Wilhelmus Antonius van Dinter - Canons Regular Blog

J. SCHEERDER, o.s.c. 

Wilhelmus Antonius van Dinter 

Drieenvijftigste magister generaal 

der orde van het H. Kruis 

1927-1940 

CLAIKL1EU - XLIV - 1986 

ACHEL




1927-1940 

CROSIER MONASTERY 

76'*V'LIBRARY 

HASTINGS, NEBRASKA

*'-- " /:

J. SCHEERDER, o.s.c. 




1927-1940 

CLAIRLIEU - XLIV - 1986 

ACHEL

Bij het bereiken van diens zeventigjarige leeftijd wordt deze 

biografie met grote waardering opgedragen aan dr. A. Ra- 

maekers, o.s.c. als voorzitter en inspirerende kracht van 

Clairlieu. 

Tevens is bijzondere dank verschuldigd aan de archivaris der 

gemeente Gemert, de beer L.C.J.M. Rouppe van der Voort, 

voor zijn buitengewone medewerking en aan de Udense 

kruisheer M. Vergeer, voor de zorg, besteed aan het typen 

van het handschrift.

INHOUDSOPGAVE 

BRONNEN EN LITERATUUR 7 

INLEIDING 9 

HOOFDSTUK I. JEUGDJAREN VAN HOOGWAARDIG HEER 

VAN DINTER 13 

De geschiedenis van Gemert; maatschappelijke en economische verhoudingen te Ge- 

mert; de geisoleerde ligging van Gemert; de Latijnse School. 

HOOFDSTUK II. INTREDE IN DE ORDE VAN HET H. KRUIS EN 

VOLGENDE JAREN TOT 1910 25 

Intrede en vorming tot kruisheer en priester; het milieu te St. Agatha; de brabantse 

inslag van de Orde: socius te Diest; terugkeer en verder verblijf te St. Agatha 

1899-1910. 

HOOFDSTUK III. VAN DINTER ALS PIONIER EN MISSIEOVERSTE 

IN MINNESOTA 36 

Noord-Amerika (1910-1927); het aanvaarden van de missie; naar Amerika; Minne 

sota ; de Johnston Land Company en de Minnesota Catholic Colonisation Society; de 

vestiging en leefwijze van de drie pioniers te Butler. 

HOOFDSTUK IV. DE STICHTING VAN HET KLOOSTER 

TE ONAMIA 54 

Het bezoek aan mgr. Trobec; de plannen van de J.L.C. ;Onamia; strubbelingen met 

de consultores; de eerste nieuwkomers; levensomstandigheden en werkzaamheden te 

Onamia; het beleid van Van Dinter; de leefwijze te Onamia; gezondheidstoestand 

van Van Dinter; beeindigen van de overeenkomst tussen de J.L.C. en de M.C.C.S. 

HOOFDSTUK V. HET LANGE UITSTEL (1912-1922) 77 

De brief van J. van der Hulst; de visitatie in 1920; hernieuwde aandrang van Van der 

Hulst; de brief van Hollmann van 10 juni 1921; opleiding van leerkrachten voor het 

college; de bouw van klooster en college te Onamia; de bouw van een afzonderlijk en 

op zichzelf staand college te Onamia. 

HOOFDSTUK VI. DE GENERAALSKEUZE VAN HOOGWAARDIG 

HEER W.A. VAN DINTER. 89 

Inleiding; redenen van de slechte fmanciele situatie van de ordeskas; welsprekende 

brieven; het financieel beleid van hoogwaardig heer Van Dinter.

HOOFDSTUK VII. DE GESCHIEDENIS VAN DE GENERALE 

PROCURE TE ROME 98 

1. De procure tijdens procurator A. van Asseldonk 

De komst van Van Asseldonk en Rutten te Rome; kardinaal Van Rossum; problemen 

op de procure te Rome; het generaal kapittel 1926 en het Opus Amicorum Israel; ver- 

schillen van inzicht. 

2. De procure tijdens procurator?. Rutten 

Onteigening en nieuwe vestiging van de procure te Rome; de moeizame verwerving 

van San Giorgio (1936-1938); verbouwing en herstel van het domein San Giorgio. 

HOOFDSTUK VIII. HISTORISCHE POSITIE VAN ST. AGATHA IN 

DE ORDE 132 

HOOFDSTUK IX. HET BELEID VAN HOOGWAARDIG HEER 

VAN DINTER 142 

De befaamde brief van hoogwaardig heer Van Dinter; kloostervisitaties; het silen- 

tium; over de aanwezigheid bij het koorgebed; over recreatie houden; over de broe- 

derlijke liefde; over de omgang met buitenstaanders. 

HOOFDSTUK X. PLAATSELIJKE UITBREIDING IN EUROPA EN 

AMERIKA 158 

1. Nederland: Neeritter; Odiliapeel; Bolnes; Hees-Nijmegen; Uden; Zoeterwoude. 

2. Belgie: Diest; Achel. 

3. Amerika \ Hastings; Fort Wayne; laatste reis van hoogwaardig heer van Dinter naar 

Amerika. 

HOOFDSTUK XI. MISSIONERING ALS ZELF GEKOZEN 

OPDRACHT VAN DE ORDE 178 

Standpunt in 1868; groei naar een gewijzigd statuut over de missies; van authentieke 

interpretatie naar statuut; besteding van missiegeld voor de hogere opleiding; de mis- 

sieijver van hoogwaardig heer Van Dinter; overzeese visitatiereizen. 

HOOFDSTUK XII. DE CONGOMISSIE 186 

Het apostolisch vicariaat Bondo; de houding van mgr. Dellepiane in de vicariaats- 

kwestie; dringende behoefte aan een superior regularis. 

HOOFDSTUK XIII. DE JAVAMISSIE 193 

1. Algemene inleiding 

Godsdienstige geschiedenis van Java tot begin 19e eeuw; bezorgde reactie van het 

hoofdbestuur van de Orde; verdeling van het missiegebied op Java; het nieuwe ar- 

beidsveld der Orde; het aantal katholieken in dit missiegebied; het talenprobleem in

deze missie; de correspondentie tussen Van Dinter en Rutten over de moeilijkheden 

met de jezuieten. 

2. De prefectuur Bandung 

Van Asseldonk naar Java; onafhankelijkheid der Javamissie; de correspondentie Van 

Dinter-Rutten in 1931-1932; vertragingsmanoeuvres van de jezuieten; voorbereiding 

tot de benoeming van een apostolisch prefect; benoeming van de prefect; de visitatie 

op Java in 1933; probleem bij de reguliere overste. 

3. Onenigheid onder de Javamissionarissen 

De leefsfeer te Bandung; de stellingname van A. Kooyman; klachten van mgr. Gou- 

mans en van Van Asseldonk aan de generaal; de bedoelde preek; J. de Rooy be- 

noemd tot superior; de terugkeer van Van Asseldonk; voorschrift van het generaal ka- 

pittel 1938; nabeschouwing. 

4. Verdere gebeurtenissen in verband met de Javamissie (1939-1940) 

De terna voor een apostolisch vicaris; de interne verhoudingen tussen de kruisheren 

op Java. 

HOOFDSTUK XIV. DE MISSIE IN BRAZILIE 239 

Voorafgaand contact; vertrek van de eerste groep missionarissen (1934); de visitatie 

van hoogwaardig heer Van Dinter; streven naar uitbreiding in het zuiden van Bra- 

zilie. 

HOOFDSTUK XV. LAATSTE LEVENSJAREN VAN 

HOOGWAARDIG HEER W. VAN DINTER (1938-1940) 250 

Na de visitatie in Brazilie en aankomst te St. Agatha; de twee laatste levensmaanden; 

laaste weken en overlijden van hoogwaardig heer te Nijmegen. 

HOOFDSTUK XVI. HOOGWAARDIG HEER VAN DINTER ALS 

MENS, RELIGIEUS EN PRIESTER 255 

Van Dinter als religieus; zijn dienstbaarheid als religieuze overste aan de Kerk en aan 

de Orde. 

BIJLAGE. De groei van de Orde tijdens het generalaat van Van Dinter (1927-1940). 

260

8 WILHELMUS ANTONIUS VAN DINTER 

ONUITGEGEVEN BRONNEN 

A.F.C.: Achel, Fonds Clairlieu. 

A.G.A.K.: St. Agatha, Generaal Archief Kruisheren: het gedeelte van het generaal archief, 

lopendc tot 1946 bevindt zich thans te St. Agatha. 

B.B.A.: Den Bosch, Bisschoppelijk Archief: ,,S. AGATHA I" en ,,St. AGATHA II". 

C.B.P.A.K.: Campo Belo: Provinciaal Archief Kruisheren Brasil. 

D. A. K.: Diest, kloosterarchief kruisheren. 

M.A.K.: Maaseik, kloosterarchief kruisheren. 

O.P.A.K.: Onamia, provinciaal archief Amerika. 

R.A.P.G.: Rome, archief van de Procuratoren Generaal: dr. A. Van Asseldonk 

(1920-1928) en dr. P. Rutten (1928-1967). 

U.P.A. O.F.M.: Utrecht, provinciaal archief o.f.m.. 

Z. A.K.: Zoeterwoude, kloosterarchief kruisheren. 

De archieven van de Propagande Fide en het geheim archief van het Vaticaan zijn alleen 

tot en met 1903 toegankelijk en konden dus niet geraadpleegd worden. 

In bovenvermelde kruisherenarchieven zijn, behalve te St. Agatha, Maaseik, Diest en 

Zoeterwoude de afzonderlijke documenten nog niet definitief genummerd. 

UTERATUUR 

Over de godsdienstige, culturele, sociale en economische situatie te Gemert in de tweede 

helft van de 19e eeuw: 

BRUGMANS I, De arbeidende klasse in Nederland. Aulaboek, 3e dr. (Utrecht, 1959). 

EERENBEEMT, H. Van den, Ontwikkelingen en Scharnierpunten in het Brabantse Industriele 

Bedri/f 1777-1914, (Tilburg, 1977). 

KATH. ENCYCLOPEDIE, Dl. II, 2e dr. (Amsterdam-Antwerpen), 1951, kol. 501-502: 

Gemert. 

KOK, J. de, Nederland op de breuklijn Rome — Reformatie,(Assen, 1964). 

LATHOUWERS, P., Gemerts Nieuws 1811-1900 (Gemert, 1981). 

NAAYKENS, J., Leerze mijkennen... de Brabanders (Den Bosch, 1978). 

POLMAN, P., Katholiek Nederland in de achttiende eeuw, 3 din. (Hilversum, 1968). 

N.N.: 375 Jaar Latijnse School Gemert 1587-1962 (Gemert, 1962). 

POST,R.: Kerkgeschiedenis van Nederland in de Middeleeuwen (Utrecht, 1957). Over de 

Duitse Orde, dl. I, biz. 218-219; dl. II, biz. 174 en 344. 

RAUSCH, J., o.s.c.: The Crosier Story, (Chicago, I960). 

VERBERNE, L. : De Nederlandse arbeidersbeweging in de 19e eeuw, 3e dr., Aulaboek 

(Utrecht, 1959). 

VERBERNE, L.: Geschiedenis van Nederland, 2e dr. (Utrecht, 1958), biz. 163. 

WlNKLER PRINS: dl. 18, 6e dr. (Amsterdam, 1954), biz. 584. 

WlJST, W. Van der: Beknopte Geschiedenis Gemert (Gemert, 1980). 

Over de Katholieke Kerk in Noord-Amerika: 

AHLSTROM, S.: A Religious History of the American People, 2 volumes (New York, 1975). 

COGLEY, J.: Catholic America (New York, 1974). 

HERTUNG, L.: Geschichte der Katholischen Kirche in den Vereinigten Stouten (Berlin, 

1954). 

MAYNARD, Th.: The story ofAmerican Catholicism (New York, 1949). 

SCHULTE NORDHOLT, J.: Hoe de roomse kerk Amerikaans werd, in dagblad Trouw, 28 

jan. 1984. 

TRACY Ellis, J.: American Catholicism, 6e dr. (Chigago, I960). 

IDEM: A Guide to American History (Milwaukee, 1959).

INLEIDING 

Een leven als dat van hoogwaardig heer van Dinter kan be- 

schouwd worden als een afsluiting van een eeuw in de geschiedenis 

der kruisherenorde na haar herstel en wederopbloei sinds 1840. 

Die herbloei lijkt op de schuchtere doorbraak van de lente : de 

eerste scheuten en zwellende knoppen aan een schijnbaar verdorde 

struik. Nieuw leven als een heel bescheiden begin. Gezien de 

historische omstandigheden en de smalle basis van twee dicht bij- 

een gelegen en zo goed als uitgestorven kloosters : St. Agatha en 

Uden, ligt dit ook wel voor de hand. Maar bovendien draagt dat 

herstel het karakter van een vrij ingrijpende omschakeling. Al 

blijft het wezenlijke bewaard, er traden toch duidelijke veranderin- 

gen op. Immers, in de ruim vijf eeuwen, die aan de Verlichting en 

de Franse Revolutie vooraf gingen, was de Orde beschouwelijker 

van aard, leidde een onopvallend en teruggetrokken bestaan. Dit 

was geconcentreerd in afzonderlijke, in sterke mate zelfstandige 

kloostergemeenschappen waartoe iemand over het algemeen tot 

zijn dood toe behoorde. Het contact met de buitenwereld be- 

perkte zich tot taken, die met deze levensstijl in overeenstemming 

vielen te brengen en dus plaatsgebonden waren : vormen van litur- 

gieviering en zielzorg in eigen kloosterkerken of in parochies van 

de naaste omgeving, onderwijs van latijnse scholen, het opnemen 

en verzorgen van zieken, of het verlenen van gastvrijheid aan voor- 

bijtrekkende pelgrims. 

Wat de verhouding betreft van de afzonderlijke kloosters tot het 

hoofdbestuur der Orde, functioneerden zij toen met een zekere 

zelfstandigheid en berustte het te voeren beleid en de taakverde- 

ling in die kloosters praktisch bij de prior, die voor het leven geko- 

zen werd. Wel legde iedere kruisbroeder zijn geloften af in de 

handen van de prior-generaal van Hoei of diens gevolmachtigde en 

had die prior-generaal het recht en de plicht om op gezette tijden 

of wegens bijzondere omstandigheden in de huizen visitatie te 

houden, zo nodig in te grijpen of terwille van het algemeen ordes- 

belang verplaatsingen te doen.


Bij de geleidelijke verbreiding van de Orde over de zuidelijke en 

noordelijke Nederlanden, het Rijnland en Westfalen, Frankrijk en 

Engeland werd, aangepast aan de plaatselijke omstandigheden en 

behoeften, aan dit model vastgehouden. De generale kapittels, als 

hoogste wetgevende orgaan der Orde, droegen zorg voor het bewa- 

ren van de eenheid en de versterking van het besef van onderlinge 

betrokkenheid en saamhorigheid. 

Als een van de zwakke punten in de wereld van de moderne tijd 

heeft Martin Heidegger, naast de verabsolutering van de subjectivi- 

teit, het verlies van de traditie genoemd. Zou deze kritiek ook eni- 

germate toepasselijk zijn op het herlevingsproces van de kruishe- 

renorde sinds 1840 ? Het hangt er maar van af, wat er door contact 

met de traditie wordt verstaan. Wat dient men eigelijk over te le- 

veren en door te geven, en hoe moet dit gebeuren ? Eerbied voor 

de traditie wil meer zeggen dan alleen maar onwrikbaar en nauw- 

gezet blijven vasthouden aan bepaalde tijdgebonden opvattingen 

en belevingsvormen ter verwezenlijking van een gemeenschappelijk 

geestelijk ideaal. 

Zeker, er is een kloosterregel, die daarbij als voortdurende inspi- 

ratie moet dienen. Daarnaast, en daaraan ondergeschikt, bestaan 

er bepaalde organisatievormen, maar ook in het verleden vastge- 

legde, geformuleerde en bindende afspraken over de manier, waar- 

op de naleving van een kloosterregel in praktijk moet worden ge- 

bracht. Zij kunnen opnieuw onder woorden worden gebracht, wij- 

zigingen ondergaan of soms zelfs komen te vervallen. Ook hier 

geldt wat Schillebeeckx, in een ander verband, opmerkt: "Bewust 

of onbewust kijkt iemand van uit huidige vermoedens en hypothe- 

sen naar historische documenten.... Het verleden is geen computer 

waaruit opgeslagen informatie telkens opnieuw te voorschijn kan 

worden gehaald. Dat is historicisme, onjuiste geschiedkunde. An- 

derzijds moet de lezer de teksten "tekst" laten zijn, d.i. in hun 

eigen consistentie laten. Alleen zo kan hij, indirect dan, vanuit de 

teksten een antwoord krijgen op hedendaagse vragen, een ant- 

woord dat in zin-vernemen tevens zingeving is. Creatieve trouw 

aan de tekst, zonder "dogmatisch" er op te anticiperen wat hun 

zin is voor ons. Het gaat er om, om vanuit actuele vragen je te la 

ten gezeggen door die teksten, en wel binnen de eigen structuur 

van die teksten " *.

WILHELMUS ANTONIUS VAN DINTER 11 

Elk levende traditie, ook die van een orde, sluit onbeweeglijk- 

heid en verstarring uit. Zij vertoont ontwikkeling, schept tevoren 

ongekende kansen en mogelijkheden, wisselt met het cultured kli- 

maat van waaruit zij wordt benaderd. Dat leidt vanzelfsprekend 

tot verandering in opvattingen en het verplaatsen van accenten, 

het hanteren van de daaraan beantwoordende praktijk. 

Wilhelmus Antonius van Dinter werd op 4 december 1869 te 

Gemert geboren. Zowel plaats als periode, leefsfeer en familie- 

omstandigheden van de persoon in kwestie zijn voor een levensbeschrijving 

van belang. Voor zover ze nog te achterhalen vallen, zal 

de biograaf er terdege rekening mee dienen te houden en ze in 

zijn verhaal tot hun recht moeten laten komen. Vanuit dit stand- 

punt is er maar weinig onbetekenend te noemen. 

Ook al wijzen we het determinisme af, waarmee de bekende wijs- 

geer, historicus en literatuurcriticus Hippolyte Taine (1828-1893) 

ras, milieu en tijd als alleen bepalend beschouwt voor wat een 

mens is en doet, toch valt niet te ontkennen dat zij grote invloed 

uitoefenen op iemand, ook al verwerkt hij of zij die op een heel 

persoonlijke wijze. 

Hoe een biograaf zijn taak dient te verstaan, toont de Oxfordse 

exegeet D.E. Nineham aan. In de inleiding tot zijn commentaar 

op het Marcusevangelie wijst hij er op, dat er een duidelijk onderscheid 

bestaat tussen de wijze waarop deze evangelist het leven 

van Jezus beschrijft, en datgene wat wij tegenwoordig onder een 

biografie verstaan2. "Om een biografie te schrijven in de hedendaagse 

zin van het woord dient men te weten, hoe het uitwendig 

verband was tussen de verschillende gebeurtenissen in plaats en 

tijd, en ook de innerlijke samenhang daartussen in de geest van de 

persoon ; hoe het ene voorval hem leidde tot het volgende, en 

hem deed denken en reageren op de manier waarop hij dit deed. 

Bovendien, een biograaf moet ons vertellen over de gesteltenis 

— zowel de lichamelijke als geestelijke — van de beschreven per 

soon en laten zien hoe deze hem tot de man maakten die hij 

werd ; hij moet uitleggen wat deze persoon deed "tikken". Dus, 

i- E. SCHILLEBEECKX, o.p., Kerkelijk Ambt, Bloemendaal, 1980, biz. 113-114. 

2. D.E. NINEHAM, Saint Mark, in : The Pelican Books New Testament Commentaries 

{Pelican Books\ Harmondsworth, herdruk 1979), biz. 35.


welke de drijfveer was van het denken, voelen en handelen van zo 

iemand. Biografie is een vorm van geschiedschrijving. En daarom 

geldt voor haar eveneens een tweede opmerking van Nineham: 

"de typische biograaf heeft zijn eigen individuele verklaring omtrent 

de bepaalde persoon wiens leven hij schetst, en hij schrijft 

om deze verklaring voor anderen aannemelijk te maken". Natuur- 

lijk draagt zulk een interpretatie een persoonlijk karakter. Maar 

toch is zij niet de weergave van louter subjectieve indrukken; zij 

steunt op waardevol bronnenmateriaal. Naast mondelinge of 

schriftelijke mededelingen en inlichtingen van tijdgenoten, naaste 

medewerkers, familiegegevens, officiele verslagen en documenten, 

bestaat dit vooral uit de correspondent^, die in ons geval gelukkig 

in groter overvloed is bewaard gebleven dan oorspronkelijk werd 

verwacht.

Hoofdstuk I 

JEUGDJAREN VAN HOOGWAARDIG HEER 

VAN DINTER. 

Wilhelmus Antonius van Dinter werd 4 december 1869 te Gemert 

geboren. In zijn levensbeschrijving loont het daarom de 

moeite zich wat nader te verdiepen in de tijdsomstandigheden en 

het plaatselijk milieu waarin hij heeft verkeerd, voordat hij op 

bijna negentienjarige leeftijd zijn intrede deed in de kruisherenorde. 

Met uitzondering van enkele maanden te Asten, tijdens zijn 

eerste levensjaar, bracht hij de periode van zijn groei tot volwassenheid, 

de ontvankelijkste van zijn leven, te Gemert door. Hij 

bezat genoeg persoonlijkheid en ondernemingsgeest om er de beperkingen 

van te zien en die te doorbreken waar dat nodig was. 

Maar aan de wezenlijke kern ervan bleef hij trouw ; hij was van na 

ture een gemeenschapsmens, voor wie ieder gelijk was, en die toch 

eerlijk en eenvoudig voor zijn overtuiging uitkwam en niemand 

naar de mond praatte : een ware Israeliet in wie geen bedrog was. 

Tot op zijn oude dag sprak hij met genegenheid over zijn jeugd- 

herinneringen en bleef zich met Gemert en zijn mensen verbonden 

voelen, ook na lange jaren van verblijf in een ver en vreemd 

land met een heel andere levenswijze en een sterk verschillende 

waardenschaal. Daarom heeft het zin te proberen zich een beeld te 

vormen van een verleden dat voor Van Dinter heel actueel is ge- 

weest, al is het thans voorgoed voorbij en ligt het eigenlijk buiten 

onze gewone voorstellingswereld. 

De geschiedenis van Gemert 

Er zijn verschillende factoren die aan de Gemertse dorpsgemeenschap 

een eigen karakter hebben gegeven. Vooreerst was dat haar 

historisch verleden, waarvan de zichtbare herinneringen bewaard 

waren gebleven. Want midden in het overheersende beeld van 

boerderijen en lage wevershuisjes, namen het kasteel, de grote pa-


rochiekerk en de latijnse school een opvallende en geschiedkundig 

samenhangende plaats in. Vanaf 1366 tot 1794 zou Gemert een 

vrije heerlijkheid blijven. In het eerstgenoemde jaar schonk namelijk 

hertogin Johanna van Brabant de soevereiniteit over Gemert in 

haar geheel aan de Duitse Orde, die lang tevoren al uitgestrekt 

grondgebied en veel pachthoeven bezat in het zuiden van deze 

plaats, de Mortel genaamd1. In 1391 maakte de landscommandeur 

te Alde-Biezen bekend, dat verlof was verkregen om een 

kasteel te bouwen als commanderij van Gemert. Tot 1437 behoorde 

Gemert tot de parochie Bakel en moesten de inwoners daar 

naar de kerk. Toen de Duitse Orde eenmaal de wereldlijke heerschappij 

in Gemert had verworven, trachtte zij haar gebied ook 

kerkelijk meer zelfstandig te maken door Gemert zelf tot parochie 

verklaard te krijgen. In 1437 gaf de abt van Echternach, die het 

patronaatsrecht over de kerk van Bakel bezat, aan de landscommandeur 

te Alde-Biezen het recht in leen om een pastoor in Ge 

mert te benoemen. Tot 1799 kon dit worden uitgeoefend. Omstreeks 

1450 kwam de parochiekerk gereed, die dicht bij het 

kasteel lag. Hendrik Van Ruyschenbergh, landscommandeur te 

Alde-Biezen, heeft in 1587 de latijnse school opgericht en er 

twaalf studiebeurzen gesticht, waarvan zes voor Gemertse jongens. 

Na de verovering van de vestingstad Den Bosch in 1629 viel ook 

de Meierij in handen van de Generate Staten en maakte voortaan 

deel uit van het zogenaamde Staatsbrabant. Dit gebied werd door 

de Staten niet als evenwaardig en gelijkberechtigd met de Verenigde 

Provincien beschouwd en behandeld, maar als een wingewest 

gekleineerd en uitgebuit. Met de godsdienstige overtuiging 

van zijn katholieke bevolking werd geen rekening gehouden ; integendeel, 

de openbare uitoefening van hun geloof werd verboden 

en strafbaar en er werden, overigens vergeefse, pogingen gedaan 

tot protestantisering. Maar Gemert behoorde tot het tiental encla 

ves in Oost-Brabant waar de soevereiniteit van het eigen katholieke 

landsbestuur onaangetast bleef, omdat het lenen waren, niet van 

Spanjev maar van andere soms machtige buitenlandse vorsten, en 

de kleine Republiek zich geen onnodige vijanden kon veroorloven. 

i. M. VAN DER WEYST, Beknopte Geschiedenis van Gemert, (Gemert, 1980, bl. 11. 

P. POLMAN, o.f.m., Katholiek Nederland in de Achttiende Eeuw, dl. Ill, Hilversum, 1968 : 

Over de Duitse Orde : bl.5 ; 41-42 ; 49 ; 105 ; 278 ; 288. Over de Latijnse School • bl 

78-79.


Gemert grensde onmiddellijk aan het eveneens vrij-gebleven Land 

van Ravenstein. Toch trad er een dramatische wending op toen Ul- 

rich van Hoensbroek, commandeur van Gemert, uit teleurgestelde 

eerzucht, verraad pleegde en in 1648 de heerlijkheid uitleverde 

aan de Staten van Holland, die gretig deze gelegenheid aangrepen 

om deze te annexeren. Dit ondanks het protest van de inwoners en 

van de Duitse Orde, die zich militair hiertegen niet kon verweren. 

Daarmee begon de hardnekkige poging tot protestantisering die 

tot in het midden der 18e eeuw zou worden voortgezet. 

De parochiekerk werd onteigend en het gebruik ervan toegewe- 

zen aan een calvinistische dominee. Ook werd er een koster- 

schoolmeester aangesteld, die in de dorpsschool de Heidelbergse 

catechismus onderwees. De bevolking pleegde lijdelijk verzet, 

ging, ondanks uitdrukkelijk verbod en geldboeten, kerken in het 

aangrenzende Boekel, dat juist nog in het Land van Ravenstein 

lag, en bouwde er zelfs een eigen schuurkerkje. Na eindeloze pro- 

cessen tussen de Staten-Generaal en de Duitse Orde slaagde de 

landscommandeur te Alde-Biezen er in om in 1662 een compromis 

te bereiken. De Duitse Orde kwam weer in het bezit van Gemert. 

Kort daarna werden de katholieken hersteld in de vrije uitoefening 

van hun godsdienst. De parochiekerk te Gemert en de Handelse 

kapel, die in beslag genomen waren voor de protestantse eredienst, 

werden teruggegeven. Maar dan wel onder bepaalde voorwaarden : 

er moesten een protestants kerkje, woningen voor predikant en 

koster worden gebouwd en aan beiden door Gemert een tracte- 

ment betaald worden. Er mochten geen kloosters in de comman- 

derij worden gesticht. De vrije uitoefening van de gereformeerde 

godsdienst moest worden toegelaten, natuurlijk met de bedoeling 

zieltjes te winnen ; het aantal aanhangers was immers uiterst ge- 

ring. Het protestantiseringsproces in Oost-Brabant, eerst hardhan- 

dig, en later wat soepeler toegepast, zou op een volledig fiasco uit- 

lopen. Hoewel het aan de bewoners van de Meierij op straffe van 

hoge boeten was verboden om openbare processies te houden, gin- 

gen zulke vanuit Gemert georganiseerde massale voettochten naar 

de bloeiende bedevaartplaats Handel rustig door. De reden van 

deze oogluiking zal wel geweest zijn de al zo vaak gebleken onver- 

beterlijkheid van de katholieken, die individueel de gedweeheid 

zelf waren maar gezamenlijk als volk toch maar beter niet getergd 

kon worden2.


In Gemert zelf was bij de volkstelling van 1829 nog negenenne- 

gentig en driekwart procent katholiek ; behalve de predikant en de 

koster zullen er hoogstens nog een paar gereformeerd zijn geweest, 

en dan waarschijnlijk uit het noorden afkomstige ambtenaren. 

Dergelijke ervaringen blijven in een gesloten en homogene ge- 

meenschap lang voortleven en bepalen haar mentaliteit. Ze zullen 

ook nog in van Dinter's jeugd vaak het onderwerp van gesprek zijn 

geweest wanneer bij het buurten oude herinneringen werden opge- 

haald. 

Maatschappelijke en economische verhoudingen te Gemert 

Vergeleken bij de meeste omliggende plaatsen heeft Gemert in 

sommige opzichten eeuwenlang in een gunstige positie verkeerd. 

Met uitzondering van de genoemde veertien jaar in de 17e eeuw 

(van 1648 tot 1662), ondervond de katholieke bevolking geen be- 

lemmering in haar openbaar godsdienstig leven. Ook op gebied 

van onderwijs was het bevoorrecht; reeds in de 18e eeuw bezat het 

dorp verschillende scholen : een vlaamse, een franse, een latijnse 

school en bovendien nog een afzonderlijke school voor meisjes. Dit 

betekende een voorsprong en wekt de verwachting, dat Gemert 

een belangrijke rol zou gaan spelen in de ontwikkeling van de 

streek en in haar ontsluiting voor de groei van ook technische be- 

kwaamheid en de daarvan afhankelijke industrialisatie. Het aantal 

inwoners zou dan snel toenemen. Dat dit niet het geval bleek, eer- 

der het tegendeel, is in hoofdzaak te wijten aan de geisoleerde 

ligging. 

In de 19e eeuw bestond de gemeente Gemert uit een flink dorp 

van die naam en de twee kerkdorpen Mortel en Handel, die eigen- 

lijk meer gehuchten waren met verspreid liggende boerderijen. 

Gemert zelf bestond uit een langgerekte dorpskom, met er om- 

heen een heel stel gehuchten. In het begin van onze eeuw werd al- 

leen de straat, van keske tot keske, als dorpskom beschouwd ; de 

rest bestond uit zandpaden. In 1832 woonden er van de 4114 Ge- 

2. A. COMMISSARIS, Van toen wij vrij werden, dl.I, Groningen, 1929, bl. 7-9- POLMAN, 

o.c.,dl. III,bl. 106. L ROGIER, Generaliteitslanden, in Kath. Enc, dl. 11, 1951, bl. 

524-526.

S'ationsp.'ein - Qemert. 

Stationsplcin. 

Kerk te Gemcrt.

Kasteel. 

Latijnsc School voor 1891.


mertenaren 1550 in de dorpskom, verreweg de meesten woonden 

dus in de vaak moeilijk te bereiken gehuchten. 

De bodem was er schraal en bestond grotendeels uit zand, hier 

en daar wat hoogveen en wat beekklei langs de Aa. De mensen 

leefden heel sober en moesten met hard werken de kost verdienen, 

meestal door landbouw of weverij, dikwijls door beide samen. De 

behuizing was gewoonlijk bekrompen en de hygiene liet er veel te 

wensen over, zodat er veel tuberculose voorkwam en de kin- 

dersterfte vrij hoog was. Bij de keuterboerderijtjes lag vaak achter 

of naast de beperkte woonruimte de potstal, waar de koeien op de 

mest stonden. Door het dorp hing de doordringende zurige stallucht 

en 's zomers heerste er een ware vliegenplaag. 

De voornaamste tak van nijverheid was de weverij die groten 

deels aan het eigen handkracht-weefgetouw werd beoefend, en dus 

niet machinaal was. De huiswevers maakten lange dagen, de arbeid 

was zwaar en de opbrengst werd maar karig betaald. Er werd 

soms een paar nachten overgewerkt om aan een behoorlijk onder- 

houd voor het gezin te komen. De opbrengst verhandelden zij niet 

zelf, maar werd door anderen opgekocht, die daar hun beroep van 

maakten en er goed aan verdienden. Vooral na 1830 kwamen veel 

ondernemers uit Belgie naar Nederland, waar de regering dit onder 

voordelige voorwaarden toestond en aanmoedigde om de eigen 

industrie te bevorderen. In Noord-Brabant was deze nog in haar 

opkomst. Bovendien was de grond er goedkoop en bestond er een 

groot arbeidersoverschot. Deze mensen waren al blij werk te vinden, 

al was het loon veel te laag. In 1866 waren er in Gemert negen 

katoenfabrieken gevestigd, met in totaal negenenvijftig vaste 

arbeidskrachten. Het aantal huiswevers dat voor die bedrijven 

werkte, bedroeg meer dan achthonderd. Zij stonden in loondienst 

bij de ondernemer. Uit deze getallen wordt wel duidelijk dat onder 

,,fabrique" iets anders werd verstaan dan de thans gebruikelijke 

betekenis. De ondernemer was meer een handelaar dan een 

industrieel; hij liet het product van de huiswever ophalen, keuren, 

betalen en opslaan in zijn magazijn voor de verkoop en de verzending 

; hij leverde hem ook de benodigde materialen bij het we- 

ven : kettingbomen en strengen garen, die dan door de weversvrouw 

thuis werden omgespoeld op klosjes die in de schietspoel 

werden aangebracht. Meestal had de wever daarnaast een stukje


land met wat vee ; de opbrengst ervan was bestemd voor eigen ge- 

bruik en ook wel als bijverdienste. Ook de kinderen werkten al 

heel jong mee totdat in 1889 bij de wet de minimumleeftijd op 

twaalf jaar werd bepaald, en dan niet langer dan twaalf uur per 

dag. De enige ,,echte" fabriek was die van de firma Prinzen, die 

in 1881 besloot om van handkracht over te schakelen op machinale 

weefgetouwen, die door een stoommachine werd aangedreven. Ge- 

leidelijk aan werd de huisnijverheid verdrongen door fabrieksnij- 

verheid3. Het is hier van belang dit te weten, omdat Willem van 

Dinter practisch heel zijn jeugd heeft doorgebracht in het huis van 

een broer van zijn vader, en deze was huis- en handwever. 

De geisoleerde ligging van Gemert 

In het begin van de 19de eeuw telde de gemeente Gemert 3656 

inwoners ; het zou ongeveer 120 jaar duren eer er dat 4745 waren. 

Dus een opvallend trage aanwas, die bovendien nog flinke inzin- 

kingen vertoonde. En dat terwijl in 1805 Helmond en Eindhoven 

nog maar kleine stadjes waren die in aantal inwoners overtroffen 

werden door Gemert; daar waren er toen zelfs 1200 meer dan in 

Helmond. 

Toch zouden deze twee plaatsen al binnen enkele tientallen ja- 

ren een snelle ontwikkeling doormaken en Gemert volkomen over- 

vleugelen. Dat zou in hoofdzaak te wijten zijn aan de ongunstige 

ligging van Gemert. Vooreerst kwam Helmond te liggen aan de 

Zuid-Willemsvaart, die in 1826 was voltooid en in Maastricht aan- 

sluiting gaf op het kanaal naar Luik. Eindhoven liet in 1846 een 

zijkanaal graven dat verbinding schiep met de Zuid-Willemsvaart. 

Dat bracht voor de machinale weverijen de mogelijkheid mee om 

op grote schaal grondstoffen aan te voeren en afgewerkte produc- 

ten te verschepen. Ondanks herhaalde pogingen daartoe bleek Ge 

mert om financiele redenen er niet toe in staat het voorbeeld van 

Eindhoven te volgen. Helmond en Eindhoven zouden bovendien 

in 1866 aansluiting krijgen op het spoorwegnet. Deze beide facto- 

ren bevorderden hun uitgroei tot belangrijke en dichtbevolkte in- 

dustriesteden. Gemert verkeerde daardoor in een veel ongustiger 

positie. Het vrachtvervoer naar het naastbijgelegen station Hel- 

3. M. Van der Weyst, o.c, bl. 72-74.


mond kon alleen per kar gebeuren, een tijdrovende en omslachtige 

bezigheid. Zodoende werd het steeds minder aantrekkelijk voor fabrikanten 

om zich te Gemert te vestigen. Na een korte opbloei van 

de industrie raakte het achterop en veel wevers gingen in Helmond 

werk zoeken, zodat de bevolking terugliep. 

Ook het onderhouden van persoonlijke contacten met de bewo- 

ners van omliggende dorpen was gering ; het bezoek aan familieleden 

en goede bekenden beperkte zich meestal tot bijzondere gelegenheden 

; het gebeurde te voet of met de huifkar, en vooral 's 

winters waren de wegen moeilijk begaanbaar en berijdbaar. Fietsen 

waren nog niet in gebruik en bussen bestonden nog niet. Het zou 

tot mei 1883 duren eer de stoomtram Helmond-Gemert-Den 

Bosch dit isolement wat doorbrak. En ook dit bood maar een be 

perkte verbetering. De maximum snelheid van de tram was bepaald 

niet duizelingwekkend : 20 km. per uur, en met de dienstregeling 

werd nogal gemoedelijk omgesprongen. Bovendien veroorloofde 

de tram zich nog al eens onverwachte dartelheden. Op de 

smalle en bochtige wegen schoot hij uit de rails en veroorzaakte 

ongelukken. En de vonkenregen van de locomotief sloeg een 

trouwe keer in de rieten daken, die dan in brand vlogen. Als reisgelegenheid 

was de tram ook niet zo confortabel. In de kleine wagonnetjes 

zaten de mensen op twee dwarsbanken tegenover elkaar, 

's winters stond in het midden een kacheltje en aan het plafond 

wiegelde een olielamp. 

Persinformatie over wat zich buiten eigen kring afspeelde, was 

in Gemert schaars. Een plaatselijke vorm van berichtgeving 

bestond er nog niet. De nieuwsvoorziening geschiedde door enkele 

regionale bladen, die te Helmond uitgegeven en gedrukt werden. 

Ze hadden de omvang van een paar pagina's en verschenen twee-, 

hoogstens driemaal in de week. ,,De Zuid-Willemsvaart'\ met de 

voor de inhoud kenmerkende ondertitel ,, Nieuws- en advertentieblad 

voor Handel en Landbouw", schijnt de meeste aftrek te hebben 

gevonden. De voorpagina van ,,De Zuid" bevatte meestal 

berichten over wereldgebeurtenissen en een uitgebreid feuilleton, 

terwijl de keerzijde een kolom ,,provinciale berichten" gaf en verder 

nog enkele landelijke berichten ; de overige plaatsruimte werd 

ingenomen door advertenties. In de kolom ,, provinciale berich-


ten" stond het nieuws uit vele brabantse plaatsen, in lengte varie- 

rend. Naar verhouding werd de ,, Zuid-Willemsvaart" het meest 

in Gemert gelezen, hoewel deze krant daar in 1899 slechts 300 

abonnees had. Maar zij bevond zich ook op de leestafel van de 

cafe's, zodat het feitelijk aantal lezers wel hoger zal zijn geweest4. 

De notabelen zullen daarnaast nog wel een abonnement op een 

groter blad gehad hebben. 

Wie zich een indruk tracht te vormen van de omgeving en de 

omgangssfeer waarin Willem van Dinter zijn jeugdjaren heeft 

doorgebracht zal, om te beginnen, rekening dienen te houden met 

de plaatselijke omstandigheden. Maar daarnaast hield zulk een le- 

venswijze ook bepaalde waarden in stand die elders dreigden verlo- 

ren te gaan of hun betekenis te verliezen en waarvoor wij tegenwoordig 

meer oog beginnen te krijgen : eenvoudige vroomheid, 

hulpvaardigheid, in ere houden van eigen klederdracht, dialect en 

van gezamenlijke gezelligheid en ontspanning in schutterijen, ker 

mis en gildefeesten. De mensen leefden er niet langs elkaar heen 

en voelden zich verantwoordelijk voor elkander. Wie zich wist te 

ontplooien tot een echte persoonlijkheid overwon vanzelf de be- 

lemmeringen en beperktheden, maar droeg de goede verworvenheden 

met zich mee. Dat stelde hem of haar in staat om anderen, 

uit een heel verschillend levensmilieu, in alle openheid te benaderen 

en hun te geven van wat men zelf aan goeds had geleerd en 

meegekregen. Willem Van Dinter was zo iemand, en hij deed het 

op zijn originele manier, die soms wat verbluffend leek, maar toch 

een typisch gevoel voor betrekkelijkheid en humor verried. 

De familie van Dinter 

In het archief van het generalaat bevindt zich onder de familie- 

correspondentie van hoogwaardig heer Van Dinter een enveloppe, 

waarop hij eigenhandig heeft geschreven : ,, Familie Archief. Bewaren 

s.v.p. ". Zij bevat een brief, vanuit Vught op 18 oktober 

4. P. LATHOUWERS, Gemerts Nieuws 1811-1900, (Gemert,1981) bl. 3 v.v.


1930 aan hem gericht door Frans Antonius Van Bussel5. Deze 

neef van moeders kant heeft, vermoedelijk op verzoek van heerneef, 

op het provinciaal archief te Den Bosch nasporingen verricht 

betreffende de genealogie van de families van Dinter en Van Bus 

sel. Het voorlopig resultaat sluit hij in, hij verklaart zich bereid om 

dit onderzoek desgewenst voort te zetten. 

Vooreerst blijkt de familienaam Van Dinter meestal ook aldus 

geschreven te zijn. Maar soms ook als Van Dinther, zelfs binnen 

een generatie: de vader van Willem gebruikt de eerste, diens 

broer Jan de tweede manier. De inlichtingen over de van Dinters 

zijn het uitgebreidst. Er valt uit af te leiden dat, tot en met de 

grootvader, minstens drie generaties behoorden tot de boerenstand 

en te Gemert woonachtig waren ; zij hadden grote gezinnen. Het 

laatste maakt al duidelijk dat, in de bovenvermelde omstandigheden, 

niet alle zoons een zelfstandig bestaan in dit bedrijf konden 

vinden en het dus op een ander gebied moesten zoeken. Zo heeft 

de vader van de toekomstige generaal der kruisheren, Adrianus 

van Dinter, het beroep van hoefsmid gekozen, diens broer Jan dat 

van huiswever. Zij kwamen uit het gezin van Willem van Dinter 

en Johanna Hendriks, dat acht kinderen telde. Adrianus, 21 janu- 

ari 1823 te Gemert geboren, huwde op 28 mei I860 te Asten met 

Elisabeth van Bussel, de ruim dertigjarige oudste dochter van de 

timmerman Francis Van Bussel, toen reeds 71 jaar oud, en van de 

twaalf jaar jongere Johanna Bertens. De ouders van Adrianus wa 

ren toen al overleden. 

Ruim veertien dagen na hun huwelijk is Adrianus naar zijn geboortedorp 

teruggekeerd om zich daar als zelfstandig hoefsmid te 

vestigen. Hij werd eind augustus gevolgd door Elisabeth en zij zijn 

gaan wonen in de Molenstraat 149. Zij kregen zes kinderen, drie 

jongens en drie meisjes. Wilhelmus Antonius werd als jongste op 4 

december 1869 geboren. Zijn geboorte werd door een broer van 

Elisabeth op het gemeentehuis aangegeven, omdat de vader zelf 

daartoe niet in staat was. Adrianus was namelijk bij het uitoefenen 

5. FRANS A. VAN BUSSEL, Geb. te Asten 19 febr.1874 als zoon van Joseph van Bussel en 

Maria Elisabeth van der Linden. Ingetreden in de Congregatie der Missie (CM.) of Lazeristen 

te Panningen 31 mei 1904 ; priester gewijd te Panningen 6 juni 1909 ; missionaris te 

Quito vanaf 1 aug. 1909 en werkzaam aan het klein seminarie aldaar, in 1924 uitgetreden 

uit de Congregatie en in hetzelfde jaar ter verpleging opgenomen te Vught en later rector 

aldaar. Overleden?.


van zijn beroep zo noodlottig door de trap van een paard getroffen, 

dat herstel onmogelijk bleek. Hij zou reeds 10 juni 1870 overlijden. 

Eind oktober van dat jaar is Elisabeth met de kinderen weer 

naar Asten teruggekeerd en heeft zich daar gevestigd. Niet lang er 

na werd zij door een beroerte getroffen, zij geraakte gedeeltelijk 

verlamd. Bovendien zou Franske het oudste, een begaafde, maar 

lichamelijk erg zwakke jongen, op ruim vijftienjarige leeftijd op 17 

September 1876 te Asten overlijden. 

Hoewel Elisabeth steeds minder in staat werd om haar kinderen 

de nodige verzorging te geven, heeft de familie niet gewild dat de 

kinderen in het weeshuis zouden worden opgenomen. Geleidelijk 

aan gaven zij die een plaats in hun eigen gezinnen te Asten, 

Leende en Gemert. Zij zorgden er voor, dat de onderlinge band 

tussen de kleintjes bewaard bleef en deze niet van elkander vervreemdden. 

