsen 2008a
11
BP = aantal werkelijke jaren voor 1950 AD
12
Mulder, de et al. 2003
13
Mulder, de et al. 2003
13

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
Gedurende de overgang van het Allerød interstadiaal naar het Late Dryas stadiaal
(12.745 – 11.755 jaar BP) sneed de Maas zich indirect als gevolg van een tijdelijke
verslechtering van het klimaat opnieuw in 14 . De grofzandige en minder grindrijke
afzettingen worden gerekend tot de Kreftenheye-VI afzettingen, waarbij de top van
deze terrasafzettingen zich circa 1,5 m lager bevindt dan de top van het Laagterras 15 .
Dit terras uit de Late Dryas wordt ook wel Terras-X genoemd.
Vanuit de ’s winters droogliggende, brede en ondiepe rivierbeddingen van de
vlechtende Maas kon in de Late Dryas verstuiving optreden, waardoor langs de rivieren
zogenaamde rivierduinen werden gevormd 16 . Deze rivierduinen liggen doorgaans op
de oudere zandige leemafzettingen uit het Allerød. De rivierduinen bestaan over het
algemeen uit matig goed gesorteerd, matig grof zand (210-300 µm), dat scherp
aanvoelt. De aanwezige rivierduinen bevinden zich, vanwege een dominante
windrichting vanuit het zuidwesten gedurende de Late Dryas, alle ten noordoosten van
de toenmalige rivierbeddingen. Op enkele plaatsen steken de rivierduinen nog boven
de jongere sedimenten uit. In dit geval spreekt men van donken.
De insnijdende meanderende rivieren gingen later in het Holoceen over in
accumulerende meanderende rivieren. De overgang van een insnijdend naar een
accumulerend riviersysteem hangt af van de ligging van de zogenaamde
terrassenkruising. Stroomopwaarts van de terrassenkruising snijdt een rivier zich in en
worden de afzettingen door zijwaartse verplaatsing van de rivier geërodeerd.
Stroomafwaarts van de terrassenkruising hoogt de rivier zijn eigen dalvlakte op en
raken oudere afzettingen (en archeologische vindplaatsen) afgedekt met jongere
afzettingen. De terrassenkruising ligt niet op een vaste plaats, maar varieert afhankelijk
van de afvoer, de sedimentlast van de rivier en de stijging/daling van de zeespiegel.
Rond 6000 jaar BP (Atlanticum) wordt het Laat-Pleistocene oppervlak in de omgeving
van het onderzoeksgebied met holocene rivierafzettingen wordt afgedekt en begon de
opvulling van het dal. Deze holocene rivierafzettingen behoren tot de Formatie van
Beegden 17 .
De accumulerende meanderende rivieren ontwikkelden verschillende afzettingen (i.e.
beddingafzettingen, oeverwalafzettingen en komafzettingen). Beddingafzettingen
betreffen alle afzettingen binnen de beddinggordel die in de watervoerende
rivierbedding worden afgezet, zoals het zand in de binnenbocht van de rivier
(kronkelwaard; figuur 2.1). Langs de geulen worden oeverwalafzettingen afgezet, die
voornamelijk bestaan uit fijn zand, zavel en sterk zandige klei (figuur 2.1). Deze
ontstaan wanneer bij hoge afvoeren de rivier buiten zijn bedding treedt. Hierbij neemt
de stroomsnelheid snel af, waardoor het grovere sediment (zand, zavel en sterk
zandige klei) direct naast de bedding wordt afgezet. De zich zo vormende oeverwallen
worden in de loop der tijd steeds hoger. Hierdoor neemt de overstromingsfrequentie af.
Het fijnere sediment, de zware klei, wordt verder van de bedding afgezet in lager
gelegen delen. Deze afzettingen worden komafzettingen genoemd. Bij hoog water
treden regelmatig oeverwaldoorbraken op waarbij crevasses ontstaan. De oeverwallen
breken tijdens een hoogwater vooral door in de buitenbochten van de rivier, waar de
stroomsnelheid immers het grootst is. Hierbij ontstaan één of meerdere uitbraakgeulen
14
Vandenberghe 1995
15
Berendsen en Stouthamer 2001
16
Berendsen 2008b
17
Mulder, de et al. 2003
14

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
vanuit de hoofdgeul door de oeverwal heen. Deze uitbraakgeulen worden
‘crevassegeulen’ genoemd. De crevassegeulen zijn eigenlijk een miniatuur
rivierbedding. De crevassegeulen kunnen zich vertakken en daarbij een waaier van
zand en zavel vormen, ‘crevassecomplex’ of simpelweg ‘crevasse’ genoemd.
Figuur 2.1 Doorsnede door de stroomgordel van een meanderende rivier (natuurlijke situatie) met
bijbehorende terminologie 18 .
18 Berendsen 2008b
Gedurende het Holoceen zijn er verschillende perioden geweest met sterke
accumulatie, gevolgd door perioden waarin veel minder sedimentatie optrad. Tijdens
laatstgenoemde perioden nam de begroeiing toe en ontstonden in de komgebieden
15

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
donkergekleurde vegetatiehorizonten, zogenaamde laklagen. In laklagen kunnen
archeologische resten voorkomen, omdat zij oude oppervlakken vertegenwoordigen.
Komgebieden waren over het algemeen echter laaggelegen en nat, zodat de kans op
het aantreffen van archeologische resten op de stroomruggen hoger is dan in de lager
gelegen kommen.
Het plangebied ligt volgens de geomorfologische kaart van Nederland 19 binnen de
contouren van een geul van een meanderend afwateringsstelsel (Code 2R11). Het
uiterst westelijke deel van het plangebied bevindt zich op een rivieroeverwal (Code
3K25). Volgens de riviersystemenkaart 20 (Fig. 2.2) zijn deze oeverafzettingen
onderdeel van de Macharen stroomgordel, die vermoedelijk vanaf 3000 14 C jaar BP
(midden bronstijd) actief is geweest tot circa 2000 14 C jaar BP (overgang
ijzertijd/Romeinse tijd). De Macharen stroomgordel is een reactivering van de oudere
Haren stroomgordel (4020-3020 14 C jaar BP). Dit verklaart de ouderdom van de
archeologische vondsten vanaf het laat-neolithicum tot en met de late middeleeuwen
die zijn aangetroffen op de oever- en/of beddingafzettingen van de Macharen
stroomgordel. Aangezien de basis van deze stroomgordel zich heeft ingesneden in het
pleistocene zand is het gehalte aan zand zeer hoog. De top van de afzettingen van de
Macharen stroomgordel bevindt zich tussen 3,2 en 4,6 m + NAP, oftewel vanaf circa
0,3 tot 1,7 m –mv 21 . Het plangebied bevindt zich volgens het Actueel Hoogtebestand
van Nederland op circa 4,9 m +NAP (Fig. 2.2).
Figuur 2.2 Uitsnede van het Actueel Hoogtebestand van Nederland 22 . De geelrode kleuren geven een
hoogte aan van circa 5 m + NAP, terwijl de blauwe kleuren hoogtes aangeven van rond de 4 m
+ NAP. Ten (noord)oosten van het plangebied bevindt zich mogelijk een terp (felgele kleur).
19 RGD/Stiboka 1983
20 Berendsen en Stouthamer 2001
21 AHN 2010
22 AHN 2010
16

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
23 Berendsen 2008b
24 Stiboka 1976
Op basis van de relatief hoge ligging van het plangebied lijkt het plangebied zich
inderdaad op fluviatiele afzettingen van de Macharen stroomgordel te bevinden. Ten
zuiden en ten oosten van het plangebied liggen de lager gelegen, ingeklonken
komgebieden.
Na het inactief worden van de Macharen stroomgordel is de stroomgordel afgedekt
door vermoedelijk kleiige afzettingen van jongere riviersystemen (voornamelijk van de
vanaf de Romeinse tijd actief geworden Maas).
De Maas was actief geworden vanaf 290 n. Chr. en werd in de 13 e eeuw bedijkt 23 . De
sedimentatie beperkte zich na de 13 e eeuw voornamelijk tot het buitendijkse gebied.
De enige periode van sedimentatie vond plaats gedurende dijkdoorbraken en/of
overstromingen van de destijds nog niet erg sterke en hoge dijken.
Vanaf de zestiende eeuw fungeerde de Beerse Maas als overlaat voor de lagere delen
van de Maaskant tijdens perioden van hoogwater van de Maas. De lager gelegen
gebieden ten zuiden van de Maas fungeerden als watergeleiders van het
overstromingswater dat zich door de onbedijkte gaten tussen Gassel (de Polder van
Escharen) en Linden gedurende het hoogwater seizoen een binnendijkse tweede
afstroom mogelijkheid zocht. De grote overlaat tussen Linden en Gassel werd pas in
1942 afgesloten. Tijdens de actieve periode van de Beerse Maas is er in de lager
gelegen geulen slibrijke klei afgezet bovenop de reeds afgezette sedimenten. Het is
goed mogelijk dat ook ter plekke van het plangebied een dunne laag sediment
afkomstig van de Beerse Overlaat gedurende de nieuwe tijd is afgezet.
Ter plekke van het plangebied komen volgens de bodemkaart van Nederland 24
kalkloze poldervaaggronden voor (code Rn44C; Fig. 2.3), die zich hebben ontwikkeld
in zware klei met een grondwatertrap III.
Poldervaaggronden zijn kalkrijke of kalkloze klei-, leem- of zavelgronden met een
dunne humushoudende bovengrond (A-horizont tot 30 cm). Deze lichtbruin tot
bruingrijs gekleurde A-horizont ligt direct op een licht gekleurde ondergrond die nog
weinig door bodemvorming is veranderd (C-horizont). Roest en grijze vlekken komen
voor binnen 50 cm onder maaiveld en beginnen dus soms al in de A-horizont. Deze
lopen door tot in de permanent gereduceerde ondergrond. De grondwaterstand is
meestal hoog, zodat de permanent gereduceerde ondergrond vaak binnen 1 m kan
worden verwacht. De gronden zijn stevig doordat ze al wel gerijpt zijn.
De textuur kan sterk wisselen, al naar gelang de landschappelijke eenheid. Veen komt
in deze gronden niet voor binnen 80 cm. De poldervaaggronden liggen meestal relatief
laag en worden aangetroffen als grote oppervlakken in Nederland.
Ter plekke van de poldervaaggronden komt een grondwatertrap III voor. De
gemiddelde hoogste grondwaterstand bevindt zich binnen 40 cm beneden het
maaiveld en de gemiddelde laagste grondwaterstand bevindt zich op een diepte tussen
80 en 120 cm beneden het maaiveld. Het plangebied is dus matig ontwaterd.
Opvallend is de aanwezigheid van een terp ten noordoosten van het plangebied ter
plekke van het dorp Teeffelen. Deze terp is ontstaan bovenop een rivierduin. Rondom
deze rivierduin zijn diverse waarnemingen bekend (zie Bijlage 2).
17