Zelf heeft Elisabeth eind maart 1879 haar intrek genomen 

bij haar broer Marcelis te Asten en is daar 27 januari 1881 

gestorven. Willem, haar jongste, was ruim anderhalf jaar toen hij 

te Gemert terugkeerde en in huis kwam bij zijn oom en tante Jo 

hannes van Dinther en Antonetta Van den Elzen, toen respectievelijk 

53 en 48 jaar oud. Zelf waren zij uit de kleine kinderen. Twee 

zoontjes van nog geen jaar oud en ook een grote dochter van eenentwintig 

hadden zij al verloren. Er waren toen nog drie dochters 

ongehuwd, in leeftijd varierend tussen de 20 en 25 jaar. Ook na 

de dood van oom en tante zou Willem zich bij de dochters en la 

ter in hun gezinnen thuis voelen. Toch waren de leeftijdsverschil- 

len vrij groot, had hij geen speelkameraadje van zijn jaren en zal 

hij het gemis van zijn moeder erg hebben gevoeld. Bij wijze van 

troost heeft hij eens als hoogwaardig heer tot een jonge frater ge- 

zegd, wiens moeder onverwacht gestorven was : ,,ach, ik heb nooit 

een moeder gehad". Een goed verstaander kon begrijpen waarop 

hij doelde, toen hij zelf al een man op jaren was en wat voor gemis 

er achter die woorden schuil ging. Want ondanks de uiterlijke 

schijn van het tegendeel, was hij gevoelig en aanhankelijk van aard 

en erg gesteld op zijn familie, die hij tijdens zijn vakantie en bij 

voorkomende gelegenheden trouw bleef bezoeken. Zo groeide hij 

dus op in het bedrijvig gezin van zijn oom, bij het dreunen van 

het weefgetouw. Een ongetrouwde zuster van zijn tante, die daar 

ook in huis was, belastte zich vooral met de zorg over hem.

De Latijnse School 


De Latijnse School te Gemert was toen geen indrukwekkend 

bouwwerk. Pater G. van den Elsen, o.praem., beschrijft het als 

volgt: ,,.... het schoolgebouw is een langwerpig vierkant huis, 

zonder versierselen, zonder verdiepingen. Het voorste gedeelte 

wordt bewoond door de rector, het achterste dient voor de klassen 

en is in twee lokalen verdeeld. Naast het gebouw heeft men een 

speelplaats met een beugelbaan, die voor enkele jaren met een dak 

overdekt is en die door de tuin en de gracht van de straat is afgescheiden"6. 

Het was een externaat; voorzover zij niet uit Gemert 

zelf afkomstig waren, waren de studenten ondergebracht in kosthuizen. 

Dit werd door de inwoners, behalve als middel van 

bestaan of als bijverdienste, ook nog als een eer en een bewijs van 

vertrouwen beschouwd en schiep meestal blijvende vriendschapsbanden. 

Vanaf 1829 zijn seculiere priesters aan de school verbon- 

den geweest; de lessen werden gegeven door een rector en conrec- 

tor. In dat jaar verliet rector Robijns de school als laatste te Gemert 

achtergebleven priester van de Duitse Orde. 

Zoals de benaming ,,latijnse school", en niet ,,gymnasium", 

al doet vermoeden, werd in het leerprogram bijzonder veel tijd en 

aandacht besteed aan de studie van het latijn : de school had op 

dit gebied een goede naam. In een verslag aan het gemeentebestuur 

over het schooljaar 1883-1884 over de toestand van de La 

tijnse School en ter verkrijging van de gemeentesubsidie, lezen we 

dan ook: ,,Hoofdzaak was ook dit jaar het onderwijs in de La 

tijnse taal, waarom de Curatoren vermeenden, sommige leerlingen 

geheel of gedeeltelijk van het bijwonen van Grieksche lessen te 

moeten vrijlaten''. 

Het studiejaar begon er in oktober. Volgens de lijst van oud- 

leerlingen, zou van Dinter er van 1881 - 1887 leerling zijn ge 

weest. Rector M.H.J. Pennings deelde echter mee, dat dit op een 

vergissing berust: van Dinter kwam pas in 1882 op de latijnse 

school, en wel op de z.g. Grote Figuur, dus de tweede klas. Van 

6. G. VAN DEN Elsen, o.praem., Geschiedenis van de Latijnsche School te Gemert, 's 

Hertogenbosch, 1887 bl. 124-125.


tevoren zal hij privaatles in het latijn hebben gekregen7. Tijdens 

de studiejaren van van Dinter waren de seculiere priesters LJ. 

Klaassens en HJ. de Bont, respectievelijk rector en conrector van 

de school en tevens de leerkrachten. De latijnse school te Gemert 

was geen klein-seminarie of juvenaat, maar een zogenaamd vrij 

college. Dat wil zeggen, dat van de leerlingen werd verondersteld 

dat zij priester wilden worden. Voor het overige waren ze volkomen 

vrij in de keuze, hoe dit voornemen te verwezenlijken, als seculier 

of regulier. De verscheidenheid die dit met zich meebracht 

werkte verruimend en aantrekkelijk. Gedurende die studiejaren 

had geen enkele jongen het gevoel in een bepaalde richting te 

worden beinvloed en had rustig de tijd om zelf tot een keuze te 

komen. In van Dinter's studentenjaren, en ook daarvoor en 

daarna, kozen verschillenden voor het kruisherenleven. Tijdens de 

vakantie of door gelegenheidsbezoeken bleven velen van hen het 

contact met de school en hun vroeger kosthuis bewaren. Welke latere 

kruisheren hij in zijn studie-tijd te Gemert zal hebben ontmoet, 

wordt duidelijk bij het nagaan van de genoemde lijst van 

oud-studenten over de periode 1876-1887. Het resultaat hiervan 

is : Th. Hanegraaf uit Erp (1879), J. Bergervoert uit 's Heerenberg 

(1879), H. Sistermans uit Haarlem (1881), M. Van Dijk uit 

Vorstenbosch (1882), J.L. Verduyn uit Goes (1882), H. Van den 

Elzen uit St. Anthonis (1883), L. van Hout uit Schaik (1883), J. 

Cornelissen uit Kaatsheuvel (1884), P. Laarakkers uit Haps 

(1882-1888) en J. van Hooff uit Haarsteeg (1884-1890). In 1887 

telde de Poesis-Rhetorica 13 leerlingen. Bij het begin van het 

schooljaar bedroeg het aantal studenten : in 1885 : 52, in 1886 : 58 

en in 1887: 588. 

7- M. PENNINGS, o.praem. : Geboren te Gemert, jarenlang leraar aan de latijnse school. 

Hij houdt zich bezig met de studie van het archief der latijnse school. Tijdens een onderhoud 

op 1 juli 1981 deelde hij deze correctie mee. In 1883 komt hij op de volgende klas: 

de Etymologie (Grammatica); in 1884 op de Syntaxis ; in 1885 op de Poesis-Rhetorica 

(deze twee klassen rouleerden). Op 12 augustus 1887 had hij zijn studies voltooid. 

8. N. N 375 jaar latijnse School te Gemert 1637-1962, (Venlo,1962).

Hoofdstuk II 

INTREDE IN DE ORDE VAN HET H. KRUIS EN 

VOLGENDE JAREN TOT 1910 

Intrede en vorming tot kruisheer en priester 

De periode 1887-1910 omvat de tijd tussen de intrede van Willem 

van Dinter in het klooster te St. Agatha tot zijn vertrek naar 

Amerika. Zij bestaat uit de jaren van zijn vorming tot kruisheer en 

priester, gevolgd door die van zijn groei in verantwoordelijkheden, 

die hem voorbereidden en geschikt maakten tot een leidende positie 

in de Orde : eerst als organisator en overste van de nieuwe 

stichtingen en de opbloei der kruisheren in Noord-Amerika 

(1910-1927), daarna als magister generaal (1927-1940). 

Bijna 18 jaar oud deed hij zijn intrede in het noviciaat te St. 

Agatha op 27 September 1887. Zijn medenovicen waren G. 

Schuurmans uit Huizen (24 j.), die reeds een half jaar eerder was 

ingetreden, R. Sistermans uit Haarlem (24 j.) enJ.M. Konings uit 

Maaseik (17 J.), die beiden twee maanden na hem hun noviciaat 

zouden beginnen. In het volgende jaar zouden dan ook deze vier 

novicen op verschillende datums hun professie afleggen1. Prior 

Hollmann (34 j.), in 1881 ad interim tot novicenmeester benoemd, 

zou hen inleiden in het geestelijk leven, daarin als socius 

bijgestaan door L. Honhon (29 j.). De communiteit van St. Aga 

tha telde toen zeven priesters, met een leeftijdsgemiddelde van 

bijna 47 jaar, 11 geprofeste fraters, gemiddeld ongeveer 23 jaar; 

vier broeders, gemiddeld 36 jaar2. Gedurende de jaren van zijn 

eerste verblijf te St. Agatha bevonden zich daar verschillende oudere 

zowel als jongere kruisheren, die oud-leerlingen waren van de 

latijnse school te Gemert: J. de Vlam (in 1887 65 j-), H. Branten 

(22 j.), J. Verduyn (27 j.), M. Van Dijk (24 j.), Th. Hanegraaf 

1. Chronicon Cruciferorum, T. 3, fac. I, p. 89, nr. 8. J. SCHEERDER, H.M.F. Hollmann, 

(Diest, 1969), biz. 73. 

2. Over de samenstelling van het convent te St. Agatha en zijn functionering als generalaat, 

moederhuis en studium generale, o.c. biz. 105-110.


(21 j.), H. Van den Elzen (24 j.), L. Van Hout (23 j.), H. Sister- 

mans (22 j.). De gemeenschappelijke herinneringen aan Gemert 

schiepen natuurlijk een aparte band. 

Na de kleine professie volgde het gebruikelijke intermezzo van 

twee jaar voor de studie van de filosofie te Diest (oktober 

1888-zomer 1890). J. Van de Geer (26 j.), een knappe en heldere 

kop, doceerde filosofie, Chr. Janssen (30 j.), gewijde welsprekendheid 

en F. De Bie (45 j.) fysica. Daarna keerde van Dinter terug 

naar St. Agatha voor de studie van de theologie. Prior Hollmann 

gaf er moraal-theologie en kerkelijk recht, L. Honhon, exegese en 

dogmatiek. Hollmann was verder, behalve novicenmeester, ook 

magister spiritualis van de geprofeste fraters, Honhon was ook 

daarbij zijn socius en tevens, als echte boekenwurm, bibliothecaris 

van het klooster. Op 15 augustus 1893 zou van Dinter te Utrecht 

de priesterwijding ontvangen. 

Het milieu te St. Agatha 

Het is van belang om aan het geestelijk milieu te St. Agatha 

aandacht te schenken, omdat dit in die tijd wezenlijk bepalend 

was voor het gezicht en karakter van de Orde als geheel, vanwege 

de historische traditie van dit klooster en zijn functie als moederhuis 

en studium generate van de Orde. Verreweg de meeste kruisheren 

hadden er hun geestelijke vorming en theologische opleiding 

ontvangen. Zij droegen de geest ervan met zich mee en het 

werd als model voor de andere huizen beschouwd. Inzover de 

plaatselijke omstandigheden en activiteiten dat toelieten, werd er 

getracht te bidden en te leven zoals daar het geval was. 

Waarin bestond toen dat eigen gezicht en karakter van de 

Orde ? Het werd voor een groot deel bepaald door de aard van 

haar herstel, zoals dit sinds 1840 was geleid en doorgevoerd, aanvankelijk 

op de smalle basis van de nog twee overlevende, maar in 

november 1840 bijna uitgestorven kloosters te St. Agatha en te 

Uden. Het beleid van Henricus van den Wijmelenberg betekende 

een vrij ingrijpende omschakeling in de structuur en de levenswijze 

der reguliere kanunniken van het H. Kruis. Al bleef het wezenlijke 

uit het verleden van deze canonicale orde bewaard, er tra- 

den toch duidelijke koersveranderingen op.


Het verschil van nationale geaardheid speelt hierbij een rol, 

maar in hoofdzaak toch het karakter van een periode in de bescha- 

vingsgeschiedenis, vooral wanneer zij een opvallende breuk, een 

tegenstelling met het voorafgaande, vertoont. De kruisbroeders in 

de Renaissance bijvoorbeeld hebben wel wezensverwantschap ge- 

voeld met die van de Middeleeuwen. Hun kijk op het leven, hun 

geestelijke belangstelling en behoeften, hun problemen, hun tijds- 

beeld, hun ambities liggen echter in een ander vlak en worden 

vanuit een andere invalshoek belicht en geschat. Het een is niet 

beter dan het ander, ten minste niet per se, maar elk eenvoudig 

het resultaat van een bepaalde tijdgeest, een ontwikkeling waaraan 

je je niet kunt onttrekken, maar waarin het geestelijk ideaal van de 

Orde even goed leefbaar is. 

Die verschillen blijken in opvallende mate aanwezig in de wijze 

waarop de Orde van het H. Kruis zich vanaf 1840 zal herstellen. 

Het streven is dan bijzonder gericht op aanwas en spreiding door 

verbreding van haar apostolische werkzaamheid, met zoveel moge- 

lijk behoud evenwel van haar historische en eigen waarden, zoals 

het koorgebed. Het beleid van Van den Wijmelenberg heeft hierin 

een grote rol gespeeld. Het werkte centraliserend, gericht op een 

grotere beschikbaarheid over de personen en het bezit van de af- 

zonderlijke kloosters. De wijze waarop hij dit wilde verwezenlijken 

blijkt uit de doorvoering van de gemeenschap van goederen en 

personen en uit de strekking van zijn conceptstatuten van 1853, 

waarin hij het gezag en de bevoegdheden van de magister generaal 

sterker heeft willen beklemtonen. 

Een geheel nieuw verschijnsel was het aanvaarden van mission- 

naire arbeid ; tegelijk een poging tot uitbreiding van de Orde en 

tot opvoering van betrokkenheid in het apostolaat. Deze lijn zal 

een wisselend verloop hebben, inzinkingen vertonen en zelfs voor- 

goed afgebroken lijken. Toch zal zij onder het generalaat van 

hoogwaardig heer Hollmann krachtig hervat worden en ruim veertig 

jaar lang voeren tot een verrassende toename van het ledental, 

in apostolische activiteit en internationale verbreiding. Onder deze 

fase valt ook het bestuur van hoogwaardig heer van Dinter, die om 

zijn gedrevenheid en persoonlijke inzet op dit gebied terecht de 

,, missie-generaal'' werd genoemd.


Toch kan de vraag worden gesteld, of in de historische ontwik- 

keling van de kruisheren tijdens de laatste 140 jaar het eigen ka- 

rakter en spiritualiteit van deze canonicale Orde steeds wel vol- 

doende tot hun recht zijn gekomen. Hoogstaande mannen als bij- 

voorbeeld Gerardus van der Weyst, eerste prior van Diest, hadden 

daar al moeite mee en voelden hun geweten erdoor bezwaard. 

Heeft zulk een orde een klein ledental en moet zij, om zo te zeg- 

gen, weer van de grond af worden opgebouwd, dan bestaat het ge- 

vaar dat zij zichzelf voorbijholt en door haar activiteiten wordt 

overspoeld, juist omdat zij opnieuw en onder heel andere tijds- 

omstandigheden moet beginnen. Door oorzaken die grotendeels 

buiten haarzelf lagen, was de traditie doorbroken. Zo iets vergt 

tijd, rustige bezinning en op dit gebied een originele en vinding- 

rijke geest: iemand die zo'n traditie kent en er zelf in heeft ge- 

leefd, maar ook het vermogen bezit om haar levend te doen over- 

komen. En dan zo, dat zij weer het gemeengoed wordt van de 

Orde en de bezieling van waaruit zij leeft en handelt. Wellicht is 

het herstel van de kruisherenorde toch wat te eenzijdig gericht ge- 

weest op actief apostolaat en op uitbreiding, en te weinig op het 

bewaren van eigen karakter. 

Er zijn in de 19e eeuw veel nieuwe congregaties ontstaan, die 

zich lieten bezielen door de ignatiaanse spiritualiteit met haar 

aparte devoties, haar gebedsvormen en ascetische praktijken. Deze 

oefende ook in soms sterke mate haar zuigkracht uit op de zich 

herstellende oudere orden, min of meer ten koste van eigen 

geestelijk erfgoed. Zonder daarmee de betekenis van de heropbloei 

der kruisherenorde te willen onderschatten, lijkt dit ook hier het 

geval. Verering tot het H. Kruis, tot Maria, de H. Augustinus, de 

H. Odilia zouden niet enkel maar uitwendige herkenningstekens 

moeten zijn, maar geladen en gevoed door de ordesspiritualiteit 

van eeuwen. Het tweede Vaticaans Concilie heeft ons bewust wil 

len maken van de onvervangbare waarden die een dergelijke her- 

bronning voor de religieuze instellingen heeft, niet alleen een 

historische, maar ook een spirituele. 

Vooral de laatste dertig jaren valt er onder de kruisheren een 

toenemende en verheugende belangstelling te bespeuren voor de 

kwestie van de identiteit der Orde. Er werden verschillende studiedagen, 

groepsbesprekingen en waardevolle publicaties aaii gewijd.


Natuurlijk is deze kwestie ook van belang voor een levensbeschrij- 

ving van hoogwaardig heer van Dinter in zijn hoedanigheid van 

grondlegger der kruisheren in Noord-Amerika. In zijn boek The 

Crosier Story heeft dr. Jerome Rausch ook aan dit aspect een inte- 

ressante en openhartige beschouwing gewijd, die illustratief is voor 

de betreffende situatie in het begin van deze eeuw. En dit zondef 

afbreuk te doen aan zijn groot respect voor de toewijding en zelf- 

verlochening waarmee van Dinter zijn taak als pionier in Amerika 

heeft vervuld. 

Rausch begint met de opmerking vooraf, dat men misschien wel 

in abstracto praten kan over idealen en spiritualiteit maar dat het 

werkelijke, historische verstaan van welke religieuze groepering 

dan ook het zich vereenzelvigen vergt met verschillende leden, 

welke die bepaalde kloostergemeenschap vormen en haar spiritua 

liteit belichamen. St. Agatha blijft een abstract begrip, tenzij we 

ons scherper concentreren op de aard van het communiteitsleven 

aldaar. Door zeer gedetailleerde intervieuws met confraters die in 

de loop van de jaren 1910-1920 naar Amerika waren gekomen, na 

tevoren hun opleiding en geestelijke vorming te hebben ontvangen 

te St. Agatha, was hij daartoe in staat. Hij besluit zijn uiteenzet- 

ting met er op te wijzen, dat de nederlandse en belgische kruishe 

ren die naar de dochterstichting in Minnesota kwamen, geen helder 

beeld voor de geest hadden van wat de aard van het kloosterle- 

ven van de Orde in werkelijkheid was en wat dat iets meer zijn be- 

tekende, namelijk een regulier kanunnik. Wanneer de Orde in 

Amerika dikwijls te staan kwam voor het probleem dat jonge scho- 

lastieken lastige vragen stelden over de identiteit van de Orde, dan 

kwam dat voort uit het gemis aan scherpe omschrijving ervan in 

het moederhuis St. Agatha. Dit moet eerlijk worden toegegeven, 

aldus Rausch, en dat verklaart veel omtrent de praktische benade- 

ring die van Dinter, Van der Hulst en anderen er op na hidden 

wat betreft de spiritualiteit van de Orde toen het eerste klooster te 

Onamia (in 1922) werd gesticht. Een wetenschappelijk gefun- 

deerde, ideele benadering was niet mogelijk. 

Vanzelfsprekend mag men van Dinter en zijn toegewijde en offervaardige 

medewerkers daarvan geen verwijt maken ; zij konden 

moeilijk doorgeven wat hun zelf niet duidelijk voor ogen stond. 

Zij bleven trouw aan de algemene opvattingen over kloosterlijk le- 

ven en ook aan nog overgeleverde eigen ordesgebruiken, zonder


zich voldoende te bezinnen op de ziel ervan. Bovendien, de oor- 

spronkelijke bronnen voor de geschiedenis en spiritualiteit van de 

Orde, zelfs in zoverre zij al aanwezig waren te Onamia, waren 

praktisch ontoegankelijk voor de meeste amerikaanse confraters, 

omdat zij de talen waarin deze waren geschreven niet op vol 

doende wijze beheersten. 

De brabantse inslag van de Orde 

De Orde van het H. kruis vond haar ontstaan in de zuidelijke 

Nederlanden. Na haar herstel in 1840 zal zij bovendien een bra 

bantse, meer bepaald oost-brabantse inslag vertonen. Nu is de 

echte oost-brabander van nature, en ook wel door historische omstandigheden, 

een eenvoudig en gemoedelijk mens, die daarin 

graag zichzelf blijft, maar die tegelijk een groot aanpassingsvermo- 

gen bezit en soepelheid in de omgang met anderen. Hij toont zich 

geen chauvinist tegenover niet-streekgenoten, blaast de verschillen 

niet op en weet het goede er in te waarderen en een kans te gun- 

nen. Voor een religieuze gemeenschap is dit een kostbaar bezit, 

dat vruchtbaar samenleven en samenwerken bevordert. Verschillen 

tussen zuid en noord hebben bij de kruisheren nooit een noemens- 

waardig bezwaar opgeleverd, zij gaven hoogstens aanleiding tot 

wat grappen en plagerij met elkanders eigenaardigheden. Omdat 

het kenmerkend is voor de onderlinge sfeer en ook voor het optreden 

naar buiten, loont het de moeite om na te gaan in hoeverre de 

brabantse inslag de geschiedenis en het leefklimaat van de kruishe 

ren sinds 1840 heeft bei'nvloed. 

In het verloop van honderd jaar tussen 1840 en 1940 heeft de 

Orde vijf magisters generaal geteld. Met uitzondering van de Alk- 

maarder Henricus Hollmann (1899-1927), waren het alien oost- 

brabanders: Henricus van den Wijmelenberg (1853-1881) uit 

Uden, Wilhelmus Smits (1881-1889) uit Ravenstein, Martinus 

Manders (1889-1899) uit Uden en Wilhelmus van Dinter 

(1927-1940). Verwonderlijk is de in het begin zeer sterke oost- 

brabantse inslag niet, omdat het herstel en de heropbloei van de 

Orde hun aanvang vonden in de twee enige nog overgebleven 

kloosters van Uden en St. Agatha. Toen eind november 1840 het 

verbod om novicen aan te nemen door koning Willem II bij zijn 

troonsbestijging werd opgeheven, lag het voor de hand, dat vooral


kandidaten uit de naaste omgeving zich zouden aanmelden ; in de 

overige provincies hadden de kruisheren vrijwel alle bekendheid 

verloren. Ook de nieuwe stichtingen te Diest (1845) en te Maaseik 

(1855) werden aanvankelijk vanuit St. Agatha, en vooral vanuit 

Uden bemand. 

De prioren van de twee laatstgenoemde huizen waren ook jaren- 

lang oost-brabanders van afkomst tot aan het einde der 19e eeuw 

en het begin der 20e eeuw. De ambtsperiode van een prior was 

toen tien jaar en vaak werd hij nog herkozen. Zodoende bepaalde 

hij voornamelijk de sfeer van het huis. Toch groeit geleidelijkaan 

het aantal conventsleden uit andere streken, die zowel uit Belgie 

als uit Nederland afkomstig waren. Als maatstaf hiervoor kunnen 

wij de lijst nagaan van degenen, die bij de generaalskeuzen van 

Henricus Hollmann op 16 februari 1899 tot de Orde behoorden3. 

Van de 64 priesters zijn er dan 29 oost-brabanders ; 3 west- of 

midden-brabanders ; 24 uit de noordelijke provincies, 6 vlamingen 

en 2 duitsers van afkomst. Van de 9 geprofeste broeders zijn er 19 

uit Oost-Brabant, 2 uit West-Brabant en 2 van boven de rivieren ; 

van de 2 novicen-broeders is een een oost-brabander, de andere 

een vlaming. Verschillende van de uit het noorden gekomen ge 

profeste fraters zijn bovendien leerlingen geweest van de latijnse 

scholen te Uden (vanaf oktober 1886 college van het H. Kruis) en 

te Gemert. Op beide plaatsen bestond toen nog het kosthuizen- 

systeem, hetgeen praktisch betekende dat zij in zo'n gezin waren 

opgenomen en als kinderen des huizes behandeld werden. Zij wa 

ren zodoende reeds geheel gewend in de oost-brabantse leefsfeer. 

De brabantse gemoedelijkheid die de overhand had, vertoonde 

soms de gebreken van deze sympathieke eigenschap. Zij was niet 

3. Bij de generaalskeuze van H. Hollmann op 16.02.1899 telde de Orde 64 priesters, 9 

geprofeste fraters, 23 broeders, 3 frater-novicen en 1 broeder-novice. In September 1899 

zouden er 6 nieuwe fraters-novicen intreden; in September 1900 een ; in September 1904 

vijf; in September 1905 een ; in September 1906 een ; in September 1907 vier; in Septem 

ber 1908 vier; in September 1909 vijf. Er waren dus 44 fraters, die onder leiding van van 

Dinter geheel of gedeeltelijk hun noviciaat hebben doorgebracht. Daarvan zijn er twee voor 

hun grote professie heengegaan en twee voor hun priesterwijding overleden. De 40 overigen 

zijn alien als priester-kruisheer werkzaam geweest, nadat zij de invloed van zijn krachtige, 

maar ook ruimhartige persoonlijkheid hadden ondergaan. Gezien hun aantal en jeugdige 

leeftijd, waren zij bestemd om een invloedrijke rol te gaan spelen in de werkzaamheden van 

die kleine Orde, die pas in de periode 1920-1930 een opvallende en constante aanwas zou 

gaan vertonen. Een stijging, die zich tijdens het generalaat van hoogwaardig heer van Din 

ter zou blijven doorzetten, ook in Belgie en Amerika.


altijd bevordelijk voor het gepaste respect en de juiste omgangsvor- 

men, voor de gewenste omzichtigheid en de stijl bij het optreden 

naar buiten. Maar over het algemeen schiep zij een ongedwongen 

en ontspannen sfeer in de omgang met elkaar en met anderen. 

Socius te Diest (1893-1899) 

Drie maanden na zijn priesterwijding werd van Dinter benoemd 

tot socius van de toenmalige novicenmeester te Diest, C. Van 't 

Klooster (37 j.). In een brief van prior Hollmann te St. Agatha als 

secretaris van hoogwaardig heer Manders, gedateerd op 16 november, 

schrijft deze aan L. Honhon, sinds 17 maart 1893 prior van 

Diest: ,,Heden morgen vertrekt cfr. van Dinther (sic) naar Ge- 

mert om morgen over Helmond bij U te komen. Ik hoop en twijfel 

er geenszins aan, dat Gij en de Orde veel plezier van hem 

moogt hebben''. Een jonge priester van dat formaat kan Honhon 

te Diest goed gebruiken. De taak van socius bestond in het terzijde 

staan van C. Van 't Klooster, die behalve novicenmeester in 

de strikte zin, ook de geestelijke leidsman was van de zcs fratersfilosofen. 

Gezien het bescheiden aantal fraters was dit sociusschap 

voor een pasgewijde priester geen dagvullende opdracht. En 

daarom ook niet zo'n aantrekkelijke voor iemand met een bedrij- 

vige aard als van Dinter. 

Juist te Diest deed zich dit probleem toen het sterkst voelen. Dit 

lag ook voor de hand, omdat na het herstel der Orde onder de sti- 

mulerende leiding van Van den Wijmelenberg het verrichten van 

apostolische activiteiten haar karakter in belangrijke mate begon te 

bei'nvloeden en te bepalen. Met uitzondering van hen die tot do- 

cent aan de hogere opleiding waren bestemd, konden de meeste 

pasgewijde priesters toen een spoedige benoeming verwachten als 

leraar aan de bestaande colleges te Uden en Maaseik, waar zij vol- 

op de gelegenheid kregen om hun jeugdig idealisme en hun werk- 

lust vruchtbaar te maken. In het klooster te Diest echter waren er 

toen, sinds het college van het H. Kruis er in 1885 was opgeheven, 

vooral doordeweeks voor de meeste priesters weinig andere werk- 

zaamheden te verrichten dan het opdragen van de H. Mis of het 

daarbij assisteren in de parochiekerken van de stad of naaste omge- 

ving. Verder de dag door te brengen met studeren, afgezien dan 

van het koorgebed, was voor weinigen van hen een aantrekkelijke

St. Agatha voor 1900.

;•■■■ 

a 

s


tijdsbesteding, te meer omdat zij de zo verworven kennis niet aan 

anderen konden meedelen door les te geven of te publiceren. Het 

godsdienstonderwijs bijvoorbeeld was geheel in handen van de seculiere 

geestelijkheid en ook in gewone zielzorg of in het katholieke 

verenigingsleven werden zij weinig of niet betrokken. Moest 

er een voordracht of feestrede worden gehouden, dan deed de 

prior dit gewoonlijk zelf. Het was al een hele gunst, dat de kruisheren 

er een openbare kerk hadden en verlof kregen om biecht te 

horen. Het bisdom was karig met het verlenen van jurisdictie. Juist 

dit gemis aan voldoende werkzaamheden was een vaak voorkomende 

grief bij de jonge priesters, het leidde tot ontevredenheid, 

een gevoel van overbodigheid of op den duur tot gezapige routine 

die alle ondernemingsgeest doodde. 

Toen de jonge van Dinter zich eens persoonlijk beklaagde over 

deze ontmoedigende situatie bij prior Honhon, luidde het ant- 

woord :,,Maar ga dan toch naar de bibliotheek en lees de Vaders". 

Dit gezegde was karakteristiek voor Honhon, die zelf de klooster- 

boekerij had verrijkt met verschillende edities van de kerkvaders, 

er voor zijn dogmatieklessen een dankbaar gebruik van maakte en 

onder zijn confraters geestdrift probeerde te wekken voor het 

bestuderen ervan. Maar bij een dergelijke raad, hoe goed bedoeld 

ook, waren iemand als van Dinter en ook anderen weinig gebaat; 

zij loste hun probleem niet op. Hij was nu eenmaal iemand die 

zich sterk getrokken voelde tot zielzorgelijke arbeid, een man met 

een gezond en vooral praktisch verstand, die liever geestelijk con 

tact zocht met mensen dan met boeken. Geen studax of theoreti- 

cus; hij had geen behoefte aan intellectuele of culturele 

hoogstandjes. Al zal hij wel overdreven hebben, toen hij eens beweerde 

dat hij tijdens zijn hogere studies nooit een boek gelezen 

had. Die uitspraak typeerde wel, hoe betrekkelijk hij veelbelezenheid 

vond. Iemands theoretische kennis van zaken wist hij wel te 

waarderen en te benutten. Maar alleen daardoor liet hij zich niet 

overbluffen en zij bezorgde hem geen minderwaardigheidscom- 

plex. Zijn oordeel over mensen en dingen bleef nuchter en zakelijk. 

Hij formuleerde het dikwijls kort, raak, origineel en op een 

onverwacht ogenblik.


Terugkeer en verder verblijfte St. Agatha (1899-1910) 

Prior Henricus Hollmann werd 16 februari 1899 op zevenenveer- 

tigjarige leeftijd tot magister generaal gekozen. Aangezien hij te- 

voren tevens novicenmeester was en deze taak niet te verenigen 

viel met het generalaat, moest er een nieuwe novicenmeester en 

magister komen. Op het volgende generaal kapittel van 10-12 

april 1899 werd van Dinter tot novicenmeester te St. Agatha be- 

noemd. Dat zou hij blijven tot zijn vertrek naar Amerika op 10 

maart 1910, als overste van deze nieuwe stichting. Toen van Din 

ter te St. Agatha terugkeerde waren er dat jaar sinds enkele maan- 

den reeds drie novicen, waarvan W. Bos bijna vijf jaar ouder was 

dan van Dinter. Verder nog 8 theologanten, waarvan er 3 ruim een 

maand later priester zouden worden gewijd en die, zo lang zij 

geen benoeming naar elders hadden ontvangen, onder zijn geeste- 

lijke leiding zouden staan. 

Bovendien was hij sinds 1904 subprior te St. Agatha en werd hij 

in 1901 en in 1908 tot definitor gekozen. Als subprior kon de 

oost-brabander goed overweg met de Alkmaarder H. Hollmann, 

die magister generaal was geworden, maar tegelijk prior van St. 

Agatha bleef. Uiteraard moest de generaal nogal eens op reis, hij 

kon dan het bestuur van het klooster veilig aan van Dinter overla- 

ten, die ook bij zijn oudere huisgenoten een gezien figuur was en 

doortastend van aard. Hij was een stipt religieus met een gezonde 

kijk op veel dingen, maar toonde ook begrip, eenvoud in de om- 

gang, bezat mensenkennis en een goed inzicht. 

Van Dinter heeft altijd graag naar de missie gewild. In 1907 is 

er door het bestuur van de Orde maanden lang ernstig be- 

raadslaagd over een tot de Orde gericht verzoek van de pauselijke 

nuntius te Petropolis in Brazilie om een missie aan te nemen aan 

de Amazonerivier. Met het oog daarop^was van Dinter al begon- 

nen portugees te leren ; blijkbaar werd al rekening gehouden met 

zijn eventuele benoeming als missieoverste. Wegens overwegende 

bezwaren betreffende het onderhoud van de missionarissen kon 

deze missie niet aanvaard worden. 

De acten van het definitoriaal kapittel te St. Agatha op 18-19 

april 1909 vermelden vervolgens, dat aan de magister generaal


werd opgedragen om met competente personen overleg te plegen 

over het aannemen van een missie op het eiland Puerto Rico, en 

tevoren reeds in Mexico. Hiervoor ontbreken verdere bijzonderhe- 

den. Intussen zijn begin 1909 ook al onderhandelingen op gang 

gekomen over de vestiging van de kruisheren in Amerika. Zij zou- 

den tenslotte met succes bekroond worden. 

Bij dit alles moet bovendien rekening worden gehouden met het 

feit, dat volgens de toen geldende statuten van 1868 niemand zon- 

der eigen instemming naar overzeese missiegebieden kon worden 

gezonden. Er blijkt dus reden geweest te zijn om aan te nemen, 

dat er zich voldoende krachten beschikbaar zouden stellen. Uite- 

raard viel een dergelijk aanbod het eerste te verwachten te St. Aga 

tha, waar na voltooiing van hun theologische opleiding en hun 

priesterwijding jonge krachten daartoe vrij zouden komen. Zowel 

Hollmann als van Dinter hebben zeker deze kans tot verspreiding 

en uitbreiding van de Orde aangemoedigd en bevorderd.

Hoofdstuk III 

VAN DINTER ALS PIONIER EN MISSDEOVERSTE 

Noord-Amerika (1910-1927) 

IN MINNESOTA 

In maart 1910 heeft de kruisherenorde een tweede en ditmaal 

geslaagde poging ondernomen om zich blijvend in Noord-Amerika 

te vestigen. Dit niettegenstaande de mislukte poging van dertig 

jaar tevoren in Wisconsin, die voorgoed eindigde met de dood van 

de kruisheer Eduard Daems in 1879 l. Enkele jaren daarna bleek 

ook de opzet van de Orde om zich weer in Engeland te vestigen 

tot niets te hebben geleid2. 

Ondanks deze twee grote teleurstellingen werd de moed niet 

opgegeven en durfde de kleine en verre van kapitaalkrachtige Orde 

dit nieuwe risico aan. Hoogwaardig heer Hollmann was steeds be- 

zield gebleven door het verlangen om het ideaal van zijn grote 

voorganger Henricus van den Wijmelenberg: vestiging van de 

kruisheren in Amerika, te verwezenlijken3. Hij greep de thans op- 

nieuw geboden kans daartoe moedig aan. Zelf zou hij, zoals hij bij 

herhaling verzekerde, graag van de partij zijn geweest, maar zijn 

functie als magister generaal verhinderde dit natuurlijk. 

Dat deze vestiging hem grote offers waard was, blijkt wel uit de 

benoeming van Willem van Dinter als overste, een man in wie hij 

terecht het volste vertrouwen had en die zich dat ook waardig had 

getoond. In de Orde zelf werd deze onderneming met geestdrift 

en met grote belangstelling gevolgd. Het ontbrak niet aan priesters 

en broeders op wie een beroep kon worden gedaan. De enige 

moeilijkheid was, dat de kruisherencolleges te Uden, Maaseik en 

i J. SCHEERDER, Henricus Van den Wijmelenberg, Tilburg, 1976, bl. 52-55 ; 127-134; 

197-200. 

2. Ibidem, bl. 274-277. 

3. J. SCHEERDER, H.M.F. Hollmann, Diest, 1966, bl. 137-140.


Hannut steeds meer krachten begonnen te vergen, terwijl het daar- 

toe beschikbare aantal confraters zo bescheiden was. 

In zijn voortreffelijk boek The Crosier Story heeft J. Rausch, bij 

gelegenheid van het gouden jubilee van de terugkeer van de kruis 

heren naar Noord-Amerika, de geschiedenis van de amerikaanse 

kruisheren beschreven4. Vooral de periode 1910-1960 is daarin belangrijk, 

omdat zij een beeld geeft van de jarenlange inspanningen 

om in Noord-Amerika vaste voet te krijgen, maar ook van de 

geslaagde uitbreiding in andere staten dan Minnesota. 

De beste bronnen voor de geschiedenis van die aanvangsjaren 

zijn te vinden in de veelvuldige correspondentie, die van Dinter en 

ook Father H. IJzermans voerden met hoogwaardig heer Holl- 

mann, met Father August Van den Heuvel, de pastoor van Loretto 

en naderhand van Henderson, en in de memoires van J. van der 

Hulst, O.S.C. \ Wat werd voor de Orde de aanleiding tot de hernieuwde 

keuze voor apostolaat in Amerika ? Dit was duidelijk het 

beroep dat gedaan werd op haar zielzorgelijke ijver. Dit ge- 

schiedde van twee kanten : namens de bisschoppen van Minnesota 

en van de zijde der katholieke emigranten, door bemiddeling van 

pastoor Van den Heuvel. In het laatste geval waren dat in hoofdzaak 

kleine boeren uit Uden of andere dorpen in de wijde omgeving, 

die in Amerika de kans zochten om de economische positie 

van zichzelf en hun gezin te verbeteren. 

Het aanvaarden van de missie 

In zijn memoires zegt J. van der Hulst, O.S.C. zich goed te herinneren 

dat na de conventuele Mis op O.L. Vrouw Lichtmis de of- 

4- J. RAUSCH, The Crosier Story, Onamia, I960. 

5. August Van Den Heuvel. Geb. te Uden, 16 sept. 1875 ; student aan het college van 

het H. Kruis te Uden; op 17 aug. 1895 vertrokken naar het groot seminarie te St. Paul, 

waar hij gedurende vijf jaar filosofie en theologie studeerde ; priester gewijd te St. Paul 

(Minn.), 30 nov. 1900 ; twee jaar kapelaan aan de St. Anne's kathedraal te Minneapolis 

(Minn.); pastoor te Loretto en daarna te Henderson. 

JAN Van Der HULST, o.s.c. Geb. te Oestgeest, 23 juni 1884 ; overl. te Duluth (Minn.), 24 

mei 1944 ; geprof. te St. Agatha, 19 sept. 1904 ; priester gew., 3 juni 1909, surveillant te 

Hannut, 1909-1910 ; in U.S.A., 1910-1944 ; prior en missieoverste te Onamia, 1927-1933 ; 

novicenmeester, 1927-1930; prior te Hastings (Nebr.), 1933-1937; vicaris generaal van 

Amerika, wegens oorlogsomstandigheden tevens van Java en Brazilie ; de prior van Onamia 

stond tevens aan het hoofd van de kruisheren in Amerika. Zijn memoires worden bewaard 

in het provinciaal archief der Amerikaanse kruisheren te Onamia (O.P.A.K. Memoires, J. 

Van Der Hulst, O.S.C.)


ficiele brief, gericht aan St. Agatha evenals aan de vier overige 

kloosters (Diest, Maaseik, Uden en Hannut) aankwam. Daarin 

werd meegedeeld, dat W. van Dinter, de novicenmeester, en H. 

IJzermans, lector in de dogmatiek en tevens socius, beiden te St. 

Agatha, en broeder Henri van der Aa uit Hannut naar de missie in 

Minnesota zouden vertrekken, en wel naar Butler in het diocees St. 

Cloud. 

Op 11 februari 1910 schrijft hoogwaardig heer Hollmann aan 

prior L. Honhon te Diest: ,,De zending naar Amerika is dan aan- 

genomen". Hij constateert dat drie van de definitoren : W. van 

Dinter, C. Van 't Klooster en H. Sistermans, er zeer hard voor waren 

en de vierde, Honhon zelf, hoewel huiverig voor deze onder- 

neming, er niet tegen. Zelf was Hollmann meer wool dan tegen, 

ofschoon hij de moeilijkheden van een en ander zeer duidelijk in- 

zag en zich ook de bezwaren bewust was als de confraters van Din 

ter en IJzermans daar heen gingen. Toen de beslissing gevallen 

was, had hij van de prioren van Uden, Maaseik en Hannut vurige 

gelukwensen en alle tekenen van blijde instemming ontvangen. 

Het was Hollmann wel een beetje tegengevallen van Honhon geen 

enkel woord te hebben vernomen. 

,,Wat het doel betreft", zo schrijft Hollmann, ,,dit is niet het 

besturen van een of andere parochie in Amerika of het oprichten 

daarvan, maar daadwerkelijk het prepareren van de stichting van 

een klooster van onze Orde. Dit is van den beginne aan mgr. Tro- 

bec, de bisschop van St. Cloud, te kennen gegeven en op dit 

ogenblik wacht ik nog op een tweede officieel schrijven over een 

en ander ". ,,Beide confraters bezitten deugd, energie, kun- 

nen ontberingen lijden, hebben liefde voor onze H. Orde. Willem 

is doortastend, Henri (IJzermans) heeft de nodige remkracht, Wil 

lem gaat zeer gemakkelijk met alleman om, Henri is een man vol 

zielenijver, en daarom juist twee beste paardeh voor de wagen, en 

naar ik vertrouw zullen zij zeker het vrachtje brengen, waar het 

zijn moet. Moeten er dan later meer vertrekken, dan kunnen wij 

onze confraters gemakkelijk aan hunne zorgen toevertrouwen''. 

Hollmann stelt vervolgens enkele namen voor van personen, die 

van Dinter als subprior en novicenmeester, en IJzermans als lector 

in de dogmatiek en socius eventueel zouden kunnen vervangen. 

Zelf zal Hollmann tot augustus de dogmatiek doceren en dit bij 

het begin van het nieuwe studiejaar overdragen aan J. Quaedvlieg.


De voornaamste moeilijkheid die Honhon maakte, schijnt wel 

geweest te zijn, hoe Hollmann het benodigde geld bijeen moest 

krijgen. Dat bezwaar was verre van denkbeeldig. In het latijnse 

verslag van het definitoriaal kapittel, gehouden op 18 en 19 april 

1909 lezen we : ,,De magister generaal moge alle middelen zoeken 

die noodzakelijk zijn om onze huizen te hulp te komen, die 

thans en in voorafgaande jaren, vooral wegens het successierecht en 

het gemis aan aalmoezen, een last aan uitgaven te dragen hebben 

waaraan zij niet kunnen voldoen. En hij moet er zich op toeleggen 

het nodige geld te verwerven tegen zo laag mogelijke rente. Intussen 

moge hij de prioren aansporen en de prioren zelf weer hun onderdanen, 

alles te proberen om door zuinigheid en nauwgezet be- 

heer dit gebrek aan geld weg te nemen" 6.... 

In zijn memoires vermeldt J. van der Hulst, dat de drie pas benoemde 

missionarissen terstond van hun vorige taken werden ontheven 

om afscheid te nemen van hun familie en vrienden en tevens 

hen in de gelegenheid te stellen om daarbij geld in te zamelen 

om de onkosten van hun reis te bestrijden. Dit laatste met een 

zeer bemoedigend resultaat. Van Dinter heeft aan van der Hulst 

meer dan eens verteld dat, toen zij te Butler aankwamen, de meest 

noodzakelijke artikelen voor hun huishouden hadden aangeschaft 

en het overgebleven geld hadden bijeengelegd, zij nog ongeveer 

1200 dollar tot hun beschikking hadden, die zij in gordels om hun 

lichaam hadden gedragen. 

Hetzelfde geldt, aldus van der Hulst, voor iedere priester en 

broeder die na hen kwamen. Zelf was hij toen nog te Hannut en 

hij herinnert zich nog goed het feestelijk afscheidsmaal aldaar voor 

de drie missionarissen ; broeder Henri van der Aa was er zeven jaar 

werkzaam geweest. Bij zijn tafelspeech sprak prior M. Konings de 

hoop uit, dat de Orde in de nabije toekomst een missionair arbeidsveld 

zou vinden in Congo, de enige Belgische kolonie. Tien 

jaar later zou die wens worden vervuld en M. Konings de eerste 

missieoverste zijn en in 1926 apostolisch prefect worden. 

Uit berichten van de kruisheren, die van 1850 tot 1879 in Wi 

sconsin werkzaam waren geweest, konden de drie missionarissen 

6. A.G.K. : Ada magistri Glis et Definitorum O.S.C. in Capitulis Intermediis ab anno 

1859


weten, dat hun een zware taak te wachten stond en een eenzaam 

en uiterst sober leven ; na dertig jaar waren, ook in Minnesota, de 

omstandigheden nauwelijks verbeterd. Van Dinter nu was sterk gehecht 

aan zijn geboortestreek, haar landschap en gemoedelijke 

dorpssfeer. Hij was een echte natuurliefhebber en vertrouwd met 

de canadassen, de peppels, de berken, de zangvogels, de bloemen, 

de wijdte en de rust van de paarse heidevelden van zijn land. Toen 

hij in 1920 voor het eerst op verlof kwam, kreeg hij de tranen in 

de ogen, toen hij voor het eerst weer een vogel hoorde fluiten en 

zei in zijn typisch verbasterd amerikaans-nederlands : ,,ach, bij 

ons kennen wij geen zing-vogels''. 