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
Uit navraag bij de provincie Noord-Brabant 25 blijkt dat er in het verleden geen
ontgrondingsvergunningen zijn verleend voor het plangebied. Ook op het bodemloket 26
zijn geen aanwijzingen aangetroffen, die kunnen duiden op (sub)recente verstoringen
van het bodemprofiel binnen het plangebied. Ook op de hoogtekaart (Fig. 2.2) zijn
geen aanwijzingen voor (sub)recente vergravingen aangegeven.
Figuur 2.3 Uitsnede van de bodemkaart van Nederland 27 . Het plangebied bevindt zich in een gebied waar
kalkloze poldervaaggronden voorkomen, die zich in zware klei hebben ontwikkeld. Ten
noordoosten van het plangebied is een terp aangegeven ter plekke van het dorp Teeffelen.
2.3 Bewoningsgeschiedenis
2.3.1 Inleiding
Het gevarieerde landschap van de gemeente Oss met droge en natte gebieden bood
de bewoners in het verleden een breed scala aan bestaans- en
vestigingsmogelijkheden. Hierbij kan een onderscheid worden gemaakt tussen het
rivierengebied in het noordelijke deel van de gemeente en het zuidelijke
(dek)zandgebied. De eerste mensen binnen de gemeente Oss vestigden zich op de
hogere delen in het landschap zoals op de hoger gelegen terrasranden,
dekzandruggen en/of rivierduinen (donken), meestal in de buurt van een waterloop. De
vondsten dateren veelal uit het laat-paleolithicum en het Mesolithicum en vormen
aanwijzingen van tijdelijke kampementen die seizoensmatig werden bewoond,
25
Ontgrondingenkaart uit 1950-1998, provincie Noord-Brabant
26
Bodemloket 2010
27
Stiboka 1976
18

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
afhankelijk van het voedselaanbod. Vanaf het vroeg-neolithicum ging de mens zich
steeds meer toeleggen op het verbouwen van voedsel en het houden van vee. Hoger
gelegen gebieden kenden een toenemende bevolkingsdichtheid, met uitzondering van
de voedselarme en droge rivierduinen, en zijn vaak voortdurend bewoond geweest tot
in de Romeinse tijd. De bevolkingsdichtheid nam aan het einde van de Romeinse tijd
sterk af, en nam in de middeleeuwen weer toe.
Door de toenemende bevolking in de middeleeuwen veranderde het landschap en
werd het in cultuur gebracht. Betere gronden werden gebruikt als landbouwgrond en
meer kleiige gronden werden als grasland in gebruik genomen. Verspreid in het
landschap werden kleine boerenbedrijven gevestigd op verhogingen in het landschap
waarop landbouw werd bedreven. De lagere delen waren in gebruik als weiland. Vanaf
de definitieve bedijking van de Maas rond 1300 AD konden ook de lagere binnendijkse
delen in cultuur worden gebracht. Toch bleken er nog regelmatig dijkdoorbraken voor
te komen. De mens begon derhalve met het ophogen van hun woonerf. Op veel
plaatsen in het rivierengebied werden daarom opgehoogde woonplaatsen of terpen
aangetroffen; soms zijn zelfs gehele dorpskernen opgehoogd zoals ter plekke van
Teeffelen. De ophoging van de bewoonde kernen vond dus feitelijk pas plaats nadat de
bedijking afgerond was rond 1300. Daarvoor woonde de mens alleen op natuurlijke
hoogtes in het landschap.
2.3.2 Historie
De naam Teeffelen wordt voor het eerst vermeld in 1303 als apud Tefle 28 . De naam
Teeffelen houdt mogelijk verband met het Latijnse woord Tabula (platform) en duidt op
de ligging op een hoog gelegen deel (plateau) binnen de contouren van de Macharen
stroomgordel. Vermoedelijk wordt Teeffelen omringd door twee restgeulen behorende
tot de Macharen stroomgordel.
De John F. Kennedybaan staat op de eerste kadastrale kaart uit omstreeks 1830 reeds
aangegeven als de Ossche Weg 29 . Het betreft een in 1825 opgehoogde weg in het
omringende komgebied 30 , die tijdens het gebruik van de Beerse Overlaat ondermeer
als doorgaande weg werd gebruik tijdens inundatie van de komgebieden 31 . De weg is
op de Cultuurhistorische Waarden kaart van de provincie Noord-Brabant aangegeven
als een weg met een redelijke hoge historische waarde. De Lutterweg, gelegen ten
westen van het plangebied, heeft vanwege de functie als dwarskade ( met als functie
het tegenhouden van overtollig Maaswater dat werd afgevoerd via de Beerse Overlaat)
een hoge historische waarde op de cultuurhistorische waardenkaart gekregen. Op de
kruising tussen beide historische wegen, ter plekke van de huidige Maasdijk, bevond
zich een kleine bewoningsconcentratie met de naam “Luttereind” 32 . Ter plekke van
deze bewoningsconcentratie is in 1833 de Stelling van Lithoijen aangelegd: een fort
met batterij op de plek waar de Ossche Weg de dijk raakt (zie Fig. 2.5) en twee
kleinere vestingwerken (lunetten) aan de Tiendweg en de Lutterstraat. Rond 1850
waren het fort en de beide lunetten reeds in slechte staat en in 1920 vervielen officieel
hun functies ter verdediging van het land rondom ’s-Hertogenbosch. Van beide
lunetten in de polder is niets meer over. Het fort is ook grotendeels verdwenen. Alleen
28
Berkel, van en Samplonius 2006
29
WatWasWaar 2010
30
Cuijpers et al. 2005
31
CHW Noord-Brabant 2010
32
Kuyper Atlas 1866
19

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
de naam “Batterijstraat” en het vreemde bochtje op het einde van deze straat
herinneren nog aan deze korte episode.
Figuur 2.4 Uitsnede van de eerste kadastrale kaart uit omstreeks 1830. het plangebeid was destijds
onbebouwd en in gebruik als weidegebied. De John F. Kennedybaan was destijds al aanwezig
als de Ossche Weg, evenals de Lutterweg. De Ossche Weg bevond zich in het westelijke deel
van het plangebied wel wat noordelijker dan de huidige John F. Kennedybaan.
Het plangebied was volgens de eerste kadastrale kaart uit omstreeks 1830 voor het
grootste deel onbebouwd en in gebruik als weidegebied (Fig. 2.4). Volgens de OAT 33
bevond er zich in het westelijke deel van het plangebied een herberg (nummer 846) op
de kruising van de Ossche weg en de Lutter Steeg in het gehucht Tol Hekke. Ook net
ten noorden van de Ossche Weg was een herberg aanwezig (nummer 868). Deze
bevindt zich echter (net) buiten het plangebied. Op historische kaarten uit 1869 en rond
1900 zijn deze herbergen nog steeds aanwezig. Vermoedelijk zijn beide herbergen
gesloopt ten koste van de verbreding van de John F. Kennedybaan. Ten noorden van
het plangebied is een kolkgat aanwezig, wat een overblijfsel van een vroegere
dijkdoorbraak is. Daarnaast valt op dat de Ossche Weg in het westelijke deel van het
plangebied destijds iets noordelijker lag dan de huidige John. F. Kennedybaan.
Op een historische kaart uit 1869 34 is zichtbaar dat het grootste deel van het
plangebied nog steeds onbebouwd is en voor het grootste deel in gebruik als weide.
Het noordelijke deel is in gebruik genomen als akkerland. In het westelijke deel van het
plangebied zijn de contouren van het fort zichtbaar (zie Fig. 2.5). Ook de reeds
33
OAT = Oorspronkelijk Aanwijzende Tafel
34
WatWasWaar 2010
20

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
vermelde herbergen staan nog aangegeven. Ook aan het begin van de 20 ste eeuw is
het plangebied nog steeds in gebruik als weide en onbebouwd 35 . Direct ten
noordwesten van het plangebied gaat het landgebruik over in akkerland rondom het
gehucht Luttereind. De ligging van het Fort Lithoijen kan nog worden afgeleid uit een
hoekig akkerareaal en een knik aan het zuidelijke einde van de Batterijstraat. De
Beatrixweg was destijds nog niet aanwezig.
Figuur 2.5 Uitsnede van een historische kaart uit 1869 36 . De ligging van het plangebied is aangegeven via
de rode contour. Het plangebied was destijds nog vrijwel geheel onbebouwd en in gebruik als
weide en een klein deel als akkerland. Het westelijke deel van het plangebied bevond zich
destijds binnen de contouren van het Fort Lithoijen.
De Beatrixweg is op basis van historisch kaartmateriaal aangelegd tussen 1956 en
1967.
2.3.2 Archeologie
De onderverdeling van de indicatieve waarden zoals weergegeven op de Indicatieve
Kaart van Archeologische Waarden (IKAW, versie 3.0) is in het gebied gebaseerd op
de statistische relatie tussen het bodemtype en archeologische vindplaatsen. Het
plangebied is zowel op de IKAW als op de CHW van de provincie Noord-Brabant 37
gekarteerd als een gebied met een hoge trefkans op het aantreffen van archeologische
resten (Bijlage 2). Deze hoge verwachting is gebaseerd op de ligging van het
plangebied binnen de contouren van de Macharen stroomgordel, waarop diverse
bekende waarnemingen zijn aangetroffen.
Er is vooralsnog geen gemeentelijke verwachtingskaart bekend tijdens het schrijven
van dit rapport.
35 Robas 1989
36 WatwasWaar 2010
37 CHW Noord-Brabant 2010
21

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
Op de Archeologische Monumentenkaart staan terreinen vermeld die door de provincie
en de RCE zijn geselecteerd vanwege hun archeologische waarde. Een aantal van
deze terreinen heeft eveneens de status van beschermd archeologisch monument. Het
plangebied bevindt zich niet in een dergelijk monumententerrein. Wel zijn er binnen
een straal van 500 m rondom het plangebied twee monumententerreinen bekend. Op
circa 300 m ten zuidoosten van het plangebied bevindt zich een AMK-terrein van hoge
archeologische waarde (nr. 4689). Het betreft een terrein met sporen van bewoning uit
de ijzertijd tot en met de Romeinse tijd (800 v. Chr. – 450 n. Chr.), dat zich circa 30 cm
onder het maaiveld bevindt (waarneming 37183). Het terrein bevindt zich op een niet in
het terrein zichtbare stroomrug.
Op circa 500 m ten noordoosten van het plangebied bevindt zich nog een AMK-terrein
van hoge archeologische waarde (nr. 4691). Het betreft hier een terrein met sporen
van bewoning uit de late ijzertijd tot en met de vroege middeleeuwen (250 v. Chr. –
1050 n. Chr.). Tijdens een booronderzoek in 1999 zijn hier door de Faculteit der
Archeologie te Leiden voorafgaand aan het onderzoek enkele scherven en een
armbandfragment aan het oppervlak verzameld (waarneming 36581). Tijdens het
booronderzoek bleek dat een klein deel van de vondstlaag met sporenniveau was
opgenomen in de bouwvoor. Het overgrote deel was echter nog intact aanwezig onder
de bouwvoor. Er wordt uitgegaan dat er hier sprake is van meerfasige bewoning op
een oeverwal van de Macharen stroomgordel (waarneming 41453). De eerste fase van
bewoning dateert uit de late ijzertijd en eindigt in de vroege middeleeuwen.
Uit het Centraal Archeologisch Archief (CAA) blijkt dat er binnen het plangebied
vooralsnog geen waarnemingen bekend zijn. Tijdens het voorafgaande onderzoek
uitgevoerd door Bilan in 2008 38 (onderzoeksmelding 26067) zijn aan het oppervlak op
circa 130 meter ten zuiden van het plangebied een fragment handgevormd aardewerk
uit de bronstijd tot en met de ijzertijd (2000-12 v. Chr.) en een fragment roodbakkend
geglazuurd aardewerk uit de late middeleeuwen tot en met de nieuwe tijd B (1250-
1850 n. Chr.) aangetroffen (waarnemingsnummer 416970). Het vondstmateriaal is
aangetroffen na intensief karterend booronderzoek in combinatie met een veldkartering
in het zuidelijke deel van het uitgevoerde onderzoek. Het noordelijke deel is destijds
niet onderzocht in verband met het ontbreken van betredingstoestemming. In het
zuidelijke deel van het onderzoeksgebied zag de bodemopbouw er als volgt uit: een 20
tot 40 cm dikke bouwvoor, waaronder een pakket komklei van de Maas aanwezig was.
Aan de basis van deze komklei was in enkele boringen een laklaag of
begroeiingshorizont aangetroffen in de top van de Macharen stroomgordel. De top van
de zandige afzettingen van de Macharen stroomgordel ten opzichte van het maaiveld
nam in noord- en zuidoostelijke richting geleidelijk aan af.
Op circa 30 meter ten noordoosten van het plangebied bevindt zich waarneming
36645. In 1966 is hier tijdens een veldverkenning een kunstmatige ophoging in het
landschap (terp) waargenomen dat vanaf de Romeinse tijd kan dateren (vanaf 12 v.
Chr. – heden). Op de hoogtekaart van het plangebied en omgeving is deze ophoging in
het landschap zichtbaar middels een meer gele kleur (zie Fig. 2.2). Deze ophoging
bevindt zich echter buiten het te verstoren plangebied.
38 Boer, de en Debunne 2008
22

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
Naast deze twee bekende, nabijgelegen waarnemingen, zijn er binnen een straal van
500 meter nog diverse andere waarnemingen bekend, die zich veelal concentreren
rondom beide AMK-terreinen. Rondom AMK-terrein 4689 zijn ondermeer diverse
fragmenten handgevormd en gedraaid aardewerk, maar ook Terra Siggilata uit
voornamelijk de ijzertijd en de Romeinse tijd aangetroffen (oa. waarnemingen 14623,
14691, 14624). Opvallend is ook een aangetroffen bronzen lanspunt uit de midden/late
bronstijd (1800-800 v. Chr., waarneming 19447). Rondom AMK-terrein 4691 zijn
ondermeer een 80 tot 340 cm dikke oude woongrond aangetroffen, die mogelijk is
opgeworpen op afzettingen van een oude meanderende geul van de Macharen
stroomgordel (waarneming 38269). Daarnaast is er nabij de kerk van Teeffelen een
tufstenen sarcofaag en een stenen offeraltaar uit de Romeinse tijd tot en met de late
middeleeuwen (12 v. Chr. – 1500 n. Chr.) aangetroffen (waarneming 38971).
Op basis van het aangetroffen aardewerk, de bekende monumententerreinen en
eerder uitgevoerd onderzoek worden er op de afzettingen van de Macharen
stroomgordel voornamelijk archeologische resten verwacht vanaf de ijzertijd tot en met
de vroege middeleeuwen (complextype: nederzetting). Ouder vondstmateriaal lijkt op
basis van de ouderdom van de Macharen stroomgordel niet in context te zijn
aangetroffen. Vermoedelijk is dit vondstmateriaal verspoeld of geërodeerd na
reactivering door de Macharen stroomgordel van de oudere Haren stroomgordel.
2.4 Archeologische verwachting
Het plangebied bevindt zich binnen de contouren van de Macharen stroomgordel in
een geul van een meanderend riviersysteem. Vanwege de ligging op deze hoog en
relatief droog in het landschap gelegen stroomgordel met relatief goed bewerkbare
grond (klei op zand) is dit een gunstige plek voor de mens om zich te vestigen en om
landbouw te bedrijven. Op basis van de ouderdom van deze stroomgordel kunnen er in
principe archeologische resten worden verwacht vanaf de midden-bronstijd. Ouder
vondstmateriaal is vermoedelijk als gevolg van de reactivering van de oudere Haren
stroomgordel door de Macharen stroomgordel verspoeld geraakt of geërodeerd.
Op basis van het aangetroffen vondstmateriaal, de bekende monumententerreinen en
eerder uitgevoerd onderzoek worden er op de afzettingen van de Macharen
stroomgordel voornamelijk archeologische resten verwacht vanaf de ijzertijd tot en met
de vroege middeleeuwen (complextype: nederzetting). Indien het plangebied zich
binnen de contouren van een afwateringsgeul bevindt, dan worden alleen
archeologische resten “in situ” verwacht van na het inactief worden van deze
stroomgordel, oftewel vanaf de Romeinse tijd.
Vanaf de late middeleeuwen werd het plangebied vermoedelijk gevoelig voor
overstromingen door de Maas en later door inundatie via de Beerse Overlaat. Hierbij
zijn de stroomgordelafzettingen van de Macharen stroomgordel afgedekt door een
pakket (kom)klei. Op basis van de omringende onderzoeken en de gemiddelde
hoogteligging van het plangebied lijkt de top van de Macharen stroomgordel zich
tussen 0,3 en 1,7 m –mv te bevinden. Archeologische resten vanaf de late
middeleeuwen tot en met de nieuwe tijd worden in het grootste deel van het plangebied
vanwege de gevoeligheid voor overstromingen binnen het plangebied niet verwacht. In
het (noord)westelijke deel van het plangebied kunnen er resten van een herberg van
voor 1830, van het Fort Lithoijen uit de periode 1833-1920 en de voorloper van de
John. F. Kennedybaan, de Ossche Weg, verwacht worden.
23

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
Op basis van het bureauonderzoek geldt voor het gehele plangebied een hoge
verwachting op het aantreffen van archeologische resten vanaf de midden-bronstijd tot
en met de vroege middeleeuwen en uit de nieuwe tijd. Specifiek gezien worden er
voornamelijk nederzettingsresten verwacht vanaf de ijzertijd tot en met de vroege
middeleeuwen (800 v. Chr – 1050 n. Chr.) en een herberg, een oude doorgaande weg
en resten van een fort uit de nieuwe tijd. Archeologische resten uit het laat-neolithicum
en/of de vroege bronstijd zullen vermoedelijk verspoeld of geërodeerd zijn. Wel bestaat
er een middelhoge trefkans op het aantreffen van losse vondsten uit deze periode.
Voor de overige perioden geldt een lage verwachting op het aantreffen van
archeologische resten. De conservering en intactheid van een eventuele vindplaats zal
vanwege de relatief hoge grondwaterspiegel en het grondgebruik als weidegebied
redelijk tot goed zijn.
24