Bovenal was hij van aard een gemeenschapsmens. Dat moet de 

overgang voor hem zeer groot hebben gemaakt; het blijkt ook 

herhaaldelijk uit zijn brieven. Deze stap moet heel wat betekend 

hebben voor een gerijpt man, die gewend is aan een bepaalde om 

geving en levensstijl en daarin zijn eigen verantwoordelijkheden 

heeft gedragen. Hij treedt zo iets volkomen anders tegemoet dan 

een jonggewijde priester, die onbevangener, maar ook onervarener 

heeft uitgezien naar zijn eerste benoeming, blij dat de jaren van 

voorbereiding voorbij zijn en die vol is van rozige verwachtingen 

over de toekomst. 

En daarbij, van Dinter was van nature een bijzonder nuchter 

denkend iemand, die goed besefte wat hij prijs gaf en geen ijdele 

illusies koesterde ; zijn idealisme was verbazend concreet gericht en 

aan luchtspiegelingen gaf hij zich niet over. Maar de werkelijkheid 

is toch weer anders dan een mens zich heeft voorgesteld; het kost 

tijd er aan te wennen. Als definitor en toekomstige missieoverste 

raakte hij uiteraard nauw betrokken bij de voorafgaande besprekingen 

en hij was er de man niet naar om zich en zijn metgezellen 

met een kluitje in het riet te laten sturen. Het was kort dag; de 

beslissingen en voorbereidingen moesten een snel verloop hebben. 

Inderhaast dienden nog allerlei dingen te geschieden ; tijd om zich 

nader te orienteren in de nieuwe omgeving en werkkring bleef er 

niet over. De kruisheer-missionaris H. IJzermans heeft de ervaringen 

van de reis en de eerste indrukken te Butler uitvoerig beschre- 

ven7. 

7. Dit verslag is als afzonderlijke brochure verschenen bij de drukkerij van het dagblad 'De 

Gelderlander,, een katholieke krant die ook in Oost-Brabant veel gelezen werd. Naar een 

Nieuwe Katholieke Kolonie te Butler in Minnesota, z.j. Voor een getekend kaartje van het 

noordelijk deel van Minnesota als werkterrein van de kruisheren, zie J. RAUSCH, o.c. , bl. 180.

Naar Amerika 


Op 12 maart 1910 voeren de drie eerste missionarissen, de 

priesters W. van Dinter (40 j.), H. IJzermans (39 j.) en broeder 

Henri van Aa (bijna 37 j.)» in gezelschap van Father Van den 

Heuvel vanuit Antwerpen naar New York8. Zij vertrokken met 

een groep emigranten die door Van den Heuvel was bijeenge- 

bracht. Hoogwaardig heer Hollmann, de prioren van Diest en 

Hannut en de subprior van Maaseik deden hen uitgeleide. Acht 

dagen later arriveerden zij te New York op zondagmorgen. Die- 

zelfde avond reisden zij door per extra trein. Dinsdagnacht 22 

maart kwam deze aan te New York Mills (Minn.), het eindpunt 

van de spoorweg in die richting. Allen moesten in de trein blijven 

slapen en ontbijten. 

Vanuit New York Mills werden onze passagiers per buggies 

(lichte, open rijtuigjes op hoge wielen) en hun bagage met vracht- 

wagens naar Butler vervoerd, een afstand van 10 a 11 mijl over 

slechte wegen. Na een stevige lunch op de aanwezige modelboer- 

derij en het bezichtigen van de stallen werden zij met hun bagage 

naar de houten barakken gebracht, die voorlopig als hun verblijf- 

plaats moesten dienen, totdat zij zelf de kans gezien hadden een 

eigen boerderij op te bouwen. Volgens opgave van van Dinter 

bestond hun groep in de trein van New York naar New York Mills 

uit 68 kolonisten, zowel mannen en vrouwen als kinderen. Enkele 

families waren te Antwerpen moeten achterblijven, omdat het aantal 

reserveringen op het schip niet bleek te kloppen. Zij zouden 

pas bij een volgende gelegenheid kunnen afreizen. 

Zoals Van den Heuvel naar Amerika had getelegrafeerd, heeft 

de volledige groep kolonisten met Butler als bestemming bestaan 

uit 84 personen : 50 volwassenen en 34 kinderen. Voor de gedwon- 

gen achterblijvers betekende dit natuurlijk een grote tegenvaller, 

die hen bovendien nog op extra verblijfkosten kwam te staan. Gelukkig 

heeft dit niet lang geduurd. 

8. H. IJZERMANS o.s.cr. Geb. te Vlaardingen, 3 juli 1870 ; overl. te Perham (Minn.), 28 

april 1938; geprof. te St. Agatha, 25 sept. 1890; priester gew., 8 juni 1895 ; leraar te 

Uden, 1895-1899 ; novicenmeester te Diest, sept. 1899- 3 mei 1904 ; professor in de dogmatiek 

en socius te St. Agatha, 3 mei 1904- 12 maart 1910; missionaris in U.S.A., 

1910-1938. Henri IJzermans was een ascetische persoonlijkheid ; ook in aanleg en karakter 

verschilde hij veel van van Dinter. Toch hebben zij als novicenmeester en socius voortreffelijk 

samengewerkt. Deze goede onderlinge verhouding is voor beide van grote betekenis geweest 

bij hun pionierswerk in Amerika.


Minnesota 

Minnesota is sinds 1858 de tweeendertigste van de Verenigde 

Staten. Bijna drieenhalf maal zo groot als Belgie enNederland sa- 

men, is het verdeeld in 82 counties (graafschappen of provincies). 

In 1911 telde het nog slechts 2.075.708 inwoners; dit aantal was 

in 1940 opgelopen tot 2.790.000. Het bevolkingscijfer was dus 

zeer gering en nam maar heel langzaam toe. In 1970, dus lang na 

de grote toevloed van immigranten uit Europa en de ontginning 

van de bodem, die veel ijzererts bevatte en vooral vruchtbare land- 

bouwgrond opleverde, zal de bevolking pas 3,8 miljoen bedragen. 

Trekken we daar alleen al de voornaamste steden af, als St. 

Paul(300.000), Minneapolis (434.000), Duluth (101.000), dan 

blijkt hoe dun bevolkt het toen nog maar was. Bij de Canadese 

grens zijn nog steeds grote gebieden, die praktisch onbewoond 

zijn, en dus onontgonnen. 

Meren telt Minnesota meer dan tienduizend, en enorme bossen, 

ruim een eeuw geleden was bijna geheel het noorden van Minne 

sota een geweldig oerwoud. Boven grenst het aan de Grote Meren, 

een soort van binnenzee van zoet water, die voor grote schepen te 

bevaren zijn. Het noord-westelijk deel van Minnesota, waar in 

1910 de eerste kruisheren zich vestigden, vertoont een landschap 

gelijkend op dat van Zweden en Finland : lange reeksen meren en 

smalle rotswanden die zich in voorhistorische tijden hebben op- 

gestapeld aan de voet van gletschers. Het is een majestueus, maar 

ruig gebied. Het klimaat is er continentaal, met scherpe tegenstel- 

lingen : korte,soms bloedhete zomers ; een mooie, droge herfst 

(Indian summer); lange, strenge winters, waarin het kwik tot 40 

graden onder nul kan dalen, met veel sneeuwstormen, die soms 

maandenlang metershoge versperringen veroorzaakten. 

De Johnston Land Company en de Minnesota Catholic Colonisa 

tion Society (J.C.L. en M.C.C.S.) 

Het zal nuttig zijn zich eerst een voorstelling te vormen omtrent 

de bijzondere omstandigheden waaronder van Dinter zijn taak als 

missieoverste te Butler aanving. Zij schiepen een heel andere situa- 

tie dan de in Nederland en Belgie gebruikelijke, en dat veroor- 

zaakte onvermoede moeilijkheden, misverstanden en vertragingen.


Van de kant van de Orde was de bedoeling. duidelijk geformu- 

leerd: de blijvende vestiging van de kruisheren als religieuze ge- 

meenschap in Minnesota. Niet als her en der verspreide eenlingen, 

maar vanuit de gemeenschap zouden zij de zielzorg uitoefenen on- 

der de kolonisten. Daartoe moest er, zodra als dit maar mogelijk 

was, tot de bouw van een eigen klooster worden overgegaan op de 

plaats die hun door de bisschop van St. Cloud was toegewezen, 

n.l. te Butler. Van het begin af heeft van Dinter niet anders ge- 

wild. Hij was daarbij echter afhankelijk van de medewerking van 

twee instanties : de Johnston Land Company en de Minnesota Ca 

tholic Colonisation Society. Bovendien zou van Dinter al spoedig 

ontdekken, dat Butler allerminst een geschikte plaats was om het 

beoogde klooster op te richten. 

Vooreerst dan de Johnston Land Company. Dit was een van de 

meer dan 300 grond-hypotheekmaatschappijen, die van de staat 

een concessie hadden gekregen om in noord Wisconsin en in Min 

nesota op enorme schaal grond op te kopen die nog ongecultiveerd 

was. Hun activiteit was een tweeledige: het verwerven van derge- 

lijke uitgestrekte en nog onontgonnen gebieden, en het aantrek- 

ken van een stroom immigranten uit Europa. Zij stichtten kolo- 

nies, waar de immigranten dan tegen betaling van een bepaald be- 

drag een gedeelte van de grond konden pachten om er een 

zelfstandig bedrijf op te vestigen. In principe bleef de grond van 

de maatschappij. Het was dus een soort erfpacht of pacht met 

recht van opstal. Later, wanneer het bewuste terrein daartoe vol- 

doende opbracht, kon het eventueel van de maatschappij worden 

gekocht. Wei werd er zware inspanning van de kolonisten vereist 

om het gepachte gebied bouwrijp te maken. Het werd namelijk 

opgeleverd in de toestand waarin het door de grond-hypotheek- 

maatschappij was overgenomen, een zogenaamde Lumber Com 

pany9. 

9. Deze liet de beste bomen omhakken, in blokken zagen en vervoeren. Daarna verkocht 

de Lumber Company die terreinen weer, in de verwilderde toestand waarin zij die achterliet. 

Dus met de bomen van mindere kwalkeit en de grond vol wortels en stronken. Dat 

maakte de ontginning voor de kolonisten tot een bijzonder zwaar werk, waaraan zij niet gewend 

waren in hun eigen land van herkomst. Die voorarbeid moest eerst gebeuren om de 

grond geschikt te maken voor gras- of bouwland.


In 1909 ontstond de Minnesota Catholic Colonisation Society. 

Zij werd opgericht door de bisschoppen van Minnesota als kerkpro- 

vincie. Bisschop James Me. Golrick van Duluth was er de voorzitter 

van, bisschop James Trobec van St. Cloud de vice-voorzitter10. Het 

doel van dit genootschap was de behartiging van de geestelijke be- 

langen der katholieke immigranten. Tevens hadden deze bisschop 

pen daarbij de aanwas van het bescheiden aantal katholieken in 

hun diocesen op het oog. De ondervinding had geleerd dat deze 

kolonisten in godsdienstig opzicht aan hun lot werden overgelaten. 

Ze moesten immers de steun missen van een priester uit eigen 

land, die hun moedertaal sprak. Bovendien vestigden zij zich in 

een totaal vreemde omgeving die voor het overgrote deel niet- of 

zelfs anti-katholiek was. Dat alles had vaak ten gevolge dat zij al 

spoedig niet meer praktiseerden of geheel hun geloof verloren. 

Zelf beschikten de bisschoppen over te weinig eigen priesters om 

dit te kunnen opvangen. En bovendien zou ook dit, zeker de 

eerste jaren, een onoverkomelijk bezwaar hebben opgeleverd, om- 

dat de meeste kolonisten bij aankomst geen woord engels kenden 

en het hun aan tijd en gelegenheid ontbrak om deze taal aan te le- 

ren. Zij waren daardoor sterk op elkaar aangewezen, de afstanden 

waren te groot voor een geregeld kerkbezoek en zij moesten heel 

hard werken om voor zichzelf en hun gezin een redelijk en op de 

duur groeiend inkomen te verwerven. De enige oplossing was dus : 

zo spoedig mogelijk een kerkje te bouwen op de kolonie zelf met 

een priester die hun moedertaal sprak. Slechts geleidelijk zou de 

moeilijkheid worden opgelost doordat de kinderen op school in 

het engels werden onderwezen en dus tweetalig werden. 

Mgr. John Ireland, de aartsbisschop van St. Paul en een bekende 

figuur in de amerikaanse kerkgeschiedenis, juichte in een brief aan 

mgr. Me. Golrick de stichting van de M.C.C.S. van harte toe. Zelf 

was hij dertig jaar lang de pionier geweest van de zorg voor de 

geestelijke en sociale belangen van de kolonisten in het zuidelijk 

gedeelte van Minnesota. Thans was hij te oud geworden om ook 

10. MGR. JAMES Me GOLRICK Geb. te Borrissokane, Co. Tipperary (Ierland), 1 mei 

1841 ; overl. te Duluth, 23 jan. 1918 ; geconsacreerd tot eerste bisschop van Duluth, 27 

dec. 1899, het jaar waarin dit bisdom werd opgericht. 

Mgr. James Trobec Geb. te Billichgratz (Oostenr.), 10 juli 1838 ; overl. te St. Cloud, 14 

dec. 1921 ; bisschop van St. Cloud, 21 sept. 1897 ; ontslagname wegens ziekte, 15 apr. 

1914.


nog actief als leider te kunnen optreden van de M.C.C.S. in zijn 

kerkprovincie, hij was genoodzaakt zich hoofdzakelijk te berperken 

tot het directe bestuur van zijn eigen aartsbisdom St. Paul. Acht 

jaar later zou deze markante en door zijn arbeid onder de katho- 

lieke kolonisten internationaal bekende bisschop op tachtigjarige 

leeftijd overlijden. 

De voornaamste opdracht van van Dinter, ook door hem zelf als 

zodanig beschouwd, was : zo spoedig mogelijk een klooster te bou- 

wen, en wel te Butler. Door hoogwaardig heer Hollmann werd 

daarop voortdurend aangedrongen ; hoe eerder, hoe beter. Ver- 

schillende malen heeft Hollmann tevoren al in brieven zowel aan 

mgr. Me. Golrick als aan mgr. Trobec dit als eerste voorwaarde 

gesteld voor het zenden van kruisheren naar Amerika, maar 

daarop kreeg hij geen, of slechts een vaag antwoord. Het bleef bij 

de verklaring, dat zij welkom waren. Men krijgt de indruk dat Me. 

Golrick hierbij Trobec bei'nvloedde. 

De nadrukkelijke wens van Hollmann is zeer begrijpelijk voor 

wie de voorafgaande geschiedenis van de kruisheren in Wisconsin 

kent. Meningsverschil omtrent de geschikte plaats voor een 

klooster heeft dit doen mislukken en geleid tot het uiteenvallen 

van deze religieuze gemeenschap. 

Vrij spoedig moest van Dinter tot de conclusie komen, dat het 

bouwen van een klooster te Butler een onverantwoordelijke en ook 

weinig uitzicht biedende opgave was. Onder de gegeven omstan- 

digheden ontbrak daartoe een gunstig perspectief. Alleen wie zich 

ter plaatse bevond, en ook dan was dit voor een nieuwkomer niet 

gemakkelijk, kon zich daarover een aannemelijke voorstelling vor- 

men. Vanuit St. Agatha viel dit immers moeilijk te bekijken ; 

daarvoor verschilde de nationale en kerkelijke situatie te veel. 

Van Dinter stuitte op van tevoren niet gekende moeilijkheden. 

Op 7 januari 1910 schrijft mgr. Trobec aan Father Van den Heu- 

vel, dat hij de kruisheren verwelkomt in zijn diocees. ,,Men" 

heeft hem Mille Lacs genoemd. Dat was ver van iedere andere 

plaats. Daarna dachten zij aan Butler in Otter Tail. Mgr. Golrick 

had hem bewogen aan Van den Heuvel te schrijven, dat hij de 

kruisheren graag begroette, als zij zich zouden wensen te vestigen 

op plaatsen in zijn diocees waar zich nog geen andere parochies 

bevonden. Dat klinkt veelzeggend, het is blijkbaar door de J.L.C. 

en Me. Golrick zo bedisseld. Over het oprichten van een klooster


verder geen woord. Aan Van den Heuvel verzoekt mgr. Trobec dit 

aan Hollmann mee te delen. 

Mgr. Trobec liet zich leiden door de keuze van de J.L.C. en de 

voorzitter van de M.C.C.S. voor Butler. Vermoedelijk was het 

bestaan van een plaats van die naam in zijn bisdom hem niet be- 

kend en had hij dus geen voorstelling omtrent de vooruitzichten 

voor de kruisheren. Op 28 januari 1910 schreef Me. Golrick aan 

Murray een briefje, waarin hij aan deze de opdracht gaf om in zijn 

naam aan Father Van den Heuvel, die zich nog in Nederland be- 

vond, te telegraferen : ,,Ik neem deze goede priesters waarvan u 

spreekt, graag op in het diocees - Schrijf hem ook, dat wij plannen 

aan het bekijken zijn voor kerk en huis n. J. Rausch merkt terecht 

op, dat dit een zeer merkwaardig document blijft. Men zou zich 

kunnen afvragen, hoe Me. Golrick, in zijn eigen naam als bisschop 

van Duluth ook maar iemand kon opnemen in het diocees St. 

Cloud12. 

Misschien kan het volgende, dat J. Van der Hulst in zijn me- 

moires vertelt, hiervoor enige verklaring bieden. De J.L.C. bouwde 

een pastorie te Onamia, maar geen kerk zoals vereist werd door het 

contract, ondertekend door deze maatschappij en door bisschop 

Me. Golrick van Duluth. De reden daarvan werd uitgelegd door 

mgr. Joseph Busch, de opvolger van bisschop Trobec van St. 

Cloud13. Tevoren was hij secretaris van aartsbisschop Ireland en als 

zodanig op de hoogte van de onderhandelingen tussen de J.L.C. 

en de M.C.C.S.. Toen de besprekingen begonnen, gingen de bis 

schoppen uit van de veronderstelling, dat Onamia behoorde tot 

11. FRANCIS H. MURRAY. J. Rausch (p. 140-141) beschrijft hem als een jonge, energieke, 

intelligente en bekwame zakenman. In 1909 was hij agent van de Foley-Bean Lumber Com 

pany. Deze maatschappij was in het bezit van 18.000 acres bosland in Mille Lacs County, 

ten westen en ten noorden van het dorp Onamia. Zij had graag dat Murray daarvoor een 

koper vond. Er werd besloten dat hij een aanbod zou doen aan de J.L.C, die toen enorme 

stukken bosland tot ontwikkeling bracht in N. Dakota en in de counties Becker en Otter 

Tail (Minn.). De directie van de J.L.C. was onder de indruk van de bekwaamheden van 

Murray als onderhandelaar daarbij, en wist hem in haar eigen dienst te krijgen. Hij ontving 

de opdracht om de katholieke bisschoppen te benaderen in wier diocesen het land van de 

J.L.C. lag, met de bedoeling een katholiek kolonisatieprogram op te stellen. Zodoende 

kwam hij tegelijktijd en tevens in dienst van de M.C.C.S.. Zelf was hij katholiek en dus beter 

in staat zich in de positie van de bisschoppen en de katholieke immigranten te verplaatsen. 

12. j. Rausch, o.c, p. 165-166. 

13. MGR. JOSEPH BUSCH, Geb. te Red Wing (Minn.), 16 apr. 1866 ; overl ; geconsacreerd 

tot bisschop van Lead (Z. Dakota), 19 mei 1910; bisschop van St. Cloud, 19 Jan. 

1915.


het diocees Duluth. Misschien geldt hetzelfde voor Butler, hoewel 

van de andere kant Me. Golrick toch Trobec als bisschop van St. 

Cloud betrekt bij het geval Butler. Of speelde hij Trobec de baas ? 

De tijd voor het vertrek van de bewuste groep emigranten was 

kort geworden; de kruisheren konden zich moeilijk meer terug- 

trekken. Na overleg met zijn definitoren besloot Hollmann de 

sprong te wagen. Van Dinter 2ou dan ter plaatse moeten trachten 

de kwestie over een klooster 2odra mogelijk 2ien opgelost te krij- 

gen. Van het begin af was ook van Dinter persoonlijk overtuigd 

van de wenselijkheid, zelfs de nood2aak om 20 gauw mogelijk te 

komen tot de bouw van een klooster, dat als centrum en uit- 

gangspunt moest dienen voor het apostolaat, liefst gecombineerd 

met een college ter opleiding van amerikaanse kandidaten voor de 

Orde om 20 haar voortbestaan en uitbreiding in dit nieuwe land te 

ver2ekeren. De vraag was alleen maar, hoe dit plan te verwe2enlijken. 

Er kon toen enkel begonnen worden op de plaats die door de 

bisschoppen was toegewe2en. Bovendien, evenmin de bisschop als 

van Dinter waren hierin volkomen vrij. Zij waren afhankelijk van 

twee instanties: de J.L.C. en de M.C.C.S.. De opdracht van van 

Dinter 2ou geen benijdenswaardige blijken, ge2ien de2e beide fac- 

toren. 

Om een idee te krijgen van de positie van de katholieke kerk in 

Amerika en van de problemen waarmee de bisschoppen te maken 

hadden, lijkt een korte historische uitweiding gewenst. 

De snelle opbloei van de katholieke kerk in Noord-Amerika tij- 

dens de 19e eeuw was voornamelijk het gevolg van de enorme toe- 

vloed aan immigranten, ook katholieke, die hun eigen priesters 

meebrachten. Het probleem van de verschillende talen en culturen 

speelde hierin een we2enlijke rol. De2e volksverhui2ing, groter dan 

de geschiedenis ooit heeft gekend, veroor2aakte onrust en ver2et in 

2ulk een uitgestrekt land met een engelse en protestantse cultuur, 

maar met een naar verhouding erg schaarse autochtone bevolking. 

De2e behoorde, voor het overgrote deel, tot de episcopaalse kerk 

en tot de honderden protestantse secten. Het bracht ook een ern- 

stige crisis teweeg binnen de amerikaanse katholieke kerk 2elf. 

Het 2ou geruime tijd duren, eer de kerkrechtelijke positie van 

de bisschoppen door de bevolking, maar ook door de regering,


voldoende zou worden geeerbiedigd. Dit hangt samen met de ty- 

pische amerikaanse opvatting over het wezen van de godsdienst, 

ook de christelijke. Om christen te heten zou het helemaal niet 

nodig en zelfs niet gewenst zijn, dat iemand zich vastlegt op een 

bepaalde geloofsbelijdenis of het hierarchisch beginsel van zijn 

kerk aanvaardt. Dit werd in de algemene opinie als ondemocra- 

tisch, onamerikaans en ,,sectarisch" ervaren, als in strijd met de 

persoonlijke vrijheid en aanstootgevend aan andersgezinden. Een 

parochie gold voor de burgelijke wet, zoals een protestante ,,ge- 

meente", als een zelfstandige eenheid met eigen verantwoorde- 

lijkheid. Zij kon zelf haar bestuur kiezen, en alleen dit kon 

rechtspersoonlijkheid verwerven. De pastoor kon praktisch enkel 

als zodanig functioneren zolang hij door de parochie werd aan- 

vaard en desgewenst ontslagen en vervangen kon worden. Het 

duurde geruime tijd, eer het gezag van de bisschoppen hierbij vol- 

ledig erkend werd. Zulk een gewendheid slijt pas geleidelijk, en er 

blijft licht iets van hangen. 

Ook na de crisis werd van de bisschoppen een behoedzaam en 

geduldig beleid gevergd om tegenstellingen tussen eigen geloofs- 

genoten te verzoenen en het algemeen besef te doen doordringen 

dat de katholieken even betrouwbare en vaderlandslievende staats- 

burgers konden zijn als anderen. Vooral vooraanstaande leiders als 

aartsbisschop Ireland en kardinaal Gibbons beklemtoonden voort- 

durend het nationaal karakter en de democratische gezindheid van 

hun kerk. Amerikanen zijn over het algemeen niet zo ontvankelijk 

voor theorieen van centralistische en juridische aard, maar meer 

praktisch en dynamisch ingesteld. Dat leidde tot regelingen en 

maatregelen waarvoor men in Rome, en ook in het toenmalige Ne- 

derland, moeilijk begrip kon opbrengen. 

Van Dinter werd hier in feite mee geconfronteerd en had er re- 

kening mee te houden. Dat plaatste hem soms, om te zeggen, tus 

sen twee vuren. Hoe een klooster te verwezenlijken ? En wel te 

Butler, en onder de gegeven omstandigheden ? 

In het reeds genoemde contract in 1909 tussen de J.L.C. en de 

M.C.C.S. gesloten, verklaart de laatste zich accoord met de vol- 

gende bepaling. Telkens wanneer de bisschop van oordeel is, dat 

een groep van personen, (in casu dus katholieke kolonisten,ge- 

vestigd op genoemde landerijen) een redelijke behoefte heeft aan

De drie pioniers. Van l.n.r. : H. IJzermans, W. van Dinter, H. van der Aa.


faciliteiten voor een kerk en school en de bisschop bereid is een 

priester te benoemen voor zulk een kerk, zal de J.L.C. een stuk 

grond ter grootte van 40 acres, gunstig gelegen voor kerk en 

school, ter beschikking stellen van het kerkbestuur. De maatschap- 

pij zal geschikte gebouwen doen zetten voor kerk, pastorie en 

scholen ; de rest van dit terrein kan naar verkiezing tot andere 

doeleinden worden gebruikt. De 40 acres werden echter in vrucht- 

gebruik gegeven : zij bleven dus, evenals het grondgebied van de 

kolonie als geheel, het eigendom van de J.L.C 

Deze regeling riep bij van Dinter grote bezwaren op. Daardoor 

zou immers de resterende grond, ook al mocht hij gebruikt wor 

den om een klooster en college te bouwen en een groententuin aan 

te leggen, niet het eigendom der Orde worden. Johnston blijkt 

derhalve zijn toezegging te beschouwen als een soort service aan de 

katholieke kolonisten, als middel ook om hun het verblijf te Butler 

aantrekkelijk te maken. Dat zal de reden geweest zijn waarom hij, 

voor het eerste jaar, een salaris van 800 dollar toekende aan van 

Dinter als pastoor; daarna zou de parochie zelf in diens onder- 

houd moeten voorzien. Dit was een royaal, en, vanuit zijn stand- 

punt als echte zakenman gezien, de voor de hand liggende opvat- 

ting. Van hem, als geboren protestant, voor wie de parochie gelijk 

stond met ,,gemeente", valt dit te begrijpen. Hij liet het verder 

aan de bisschop over dit begrip op de katholieke wijze te interpre- 

teren. 

Maar ook daarmee was de moeilijkheid voor van Dinter niet opgelost. 

Alleen door het aanvaarden van het pastoraat kon in dit ge- 

val sprake zijn van de oprichting van een klooster. De enige moge- 

lijkheid daartoe leek, dat de bisschop van St. Cloud de parochie 

blijvend zou toevertrouwen aan de Orde. Men leefde toen nog in 

een tijd waarin bisschoppen over het algemeen, het behoren tot 

een religieuze orde van iemand, in de zielzorg als weinig terzake 

doende of als een bijzondere aanbeveling beschouwden, als bij 

priesternood de mensen maar geholpen werden, vooral op plaatsen 

die voor seculieren minder aantrekkelijk waren. 

Gedurende diens aanwezigheid te Uden had prior van Mil Fa 

ther Van den Heuvel steeds op het hart gedrukt bij de Benedictij- 

nen in Minnesota te informeren, hoe zij het aangelegd hadden om 

er kloosters te stichten. Tijdens de overtocht naar Amerika sprak


van Dinter daarover nog al eens, maar kreeg steeds een ontwijkend 

antwoord. Van den Heuvel heeft waarschijnlijk geen illusies willen 

wekken, wetend hoe de kaarten lagen. Toch heeft van Dinter er 

geen gras over laten groeien. Reeds een paar dagen na aankomst te 

Butler, op 26 maart namelijk, schreef hij een latijnse brief hierom- 

trent aan dom P. Engel, abt van St. John's Abbey te Collegeville 

(Minn.), zonder medeweten van Van den Heuvel. Op 2 april ont- 

vangt hij antwoord. Zoals Rausch zegt, kan de inhoud vrij goed 

worden samengevat door de laatste alinea ervan : ,, Eerst moet de 

toestemming van de bisschop verkregen worden, en dan met deze 

toestemming moet de H. Stoel benaderd worden om een klooster 

van uw Orde in dit diocees op te richten dat dezelfde privileges 

geniet als die in Nederland. Tegelijk kunt u dan verzoeken dat be- 

paalde missies, toevertrouwd aan de Orde, u 'in perpetuum' gege- 

ven worden0. Tevens deelt de abt nog het volgende mede. Deze 

uit Beieren afkomstige benedictijnen zijn reeds in 1856 naar Ame- 

rika gekomen. In 1866 werd St. John's tot abdij verheven, 14 van 

de ongeveer 30 oorspronkelijke parochies, die hen werden toever 

trouwd, zijn ,,in perpetuum'7 aan hen gegeven. Zonder commen- 

taar er op en met het verzoek dit schrijven ook aan Van Mil te la- 

ten lezen, sluit van Dinter het in bij zijn brief aan Hollmann. Wei 

schrijft hij: ,,Mij dunkt, er staat veel tussen de regels te lezen, en 

voor pastorieen is U.H.E. niet, en ook mijn persoon niet, doch an- 

deren zullen daar weer anders over denken''. 

De vestiging en leefwijze van de drie pioniers te Butler 

Alvorens uitvoeriger in te gaan op de gerezen moeilijkheden, 

willen we proberen ons een voorstelling te vormen aangaande hun 

leefomstandigheden. De schildering daarvan in hun brieven is rea- 

listisch en allesbehalve aantrekkelijk. Tot kerkje en pastorie klaar 

waren, zou hun verblijf bestaan in het huisje van de vroegere directeur 

van een kleine melkerij die eenmaal per week in bedrijf 

was. Voorlopig konden de kolonisten s'zondags Mis horen in het 

verenigingslokaal. Hun woning, zoals alle andere, ook de barakken 

en de wat grotere gebouwen, was in hout opgetrokken. Het huis 

telde maar drie kamers, waarvan een tevens als keuken moest wor 

den gebruikt. Het was karig gemeubileerd met bedden van respec- 

tabele omvang en enkele tafels en stoelen, die naderhand moesten


worden vergoed. Broeder Henri timmerde voor elk van de twee 

priesters een boekenkast. Hij was een ondernemend manusje van 

alles ; tot hem namen de kolonisten hun toevlucht wanneer er iets 

gerepareerd diende te worden. 

Van Dinter wilde St. Agatha zo weinig mogelijk op kosten jagen 

en tevens sparen voor de bouw van een klooster. Daarom werd er 

buitengewoon zuinig geleefd. Het menu was hoogst eenvoudig : 

wel voldoende, maar beknopt en met weinig variatie. Eieren, melk 

en boter kwamen te duur uit eh vlees was er in Butler niet te 

koop, alleen maar spek. Kleding werd vanuit St. Agatha aangevuld 

en ook verdere onmisbaar gebleken gebruiksvoorwerpen. 

Groenten zouden er niet op tafel komen voor zij die zelf konden 

kweken. Broeder Henri was kok en bakte het brood. In een aanvulling 

op zijn memoires schrijft J. van der Hulst, dat de broeder 

niet goed raad wist met de amerikaanse gist, zodat het brood grof 

was en zwaar op de maag viel. 

Alles bij elkaar was het een primitieve bedoening. Butler zelf 

was een kleine nederzetting midden tussen de bossen, een soort 

gehucht. Een klein, wat bijgekleurd potloodschetsje, door Father 

IJzermans op verzoek van Hollmann gemaakt, geeft er enige voorstelling 

van. Het is ingesloten in een brief van 6 mei 1910, dus on- 

geveer tweeenhalve maand na hun aankomst. Dit plattegrondje 

toont aan, dat het oppervlak van de kolonie door twee loodrecht 

op elkaar staande wegen in vier rechthoeken is verdeeld. De 

dwarse of horizontale weg zou eigenlijk de belangrijkste verbinding 

moeten zijn. Links voert hij over een afstand van 11 mijl naar 

New York Mills, het dichtstbijgelegen spoorwegstation en langs 

een aftakking ervan in noordwestelijke richting, naar het 18 mijl 

ver gelegen stadje Perham. Beide wegen waren echter slecht. In de 

lange wintermaanden veroorzaakte de veelvuldige sneeuwval een 

zware belemmering en in de lente, wanneer de dooi inzette, waren 

zij een grote modderpoel en praktisch onbegaan- en onberijdbaar. 

Vandaar de hoge wielen van de buggies. Van tijd tot tijd moest er 

naar Perham worden gegaan voor boodschappen ; in Butler was 

niet veel verkrijgbaar. Voor treinverbinding was men op New York 

Mills aangewezen. En ook die was heel beperkt: rond twaalf uur 's 

middags en 's nachts om een uur. In die gevallen reden zij mee 

met een of andere vrachtrijder. Het was een hele uitgave om zelf


een paard en buggy aan te schaffen ; pas later zou van Dinter 

daartoe noodgedwongen overgaan. 

Her en der, op dikwijls grote afstanden van elkaar, stonden de 

barakken als voorlopig onderkomen voor de kolonisten en enkele 

boerderijen. Een posten telegraafkantoor was er niet; evenmin 

winkels, een hotel of uitspanningen. Alleen de General Store, een 

soort van bazar, waar de noodzakelijkste levensmiddelen, huishou- 

delijke benodigdheden, gereedschappen en werkkleding te koop 

waren, tegen voor nederlandse begrippen hoge prijzen. Een vroe- 

gere houtvesterswonig werd tot verenigingslokaal ingericht en bood 

het enige vertier buitenshuis. De kolonisten moesten heel hard en 

zwaar werken om het weerbarstige terrein te ontginnen, het voor- 

geschoten geld aan de J.L.C. te kunnen terugbetalen en op den 

duur een eigen boerderij te stichten. Tot overmaat van ramp brak 

in de bloedhete zomer van 1910 een droogte uit zoals sinds men- 

senheugenis niet had geheerst. Dat beschouwden verschillende van 

de kolonisten als de genadeslag. Er ontstond grote ontmoediging, 

maar ook veel ontevredenheid, en argwaan en kritiek tegen Father 

Van den Heuvel, al was die onverdiend ; hetgeen de taak van van 

Dinter als pastoor niet vergemakkelijkte. Overtuigd van het tegen- 

deel, verdedigde hij zijn vriend. Hij hield een hartige en aan dui- 

delijkheid niets te wensen overlatende preek over laster. Sommigen 

kwamen daarna hun spijt betuigen. Maar geleidelijk aan nam het 

aantal toe van kolonisten die Butler verlieten. Zij gingen elders in 

Amerika hun geluk zoeken of keerden, wanneer zij financieel 

daartoe nog in staat waren, met hun gezin naar eigen vaderland 

terug. De volgende zomer zou niet veel beter zijn. Johnston Sr. 

heeft berekend, dat deze strop hem op een verlies van 12.000 dol 

lar kwam te staan. Hij trok zich uit de J.L.C. terug en liet de lei- 

ding verder over aan de twee zoons die zijn mededirecteuren wa 

ren. Zij zagen weinig of geen toekomst meer in Butler en zullen 

het anderen hebben afgeraden. Tevoren al had van Dinter er niet 

veel fiducie in, zeker voor de stichting van een klooster. En dat 

vooral vanwege de gei'soleerde ligging. 

Wat van Dinter persoonlijk het zwaarste viel, was het gemis aan 

de gezelligheid van een groot convent; hij was van nature een ge- 

meenschapsmens. In zijn brieven uit de beginjaren gaat het voor- 

durend over ,,mijn St. Agatha" en ieder nieuwtje, ook over


buurtgeestelijkheid en de kennissen in de omgeving, was bijzonder 

welkom. Hij kon ontroerd reageren op de vermelding dat in de 

kloostertuin de appelbomen zo prachtig bloeiden ; in Butler immers 

was er geen vruchtboom te bekennen. Ook de vogels zongen 

er niet. Er sprak iets van heimwee in, dat hem geruime tijd heeft 

vervuld en dat hem eigenlijk helemaal nooit los zou laten. IJzermans 

had daar minder moeite mee ; hij had veel andere liefhebberijen 

: hij deed niets liever dan in zijn vrije tijd studeren of lezen, 

artikelen schrijven of lange brieven over zijn nieuwe omgeving, 

schilderen of tekenen, ook schermen voor een bescheiden toneelgroepje 

onder de kolonisten, of hun wat vertier bezorgen door ac- 

cordeon te spelen 

Van Dinter was een heel ander type. Hij deed niets liever dan 

met mensen omgaan ; die intersseerden hem meer dan boeken. 

Als recreatie smousjaste hij met broeder Henri. Toch zou blijken 

dat de keuze door Hollmann van hen die de grondslag voor de 

Orde in Amerika moesten leggen, een juiste keuze was. IJzermans 

had er niet de minste moeite mee dat van Dinter daarbij de leiding 

kreeg, integendeel. Van Dinter ging nooit enkel naar eigen 

inzicht te werk, maar in onderling overleg. IJzermans waardeerde 

diens gezond verstand, praktische aanleg en besluitvaardigheid. Zij 

werkten goed samen, bleven trouwe vrienden en hadden grote 

hoogachting voor elkaar, ondanks onderling verschil in geaardheid 

en begaafdheden.

Hoofdstuk IV 

DE STICHTING VAN HET KLOOSTER 

Het bezoek van mgr. Trobec 

TE ONAMIA 

Een paar dagen nadat van Dinter op 4 april 1910 het antwoord 

van abt P. Engel had ingesloten in zijn brief aan Hollmann, kwam 

Father Van den Heuvel bij het drietal op bezoek te Butler. Natuurlijk 

waren zij erg blij hem weer eens te spreken. Er waren zoveel 

dingen die nog opheldering behoefden. En Van den Heuvel 

was de enige die zij volledig konden vertrouwen en die zich dat 

ook waard toonde. Besloten werd zo gauw mogelijk naar St. Cloud 

te gaan om de bisschop te begroeten en met deze een bespreking 

te hebben over datgene wat verband hield met de bouw van een 

eigen klooster. Reeds 8 april waren zij welkom. Een dag daarna deden 

zowel van Dinter als IJzermans, elk in een lange brief, een opgetogen 

verslag van hun indrukken en bevindingen. Op zulk een 

gastvrije en hartelijke ontvangst en zoveel begrip hadden zij niet 

durven hopen. Zelfs van Dinter raakt onder de indruk en noemt 

de bisschop ,, de goedheid in persoon " en ,, een lieve man''. En 

IJzermans schrijft: ,, Wat een goed en heilig man ! eenvoudig als 

Hoogw. Heer Manders z.g.. Hij onderhield zich met ons in het 

Frans, Duits en Engels. Na het vertrek van Mr. Murray verzocht 

Z.D.H. ons in zijn private room. Wij zaten daar echt gezellig en 

spraken zonder veel vrees. Met zo iemand is iedereen op zijn gemak. 

Verbeeld u zo iets te Haarlem of te Utrecht". 

IJzermans geeft een beschrijving van de reis naar St. Cloud. 

Deze is interessant, omdat zij duidelijk maakt welk een expeditie 

dat destijds betekende. Zij vertrokken daags tevoren 's morgens 

vroeg, in gezelschap van Father Van den Heuvel en Mr. Murray, 

die zelf zijn buggy bestuurde. Beiden zaten op de bok ; de twee 

kruisheren daarachter, stevig ingepakt tegen de kou. Zo hotsten zij 

naar Perham, waar eerst werd uitgerust en een glas bier gedronken. 

Dit was de eerste kennismaking met een amerikaanse pub


waar je zo maar aanschoof aan de halfronde bar. Daarna op bezoek 

bij de duitse pastoor van een der drie katholieke kerkjes. Er bleek 

in Perham ook nog een franciscanerklooster te zijn en een protestants 

kerkje. Vervolgens per trein naar Staples, waar een half 

uurtje geluncht werd. Dan met de sneltrein naar St. Cloud, een 

stad met 12.000 inwoners, meest protestanten. Toen naar het huis 

van de bisschop. Zij werden bijzonder gastvrij ontvangen en 

terstond uitgenodigd er die nacht en ook de volgende te blijven logeren. 

Na vertrek van Mr. Murray nam de bisschop het drietal mee 

naar zijn private room. Er werd heel gemoedelijk gepraat en 

overlegd. 

Tevoren moet van Dinter nogal hebben opgezien tegen het be 

zoek aan mgr. Trobec, vooral omdat zijn kennis van de engelse 

taal nog maar hoogst bescheiden was, een lelijke handicap betekende 

bij de besprekingen waarvan zoveel zou afhangen. Hij zou 

vaak aangewezen zijn op een vertolking van zijn inzichten en verlangens 

door Van den Heuvel, die seculier priester was in het bisdom 

St. Paul en bovendien bestuurslid van de M.C.C.S., welke 

nauw samenwerkte met de J.L.C.. Van den Heuvel was wel de 

beste tolk die van Dinter zich, onder de gegeven omstandigheden, 

kon wensen, wegens zijn vriendschap en hulpvaardigheid voor de 

kruisheren. Het was een meevaller dat de bisschop desnoods met 

behulp van frans en duits de nodige toelichtingen kon geven. 

,,De bedoeling van de bisschop is", zo schrijft van Dinter aan 

Hollmann, ,,dat de kruisheren op de grond van de maatschappij 

een klooster vestigen en tevens de parochies willen aannemen die 

in de toekomst kunnen opgericht worden op de gronden van diezelfde 

maatschappij. Een klooster zonder meer, zonder pastorieen 

of missies, daar waar wij het klooster wilden bouwen, scheen voor 

zover wij uit het gezicht van den bisschop opmerkten, een doelloze 

zaak, hetgeen ook ik geloof (voor zover wij de toestanden hier 

kennen, en dat is nog niet veel), gelet op de plaatsen waar die 

gronden liggen. De maatschappij bezit gronden in drie verschillende 

streken: Otter Tail Country, waaronder Butler; 2. de 

meeste gronden, Becker Country, behorende tot het nieuwe bisdom 

(Crookston) en ten 3. Mille Lacs, ook bisdom St. Cloud. Volgens 

Mgr. kunnen wij het klooster stichten in zijn bisdom, waar wij 

willen. Natuurlijk op het terrein van de maatschappij ; wij moeten 

eerst eens aanzien en rondzien waar het meest geschikte terrein is


voor de toekomst. De Generaal (woorden van den bisschop) zou 

een document moeten formuleren, waarin hij de bisschop van St. 

Cloud verzoekt om een klooster op te richten op de terreinen van 

de maatschappij, en dat de parochies, door ons op die terreinen op 

te richten, aan de Orde in perpetuum gegeven zullen worden. Hij 

zou dan zulks ter goedkeuring naar Rome opzenden' *. 

Van Dinter en IJzermans waren erg voldaan over dit bezoek en 

zijn resultaat. Maar de vreugde duurde niet lang. Mgr. Trobec zal 

op 16 april aan Father Van den Heuvel vriendelijk verzoeken uitleg 

te geven, aan wie het eigenaarschap van het bezit van een kerk 

toekomt; hij vreest dat zij dit niet begrepen hebben. De parochie, 

waarvan op het ogenblik een kern aanwezig is, of alle andere paro 

chies die zij in de toekomst zullen verwerven, moeten gei'ncorporeerd 

kunnen worden, juist zoals al de parochies van het bisdom. 

Zij kunnen echter door bemiddeling van de bisschop van Rome 

het recht verkrijgen om van zulke parochies pastoor te blijven zolang 

de parochies bestaan. Het land dat de maatschappij schenkt 

voor de gebouwen (kerk, huis, school) moet echter overgedragen 

worden aan het kerkbestuur, want het is geschonken ten gebruike 

van de mensen die de parochie vormen. Als zij echter zelf wat 

grond kopen, en met hun eigen geld een klooster of college enz. 

bouwen, dan kan zo 'n eigendom natuurlijk op naam van de Orde 

staan. Zij kunnen alleen hetzelfde recht hebben als de benedictijnen 

hier. Die hebben hun klooster enz. op hun eigen naam : ,,De 

orde van St. Benedictus''. Hun parochies evenwel zijn, zoals an 

dere parochies, geincorporeerd, maar zij blijven altijd pastoors van 

die parochies die hun in Rome verzekerd zijn ; geen diocesane 

priester kan ooit bezit krijgen over een van hun parochies, zelfs de 

bisschop persoonlijk kan deze aan de Orde niet ontnemen. Zij zijn 

de hunne krachtens regeling van het kerkelijk recht, en blijven van 

hen ; hetzelfde privilege geldt ook voor de paters uit Holland. Leg 

hun dat alstublieft uit". 

Van den Heuvel vervult deze wens en sluit tevens het document 

van de bisschop er bij in. Dit schrijven komt te Butler aan, terwijl 

van Dinter afwezig is. Er bestaat ook een brief, waaruit blijkt, dat 

hij opnieuw raad heeft gevraagd aan P. Engel over de mogelijkheid 

om rechtspersoonlijkheid voor de Orde zelf te verkrijgen. In 

een brief, gedateerd 26 april antwoordt de abt in het latijn op van


Dinter's verzoek van de 17e : ,,Mij lijkt de eerste handelwijze van 

incorporeren volgens de staatswetten de voorkeur te verdienen, zo 

dat de Orde zelf de rechten van incorporatie verkrijgt en de gronden 

op eigen naam bezit. Omdat dit echter een zaak van groot gewicht 

is en het voor u van veel belang is dat alles op de juiste manier 

en volgens de normen van de wetten geschiedt, is het dienstig 

dat u een rechtstgeleerde raadpleegt en er voor zorgt om door hem 

een document van incorporatie te laten vervaardigen. Hij zal u ook 

zeggen hoe u moet handelen. 