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
3 Inventariserend Veldonderzoek
3.1 Werkwijze
39 SIKB 2010b
40 AHN 2010
Het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd op basis van de resultaten van het
bureauonderzoek. Hierbij is de tijdens het bureauonderzoek opgestelde archeologische
verwachting in het veld getoetst.
Allereerst hebben waarnemingen in het plangebied plaatsgehad om de aanwezigheid
van archeologische resten te kunnen beoordelen. Gezien het feit dat het plangebied
voor het grootste deel is begroeid, is de vondstzichtbaarheid ter plaatse zeer gering. In
verband met het aanwezige sneeuwdek was de vondstzichtbaarheid op een oostelijk
gelegen akker ook slecht Een oppervlaktekartering is derhalve niet uitgevoerd. Wel
zijn eventueel aanwezige molshopen geïnspecteerd.
Vanwege de hoge verwachting op het aantreffen van archeologische resten vanaf de
midden-bronstijd en de middelhoge trefkans op het aantreffen van losse vondsten uit
het laat-neolithicum en/of de vroege bronstijd is een karterend booronderzoek
uitgevoerd volgens standaardmethode A3 39 . Hierbij wordt er van uitgegaan dat
eventuele archeologische vindplaatsen zich kenmerken door de strooiing van zowel
vuursteen als aardewerk. Met deze methode worden gemiddeld 52 boringen per
hectare verricht met een edelmanboor met diameter van 12 cm.
In het plangebied zijn zo 43 boringen geplaatst. De boringen zijn uitgevoerd tot een
maximale diepte van 2,0 m –mv. De boringen zijn verricht in een verspringend grid van
13x15 m, waarbij er getracht is de boringen zo verspreid mogelijk over het plangebied
te plaatsen rekening houdend met kabels en leidingen in de ondergrond. In het uiterst
westelijke deel is in verband met de aanwezigheid van kabels en leidingen en de
aanwezige grootschalige verharding geen boring geplaatst.
De locaties van de boringen zijn ingemeten met GPS, waarbij de afwijking maximaal 2
meter bedraagt. De hoogteligging ten opzichte van NAP is uit het Actueel
Hoogtebestand Nederland 40 gehaald.
Archeologische indicatoren kunnen aanwijzingen zijn voor de aanwezigheid van een
archeologische vindplaats ter plaatse of in de nabijheid van de betreffende boring(en).
Deze indicatoren bestaan bijvoorbeeld uit aardewerk, verbrande huttenleem,
vuursteen, metaal, houtskool en al dan niet verbrand bot. Eventuele vondsten die zijn
aangetroffen, werden meegenomen, schoongemaakt en gedetermineerd.
Om inzicht te krijgen in de bodemkundige en lithologische gesteldheid van de
ondergrond, zijn de boringen lithologisch (volgens de NEN 5104) en bodemkundig
beschreven (volgens De Bakker & Schelling 1989). Eveneens is gekeken naar de mate
van intactheid van het bodemprofiel. Een nog intact bodemprofiel kan betekenen dat
een eventueel aanwezige vindplaats nog gaaf en goed geconserveerd is.
Het veldonderzoek heeft plaatsgevonden op 29 en 30 december 2010. In navolgende
paragrafen worden de resultaten van het veldonderzoek beschreven. Het hoofdstuk
wordt afgesloten met een archeologische interpretatie. De locaties van de boringen
staan weergegeven op de boorpuntenkaart (bijlage 3). De boorbeschrijvingen bevinden
25

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
zich in bijlage 4. De verwachtingskaart staat weergegeven in bijlage 5. In bijlage 6 is
het concept bestemmingsplan weergegeven. Bijlage 7 betreft een begrippenlijst.
3.2 Veldwaarnemingen
Door de aanwezige begroeiing en het aanwezige sneeuwdek ter plekke van de
weilanden en een oostelijk gelegen akker waren aan het maaiveld geen aanwijzingen
zichtbaar die zouden kunnen duiden op de aanwezigheid van archeologische resten in
de bodem.
Het plangebied is relatief vlak. Het meest westelijke deel bevindt zich circa 20 tot 40
cm hoger dan de rest van het plangebied. Ten opzichte van de omgeving bevindt het
plangebied zich relatief hoog in het landschap op circa 5 m + NAP.
3.3 Karterend booronderzoek
3.3.1 Lithologie en bodemopbouw
Van beneden naar boven toe is het plangebied lithologisch over het algemeen als volgt
opgebouwd. Vanaf circa 0,45 tot 1,35 m –mv komen de afzettingen van de Macharen
stroomgordel voor (Bijlage 3). Over het algemeen bevindt de top van de Macharen
stroomgordel zich in het oostelijke deel van het plangebied ondieper ten opzichte van
het maaiveld (circa 0,5 m –mv) dan in het westelijke deel van het plangebied (circa
0,8/0,9 m –mv). Deze afzettingen bestaan van boven naar beneden uit uiterst siltige,
kalkloze klei, overgaand in zwak tot sterk zandige, kalkloze klei overgaand in sterk tot
uiterst siltig, matig fijn (105-150 µm) zand overgaand in zwak tot matig siltig, matig tot
zeer grof (150-300 µm), kalkloos, slecht gesorteerd zand (Bijlage 4). Er is dus naar
beneden toe sprake van een toename van de mediane korrelgrootte. Het betreft hier
een zogenaamde “fining-upward”-sequentie wat kenmerkend is voor oeverafzettingen
op beddingafzettingen. In de boringen 4, 5 en 26 bestaan de afzettingen van de
Macharen stroomgordel uit een pakket grofzandig beddingzand afgedekt door een 35
tot 60 cm dik pakket zwak tot matig humeuze, zwak zandige klei met enkele
plantenresten. Het betreft hier verlandingsafzettingen, die zijn afgezet in een restgeul
nadat de Macharen stroomgordel niet meer actief, maar wel periodiek watervoerend
was.
De afzettingen van de Macharen stroomgordel worden afgedekt door een 0 tot 85 cm
zwak tot sterk siltig, (licht)bruingrijs, kalkloos kleipakket waarin zeer veel ijzer- en
mangaanvlekken voorkomen. Op die plekken waar de Macharen stroomgordel dicht
onder het maaiveld aanwezig is komt dit kleipakket vrijwel niet voor. Het betreft hier
komafzettingen die zijn afgezet door de Maas, die vanaf de Romeinse tijd actief werd.
Ter plekke van de boringen 5, 27, 28, 22, 29, 30, 21, 24, 25, 31, 32, 34, 35, 38, 41 en
43 is in top van de afzettingen van de Macharen stroomgordel of in het afdekkend
komkleipakket een zwak humeuze vegetatiehorizont (Ahb-horizont of laklaag)
aangetroffen. De aanwezigheid van een laklaag duidt erop dat dit niveau langdurig
droog heeft gestaan en dus geschikt was voor bewoning. Overigens was de laklaag op
sommige plekken zeer moeilijk herkenbaar in verband met de grote hoeveelheden
roest- en mangaanvlekken op de overgang van het meer zandig naar het meer kleiige
sediment. Over het algemeen concentreren de aanwezige laklagen zich meer in het
oostelijke deel van het plangebied. Vermoedelijk was het westelijke deel van het
plangebied te nat vanwege de ligging nabij een periodiek watervoerende restgeul om
tot vegetatievorming te komen.
26

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
41 AHN 2010
De komkleiafzettingen van de Maas zijn met uitzondering van de boringen 4, 5, 12, 13
en 26 in het gehele plangebied afgedekt door een 25 tot 60 cm dik pakket sterk siltig
tot zwak zandige, (donker)grijze, kalkloze klei. In dit kleipakket komen diverse humus-
en zandbandjes en een sporadisch grindje voor. Het betreft hier afzettingen afkomstig
van de Beerse Overlaat, die zijn afgezet vanaf de 16 e eeuw. De zandbandjes en
aanwezige grindjes duiden op periodiek hoge gemiddelde stroomsnelheden. De
humeuze bandjes duiden juist op relatief lage stroomsnelheden. Ter plekke van de
boringen 4, 5, 12, 13 en 26 zijn de afzettingen van de Beerse Overlaat nooit afgezet of
geërodeerd tijdens dijkdoorbraken. In figuur 2.5 is een binnendijks wiel ten
noordwesten van het plangebied zichtbaar. Tijdens een dijkdoorbraak is hier een
kolkgat ontstaan, waarbij het geërodeerde sediment afkomstig uit het kolkgat
voornamelijk in de lager gelegen restgeul van de Macharen stroomgordel is afgezet.
Vandaar dat de oude restgeul van de Macharen stroomgordel op de hoogtekaart 41 (Fig.
2.2) als laagte niet tot zeer slecht zichtbaar is. De dijkdoorbraakafzettingen in de
boringen 4, 5, 12, 13 en 26 bestaan uit een mix van klei, zand en wortelresten.
Bodemkundig kunnen alle bodems worden geclassificeerd als kalkloze
poldervaaggronden in zware klei of zware zavel. De bouwvoor (Ap-horizont) is circa 25
tot 40 cm dik, waaronder in de meeste gevallen een menglaag (AC-horizont) aanwezig
is. Deze menglaag bestaat uit afzettingen van de Beerse Overlaat vermengd met de
onderliggende klei. Indien de top van de afzettingen van de Macharen stroomgordel
zich relatief ondiep onder het maaiveld bevindt is hierbij de top vermengd met de
afzettingen van de Beerse Overlaat. Hierdoor zijn eventueel aanwezige laklagen in
deze boringen niet meer zichtbaar.
3.3.2 Bodemverstoringen
Er zijn geen (sub)recente bodemverstoringen aangetroffen binnen het plangebied. Wel
zijn er in de boringen 1, 2 en 3 diverse puinfragmenten aangetroffen in de bovenste 40
tot 50 cm –mv, die mogelijk de resten van verharding van de oude weg van Lith naar
Oss, een oude woning (herberg) of resten van het Fort Lithoijen aanduiden. Vanaf 40
tot 50 cm –mv kon er niet dieper worden geboord in verband met de aanwezigheid van
een ondoordringbare laag (bak)steen. Derhalve zijn deze drie boringen rond 45 cm –
mv gestaakt.
3.3.3 Archeologische indicatoren
Er zijn in de boringen 2 en 29 in totaal twee fragmenten zacht (bak)steen of verbrand
leem aangetroffen op een diepte tussen 30 en 60 cm –mv. In boring 2 is daarnaast een
fragment leisteen aangetroffen. Alle drie de fragmenten zijn aangetroffen in een
zogenaamde menglaag, een overgangshorizont tussen afzettingen van de Beerse
Overlaat en het onderliggende sediment. Het aangetroffen (bak- of lei)steen/verbrand
leem kan een aanwijzing zijn voor bebouwing of een nederzetting ter plaatse van en/of
rondom de boring. Daarnaast zijn in de restgeul- en in de bovenliggende
dijkdoorbraakafzettingen ter plekke van de boringen 4 en 5 fosfaatvlekken
aangetroffen. Deze fosfaatvlekken zijn waarschijnlijk vrijgekomen als resultaat van de
jarenlange accumulatie van botrijk nederzettingsafval. Het is goed mogelijk dat het
27