Hieruit blijkt, dat van Dinter een andere oplossing zocht om de 

toekomst van de Orde in Amerika veilig te stellen, namelijk door 

erkenning van haar rechtspersoonlijkheid van staatswege. Dit zou 

een garantie bieden dat het klooster op eigen grond kon worden 

gebouwd, dat de Orde haar vrijheid zou kunnen behouden ten 

opzichte zowel van de J.L.C. als de M.C.C.S. en er een echte religieuze 

gemeenschap zou kunnen ontstaan, en niet een vage en 

losse band zou ontstaan tussen mensen, die overal, en vaak op 

verre afstanden, werkzaam waren als eenling of hoogstens met een 

paar. Het feit, dat de maatschappij die 40 acres slechts in vruchtgebruik 

gaf, en dan nog alleen aan het kerkbestuur, vond hij in 

dit opzicht niet geruststellend. En, zelfs afgezien daarvan, hij beschouwde 

Butler als allesbehalve de geschikte plaats voor een 

kloosterstichting. Nu kon Van den Heuvel, overigens met de beste 

bedoelingen, wel zeggen : "de bisschop kan nu aan de Orde het 

land niet geven, noch de maatschappij; want dan waren de kerk 

en pastorie, en later de school ook, eigendom der Orde. Daarom 

raad ik u aan die gebouwen niet op de 40 acres te zetten. Doch op 

slot van zaken, wat is het verschil, since (sic) U in perpetuum het 

gebruik van het land hebt en aldus daarop kunt bouwen als U verkiest 

- en daarvan genieten''. 

Z6 eenvoudig lag de zaak voor van Dinter niet. Nog dezelfde 

dag, 23 april, stuurt hij Van den Heuvel's brief door naar Hollmann 

en tekent hierbij aan : Wij hadden Van den Heuvel geschreven, 

dat wij misschien naar Holland terug zouden moeten als wij 

toch geen klooster konden bouwen, want dat ,, kloosterleven " het 

doel van Hoogw. Heer was ; daarom die misverstanden. Hoogw. 

Heer, als u nu met Rome en de bisschop van St. Cloud wilt onderhandelen, 

zou zulks niet lang moeten worden uitgesteld ; de bis-


schop van St. Cloud is zeer goed, doch reeds 72 jaren oud, en wie 

weet ? Onamia is alweer op de uiterste grens van het bisdom, grenzend 

aan Duluth, die nog niets van zich laat horen". Ter verklaring 

van het laatste ; er waren intussen onderhandelingen gaande 

tussen de J.L.C. en de M.C.C.S., waarvan bisschop Me. Golrick de 

voorzitter was, over een pastoorsplaats in deze nieuwe J.L.C. kolonie. 

Father Van Nistelrooy had van Dinter aangeraden er zo spoe- 

dig mogelijk op verkenning te gaanl. 

Over de positie van de benedictijnen in het bisdom, door mgr. 

Trobec als voorbeeld aangehaald, uit van Dinter zo zijn twijfels in 

een brief van 6 mei aan Hollman: ,,Ook de Benedictijnen in het 

bisdom hebben het niet, Hoogw. Heer, zoals U (zich) voorstelt; 

zij wonen op de pastorie, wel heeft men hier en daar een kapeltje 

(sic) wat 's zondags of eens in de maand bediend wordt, doch 

daar zijn geen dollars te halen. Doch de Benedictijnen hebben 

hier en daar een klooster, doch verder pastories, evenals in Holland 

de Paters, waar zij apart wonen. Willem, Willem, zo hoor ik U 

zeggen, wat zijt gij toch zwartgallig ; het is best mogelijk, Hoogw. 

Heer, maar ik schrijf zoals ik het meen en zoals ook U zeker zoude 

spreken als U gehoord en gezien had zoals wij. Wij kunnen het 

nog een tijd lang aanzien ; wij zitten op geen eiland, wel in de 

bossen, en sommige bomen beginnen een weinig groen te worden 

(6 mei), zodat wij langzamerhand in de schaduw zitten". 

De plannen van de J.L.C. 

Eveneens op 6 mei 1910 schrijft IJzermans aan de generaal: 

Het is de maatschappij te doen om ons op parochies te plaatsen 

die ontzettend ver van elkaar afliggen, als pastoor op de gronden 

van de maatschappij te Butler, te Onamia, te Radium bij Warren 

(Marshallgebied), dat een 100 mijlen van Butler afligt. Dan kun 

nen wij later zien of er gelegenheid is om een klooster te bouwen. 

Dit zal echter geenszins uw bedoeling geweest zijn. Of U H.E.H. 

daarmee genoegen neemt, weet ik natuurlijk niet, doch ik betwij- 

fel het zeer". 

i- A. VAN NISTELROOY. Hij was afkomstig uit Schijndel. Van 1886-1890 was hij leerling 

aan de latijnse school te Gemert en zodoende de bekende en vriend van van Dinter. Als seculier 

priester was hij pastoor van Kimberly in het diocees Greenbay (Wisconsin). Zijn bis 

schop had hem voor een jaar vrijgesteld om katholieke immigranten te gaan werven. Van 

Nistelrooy correspondeerde met van Dinter en bezocht hem van tijd tot tijd.

Onamia 


Zoals gezegd, is van Dinter, op sterke aandrang van Father Van 

Nistelrooy, die wel in dienst staat van de M.C.C.S. en dus indirect 

ook van de J.L.C., maar graag zijn studievriend te Gemert wil 

voorthelpen, een kijkje in Onamia gaan nemen. Op 17 april begaf 

hij zich op weg ; Murray zou zich te Little Falls bij hem aansluiten 

met Van Nistelrooy. De reis heeft hij op een aanschouwelijke ma- 

nier aan zijn confraters te St. Agatha beschreven: ,,Verleden 

maandag ben ik van hier vertrokken per kar, geladen met boter, 

naar New York Mills. De paarden gingen op vijf of zes plaatsen 

tot de buik (niet overdreven) door water, doch ik was bijna twee 

uur voor den tijd aan het station. Wachten betekent in Amerika 

niets, daaraan zijn de Amerikanen gewoon. Ik nam een kaartje 

naar Little Falls, waar ik ongeveer half drie aankwam. Maar jawel! 

Ik zag niemand aan de static Ik wandelde wat op en ontmoette 

eindelijk een vrouw die vriendelijk groette. ,,Please, can you tell 

me where the Priesthouse is of the Frence (sic) Priest ? She told 

me where he was living. Daarna ontmoette ik een priester, en ja 

wel, een Fransche Canadian Priest. Bij hem bracht ik mijn tijd 

door en werd zeer goed ontvangen. Ten laatste kwam een telegram 

van Murray, dat hij met Father Van Nistelrooy om half elf te little 

Falls zou aankomen en mij daar wilde ontmoeten in het West Ho 

tel, wat ook geschiedde. Een pint bier gedronken en toen naar 

bed. Doch de gansche nacht niet geslapen wegens het vreselijk la- 

waai van treinen en mensen. De volgende dag eerst een toertje per 

rijtuig, en toen per spoor naar Onamia, waar men een van ons 

gaarne als Pastoor had''. 

Onamia bleek een plaatsje, dat twee jaar tevoren nog niet 

bestond. Dat kwam, omdat de spoorlijn was doorgetrokken daarheen. 

Het telde 400 inwoners. Er was een station, een herstelwerkplaats 

voor locomotieven, een grote school, dokter, advocaat, 

bankinstelling, telefoon, hotel enz. enz.. Hotel is wel een groot 

woord; eigenlijk was het niet meer dan een logement, bestemd 

voor de spoorwegarbeiders2. ,,Waarlijk", zo schrijft hij, ,,het 

2. De Soo Line is een spoorlijn, die van Duluth naar Brooten liep en waaraan ook Ona 

mia lag; Zij doorkruiste het voormalig gebied van de indiaanse stam der Sioux (uitgesproken 

als 'Soo'). Over de Chippewa Indianen in zijn omgeving schrijft van Dinter vanuit On 

amia op 5 oktober 1910 aan Hollmann : ,,De Indianen wonen ongeveer vijf minuten van


stond mij daar duizendmaal beter aan dan hier in Butler, wat de 

toekomst betreft". Zij logeerden bij een franse familie. Hij vertrok 

woensdag en was pas donderdagavond in Butler weer thuis. In 

vogelvlucht ligt Onamia 100 mijl van Butler, in zuid-oostelijke 

richting. Het was echter zo gelegen, dat er vier voile dagen voor 

nodig waren om heen en terug te komen vanuit Butler, dat kost 

veel dollars. Van Dinter oppert de mogelijkheid dat IJzermans en 

hij zich zouden verdelen; een te Butler en een te Onamia, om te 

bekijken of er later een klooster in Onamia kon komen. Hij vreest, 

dat dit niet in de geest van Hollmann is, trouwens evenmin in de 

zijne. Maar men moet van de nood een deugd maken. Hollmann 

blijkt deze zienswijze aanvaard te hebben. Immers, van Dinter 

blijft zijn bezoeken aan Onamia voortzetten en daarbij als voorlopig 

zielzorger optreden. Van den Heuvel zal 23 mei aan zijn 

vriend prior Van Mil te Uden berichten ; ,,In Onamia, een nieuwe 

opkomende plaats, waar sinds verleden jaar het spoor doorloopt, 

wordt aan de Orde 2Vi acre land afgestaan om klooster, college 

enz. te bouwen, wanneer daarvoor de geschikte tijd gekomen is.... 

Ik heb niet de minste twijfel, dat de Kath. Kol. onderneming volkomen 

zal slagen en dat de Kruisheren hier een vruchtbaar veld 

gevonden hebben en het niet zullen berouwen de grote stap genomen 

te hebben. Misschien heeft Rev. v. D. reeds meer volk aangevraagd 

bij Hoogw. Heer om Onamia te kunnen voorzien". Hij 

schrijft ook: ,,Ik heb er (bij Mr. Murray) op aangedrongen, dat te 

Onamia ook binnenkort met kerk en pastorie begonnen wordt; 

onze woning (in de winter trokken zij verder op). Iedere avond en nacht heb ik hier muziek. 

De mannen slaan allemaal zeer regelmatig met een stok op een trom, en al wat vrouw 

is, danst heel langzaam in een kring rond. Ik groet ze zeer vriendelijk, doch verstaan gaat 

ten, met koperkleurige huid. Het is wel om bang _. 

mannen altijd met een geweer ziet. Zij leven van vissen en jagen". Van de Soo Line werd 

ook een zijspoor aangelegd voor de reparatie van spoorwagens en verbindingen voor laadplaatsen 

voor goederen die vervoerd moesten worden. Zodoende kreeg Onamia spoorwegverbinding. 

Het verkeer op de nieuwe zijlijn was veel intensiever dan thans het geval is. Behalve 

de goederentreinen die talrijker waren, kwamen er toen te Onamia per dag vier personentreinen 

: 's morgens en 's avonds ontmoetten en passeerden zij elkaar aldaar. Nu Ona 

mia deze spoorverbinding had, breidde de plaats zich heel snel uit. Er werden in vlug 

tempo huizen, winkels, fabrieken en opslagplaatsen gebouwd. Dit bevorderde de werkgelegenheid 

en daarmee ook het aantal inwoners. Twintig jaar later zou de betekenis van deze 

lijn sterk afnemen door het toenemend verkeer per auto ; later nog meer door de opkomst 

van de binnenlandse luchtvaartlijnen. Voor de ontstaansgeschiedenis van deze verbinding 

per spoor en haar betekenis voor Onamia, zie : N.N., Onamia 1900-1976, Copyright 1976 

by the Onamia Civic Association.


aanstaande week ga ik daar eens kijken en de boel opnemen. Zoals 

ik hoor, zal deze plaats bijzonder snel toenemen door de nieuwe 

spoorweg; ongeveer 30 Kath. families werd mij gezegd, dat er 

reeds waren''. 

Van Nistelrooy had er voor gezorgd, dat van Dinter een kelk en 

misgewaden te Onamia had ; hij kon dan mislezen in een particu- 

lier huis ; een kerk was er nog niet. Murray en Van Nistelrooy had- 

den het liefst gezien, dat hij zich daar blijvend zou vestigen, maar 

daar dacht hij niet over zo lang hij geen kerk of pastorie had. Hij 

kon dit als een stok achter de deur gebruiken om de J.L.C. te bewegen 

alles in orde te brengen voordat de kruisheren Onamia als 

een missic accepteerden. De generaal aarzelde nog wat om de 

nieuwe parochie te Onamia aan te nemen, omdat het zo ver van 

Butler was. Maar hij liet het over aan van Dinter om zelf de beslis- 

sing te nemen. Van zijn kant kon van Dinter moeilijk meer terug. 

In een brief van 19 mei verzoekt van Dinter zowel Hollmann als 

prior Van Mil de situatie vanuit een ander oogpunt te bekijken. 

Want, zo verzekerde hij, er viel eenvoudig niet aan te denken om 

te Butler een klooster te bouwen. In de komende jaren zou dit 

misschien in Onamia mogelijk zijn ; van de toekomst hing zoveel 

af. 

Op 20 September vertrekt hij definitief naar Onamia. Broeder 

Henri was voor een paar weken meegegaan om de nieuwe pastorie 

wat in te richten. Aan hem had hij te Butler altijd de meeste aan- 

spraak gehad; er viel nuchter mee te redeneren. Nu zit hij dus 

heel alleen en op een nog vreemde plaats. Voor zijn ontbijt zorgt 

hij zelf. Een franse familie heeft er op aangedrongen dat hij bij 

hen het middagen avondmaal gebruikt; dat zal wel smakelijker 

geweest zijn dan te Butler. Met de bouw van een kerkje maakt de 

J.L.C. nog niet veel haast. Hij heeft een leegstaande school voor 65 

dollar kunnen kopen en wil die laten overbrengen naar het terrein 

dat voor de toekomstige parochiekerk is bestemd. Doordeweeks 

leest hij thuis Mis in zijn eentje. Als parochie stelt Onamia nog 

weinig voor, maar de vooruitzichten waren beter dan te Butler. IJ- 

zermans heeft de generaal met aandrang verzocht iemand anders 

te sturen om als overste en pastoor te Butler te fungeren ; zichzelf 

vindt hij zich daar helemaal de man niet voor. Intussen is van 

Dinter op 28 September officieel aangesteld tot missieoverste en vi- 

caris van de generaal.

£2 WILHELMUS ANTONIUS VAN DINTER 

Strubbelingen met de consultors 

Begin oktober kwam er een bericht uit St. Cloud dat van Dinter 

verontrustte en zijn argwaan wekte. Wei schreef mgr. Trobec dat 

het geen moeite zou kosten om de parochies Butler en Onamia 

,,in perpetuum" aan de kruisheren toe te vertouwen, maar dat hij 

daarvoor natuurlijk zijn consultors of kanunikken eerst hun stem 

moest laten uitbrengen. In zijn goedheid was de bisschop met zijn 

belofte dus blijkbaar wat overijld geweest. Terecht maakte van 

Dinter zich daar bezorgd over. De consultors zouden zich gepasseerd 

voelen en dat zou de zaak op de lange baan schuiven, wellicht 

zelfs onmogelijk maken. Hij had goed gezien. Een brief van 

mgr. Trobec op 26 november toont aan, dat de bisschop zich wat 

misrekend had. De stemming had uitgewezen, dat van de zes con 

sultors er vier tegen waren. Van die vier geeft de bisschop de na- 

men op en stelt voor, dat van Dinter hun persoonlijk zou schrijven 

en misschien hun oordeel bei'nvloeden. Binnen enkele dagen 

schrijft hij nog twee brieven, waarin hij zegt alles gedaan te heb- 

ben om de consultors te overtuigen van de gerechtvaardigheid en 

redelijkheid van zijn voorstel en tenslotte zijn excuus maakt: , ,Ik 

heb een vergissing begaan door de zaak niet aan de consultoren 

voor te stellen alvorens de brief aan de Superior in Europa (dus 

Hollmann) te beantwoorden''. Hij haalt daarbij het betreffende 

voorschrift van het concilie van Baltimore aan. 

Op zich genomen, was het verzet van de vier consultoren wel 

begrijpelijk. Het was nog zo lang niet geleden dat de benedictijnen, 

meer dan vijfentwintig jaar lang, de meeste van de beste pa 

rochies in het diocees St. Cloud hadden, met inbegrip van de la- 

tere kathedraal, voor zij het blijvend recht op die parochies verkre- 

gen. En kleine parochies kunnen in Amerika soms snel uitgroeien 

tot grote. Als verontschuldiging schrijft de bisschop, dat hij van te- 

voren nooit met dergelijke zaken te maken had gehad. Maar hij 

kan zeggen dat hij van Dinter met hart en ziel genegen is. Zij ble- 

ven dan ook beste vrienden, en nooit deed de bisschop tevergeefs 

bij hem een beroep op de hulpvaardigheid van de kruisheren, ook 

van hem persoonlijk. Op 18 januari 1911 zou van Dinter aan Holl 

mann laten weten dat hij een paar dagen voor Kerstmis nog een 

brief had geschreven aan de pastoor van Pierz, met wie hij be- 

vriend was, met zijn kerst- en nieuwjaarswensen. Toch was deze als


consultor een van de tegenstemmers geweest. Van hem kreeg hij 

een kaart terug, waarop stond dat de pastoor spoedig met hem 

over de kwestie wilde spreken. Natuurlijk deed van Dinter dat. De 

pastoor vertelde hem, dat de consultors in hoofdzaak tegen het 

voorstel hadden gestemd, omdat de bisschop gehandeld had zon- 

der te raadplegen. Na meer dan een uur praten beloofde hij zijn 

medewerking bij de volgende bespreking met de bisschop. Van 

Dinter aanvaardde het verzoek om in de aanstaande zomer voor 

ongeveer vier of vijf maanden de parochie voor hem waar te ne- 

men. De pastoor gaf hem veertig mis-intenties en twee dollar voor 

zijn terugreis. 

Dit komt overeen met de verklaring die de bisschop van de zaak 

gegeven had, en waarschijnlijk was dat het enige waar het om 

ging. In ieder geval, op 11 januari kwam het nieuws, waarnaar de 

kruisheren met spanning hadden uitgezien. Mgr. Trobec berichtte 

aan van Dinter: De Consultors vergaderden vandaag en kenden 

aan de kruisheren het recht toe om Onamia en Butler ,, in perpe- 

tuum" te behouden. Zij waren er alien voor. Van de Magister Ge- 

neraal heb ik een petitie in die geest ontvangen. Ik zal deze petitie 

met mijn brief naar Rome zenden, waar het zal goedgekeurd wor- 

den. Ik ben erg blij dat dit nu is opgelost". Op 11 maart 1911 

werd het ,, beneplacitum S. Sedis" in Rome getekend en later 

werd het document door mgr. Trobec aan de kruisheren toe- 

gestuurd, die wist dat zij het graag zouden hebben. 

De eerste nieuwkomers 

Op verzoek van van Dinter stuurde Hollmann spoedig twee 

priesters en twee broeders. De priesters waren Jan van der Hulst 

(26 j.), in 1909 gewijd en daarna werkzaam aan het college te 

Hannut, en Jan Baptist Keyzers (30 j.), gewijd in 1905 en vanaf 

oktober 1906 assistent te Eelen bij Maaseik. De twee broeders wa 

ren Jan Maas (33 j.), in 1899 geprofest en achtereenvolgens conventuaal 

van Diest, Maaseik en Hannut, en Lambert van der Velden 

(50 j.), geprofest in 1883 en werkzaam geweest te Uden en 

St. Agatha3. Van Dinter had de generaal zoveel mogelijk vrij wil- 

3. Voor een volledige lijst van de nederlandse en belgische priesters en broeders der Orde, 

die vanaf 1910 tot en met 1938 naar de U.S.A. gingen, zie The Crosier Story, p. 119-120. 

Voor hun personalia: de alfabetische lijst (tot en met 1927) in H.M.F.Hollmann, biz. 

217-237 en de karthotheek van het generaal archief te Rome.


len laten bij het benoemen van bepaalde personen voor Amerika. 

Hij wil er geen enkele invloed op uitoefenen; alleen twee perso 

nen die zich hebben opgegeven, beschouwt hij als niet geschikt. 

Die handelwijze typeert hem. Hij is terecht van mening dat een 

overste bij benoemingen niet altijd rekening kan houden met be 

paalde voorkeuren en in zijn keuze afhankelijk is van de mensen 

die nu eenmaal op dit ogenblik beschikbaar zijn of vrij gemaakt 

kunnen worden. Daarom had hij in mei reeds geschreven : ,,De 

namen die Confr. IJzermans noemt, staan niet op mijn naam. Ik 

blijf er heel en al buiten, laat het aan u over. Ik heb nooit kunnen 

verdragen dat zoveel druk wordt uitgeoefend en wil zulks niet na- 

volgen; ik noem geen personen en heb ook geen voorkeur''. Dat 

zou hem later als generaal ook kenmerken. Van uitgesproken voor 

keur voor een bepaalde persoon of pogingen om die in de wacht te 

slepen, moest hij niets hebben, zeker niet, wanneer daarbij meer 

naar het belang van een bepaald huis werd gekeken dan naar dat 

van de Orde als geheel. Wanneer op de vergadering van de defini- 

toren het voor en tegen van bepaalde benoemingen besproken 

werd, dan luisterde hij aandachtig naar de verschillende overwe- 

gingen. Maar als de beslissing genomen was, dan kwam hij daar 

niet gemakkelijk op terug. 

Uit een brief, die IJzermans kort voor de aankomst van het vier- 

tal had geschreven blijkt, dat hij erg in zijn schik was met deze be 

noemingen, vooral met die van de twee jonge priesters : ,,Zo er 

voorstanders zijn van goede discipline, dan wel deze en dit is toch, 

dunkt mij, althans in de beginne, een der voornaamste zaken, t.w. 

dat juist aan de discipline — tijd en omstandigheden in aanmer- 

king genomen — gehouden wordt; komen er later anderen, dan 

blijft de boel gemakkelijk op z'n ouds aan het draaien". Deze 

twee zullen ook tot de vurigste voorstanders van de oprichting van 

een klooster behoren en er op blijven aandringen. Het is vooral 

aan J. van der Hulst te danken, dat dit ook, ondanks vele bezwa- 

ren, in 1922 te Onamia tot stand kwam. Daarover later. 

J.B. Keyzers zou zich als pastoor en overste te Butler een stipt 

religieus en een ijverig zielzorger tonen. Wel vergde hij nogal wat 

van zijn huisgenoten en was hij een beetje dweperig van aard. Hij 

voelde blijkbaar behoefte om anderen te winnen voor zijn particu- 

liere devoties en om het nieuwe decreet over de kindercommunie 

in Butler toe te passen, in strijd met de houding van de ameri-

Kerk en pastorie te Onamia voor 1922.

De erg vermagerdc Van Dinter in 1915.


kaanse bisschoppen. Ondanks alle goede bedoelingen van Keyzers, 

zal dit de onderlinge verhoudingen in de kleine gemeenschap te 

Butler niet hebben veraangenaamd ; een superior moet nu een- 

maal wat over zijn kant kunnen laten gaan en niet op alle slakjes 

zout leggen. Het heeft, naast andere moeilijkheden, de taak van 

van Dinter als missieoverste zeker verzwaard. Hij zal eens schrij- 

ven, dat hij Keyzers wel een heilige, maar dan toch een lastige 

vindt. 

Levensomstandigheden en werkzaamheden te Onamia 

Juist de indrukken van de eerste jaren zijn het interessantst en 

ook het uitvoerigst; naderhand wordt het allemaal meer van- 

zelfsprekend en dus de berichten ook schaarser en beknopter. Dit 

is vooral het geval bij mensen, die om zo te zeggen een heel nieuw 

leven gaan beginnen in een ver land, waar alles zo volkomen an- 

ders is dan zij gewend waren en waaromtrent de thuisblijvers zich 

geen enkele voorstelling kunnen vormen. Dat blijkt ook wel uit de 

reacties vanuit St. Agatha. Niet alleen landschap, klimaat, levens 

omstandigheden, maar ook kerkelijke en maatschappelijke opvat- 

tingen waren in Amerika volkomen anders dan in eigen land. En 

dat gold wel in het bijzonder voor immigranten die in kolonies 

woonden, waar het bestaan nog vrij primitief was. Vele en vaak 

uitgebreide brieven, vooral die van van Dinter, IJzermans en Van 

der Hulst, maken het mogelijk zich een voorstelling te vormen van 

de ontberingen, de toewijding en de ijver waarmee deze pioniers 

de grondslag hebben gelegd voor de blijvende vestiging van de 

kruisheren in Amerika. 

Het beleid van van Dinter 

Wat van Dinter op de eerste plaats voor ogen stond was het 

scheppen van de nodige voorwaarden tot het bouwen van een 

klooster te Onamia. Afgezien nog van de reeds vermelde, aanvan- 

kelijk vergeefse pogingen om daartoe grond te verkrijgen die aan 

de Orde zou toebehoren, moest ook nog het nodige kapitaal worden 

bijeengebracht dat de bouw mogelijk maakte. De opzet van 

van Dinter was dit zoveel mogelijk door eigen inspanning te berei- 

ken, zonder geldelijke steun van de Orde, die er toch al moeilijk


genoeg voorzat. Er moest dus zo zuinig mogelijk worden geleefd 

en naar bronnen van inkomsten worden gezocht. Van de kleine, 

pas opgerichte parochie der kolonisten viel in dit opzicht heel wei- 

nig te verwachten, zeker niet na de misoogst van 1911, als gevolg 

van de droogte. Deze parochie had trouwens niet eens rechtsper- 

soonlijkheid kunnen verkrijgen zonder de edelmoedigheid van 

Johnston sr.. 

Volgens de amerikaanse wet moest een godsdienstige gemeente 

800 dollar jaarlijks voor het onderhoud van haar voorganger kun 

nen bijdragen om rechtspersoonlijkheid te verkrijgen. Voor het 

eerste jaar nu heeft Johnston deze som voor Butler en daarna voor 

Onamia in maandelijkse termijnen betaald. Deze 1.600 dollar 

vormden, althans dat jaar, de enige vaste inkomsten voor de zeven 

kruisheren te Butler en Onamia. Bovendien nam het aantal paro- 

chianen toe en werd het noodkerkje veel te klein ; er moest zo 

spoedig mogelijk een nieuw kerkje worden gebouwd. Mgr. Trobec 

had de kruisheren ook gevraagd de zorg op zich te nemen voor de 

missie te Wakhon, 8 mijl van Onamia, waar 14 katholieke families 

woonden die anders verwaarloosd zouden worden. Op de eerste 

Kerstdag 1910 las van Dinter er voor de eerste keer Mis in de dans- 

zaal. In financieel opzicht zullen de kruisheren van de arme kolo 

nisten niet veel beter geworden zijn ; alleen van de kant van het 

bisdom zullen zij wel een toelage hebben ontvangen en misschien 

soms ook misintenties. Op verzoek van mgr. Trobec en ook van 

andere bisschoppen nam van Dinter als overste van de Kruisheren 

voor zich en voor zijn confraters herhaaldelijk de geestelijke verzor- 

ging op zich van soms ver verwijderde parochies van pastoors die 

om gezondheidsredenen of als vakantie voor enkele maanden naar 

Europa terugkeerden. In de meeste gevallen waren dit reeds ge- 

vestigde parochies die zich financieel wat beter konden roeren. Zij 

konden zich dus een behoorlijke vergoeding veroorloven en hadden 

gewoonlijk ook misintenties. Het aantal van deze laatste werd 

op den duur zo talrijk dat van Dinter in staat was ook de kloosters 

in Nederland en Belgie via het generalaat aan misintenties te helpen. 

Op 26 december 1911 zal hij aan Hollmann schrijven, dat hij 

4200 dollar heeft uitgezet, uit voorzichtigheid op vijf verschillende 

banken. 

De pastoors hadden graag, dat de kruisheren in hun mooi habijt 

op assistentie kwamen. Dit, en ook de dagelijkse omgang met de


mensen, maakte dat de Orde ook buiten Onamia en Butler bekendheid 

verwierf. Bovendien beperkte zo'n assistent zich niet tot 

louter liturgische functies. Er werd van hem verwacht, dat hij niet 

op de pastorie bleef zitten, maar ook in andere opzichten de mensen 

van dienst was. Dat de kruisheren eenvoudig en toegankelijk 

waren bevorderde daarbij de goede connecties en de bewijzen van 

erkentelijkheid in geld of meest in natura. Voor henzelf betekende 

dit ook een goede leerschool in de amerikaanse opvattingen en gebruiken 

en waren zij tevens gedwongen om zich in het engels te 

leren uitdrukken. Veel van die kleine stadjes en dorpen waren 

door immigratie ontstaan. Naast een bijvoorbeeld overwegend 

duits sprekende bevolking waren er ook engels sprekende parochianen 

; ook niet-katholieken zochten contact, dat nogal eens leidde 

tot overgang tot de katholieke kerk. Om al die verschillende redenen 

was het beleid van van Dinter er op gericht om zijn confraters 

op assistentie te sturen. 

IJzermans was en bleef met hart en ziel religieus en drong er bij 

hoogwaardig heer op aan om toch vooral goede kloosterlingen als 

priester te sturen. Des te opmerkelijker is, wat hij op 27 november 

1910 schrijft: ,,Ik geloof wel, dat wij door middel van assistenties 

hier zullen moeten proberen vaste grond onder de voeten 

te krijgen, onze inkomsten wat te vermeerderen, met de taal op de 

hoogte te stellen, bekend te raken met de costuimen der ameri 

kaanse parochies en onszelven daardoor bekend te maken. Langzamerhand 

kunnen wij er dan aan denken om een meer geregeld 

klooster te vormen. Dan kan ook het land van Butler wat meer 

opleveren voor eigen onderhoud en zullen wij mogelijk aan andere 

werkzaamheden, b.v. aan college, ons kunnen wijden". IJzermans 

schrijft vanuit Henderson, waar hij Father Van den Heuvel gedurende 

ongeveer een half jaar als pastoor zou vervangen. 

De leefwijze te Onamia 

Deze week feitelijk niet af van het regiem te Butler. Interessante 

bijzonderheden daarover zijn te vinden in de brieven van van Din 

ter en vooral in de memoires van Van der Hulst, voor wie het allemaal 

nog een nieuwtje was. De verder afgelegen en langduriger assistenties 

nam van Dinter zelf. Als missieoverste wilde hij het terrein 

persoonlijk verkennen, relaties scheppen met de geestelijkheid


en zich 20 spoedig mogelijk vertrouwd maken met de amerikaanse 

verhoudingen en levensstijl. Hij wilde ook 20 spoedig mogelijk 

2ich vlot in het engels kunnen uitdrukken. Voor grammaires, dic- 

tionnaires en fonetische oefeningen gunde hij 2ich daarbij de tijd 

niet. Zo lang hij anderen maar kon verstaan en duidelijk kon ma 

ken wat hij bedoelde, was het overige voor hem biJ2aak en kon in 

de praktijk wel worden aangeleerd. Hij heeft het dan ook nooit 

vlekkeloos leren spreken ; onder een volk van 20 verschillende her- 

komst 2al dat toen niet als 20 be2waarlijk gegolden hebben. 

Tijdens de afwe2igheid van van Dinter waren Van der Hulst en 

broeder Bertus maar met tweeen in de pastorie te Onamia. Van 

der Hulst werd tot pastoor aangesteld en fungeerde dan ook als 

huisoverste. Van nature was hij een ideale huisgenoot, opgewekt 

en hartelijk, vol apostolische ijver en voor iedereen behulp2aam ; 

hij had al gauw de harten van de mensen gewonnen. In huis had 

hij het minder ple2ierig. Broeder Bertus was tweemaal 20 oud en 

onberekenbaar in 2ijn stemmingen. Juist zijn leeftijd en 2ijn heel 

ander verleden, maakte 't hem 2eer moeilijk 2ich aan te passen aan 

het leven in Amerika. Het was 20 volkomen anders dan hij te St. 

Agatha gewend was. Dat maakte hem neerslachtig en humeurig. 

Vanuit 2ijn assistentie-plaats 2al van Dinter 18 april 1912 op 2ijn 

rondborstige manier aan Hollmann schrijven: ,, Wij, gelet op het 

gering aantal huisgenoten, moeten personen hebben, die met an 

deren inschikkelijk 2ijn en daarbij van goede wil om te leren. Dat 

2ij niets kennen, is nog het best. In Butler blijkt, dat Janneke 

(Maas) voor de praktijk van hier beter is dan Henry. Het is toch 

alles anders dan in Holland. Verder, een oude Broer wil 2ich niet 

aanpassen aan door omstandigheden, gewoonte, klimaat strict ge- 

biedende veranderingen van Holland, en, met liefde gesproken, 

on2e goede Broeder Bertus is dikwijls daarom een beroerde kerel in 

huis, 2odat Jan van der Hulst er soms om schreit; overigens is hij 

in de meeste op2ichten een respectabel Broeder, maar 2eer onder- 

hevig aan humeur, wat met twee of drie te samen soms erg onple- 

2ierig is. Hoogw. Heer, wat de praktijk betreft, ik heb liever dat U 

hoegenaamd geen enkele Broeder 2endt dan een die te oud is, on- 

willig en vasthoudend aan oude ideeen is'7. Ook bij een andere 

gelegenheid raadt van Dinter aan, om de broeders reeds aanstonds 

na hun tijdelijke, niet pas na hun solemnele geloften naar Ame-


rika te sturen ; hoe jonger, hoe beter, dan zouden zij zich het gemakkelijkst 

aanpassen. Gemis aan aanpassingsvermogen heeft hem 

als overste in verschillende gevallen veel last bezorgd. 

Het menu te Onamia was even sober als dat te Butler. Vlees 

kwam er hoogst zelden op tafel: dat was te duur. Ter vervanging 

gingen van Dinter en Van der Hulst konijnen strikken of snoeken 

vangen, broeder Bertus kon met de amerikaanse gist niet uit de 

weg, zodat het brood zwaar op de maag lag. Melk, boter en eieren 

werden niet aangeschaft. Van der Hulst vertelt in zijn memoires 

dat hij tijdens het bezoek van hoogwaardig heer in mei 1911 voor 

het eerst na zeven maanden boter had geproefd en een glas wijn 

had gedronken. Groenten werden er pas gebruikt, toen zij eigen 

grond hadden verkregen om ze daarop te kweken. Toen kocht van 

Dinter ook een koe en een paard en buggy. De vrouwen te Ona 

mia hadden blijkbaar spoedig ontdekt hoe zuinig de pastorie was 

gemeubileerd en hoe weinig appetijtelijk en eentonig er het voedsel 

was. Bij gelegenheid van van Dinter's verjaardag op maandag 4 

december 1911 kwamen negen getrouwde vrouwen, waaronder een 

niet-katholieke, 's zaterdagsavonds tevoren met allerlei goede gaven 

naar de pastorie : een mooie divan met eigengemaakte deken 

en drie kussens, honderd pond tarwebloen, een pond of vijf koffiebonen, 

verder: rijst, gerst, biscuits, boter, vijgen, vermicellie, 

tabak, lucifers, taarten, koekjes enz., zodat zij, schrijft van Dinter, 

een maand lang niets meer hoefden te kopen. Van anderen kregen 

zij nog een groot stuk spek, worsten, een vierde van een kalf, tien 

konijnen en in Wakhon een stuk hertevlees. Van der Hulst vertelt 

verder: ,,In die eerste winter (1910) was vanaf Allerheiligen tot 

Paschen de hoofdschotel konijn en beef (rundsvlees) en dat bleef 

het ook. Tegen Paschen was ik het zo zat, dat ik besloot nooit 

meer een konijntje te doden en tot heden toe heb ik dat ook niet 

gedaan. Boter kochten wij nooit; nu en dan kregen wij van de een 

of ander een paar pond. Maar ik herinner me nog goed dat we de 

eerste boter kochten toen hoogw. heer zou komen. Maar na zijn 

vertrek heb ik geen boter meer gezien tot de volgende bezoeker 

kwam, en toen was de kostelijke boter zo ranzig geworden, dat ze 

niet meer te eten was en wij ze weg moesten gooien''. 

De winter in Minnesota is langdurig en geducht. 8 December 

1910 schrijft Van der Hulst: ,, Vanacht b.v. vroor het 23 graden


Celsius. Het huis kraakte van de koude.... En dan te weten dat de 

winter nog niet over de helft is. Maar gelukkig, 's nachts hebben 

wij goede dekens en voor overdag is er vooreerst hout genoeg in 

het boschrijke Minnesota; 't Is soms maar de vraag: hoe krijgen 

wij het tehuis. Is het eenmaal thuis, dan moet het gezaagd worden 

door Bertus, met behulp van pater provinciaal (van Dinter) of kapelaan 

(Van der Hulst)". Van Dinter schrijft op 3 maart 1911 : 

,,Na eerst vier voile dagen sneeuwstorm, zodat de sneeuw een 

respectabele hoogte bereikt heeft, is het voorgoed winter geworden 

Deze morgen daalde de thermometer tot 40 graden onder 

nul Bertus en Jan (Van der Hulst) zagen op het ogenblik 

brandhout, want u kunt niet begrijpen hoeveel wij nodig heb 

ben". Op 16 februari 1912 ;".... Toch doet het ons wee (te St. 

Agatha) slechts als mendaces te worden aangezien. Wij verklaren 

op ons woord van eer, dat het hier van 40-46 graden onder nul 

Fahrenheit gevroren heeft en geloven met U, dat in Holland mensen 

zeker bevroren zouden zijn. Nu, ook in Pierz was een mens 

doodgevroren ; binnenshuis hier lui: voeten, neus en oren bevro 

ren. Maar wij kunnen hier meer verdragen omdat het klimaat 

droog is, en zijn er op gekleed". Te Pierz, waar van Dinter enkele 

maanden de pastoor vervangt, is het's winters niet veel beter. De 

pastorie daar is een stenen huis met dubbele ramen. Er wordt dag 

en nacht gestookt; de deur van de slaapkamer wordt opengelaten 

om de warmte naar boven te doen trekken, maar 's morgens is het 

water bevroren. 

Het begin van de parochie in Onamia was maar heel bescheiden. 

Er woonden nog weinig katholieken : twee franse families, en 

verder een paar duitse, ierse, engelse, nederlandse, drie italiaanse, 

waarvan de man aan het spoor werkte. En daarenboven, zo schrijft 

van Dinter, al wat katholiek is, komt nog niet naar de Mis. Toch 

wordt het stilletjes aan beter. Op verzoek van bisschop Me. Golrick 

zal van Dinter een maand later de zorg op zich nemen over de 

missie van Me. Grath, die volgens Van der Hulst aan het bisdom 

Duluth toebehoorde. Tot dan toe was het een missie die haar 

geestelijke verzorging moest ontvangen van een pastoor die op 

bijna 60 mijl afstand woonde. Bij het bezoek dat van Dinter in 

november 1911 bracht aan bisschop Me. Golrick (in verband met 

het opzeggen door de J.L.C. van het contract met mgr. Me. Gol-


rick), verzocht deze hem, dat de kruisheren de zielzorg over Me. 

Grath op zich zouden nemen. Me. Grath lag op 23 mijl van Ona 

mia en was van daaruit het derde station aan de lijn naar Duluth. 

Zoals Van der Hulst aan Hollmann schrijft, woonden er 13 duitse 

katholieke gezinnen. Zij hebben er een kerkje in zoverre, dat het 

van buiten af is, op ramen na ; en van binnen op alles na. Van de 

zomer willen ze het afmaken, als ze aan de nodige dollars konden 

komen. 

Zo ontstonden dergelijke missies gewoonlijk. De mensen begonnen 

zelf een kerkje te bouwen en vroegen dan de bisschop om een 

priester. Nu hij toch te Duluth was, begon van Dinter maar vast 

met een altaarsteen voor Me. Grath te kopen. Misgewaden, kelk en 

verdere benodigdheden zouden dan telkens van Onamia worden 

meegebracht. Nu lijkt de afstand tussen Onamia en Me. Grath 

niet zo groot, vooral omdat beide aan het spoor lagen. Toch 

schrijft Van der Hulst: ,,Het is ook voor ons niet te gemakkelijk, 

daar er bijna drie dagen mee gemoeid zijn, of het moet treffen dat 

ge met de goederentrein mee kunt". Wij moeten daarbij in het 

oog houden, dat dergelijke aftakkingen van een grotere lijn alleen 

tot stand kwamen, wanneer er voldoende goederenvervoer aanwezig 

was. In deze bosrijke streek bestond dat in hoofdzaak uit hout 

en verder uit vee en landbouwproducten van de ontginningen. De 

nederzettingen breidden zich uit, wanneer er kerkjes gebouwd 

werden. Om dit te bevorderen mochten priesters en dominees dan 

ook reizen voor de ,,clergy fare", d.w.z. kosteloos. Met de goede 

rentrein konden zij dan reizen in de ,, caboose' *, een meestal achter 

de goederenwagens aangehaakte personenwagen, bestemd voor 

het treinpersoneel4. Vooral 's winters betekende zulk een assistentie 

een hele opgave. Volgens de toen nog geldende kerkelijke 

nuchterheidsbepalingen duurde het tot de middag eer de priester 

een warme kop koffie kon drinken. 

De Extension Society te Chicago, een katholiek genootschap dat 

is opgericht om fondsen te verschaffen voor de aanbouw van kerken, 

schenkt voor Me. Grath 1000 dollar. Over het eigen kerkje 

schrijft Van der Hulst in december 1911 nog, dat het twaalf vierpersoonsbanken 

telt. Er is een altaartje men een trede. Van een 

onderwijzeres hebben zij een verzilverde wijwateremmer gekregen 

4. Zie : The American College Dictionary. New York, 1955, p. 166.


met een nieuw-modische sprenkelaar, zodat zij bij de ,,Asperges" 

niet langer een eau de cologne-flesje hoeven te hanteren. De parochie 

gaat goed vooruit. 's Zondags zijn er altijd toch 20 mensen 

om acht uur; om tien uur tussen de 60 en 70, en iedere zondag 

enige communicanten. Het kerkje wordt dus al veel te klein. 

Gezondheidstoestand van Van Dinter 

Vanuit Pierz, waar hij de pastoor vervangt, schrijft van Dinter 

op 6 September 1911 aan Father Van den Heuvel, dat hij reeds elf 

maanden last heeft gehad van diarrhee. Twee maanden geleden 

werd het zo erg, dat hij bang werd ; daarbij pijn in de maag, buik, 

overal. De dokter in Onamia kon de diarrhee niet stoppen en zei 

ten laatste : appendicitis. Daarop ging hij naar dr. Fortier in Little 

Falls ; ook hij sprak van appendicitis. Hij gaf medicijnen en schreef 

voor, niets te eten dan melk en soep en een zeer zacht ei. Dat regiem 

heeft hij vier weken volgehouden, en met succes. Nu heeft 

hij soep gegeten met een klein stukje soepvlees, en het is weer 

mis. Hij is van plan om eens naar St. Cloud te gaan voor onderzoek. 

Wei vraagt hij zich af, wat er voor verband bestaat tussen di 

arrhee en appendicitis. Zo gebeurde ook. Half oktober begaf hij 

zich naar het St. Raphael's Hospital te St. Cloud, waar hij veertien 

dagen zou verblijven tot 1 november. Tevoren bracht hij een bezoek 

aan mgr. Trobec. De bisschop zei hem zich niet bezorgd te 

maken, dat alles veroorzaakt werd door de verandering van klimaat 

en voedsel en dat hij er aan gewend zou raken. De bisschop bood 

hem aan in zijn huis te verblijven, maar in verband met het onderzoek 

was dit onmogelijk. De drie dokters noch het ziekenhuis 

te St. Cloud brachten hem iets in rekening en hij had de mooiste 

kamer. Zelf gelooft hij dat de voornaamste oorzaak van zijn ziekte 

is, dat hij zich alles te veel aantrekt en dat hij blijft tobben over de 

toekomst, dat hij niet slaapt wanneer hij moeilijkheden heeft met 

de confraters, met de Land Company, met de bisschop enz... 

Hij werd grondig onderzocht, zijn maag leeggepompt, maar 

niet geopereerd, waar hij trouwens erg tegen opzag. Zijn kwaal 

was duidelijk een verzwering en hij zou er voorlopig mee moeten 

leven. Op 18 december zal Van der Hulst aan Hollmann schrijven 

: ,,Father ziet er tegenwoordig beter uit dan hij heeft gedaan. 

En daar mogen we de hemel voor danken. Voor hij naar St. Cloud


ging, zag hij er wezenlijk slecht uit. Maar het komt zachtjes aan 

bij. Hij moet wel dieet houden. Maar alia, als hij er beter mee 

wordt, is het all right". Toch blijven de klachten aanhouden, al 

houdt hij zich streng aan het voorgeschreven regiem. Aan Hollmann 

schrijft van Dinter op 21 maart 1912: ,,...Ben gisteren 

thuis gekomen van Pierz, waar ik met St. Joseph biecht gehoord 

had, ga in de Goede Week naar Little Falls, en vandaar naar St. 