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
nederzettingsafval vanaf de hoger gelegen oeverwal gedumpt is in de lager gelegen
restgeul.
3.4 Archeologische interpretatie
Het plangebied bevindt vrijwel geheel op afzettingen van de Macharen stroomgordel,
waarbij de top zich tussen 0,45 en 1,35 m –mv bevindt (zie Bijlage 3). Het oostelijke
deel van het plangebied bevindt zich op de oeverafzettingen van de Macharen
stroomgordel. Ter plekke van het westelijke deel van het plangebied is er een restgeul
van de Macharen stroomgordel aangetroffen in de boringen 4, 5 en 26. De afzettingen
van de Macharen stroomgordel worden vrijwel overal afgedekt door een komkleipakket
van variabele dikte, waarboven zich afzettingen van de Beerse Overlaat bevinden van
circa 25/60 cm dikte. In verscheidene boringen zijn humeuze vegetatiehorizonten
aangetroffen waaruit blijkt dat de top van de Macharen stroomgordel (vrijwel) niet
geërodeerd is en langdurig droog heeft gestaan. In het westelijke deel van het
plangebied zijn ter plekke van de restgeul van de Macharen stroomgordel
dijkdoorbraakafzettingen aangetroffen.
Tijdens het booronderzoek zijn in het westelijke deel van het plangebied in de restgeul-
en in de bovenliggende dijkdoorbraakafzettingen ter plekke van de boringen 4 en 5
fosfaatvlekken aangetroffen, die kunnen duiden op het dumpen van menselijk afval in
de oude rivierloop. Ook zijn er in de boringen 2 en 29 fragmenten (oud)
baksteen/verbrand leem en een fragment leisteen aangetroffen. Ter plekke van de
boringen 1, 2 en 3 bevond zich op circa 45 cm –mv een ondoordringbare laag
(bak)steen. Hier bevond zich mogelijk de historische Ossche Weg, een naastgelegen
herberg of resten van het Fort Lithoijen (zie Fig. 2.4; 2.5 en Bijlage 6). In de overige
boringen zijn geen archeologische indicatoren en/of vondsten aangetroffen.
Op basis van het bureauonderzoek en de resultaten van het karterend booronderzoek
kan de middelhoge tot hoge verwachting op het aantreffen van archeologische resten
vanaf het laat-neolithicum voor het oostelijke deel van het plangebied gelegen naar
beneden toe worden bijgesteld naar een middelhoge verwachting (complextype:
nederzetting) vanaf circa 0,45 cm –mv (Bijlage 5). Deze middelhoge verwachting is
voornamelijk gebaseerd op de gunstige landschappelijke ligging op een hoge oeverwal
langs een oude rivierloop en het aangetroffen fragment verbrand leem. Voor het
westelijke deel kan de middelhoge tot hoge verwachting uit het bureauonderzoek
worden bijgesteld naar een hoge specifieke verwachting op het aantreffen van een
herberg met erf, resten van de oude doorgaande weg van Lith naar Oss (Osscheweg)
en/of resten van het Fort Lithoijen uit de periode 1833-1920 vanaf circa 30 cm –mv
(Bijlage 5). Deze resten bevinden zich vermoedelijk op kom- of oeverafzettingen van
de Maas, die op hun beurt afzettingen van de Macharen stroomgordel afdekken. Er
kan derhalve niet worden uitgesloten dat er onder het jongste archeologische niveau
nog een tweede niveau aanwezig is waarin archeologische resten vanaf de middenbronstijd
tot en met de ijzertijd aangetroffen kunnen worden. De fosfaatvlekken in de
nabijgelegen restgeul duiden op menselijke activiteit in de nabije omgeving van deze
voormalige watervoerende geul. Dit niveau bevindt zich op basis van de meest nabije
boringen op circa 0,95 m –mv.
28

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
4 Conclusie en aanbevelingen
4.1 Conclusies en beantwoording onderzoeksvragen
42 Emaus 2010
Hieronder volgt de beantwoording van de onderzoeksvragen zoals gesteld in het Plan
van Aanpak 42 :
Hoe is de bodemopbouw en is deze nog intact?
Het plangebied bevindt vrijwel geheel op afzettingen van de Macharen stroomgordel,
waarbij de top zich tussen 0,45 en 1,35 m –mv bevindt (zie Bijlage 3). Het oostelijke
deel van het plangebied bevindt zich op de oeverafzettingen van de Macharen
stroomgordel. Ter plekke van het westelijke deel van het plangebied is een restgeul
van de Macharen stroomgordel aangetroffen in de boringen 4, 5 en 26. De afzettingen
van de Macharen stroomgordel worden vrijwel overal afgedekt door een komkleipakket
van variabele dikte, waarboven zich afzettingen van de Beerse Overlaat bevinden van
circa 25/60 cm dikte. In verscheidene boringen zijn humeuze vegetatiehorizonten
aangetroffen waaruit blijkt dat de top van de Macharen stroomgordel (vrijwel) niet
geërodeerd is en langdurig droog heeft gestaan. In het westelijke deel van het
plangebied zijn ter plekke van de restgeul van de Macharen stroomgordel
dijkdoorbraakafzettingen aangetroffen.
Bodemkundig kunnen alle bodems worden geclassificeerd als kalkloze
poldervaaggronden in zware klei of zware zavel. De bouwvoor (Ap-horizont) is circa 25
tot 40 cm dik, waaronder in de meeste gevallen een menglaag (AC-horizont) aanwezig
is. Deze menglaag bestaat uit afzettingen van de Beerse Overlaat vermengd met de
onderliggende klei. Indien de top van de afzettingen van de Macharen stroomgordel
zich relatief ondiep onder het maaiveld bevindt is hierbij de top vermengd met de
afzettingen van de Beerse Overlaat. Hierdoor zijn eventueel aanwezige laklagen in
deze boringen niet meer zichtbaar.
Zijn in het gebied archeologische resten aanwezig?
In het (noord)westelijke deel is op circa 45 cm –mv een ondoordringbare laag
(bak)steen aangetroffen. Ook zijn er enkele fragmenten (bak en lei)steen/verbrand
leem aangetroffen tussen 30 en 50 cm –mv in de boringen 2 en 29. Rondom boring 2
bevond zich mogelijk de historische Ossche Weg, een naastgelegen herberg of resten
van het Fort Lithoijen (zie Fig. 2.4; 2.5 en Bijlage 5) uit de nieuwe tijd. In de
nabijgelegen restgeul van de Macharen stroomgordel zijn enkele fosfaatvlekken
aangetroffen, die kunnen duiden op het dumpen van menselijk afval in de oude
rivierloop. In het oostelijke deel van het plangebied kan op basis van de
landschappelijke ligging op een oeverwal langs een oude loop van de Macharen
stroomgordel en het aangetroffen fragment verbrand leem in boring 29 een
nederzetting vanaf de midden-bronstijd tot en met de Romeinse tijd aanwezig zijn.
Wat is de horizontale en verticale verspreiding van de archeologische resten en
wat is de vermoedelijke aard en datering van de archeologische resten?
In het gehele westelijke deel van het plangebied tot aan de kruising met de Beatrixweg
kunnen ten noorden van de huidige John F. Kennedybaan resten van de voormalige
Ossche Weg worden aangetroffen. In het uiterst (noord)westelijke deel kunnen resten
29

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
van een herberg van voor 1830 en resten van het Fort Lithoijen worden aangetroffen
(zie Bijlage 5). Eventueel aanwezige muurresten, uitbraaksleuven en of vloertjes
kunnen direct onder de bouwvoor worden aangetroffen vanaf circa 30 cm –mv.
In het westelijke deel kunnen nederzettingssporen aanwezig zijn vanaf de middenbronstijd
tot en met de Romeinse tijd op de oeverafzettingen van de Macharen
stroomgordel vanaf circa 45 cm –mv.
In hoeverre worden de archeologische resten bedreigd door de voorgenomen
ontwikkeling van het gebied?
Op basis van de hoge archeologische verwachting op het aantreffen van
archeologische resten uit de nieuwe tijd (complextypen: oude weg, herberg, fort) in het
(noord)westelijke deel van het plangebied vanaf circa 0,3 m –mv en de middelhoge
verwachting op het aantreffen van een nederzetting uit de midden-bronstijd tot en met
de Romeinse tijd voor het oostelijke deel van het plangebied vanaf 0,45 cm –mv en de
verwachte bodemverstoringen tot maximaal 1,5 m –mv bestaat er een gerede kans dat
archeologische resten verstoord of vernietigd worden als gevolg van de geplande
werkzaamheden (0,5 ha: Bijlage 5).
4.2 Aanbevelingen
Op basis van het uitgevoerde onderzoek wordt geadviseerd om ter plaatse van de
delen van het terrein waarvoor een middelhoge tot hoge archeologische verwachting
geldt (0,5 ha; Bijlage 5) geen bodemverstorende activiteiten uit te voeren, zodat de
aanwezige archeologische resten in situ behouden kunnen blijven.
Indien dit niet mogelijk is, wordt aanbevolen om een proefsleuvenonderzoek uit te
voeren voor de locaties waar bodemverstoringen gepland zijn. Voor het overige deel
van de gebieden met een hoge verwachting dient een archeologische
dubbelbestemming opgenomen te worden in het bestemmingsplan; bij eventuele
toekomstige bodemverstorende activiteiten op deze locaties is archeologisch
vervolgonderzoek noodzakelijk.
Bovenstaand advies vormt een zogenaamd selectieadvies. Dit betekent niet dat reeds
gestart kan worden met bodemverstorende activiteiten of de daarop voorbereidende
activiteiten. Het selectieadvies dient namelijk eerst beoordeeld te worden door de
bevoegde overheid en leidt tot een selectiebesluit.
Hoewel getracht is een zo gefundeerd mogelijk advies te geven op grond van de
gebruikte onderzoeksmethoden, kan de aanwezigheid van archeologische sporen of
resten nooit volledig worden uitgesloten in de gebieden waarvoor geen
vervolgonderzoek wordt aanbevolen. BAAC bv wil er daarom op wijzen dat men bij
bodemverstorende activiteiten alert dient te zijn op de aanwezigheid van
archeologische waarden (zoals vondstmateriaal en grondsporen). Bij het aantreffen
van deze waarden dient men hiervan melding te maken bij de Minister van OCW (in de
praktijk de RCE) conform artikel 53 van de Monumentenwet 1988.
30

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
Geraadpleegde bronnen
Literatuur
Bakker, H. de, en J. Schelling, 1989. Systeem van bodemclassificatie voor
Nederland, de hogere niveaus. Centrum voor Landbouwpublicaties en Landbouwdocumentatie,
Wageningen.
Berendsen, H.J.A., 2008a, Landschappelijk Nederland. Van Gorcum, Assen, 2 e druk.
Berendsen, H.J.A., 2008b. De vorming van het land. Van Gorcum Assen.
Berendsen, H.J.A. en E. Stouthamer, 2001. Palaeogeographic development of the
Rhine-Meuse delta, The Netherlands. Koninklijke Van Gorcum, Assen.
Boer, E. de en B. Debunne, 2008. Lith (2008). Rotonde Provinciale Weg Lith-Oss.
Archeologisch vooronderzoek. Bilanrapport 2009/52.
Cuijpers, J.J., Jong, J. de, Mulder, J.R., K.R. Poel, de, Muilwijk, M. en M.B.
Schöne, 2005. Gemeente Lith, Historisch Waterplan Lith. Adviesbureau Cuijpers te
‘s-Hertogenbosch en Alterra te Wageningen.
Emaus, A., 2010. Onderzoeksvoorstel – plan van aanpak Bureauonderzoek en
Inventariserend veldonderzoek (karterende fase) plangebied rotonde N625-N626 te
Oss. BAAC bv, Den Bosch.
Gemeente Lith, 2000. Erfgoednota van de gemeente Lith, Lith.
Mulder, E.F.J. de, M.C. Geluk, I.L. Ritsema, W.E. Westerhoff en T.E. Wong, 2003.
De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff bv, Houten.
SIKB, 2010a. Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2. SIKB, Gouda.
SIKB, 2010b. Leidraad inventariserend veldonderzoek. Deel karterend booronderzoek,
versie 3.2. SIKB, Gouda.
Vandenberghe, J. 1995. Timescales, Climate and River development. Quaternary
Science Reviews, vol. 14, pag. 631-638.
Kaarten
ANWB, 2005. Topografische Atlas Noord-Brabant (1:25.000). ANWB bv, Den Haag.
Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) afkomstig van ARCHIS-II
archief van de Rijksdienst voor Cultuurhistorisch Erfgoed (RCE). Geraadpleegd
december 2010.
Kuyper Atlas, 1866. Historische kaart uit 1866, verkregen via www.bhic.nl.
31

BAAC bv rotonde N625-N6626 BO en IVO (karterende fase). Plangebied N625-N626 te Oss
Ontgrondingskaart 1950-1998. 2005. Provincie Noord-Brabant.
Rijks Geologische Dienst / Stichting voor Bodemkartering (RGD/Stiboka), 1983.
Geomorfologische kaart van Nederland schaal 1:50.000. Blad 45 ’s Hertogenbosch.
Stiboka, Wageningen en RGD, Haarlem.
Robas Producties, 1989. Grote Historische Atlas van Noord-Brabant, 1:25 000. Den
Ilp.
Stiboka, 1976. Bodemkaart van Nederland schaal 1:25.000; 45 Oost 's-Hertogenbosch
46 West en Oost Vierlingsbeek. Wageningen.
Websites
AHN, 2010. Actueel Hoogtebestand Nederland, verkregen via www.ahn.nl.
BHIC, 2010. Brabants Historisch Informatie Centrum, geraadpleegd in oktober via.
www.bhic.nl.
Bodemloket, 2010. Website aangaande informatie over bodemonderzoeken en
saneringen, geraadpleegd in oktober 2010 via www.bodemloket.nl.
Google Earth, 2009. Satellietbeelden van de wereld, geraadpleegd in december via
earth.google.nl.
Kich, 2010. Kennisinfrastructuur Cultuurhistorie, verkregen via www.kich.nl.
Noord-Brabant, 2010. Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW), geraadpleegd in
december 2010 via http://brabant.esrinl.com/chw/.
WatWasWaar, 2010. Kadastrale minuutplan 1816-1832 en overig historisch
kaartmateriaal, geraadpleegd in december 2010 via www.watwaswaar.nl.
32

Bijlage 1
Overzicht relevante geologische en archeologische
tijdvakken

Overzicht geologische en archeologische tijdvakken
Ouderdom
in jaren
11.755
12.745
13.675
14.025
15.700
29.000
50.000
75.000
115.000
130.000
370.000
410.000
475.000
850.000
2.600.000
Chronostratigrafie MIS Lithostratigrafie
Holoceen 1
Laat-
Weichselien
(Laat-
Glaciaal)
Midden-
Weichselien
(Pleniglaciaal)
Vroeg-
Weichselien
(Vroeg-
Glaciaal)
Eemien
(warme periode)
Late Dryas
(koud)
Allerød
(warm)
Vroege Dryas
(koud)
Bølling
(warm)
Laat-
Pleniglaciaal
Midden-
Pleniglaciaal
Vroeg-
Pleniglaciaal
2
3
4
5a
5b
5c
5d
5e
Saalien (ijstijd) 6
Holsteinien
(warme periode)
Elsterien (ijstijd)
Cromerien
(warme periode)
Pre-Cromerien
Formaties: Naaldwijk
(marien), Nieuwkoop
(veen), Echteld (fluviatiel)
Formatie
van
Kreftenheye
Formatie
van
Urk
Formatie
van
Sterksel
Eem
Formatie
Formatie
van Drente
Formatie
van Peelo
Formatie
van
Boxtel
Formatie
van
Beegden

Cal. jaren
v/n Chr.
1500
450
12
0
800
2000
4900
5300
8800
35.000
300.000
1950
815
3755
7020
8240
11.755
12.745
13.675
14.025
15.700
75.000
115.000
130.000
14 C jaren Chronostratigrafie
0
2650
5000
8000
9000
10.150
10.800
11.800
12.000
13.000
Laat-
Weichselien
(Laat-
Glaciaal)
Midden-
Weichselien
(Pleniglaciaal)
Vroeg-
Weichselien
(Vroeg-
Glaciaal)
Subatlanticum
koeler
vochtiger
Pollen
zones
Vb2
Vb1
Va
IVb
Subboreaal
koeler
droger IVa
Atlanticum
warm
vochtig
Boreaal
warmer
Preboreaal
warmer
Eemien
(warme periode)
Saalien (ijstijd)
III
II
Late Dryas LW III
I
Vegetatie
Loofbos
eik en hazelaar
overheersen
haagbeuk
veel cultuurplanten
rogge, boekweit,
korenbloem
Loofbos
eik en hazelaar
overheersen
beuk>1% invloed
landbouw
(granen)
Loofbos
eik, els en hazelaar
overheersen
in zuiden speelt
linde een grote rol
den overheerst
hazelaar, eik, iep,
linde, es
eerst berk en later
den overheersend
parklandschap
Allerød LW II
dennen- en
berkenbossen
Vroege Dryas
open
parklandschap
LWI open vegetatie met
Bølling
kruiden en
berkenbomen
perioden met een
poolwoestijn en
perioden met een
toendra
perioden met bos
en perioden met
een subarctisch
open landschap
loofbos
Archeologische
perioden
Nieuwe tijd
Middeleeuwen
Romeinse tijd
IJzertijd
Bronstijd
Neolithicum
Mesolithicum
Laat-Paleolithicum
Midden-Paleolithicum
Vroeg-Paleolithicum
Chronostratigrafie voor Noordwest-Europa volgens Zagwijn (1974), Vandenberghe (1985) en De Mulder et al.
(2003). Lithostratigrafie
volgens De Mulder et al. (2003). Mariene isotoop stadium (MIS) volgens Bassinot et al. (1994). Atmosferische data volgens Stuiver et al.
(1998).
Zuurstofisotoop calibratie (OxCal) versie 3.9 Bronk Ramsey (2003), toegepast op het Laat-Weichselien en het Holoceen.
Archeologische periode-indeling en ouderdom volgens de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB).
Vegetatie bewerkt volgens Berendsen (2000). Pollenzones volgens P. Vos & P. Kiden (2005).

Bijlage 2
IKAW-kaart

423000
161000
26132
19313
26067
416970
26132
36645
12801
1469139227
39238 4689 14535
37183 38969 39237
43735
19447 39814 37852
38070
452091462414623
37131
18927
14388
50429
3826938971
39239
36581
4691
38962
41108
4702
161000
Lithoyen, Rotonde N625/N626
IKAW, AMK-terreinen en Archis waarnemingen
plangebied
AMK-terreinen
3785637128
37199
© BAAC bv
162000
Indicatieve waarden (IKAW)
beschermd monument
hoge indicatieve waarde
onderzoeksmeldingen zeer hoge archeologische waarde middelhoge indicatieve waarde
waarnemingen
hoge archeologische waarde
archeologische waarde
archeologische betekenis
162000
lage indicatieve waarde
bebouwing
water
0 375 m
423000

Bijlage 3
Boorpuntenkaart

Lithoyen, Rotonde N625/N626
boorpuntenkaart
1,0
Top afzettingen Macharen stroomgordel [m -mv]
boorpunten
!^( laklaag in top Macharen
!^( fosfaat, laklaag in top Macharen
!. fosfaat
. boorpunt zonder indicatoren
plangebied
topografische ondergrond
0 50 m
© BAAC bv
423100
423000
0,95
1
.
0,95
.
2
0,95
.
3
0,95
!.
0,75
4
!^(
5
0,95
.
6
0,9
.
7
161500
0,8
0,7
.
.
8
9
161500
0,7
0,8
.
.
11
0,7
10
0,8
0,9
.
.
.
0,75
12
0,75
13
14
.
.
15
16
0,7
0,65
.
.
17
18
1,35
0,75
0,55
.
.
!^(
19
20
21
0,8
0,5
0,5
0,45
0,75
.
!^(
.
!^(
!^(
26
0,55
0,6
22
0,55
23
0,55
24
0,6
25
1
!^(
!^(
!^(
!^(
.
!^(
0,75
27
28
29
30
31
0,65
32
0,45
!^(
!^(
.
33
34
35
161600
0,8
0,55
.
.
161600
0,9
39
36
0,4
.
!^(
37
38
0,55
.
40
0,6
!^(
41
0,6
!^(
43
423100
423000
!^(