Nicholas, waar ik wellicht de ganse zomer blijf, wijl de Pastoor 

naar Duitsland is. Alles Duits, anders had ik liever Jan laten gaan, 

want ik kan er slecht tegen ; zodra ik niet dieet houd, heb ik weer 

diarrhee en ik ben ook heel mager: in Pierz riepen alle lui daarover. 

Ik geloof niet, dat U Willem nog ooit levend zult zien". 

Vanuit St. Nicholas schrijft hij op 15 mei nog aan Hollmann: 

,,Ik ben hier nog erg druk, wijl morgen (Hemelvaartsdag) en weer 

zondag er gepreekt moet worden, en dan dat ongelukkige duits. 

Duits is hier in het diocees de hoofdzaak, zozeer zelfs dat de retraite 

aan de priesters jaarlijks in het duits gegeven wordt. Ik hoop 

dat U mijn portret in orde ontvangen hebt. Wat zegt U van mij: 

Zo lang ik maar voorzichtig ben, gaat alles vrij goed. Maar als ik 

ook maar een glaasje bier of wijn, een tas koffie, een stukje vlees 

of zo iets eet, heb ik pijn in de buik, wordt gewoonlijk opgezwollen 

en diarrhee. Ik eet niets dan droog brood, eieren, thee, rijst en 

maccaroni. Als men op reis is of bij vrienden, is dat regiem moeilijk; 

enfin. Soms word ik er droefgeestig om, wijl ik altijd alles 

heb kunnen verdragen". Hij heeft bijna twee jaar met deze kwaal 

gesukkeld, maar geleidelijk aan is zijn gezondheidstoestand toch 

verbeterd. 

In zijn memoires wijt Van der Hulst de langdurige ongestelheid 

van van Dinter aan de slechte kwaliteit van het brood dat zij aten : 

,,De broeders hadden nog nook brood gemaakt, en dan zeker niet 

met die amerikaanse gistkoekjes. Dan, zij bewaarden het deeg gedurende 

de wintermaanden 's nachts achter de keukenkachel in de 

hoop dat het zou rijzen, wat het nook deed omdat het eenvoudig 

te koud was en zelfs het water in de emmer vlak bij de kachel bevroor. 

Wat viel er dus te verwachten van dat brood ? En het gevolg 

was, dat het brood zo hard was als een spijker, maar toch aten we 

het. Maar het duurde niet lang, of van Dinter's maag kon het niet 

verdragen en hij moest zelfs naar het ziekenhuis in St. Cloud. Het 

duurde een hele tijd voor zijn maag weer in orde was".


Beeindiging van de overeenkomst tussen deJ.L.C. en de M.C.C.S. 

Vermoedelijk in de eerste helft van September 1911 werd deze 

overeenkomst beeindigd. Dit kon, omdat het geen officieel con 

tract was, maar een soort gentlemen's agreement, dat aan geen 

wettelijke voorschriften gebonden was. Met onderling goedvinden 

konden beide partijen het dus opzeggen. Als gevolg van de buitengewone 

droogte in de zomers van 1910 en 1911 had de J.L.C. 

in de uitgestrekte gebieden die zij had aangekocht, veel geld verspeeld, 

in Dakota zelfs 100.000 dollar. In Butler en Onamia had 

zij bovendien niets als last ondervonden van het niet geslaagde kolonisatieprogram. 

Daar kwam nog bij, dat eigenlijk alleen 

Johnston sr. gewonnen was voor het idee om de beide kolonies 

met katholieke immigranten te bevolken. Zoals gezegd, had hij 

zich in 1910, na de geleden verliezen, uit de activiteiten van de 

J.L.C. teruggetrokken. Zijn twee zonen, die vice-directeuren waren, 

schijnen nooit volledig met het plan van hun vader te hebben 

ingestemd. 

Onder de naam van hun oude vader zetten zij de maatschappij 

voort. Zoals zou blijken zagen zij zakelijk niet veel heil meer in de 

kolonies en wilden de grond aan een andere maatschappij verkopen. 

Hoofdzakelijk door toedoen van Charles L. Johnston werd het 

contract een twijfelachtige zaak. Mr. Murray zei van hem : ,,hij is 

een gierige en ongevoelige man, maar als hij iets toegezegd heeft, 

zal hij het zeker doen". Charles lijkt wel de dominerende figuur 

te zijn geweest. Zijn broer A.D.S. Johnston toonde meer overeen 

komst met de vader: een echte zakenman, maar edelmoedig van 

aard. Ofschoon van huis uit methodist, gunde hij zich toen de tijd 

niet om zijn geloof te practiseren. Hij had nogal wat belangstelling 

voor de katholieke leer, wist er vrij wat van en*koesterde de gedachte 

om op oudere leeftijd katholiek te worden. 

Charles nu was persoonlijk naar mgr. Me. Golrick te Duluth gegaan 

en had de bisschop ervan weten te overtuigen dat er maar 

een ding te doen stond : de overeenkomst ongedaan te maken. 

Ook de bisschop vond het contract niet meer zo aantrekkelijk. 

Sinds in 1909 het nieuwe bisdom Crookston was opgericht, was 

een groot deel van zijn vroeger kerkelijk gebied aan zijn jurisdictie 

onttrokken en het was ook duidelijk geworden dat zowel Onamia 

als Butler tot het bisdom St. Cloud behoorden. Zij werden het dus 

spoedig eens, ieder om zijn eigen redenen.


Om van Dinter ergens van te verwittigen was blijkbaar niet bij 

een van beiden opgekomen, hoewel deze daardoor in een buiten- 

gewoon moeilijke positie raakte. Er waren wel brieven geschreven 

en allerlei beloften gedaan door Johnston over schenking van 

grond aan de kruisheren, maar nog steeds had van Dinter dus geen 

enkel geldend bewijs in handen. Het zou nog maanden van be- 

zorgdheid, geduld en inspanning van hem vergen eer hij de beno- 

digde documenten in ontvangst kon nemen. Vanzelfsprekend ver- 

ergerde dit nog zijn kwaal. 

In het archief van de kruisheren te Onamia bevindt zich een ver- 

zameling brieven uit de jaren 1910-1912, zowel van Father Van 

den Heuvel aan van Dinter als omgekeerd. Aan de hand van de 

brieven van van Dinter valt het spannend verloop na te gaan. Als 

uitgangspunt kunnen we de brief nemen, die van Dinter op 16 

September schreef aan Father Van den Heuvel: 'Ik lees in uw brief 

dat het contract tussen Bisschop en Compagnie verbroken is. U begrijpt, 

dat is een zaak van groot interest (sic) voor ons. Zal de 

compagnie ons nu de deed (schenkingsacte) geven van de be- 

loofde acres en in Butler en in Onamia ? Herhaalde malen heb ik 

op deze deed aangedrongen. Ten tweede, zal de Compagnie, althans 

enigszins, tegemoet komen in het bouwen van een kerkje in 

Onamia ? U zult mij ten zeerste verplichten indien U mij daarover 

bij tijd en gelegenheid wilt informeren. Dat er geen Hollanders 

meer komen in Butler, dat vind ik uitstekend. Maar kunnen wij 

nog rekenen op andere katholieken ? Ik hoop en vertrouw van ja. 

Het voornaamste is de deed voor het land'. Daar mee begint de 

touwtrekkerij van ruim twee jaren tussen van Dinter en de J.L.C. 

Van Dinter vraagt aan Van den Heuvel om nog eens met mgr. 

Trobec te gaan praten. Na bijna drie maanden van tevergeefs af- 

wachten besluit van Dinter het initiatief in handen te nemen en 

een bezoek te brengen aan de topfiguur van de M.C.C.S. te Duluth, 

mgr. Me Golrick. Ook dat leidde niet tot het gewenste ge- 

volg. Ruim anderhalf jaar daarna heeft van Dinter nog steeds geen 

beslissend antwoord en hij besluit opnieuw te corresponderen met 

de J.L.C. Toch zou het nog tot 4 december 1912 duren eer hij de 

overdrachtsacten ontving, die het bewuste oppervlak in acres te 

Onamia aan het kerkbestuur en aan de kruisheren afzonderlijk 

toewezen. Het geduld en de volharding van de voortvarende van


Dinter werden dus wel zwaar op de proef gesteld. Geen wonder, 

dat zijn toch al slechte gezondheidstoestand ermee verergerde. 

Toen Van der Hulst in 1913 met de bouw van de nieuwe kerk te 

Onamia begon, schonken de gebroeders Johnston 1000 dollar. Zo- 

als Van der Hulst dit in zijn memoires vermeldt, klinkt het nogal 

geestdriftig. Hij noemt de gebroeders Johnston echte gentlemen; 

zij hidden inderdaad hun woord, wanneer het eenmaal gegeven 

was. Van Dinter zal wel blij geweest zijn met het uiteindelijk re- 

sultaat, maar toch onaangename herinneringen hebben overgehou- 

den aan de eindeloze onderhandelingen die er aan vooraf #gingen. 

Na een bezoek aan de Johnstons op 23 januari 1912 kon hij op 2 

februari aan Hollmann schrijven: ,,.... Ik was in St. Paul door 

beide Broeders Johnston goed ontvangen. Het contract voor land, 

of althans wat zo goed is als contract, gemaakt voor Notary public 

en Register of Deeds, voor Butler ontvangen. De andere Jonhnston 

beloofde ook het contract voor land, zodra de landmeter in Ona 

mia geweest was, en zegde ook toe voor de bouw van de kerk bij te 

dragen. Hij zou daarover met de Bisschop van Duluth correspon- 

deren...".

Hoofdstuk V 

HEX LANGE UITSTEL (1912-1922) 

De brief van J. VanderHulst 

Ofschoon van Dinter eind januari 1912 van de Johnstons de be- 

wuste 40 acres te Onamia waarop een klooster en college kon wor- 

den gebouwd, had verkregen, zou het toch nog tot 1922 duren 

voor dit plan werd verwezenlijkt. Niet omdat het hem aan verlangen 

en goede wil ontbrak; de eigenlijke reden was dat hij dit fi- 

nancieel niet verantwoord achtte. Wat dat betreft moest alles in 

kannen en kruiken zijn, het sluiten van grote leningen leek hem te 

riskant. 

Over van Dinter's beleid in dezen bestond er bij de kruisheren 

in Amerika toen verschil van opvatting. Dit blijkt ook uit de twee 

bijdragen die in 1948 verschenen naar aanleiding van het vijfent- 

wintig jarig bestaan van klooster en college te Onamial. De eerste, 

die van Father B. van Gils, beperkt zich tot de voorgeschiedenis. 

Van Gils kwam in 1912 naar Minnesota en had blijkbaar de opvat- 

tingen van de drie pioniers. Uit zijn relaas wordt duidelijk dat hij 

de zienswijze van van Dinter deelde. Hij schrijft tenmiste dat er in 

de eerste tien jaren (1910-1920) van een klooster nog helemaal 

geen sprake kon zijn en dat al wat de kruisheren in Amerika kon- 

den doen was, de weg daartoe te bereiden. De kruisheren waren 

werkzaam in de zielzorg, leerden de taal spreken, maakten zich 

vertrouwd met de amerikaanse toestanden. In Minnesota, zegt van 

Gils, staan bomen in overvloed, maar daar groeien geen dollars 

aan. Die moesten met hard werken en zuinig leven verdiend wor- 

den en aan het aanvangsbedrag worden toegevoegd, dat door van 

Dinter van het begin af was gedeponeerd. 

Tijdens hun jaarlijkse retraite, die rond 1917 of 1918 te Butler 

werd gehouden, werd er ook gezamenlijk vergaderd over het plan 

i- Chronicon Cruciferorum, Tom. I, fasc. 2, p. 89 w.


om tot de stichting van een communiteit te komen. De fathers 

oordeelden het raadzaam om daartoe een landbouwschool te But 

ler of in de omgeving te beginnen. Daar was onder de kolonisten 

natuurlijk vraag genoeg naar. Toch vraagt van Gils zich nog steeds 

af, of dit in ernst werd overwogen, of dat dit besluit genomen 

werd vanwege de aandrang van buitenaf - in casu de Orde in Eu- 

ropa. Daar werd het plan met grote vreugde begroet; er kwamen 

adviezen in overvloed. Dit college zou dan te werk moeten gaan 

naar het model van wat toen nog de rijkslandbouwschool te Wageningen 

werd genoemd. Het hele plan, aldus van Gils, verdween in 

de mist en daarna werd er bijna niet meer over gesproken. 

De tweede bijdrage is die van de amerikaanse kruisheer J. Fichtner. 

Zij geeft een vollediger beeld zowel van de voorgeschiedenis 

als van de geschiedenis van het klooster tot 1948. Reeds bij zijn 

eerste visitatie te Onamia in het voorjaar van 1911 had hoogwaardig 

heer Hollmann er op aangedrongen dat de kruisheren met de 

bouw van een klooster zouden beginnen, omdat de tijd van hun 

contract met de J.L.C. bijna verlopen was. Hij zou dit blijven doen 

evenals trouwens prior Van Mil te Uden en prior Honhon te Diest. 

Ook in Amerika zelf waren er kruisheren, die meer vaart achter 

deze aangelegenheid wilden zien. Toch kwam er maar geen bewe- 

ging in. Van Dinter nam geen intitatief in die richting sedert hij 

in 1914 pastoor in Bluegrass was geworden. Het werd een vaste 

grap bij de kruisheren in Amerika, dat hij niets anders te doen 

scheen te hebben dan een zorgzaam oog te houden op zijn kip- 

penren, de eieren te tellen en oude kippen voor de slacht uit te 

kiezen. In die periode, aldus Rausch, kan men het moeilijk eens 

zijn met van Dinter als overste in Amerika en zijn gebrek aan ondernemingsgeest. 

Ten laatste besloot de goedhartige en geduldige 

father Van der Hulst de kwestie te forceren. De rol die hij speelde 

om het probleem tot een oplossing te brengen is over het alge- 

meen niet bekend in de Orde. In het archief van het generalaat is 

een brief aan het licht gekomen, die een beslissend middel is ge- 

weest om Generaal Hollmann tot doortastend optreden aan te zet- 

ten in een zaak die hemzelf zo ter harte ging, maar afhankelijk 

was van de medewerking van de superior in Amerika. 

Misschien voor de eerste en enige keer deed Van der Hulst, bui- 

ten zijn superior om, een rechtstreeks beroep op de magister- 

generaal om mee te komen met de nieuwe missionarissen om zich


op de hoogte te stellen van de toestand en aan de kruisheren in 

Amerika de noodzakelijke leiding te geven. Van der Hulst trok 

alle registers open. Achter zijn handtekening zette hij 'superior', 

al had hij dan alleen maar de twee broeders in Onamia als 

rechtstreekse onderdanen. Ter bekrachtiging gebruikte hij het offi- 

ciele stempel van de parochie dat in het midden een groot kruishe- 

renkruis had. Om de zaak nog indrukwekkender te maken, ging 

hij naar de 'notary public* van Mille Lacs Country, die de schrifte- 

lijke verklaring hechtte aan de brief, dat Van der Hulst deze tot 

zijn kennis had gebracht. Op deze manier wilde Van der Hulst 

duidelijk te kennen geven, dat hij buiten het gezag had gehandeld 

en een beroep deed op de rechtstreekse tussenkomst van de gene- 

raal. De inhoud van deze brief is buitengewoon openhartig: zij 

hebben nu al meer dan lang genoeg gewacht op de driejaarlijkse 

visitatie van Onamia en Butler door de magister-generaal, zoals die 

door de eigen Constituties van de Orde en door het kerkelijk recht 

wordt voorgeschreven. Zij hebben absoluut een college nodig en 

kregen daarvoor de vereiste instemming van generaal en definito- 

ren. Zij worden daarin echter belemmerd door het veel te geringe 

aantal priesters en broeders. Nu de oorlog eenmaal voorbij is, had- 

den zij stellig de komst van de generaal verwacht om zich persoon- 

lijk op de hoogte te stellen van de situatie. Als hij werkelijk komt, 

waarop zij hopen en waarvoor zij bidden, laat hij voorlopig drie of 

vier priesters en een of twee broeders meebrengen2. 

Hollmann zal erg blij geweest zijn met de mentaliteit die uit 

deze brief sprak en die een krachtig optreden vergemakkelijkte. 

Ongetwijfeld zal de generaal hierop schriftelijk hebben gerea- 

geerd, en zeer spoedig. Ook zal de kwestie ter sprake zijn geko- 

men in de correspondentie van de generaal met van Dinter. Het is 

jammer dat er geen brieven van die strekking bewaard zijn geble- 

ven. Zelf zwijgt Van der Hulst in zijn memoires bescheiden over 

zijn moedige interventie. Het is wel zeker, dat hij in zijn ongerust- 

heid niet alleen stond, noch in de Orde als geheel. Wanneer hij 

schrijft dat een college absoluut nodig is, dan is het hem niet om 

het even van welke aard dit zal zijn. Hij is overtuigd dat, wil de 

Orde kans van slagen hebben om zich blijvend in Amerika te 

vestigen, er daar ook candidaten gewonnen en gevormd moeten 

2. RAUSCH, o.c. p. 251 w.


worden. In plaats van zich te verliezen in andere apostolische acti 

viteiten moeten de kruisheren daar vooral op die manier een ge- 

meenschap kunnen vormen en samenwerken. Dat is en blijft hun 

voornaamste opdracht en de bron van hun eenheid en onderlinge 

verbondenheid. Juist daardoor en vanuit zulk een centrum zullen 

zij ook steeds ruimer in de gelegenheid worden gesteld om hun 

apostolische activiteiten uit te breideh zonder dat het contact met 

elkaar en met de Orde verslapt. Dat deze brief zoveel weerklank 

vond, pleit voor het religieus peil zowel bij de amerikaanse kruis 

heren als bij het bestuur en de leden van de Orde in Europa. 

In mei 1920 reisde de toen zesenzestig jarige Hollmann naar 

Amerika en bracht de drie jonge priesters J. Tertoogen (35 j.), J. 

Snijers (bijna 30 j.), J. Klaver (27 j.) en broeder Ch. de Roy 

(bijna 37 j.) mee. Klaver was pas priester gewijd, Tertoogen in 

1915 en Snijers in 1916 ; zij waren aanstonds voor Amerika be- 

noemd maar moesten het einde van de oorlog afwachten. Het ver- 

trek werd nog vertraagd door een staking bij de Holland-Amerika- 

lijn. Hollmann boekte echter over op de Red-Star-line. Begin mei 

1920 bereikten zij New York. In de loop van de middag vertrok- 

ken zij met de Eerie-express naar Chicago. In Duluth wachtte J. 

Van der Hulst hen op. Eerst werd een bezoek gebracht aan mgr. 

John T. Me Nicholas, de opvolger van mgr. Me Golrick als bis 

schop van Duluth sinds September 1918. Zowel de bisschop als de 

generaal spraken vloeiend latijn, wat het onderhoud vergemakke- 

lijkte. Er werd enige tijd gesproken over de mogelijkheid een col 

lege in de stad op te richten. Blijkbaar heeft de bisschop er niet 

veel voor gevoeld dat de kruisheren een college in die stad zouden 

bouwen ; hij had liever dat zij een parochie voor hun rekening na- 

men aan de westkant van de stad ; er moest nodig een zeventiende 

parochie in Duluth bij komen. Na het vertrek van hoogwaardig 

heer uit Onamia zal de bisschop schrijven dat hij tot zijn grote 

spijt Hollmann geen tegenbezoek had kunnen brengen. Hij zou 

graag zien dat de kruisheren de parochie van St. Mathias op zich 

namen, die niet zo ver van Onamia ligt. Ook biedt hij een paro 

chie aan in Duluth; de kruisheren zouden er een missie-centrum 

kunnen hebben, dus een huis van waaruit zij assistentie zouden 

verlenen in afgelegen staties. Duluth is op twee na de grootste stad 

in Minnesota en de toekomst is er veel belovend. De bisschop wil

Onamia in zijn huidige toestand : parochie, klooster en college.


proberen om HoUmann nog in New York te ontmoeten voor diens 

terugkeer naar Nederland. 

De visitatie in 1920 

Tijdens zijn visitatie te Onamia gaf de generaal aan alien te ken- 

nen, dat er een klooster en college moesten worden gebouwd en 

aanstonds de voorbereidingen hiertoe getroffen moesten worden. 

Blijkbaar dacht hij daarmee zijn wil voldoende duidelijk te hebben 

gemaakt. Op zijn terugreis werd hij vergezeld door de missieoverste 

W. van Dinter, die na tien jaar voor het eerst op verlof 

ging en op 28 September ook de plechtige viering van HoUmann's 

gouden kloosterfeest zou meemaken te St. Agatha. Tijdens zijn 

verblijf in Nederland drongen de definitoren er bij van Dinter op 

aan om een aanvang te maken met de bouw van een klooster. 

Hernieuwde aandrang van Van der Hulst 

In de herfst keerde van Dinter naar Amerika terug. Father IJzer- 

mans zou nu aan de beurt zijn geweest voor een welverdiend ver 

lof, maar hij heeft het afscheid van zijn familie en vaderland 

steeds als definitief beschouwd. Daarom werd J. Van der Hulst, 

wiens oude vader nog leefde, de eerste die tot het voorjaar van 

1921 op verlof ging. In die maanden vertoefde hij vaak in het 

klooster te St. Agatha, waar hij zich altijd nog edit thuis voelde en 

deelnam aan het gemeenschappelijk leven en aan het koorgebed. 

Dat verschafte hem ook de gelegenheid om persoonlijk aandrang 

uit te oefenen bij hoogwaardig heer HoUmann om met zijn gezag- 

hebbend woord de impasse te doorbreken en opdracht te geven 

om de stichting van een klooster in Minnesota zo spoedig mogelijk 

te verwezenlijken. Zeker was Van der Hulst daarbij de tolk van de 

meeste kruisheren in Amerika. 

De brief van HoUmann van 10 juni 1921 

Kort nadat Van der Hulst in gezelschap van de nieuwe missiona- 

ris W. de Rooy in het voorjaar 1921 naar Amerika was vertrokken, 

volgde de befaamde brief van generaal HoUmann, gedateerd op 10 

juni 1921. Deze was gericht aan 'de Z. Eerw. Superior en capitula-


rissen van onze Ordesstichting in America'. Vanzelfsprekend was 

hij dus bestemd niet alleen voor van Dinter, maar moest ter kennis 

worden gebracht aan alle kruisheren in Amerika. De toon ervan 

was vastberaden ; er wordt op aangedrongen zo spoedig mogelijk 

over te gaan tot de bouw van een klooster. Immers, dit is van het 

begin af de bedoeling van Hollmann geweest. Hij voert verschillende 

bewijzen daartoe aan. Hij gaat dan verder : 'Hoe het zij, uit 

alles blijkt duidelijk, dat de bedoeling is geweest bij het stichten 

van de Missie in America, een klooster daar op te richten. Wij zijn 

nu meer dan 11 jaar daar en nog is er geen klooster. De omstandigheden 

maakten dit tot hiertoe vrijwel onmogelijk. — Nu echter 

is uw aantal in America vermeerderd en de financieele toestand is 

in zooverre zeker zoo, dat men tenminste een klein en eenvoudig 

klooster kan bouwen. Bovendien, het Nieuwe Jus laat niet toe, dat 

men zonder speciale vergunning lang buiten het klooster verblijft 

en verder is elke Confrater, op deze wijze doorgaande, beroofd van 

het kies- en stemrecht, beroofd van het gemeenschappelijk leven, 

elk leeft op zichzelf, of tenmiste de meesten uwer. Er is geen sa- 

menleving — geen samenwerking — geen gemeenschappelijke oefeningen 

meer, geen opwekkende voorbeelden van anderen. En 

daarom meen ik, dat de tijd gekomen is voor het bouwen van een 

klooster en gelast ik U bij deze alle pogingen daartoe in het werk 

te stellen.... Begint waar gij het beste meent, hetzij op een andere 

plaats ; het is mij hetzelfde, als gij maar omziet, dat het eenig 

bestaan kan hebben, en eenig vooruitzicht geeft dat U er langzamerhand 

een klein college bij kunt beginnen... En laat ons dan 

bidden, en vurig om Gods hulp en zegen vragen. Leven wij een 

waardig priesterlijk en religieus leven en Gods zegen zal niet uitblijven,. 

Hollmann verzoekt dringend een vergadering te beleg- 

gen, waarbij zoveel mogelijk alien aanwezig zijn. Daarna moet 

dan met meerderheid van stemmen, rekening houdend met de 

wens van hen die niet aanwezig kunnen zijn, beslist worden waar 

het klooster zal gebouwd worden. De generaal verwacht zo spoedig 

mogelijk de uitslag te vernemen en zal zich bij het gevoelen der 

meerderheid neerleggen, als het tenmiste niet in strijd is met de 

wensen en verlangens van de Kerk en de rechten van God3. 

3. A.G.A.K., Afschrift door Van der Hulst van de brief van 10 juni 1921. RAUSCH, o.c. 

p. 254-255.


De vergadering kwam op 13 en 14 juli 1921 bijeen. Met alge- 

mene stemmen werd besloten tot: ten eerste het oprichten van 

een klooster en vervolgens het bouwen van een klooster te Ona 

mia. Daarmee kwam een einde aan de aarzeling en de neiging tot 

uitstel van datgene waar van Dinter eigenlijk een groot voorstander 

van was. Wat hem had tegengehouden was de vrees, dat de onder- 

neming een te groot risico zou blijken en dat hij dan de schuld 

zou krijgen. 

Op de bewuste vergadering was, na een discussie over de ge- 

schiktste plaats: Butler, Onamia, Duluth, besloten om onmiddel- 

lijk aan de bouw van een klooster te Onamia te beginnen, en in de 

nabije toekomst een college te Duluth op te richten. Klaarblijke- 

lijk werd toen de mogelijkheid nog niet overwogen om dit eve- 

neens te Onamia te doen ; Duluth lag natuurlijk als stad veel cen- 

traler. Van der Hulst zegt in zijn memoires, dat de keuze van de 

plaats aanvankelijk leidde tot een uitgebreide gedachtenwisseling. 

Maar bij de stemming bleek toch het gevoelen algemeen, dat Ona 

mia alles bijeengenomen de plaats moest zijn. Ook was het ieders 

verlangen om te zijner tijd naar Duluth te gaan. Daarbij zal van 

de gedachte zijn uitgegaan, dat Duluth groter en ook gunstiger 

gelegen was met het oog op de verbindingen en een betere kans 

voor het werven van leerlingen. Ook was het algemeen de wens, 

dat de kruisheren de zorg op zich zouden nemen voor enkele paro- 

chies met het oog op de inkomsten en op toekomstige candidaten. 

Als antwoord op hun brief van 18 juli 1921, getuigde de generaal 

op 7 augustus 1921 van zijn grote vreugde over hun gezamenlijk 

schrijven. Wat het aannemen van enkele parochies betreft, 

Hollmann stemde er mee in, mits het kerkelijk recht dit op een 

bepaalde wijze toestond ; hij zal dit onderzoeken. Niet lang na de 

gezamenlijke vergadering begaf van Dinter zich naar St. Cloud om 

bisschop J. F. Busch op de hoogte te stellen van het voornemen om 

te Onamia een klooster op te richten en daartoe zijn toestemming 

te vragen. De bisschop was verheugd dit te horen en gaf met ge- 

noegen het vereiste verlof om een klooster te stichten, op het 

gunstige ogenblik een noviciaat en, zodra de middelen dit toelie- 

ten, een school te beginnen4. 

4- Adus het authentieke stuk, dat in het archief van Onamia wordt bewaard, gedateerd 

op 6 aug. 1921 en ondertekend door mgr. Busch en C. Thiebout, de kanselier van het bis-


Opleiding van leerkrachten voor het college 

Het was nu kort dag geworden; er moesten een paar fathers 

worden voorbereid om behoorlijk en volgens het amerikaanse leer- 

program als leraar van de eerste klas te kunnen optreden. J. Klaver 

en W. De Rooy werden in de herfst van 1921 naar het jezuieten- 

college Campion College te Prairie du Chien (Wisconsin) gestuurd 

om daar vooral hun gesproken engels te vervolmaken met het oog 

op hun nieuwe taak. Father J. Klaver verzekerde, dat van Dinter 

hen daarheen zond op aandrang van de generaal; want er waren 

toen nog geen definitieve plannen voor het college te Onamia 

vastgesteld. Te Prairie du Chien volgden zij een ruime keuze van 

cursussen die er op gericht waren om een indruk te krijgen van het 

amerikaanse leerprogram en in wat er normaal van een leerling 

vereist werd. Op het Campion College kwamen ze in contact met 

een stoere amerikaanse jongen, Thomas Brandon. Hij was gei'mpo- 

neerd door hun mooie kloosterdracht en wilde kruisheer worden. 

Er werden regelingen getroffen dat hij in de volgende september- 

maand zijn noviciaat in Onamia kon beginnen. 

De bouw van klooster en college te Onamia 

Op 15 december 1921 werd te Onamia een speciale vergadering 

gehouden. De bouwcommissie, bestaande uit de fathers van Din- 

dom. Een door van Dinter geautoriseerde copie hiervan werd aan hoogwaardig Heer Hollmann 

gestuurd voor het generaal archief. — Wat betreft het Beneplacitum Apostolicum berichtte 

Hollmann, dat het reeds tevoren gegeven was in 1910, 1911 of 1912. Wellicht verwijst 

hij hierbij naar de petitie die hij op diens verzoek aan mgr. Trobec had gezonden en 

die door deze bisschop naar Rome werd gestuurd. Op 3 april 1911 antwoordt mgr. Trobec 

aan van Dinter en sluit daarbij het document van de officiele goedkeuring door Rome in ; 

daarbij worden zowel Onamia als Butler als parochies blijvend aan de Orde toevertrouwd. 

Van de petitie zelf van de generaal bezit het archief van Onamia geen document. Het jaar 

daarop heeft mgr. Trobec de goedkeuring van Rome verzocht en ook verkregen voor de 

oprichting van zowel klooster als noviciaat. aldus Van der Hulst in zijn Memoires, bl. 21-22. 

In feite bevindt zich in het archief van het generalaat de tekst van een petitie op 28 decem 

ber 1910, door Hollmann gericht aan mgr. Trobec, waarin wordt verzocht om de parochies 

Butler en Onamia blijvend aan de Orde toe te vertrouwen en om met verlof van de H. Stoel 

een klooster op te richten wanneer dit opportuun blijkt. In het samenvattend verslag over 

de definitoriale kapittels die vanaf September 1920 tot maart 1923 op verschillende tijden 

zijn gehouden, staat onder nr. 6, dat aan de Overste van de Amerikaanse Missie de volmacht 

is gegeven om met Beneplacitum Apostolicum en goedkeuring van de bisschop van 

St. Cloud een klooster, juvenaat en noviciaat op te richten in het dorp Onamia, hetgeen 

deze ook heeft gedaan en waarvoor hij de bouw met de eigen inkomsten van de Missie heeft 

bekostigd. A.G.A.K., Acta Magistri Glis et Definitorum O.S.C. in Capitulis lntermediis ab 

anno 1839.


ter, IJzermans, Van der Hulst en Van den Boer hadden een bijeenkomst 

met een architect uit St. Paul. Er werden toen definitieve 

plannen voorgesteld. Rekening houdend met de gemaakte opmerkingen 

werden de uiteindelijke plannen ongeveer een week voor 

Kerstmis 1921 voorgelegd. Hierbij waren ook de fathers J. Klaver 

en W. van Rooy, juist op vacantie uit Prairie du Chien, als toe- 

komstige leraars geraadpleegd. 

Op 9 mei 1922 werd de eerste steen gewijd. Van Dinter droeg 

de plechtige H. Mis op met pontificate assistentie van mgr. Busch, 

bisschop van St. Cloud, en met de fathers IJzermans als diaken, 

Keyzers als subdiaken en Van der Hulst als ceremoniemeester5. 

Rausch merkt op, dat het moeilijk zou zijn precies te zeggen wanneer 

father Van den Boer, die deze zomer met van Dinter te Onamia 

zou blijven om toezicht te houden op de bouw, begon te denken 

over de mogelijkheid om een college voor jongens te Onamia 

zelf te gaan openen. In de tekeningen voor de bouw was het opnemen 

van studenten niet voorzien. Maar de populaire en wijd en 

zijd bekende father Van den Boer was overtuigd, dat hij een aantal 

jongens bijeen zou kunnen brengen als eerste leerlingen om in 

September de studie te beginnen. Er gaven zich zeven candidaten 

op. De tekeningen van de bouw werden nader bekeken en er werd 

besloten, dat de ruime zolder boven de tweede verdieping kon 

worden gebruikt als een soort slaapzaal. Er konden ook andere 

voorzieningen in het klooster worden gemaakt om de jongens te 

huisvesten en als klaslokaal te dienen. Dat zou voorlopig de kosten 

van een afzonderlijke school kunnen uitsparen. Zo ontstond, bijna 

als een gedachte achteraf, het college en seminarie te Onamia. 

Er zijn nog wel meerdere redenen die de doorslag mede gaven. 

Er was vooreerst een binding ontstaan tussen de kruisheren en de 

inwoners van Onamia. Bovendien had het een spoorverbinding, 

die te Butler ontbrak. In Duluth hadden zij wel een parochie gekregen 

maar die was nog in haar eerste opkomst. Ook had mgr. 

Me Nicholas niet graag, dat er een college met priesteropleiding 

kwam. Dat betekende immers concurrentie voor een diocesaan se 

minarie6. 

5. O.A.K., Memoires Van der Hulst, bl. 33-34 

6. Mgr. J. T. Me Nicholas, o.p., geboren te Kiltmaugh Co. Mayo, Ierland, 15 december 

1877, tweede bisschop van Duluth 8 September 1918 ; als bisschop overgeplaatst naar Cin 

cinnati (Ohio) 8 juli 1925.


Bouw van een afzonderlijk en op zichzelfstaand college te Onamia 

(1925) 

Van Dinter had zo zuinig mogelijk willen bouwen ; er bleef weinig 

overtollige ruimte over. Met wat behelpen konden de zeven 

eerste leerlingen geplaatst worden, maar verder ? Bovendien, of 

het college in zulk een uithoek wel zou opvallen, bleef de grote 

vraag. In zulk een uitgestrekt land als Amerika was het niet zo 

eenvoudig om de nodige bekendheid te verwerven en de staf 

bestond zo goed als geheel uit buitenlanders. En dan, vanaf 1926 

zou het klooster ook als noviciaat moeten dienen. 

Gedurende de jaarlijkse retraite van alle kruisheren in 1924 hid 

den zij ook hun gebruikelijke vergadering als kapittel te Onamia. 

Er werd toen besloten dat een uitbreiding aan het klooster moest 

worden toegevoegd, die dan alleen als college zou dienen. Nadat 

door het hoofdbestuur van de Orde en door Rome daartoe de vereiste 

toestemming was verleend tot het sluiten van een lening, 

werd op 28 januari 1925 een contract ondertekend met de bouwmaatschappij 

Steenberg voor het bedrag van 73.468 dollar, ongeveer 

tweemaal zo veel als het klooster gekost had. Het plan was berekend 

op plaats voor zestig leerlingen. De bouw begon in maart 

1925 en was in September van dat jaar voltooid. De gedachte aan 

deze lening zal van Dinter wel een nachtmerrie zijn geweest. Dat 

was heel wat anders dan, zoals in 1922, het geld op tafel te kunnen 

leggen toen het klooster voltooid was. 

Van Dinter als prior te Onamia (1922-1927) 

Typerend voor het bestuur van van Dinter is de inhoud van een 

brief, die father A. van Zutphen op 18 november 1925, ruim een 

maand na zijn eerste aankomst schrijft aan een confrater (vermoedelijk 

C. van Mechelen) te Hannut: ,,... We hebben hier geen 

geld. Toen ik een dag hier was, en mijn geld dat ik bij mij had, 

bij de prior wilde deponeren, moest ik 't afgeven. Maar dit is 't 

ergste niet, want als we iets nodig hebben of iets graag kopen, de 

prior ('t klooster) betaalt het, tenminste als het iets redelijks 

is,want alles is toch commune ; Zo moesten mijn boeken direct uit 

de koffers naar de bibliotheek, behalve degene die ik moest gebruiken. 

De heren hebben hier geen andere boeken op de kamer


dan 'n paar theologieboeken, een paar meditatieboeken en hun 

klasboeken voor de lessen die ze geven moeten. — De andere 

staan op de bibliotheek. Dan kunt ge toch boeken kopen, als de 

prior maar betaalt ? Concedo, maar we wonen hier in een engelssprekend 

klooster, en ik krijg iedere keer op mijn kop als ik 

een woord nederlands spreek, dus de prior zal geen hollandse 

(vlaamse) boeken bestellen voor de amerikaanse bibliotheek. Te 

meer nog, daar er alle soorten engelse boeken te krijgen zijn, ook 

prekenboeken... Als ik mijn engels nog niet ken, krijg ik grommen 

van de prior, als hij ziet dat ik hollands lees, al is 't dogmatiek. 

Nu nog een en ander over Onamia en ons werk hier... Het 

klooster en college is niet al te groot, maar zeer practisch. In het 

begin leek het klooster me wat ongezellig vanwege het lage pla 

fond in alle verdiepingen, de smalle gangen en de kleine ruitjes of 

raampjes ; maar ik was er al gauw aan gewend. En nu het buiten 

zo koud is en binnen zo lekker warm, want juist door die lage ver 

diepingen etc. kunnen ze de hele bouw gemakkelijk warm stoken, 

ben ik maar wat blij dat 't hier niet zo groot en hoog is". 

Van Dinter nam zijn taak als prior van het eerste kruisherenklooster 

in Amerika gewetensvol op en bevorderde de religieuze en 

gemeenschapsgeest. Daarbij maakte hij voor niemand onderscheid 

en was niet bang om de waarheid te zeggen. Wie de oude sfeer in 

St. Agatha heeft gekend, zal nu daarvan nog veel te Onamia terugvinden 

en ook van het stempel dat van Dinter op het convent 

heeft gedrukt. Daardoor kregen klooster en college een goede 

naam bij de bisschoppen, geestelijkheid en leken. Van Dinter was 

eenvoudig, maar resoluut; hij bezat een natuurlijk overwicht en 

veel mensenkennis. Zijn optreden behield iets van de vroegere novicenmeester, 

die alles voor anderen regelde en gewoon was de 

puntjes op de i te zetten. Maar hij was strikt rechtvaardig, toonde 

begrip voor een ander standpunt en wist, ondanks soms de uiterlijke 

schijn van het tegendeel, ook te luisteren naar een behoorlijk 

argument en de mensen in hun waarde te laten. Zijn mening zei 

hij ronduit, zonder die aan anderen op te willen dringen. Hij kon 

wat bruusk, maar daarom nog niet autoritair, optreden, en had 

zorg voor iedereen. 

Tot slot nog een aardige anecdote die speelde tijdens de laatste 

werkzaamheden bij de aanbouw van klooster en school. Hier laten 

we father Kerich graag zelf zijn herinneringen vertellen : 'De


beslissing dat er zelfs sprake zou zijn van een school, werd vrij laat 

in de zomer (van 1922) genomen ; zodoende was er nog weinig 

voorbereid voor de studenten. Wij merkten natuurlijk, dat wij bij 

de kruisheren in het klooster zouden verblijven en dezelfde kapel 

en refter zouden gebuiken, omdat het zulke kleine ruimten waren. 

Een kamer op de eerste verdieping was bestemd als klaslokaal, terwijl 

een kamer in het sousterrain diende als recreatie, en wij zou 

den slapen op zolder. De vloer van die zolder werd die dag gelegd 

en kwam voldoende klaar om er acht bedden te plaatsen voor de 

zeven jongens en de nachtsurveillant, father John Klaver. Op de 

benedenverdiepingen waren italiaanse werklui bezig met de terrazzovloeren 

met puimsteen te schuren en wij keken met plezier naar 

hun handig vakmanschap. 's Middags werd ik aan de achterdeur 

van het klooster aangesproken door iemand die, naar ik meende, 

een italiaanse werkman was; hij had vuile kleren aan, had een 

zwarte stoppelbaard en droeg een smerige oude pet waarvan de 

klep opzij hing. Hij vroeg me hoe ik heette en ik, die trots was een 

collegestudent te zijn, was naar ik vrees in mijn gesprek met hem 

nogal uit de hoogte. Misschien kunt u zich mijn gevoel van onbehagen 

voorstellen, toen enkele dagen later de kruisheren hun 

eerste priorkeuze hielden en mijn 'werkman, uitverkozen was, niemand 

minder dan Father van Dinter! Heel toevallig waren op de 

dag van onze aankomst de kruisheren ook vanuit hun oude pastorie 

aan het inhuizen in hun nieuwe klooster en geen van hen was 

bang voor een beetje vuil bij al het werk dat dit meebracht7. 

7. RAUSCH, o.c, bl. 268

Hoofdstuk VI 

DE GENERAALSKEUZE VAN HOOGWAARDIG 

Inleiding 

HEER W.A. VAN DINTER 

Op 28 mei 1927 overleed Henricus M.F. Hollmann, na een generalaat 

van ruim 29 jaar. Hij was toen bijna 73 jaar oud en in het 

56e jaar van zijn professie. Wie zijn levensloop en zijn grote verdiensten 

voor de Orde der kruisheren kent, begrijpt dat het geen 

gemakkelijk taak was hem op te volgen. En dit te meer vanwege 

de grote financiele moeilijkheden waarin de Orde verkeerde, 

vooral tijdens de laatste periode van zijn bestuur. Zij vormden een 

zware erfenis, die door zijn opvolger moest worden aanvaard en 

die haar invloed uitoefende op diens beleid. Op deze situatie zal 

nog nader worden ingegaan, omdat zij veel begrijpelijk maakt. 

Volgens de ordesvoorschriften moest de oudste definitor, in dit 

geval prior A.G. van Mil te Diest, als voorzitter van een te houden 

bijzonder kapittel generaal zo spoedig mogelijk degenen bijeenroepen, 

die krachtens hun ambt of door afvaardiging daartoe aangewezen, 

gerechtigd waren een nieuwe magister generaal te kiezen. 

In overeenstemming met de toen geldende ordesstatuten van 

1925 behoorden daaronder ook de verschillende prioren en twee 

gekozen afgevaardigden van hun respectievelijk klooster. Dit gold 

dus ook voor Father W.A. van Dinter als prior te Onamia. 

Eind mei 1927 werd in Amerika een telegram ontvangen dat het 

overlijden van generaal Hollmann meldde. Father Jan Klaver, die 

toen leraar aan het college te Onamia was, geeft een levendige beschrijving 

van de gebeurtenissen die er op volgden. ,, Father van 

Dinter riep ons bijeen en vertelde ons het droevige nieuws, ofschoon 

hij er aanstonds aan toe voegde : wij zullen niet naar de 

keuze van een nieuwe magister generaal gaan, omdat dit te veel 

zou kosten. Wij protesteerden krachtig. De keuze van een ma 

gister generaal was de uitgave van 500 dollar waard. Wij telden nu 

ook mee ; we hadden ons eerste klooster met eigen prior; onze


eerste novicen waren ingetreden ; wij waren op de goede weg. Het 

was noodzakelijk dat wij minstens door onze prior vertegenwoor- 

digd waren. Father van Dinter vertrok naar New York en van daar- 

uit naar Nederland. Hij had een eenvoudig handkoffertje bij zich, 

waarin een habijt met zwart, twee stel ondergoed, zijn scheergerei 

en twee paar sokken. Weinig had hij verwacht — en wij ook — 

dat Father van Dinter de nieuwe magister generaal van de Orde 

zou zijn. Father Van der Hulst, die door van Dinter was aangesteld 

als zijn persoonlijke vertegenwoordiger, ontving het volgende tele 

gram : ,, Van Dinter generaal gekozen''. Het betekende een schok 

voor ons, maar tegelijk waren we er trots op dat onze prior ma 

gister generaal van de Orde was geworden. Father Van der Hulst 

telegrafeerde aanstonds aan de nieuwe generaal: „Gelukwensen. 

Ons verlies zal de winst van de Orde zijn" K 

In 1942 schreef Van der Hulst een verslag over de voorgeschiede- 

nis van deze keuze, dat enigszins afwijkt van Father Klaver's herin- 

nering daaraan. Hij verklaart, dat de oudste definitor, prior A.G. 

van Mil, voor de dood van de vorige generaal aan van Dinter had 

geschreven en hem aangespoord had regelingen te treffen in verband 

met de keuze van een nieuwe magister generaal. De fathers 

drongen er bij hun prior op aan om het voorstel van Van Mil op te 

volgen, zodat, toen in mei het overlijdensbericht van generaal 

Hollmann kwam, van Dinter al zijn paspoort had en daags na het 

einde van de examens op het college te Onamia zijn reis aanving2. 

Deze voorstelling van zaken lijkt echter minder waarschijnlijk. Im- 

mers, het benodigde visum voor een verblijf in Nederland, dat van 

Dinter als amerikaans staatsburger ontving van de vice-consul der 

Nederlanden voor Minnesota, uitgereikt op 1 juni, is pas op 25 

juni 1927 bij zijn aankomst te Hoek van Holland afgestempeld3. 

Later zou moeilijk kunnen, wilde van Dinter op de 2de 's morgens 

vroeg in St. Agatha aanwezig zijn. Veel gelegenheid tot overleg en 

tot een poging om van Dinter te bewegen tot het zich beschikbaar 

stellen een eventuele keuze van hemzelf te aanvaarden, bleef er 

niet over. Toch lag zo iets in de diplomatieke lijn van een invloedrijk 

man als prior Van Mil. Kennelijk heeft van Dinter met die 

1. J. Rausch, o.c, p. 264. 

2. O.P.A.K. : Verslag J. Van der Hulst, o.s.c. 

3. St. A. A. G. : Personalia van W.A. van Dinter.


mogelijkheid geen rekening gehouden of willen houden. Hij 

wenste 20 spoedig mogelijk na afloop terug te keren naar Onamia 

en had zijn retourbiljet reeds genomen. Het is natuurlijk ook mo 

gelijk, dat Van Mil alleen maar bijtijds heeft willen waarschuwen 

dat het einde van hoogwaardig heer Hollmann naderde en dus een 

generaalskeuze voor de deur stond. Hoe dan ook, ondanks zijn 

grote afkeer voor de schuldenlast van de Orde, blijkt van Dinter 

toch te zijn bezweken voor de aandrang van zijn confraters en de 

uitslag van de keuze te hebben aanvaard. Hij zag er Gods wil in. 

Wei beschouwde hij daarbij het saneren van de financiele toestand 

als een opdracht die geen uitstel duldde en krachtig ter hand 

moest worden genomen. Nog datzelfde jaar zal hij aan de inmiddels 

tot prior van Onamia gekozen J. Van der Hulst schrijven, dat 

de schuld van de Orde 800.000 gulden bedraagt en ook dat hij 

van plan is om, wanneer hij vijfenzestig jaar is geworden, afstand 

te doen van het generalaat. 

Redenen van de slechte financiele situatie van de Ordeskas 

In de tweede helft der twintiger jaren van onze eeuw begon de 

Orde zich naar verhouding sterk uit te breiden, zowel in ledental 

als in stichtingen en activiteiten. Dit vooral in Nederland, maar 

ook in Belgie en Amerika. Deze opbloei zal zich voortzetten in de 

dertiger jaren. Om de toevloed aan nieuwe leden op te vangen, 

moeten de bestaande huizen worden vergroot en weldra ook 

nieuwe woongelegenheden worden aangekocht, en verbouwd of 

van de grond af worden opgetrokken. Het leerlingental van de col 

leges te Uden, Maaseik en Hannut neemt sterk toe en ze worden 

bovendien, geheel of gedeeltelijk, als internaat ingericht. Dat 

heeft ook het toenemen van roepingen voor de Orde tot gevolg, 

wat weer zijn consequenties mee bracht voor de huisvesting van de 

hogere opleiding. Terwijl bijvoorbeeld vroeger St. Agatha tegelijkertijd 

als novititaatshuis en als filosoficum en theologicum had 

kunnen dienen, bleek ook de verbouwing van de grote zolder tot 

woonruimte in de zomer van 1921 geen blijvende oplossing te bieden. 

Er moest in 1925 een afzonderlijk filosoficum te Zoeterwoude 

worden gesticht en reeds in 1927 moest er een nieuwe vleugel aan 

toe worden gevoegd. Tijdens het generalaat van hoogwaardig heer 

van Dinter zou in 1931 te Neeritter een bestaand huis tot afzon-


derlijk huis voor het noviciaat in Nederland worden verbouwd. In 

Belgie zou in 1935 te Achel een kasteeltje worden omgebouwd tot 

filosoficum. In Amerika werd in 1932 te Hastings (Nebr.) een 

tweede klooster opgericht als noviciaat en hoger studiehuis en in 

1939 een klooster en college te Fort Wayne (Ind.). In de jaren 

1922-1927 werd in Rotterdam-Zuid de grote parochiekerk en het 

klooster als pastorie gebouwd. In 1920 waren de kruisheren de 

missie in de Congo (het tegenwoordig Zaire) begonnen en in 1927 

die op Java. De keerzijde van deze snelle opbloei en uitbreiding 

was, dat telkens grote bedragen moesten worden opgenomen, 

waarvan de rente slechts met de grootste inspanning kon worden 

betaald. Bovendien zou in 1934 de missie in Brazilie worden aanvaard, 

die financieel eveneens grotendeels ten laste kwam van de 

algemene Ordeskas. En deze was, zoals wij zullen zien, in de 

laatste jaren van het vorige generalaat reeds sterk bezwaard. In dat 

opzicht moest van Dinter een benauwende erfenis overnemen. 

In de noordelijke pandgang te St. Agatha hing een fraai gecalli- 

grafeerde lijst van de overleden huisgenoten, waarop hun persona 

lia stonden vermeld. Toen van Dinter eens de talrijke stichtingen 

bekeek, die aan zijn voorganger als generaal werden toegekend, 

verzuchtte hij hardop : ,, ja, ja, fundavit, fundavit, maar van Din 

ter kan het betalen". Dit was niet als een verwijt bedoeld. Hij 

wist met hoeveel zorg de daardoor ontstane geldelijke situatie de 

vorige generaal in zijn laatste levensjaren had vervuld en welke risico's 

deze had moeten nemen, toen aan de Orde de kans geboden 

werd om haar apostolische werkzaamheden zowel in Europa als in 

de missiegebieden uit te breiden. Hollmann zag dit terecht als een 

beschikking van Gods voorzienigheid, waarop vertrouwd en waar- 

aan beantwoord moest worden. 

In het samenvattend verslag van de definitoriale vergaderingen, 

die vanaf September 1920 tot maart 1923 zijn gehouden, heeft 

Hollman vermeld: 

1. een lening van 30.000 gulden voor het bouwen van een noodkerk 

in Tuindorp Vreewijk (Rotterdam-Zuid) en van een aangren- 

zend huis als pastorie ; 

2. een lening van 40.000 gulden voor de aankoop van de generale 

procure te Rome ; 

3. een lening van 10.000 francs voor de vergroting van het inter- 

naat te Maaseik;


4. een lening van 10.000 francs voor de vergroting van een inter- 

naat te Hannut4. 

Alleen in Onamia kon een klooster, dat tegelijk als juvenaat en 

noviciaat kon dienen, met de eigen middelen van de amerikaanse 

missie worden gebouwd. Aan Maaseik werd opgedragen de lening 

binnen korte tijd af te lossen ; de andere genoemde huizen waren 

hiertoe zelf niet in staat. 

Aan dezelfde bron ontleend is het verslag van het definitoriaal 

kapittel in april 1927, dus een maand voor het overlijden van 

hoogwaardig heer Hollmann. Zelf was hij toen niet meer in staat 

het verslag te schrijven, zoals hij dat tientallen jaren, eerst als se- 

cretaris, later als generaal, steeds zelf had gedaan. 

Onder 1. lezen we, dat het verlof bekrachtigd is tot het sluiten 

van een lening van 100.000 gulden om een nieuwe vleugel te bou- 

wen aan het studiehuis te Zoeterwoude ; 

Onder 2. dat aan de prior van Hannut verlof gegeven werd om 

de noodzakelijke herstellingen en vernieuwingen aan klooster en 

college te laten verrichten ; 

Onder 3. dat aan de prior van Maaseik is toegestaan om een som 

van ongeveer 70.000 francs op te nemen5. 

Aan beide prioren heeft de generaal opgelegd om, ondanks de 

aangegane leningen, tegemoet te komen aan de berooidheid van 

de algemene ordeskas. Want, bezwaard door het zeer grote aantal 

studenten, kan de generaal hun het noodzakelijke niet verschaffen. 

Interessant is het daarbij te bedenken, dat in de zomer van 

1927 een klas van 24 fraters-novicen te St. Agatha zou intreden. 

Welsprekende brieven 

Hollmann was van nature optimistisch, en zowel van aard als uit 

principe gul en gastvrij. Met zijn grote geldzorgen viel hij liefst zo 

weinig mogelijk anderen lastig. Hij wilde dat zijn confraters zoveel 

mogelijk besparen om de onderlinge sfeer prettig te houden. Het 

moest niet als een donkere wolk worden, die hun levenslust ver- 

galde en hen de moed tot het nemen van nieuwe en nodige initia- 

4. St. A. A. G.: ACTA : Acta Magistri Generalis et Definitorum in Capitulo Intermedio 

ab anno 1859 ; niet gepagineerd. 

5. Idem.


tieven benam. Alleen bij enkelingen, die verantwoordelijke posten 

bekleedden in de Orde, stortte hij zijn hart wel eens uit. Een voorbeeld 

daarvan is de vertouwelijke en openhartige brief, die hij 30 

oktober 1924 aan de veel jongere dr. Antoon van Asseldonk 

schreef in diens hoedanigheid van procurator generaal te Rome. 

Door onverwachte omstandigheden had deze de noodzaak bepleit 

een ander gebouw aan te kopen om er de procure in te vestigen. 

Het antwoord luidde als volgt: ,,Ik zit met een schuldenlast 

van ruim 240 duizend gulden en ik heb niet zoveel baten, dat ik 

alleen daaruit er kan komen. Met krabben en bijten moet ik de 

rest er bij krijgen. En nu ondervind ik bovendien, dat ik hoe langer 

hoe meer mijne helpers verlies. Zij helpen nog wel, maar het is 

of voor het huis (St. Agatha) of voor de Congo bestemd en ik sta 

met ledige handen en zakken. Misschien ben ik onrechtvaardig, 

misschien gierig, misschien verbitterd, maar toch beken ik het, 

dag in dag uit voel ik in mij een zeker chagrin over die lamme 

toestand, waarin wij zitten door geldgebrek. Men is in alles met 

lamheid geslagen en terwijl ik vooruit wil, word ik vastgehouden 

en zit ik vastgeklonken door dat lamme geldgebrek. Er is dus niet 

veel hoop dat er in Holland voorlopig iets kan gebeuren. Vooreerst 

is Rotterdam (er) nog — die moeten toch nog minstens twee a 

twee en halve ton hebben. Dan moet ik plaats hebben voor meer 

studenten : ik zal een studiehuis moeten bouwen, en waar, en met 

welke middelen ? Dat laatste is weer een zaak die op de Orde 

komt, en de Orde kan niet meer dragen". 

Op 10 november 1925, eveneens aan Van Asseldonk: ,,.... Ik 

word van alle kanten op dit ogenblik in beslag genomen met Rot 

terdam, Zoeterwoude, geldleningen en gebrek aan centen. Mijn 

hoofd duizelt en nu komt U ook nog met een Jobstijding omtrent 

de dood van Mej. Verschure (een goede weldoenster van de 

Orde). God helpe ons ! Daarbij komt dat alle effecten converteren 

in lager percent: zodat ook dat voortdurende zorgen geeft"6. 

Aan mgr. M. Konings, apostolisch prefect te Bondo, op 17 febru- 

ari 1927 : ,, Wij zitten van alle kanten in het gedrang : te weinig 

priesters — te weinig broeders — te weinig financien. Laten wij 

6. St. A. A. G. : Correspondentie H. Hollmann.


onze hoop echter stellen op God, die te Zijner tijd wel zal helpen : 

Jacta super Dominum curam tuam et Ipse te enutriet" 7. 

Uit het voorafgaande blijkt dat, hoewel geheel buiten zijn 

schuld, en onder dwang van ongustige omstandigheden, het bij 

het overlijden van hoogwaardig heer Hollmann op 28 mei 1927 

met de ordeskas slecht was gesteld. Tegenover ingewijden, waartoe 

zeker ook zijn vriend van Dinter behoorde, had hij er geen geheim 

van gemaakt en langs deze weg zal dit besef ook tot de Orde in 

haar geheel zijn doorgedrongen. De afgevaardigden tot het keuze- 

kapittel waren of kwamen ongetwijfeld volledig op de hoogte van 

de kritieke stand van zaken en deze moet een grote rol hebben 

gespeeld bij het bepalen van hun stem. Het was zonder meer dui- 

delijk, dat het saneren van de ordesfinancien dringend nodig was, 

en wel door ingrijpende bezuinigingen. 

Afgezien nog van andere en diepere overwegingen, lag het al- 

leen al daarom voor de hand, dat van Dinter terstond en met alge- 

mene stemmen tot magister generaal werd gekozen. Zijn beleid als 

overste van de amerikaanse kruisheren had aangetoond, dat hij de 

moed en het doorzettingsvermogen bezat om daarbij offers te vra- 

gen en zelf daarin voorop te gaan wanneer het heil van de Orde 

dit vergde. Het feit dat hij, na jaren van teleurstelling en harde in- 

spanning, er in geslaagd was de toekomst van de Orde in Amerika 

veilig te stellen, had grote indruk gemaakt. Daarenboven was hij 

een man met veel mensenkennis en ervaring, eerlijk, eenvoudig, 

van gezonde vroomheid en met een grote liefde tot de Orde, haar 

traditie en haar missionaire taak. Voor degenen die hem vroeger 

hadden gekend en meegemaakt, vooral voor hen die onder zijn 

leiding tot religieus waren gevormd, zullen genegenheid, hoogach- 

ting en dankbare herinneringen hebben meegespeeld. Want achter 

zijn soms wat bruusk optreden hadden zij het goede hart, zijn be- 

langstelling en medeleven leren ontdekken. Ieder stond voor hem 

gelijk en niemand bleef hem onverschillig. Al liet hij dat naar bui 

ten niet altijd merken, elk kon op hem rekenen wanneer dat nodig 

was. 

Het wapenschild en het motto die hij zich koos, waren een uit- 

drukking van wat hem bezielde en van het program en de wijze


waarop hij dit hoopte te verwezenlijkingen. Het schild is ontwor- 

pen door de kunsthistoricus pastoor dr. Xavier Smits. Het is door 

een diagonaal in tweeen verdeeld. De bovenste helft wordt geheel 

gevuld door een zwartomlijnd en gestyleerd kruisherenkruis in 

rood en wit. In het midden van de benedenhelft het bloedend en 

met doornen omkranst symbool van het H. Hart van Jezus. Als 

zinnebeeld van Zijn liefde schieten er van boven vlammen uit en 

temidden daarvan staat het bloedrood kruishout. De zinspreuk 

luidt: Amore et labore, door liefde en arbeid. Zij was kenmerkend 

voor wat hem dreef en waaruit hij de bezieling daartoe putte. 

Hoewel van Dinter geen religieus en priester was die er behoefte 

aan had om zijn innerlijk leven opvallend te demonstreren, toch 

blijkt bij verschillende gelegenheden, dat hij een grote devotie had 

tot het heilig Hart. Dat verklaart ook de keuze van zijn devies. 

Het financieel beleid van hoogwaardig heer van Dinter 

Een grote verdienste van generaal van Dinter is, dat hij de fi- 

nanciele toestand van de Orde grondig heeft verbeterd. Op gebied 

van bezuiniging kon en durfde hij veel van anderen vergen, hij 

was er immers zelf het levend voorbeeld van. Toch bleef hij een 

voorstander van alwat op bescheiden wijze de onderlinge samenho- 

righeid kon bevorderen. Hij hield van gezelligheid, wist bij feeste- 

lijke gelegenheden de goede gaven van het leven te waarderen en 

gunde die ook aan zijn omgeving. Zeker, in de grote economische 

crisis van de dertiger jaren maakte hij zich zorg over de mogelijk- 

heid om aan de vele geldelijke verplichtingen te kunnen blijven 

voldoen en een verantwoord evenwicht te handhaven tussen groei- 

ende uitgaven en de bescheiden inkomsten die er tegenover ston- 

den. Alleen wanneer hij inzag of zich liet overtuigen, dat er we- 

zenlijke belangen van de Orde op het spel stonden of gunstige 

kansen werden geboden die geen uitstel toelieten, mocht Godsver- 

trouwen de doorslag geven en konden ogenschijnlijk gewaagde 

beslissingen genomen worden. Uit een sterk verantwoordelijkheids- 

besef kon hij daar zwaar aan tillen. Het werd dan een kwestie van 

veel wikken en wegen, met de neiging om zulk een besluit uit te 

stellen of voor zich uit te schuiven, zo lang er kans leek op een 

gunstiger en goedkoper oplossing.

Opening van het college 1922 met 7 studenten. Kruisheren v.l.n.r. W. van Rooij, J. Snijers, B. van Gils, J. van der Hulst, br. Ch. 

van Roy, H. IJzeimans, br. H. van der Aa, br. Leonard v.d. Velden, J. Keyzers, br. J. van der Kraals, J. van den Boer, J. Tertoogen, 

J. Klaver. T. Brandon (novice) midden : Van Duller.

Mgr. W. van Dinter 1927.


Er wordt wel beweerd en er zijn ook wel verschijnselen die er op 

wijzen, dat de geldzorg bij van Dinter wel eens tot een soort ob- 

sessie werd. Achteraf en onder de huidige omstandigheden is het 

voor een buitenstaander en oningewijde natuurlijk niet zo gemak- 

kelijk zich er een objectief oordeel over te vormen, wanneer dit 

ook werkelijk het geval was. Wat het zwaarste is, moet ook het 

zwaarste wegen en het nemen van risico's kan overmijdelijk lijken. 

Maar niet alles wat, om ideele of praktische redenen, vurig ge- 

wenst wordt, is in bepaalde omstandigheden ook uitvoerbaar. Het 

is niet eenvoudig dit tegen elkaar af te wegen. In ieder geval, die 

geldelijke bezorgdheid als telkens terugkerend thema deed de be- 

raadslagingen met zijn naaste medewerkers soms moeizaam verlo- 

pen en maakte de definitoriale vergadering een minder aantrekke- 

lijke bezigheid. Van Dinter was een meester in het produceren van 

dergelijke bezwaren, en werkelijk niet altijd ten onrechte. Deze 

overwegingen zouden ook jarenlang een rol spelen bij kwesties als 

het zoeken naar een ander onderkomen voor de generale procure 

te Rome en het zich opnieuw vestigen van de Orde te Hoei. 

Wat het laatste betreft, is de zienswijze en het beleid van mgr. 

van Dinter reeds elders toegelicht8. 

8- J. SCHEERDER O.S.C., Emile Fontaine o.s.c. en de onderhandelingen over een eventuele 

terugkeer naar Hoei, in Clairlieu, XLIII, 1985 bl. 37-62.

Hoofdstuk VII 

DE GENERATE PROCURE TE ROME (1922-1941) 

1. DE PROCURE TIJDENS PROCURATOR 

A. VAN ASSELDONK 

De komst van Van Asseldonk en Rutten te Rome 

Voordat de oprichting van een generale procure ter sprake 

kwam, bevonden Van Asseldonk en Rutten zich reeds te Rome om 

er hun universitaire studies te voltooien. Het lag namelijk in de 

bedoeling, dat zij zich daar verder zouden bekwamen voor het 

professoraat aan de hogere studies te St. Agatha, respectievelijk de 

eerste in de exegese en de tweede in het kerkelijk recht. Van Assel 

donk was, enkele maanden na zijn priesterwijding in 1916, naar 

de universteit van de dominicanen te Fribourg (Zwitserland) ge- 

zonden om er theologie te studeren ; hij zou er in de zomer van 

1918 het licentiaat in de theologie behalen. Omdat het in de be 

doeling lag van hoogwaardig heer Hollmann, dat hij het doctoraat 

in de bijbelwetenschappen zou verwerven aan het Bijbelinstituut 

te Rome, dit met het oog op een toekomstig professoraat, vertrok 

hij in het najaar van 1918 naar de Eeuwige Stad om daar eerst zijn 

studies in de theologie te voltooien aan het Angelicum, waar hij in 

de zomer 1919 doctoreerde in de theologie. Dat stelde hem in 

staat om in hetzelfde najaar de colleges op het Biblicum te gaan 

volgen. 

Rutten werd eveneens kort na zijn priesterwijding 1 mei 1918 

aangewezen om in Fribourg te gaan studeren eer hij, in de slotfase 

van de eerste wereldoorlog en tijdens de anarchie, die na de wa- 

penstilstand in november 1918 in Duitsland uitbrak, een visum 

voor doorreis naar Zwitserland kon verkrijgen. Pas in het voorjaar 

1919 gelukte dit. Toch is Rutten er in weten te slagen om aan het 

einde van het studiejaar te Fribourg nog het baccalaureaat te beha 

len. In het najaar 1919 vertrok ook hij naar Rome om er aan het 

Angelicum zijn studie in het kerkelijk recht te voltooien. Zoals 

Van Asseldonk al een jaar eerder, vond hij huisvesting in de pro-


cure van St. Sulpice. De kost was er wel sober voor nederlandse 

magen, maar het milieu was interessant; er vertoefden dikwijls 

bisschoppen en andere vooraanstaande katholieke figuren uit 

Frankrijk. 

Kardinaal Van Rossum 

De nederlandse kardinaal Wilhelmus Marinus Van Rossum had 

in 1913, op verzoek van hoogwaardig heer Hollmann, het protec- 

torschap over de kruisherenorde aanvaard. De ondervinding zou 

weldra, en ook in vele opzichten, bewijzen dat de kardinaal dit 

protectorschap niet als een loutere formaliteit en een sinecure op- 

vatte. In 1918 werd de kardinaal tot prefect van de Congregatie 

der Propaganda Fide aangesteld. Hij toonde zich als zodanig een 

harde werker met een vooruitziende blik en een doortastend orga- 

nisator, daarbij gedreven door een vurige liefde tot het missiewerk 

over de hele wereld. Ook de kruisheren danken het aan zijn initia- 

tief en leiding, dat de Orde thans de missioneringsarbeid als een 

van haar voorname taken mag beschouwen. De kardinaal heeft 

ook bemiddeld voor de huisvesting in de St. Sulpice. Van Assel 

donk, die een aangeboren charme bezat en heel attent was voor ie- 

dereen, had al spoedig de genegenheid van de kardinaal gewon- 

nen, die hij als protector voortdurend raadpleegde en op de 

hoogte hield, ook bij het zoeken naar een gebouw dat geschikt 

kon zijn als procure voor de Orde. Van Rossum heeft in deze 

jonge en veelbelovende priester een diep religieus en bijzonder ge- 

talenteerd man ontdekt, die gemakkelijk mensen voor zich en eigen 

idealen wist te winnen. De genegenheid was trouwens weder- 

zijds ; Van Asseldonk had een grote verering voor de kardinaal en 

beschouwde hem als een wijze, zeer ervaren en vaderlijke vriend. 

In de biografie van hoogwaardig heer Hollmann staat beschreven, 

hoe kardinaal Van Rossum de missie in Congo (Zaire) en op Java 

achtereenvolgens aan de Orde heeft willen toevertrouwen, hoe Van 

Asseldonk door zijn toedoen tot procurator benoemd werd en de 

kardinaal hem met raad en daad terzijde stond bij het zoeken naar 

een geschikt gebouw als procurel. Uiteraard immers zou de pro 

cure meer moeten zijn dan enkel maar een nieuwe woongelegen- 

i. J. SCHEERDER, H.M.F. Hollmann, Diest, 1966, bl. 167-168 en 191-192.


heid voor Van Asseldonk en Rutten, gezien de verschillende 

bestemmingen waarvoor zij dienen moest. De taak van een procu 

rator generaal is, om namens het hoofdbestuur der Orde het gere- 

gelde contact te onderhouden met de romeinse kerkelijke instan- 

ties in verband met de belangen van de kruisheren, maar ook, om 

ruimte en gelegenheid te scheppen belangrijke personen en gasten 

aan huis te kunnen ontvangen. Een paar kamers moesten gereser- 

veerd blijven voor de officiele bezoeken van de magister generaal 

aan Rome. Bovendien was de procure bedoeld als ,,college" of 

kloosterlijk convict voor de kruisheren die aan de romeinse univer- 

siteiten zouden komen studeren. Het is duidelijk, dat voor dit al- 

les een gewone burgerwoning niet kon volstaan. Met al deze gege- 

vens had een procurator dus rekening te houden bij het zoeken 

naar een geschikte gelegenheid. Liefst ook moest de procure zo 

centraal mogelijk gelegen zijn en niet te ver van de universiteiten. 

Voor iemand die voor het eerst als eigen procurator generaal van 

een kleine en in Rome vrijwel nog onbekende Orde moet optre- 

den, zal het zaak zijn om te beginnen met goede relaties aan te 

kweken en die ook te blijven onderhouden. Hij moet zorgen dat 

hij op de talrijke bureaux van de Curie geen vreemde blijft en dat 

hij er de juiste instanties en personen ontdekt, die hem het best 

van dienst kunnen zijn. Om daarin wegwijs te worden, kan hij 

zich het beste wenden tot mensen, die op dat gebied meer erva- 

ring hebben en behulpzaam willen zijn. Zulke vrienden maakte 

Van Asseldonk gemakkelijk, en zij zijn het voor Rutten ook geble- 

ven : mgr. dr. B. Eras, procurator van het nederlands episcopaat, 

sinds 1930 ook directeur van het nederlands priestercollege te 

Rome ; dr. H. Noots, procurator generaal der norbertijnen, later 

abt-generaal van zijn Orde ; mgr. dr. Jan Olav Smit, kanunnik van 

de St. Pieter en consultor van verschillende Congregaties. En, ge- 

leidelijk aan steeds meer, zowel nederlands sprekende als andere. 

Vooral Noots blijft de grote vriend, die op velerlei wijze behulp 

zaam was. Aan zijn bemiddeling vooral is het te danken dat de 

kruisheren in het bezit kwamen van een eigen procure aan de Via 

di Monte Tarpeo en later aan de Via del Velabro. Het zou de Orde 

in 1922 aan het benodigde kapitaal ontbreken, om, met het oog 

op de dreigende onteigening van de gehele Via di Monte Tarpeo 

een groter gebouw aan de Via Urbana tegen de gestelde voorwaar- 

den aan te kopen.

Problemen op de procure te Rome 


Het eerste probleem ontstaat doordat de procurator van het ge- 

meentebestuur te Rome bericht ontvangt, dat binnen afzienbare 

tijd het huis aan de Monte Tarpeo zal moeten worden ontruimd. 

De straat in haar geheel zal worden onteigend, in verband met het 

plan tot vrijlegging van het Campidoglio, het historisch hart van 

Rome. Wanneer de procurator dit bericht heeft ontvangen, valt uit 

de bewaarde correspondentie niet af te leiden. Hoogstwaarschijn- 

lijk tegen het einde van 1926 of het begin van 1927. In ieder ge- 

val, in het postscriptum van een brief, gedateerd 17 februari 1927, 

vraagt de procurator aan generaal Hollmann : ,, Denkt U mogelijk 

in de zitting met Uwe Definitoren er aan, dat ik U schreef over de 

Procuur die zal onteigend worden, en over de eisen waaraan een 

tweede te Rome zou kunnen en moeten voldoen ?" De toe- 

komstige onteigening was voor Hollmann een bron van onzekerhe- 

den en van nieuwe zorgen. Vooreerst moest voor de procure een 

daartoe geschikt en centraal gelegen gebouw als vervanging worden 

gevonden. En het voornaamste probleem bleef, hoe daartoe de be- 

nodigde koopsom bijeen te brengen. Zeker, de gemeente Rome 

zegde een schadeloosstelling toe voor de onteigening. Maar, gezien 

de slechte toestand van haar financies en de ambtelijke 

rompslomp, kon die nog jaren uitblijven ; en dan nog, hoeveel 

zou dat bedrag zijn ? Van Asseldonk blijft voortdurend in de weer 

om een geschikt huis te vinden. Zodra er nieuwe aanbiedingen of 

mogelijkheden zijn, gaat hij op informatie en ook op persoonlijke 

verkenning uit. Hij houdt generaal Hollmann nauwkeurig op de 

hoogte van zijn bevindingen en vraagt om diens instructies. Maar 

telkens zijn ofwel de gevraagde prijs, of de afgelegen ligging, de 

ongeschikte omgeving, de te kleine afmetingen of de vervallen 

toestand van deze huizen oorzaak, dat de koop geen doorgang kan 

vinden. Zo is de situatie wanneer hoogwaardig heer Hollmann op 

28 mei 1927 overlijdt. Ook onder het generalaat van W. van Din- 

ter zal Van Asseldonk zijn pogingen blijven voortzetten. 

Dr. Antoon Van Asseldonk was een rijkbegaafd iemand en hij 

had een sterk gevoelsleven dat bijzonder vatbaar was voor- en rea- 

geerde op godsdienstige indrukken. Zelf heeft hij het persoonlijk 

ontwikkelingsproces beschreven, dat hem tot de grote stuwkracht 

van de beweging der Amici Israel gemaakt heeft2. Toen hij nog 

CROSIER MONASTERY 

LIBRARY 

HASTINGS, NEBRASKA


een kind was, werd reeds in hem de belangstelling en de aantrek 

kingskracht tot de joden gewekt. Wat was de aanleiding ? Hij vertelt, 

dat naast zijn huis een buurman woonde, die om zijn kleinhandelsbetrekkingen 

in vriendschap was geraakt met een joods 

echtpaar, Jacob een kalverkoper en diens vrouw Rachel.... Op een 

Beloken pasen kwam dit echtpaar bij buurman op de paaseieren. 

Zo iets werd vreemd gevonden in een katholiek dorp als Erp, waar 

geen joden woonden. Antoon mocht die middag niet op bezoek 

bij buurman, maar hij moest en zou het tweetal zien. Bij hun ver- 

trek lukte hem dat. Zij zagen er toen deftig uit en het leken hem 

mensen uit een andere wereld. Vooral Rachel in haar zijden japon 

was indrukwekkend. Toen Antoon twaalf jaar was en priester wilde 

worden, ging hij naar het college te Uden. Broeder Martinus Don- 

kers, zijn heeroom, was broeder-portier van het klooster. Daar studeerde 

hij gedurende de jaren 1904-1910. In Uden was een klein 

groepje mensen, wat men een kleine kolonie van joden zou kun- 

nen noemen, die veehandelaars waren. Met hun gezinnen woon 

den ze voor het grootste deel in een aaneengesloten groep van lage 

en witgeschilderde huizen in de St. Jansstraat, bij de grens van de 

dorpskom. Aan de overkant, waar de klinkerweg naar de Veghelse 

Dijk boog, stond wat achteraf hun kleine synagoge ; zij hadden 

ook hun eigen rabbijn. Op de middagen dat de studenten gingen 

wandelen, moet Antoon dikwijls langs deze huizen zijn gekomen. 

De bewoners hidden zich wat afzijdig, maar groetten vriendelijk 

terug. Het is hem nooit gelukt om met de Udense joden in 

gesprek te komen, maar toch kende hij ze bij name alsof het eigen 

familie was. Van hen ging een typische aantrekkingskracht op hem 

uit. Tijdens zijn noviciaat en hogere studiejaren raakten de joden 

in zijn gedachten wat meer op de achtergrond. 

Bij zijn universitaire vorming in de thomistische theologie en 

vooral, wegens zijn bedoelde bestemming tot docent in de exegese 

te St. Agatha, bij de toeleg op de bijbelwetenschappen, leefden de 

belangstelling en sympathie weer des te sterker op. In de romei- 

nenbrief heeft Paulus' uiteenzetting over Gods onveranderlijke 

trouw aan de uitverkiezing van Israel hem getroffen en gei'nspi- 

reerd. Meer nog dan een behoefte aan wetenschappelijk inzicht, 

2. BENIAMIN (A. Van Asseldonk), Naar Israel (autobiograflsch), in Kruistriomf, jg. 5 

(1925-1926), bl. 339-345.


werd het voor hem een zaak van het hart, een gedrevenheid die 

hem geen rust liet. Hij vertelt dat hij op 24 maart 1925, als antwoord 

op wat hij als zijn roeping voor Israel zag, zich in de kerk 

van de H. Laurentius in Panisperna te Rome aan God heeft opgedragen 

om alles te doen en te lijden voor Israel. A. Ramaekers 

wijst erop dat, voorzover dit uit voorhanden documentatie blijkt, 

het werk naar buiten begon door een ontmoeting met Francisca 

Van Leer3. Waarschijnlijk was dat te Rome het geval; Stanislas 

Fumet heeft haar tenminste daar verschillende malen ontmoet tij 

dens een langer verblijf van hem en zijn vrouw vanwege het jubeljaar 

19254. Francisca was de katholiek geworden dochter van een 

amsterdamse rabbi en haar groot ideaal was de geestelijke redding 

van Israel. In zijn boek Histoire de Dieu dans ma vie deelt Fumet 

een en ander over haar mee. Zij had verlof gekregen om in bepaalde 

kerken in Nederland of in Duitsland te preken en deed dit 

op haar manier. Met haar sterk, apostolisch gericht temperament 

had zij getracht om aan Fumet en zijn vrouw haar enthousiasme 

voor het ideaal van een joods-christendom mee te delen. Zij had 

een bewogen leven achter de rug; nog jong, was zij een aanhangster 

geweest van de duitse revolutieonairen Liebknecht en 

Rosa Luxemburg, die als radicale marxisten een grote rol gespeeld 

hadden in eigen land tijdens de eerste wereldoorlog en de chaos 

die er op volgde (Spartacusgroep). Fumet typeert haar als oprecht, 

dynamisch, begeesterend. Met haar ideaal van de redding van Is 

rael oefende zij een sterke invloed uit op enkele nederlandse 

3. Dr. A. RAMAEKERS, Dr. Antoon Van Asseldonk, o.s.c, in Clairlieu, jg. 36 (1978), bl. 

3-46 ; zie ook dr. H. VAN ROOYEN, Dr. Antoon Van Asseldonk, in Cellesiana, jg. 11 

(1974), biz. 103-110 ; J. BOLY, Le Pere Van Asseldonk, in Journal des Amiens de Sainte 

Croix (Hannut, 1979), p. 3-11. 

4. STANISLAS FUMET (1896-1983). Stanislas Fumet en zijn russische vrouw Aniouta waren 

toen nog jonge, ijverig katholieke intellectuelen. Fumet was een begaafd schrijver, journalist 

en radio-spreker. De persoon en het werk van Leon Bloy hebben een beslissende invloed 

uitgeoefend op het oevre, de stijl en het denken van de jonge Fumet, al maakt hij diens 

soms fanatieke uitspraken niet tot de zijne en weet hij kristisch te lezen. Op achttienjarige 

leeftijd had Fumet al een eigen tijdschrift opgericht: ,,Echos du silence". In hun huis te 

Meudon bij Parijs verleenden Jacques en Raissa Maritain op zondagen gastvrijheid aan een 

groep van denkers, kunstenaars, zoekers en bekeerlingen, waaronder schrijvers als Paul 

Claudel, Mauriac, Bernanos. Tot die groep behoorde ook Pieter Van der Meer de Walcheren, 

journalist, bekeerling van Bloy en grote vriend van Fumet. Fumet werd de uitgever van 

hun boeken in de serie ,,Roseau d6r". Zijn Histoire de Dieu dans ma vie (Fayard-Masue, 

Paris, 1978, 800 biz.) is zijn geestelijke autobiografie. Ook publiceerde hij verschillende biografieen, 

waaronder die van Leon Bloy en die van de gelukzalige Martinus de Porres 

(1596-1639).


priesters, aldus Fumet, die er tenslotte wat onevenwichtig door 

werden. Hijzelf en zijn vrouw hidden meer van haar om haar vitaliteit, 

haar joodse stoutmoedigheid, haar Godsvertouwen. Niettemin 

hadden zij niet de indruk dat er in Rome zo'n prestige aan 

haar werd toegekend. Door haar bemiddeling hadden zij ook een 

persoonlijk onderhoud met kardinaal Van Rossum. Gedurende dit 

langdurig gesprek verklaarde de kardinaal, met tranen in de ogen : 

,,wij hebben ons zoveel te verwijten wat betreft onze verhouding 

tot Israel". Aanvankelijk had Francisca van Leer door haar overredingskracht 

de kardinaal, zoals vele anderen, gewonnen voor de 

beklemtoning van de geestelijke verwantschap tussen joden en 

christenen en voor de erkenning en het herstel van het onrecht, 

dat in de loop der geschiedenis, ook door de Kerk, de joden was 

aangedaan. Zij pleitte voor de vriendschap tussen beiden als de 

weg tot de terugkeer van Israel. Maar weldra rezen er bij de kardi 

naal bezwaren tegen bepaalde bewoordingen en overdrijvingen 

waarop zij haar ideaal propageerde en haar streven, in nauwe samenwerking 

met Van Asseldonk wilde zien verwezenlijkt. 

Van Asseldonk is geleidelijk aan steeds meer betrokken geraakt 

bij de beoefening van zijn lievelingsapostolaat voor de joden. In 

het voorjaar van 1926 werd het ,,Opus Amicorum Israel" opgericht. 

Hij was er de initiatiefnemer en ook de ziel van, en heeft als 

secretaris van het Opus een enorme activiteit ontwikkeld. In de 

Orde zelf vond het werk veel weerklank : op het generaal kapittel 

1926 werd het aanbevolen en vele kruisheren gaven zich als lid op. 

Het secretariaat was gevestigd in de procure. Het bracht veel werk 

mee, omdat het Opus snel uitgroeide tot een internationale beweging 

die zeer veel leden telde, zowel kardinalen, bisschoppen als 

priesters. Onder de eerste leden waren de kardinalen Van Rossum, 

Bonzano en Friihwirth. Bovendien reisde Van Asseldonk, ter verbreiding 

van dit apostolaat, in Nederland, in het bisdom Milaan, 

in Duitsland, Oostenrijk, Hongarije en Polen. Voor zijn wetenschappelijke 

bijbelstudie zal hij bij dit alles niet veel tijd meer 

hebben overgehouden. 

A. Ramaekers wijst er op, dat Van Asseldonk meermalen beklemtoonde, 

dat bij het lidmaatschap van de Amid het ernstige 

opvatten van de verplichting tot eigen heiliging een grote rol 

speelde. Zelf was hij daarin ook consequent. En dat betekende het 

betrachten van een grote soberheid en levenseenvoud. Einde 1926


gaf dat de eerste moelijkheden. Bovendien was Francisca van Leer, 

door haar nauwe samenwerking met Van Asseldonk, voortdurend 

op de procure aanwezig en trad er niet altijd even tactisch op. Om 

die redenen bleven vroegere vrienden er weg en ook hijzelf onderhield 

weinig contact meer met hen. 

Het generaal kapittel 1926 en het Opus Amicorum Israel 

Op het generaal kapittel 1926 werd Van Asseldonk opnieuw 

door het definitorium tot procurator generaal gekozen en eveneens 

tot algemeen visitator van de Orde. Er blijkt uit hoezeer hij de 

waardering en het vertrouwen genoot van het hoofdbestuur. Op 

hetzelfde kapittel werd algemeen erkend dat het werk voor de terugkeer 

van Israel naar de Schaapsstal van Christus volgens de 

geest der Orde is en deze het verlangen koestert dat alle confraters 

zich aansluiten bij de ,,Amici Israel'\ Dank zij de ijver van Van 

Asseldonk hebben zeer velen aan die wens gehoor gegeven. Er valt 

niet aan te twijfelen, dat hij die aangelegenheid vurig op het ka 

pittel zal hebben bepleit. De formulering van nr 5 van het relict 

geeft exact weer wat hem persoonlijk zozeer ter harte ging; zij is 

door hem gei'nspireerd en hoogstwaarschijnlijk ook geredigeerd : 

,,Opdat wij werkelijk alien Kruisdragers worden, mogen wij de 

versterving van het Kruis van Christus met ons ronddragen, nl. 

niets anders kennend dan Jezus Christus, en die Gekruisigd". Hij 

durfde veel te vragen, maar zelf deed hij dit op de eerste plaats. 

Het moest niet blijven bij verheven woorden ; hij geloofde in de 

vruchtbaarheid van het lijden en desnoods van het offer van eigen 

leven voor de terugkeer van Israel, en was daartoe bereid. Er is 

geen twijfel mogelijk dat hij in die geest op het kapittel heeft 

gesproken. De formulering van nr 11 van het relict maakt dit wel 

duidelijk door de woordkeus : niet de bekering, maar de terugkeer 

van Israel. 

Verschillen van inzicht 

Toch zou er een steeds pijnlijker wordend verschil van opvatting 

ontstaan tussen generaal en definitoren en anderzijds Van Assel 

donk omtrent de wijze waarop hij datgene, wat hij als zijn speciale 

roeping beschouwde, wilde verwezenlijken. Vooreerst houdt het


hoofdbestuur er aan vast, dat hij aan het Bijbelinstituur doctoreert 

om daarna het professoraat in de exegese te St. Agatha aan te van- 

gen. Vervolgens keurt het definitorium de voortdurende aanwezig- 

heid van Francisca Van Leer op de procure af. Dit, en ook zijn ver- 

andering van levenswijze, beschouwt het als ten koste van de 

vriendschappelijke en goede relaties, die hij tevoren heeft aange- 

knoopt en onderhouden en die voor de Orde zeer nuttig zijn5. 

In het archief van het generalaat bevindt zich een brief, geda- 

teerd 13 november 1926, van drie getypte vellen, terwijl Van As- 

seldonk gewoonlijk schrijft op katerntjes postpapier. Waarschijnlijk 

heeft hij aan de inhoud zoveel waarde gehecht dat hij een copie 

ervan heeft willen bewaren. Men zou het als een beginselverklaring 

en een levensprogram kunnen beschouwen. Het is een antwoord 

op een particulier schrijven van Hollmann. Uit de inhoud blijkt, 

dat er een ander schrijven is voorafgegan van het definitorium, dat 

enkele gedragsregels bevat, die aan Van Asseldonk worden voorge- 

houden en waarop deze zeer bewogen moet hebben gereageerd. 

Hij wordt er namelijk in aangespoord om zijn bijbeldoctoraat te 

behalen en daartoe een proefschrift te vervaardigen. Vervolgens 

wordt hij gesmeekt en gebeden om terug te keren tot zijn vroegere 

omgang en alle excentriciteiten achterwege te laten op gebied van 

uitgaan, niet roken, onthouding van wijn. Ook valt uit dit ant 

woord van Van Asseldonk op te maken, dat door het definitorium 

,,bepaalde maatregelen" zijn genomen uit liefde tot Van Assel 

donk en tot mejuffrouw Van Leer. Hij erkent die liefde, dankt er- 

voor, mede uit haar naam. Zij betreffen ongetwijfeld haar voort 

durende bezoeken aan de procure. Van Asseldonk schrijft, dat hij 

tijdens zijn zomervacantie in Nederland dit punt zo openhartig en 

te eerlijk met Hollmann had besproken dan dat hij, nauwelijks 

nog terug uit Nederland, zo'n schrijven (van het definitorium) en 

maatregelen had kunnen verwachten, waar Hollmann toen gezwe- 

gen had. Het viel hem hard tegen, zulk een strenge brief te krij- 

5. De vier toenmalige deflnitoren waren : A.G. Van Mil, prior te Diest, de grote promotor 

van de universitaire studies in de theologische wetenschappen; A. Huvenaars, prior te 

Maaseik, een vriendelijk en bekwaam confrater; A. Van Dooren, een tijdgenoot van Van 

Asseldonk en zijn vriend, iemand met een nuchter en evenwichtig oordeel; P. Rutten, zijn 

studievriend te Fribourg en te Rome. Zij waren Van Asseldonk zeer genegen en hadden 

grote verwachtingen van hem voor de Orde. Er kan dus geen sprake geweest zijn van vooringenomenheid 

jegens zijn persoon.


gen. Ook kardinaal Van Rossum had gezegd, dat hij zulk een han- 

delswijze niet flink vond. Hollmann constateerde ook een gebrek 

aan samenhang tussen het verzoek van Van Asseldonk om naar Pa- 

lestina te mogen gaan en de betuiging van volmaakte onderwer- 

ping aan de gegeven voorschriften. 

Hoe lijkt dit alles te verklaren ? Wellicht uit de toen al slechte 

gezondheidstoestand van de bejaarde Hollmann, die geen bijzondere 

emoties toeliet ? Van Asseldonk was daarbij al te zeer over- 

tuigd van zijn gelijk en zou zich vurig verdedigen tegen wat hij als 

onrecht beschouwde. Hollmann zal er tegen hebben opgezien om 

zijn teergevoeligheid te kwetsen. In ieder geval blijkt, dat daarna 

de generaal de zaak met de definitoren heeft besproken en deze 

van oordeel waren dat de bewuste maatregelen moesten worden 

genomen. 

Ten slotte vraagt Van Asseldonk : 

1. Laat gewetensvrijheid ! en beweeg niemand, — noch mij door 

een praeceptum, noch anderen door uitdrukkelijke wens, om ver- 

stervingen na te laten, waartoe zij na rijp beraad en door Genade 

geraakten. 

2. Laat mij aan het Jodenwerk en houdt rekening met de mogelijkheid 

ener toestemming tot een Apostolaat onder de Joden, Deo 

volente et favente. En, om alleszins goed werk te doen, en me niet 

te overwerken. 

3. insisteert niet meer op een proefschrift of bijbeldoctoraat! 

Daartoe is een geregeld studieleven vereist en dit gaat echt NIET 

bij het Procuratorschap, plus Overste, plus Consultor. Geloof me 

oprecht: de Professoren van het Bijbelinstituut zelf zeiden het me 

zodikwijls". 

De kwestie is nu maar welke consequentie iemand uit een dergelijk 

dilemma meent te moeten trekken : moet hij gehoor geven 

aan de uitdrukkelijke wensen van zijn religieuze overheid, of heeft 

hij het recht en zelfs de plicht om te kiezen voor datgene wat, volgens 

zijn eerlijke overtuiging, juist zo van hem verwacht wordt ? Er 

zijn heilige mensen geweest zoals Franciscus van Assisi en Johannes 

van het Kruis, en die zijn er nog, die, hoe pijnlijk ook het offer is 

dat van hen werd gevraagd, er toch van overtuigd waren dat zij 

God het beste konden dienen door de leiding te volgen van hun 

kerkelijke overheid. Het kan inderdaad zijn dat het in een bepaald 

geval nodig is om, zoals Paulus deed, Petrus recht in het gezicht te


weerstaan, maar daar was dan ook het heil van tallozen mee ge- 

moeid. Van Asseldonk eindigt zijn brief aldus : ,, Verder zal ik me 

ALLESZINS tot aller voldoening gedragen, en ook uit liefde tege- 

moetkomen aan de eisen van gastvrijheid en conversatie, en alle 

belangen der Orde en der Procure behartigen en onberispelijk 

zijn. Ik vraag Uwen zegen, en bid om antwoord. Uw gehoorzame 

zoon in Xo'\ 

Er is geen enkele reden om te twijfelen aan de oprechtheid van 

zijn bedoelingen en aan de kinderlijke liefde die hij Hollmann 

toedroeg. Subjectief heeft hij zeker datgene willen doen wat hij als 

het beste zag en waarvan hij oveauigd was dat God het van hem 

wilde. Maar ook heilige mensen kunnen het hun oversten soms 

moeilijk maken, spanningen oproepen en zichzelf verdriet veroor- 

zaken. Wat vergt iemands geweten in een bepaald geval ? De on- 

derscheiding der geesten is soms lang geen eenvoudige zaak. 