Bijlage 4
Boorstaten

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-1
beschrijver: CK, datum: 28-12-2010, X: 161.431, Y: 423.105, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 5,40, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 5,40 m +NAP
Lithologie: klei, matig zandig, matig humeus, rooddonker, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont, enkele Fe-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
30 cm -Mv / 5,10 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-5
beschrijver: CK, datum: 29-12-2010, X: 161.471, Y: 423.093, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 5,00, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 5,00 m +NAP
Lithologie: klei, matig zandig, zwak humeus, rooddonker, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont, veel Fe-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
20 cm -Mv / 4,80 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-7
beschrijver: CK, datum: 29-12-2010, X: 161.491, Y: 423.080, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,90, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,90 m +NAP
Lithologie: klei, matig zandig, matig humeus, rooddonker, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont, enkele Fe-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
Archeologie: veel fragmenten bouwpuin
25 cm -Mv / 4,65 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-9
beschrijver: CK, datum: 29-12-2010, X: 161.501, Y: 423.074, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,90, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,90 m +NAP
Lithologie: klei, matig zandig, matig humeus, rooddonker, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont, enkele Fe-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
Archeologie: enkel fragment bouwpuin
20 cm -Mv / 4,70 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-11
beschrijver: CK, datum: 29-12-2010, X: 161.511, Y: 423.068, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,90, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,90 m +NAP
Lithologie: klei, matig zandig, matig humeus, rooddonker, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont, enkele Fe-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
Archeologie: enkel fragment bouwpuin
20 cm -Mv / 4,70 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-13
beschrijver: CK, datum: 29-12-2010, X: 161.521, Y: 423.074, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,80, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,80 m +NAP
Lithologie: klei, sterk zandig, matig humeus, rooddonker, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont, enkele Fe-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
Archeologie: enkel fragment bouwpuin
20 cm -Mv / 4,60 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-15
beschrijver: CK, datum: 29-12-2010, X: 161.531, Y: 423.093, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,80, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,80 m +NAP
Lithologie: klei, sterk zandig, matig humeus, rooddonker, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont, enkele Fe-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
Archeologie: enkel fragment bouwpuin
20 cm -Mv / 4,60 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-17
beschrijver: CK, datum: 29-12-2010, X: 161.541, Y: 423.099, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,80, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,80 m +NAP
Lithologie: klei, matig zandig, matig humeus, rooddonker, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont, enkele Fe-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
Archeologie: enkel fragment bouwpuin
25 cm -Mv / 4,55 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-19
beschrijver: CK, datum: 29-12-2010, X: 161.561, Y: 423.111, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,80, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,80 m +NAP
Lithologie: klei, matig zandig, matig humeus, rooddonker, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont, enkele Fe-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
Archeologie: enkel fragment bouwpuin
35 cm -Mv / 4,45 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-21
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.561, Y: 423.036, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,90, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,90 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
35 cm -Mv / 4,55 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-23
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.571, Y: 423.055, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,90, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,90 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
35 cm -Mv / 4,55 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-25
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.571, Y: 423.030, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,90, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,90 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
35 cm -Mv / 4,55 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-28
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.581, Y: 423.074, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,80, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,80 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
35 cm -Mv / 4,45 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-30
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.581, Y: 423.049, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,90, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,90 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
35 cm -Mv / 4,55 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-32
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.581, Y: 423.024, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,90, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,90 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
40 cm -Mv / 4,50 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-34
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.591, Y: 423.030, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,90, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,90 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
40 cm -Mv / 4,50 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)
Lithologie: klei, sterk siltig, zwak humeus, donkerblauwgrijs, spoor wortelresten, kalkloos, interpretatie: komafzettingen
Bodemkundig: begraven natuurlijke (ongeploegde) A-horizont, veel Fe- en Mn-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
65 cm -Mv / 4,25 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)
Lithologie: klei, uiterst siltig, lichtbruingrijs, kalkloos, interpretatie: oeverafzettingen
Bodemkundig: C-horizont, veel Fe- en Mn-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
75 cm -Mv / 4,15 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)
Lithologie: klei, matig zandig, lichtbruingrijs, kalkloos, interpretatie: oeverafzettingen
Bodemkundig: C-horizont, Fe- en Mn-concreties, oxidatie en reductie verschijnselen
95 cm -Mv / 3,95 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)
Lithologie: zand, sterk siltig, lichtgeelgrijs, matig fijn, kalkloos, interpretatie: oeverafzettingen
Bodemkundig: C-horizont, Fe- en Mn-concreties, oxidatie en reductie verschijnselen
110 cm -Mv / 3,80 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)
Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijsgeel, matig grof, kalkloos, interpretatie: beddingafzettingen
Bodemkundig: C-horizont, enkele Fe- en Mn-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
Einde boring op 140 cm -Mv / 3,50 m +NAP
boring: 10447-35
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.591, Y: 423.018, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,90, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,90 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
25 cm -Mv / 4,65 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-36
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.601, Y: 423.011, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,80, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,80 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
35 cm -Mv / 4,45 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)
Lithologie: klei, uiterst siltig, bruingrijs, enkele humus- en zandlagen, kalkloos
Bodemkundig: AC-horizont, veel Fe- en Mn-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen, interpretatie: menglaag
55 cm -Mv / 4,25 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)
Lithologie: klei, uiterst siltig, lichtbruingrijs, kalkloos, interpretatie: oeverafzettingen
Bodemkundig: C-horizont, veel Fe- en Mn-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
90 cm -Mv / 3,90 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)
Lithologie: klei, matig zandig, lichtbruingrijs, kalkloos, interpretatie: oeverafzettingen
Bodemkundig: C-horizont, veel Fe- en Mn-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
105 cm -Mv / 3,75 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)
Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijsgeel, matig grof, kalkloos, interpretatie: beddingafzettingen
Bodemkundig: C-horizont, enkele Fe- en Mn-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
Einde boring op 140 cm -Mv / 3,40 m +NAP
boring: 10447-37
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.611, Y: 423.132, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,70, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,70 m +NAP
Lithologie: klei, matig siltig, matig humeus, rooddonker, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
45 cm -Mv / 4,25 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-38
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.611, Y: 423.005, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,80, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: grasland,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,80 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
20 cm -Mv / 4,60 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-41
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.631, Y: 422.993, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,80, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: akker,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,80 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
45 cm -Mv / 4,35 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)
Lithologie: klei, matig siltig, zwak humeus, donkerblauwgrijs, spoor wortelresten, kalkloos, interpretatie: komafzettingen
Bodemkundig: begraven natuurlijke (ongeploegde) A-horizont, veel Fe- en Mn-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen
60 cm -Mv / 4,20 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)
Lithologie: klei, uiterst siltig, lichtbruingrijs, kalkloos, interpretatie: oeverafzettingen
Bodemkundig: C-horizont, Fe- en Mn-concreties, oxidatie en reductie verschijnselen
140 cm -Mv / 3,40 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)
Lithologie: zand, uiterst siltig, lichtgrijsgeel, matig fijn, kalkloos, interpretatie: oeverafzettingen
Bodemkundig: C-horizont, volledig gereduceerd
Einde boring op 160 cm -Mv / 3,20 m +NAP
boring: 10447-42
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.650, Y: 422.976, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,80, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: akker,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,80 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
25 cm -Mv / 4,55 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Boorbeschrijvingen, Rotonde N625/N626
boring: 10447-43
beschrijver: CK, datum: 30-12-2010, X: 161.639, Y: 422.983, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 45E, hoogte: 4,80, precisie hoogte: 1
cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-12 cm, doel boring: archeologie - kartering, landgebruik: akker,
vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Oss, plaatsnaam: Lithoyen, opdrachtgever: BRO Boxtel, uitvoerder: BAAC bv
0 cm -Mv / 4,80 m +NAP
Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, rooddonker, enkele zandlagen, spoor wortelresten, kalkloos
Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont
30 cm -Mv / 4,50 m +NAP
Algemeen: aard bovengrens: abrupt (

Bijlage 5
Verwachtingskaart

Lithoyen, Rotonde N625/N626
verwachtingskaart
.
!. fosfaat
boorpunten
. boorpunt zonder indicator
" verbrand leem / zacht (bak)steen
plangebied
toekomstige topografische ondergrond
huidige topografische ondergrond
Ossche Weg
herberg
fort
archeologische verwachting
hoog (nieuwe tijd)
/middelhoog (midden-bronstijd - Romeinse tijd)
middelhoog (midden-bronstijd-Romeinse tijd)
laag
0 50 m
© BAAC bv
423200
423100
423000
161400
161400
1
161500
. "
. .
. . .
.
. .
.
.
!. .
.
.
.
.
!.
2
5
3
4
6 8 12
7 10
9 13
11
14
161500
15
16
17
.
18
.
.
.
.
19
20
21
.
.
.
.
.
26
27
.
28
22 .
29 "
23
24
25
.
30
.
31
.
32
.
.
34
.
161600
33
35
.
. .
39
36
161600
.
37
.
38
40
. 41
.
.
43
42
.
161700
161700
423200
423100
423000

Bijlage 6
Bestemmingsplan

Lithoyen, Rotonde N625/N626
voorlopig bestemmingsplan
. boorpunten
!. fosfaat
. boorpunt zonder indicator
" verbrand leem / zacht (bak)steen
plangebied
toekomstige topografische ondergrond
huidige topografische ondergrond
0 50 m
© BAAC bv
423200
423100
423000
422900
161400
161400
1
161500
. "
. .
. . .
.
. .
.
.
.
!. . .
.
.
.
.
!.
2
5
3
15
4
6 8 12
7 10 16
9 13
11
14
161500
17
18
.
.
.
19
26
.
.
27
161600
.
33
39
.
37
.
28
22.
. 29 "
23.
20.
30
24.
21.
31
25.
34
. 32.
. 35
. 36
. 38
. 40
41
161600
.
.
.
43
42
.
161700
161700
423200
423100
423000
422900