Voor wat het wezenlijke betreft, is daarmee de stand van zaken 

geschetst, zoals hoogwaardig heer van Dinter die te Rome aantrof 

bij het aanvaarden van zijn bestuur. Onder van Dinter zal Van As 

seldonk ijverig zijn pogingen voortzetten om een geschikt gebouw 

te vinden dat beantwoorden kan aan zijn bestemming als procure 

en studiehuis. Ook de belangen van de missies in Congo en in 

Java heeft hij nauwgezet behartigd. Maar daarnaast houdt zijn cor- 

respondentie telkens, en voor een belangrijk deel, verband met het 

apostolaat onder de Joden op de manier waarop hij zich dat voor- 

stelt. Wat betreft de inzichten en de geesteshouding van de 

nieuwe generaal en zijn definitoren, deze zijn in wezen dezelfde 

als onder Hollmann. Intussen lijkt Van Asseldonk wel te hebben 

bereikt, dat de maatregelen omtrent zijn contact met Francisca van 

Leer wat versoepeld zijn. Na enig aandringen heeft hij van de ge 

neraal verlof gekregen om met de italiaanse bedevaart van 6 Sep 

tember tot 6 oktober 1927 naar Palestina te gaan. Ook Francisca 

van Leer zal achteraf blijken tot de deelnemers te hebben behoord. 

Op 12.08.27 schrijft hij vanuit Miinchen aan van Dinter : ,,Op de 

knieen dankend God en U, heb ik Uw brief ontvangen en het ver 

lof der reis naar Palestina. Op de dag Uwer beslissing was ik reeds 

zo blij geworden, dat ik begreep dat God iets voor me in reserve 

had, doch ik wist nog niet, of 't een kruis was of een vreugde, en 

wilde met beide even blij zijn''. Eveneens uit Miinchen bericht hij 

25.08.27 aan prior Van Mil, de oudste definitor : ,,.... en ga spoe-


dig naar 't Heilig Land, in alle stilte en in de grootste eerbied en 

heiligste spanning: geve God dat ik deze reis alleszins volmaakt 

verrichte en benuttige". In de tweede helft van Augustus 1927 

was van Dinter voor enkele weken naar Amerika teruggekeerd om 

er afscheid te nemen, de lopende zaken te regelen en de keuze van 

een nieuwe prior als zijn opvolger in Onamia voor te zitten. Als 

zijn plaatsvervanger had hij A. Van Dooren, oeconoom generaal 

en novicenmeester te St. Agatha, aangesteld. 

Van Asseldonk zal 23.11.27 aan van Dinter schrijven : ,, ...Om- 

trent 'het andere' moet U weten, dat ik veel lijd\, vooral om het 

Kleine Geloof van zovelen, de Kardinaal niet uitgezonderd, en 

zelfs van U, wijl U er geen ogenblik aan gedacht hebt mij tegeno- 

ver de Kardinaal te verdedigen ; had U gezegd, dat U met de De- 

finitoren en mij te samen alles geregeld had, dan ware wellicht be- 

ter Gods Welbehagen voldaan geweest. U had zelfs toen van de 

Definitoren en op mijn verzoek, de opdracht aanvaard, bij de Kar 

dinaal het vertrouwen in mij te rehabiliteren. Van dit alles is niets 

gebeurd ! Ik maak U er geen verwijt van, maar ik heb alle re- 

den om te lijden''. 

Men krijgt toch wel de indruk, dat Van Asseldonk behoorlijk 

pressie kon uitoefenen en al zijn overredingskracht gebruiken, 

wanneer het een niet te schokken overtuiging gold. Hoogstaande 

en in het geestelijk leven ervaren religieuzen als kardinaal Van 

Rossum, van Dinter, Van Mil en Van Dooren gingen daarvoor 

blijkbaar niet door de knieen. In het generaal archief is aan de 

juist vermelde brief een door van Dinter geschreven ontwerp ge- 

hecht van een antwoord, waarin deze passage voorkomt: ,,Wat 

betreft 'het andere' ,mag ik U, Beminde Confrater, herinneren 

dat dat beslist was in de meeste vriendschap en liefde toen ik bij U 

was, en dat die beslissing ook edelmoedig door U was aanvaard. 

Wij kunnen dus daarop niet meer terugkomen. Alleen verklaar ik 

nogmaals dat de zaak beslist was in liefde tot U, tot de procure te 

Rome en tot onze H. Orde". 

In een brief aan van Dinter bij gelegenheid van diens verjaar- 

dag, 4 december 1927, vol onderstrepingen en uitroeptekens, 

schrijft Van Asseldonk: ,, ....Want eerst dan zijn mijn gelukwen- 

sen aan U ten voile vervuld, als U zult gezien en erkend hebben


wat Jezus' Priesterschap in mij voor Israel betekenen zal, — zult 

begrepen hebben ook en erkend en daarvoor zult zijn opgetreden, 

wat mijne Liefde tot — en mijne samenwerking met Francisca Van 

Leer behelst en bewerkt! De uiting en de uiterlijkheid dezer 

Liefde en dezer samenwerking zullen wij wel zeer voorzichtig — 

en zelfs voortaan omzichtig — regelen ! Doch zoals het nu door U 

geregeld is, op.... last en dreigement van K.v. Ross., — is het onhoudbaar 

en onwaar! Onhoudbaar: dat is: onze wil en onze 

Kruisliefde dragen het en kunnen het dragen, maar ik, nl. mijn 

gestel, voel, c}at ik zo niet lang meer leven kan : het ondermijnt 

totaal mijne gezondheid...., doch misschien wil God mijn leven 

als offer voor Israel aanvaarden : sicut fuerit voluntas in coelo, sic 

fiat! De toestand is ook onwaardig. Iedereen excuseert zich, dat zij 

overtuigd zijn, dat ,,alles goed is", maar tevens handelt men, 

alsof ik grotelijks schuldig was, zodat de Kard. zelfs dreigde met 

,,hoger beroep", iets, wat alleen in geval van schuld mogelijk is. 

En ik zou er inderdaad lust in hebben, dat men eens deze weg van 

hoger beroep opging, want hoe dieper men zich in deze ,,zaak" 

wil indringen, des te meer zal gaan ,,stralen" de heiligheid, de 

veiligheid en het heil van onze Liefde ! Doch wij (Franc, en ik) 

hadden z^besloten, de uiting onzer liefde en onzer samenwer 

king te wijzigen propter fratres qui non possunt portare modo. 

(En dit had ik al medegedeeld in die bijeenkomst te St. Agatha). 

En nu wordt onze goede wil het harnas aangelegd van een dreige 

ment, hetwelk aan de buitenwereld te verstaan geeft, dat wij niet 

van goede wil waren. Uw bevel — na dreigement van K.v.R. — 

doodverft ons als....zondaars of zwakkelingen of , — en onze 

,, verhouding" als minderwaardig, en dit mag niet langer". Ziet 

U dat U de toestand ONWAAR hebt gemaakt ? De Kardinaal is 

voor zijn fatsoen zo uit de hoek gekomen ; hij had immers on- 

rechtvaardig en ,,unfair" (vlak na mijn afreizen) ,,huiszoeking" 

gedaan in de Procure en moest nu tegenover U zijn detectieven- 

werk deftig en Kardinaalsonwaardig afmaken en dreigde dus 

met Niets !, terwijl ik 5 dagen tevoren alleen bij hem was, zo 

dat ik zelf op het einde hem er nog aan heb herinnerd inno- 

cens pertransivit Ik ga met open Vizier ! " 6 

6. De onderstrepingen, uitroeptekens en woorden in hoofdletter zijn van Van Asseldonk. 

De brief in zijn geheel maakt nogal een opgewonden indruk ; het lijkt aisof de rollen tussen 

overste en onderdanen verwisseld zijn.


Van Asseldonk beklaagt zich dan, dat van Dinter hem niet bij 

de kardinaal verdedigd heeft. De kardinaal heeft zich blijkbaar 

ernstig ongerust gemaakt over wat hij als een ongunstige ontwikkeling 

in het apostolaat van Van Asseldonk beschouwde en veranderd 

wilde zien. Er zullen hem waarschuwingen en klachten in die 

geest hebben bereikt. Ook heeft hij er zich persoonlijk over beklaagd 

dat, in tegenstelling tot tevoren, Van Asseldonk hem zelden 

meer bezocht en raadpleegde over deze zaak. De vraag kan 

natuurlijk worden gesteld, of de methode welke de kardinaal 

meende te moeten gebruiken om de situatie recht te trekken, niet 

wat al te straf was, zeker tegenover Van Asseldonk die volmaakt te 

goeder trouw handelde. Voor een buitenstaander is daar moeilijk 

over te oordelen, hij zou alle factoren moeten kennen die er in 

meespeelden. In ieder geval, de reactie van Van Asseldonk was een 

bijzonder heftige en hij schijnt geen reden te hebben gezien om 

zijn gedragslijn wezenlijk te veranderen. 

Wat hij op 18.01.28 aan van Dinter schrijft, klinkt bijna als een 

ultimatum: ,,Het Werk voor ISRAEL nu is zozeer gegroeid, dat 

het een HELE MAN vordert — en is zo gewichtig, dat gelukkig 

kan zijn, wie die man mag schenken ; — en is zo door GODS GE 

NADE in mij geankerd en gegeven, dat het mij GEHEEL VER- 

VULT: gratia in me vacua non fuit! Voor die Genade kom ik nu 

op, in Naam van de God van Israel, en vraag U definitief, mij ge- 

heel aan die genade vrij te geven ! Ik mag niet langer het Werk 

doen lijden onder de vele en velerlei bezigheden, die mij door 

mensen zijn opgelegd in naam van God ! Ik kan ook niet langer 

laten die dubbelzinnigheid, waarin de Orde mij liet en laat door 

haar antwoorden ! Ik vraag U daarom duidelijk en definitief antwoord, 

en zal ook een niet definitief antwoord of een uitwijkend 

antwoord als definitief — en dan negative — beschouwen, en na- 

dien zal ik U antwoorden". Een brief van 07.02.28 bevat uitlatin- 

gen die zelfs doen denken aan een onheilsprofeet: ,, En ik verzoek 

U, als een laatste gelegenheid zal geboden worden om onschuldig 

te blijven aan mijn lijden, dat Gij dan naar best vermogen de 

Waarheid wilt aanhoren en aanvaarden''. En : ,, het tekort aan be- 

grip en waardering van mijne Genade in deze, zal God spoedig 

straffen aan U en aan onze dierbare Orde''. 

Op 25 maart 1928 verscheen een decreet van het H. Officie, 

waarin de vereniging der ,, Amici Israel'' werd opgeheven en hun


orgaan ,,Pax super Israel" verboden. Zoals A. Ramaekers mededeelt, 

werd de komende opheffing van de ,, Amici" enkele weken 

tevoren aan Van Asseldonk meegedeeld vanwege het H. Officie, 

en werd van hem een volledige ,,blinde" onderwerping gevraagd, 

zonder dat de redenen werden bekend gemaakt. Van Asseldonk 

onderwierp zich terstond. Wei stond hij verstomd toen hij in het 

decreet de aangehaalde redenen las. Zij lijken inderdaad ook geen 

bepaald sterke motivering voor een veroordeling. In zijn artikel 

gaat Ramaekers uitvoerig hierop in. Toch heeft Van Asseldonk de 

veroordeling van zijn apostolaat onvoorwaardelijk aanvaard. Hoe 

volkomen onverwacht en onbegrijpelijk voor hem ook, hij heeft 

haar beschouwd als een pijnlijk offer, dat echter aan de terugkeer 

van Israel ten goede komen zou. 

Op 09.04.28 zal Van Asseldonk aan van Dinter ontheffing vra- 

gen van het verbod om Francisca Van Leer te ontvangen op de pro 

cure ; hij oordeelde het noodzakelijk om met haar te spreken over 

de opheffing van de Amici Israel. De aandrang daartoe zal wel van 

haar zijn uitgegaan, want enkele weken tevoren was deze komende 

gebeurtenis al omzichtig aan haar, als bekeerlinge, meegedeeld 

door pater Himmelreich, o.f.m., de biechtvader en geestelijk leids- 

man van Van Asseldonk en diens medebestuurslid. 

Er bestaat een klad van van Dinter's antwoord op 11.04.28. Hij 

heeft de Acta Apostolicae Sedis ontvangen waarin de opheffing 

van de Amici en het verbod van hun tijdschrift is vermeld. Hij 

vindt het een grote vernedering voor de Orde, maar was alweer 

zeer blij toen hij mocht horen, dat de persoon van Van Asseldonk 

hierdoor niet gecompromitteerd was. Hij vertouwt en is overtuigd, 

dat Van Asseldonk door zijn nederige onderwerping zal bewijzen 

het vertrouwen van het H. Offlcie waard te zijn. Wat betreft het 

bezoek van Francisca Van Leer aan de procure moet hij zeggen, dat 

hij vasthoudt aan zijn decisie van november 1.1.. Indien ooit, dan 

is nu het bezoek ongewenst. Het zou hem zo aangenaam zijn, als 

Van Asseldonk alle betrekkingen, zowel de mondelinge als schrif- 

telijke met haar afbrak en zich uitsluitend wijdde aan de procure, 

de geestelijke en tijdelijke belangen van het convict en de werk- 

zaamheden, verbonden aan het consultorschap van de Congrega- 

tie, natuurlijk zonder verwaarlozing van de noodzakelijke ontspan- 

ning. Dit klad is heel onduidelijk met potlood geschreven, met 

veel doorhalingen en inlassingen. De bewoordingen zijn behoed-

4—1 

C 

Doorkijk door de Boog van hums op dc San Giorgio ; daarachter de procure.


zaam gekozen; Kardinaal Van Rossum schrijft 19-04.28 aan van 

Dinter, dat hij sedert zeer lange tijd niets meer heeft vernomen 

van Van Asseldonk. Deze heeft hem, ook na de jongste gebeurte- 

nissen, geen teken van leven meer gegeven, aldus de kardinaal. 

Tussen de documenten in het generaal archief ligt een cor- 

respondentiekaartje, aan beide kanten beschreven en met het wa- 

pen van de abdij van Averbode in de rechter bovenhoek. De tekst 

er op staat geheel tussen aanhalingstekens, met als bovenschrift: 

Copij. Het handschrift is dat van mgr. Gummarus Crets, abt van 

Averbode en abt-generaal van de norbertijen7. De schrijver van 

het origineel is hoogstwaarschijnlijk prelaat H. Noots ; over hem 

heeft Van Asseldonk jaren lang gesproken als zijn ,, amicissimus ". 

De moeilijkheid is om te achterhalen, wie om de gevraagde inlich- 

tingen heeft verzocht en wie deze gaf. Want in 1942 heeft er in de 

abdij een hevige brand gewoed, zodat die totaal uitbrandde. Zo 

zijn er, jammer genoeg, veel zaken vernietigd op de kamer van 

mgr. Crets. Vermoedelijk heeft prior Van Mil te Diest, die mgr. 

Crets persoonlijk goed kende, hem mondeling of schriftelijk ge- 

vraagd om aan Noots inlichtingen te verzoeken omtrent Van Assel 

donk. Hier volgt de tekst van het bewuste correspondentiekaartje : 

,,Ik wist niet dat er daartegen (de Amici Israel) iets op handen 

was, en ik vernam deze veroordeling enkel met de Acta Ap. Sedis. 

Nu, dit verwonderde mij niet. Sinds ongeveer een jaar ondervroeg 

mij Kard. Van Rossum steeds over A. en zijn werk ; verder wist ik 

dat de bijzonderste leden van het bestuur zich teruggetrokken 

hadden wegens de vreemde gedachten van A. ; en nu, na de ver 

oordeling, verneemt men nog meer van zijn rare uitingen. Veel 

wordt er over gesproken. Wij zien hem nooit meer, en wij zijn al 

ien overtuigd dat die Francisca Van Leer, die hier zowel als in Hol 

land beschouwd wordt als een te vermijden persoon (om niet meer 

te zeggen), de schuld is van het wedervaren van A.. De ,,occasio 

proxima" dezer veroordeling schijnt geweest te zijn ene aanvraag 

ingediend bij de Riten om in het officie van Goede Vrijdag de 

weglating van het woord ,, Perfidis Judaeis" en de genuflectie te 

7. Kanunnik A.F. Caeyers, o.praem., archivaris van de abdij van Averbode, deelde 

20.10.82 mede, dat er voor hem niet de minste moeilijkheid is om het handschrift op de 

bewuste correspondentiekaart te identificeren : ,, Het is allerduidelijkst het geschrift van 

mgr. Gummarus Crets''.


doen : Oremus. Flectamus genua. — Verder hoorde ik nog, dat A. 

beweerde dat men het woord ,,Deicidae" niet mocht gebruiken 

voor de Joden !8. Het schijnt ons onmogelijk dat A. te Rome 

blijft". 

Wat die noodzaak voor Van Asseldonk betreft om Rome te ver 

laten, dit blijkt best mee te vallen. Bij zijn volledige onderwerping 

aan de uitspraak van het H. Officie, vroeg hij aan kardinaal Merry 

der Val, of hij zijn ambt als procurator der Orde neer moest leg- 

gen. Het antwoord luidde, dat deze kwestie met zijn persoon niets 

te maken had en hij in Rome goed aangeschreven stond, zodat 

zijn procuratorschap hier niet in het geding kwam.9 

Intussen moet er in het binnenste van Van Asseldonk heel wat 

zijn omgegaan, al werd er op de procure door hem met geen 

woord over gesproken en keerde er alles ogenschijnlijk tot de ge- 

bruikelijke levenswijze terug. De volgende maanden moet hij het 

bijzonder moeilijk gehad hebben. Toen de overige bewoners van 

de procure, met uitzondering van broeder Piet, op zomervacantie 

gegaan waren, schijnt de spanning hem toch te machtig te zijn ge- 

worden, want hij twijfelde niet aan wat hij zijn bijzondere zending 

van Godswege noemde of aan de wijze waarop die verwezenlijkt 

diende te worden, ondanks al wat hij als tegenwerking daarvan 

meende te moeten zien. Op zondag 13 juli heeft hij 's morgens 

vroeg Rome verlaten, zonder voorafgaand bericht aan de generaal 

en zonder diens verlof. 

Kardinaal Van Rossum schrijft 23.08.28 aan van Dinter: 

,,Oprecht deel ik in Uwe droefheid, van U.H.E. en van heel de 

Orde, bij het verlies van P. Van Asseldonk10. Ik heb hem immer 

8. Van Asseldonk is hier zijn tijd dus blijkbaar ver vooruit geweest. Paus Johannes XXIII 

zal immers de voorgestelde verandering in de Goede Vrijdag-liturgie doorvoeren. 

9. Zie A. Ramaekers in aangehaald artikel in Clairlieu, bl. 33. 

10. De kardinaal spreekt over het ,,verlies" van Van Asseldonk voor de Orde. Helemaal 

denkbeeldig was die veronderstelling niet. Deze overweging blijkt aan Van Asseldonk niet 

geheel vreemd te zijn geweest, althans ruim een half jaar tevoren. Op 08.04.27 had hij aan 

de generaal geschreven : ,, Het kwam dan — om kort te gaan — zo ver, dat ik in geweten 

meende, onze dierbare Orde, die ik steeds diende en beminde als een kind, te zullen 

moeten verlaten, omdat ik niet zag hoe daar nog mijn vlammende Kruisliefde voedsel zou 

kunnen vinden. Hoe dodend het voor mij was U dit toen mede te delen, hebt U misschien 

nooit goed doorgrond : die dag vergeet ik nooit! Als U mij 's anderendaags met 't rijtuig 

begeleidde, was het begrafenis in mijn ziel" Ook hier mag niet getwijfeld worden aan


een goed hart toegedragen en heb hem in alles geholpen. Ik heb 

hem zelfs zeer geacht, maar toen hij begon zijn eigen leidsman te 

zijn, en dat in allergewichtste zaken, en ik uit ware liefde voor 

hem en de Orde, mij nader wilde op de hoogte stellen van het- 

geen er omging en de Oversten daaromtrent inlichten, be- 

schouwde hij mij als tegen hem gekeerd en kende hij mij niet 

meer. Hij zou zoveel kunnen doen, ook voor de Orde. Ik blijf voor 

hem bidden opdat de goede God hem zijn eigenzinnigheid ver- 

geve, hem verlichte en voor grote afwijkingen behoede". De kar- 

dinaal vraagt dan, als van Dinter te weten mocht komen waar hij 

zich ophoudt. (,,is hij misschien niet naar Jerusalem" n), de kar- 

dinaal daarvan in kennis te stellen. Met dr. P.M. Rutten, die naar 

Rome werd gezonden om de lopende zaken van de procure te be- 

hartigen, hoopt de kardinaal weldra kennis te maken. 

Door het definitorium zal Rutten op het generaal kapittel van 8 

tot 10 april 1929 in feite tot procurator generaal worden gekozen, 

na vanaf oktober 1928 praktisch reeds als zodanig werkzaam en 

door Rome aanvaard te zijn geweest12. 

Na zijn aankomst te Haifa heeft Van Asseldonk op 14 juli 1928 

zijn eerste brief aan van Dinter geschreven en die op 20 juli verzonden, 

zonder evenwel zijn nader adres te vermelden: ,,Als U 

deze brief ontvangt, ben ik reeds gegaan waar U mij niet zenden 

zoudt, doch waarheen God mij zonder enige twijfel gewild heeft. 

Want nadat ik alles beproefd heb en toch bij mijne Overheid geen 

gehoor heb gevonden, begrijp ik, dat ik niet wachten kan totdat 

God U alle licht heeft gegeven : mijn heengaan zelf moge U ervan 

kunnen overtuigen, dat ik met Gods wil ga, wijl ik godvrezend 

ben en nooit van de weg der volmaakte Gehoorzaamheid ben afgeweken''. 

Aan van Dinter wordt dan verzocht geen alarmerende 

veronderstellingen te maken, noch opvallende maatregelen te treffen, 

en evenmin naar hem natrekkingen te doen. Graag zal hij zo 

spoedig mogelijk nader bericht en nader adres ter ere Gods mede- 

zijn hooggestemde bedoeling, en valt aan te nemen dat hij niets in de zin had, toen hij 

meende de Orde desnoods te verlaten om een profetische taak te gaan vervullen. Toch doet 

de motivering wel wat onjuist aan. Uit het vervolg van deze lange brief blijkt, dat hij zelf 

daaromtrent van opvatting is veranderd. 

11. De gissing van de kardinaal was terecht: Van Asseldonk bevond zich in werkelijkheid 

in Haifa. 

12. Chronicon, t. 3, fasc. I (1969), bl. 110, nr. I.


delen. Hij verzoekt verder hem niet als voortvluchtig of als 

apostaat te behandelen of te beschouwen, omdat God zijn getuige 

is, dat hij op Zijn Gebod gaat. ,,En men moet God meer dan de 

mensen gehoorzamen...". Gratia Dei sum id quod sum!" En: 

,, Nolite ante tempus judicare !". Daar moet de generaal het dus 

voorlopig maar mee doen, totdat het ware licht voor hem opgaat. 

In een tweede brief van 21.08.28 lezen we :....,,U moet voor al- 

les begrijpen en aanvaarden, dat ik in geweten weet, Gods H. Wil 

gedaan te hebben en te doen wijl God mij hiertoe geroepen 

heeft... Toen alles vergeefs was beproefd, moest ik Gods bevel ook 

zonder goedvinden der Autoriteiten uitvoeren.... En ik wil daarin 

alles doen opdat mijne Genade in de hierarchie worde ingelijfd : 

gelijk bij Paulus geschiedde, die zeggen kon : et cognoverunt gra- 

tiam quae data est mihi!.... Ik verzoek U tevens geen kerkelijke 

autoriteiten, vooral in Palestina niet, te waarschuwen of in de arm 

te nemen wijl ik hier absoluut incognito leef en niemand, noch in 

Europa, noch in Palestina, weet waar ik ben. Laat ons bij de zaak 

blijven, en alle zenuwachtigheid opzij zetten, en voor alles verzoek 

ik U, de gewone ius-maatregelen eens even opzij te zetten, wijl die 

hier in mijn geval niet toe te passen zijn, daar ik op Gods bevel 

heb moeten gaan ! Ecce coram Deo, quia non mentior ! " 

Van Dinter was er de man niet naar om zich door een dergelijk 

betoog te laten imponeren. Hij kon nu terugschrijven, omdat Van 

Asseldonk zijn postbusnummer te Haifa had vermeld. Het klad is 

bewaard gebleven, gedateerd op 4 September. Er spreekt geen en- 

kele instemming uit met de wijze waarop Van Asseldonk zijn ver- 

trek naar Palestina wil rechtvaardigen ; de toepassing van de bijbelteksten 

laat hij voor diens rekening; deze heeft hem blijkbaar 

niet overtuigd. Hij schrijft: ,,Bijna twee maanden geleden uw 

schrijven, verzonden uit Keulen.... en uw schrijven uit Palestina 

ontvangen. Met mij betreurt de gehele Orde uwe vreemde han- 

delswijze. Weet dus dat U op onwettige wijze uw post in Rome 

verlaten hebt en dat U onwettig buiten de Orde zijt en dus op U 

toepasselijk is Canon 238613. Gij laat U leiden niet door God, 

13. Canon 2386 van de toen geldende Codex : ,,de vluchteling verliest ipso facto het 

ambt, dat hij wellicht in de Orde bekleedt; hij beloopt verder, als hij hogere wijdingen 

heeft ontvangen, de suspensio latae sententiae, aan de eigen Overste voorbehouden ".


maar door hallucinaties. Ik verzoek U dus onmiddellijk naar St. 

Agatha te komen en U ter beschikking te stellen van uw wettige 

overheid. Terwijl ik U in Gods barmhartigheid aanbeveel, verblijf 

ik, U in Christo toegen., W.A. van Dinter, O.S.C.". 

Er volgt een derde en zeer lange brief uit Haifa op 20.09.28. 

Daaruit enkele citaten: ,,U moet weten, dat ik zo weinig door 

hallucinatie werd geleid, dat mijn Biechtvader zelf alles begrijpende 

mij in de Biecht heeft opgedragen alles te doen, zoals ik 

heb gedaan, daar hij duidelijk zag, dat God zulks van mijn geweten 

vorderde14. Ik had verder, zowel als hij, de goede hoop, dat 

de Kerkelijke — en Ordes-autoriteiten mijne daad zouden begrijpen 

en goedkeuren post-factum, — zoals Saul de wederrechtelijke 

uitval van zijn zoon Jonathas —. ,, " Ik begrijp ten andere 

goed, dat U, — voor mijn materiele overtredingen gesteld, niet 

anders kunt dan naar de Codex verwijzen, wijl U ook de Codex 

zelf moet gehoorzamen''. Hij is vast besloten terug te keren, maar 

de omstandigheden te Haifa maken dit nog niet mogelijk. 

Op 24.09.28 meldt de plaatsvervangde procurator P. Rutten, 

dat pater Laetus, o.f.m. daags tevoren bij hem is geweest en met 

veel zenuwachtigheid vergiffenis is komen vragen voor de verkeerde 

leiding, die hij aan Van Asseldonk gegeven had ; Van Asseldonk 

had aan de pater geschreven en hem gevraagd, of hij over 

Rome of rechtstreeks naar Nederland moest gaan. Rutten heeft 

hem aangeraden te antwoorden : rechtstreeks en zo spoedig moge 

lijk. Dezelfde dag nog is Rutten alles aan kardinaal Van Rossum 

gaan vertellen, die er buitengewoon gelukkig mee was en luidop 

O.L.Heer bedankte voor het goede nieuws". 

Op verzoek van kardinaal Van Rossum ontving mgr. Luigi Bar- 

lassini, de latijnse patriarch van Jerusalem, het dringend verzoek 

zo spoedig mogelijk een onderzoek in te stellen naar de verblijfplaats 

van Van Asseldonk. De patriarch heeft toen een vertrouwd 

persoon belast op te letten en aanstonds te telefoneren zodra Van 

Asseldonk gezien was. Dat is gelukt, en daarop is de patriarch on 

middellijk naar Haifa vertrokken en heeft Van Asseldonk ontbo- 

14. Pater dr. Laetus Himmerlreich, o.f.m. (18886-1957) zat in het hoofdbestuur van de 

„ Amici Israel" en was de naaste medewerker van Van Asseldonk. Hij was bovendien diens 

biechtvader en geestelijke leidsman. Later schrijft bij zelf aan van Dinter dat niet hij Van 

Asseldonk leidde maar nu inzag dat hij door Van Asseldonk geleid werd.

118 . WILHELMUS ANTONIUS VAN DINTER 

den in de karmelietenkerk, waar hij een langdurig onderhoud met 

hem had15. Daarover heeft hij in geweten een verslag opgesteld 

voor kardinaal Van Rossum. Vrijdag 10 oktober werd Rutten 's 

avonds bij de kardinaal geroepen, die hem dit rapport voorlas, dat 

in acht punten alles samenvat. Rutten heeft het voor de generaal 

vertaald en op twee getypte vellen weergegeven. In het kort komt 

dit hierop neer: Van Asseldonk bad veel en bleef overtuigd van 

zijn bijzondere roeping voor Israel. De patriarch kon hem echter 

overtuigen dat de manier waarop hij aan deze roeping had menen 

te beantwoorden, niet de juiste was. Van Asseldonk erkende eerlijk 

en royaal zijn ongelijk en beloofde gehoorzaamheid aan zijn 

oversten. 

De patriarch drong er op aan, dat elke ontmoeting of briefwisseling 

met Francisca Van Leer moest vermeden worden. Tot slot 

schrijft patriarch Barlassini: ,,de zaak zal gemakkelijk weer terechtkomen, 

steeds verondersteld, dat men hem met liefde behandelt. 

Want hij is toch een goede ,,servo di Dio", al is hij dan ook 

op zijn manier gevormd". Wei wil de patriarch naar voren brengen 

dat ,,het goed zal zijn dat zijn geweten van de Oversten de 

geruststelling krijgt, dat hij niet handelde tegen Gods wil.... Evenwel 

kan men niet ontkennen, dat pater Antonius zich zeer gemak 

kelijk en met goed gevolg weet in te werken in de kringen van de 

intellectuele joodse kolonisten". Barlassini suggereert daarom, dat 

een katholieke zending van Van Asseldonk niet te versmaden zou 

zijn. 

De patriarch blijkt een zeer goede keuze te zijn geweest om Van 

Asseldonk een beter inzicht te geven ; hij heeft zijn opdracht met 

veel begrip, soepelheid en tact vervuld. En de wijze waarop Van 

Asseldonk reageerde, verdient groot respect. Al bleef hij tot zijn 

dood een bijzondere roeping voor Israel als de zijne beschouwen, 

hij heeft haar vanaf dat ogenblik niet alleen met verheven woorden, 

maar ook metterdaad geheel onderworpen aan de leiding van 

de Orde en aan zijn kerkelijke overheid. Een gehoorzaam man zal, 

hoe dan ook, van overwinningen kunnen spreken, ook al zou het 

enkel op zichzelf geweest zijn. 

15. De vlaamse ongeschoeide Carmelieten hadden een parochiekerk in Haifa.


Op 06.11.28 schrijft Van Asseldonk aan de toen nog waarne- 

mende procurator generaal Rutten : ,, Rekening houdend met ve- 

lerlei omstandigheden en in overleg met de Patriarch van Jeruzalem 

en de pastoor der parochie alhier, tevens mijn Biechtvader, 

kon ik eerst op donderdag 8 november a.s. mijn vertrek van hier 

vaststellen en zal ik rechtstreeks naar Rome komen, wijl in die 

geest de Patriarch vanwege Z. Em. Van Rossum orders heeft gekre- 

gen. Ik hoop dan woensdagmorgen 14 november met de Brindisi- 

trein in Rome aan te komen, en vertrouw U aan de trein te mogen 

ontmoeten, opdat ik aanstonds enig richtsnoer hebbe omtrent het 

hoe en waar van mijn oponthoud te Rome.... Ik heb Kard. Van 

Rossum gevraagd, of Z. Em. daaromtrent met U de nodige bespre- 

kingen kan houden'' Blijkbaar wilde Van Asseldonk alle onnodige 

opspraak over zijn komst bij bekenden te Rome vermijden. 

Omtrent de suggestie om Van Asseldonk vrij te geven voor het 

werk onder de joden in het H. Land, zegt de kardinaal beslist: 

,,Ik heb over hem geen jurisdictie en kan hem dus niets bevelen. 

Maar, als gij om mijn raad vraagt, zou ik zeggen, dat de Orde 

beslist moet vasthouden aan het laatste woord : dat hij onvoor- 

waardelijk naar Holland moet terugkomen. Ik ben het in deze met 

de zienswijze van de patriarch helemaal niet eens. Over een maand 

kan hij daar nog veel slechter gemist worden dan nu. De eerste eis 

voor een werk Gods is: gehoorzaamheid.... Als hij daar zou blij- 

ven met permissie van zijn overheid, dan staat dat gelijk met een 

voortdurende exclaustratie. Zulke middelen wil God niet in de be- 

kering van Israel. Als hoogwaardig heer hem nu zou toestaan te 

gaan, dan zou zijn eigen gezag er onder lijden. De gehoorzaam 

heid moet van de onderdanen uitgaan, en niet van de overheid af- 

gedwongen worden''. Dit brengt Rutten op 8 november over aan 

van Dinter, met het verzoek hem aanstonds te laten weten welke 

de beslissing zal zijn. Zoals te verwachten viel, zou deze luiden : 

terugkeer naar Nederland. 

Op 20 november is Van Asseldonk dan te St. Agatha aangeko- 

men. Zoals de kardinaal en de patriarch ook hadden aangeraden, 

werd hij er vriendelijk ontvangen en kon er kalm en uitvoerig met 

hoogwaardig heer spreken. De landelijke stilte deed hem goed en 

bevorderde zijn innerlijk herstel. Met de kamer boven en aan de 

tuinkant, haar planken vloer, potkacheltje, ijzeren bed en schaars 

en oud meubilair had een man van zulke ascetische neigingen wei-


nig moeite. Kardinaal Van Rossum bleef steeds bij een bezoek van 

Rutten naar hem informeren. Hij had nog altijd veel met hem op 

en had gesuggereerd dat hij een goed professor voor de hogere stu 

dies zou zijn. Maar kort daarna werd een andere oplossing nodig. 

Wegens ziekte van pater J. B. Koch, een van de pioniers van Tuindorp, 

werd Van Asseldonk naar deze kruisherenparochie te 

Rotterdam-Zuid verplaatst. Daar zou hij, aanvankelijk als assistent, 

daarna als kapelaan, heel zijn apostolische ijver ontplooien tot 

april 1929, toen hij als missionaris naar Java zou vertrekken. Zijn 

confrater W. Mulder, pastoor van deze grote parochie, zei van 

hem : ,,nu weet ik pas wat werken is1', en de parochianen hebben 

zich nog jaren nadien zijn bezielende aanwezigheid herinnerd. 

Op 05.06.29 zal Van Asseldonk aan de generaal verzoeken om, 

wegens bijzonder dringende omstandigheden, voor een keer te 

Rotterdam een persoonlijk onderhoud met Francisca Van Leer te 

mogen hebben. Van Dinter wijst dit verzoek van de hand. Gezien 

het verleden, zal hem dit beslist ongewenst zijn voorgekomen. 

Tenslotte nog een citaat uit Fumet's Histoire de Dieu dans ma 

vie: ,,Wij zijn niet minder van oordeel, dat onze nederlanders 

een mystieke inflatie pleegden en gevaar liepen te ontsporen. Op 

die manier ontbreekt het de nederlandse geestelijken (Van Assel 

donk en J.M. Klinkenberg, seculier priester en godsdienstleraar 

van het bisdom Roermond) reeds aan gematigheid. Pater Van As 

seldonk hechtte te veel gewicht aan de ideeen van Aniouta (Fumet), 

die zelf zeer verwonderd was, dat er zoveel belang werd toegekend 

aan opvattingen, die haar persoonlijke waren en waarin zij 

niets ,,leerstelligs" zag. Dit uitvloeisel van de Menswording van 

het Woord, hetgeen voor haar betekende dat, in de Eucharistie, 

men het Lichaam ontvangt van Jezus Christus die een Jood was, 

was voor haar een vanzelfsprekende constatering, maar de christe- 

nen ,,aten" niet in de letterlijke zin een Jood. Maar Leon Bloy 

had aan een van zijn nogal antisemitische vrienden geschreven, dat 

hij iedere morgen een Jood at, die Zich Onze Heerjezus Christus 

noemde, maar Bloy was geen bron voor theologen zonder onderscheidingsvermogen. 

Zo zeer, dat, op een minder fortuinlijke dag, 

de Vereniging der Amici Israel werd ontbonden. Dit was ook be- 

ter, want onze twee nederlandse priesters, de sympathieke abbe 

Klinkenberg en vooral pater Van Asseldonk begonnen zich te zeer 

profeten te voelen. De ontbinding zou aan haar leden een ramp


geleken hebben, indien in de tekst van de bul, die het werk ont- 

bond dat door Francisca Van Leer geinspireerd was, de paus 

tenslotte niet op een radicale wijze het antisemitisme zou hebben 

veroordeeld in een krachtige tussenzin, die echter geen enkele 

weerklank vond, noch in de godsdienstige pers, noch elders. Wat 

mij betreft, ik heb nooit de gelegenheid laten voorbijgaan om in 

mijn conferenties, tot verbazing van mijn toehoorders, dat zinnetje 

te herhalen, en ook iedere keer wanneer ik iets over de Joden 

schreef: ,,Even zeer ook als de H. Stoel de rivaliteit tussen volke- 

ren veroordeelt, zo veroordeelt hij ook ten zeerste (,,maxime damnat") 

de haat tegenover het eertijds uitverkoren volk van God, — 

te weten, die haat welke men tegenwoordig algemeen aanduidt 

met de naam van antisemitisme ". De pater voorzitter ( !) van de 

Vereniging heeft ons de beslissing van Rome meegedeeld, deze 

beamend met een Magnificat dat klonk als een doodsklok. Maar 

hij onderwierp zich van ganser harte aan de veroordeling van zijn 

werk. Francisca Van Leer stuurde ons verder geen van haar berich- 

ten. Na verloop van enkele jaren hoorden wij, dat zij getrouwd 

was met een jonge man die achttien jaar jonger was dan zij en die 

communist moest zijn. Het schijnt dat zij te opgetogen geworden 

was door datgene wat Aniouta haar had geleerd over het geheiligde 

karakter van het huwelijk. Sinds die ervaringn zijn wij wat 

terughoudender geworden, wanneer zij het oordeel dreigden te be- 

nevelen"16. 

2 DE PROCURE TIJDENS PROCURATOR P. RUTTEN 

Onteigening en nieuwe vestiging van de procure te Rome 

Het probleem waarvoor dr. P.M. Rutten zich al aanstonds zag 

gesteld, was de dreigende ontruiming van het gebouw aan de Via 

16. In zijn geciteerd boek (p. 302) vermeldt Fumet, dat F. Van Leer zeer getroffen was 

door wat zijn vrouw Aniouta haar had gezegd over de joodse godsdienst en het sacrament 

van het huwelijk, het enige, dat naar Aniouta's gevoelen, reeds in het aardse paradijs zou 

zijn ingesteld. En dit sacrament zou dus het enige zijn dat Christus alleen maar behoefde te 

doen functioneren ; het zou immers al vanaf de oorsprong van de mens hebben bestaan. In 

het Bulletin des Missions van de St. Andriesabdij te Loppem waren twee bladzijden gepubliceerd, 

die opgedragen waren aan Van Asseldonk. Deze passage alarmeerde kktelorige 

theologen. Tenslotte was het niet meer dan een persoonlijke opvatting, ook als zodanig bedoeld. 

Maar wanneer een geexalteerde natuur als die van Van Leer door zo iets sterk gegrepen 

wordt, dan kan dat als olie op het vuur worden.


di Monte Tarpeo 54. Dat bracht met zich mee het zoeken naar een 

nieuw verblijf. Pas in 1941 zou dit tot een definitief resultaat lei- 

den, en wel aan de Via del Velabro 19. Maar daar zou nog heel 

wat aan voorafgaan. Rutten zette de pogingen van Van Asseldonk 

voort om een geschikt huis te vinden dat aan de aparte bestem- 

ming beantwoordde, hetzij een reeds bestaand, ofwel een terrein 

waarop een nieuw huis kon worden gebouwd. Daarover was er een 

voortdurend schriftelijk overleg tussen de generaal en de procu 

rator17. 

Op 30.01.30 schreef deze : ,,Van onteigening horen we nog 

niets en er schijnt, dit jaar zeker, nog geen gevaar te zijn". Dat 

was er zelfs niet in de twee volgende jaren. 

Rutten schrijft 24.02.32 : ,, Voor enige tijd schreef ik U over de 

onteigening van de procure en vroeg wat er aan gedaan moest wor 

den. U gaf als Uwe menig dat we niets moesten doen, voordat we 

officieel weten, wanneer we de procure moeten ontruimen en on- 

der welke voorwaarden (21.12.31). Ik zou het met Uwe mening in 

deze eens zijn, als de procure in Holland of Belgie lag, en we dus 

met de Hollandse of Belgische regering te maken hadden die altijd 

bijtijds waarschuwen, en waar de onteigeningsprocedure zo lang- 

dradig is, dat men alle tijd heeft om naar iets anders om te zien. 

Hier is dat niet het geval. Voor 'n paar maanden nog heb ik geval- 

len gezien, dat men een maand na de officiele aankondiging der 

onteigening al met de afbraak begon. Voor particulieren is dat nog 

te overkomen, maar voor ons, die met een college zitten en niet 

het eerste het beste huurhuis kunnen betrekken, zou dat een ramp 

zijn. Mijn idee is dus, dat we wel degelijk moeten vooruitzien, nu 

we toch definitief weten, dat het wel op onteigening uit zal lopen, 

en wel binnen niet al te lange tijd, zoals me officieus door de 

ambtenaren der regering werd verzekerd. Daarom dunkt mij, dat 

we samen moeten overleggen wat er moet gebeuren als eenmaal 

werkelijk de procure ontruimd zal moeten worden ". 

Rutten doet dan, onder geheimhouding, een voorstel. Prelaat 

Noots is pas bij hem geweest en heeft gezegd, dat hij aan de kruis- 

17. In deze briefwisseling staan tevens bijzonderheden, die voor de geschiedenis van de 

Orde in de jaren 1929-1940 interessant zijn. Zij zullen terloops worden vermeld. Voor zover 

zij echter betrekking hebben op de missies in Amerika, Congo (Zaire), Java en Brazilie, 

zullen zij in een afzonderlijke hoofdstuk over het missiebeleid van hoogwaardig heer van 

Dinter worden vermeld.


heren voor alle anderen de voorkeur wilde geven om het huis aan 

de Via Urbana te kopen : hij gaat namelijk een nieuw college bouwen. 

Het huis is immers centraal gelegen, vlak bij het Angelicum 

en telt ongeveer acht kamers meer dan dat op de Monte Tarpeo ; 

het is keurig in orde en nagezien. Er naast ligt een grote kerk. De 

koopprijs is 900.000 lire. Dit is redelijk, omdat Noots er wel voor 

300.000 lire aan had laten verbeteren. Rutten heeft door een vertrouwd 

architect laten schatten, wat de Orde zou krijgen als schadevergoeding 

voor het huis aan de Via di Monte Tarpeo. Dat zou 

400.000 of hoogstens 450.000 lire zijn18. Er bleef dus nog 500.000 

lire ter betaling over. Die zouden in geval van aankoop betaald 

moeten worden ; de rest in nader af te spreken termijnen. Volgens 

Rutten zou dit aanbod aangenomen dienen te worden. Er zijn nog 

twee andere religieuze instellingen als gegadigden, maar Noots wil 

de kruisheren de eerste kans geven. Rutten zou graag hebben, dat 

van Dinter zelf eens kwam kijken ; hij wilde ook zelf even overkomen 

om de zaak met generaal en deflnitorium te bespreken. Dat 

zal van Dinter wel te duur gevonden hebben. Tevoren had Rutten 

pater J. Buse, oeconoom generaal, definitor en een bekwaam fi 

nancier, geraadpleegd, die 30.12.31 al had geantwoord, dat hij 

het een zeer geschikt aanbod vond. Als er iemand in de Orde verstand 

van financien had, dan was het deze19. Van Dinter schrijft 

25.04.32, dat het definitorium in principe heeft besloten om de 

procure van de norbertijnen te kopen. 

Maar ondanks erg gunstige betalingsvoorwaarden van mgr. 

Noots, aarzelde hij om een beslissing te nemen. 