Bijlage 7
Begrippenlijst

Begrippenlijst
Afkortingen
AHN Actueel Hoogtebestand Nederland
ARCHIS ARCHeologisch Informatie Systeem
BAAC Bureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en
Cultuurhistorie
IKAW Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden
IVO Inventariserend veldonderzoek
NAP Normaal Amsterdams Peil
PvE Programma van Eisen
RCE Rijksdienst voor Cultuurhistorisch Erfgoed
AMK Archeologische Monumentenkaart. Deze kaart is een
gedigitaliseerd bestand van alle behoudenswaardige
archeologische terreinen in Nederland.
Verklarende woordenlijst
A-horizont donkergekleurde uitspoelingshorizont waarin humus door
bodemdieren, planten,schimmels en bacteriën is omgezet en
gemengd met de eventuele minerale delen
AC profiel Bodemprofiel waarin een humusrijke A-horizont direct gelegen
is op het ongeroerde moedermateriaal (C-horizont).
Afzetting Neerslag of bezinking van materiaal.
Alluviaal door rivieren of beken gevormd
anastomoserende rivier: (vlechtende) rivier die bestaat uit een stelsel van meerdere
ondiepe waterlopen die zich herhaaldelijk splitsen en
samenvoegen. Deze term wordt gebruikt naast dalvormende en
meanderende rivieren
Antropogeen Ten gevolge van menselijk handelen (door mensen
gemaakt/veroorzaakt).
Archeologie Wetenschap die zich ten doel stelt om door middel van studie
van de materiële nalatenschap inzicht te verwerven in alle
facetten van menselijke samenlevingen in het verleden.
archeologisch monument Aard, omvang en kwaliteit van deze vindplaatsen
rechtvaardigen blijvend behoud uit wetenschappelijke en/of
cultuurhistorische overwegingen. Al naar gelang de betekenis
die aan deze aspecten wordt toegekend, verdienen deze
vindplaatsen te worden geplaatst op het beschermingsprogramma
van Rijk, provincie of gemeente. Uit dien hoofde
dient daarom te worden gestreefd naar een ongestoord behoud
van de daarin aanwezige archeologische sporen.
Werkzaamheden gericht op het behoud zijn uiteraard
toegestaan.
BP Before Present, gebruikt voor ouderdomsbepalingen op grond
van het meten van de hoeveelheid radio-actieve koolstof in
organisch materiaal (de C14- of14C-methode) worden
gewoonlijk opgegeven in jaren voor heden (=1950); jaarringenonderzoek
heeft vastgesteld dat deze dateringen af kunnen
wijken van de werkelijke ouderdom.

C-horizont Weinig (C1) of niet (C2) door bodemprocessen veranderd
sediment of eventueel verweerd vast gesteente volgend op vast
gesteente. Om te worden geclassificeerd als C-horizont dient
het om soortgelijk materiaal te gaan als hetgeen waarin de A-
en B-horizonten zijn ontwikkeld
Debiet Het aantal m3water dat op een bepaald punt in een rivier per
seconde passeert.
Differentiële klink Het in ongelijke mate inklinken van zand, klei en veen.
Erosie Verzamelnaam voor processen die het aardoppervlak
aantasten en los materiaal afvoeren. Dit vindt voornamelijk
plaats door wind, ijs en stromend water
Fosfaat Chemisch element dat in ruime mate voorkomt in het residu van
dierlijke en/of menselijke afvalstoffen (uitwerpselen); in geval
van een zeer hoge concentratie, in combinatie met aardewerk,
houtskool e.d. en een dikke 'vuile' bruine of zwarte laag, wordt
gesproken van een 'oude woongrond'.
Holoceen jongste geologisch tijdvak (vanaf de laatste IJstijd: ca. 8800 jaar
v. Chr. tot heden)
Horizont een qua kleur, textuur en wordingsgeschiedenis homogene
bodemlaag met karakteristieke eigenschappen
Inklinken daling van het maaiveld onder eigen gewicht of oxidatie van
venig materiaal
Inventariserend
veldonderzoek het verwerven van (extra) informatie over bekende of verwachte
archeologische waarden binnen een onderzoeksgebied, als
aanvulling op en toetsing van de archeologische verwachting,
gebaseerd op het bureauonderzoek middels waarnemingen in
het veld
Kom Laag gebied waar na overstroming van een rivier vaak water
blijft staan en klei kan bezinken.
Komgronden Gronden achter de oeverwallen, waar na overstroming zware
klei is afgezet
Kronkelwaard Deel van een stroomgebied omgeven - en grotendeels
opgebouwd - door een meander
Nederzetting (-sterrein) Woonplaats; de aard en samenstelling van het in het veld
aangetroffen sporen en materiaal wordt geïnterpreteerd als
resten van bewoning in het verleden.
Oeverafzetting Rug langs een rivier, bestaande uit overwegend kleiafzettingen.
Oeverwal Langgerekte rug langs een rivier of kreek, ontstaan doordat bij
het buiten de oevers treden van de stroom het grovere
materiaal het eerst bezinkt.
Pleistoceen Geologisch tijdperk dat ca. 2,3 miljoen jaar geleden begon.
Gedurende deze periode waren er sterke klimaatswisselingen
van gematigd warm tot zeer koud. Na de laatste IJstijd begint
het Holoceen (ca. 8800 v. Chr.)
Sediment Afzetting gevormd door het bijeenbrengen van losse
gesteentefragmentjes (zoals zand of klei) en eventueel delen
van organismen.
Stratigrafie Opeenvolging van lagen in de ondergrond (niet alleen in de
bodem)
Stroomgordel Het geheel van rivieroeverwal-, rivierbedding- en
kronkelwaardafzettingen, al dan niet met restgeul(en).
Stroomrug Niet meer functionerende, dichtgeslibde rivierloop met
bijbehorende oeverwallen welke als geheel door differentiële
klink als een rug zichtbaar is.

Terp Door de mens opgeworpen woon- en vluchtheuvel.
Verwachtingskaart Kaart waarop gebieden staan aangegeven met een zekere
archeologische verwachting; deze verwachting is gebaseerd op
een wetenschappelijk model (gebaseerd op kennis over
lokatiekeuze, fysische geografie, statistische relaties, etc.).
Vindplaats Een ruimtelijk begrensd gebied, waarbinnen zich
archeologische informatie bevindt.

Selectiebesluit Archeologie Gemeente Oss
Plaats Lithoijen
Projectnaam Rotonde N625-N6626
Reden Omvorming kruispunt naar rotonde
Oppervlak plangebied ? m 2
Opsteller R. Jansen SLWE; gemeentearcheoloog Gemeente Oss
Ter attentie van I. Sanders IB; Gemeente Oss
Datum 18 januari 2011
Onderzoek Bureauonderzoek en IVO (karterende fase)
Uitvoerder BAAC bv
Rapport Kalisvaart, C.C. 2011. Oss. Plangebied Rotonde N625-N6626, BAAC
rapport V-10.0447, ’s-Hertogenbosch
Korte
omschrijving
project
Archeologie
Conclusie en
aanbevelingen
onderzoek
Advies
De huidige kruising van de John F. Kenndybaan en de Beatrixweg, ten oosten van
Lithoijen wordt omgevormd naar een rotonde. De grondwerkzaamheden die
daarbij plaatsvinden in de huidige onbebouwde delen van het plangebied kunnen
mogelijke archeologische waarden verstoren. Daarnaast is niet bekend welke
verstoring(en) de huidige Kennedybaan heeft veroorzaakt aan een mogelijke
archeologische vindplaats.
Op basis van een bureauonderzoek en een Inventariserend VeldOnderzoek (IVO)
met behulp van boringen (karterende fase) wordt het gebied een middelhoge
archeologische verwachting toegekend voornamelijk gebaseerd op de
landschappelijke ligging op een oeverwal langs een oude rivierloop (de Macharenstroomgordel).
Daarnaast zijn geen afgravingen of andere verstoringen uit het
gebied bekend. Voor het westelijke deel geldt een meer specifieke hoge
verwachting op het aantreffen van een herberg met erf, de Ossche weg en/of
Fort Lithoijen.
Zoals verwoord in de archeologieverordening van de gemeente Oss geldt hier een
onderzoeksverplichting bij ingrepen met een totaal oppervlakte groter dan 1000
m2. Dat is hier aan de orde.
De verwachte archeologische sporen betreffen nederzettingssporen op een
oeverwal, met de hoogste verwachting voor de perioden ijzertijd tot en met
vroege middeleeuwen.
Op basis van het uitgevoerde onderzoek wordt een proefsleuvenonderzoek
geadviseerd voor die locaties waar bodemverstoringen gepland zijn.
Door middel van een proefsleuvenonderzoek moet de archeologische verwachting
getoetst worden.
Besluit Het advies voor een proefsleuvenonderzoek wordt overgenomen door de
gemeente Oss. Voorgesteld wordt een dergelijk onderzoek te laten uitvoeren in
de gebieden die nu ongeroerd zijn en bij de aanleg van de rotonde verstoord
gaan worden. Praktisch gezien wordt voorgesteld vier proefsleuven aan te leggen
van ieder ca. 50 m lang: twee parallel aan de Kennedybaan (aan beide zijden van
de Beatrixweg) en twee parallel aan en aan beide zijden van de Beatrixweg.
Het proefsleuvenonderzoek moet gericht zijn op het definitief vaststellen van de
veronderstelde landschappelijke kenmerken en het toetsen van de middelhoge
archeologische verwachting . Wat betreft het laatste moet ook gekeken worden
naar de mogelijkheid van onverstoorde archeologische waarden onder de huidige
Kennedybaan.

Voor een proefsleuvenonderzoek moet als eerste een Programma van Eisen
worden opgesteld door een daartoe gecertificeerd bedrijf, te accorderen door de
Gemeente Oss. Op basis daarvan kunnen offertes inclusief een kort plan van
aanpak worden aangevraagd bij een aantal bedrijven die gecertificeerd zijn voor
het uitvoeren van archeologisch veldonderzoek.
Het concept bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek (karterende
fase) van BAAC bv kan definitief worden gemaakt.

Lithoyen, Rotonde N625/N626
verwachtingskaart
.
!. fosfaat
boorpunten
. boorpunt zonder indicator
" verbrand leem / zacht (bak)steen
plangebied
toekomstige topografische ondergrond
huidige topografische ondergrond
Ossche Weg
herberg
fort
archeologische verwachting
hoog (nieuwe tijd)
/middelhoog (midden-bronstijd - Romeinse tijd)
middelhoog (midden-bronstijd-Romeinse tijd)
laag
0 50 m
© BAAC bv
423200
423100
423000
161400
161400
1
161500
. "
. .
. . .
.
. .
.
.
!. .
.
.
.
.
!.
2
5
3
4
6 8 12
7 10
9 13
11
14
161500
15
16
17
.
18
.
.
.
.
19
20
21
.
.
.
.
.
26
27
.
28
22 .
29 "
23
24
25
.
30
.
31
.
32
.
.
34
.
161600
33
35
.
. .
39
36
161600
.
37
.
38
40
. 41
.
.
43
42
.
161700
161700
423200
423100
423000