Kardinaal Van Rossum, die dit huis goed kende, vond de prijs 

zeer laag, gezien de goede en keurige inrichting, de mooie ligging 

en ook de openbare kerk. Hij bad en smeekte dat de Orde deze 

prachtige gelegenheid niet zou laten voorbijgaan. De kardinaal 

18. De lire was toen ongeveer 14 cent of ruim 2 belgische franks waard. 

19. J. Buse, o.s.c. (1897-1966). Geboren te Haarlem, 28.01.97 ; overleden te Den Bosch 

(ziekenhuis), 06.01.66. Hij was een late roeping, had de driejarige H.B.S. gevolgd en 

daarna de tweejarige Handelsschool; werd klerk op de Hanzebank te Haarlem en, op jeugdige 

leeftijd, procuratiehouder van deze bank. Aan het college te Uden volgde hij privaatlessen 

in latijn en grieks en deed 25 augustus 1920 zijn intrede in het noviciaat te St. Aga 

tha. Geprofest 28.08.21 ; priester gewijd 14.09.26 ; rector van missie-procure en studiehuis 

te Hees/Nijmegen ; oeconoom generaal gekozen in 1932 en 1938 ; definitor 1929-1932 en 

1946-1949 ; meermalen vicaris van de generaal tijdens diens missievisitaties ; bestuurslid van 

de Priestermissiebond als voorzitter en penningmeester.

124 WELHELMUS ANTONIUS VAN DINTER 

zeide : ,,Och, laat hoogwaardig heer en de definitoren zich toch 

niet blind kijken op een som gelds. We zien van alle kanten, hoe 

geldmunt en fondsen overal verminderen, terwijl vast goed het 

enige blijft dat waarde houdt". Ook mgr. Eras en pater Brocken, 

de generaal van de missionarissen van het H. Hart en een goede 

vriend van Rutten, zijn van mening dat de Orde zo'n gelegenheid 

niet meer zal krijgen. De procure opheffen, kan niet; het zou in 

strijd zijn met de voorschriften van Rome. En de kardinaal waar- 

schuwde tegen het opheffen van het college: ,, Dat zou de Orde 

ineens twintig jaar teruguitzetten en bovendien in het Vaticaan en 

in de hogere romeinse kringen zeer slecht worden opgenomen". 

De oeconoom generaal pater J. Buse kijkt niet zo somber tegen 

de zaak aan. Hij weet uit ervaring, dat er in Nederland nog wel 

geld te lenen valt. Bovendien, op onderpand van soliede effecten 

leent de Nederlandse Bank geld uit tegen 2 Vi procent. Rutten ver- 

trouwt, dat van Dinter, zonder hem, toch wel geen besluit zal nemen 

(20.05.32). ,,Aan de mogelijkheid dat de onteigening niet 

zal doorgaan, gelooft hier niemand, bericht Rutten op 

20.04.32 " Ik meen dan ook, hoogwaardig heer, dat, alles 

overwogen, dit aanbod 't beste is en 't voordeligst is, nu er toch 

iets gebeuren moet. De moeilijkheid blijft, zoals U schrijft, het 

geld. Durft U geen lening uit te schrijven ? We hebben er toch 

geen enkele meer lopen, en die zou er wel ingaan tegen 5 pro- 

cent ?.... U schreef: wat is het jammer, dat we in 1921 dat huis 

niet hebben gekocht Ook ik vind het jammer en heb het toen 

ook jammer gevonden, dat we toen niet ineens flink hebben door- 

gebeten". Prelaat Noots begrijpt volkomen het bezwaar dat van 

Dinter heeft, om nu reeds de koop te sluiten. Omdat de generaal 

in principe bedoelt om tot de koop over te gaan, stelt Noots voor 

om in September samen te komen te St. Agatha en verder monde- 

ling af te spreken. Hij geeft het volgende voorstel in overweging: 

de Orde zou het benodigde geld opnemen. Noots zal daarover de 

rente betalen tot de dag dat de procure aan de Monte Tarpeo on- 

teigend wordt. 

Dit beraad te St. Agatha zal wel als resultaat hebben gehad, dat 

wegens financiele bezwaren de zaak niet is kunnen doorgaan. Toch 

blijft Noots de trouwe vriend, die Rutten op de hoogte stelt wanneer 

er bepaalde huizen beschikbaar kwamen die mogelijkerwijze 

gekocht of gehuurd zouden kunnen worden om als procure en col-


lege te dienen. Meestal bleken de betreffende huizen bij nader onderzoek 

toch te klein of te verwaarloosd, te duur of te ver afge- 

legen. 

Maar rond 1936 werd het duidelijk, dat de afbraak en onteige- 

ning definitief zouden doorgaan. De procure aan de Via di Monte 

Tarpeo 54 zou worden onteigend en gesloopt. Er was door de gemeente 

een nieuw bouwplan, ,,Piano regolare", goedgekeurd, 

waarin onder andere stond, dat de ,,colle sacro dell Urbe" moest 

worden gei'soleerd, zodat het Kapitool met zijn mooie pleintje, geflankeerd 

door twee gemeente-musea, vrij kwam te liggen voor het 

gemeentehuis, vroeger staatsarchief en burgerlijke stand van de 

stad Rome. Toch zou er in 1934 een nieuw perspectief rijzen voor 

de procure. Mgr. Luigi Sincero was op 23 maart 1923 tot 

kardinaal-priester verheven van San Giorgio door zijn grote vriend 

paus Pius XI. Als titelkerk werd hem toegewezen de San Giorgio 

in Velabro, door de latere kardinaal-titularis, Sergio Pignedoli, een 

van de oudste en mooiste kerken van Rome genoemd20. 

Kardinaal Sincero had reeds in 1926 een bezoek van enkele we- 

ken gebracht aan Nederland, bij gelegenheid van de luisterrijke 

viering van het zilveren priesterfeest te Tilburg van zijn vriend 

mgr. dr. B. Eras. Bij zijn rondreis bracht hij ook een bezoek aan 

St. Agatha, waar Rutten toen prior was, en aan klooster en college 

te Uden, waarbij Rutten als tolk fungeerde. 

Na de dood van kardinaal van Rossum was hij de kardinaal pro 

tector van de Orde geworden21. Bij een bezoek van Rutten bij kar 

dinaal Sincero herinnerde deze aan dat bezoek te St. Agatha en 

was blij te horen, dat de kruisheren door de onteigening van hun 

klooster op de Monte Tarpeo, nu op zoek waren naar een onder- 

dak ; hij was juist verlangend naar een religieuze communiteit, aan 

wie hij, nu hij zo oud en gebrekkig werd, zijn titelkerk kon toever- 

trouwen. De kardinaal was slecht van gezondheid en had reeds een 

hartaanval gehad. Bij volgende bezoeken werd gesproken over 

voorstellen en contracten, maar door de onstabiele gezondheids- 

20. R.JOHN, St. Giorgio in Velabro, (Rome, 1982). 

21. Over Kardinaal W.M. Van Rossum, J.M. Drehmans, c.ss.R., Kardinaal Van Ros 

sum, een korte levensschets (Roermond, 1935). Zie ook : Lexicon fur Theologie und Kirche, 

Bd. 9 (1964), kol. 203-204 : ,,Rossum".


toestand van de kardinaal kwam er geen besluit. Hij zou reeds 

07.02.36 aan een hernieuwde hartaanval overlijden. 

De lange duur van de voorafgaande onderhandelingen werd veroorzaakt, 

deels doordat kardinaal Sincere*, een knap jurist zowel in 

het burgerlijk als in het kerkelijk recht, alles tot in de puntjes geregeld 

wilde zien, deels omdat hij, wegens zijn steeds verslechterende 

gezondheid, dikwijls verstek moest laten gaan bij de onder 

handelingen. Alles kwam echter in orde voordat de kardinaal stierf 

en nadat ook kardinaal Mercati, zijn opvolger in San Giorgio, had 

ingestemd de onderhandelingen in het voetspoor van kardinaal 

Sincero door te zetten. 

Vanwege de slepende onderhandelingen keek van Dinter er erg 

somber tegen aan. Op 03.02.36 schrijft hij: ,, Wat St. Giorgio 

betreft, ik voor mij ben er van overtuigd, dat zij pns met een 

kluitje in het riet sturen, zodat Mijnheer Leuwener zijn toegezegde 

Fl. 5.000,- (renteloos voorschot) niet behoeft te geven. Italiana fi 

des, nulla fides ". In zijn antwoord verzoekt Rutten om zulke uitdrukkingen 

als 'italiana fides' te vermijden, in verband met de 

censuur op brieven22. Er ontstond weer een nieuwe vertraging, nu 

van de kant van het Vicariaat Rome. Kardinaal Selvaggianni, kar 

dinaal vicaris van Rome, had bezwaren, dat priester-religieuzen 

nog een klooster begonnen in de binnenstad, zeker wanneer het 

exempte kloosterlingen waren. Van zijn standpunt uit was dat wel 

begrijpelijk. Hij was praktisch de hoogst verantwoordelijke instantie 

voor de zielzorg in Rome. Door de toenemende trek van men- 

sen, vooral uit het zuiden, die werk en onderdak wilden zoeken in 

Rome, ontstonden telkens nieuwe en uitgroeiende buitenwijken, 

waar het nog aan kerken en priesters ontbrak. 

Het op te richten klooster van de kruisheren was echter bedoeld 

als procure en als convict. De enige priester onder hen was Rutten, 

die voor zijn werkzaamheden als procurator en consultor in het 

centrum van de stad moest wonen, om regelmatig op de bureaux 

van de Congregatie te kunnen verschijnen. Bovendien zou hij als 

rector van kerk en klooster moeten fungeren. De studenten waren 

fraters, die voor het volgen van de colleges niet te ver van de uni- 

22. Die censuur was ingesteld vanwege de oorlog tegen Abessinie, begonnen in oktober 

1935 en ook, omdat Mussolini geen anti-fascistische uitingen van buitenlanders duldde.


versiteiten onderdak moesten hebben en al hun tijd nodig hadden 

voor de studie. Zij konden dus op geen enkele manier geregeld 

meewerken aan de zielzorg in deze ver verwijderde wijken. 

De moeizame verwerving van San Giorgio (1936-1938) 

Op aanraden van prelaat Noots heeft Rutten een bezoek ge- 

bracht aan de kardinaal-vicaris om te vragen, of er nu nog kans 

bestond de procure te vestigen bij de San Giorgio. Het antwoord 

luidde absoluut negatief. Het werd dus zaak naar een andere 

oplossing uit te zien, te meer omdat de slijtage van het huis aan 

de Monte Tarpeo zo erg werd, dat Rutten de verantwoording niet 

meer op zich durfde nemen. 

Het was een blijde verrassing voor hem in De Maasbode te lezen 

over het nieuwe studiehuis bestemd voor de kruisheren, die aan de 

universiteit van Nijmegen studeren. Hij wist reeds lang dat er 

sprake was van wijzigingen der theologische faculteit te Nijmegen, 

en dat de bisschoppen er op tegen waren om de faculteit te maken 

zoals in Rome. Er zouden er onder de kloosterlingen wel zijn, die 

zo'n wijziging gaarne zouden zien ; maar, naar hij vernam, zullen 

de meesten hun studenten toch liever naar Rome dan naar Nijme 

gen sturen. Vooral, omdat wanneer de studies eenmaal op gelijk 

peil staan, Rome onvergelijkelijk meer algemene ontwikkeling 

schenkt, alleen al door zijn omgeving, dan Nijmegen. 

De kardinaal-vicaris had nog een ander bezwaar, nl. het diocesaan 

retraitewerk voor studenten dat in San Giorgio was gevestigd, 

maar feitelijk kwamen al die bezwaren hierop neer: dat de vicaris 

San Giorgio met het huis niet graag gratis afstond, omdat hij met 

zoveel zorgen zat voor de bouw van nieuwe parochiekerken in de 

buitenwijken. Rutten heeft hem laten horen, dat de kruisheren 

van het bedrag dat zij voor de onteigening van Monte Tarpeo krijgen 

wel iets willen afstaan voor zijn diocesane werken. 

Omdat het huis aan de Monte Tarpeo tegen eind december 

1937 definitief is onteigend, zijn de kruisheren op 1 januari 1938 

verhuisd naar een huis aan de Via Antonio Bosio, dat tevoren de 

procure en het convict was geweest van de kanunniken van Saint 

Maurice uit Zwitserland. Zij konden het huis zelf niet meer bemannen 

en hebben het aan de kruisheren verhuurd. Dit was bedoeld 

als een voorlopige oplossing.


Ondertussen zit er nog steeds geen beweging in de onderhande- 

lingen met de kardinaal-vicaris. De monseigneur die namens Marchetti 

Selvaggianni alles met Rutten behandelde, was wel volko- 

men goedgezind en verlangde, evenzeer als de titularis van San 

Giorgio, dat kerk en huis zouden worden vrijgegeven aan de kruis- 

heren. Kardinaal Mercati schrijft tenslotte een briefje aan deze 

monseigneur, die de vicaris wel op de hoogte zal hebben gesteld 

van de inhoud, en dan komt er schot in de zaak. In mei 1938 kan 

Rutten dan toch een concept-conventie voor San Giorgio sturen 

aan de generaal. Van Dinter schrijft onmiddellijk terug: ,,Wees 

uiterst voorzichtig, dat men ons niet bedriege. Een huis, door ons 

aangekocht, ware mogelijk zekerder, ofschoon San Giorgio ver- 

kieslijker, als de H. Stoel ons er niet naar willekeur kan uitzetten. 

Dus Beneplacitum Apostolicum gewenst". Van Dinter had be- 

paald geen hoge dunk van italiaanse betrouwbaarheid, ook niet 

wanneer het kerkelijke instanties gold. 

In december 1938 kwam het tot een 'Conventio' of overeen- 

komst tussen de H. Stoel en de kruisheren. Zij werd getekend door 

de magister-generaal en namens de Staatssecretarie door kardinaal 

Mercati. De conventie werd aangegaan voor negenentwintig jaar en 

was telkens vernieuwbaar. 

De brieven van Rutten geven een goed beeld hoe moeilijk en 

langdurig de onderhandelingen verliepen, voordat kerk en woning 

van San Siorgio aan de Orde werden toevertrouwd. Tantae molis 

erat... Het moet veel geduld en uithoudingsvermogen van de pro 

curator hebben gevergd. De schuld lag in ieder geval niet bij de 

kardinalen Sincero en Mercati. 

Verbouwing en herstel van het domein San Giorgio 

Op 21.02.39 had van Dinter geschreven : ,,Met veel genoegen 

ontving ik gisteren uw schrijven, meldend de overdracht van San 

Giorgio aan de kruisheren. Deo Gratias. Moge nu spoedig betaling 

geschieden voor de onteigening, zodat gij zo spoedig mogelijk 

kunt beginnen met bouw en herstel van het nieuwe huis". Maar 

het einde van deze lange geschiedenis was nog niet bereikt. 

Hij herneemt 06.03.39 : ...., Jammer, dat gij tot juli (?) moet 

wachten op de voile betaling. Kunt gij die advocaat niet laten aan- 

dringen op onmiddellijke betaling, om het 'werklozenvraagstuk'

Procurator generaal dr. P. Ruuen. Zic A.v. Asscldonk vcrder p. 193.

Bezoek van kardinaal van Rossum te St. Agatha 14-9-1929. 

V.l.n.r. P. Schcn.J. Bust', F. Sevcrijns, P. Drchmans secrctaris v.d. kard., 

P. Rutten, A. Van Dooren, P. Laarackers, C. van Mechelen (Diest), P. Holman, 

E. Fontaine (Hannut), B. dc Wolf.


op te lossen ? Rutten antwoordt ruim een week later, dat hij als 

supplement van de onteigeningsvergoeding ruim 80.000 lire heeft 

ontvangen ; ruim genoeg tot de vacantie. Het geld voor de ontei- 

gening heeft hij 31 mei ontvangen: 443.800 lire en ruim 12.000 

lire aan rente vanaf de datum der onteigening. We werken nu zo 

spoedig mogelijk door aan de plannen der verbouwing van het 

huis (bij de S. Giorgio) ofschoon daarmee nog wel enige maanden 

gemoeid zullen zijn (Roma aeterna!). Maar ik hoop toch in de 

herfst met de plannen gereed te zijn en te kunnen beginnen " 

Rutten heeft kardinaal Mercati verzocht het protectorschap van 

de Orde te willen aanvaarden, maar deze neemt dit liever niet op 

zich; hij vindt zich te oud en bovendien weinig practisch. In de- 

cember 1939 zijn de plannen voor de bouw, d.w.z. restauratie en 

verbouwing van het huis aan de Via del Velabro, dat zeer verou- 

derd en verwaarloosd is, door de kardinaal-titularis goedgekeurd. 

Maar na vier maanden is er nog steeds geen goedkeuring door de 

gemeente van de ingediende tekeningen. 

Op 20 juni 1940 meldde Rutten aan de generaal, dat de eerste 

berichten uit Nederland in die dagen binnenkwamen. Hij veron- 

derstelt, dat nu ook de post naar Nederland mogelijk is.... Uit 

Zoeterwoude vernam hij dat in Nederland alle huizen gelukkig 

gespaard zijn.... Hij vroeg en verkreeg van de Congregatie volledige 

macht tot handelen, zowel voor zichzelf als procurator gene 

raal als voor J. Van der Hulst, om gedurende de oorlog als plaats- 

vervanger van de generaal te kunnen optreden. In Amerika, Java 

en Brazilie.... De studenten van de Orde zijn met de meeste ne- 

derlanders naar het niet bezette gebied in Zuid-Frankrijk vertrok- 

ken. Rutten en broeder Piet van Doren zijn alleen achtergebleven. 

De studenten en broeder Jan Kiinter zijn er gastvrij opgenomen in 

de abdij der norbertijnen. Drie fraters uit Achel zitten bij hen in 

de buurt. Hij verzoekt de generaal om het klooster te Achel te ver- 

wittigen, en ook de families van de romeinse studenten en van 

broeder Jan Kiinter. 

Omtrent de kwestie van de indeling der Orde in provincies, had 

van Dinter op 26.02.40 geschreven :.... ,,Wat betreft de opinie 

der amerikanen omtrent Provincies, weet ik niets (Rutten heeft 

blijkbaar daarnaar geinformeerd). Maar een ding is zeker, dat de 

amerikaanse kruisheren enkel en alleen in aanraking zijn gekomen


met de benedictijnen die dit hebben (n.l. Provincies), zoals U 

schrijft. Daarbij is een zekere Confr. (Benno) Mischke, goed stu 

dent, maar ik geloof wel wat dwepend met de Middeleeuwen. Bo- 

ven alles zijn de amerikanen bang in het gedrang te komen met 

Europa en zouden liever ,, los zijn van Europa''. Uit dien hoofde 

zou het mij niet verwonderen, dat het merendeel die opinie aan- 

kleeft. Maar, nog eens : omdat zij geen idee hebben van provin 

cies, zoals die paters in Amerika, de benedictijnen uitge- 

zonderd"23. 

Spoedig na het uitbreken van de tweede wereldoorlog werd be- 

gonnen met de herbouw van het domein San Giorgio. In juli 1940 

werden de plannen goedgekeurd. Ondertussen woonden Rutten en 

broeder Piet, en tot mei 1940 ook de romeinse studenten van de 

Orde nog in de Via Antonio Bosio. Rutten pendelde iedere dag op 

en neer naar de Via del Velabro om een oog te houden op de 

werkzaamheden en besprekingen te voeren met architect en aanne- 

mer. Op 1 augustus 1941 zou het zo ver zijn, dat naar de Via del 

Velabro kon worden verhuisd. De expediteur Bolliger was daartoe 

bereid ; de kwestie was alleen maar hoe ? Het was onmogelijk ge- 

worden om op de gewone manier aan de nodige benzine te ko 

men. Bolliger ried aan om het bij het Vaticaan te proberen. Zo- 

doende begaf Rutten zich naar de Kardinaal titularis van San Gior- 

23. Bedoeld zal zijn: dat de amerikaanse kruisheren een andere voorstelling hebben van 

het begrip ,, provincie ", namelijk, meer zoals de benedictijnen die hebben. Deze brief van 

van Dinter is een antwoord op die van Rutten van 21 februari 1940, waarin deze schrijft: 

,,.... Ik ontvang ook de bemerkingen van de Amerikanen op ons concept Provinciale Statuten. 

Is het werkelijk een algemene opvatting bij onze amerikaanse confraters dat er geen 

provincie moet worden opgericht — maar de toestand moet hersteld worden van de Midde 

leeuwen, dat ieder huis op zichzelf staat (zelfs met eigen noviciaat, enz... ?!) en in een 

foederatief verband onder de Generale Magister staan ? Of is dit maar de mening van de 

een of andere ? 't Heeft mij sterk verwonderd, juist uit Amerika deze opmerking te krijgen, 

en ben daarom benieuwd of dat gevoelen algemeen is ? " Zoals eerder vermeld, had van 

Dinter, op aanraden van prior Van Mil, raad gevraagd aan dom Engel, abt van St. John's 

abbey, hoe, naast het aannemen van door de bisschop toegewezen parocheis, te komen tot 

de stichting van een exempt klooster als basis van de kruisheren in Amerika en blijvende 

vestiging. De benedictijnen waren toen de enige exempte mannelijke religieuzen in Minne 

sota, die dergelijke kloosters hadden. Wanneer echter bij de benedictijnen sprake is van 

,, provincies'', dan zijn dat groeperingen van kloosters met zo groot mogelijke zelfstandigheid, 

terwijl de bestuursvorm van de kruisheren een sterker gecentraliseerde was, meer in de 

geest van die der Dominicanen. Bovendien was dit centralisme nog sterk bevorderd doordat 

Van den Wijmelenberg in 1853 de gemeenschap van personen en goederen had weten in te 

voeren. Daar tegenover spelen in Amerika de typische opvattingen over democratic en zelfbestemmingsrecht 

een sterke rol, ook in het kerkelijk en religieus leven.


gio, kardinaal Mercati. Deze schreef een brief naar de bevoegde in- 

stantie, waarin om honderd liter benzine verzocht werd voor twee 

ritten op en neer van de Via Antonio Bosio naar de nieuwe pro 

cure. De verhuizing kon dus doorgaan, dank zij de vaticaanse ben 

zine. Rutten en broeder Piet werden voorlopig de twee enige be- 

woners. 

De voedselvoorziening in oorlogstijd van een grote stad als 

Rome werd al spoedig, vooral wanneer men maar met tweeen was, 

heel karig. Gelukkig wist de procurator van de paters van het H. 

Sacrament, per taxi nogwel, een zak aardappelen te bezorgen. Zij 

behoefden alleen de marktprijs en de benzine te betalen. Geld 

hadden zij genoeg, want na de betaling van de bouwkosten en van 

de twee verhuizingen, was er, dank zij de bekwame onderhande- 

lingen van architect Pocci, nog ter waarde van 12.000 gulden van 

de schadeloosstelling voor de onteigening overgebleven. Maar op 

de zwarte markt kopen was razend duur. En de ironie van het ge- 

val is, dat het gebouw aan de Via di Monte Tarpeo 54 nog jaren 

lang is blijven staan en voor gemeentelijke doeleinden werd ge- 

bruikt. In de binnentuin, goed beschermd door hoge muren, wist 

broeder Piet wat groenten te kweken en een overvloed van druiven 

en abrikozen ; de vijgen lukten niet zo goed. Iedere week kwam 

mgr. Smit een keer eten en ging Rutten op zijn beurt bij hem op 

bezoek en aan tafel. Dat was de gelegenheid om wat nieuws uit de 

buitenwereld op te doen en bovendien kreeg hij dan de Easier Na- 

chrichten mee, een goed geinformeerd blad uit het neutrale Zwit- 

serland. Daarenboven hoorde hij dan nog het nodige vaticaans 

nieuws en ontmoette er belangrijke figuren. Ook kardinaal Giu 

seppe Pizzardo, in 1941 kardinaal-protector geworden, bewees als 

zodanig goede diensten aan de procurator.

Hoofdstuk VIII 

HISTORISCHE POSITEE VAN St. AGATHA IN DE 

ORDE 

St. Agatha, gesticht en gebouwd in het laatste kwart van de I4e 

eeuw, is het oudste kruisherenklooster in Nederland, dat onafge- 

broken is blijven voortbestaan. Het ontleent zijn betekenis niet al- 

leen aan zijn ouderdom, maar ook aan de belangrijke rol die het 

in de geschiedenis van de Orde heeft gespeeld, vooral na haar her- 

stel in 1840. Op verzoek van commissaris-generaal Van den Wij- 

melenberg is het in 1853 tot moederhuis verklaard, in plaats van 

,, Clairlieu'', dat tijdens de Franse Revolutie was onteigend en ge- 

leidelijk aan ten onder is gegaan. Bovendien werd St. Agatha toen 

tot studium generale bestemd. Sedert 1855 was het, met een on- 

derbreking van nog geen twintig jaar, de residentie van de ma 

gister generaal1. 

Ook van Dinter heeft deze traditie gehandhaafd. St. Agatha was 

hem altijd dierbaar gebleven en juist als noviciaat en theologisch 

studiehuis stelde het hem in staat om bij de tekenen van snelle 

uitgroei van de Orde de vinger aan de pols te houden en de be- 

oogde financiele hervorming door te voeren. 

Wei was de situatie er veranderd sinds hij in 1910 vanuit St. 

Agatha naar Amerika vertrok. Hoogwaardig heer Hollmann was 

destijds nog tegelijk magister generaal en prior van het klooster. 

Dat maakte de verhoudingen wel ingewikkelder ; de aanwezigheid 

van de generale overste die tegelijk prior van het huis was, had al 

i- De twee opvolgers van Henricus Van den Wijmelenberg als magister generaal: Wilhelmus 

F.A. Smits (1881-1889) en Martinus Manders (1889-1899), waren beiden prior te 

Uden toen zij respectievelijk tot generaal werden gekozen. Op verlangen van hun convent 

zijn zij daar als generaal tevens gevestigd gebleven tot hun dood ; Wel werden zij in het 

pandhof van St. Agatha begraven, zoals het ruim een eeuw lang, vanaf Henricus Van den 

Wijmelenberg tot en met de vorige generaal dr. Wilhelmus J.L.A. Van Hees, en dit op 

diens uitdrukkelijk verzoek, het geval is geweest.


eerder bezwaren opgeleverd en moeilijkheden veroorzaakt. Beiden 

hebben immers hun eigen compententies, en het is niet zo gemakkelijk 

die in de praktijk gescheiden te houden2. We zouden hierbij 

kunnen denken aan de volkswijsheid van een eenvoudig brabantse 

boerenvrouwtje: ,,twee hennen op ene nest, da zit nie zo 

hendig". Een prior wordt normaal niet aangesteld, maar gekozen 

door een convent, dat daarmee de leiding aan hem toevertrouwt. 

Van hem wordt dus verwacht dat hij de gang van zaken bepaalt. 

Wanneer dit klooster tevens generalaat, noviciaat en studiehuis is, 

kan dat verschillen van inzicht veroorzaken tussen enerzijds de ge- 

neraal, en anderzijds de prior of de novicenmeester. Het vergt 

soms veel tact om ieder in zijn waarde te laten. Maar in 1917 was 

de nieuwe Codex verschenen en werden de ambten van generaal 

en prior onverenigbaar. Al wordt dit in ^heorie aanvaard, in de 

toepassing kan het wel eens moeilijkheden geven. Vooral voor jon- 

gere mensen werkt dit verwarrend ; zij weten dan niet meer waar 

zij aan toe zijn. Zelf had van Dinter daar wel begrip voor en 

drukte dat bij zo'n gelegenheid heel plastisch uit: ,,ach ja, ik ben 

hier maar ingetrouwd". Hij was realistisch genoeg om zich dergelijke 

moeilijkheden uit het verleden te herinneren en voor de 

nieuwe situatie begrip te kunnen opbrengen, maar de natuur was 

ook hier wel eens sterker dan de leer. Prior Rutten formuleerde het 

wat eleganter: ,, hoogwaardig heer is onze hoge gast", met de 

klemtoon op de twee laatste woorden. Dat maakte de zaak wel 

duidelijk, en het was de stelregel waaraan hij zich ook persoonlijk 

hield. 

Na een ruim zeventienjarige afwezigheid bleek er te St. Agatha 

nogal het een en ander te zijn veranderd. De generaal merkte 

zulke dingen onmiddellijk op en was geneigd daar spontaan en 

snel op te reageren. Maar zelf was hij meer veranderd dan hij zich 

wellicht bewust was ; hij had in die tussentijd heel wat meegemaakt. 

Ongemerkt was Amerika zijn tweede vaderland geworden, 

en dat uitte zich in zijn spreken en doen. 

Ook de samenstelling van het convent had zich gewijzigd. Van 

de vroegere huisgenoten waren er niet veel overgebleven en de 

aanwezigheid van een veel groter aantal fraters bei'nvloedde de 

2. J. SCHEERDER, H.M.F. Hollmann, biz ; 119-124.


sfeer en gaf er een verschillende stempel aan. Op zich genomen 

had hij daartegen geen enkel bezwaar : hij zag graag jonge mensen 

om zich heen en verheugde zich over deze uitbloei. Maar van de 

andere kant maakte zijn diepe bezorgdheid over de financiele 

toestand dit tot een schrikbeeld. Reeds enkele maanden na zijn generaalskeuze 

leverde alleen al het Udense college 25 candidaten 

voor het noviciaat, verreweg het grootste aantal dat er ooit was ingetreden. 

En alles wees er op, dat die toevloed zich in de komende 

jaren zou bestendigen. Met de afbouw van een afzonderlijk filosificum 

te Zoeterwoude zou weldra niet kunnen worden volstaan. 

Reeds in 1930 zou met een afzonderlijk novitiaatshuis te Neeritter 

moeten worden begonnen. Ook werd de noodzaak duidelijk om 

de bejaarde docenten te vervangen en tevens om het wetenschappelijk 

peil van de hogere studies op te voeren door zowel vanuit 

St. Agatha als Diest geregeld fraters te zenden om zich aan de kerkelijke 

universiteiten te Rome voor te bereiden op een toekomstig 

professoraat. Trouwens, ook aan de colleges werd de vraag naar 

universitair gevormde of tot de middelbare acte opgeleide leerkrachten 

voortdurend dringender, ook voor Java. Dat alles kostte 

handenvol geld. 

Toch zou het een eenzijdige en daarom onjuiste voorstelling van 

zaken zijn als zou de bezorgdheid van de generaal voor het aannemen 

van veel candidaten tegelijk enkel of hoofdzakelijk een louter 

materiele zijn. Voor alles ging het hem om de geschikte kwaliteit, 

niet om de kwantiteit. In het kloosterarchief van Onamia bevindt 

zich de ongedateerde en getypte tekst van een latijnse instructie 

aan de novicenmeester; het zal dezelfde geweest zijn als voor de 

novicenmeesters van Belgie en Nederland. Er boven heeft de gene 

raal met inkt geschreven : ,,keep carefully". De instructie bestond 

uit een reeks vragen die de novicenmeester beantwoorden moest in 

zijn rapport over iedere candidaat die tot de kleine professie 

wenste toegelaten te worden. De instructie geeft een goede indruk 

aan welke vereisten zo'n candidaat volgens van Dinter had te voldoen. 

Het geheel bestaat uit elf vragen. Als notabene laat hij de 

volgende opmerking voorafgaan: ,,Het is onze bedoeling dat op 

de voorgelegde vragen niet alleen maar bevestigend of ontkennend 

wordt geantwoord, maar dat uitvoerig de redenen worden verklaard 

waarop de gegeven oordelen steunen, zodat het definito-


rium zich een oordeel kan vormen omtrent de ethische toestand 

van elke candidaat". De elf vragen zijn de volgende : 

1. Naam, voornaam ; woonplaats van de ouders; college waar de 

candidaat heeft gestudeerd. 

2. Of de novice in het volbrengen van de geestelijke oefeningen, 

zoals meditatie, aanwezigheid in het koor of tijdens de H. 

Mis, kruisweg, bezoek aan het H. Sacrament zodanig bevonden 

wordt, dat hij terecht een man van gebed kan genoemd 

worden. 

3. Welke zijn zijn geaardheid en temperament: gaat hij inderdaad 

op liefdevolle wijze met zijn medenovicen om, en hoe 

denken zij en de andere conventualen over hem ? 

4. Wat is het oordeel over zijn gedrag: wordt hij beschouwd als 

iemand die geschikt is voor het religieuze leven ? 

5. Hoe gedraagt hij zich wat betreft het silentium en de regeltucht, 

en kan hij een ,,gehoorzaam man" worden genoemd ? 

6. Toont hij zich geneigd tot een gemakkelijk leventje en is hij 

uit op wereldse vermaken ? 

7. Heeft hij liefde tot de afzondering, of bezoekt hij de cellen 

van de confraters om er een praatje te maken ? 

8. Volgt hij de gemeenschappelijke levenswijze, of maakt hij uitzonderingen 

wat betreft eten, drinken, het koor, de recreatie, 

het wandelen enz. ? 

9. Is zijn gezondheid zodanig, dat hij te zijner tijd de door de 

Constituties voorgeschreven vasten en onthouding kan vol 

brengen ? 

10. Studeert hij graag en vertoont hij de geneigdheid om de heilige 

bedieningen uit te oefenen ? Bezit hij volgens het oordeel 

van de novicenmeester inderdaad de capaciteit om te zijner 

tijd jurisdictie te behalen en het woord Gods te verkondigen ? 

11. Zal de novice, wanneer hij tot de professie wordt toegelaten, 

een steun en een sieraad voor onze Orde worden, of eerder 

een last en een oneer ? 

Bij van Dinter bleef zo iets geen fraaie, maar overigens vage theorie; 

hij stond er helemaal achter en beschouwde het als geen 

woord te veel. Tegen het aannemen van personen die uit een an 

dere orde of congregatie afkomstig waren, koesterde hij grote, 

bijna onoverwinnelijke bezwaren ; hij had onprettige herinneringen 

daaromtrent. Hij stelde geen overdreven strenge eisen, maar


hij hield vast aan de gezonde religieuze princiepen. Hij was een 

grote tegenstander van uitzonderingen, die hij terecht beschouwde 

als schadelijk voor het gemeenschapsleven. Als moederhuis moest, 

volgens zijn overtuiging, St. Agatha het model zijn voor de andere 

kloosters. Een frater die blijk gaf zich niet te kunnen aanpassen, 

hoorde er niet thuis, omdat hij schadelijk was voor de eenheid en 

in dat opzicht weinig goeds beloofde voor de toekomst. Voor het 

behoeden van het gemeenschapsleven in de Orde voelde hij zich 

op de eerste plaats verantwoordelijk al leek het uiterlijk soms alsof 

zijn grootste belangstelling uitging naar de financiele gezondmaking 

van het geheel. In die jaren bepaalde het klooster te St. Aga 

tha in sterke mate het beeld en ook de toekomst van de Orde. 

Voor verreweg de meesten was het de laatste fase van voorbereiding 

op het priesterschap en daarmee ook op de werkzaamheid die 

zij elders, in Nederland en Belgie of in verre missiegebieden te 

vervullen zouden krijgen. Wat zou het zijn ? Vanzelfsprekend leefden 

zij vol verwachting naar de toekomst toe, hoe vaag de voorstelling 

ervan ook nog was en hoeveel zij nog te gissen overliet. De 

aard van zo'n benoeming was afhankelijk van tevoren onberekenbare 

factoren en soms plotseling wisselende omstandigheden. 

Voorlopig was het zaak zich beschikbaar te houden. Wel werden 

verschiUende aangewezen om, naast de gebruikelijke theologische 

opleiding te St. Agatha, de missiologische cursus te volgen aan de 

universiteit te Nijmegen, maar dat hield geen enkele garantie in 

omtrent hun toekomstige bestemming. Een kleine orde met een 

zich steeds uitbreidend arbeidsveld kon zich die weelde niet veroorloven. 

Dat had zijn nadelen, maar tegelijk maakte het hun 

jonge leven spannender en onbezorgder: pluk de dag! ; we zien 

wel hoe het loopt. Er heersten ongedwongen verhoudingen tussen 

de fraters. Op bepaalde vrije dagen, zoals bij de priesterwijding en 

op Onnozele Kinderen, werd er toneel gespeeld, meestal in de 

vorm van een klucht of blijspel. Er kon niet veel geld aan die uitvoering 

worden besteed, dus het decor en de costuums waren 

gei'mproviseerd en sober. Dat maakte des te vindingrijker; een 

simpele aanduiding was meestal genoeg. De animo was groot en 

de spelers deden het niet gek. De tekst bestond uit eigen bewerkingen 

van grappige passages uit de ,,Pickwick Club" en de 

,,Christmas Carrols" van Dickens, uit eigen scheppingen met een 

licht satirische inslag, of uit bestaande blijspelen en kluchten.


Hoogwaardig heer werd dan bijtijds uitgenodigd, want hij was een 

groot liefhebber en leverde tussendoor zijn originele commenta- 

ren, tot vermaak van het geacht publiek. 

Alvorens de jonge en afgestudeerde priesters hun officiele 

jurisdictie-examen voor het bisdom gingen afleggen, werden zij in 

groepjes door hoogwaardig heer duchtig op de proef gesteld. En 

dat gebeurde soms op een overrompelende manier. Onverhoeds 

speelde hij dan voor penitent, liet zich vlak bij de stoel van zijn 

slachtoffer neervallen en diste een kleurrijk en pittig verhaal op. 

Dat zat dan even beduusd te kijken. Na een ogenblik van benauwde 

stilte ging de dialoog in deze trant verder : ,, Alia, biechtvader, 

ik hoor zo niks ; 't is tijd om de koeien te melken". ,,Tja, 

hoogwaardig heer, ik zou zeggen : zo iets is groot kwaad, maar ge 

doet zo onverschillig; laat eerst maar eens zien dat ge uw leven 

hebt gebeterd ; dan zal ik u daarna de absolutie geven". ,, Ach ja, 

biechtvader, dat het groot kwaad is, weten we allemaal wel, maar 

gij moet de mensen zoveel mogelijk helpen ; het schuifke geven 

kan iedereen''. 

Over de benoemingen van de jonge priesters had hij van tevoren 

met zijn definitoren beraadslaagd ; daarna stonden ze voor hem 

ook vast en zou hij ze persoonlijk aan hen mededelen. Merkte hij 

dat intussen iemand zijn mond had voorbijgepraat, dan veranderde 

hij in zo'n geval de benoeming. Op de dag van die benoe 

mingen ging hij eerst de kruisweg bidden. Want hij wist, dat hij 

sommigen zou moeten teleurstellen en van anderen soms een 

groot offer zou moeten vragen. En al liet hij het uiterlijk zelden 

blijken, hij had een gevoelig en medelijdend hart. Op het gestelde 

uur kwamen zij alien tegelijk in zijn kamer bijeen. Na een kort gebed 

nam hij het lijstje ter hand, las naam en bestemming van ieder 

voor en besloot met zijn gelukwensen. Daarna werd de sfeer 

van beide kanten meer ontspannen ; hij liet een sigaar opsteken en 

gaf verlof om het grote nieuws thuis te gaan vertellen. 

De generaal moest van tijd tot tijd de kans hebben om zo eens 

te kunnen brommen. Waarschijnlijk om te voorkomen dat de fra 

ters te veel verbeelding kregen of een overdreven zelfvertrouwen. 

Hij liet zich dan het genoegen niet ontgaan om wat beproefde novicenmeestertrucjes 

toe te passen. 's Middags na de maaltijd moest 

een van de fraters op het gegeven teken uit de chartabel voorlezen


welk het officie van de vespers en van de volgende dag was, met 

vermelding van de daarbij passende rubrieken. Van Dinter had de 

chartabel van tevoren al nagekeken. En laat er nu een juweel van 

een drukfout in staan : ,,defecto" capite, in plaats van ,,detecto" 

capite! Wat een bof was dat. En nu maar gespannen afwachten. 

En jawel hoor, de niets vermoedende frater liep in de val. Voor la- 

tinisten de kans kregen er zich vrolijk over te maken, sprong de 

generaal op, rinkelde met de bel en jammerde : ,, He,he, ze ken- 

nen toch niks geen latijn ! Defecto capite !'' De magister wist van 

tevoren.al dat hij dit op zijn brood zou krijgen. Zodra de generaal 

hem in de gang ontmoette, trok hij zijn droevigste gezicht en be- 

gon al op een afstand : ,,He, he, stuur die kerels toch weg; ze 

kennen toch niks geen latijn''. Toen de magister doodleuk zei: 

,, Hoogwaardig heer, U zou toch niet graag anders gehad heb- 

ben'', schoot de generaal in de lach en mompelde : ,, Ge bent ne 

lelijke mens''. 

Van Dinter was een man met veel ervaring en mensenkennis. 

Hij reageerde heel nuchter op hoogzwevende bevliegingen : ,,ge 

moest maar eens een vrouw met tien kinderen hebben, dan zoudt 

ge wel anders praten''. Jonge mensen moesten leren om met beide 

benen op de grond te blijven. Hij had een drukke biechtstoel en 

gaf 's zondags onder de vroegmis instructie. Dat deed hij met hart 

en ziel, en op zijn onnavolgbare manier. Hij praatte graag met de 

eenvoudige mensen van St. Agatha en was dan vol belangstelling 

voor hun gezin en bedrijf. Hij was een echte natuurliefhebber en 

wandelde elke dag in de grote kloostertuin. Van bloemen genoot 

hij en hij kende iedere vogel bij zijn geluid. Hij voerde de goud- 

vissen in de vijver en raapte beukenootjes voor de eekhoorn in de 

kooi bij zijn kamer. En o wee, wanneer er een nestje in de beuken- 

haag was uitgehaald of hij een kat in de buurt ervan zag sluipen. 

Dan was er groot alarm. 

In St. Agatha voelde hij zich, na jaren van afwezigheid in de 

vreemde, weer spoedig thuis. Voor een generaal beschouwde hij 

dit moederhuis als de aangewezen plaats voor de handhaving van 

een gezonde ordestraditie; het maakte hem ook gemakkelijk toe- 

gankelijk voor de meeste confraters. Zolang de Orde nog slechts in 

beperkte mate een internationaal karakter droeg, maakte dat de al- 

gemene leiding overzichtelijker. Evenals zijn voorganger werkte hij


zijn correspondentie liefst in de vroege morgenuren af: niemand 

behoefde lang op antwoord te wachten; een secretaris vond hij 

overbodig. Natuurlijk, voor een ordesgeneraal zijn reizen, ook bui- 

tenlandse, onvermijdelijk. Periodieke visitaties in de nederlandse 

en belgische kloosters, in de missies ; bezoeken bij kerkelijke in- 

stanties; aanwezigheid bij officiele gelegenheden en vieringen ; 

vergaderingen van het definitorium ; priorkeuzen, enz.. De reizen 

van hoogwaardig heer van Dinter waren zeer doelgericht en orien- 

terend; zij betroffen vooral de zaken waar het feitelijk om ging en 

de regelingen die daarmee verband hidden ; er werd een bepaalde 

tijd voor uitgetrokken en daaraan werd zoveel mogelijk gehouden. 

Het is bijvoorbeeld opvallend dat, terwijl hoogwaardig heer Hollmann 

vanaf najaar 1920 tot voorjaar 1925 als generaal driemaal gedurende 

een paar weken op bezoek is geweest in de procure te 

Rome, van Dinter, zelfs op herhaalde uitnodiging van procurator 

generaal Rutten, nooit Rome heeft bezocht. Zo lang hij overtuigd 

was, dat de zaken van de Orde er in goede handen waren, vond 

hij dat tijden geldverspilling; er waren dingen die volgens hem 

dringender nodig waren. In tegenstelling tot hoogwaardig heer 

Hollmann, die eens heeft gezegd : ,, Als ik de wielen onder mij 

heb, dan voel ik me gelukkig", droeg generaal van Dinter zijn 

zorgen met zich mee; er mocht geen onnodige tijd worden verspild. 

Wanneer hij naar het station moest, mocht het koetsje, voor 

de generaal bestemd, niet worden gebruikt; dat was alleen ten 

dienste van voorname bezoekers. Zelf ging hij te voet of per bus 

naar Cuyk of kruispunt Beugen ; een taxi was veel te duur naar 

zijn smaak. 

Hij hield van gezelligheid en op zijn tijd van gepaste ontspanning, 

maar zocht die binnenshuis, hoewel hij die in zijn positie 

gemakkelijk elders had kunnen vinden. Als gemeenschapsmens 

deed hij dat uit principe, maar ook om het goede voorbeeld te ge- 

ven. Op zonen feestdagen werden er enkele fraters beneden in de 

herenrecreatie verwacht om gedurende een paar uur voor de 

avondrefter met hoogwaardig heer kaart te spelen. Er moest heel 

wat gebeuren voor hij dit zou overslaan. Hij zat al klaar wanneer 

zij binnenkwamen, met het stapeltje kaarten en voor de uiteinde- 

lijke winnaar een goede sigaar ; zelf rookte hij nooit. 

De generaal wenste dat ieder zijn voile aandachtbij het spel 

hield. Gepraat werd er dan alleen tussen de spelletjes door en wan-


neer er aan het eind tijd daaxtoe overbleef. Dat gesprek was dan 

heel ongedwongen. Hij hield van een grapje en een ondeugende 

opmerking, ook ten koste van hemzelf gemaakt. Zelf liet hij zich 

dan evenmin onbetuigd. Maar hij had onmiddellijk door wanneer 

iemand probeerde hem aan de praat te houden of over het een of 

ander uit te horen. Alleen wanneer er een biechteling voor hem 

kwam, werden de kaarten neergelegd en was het op de plaats rust 

geblazen. 

De generaal gaf een voorbeeld van zuinigheid door persoonlijk 

in koor, refter en recreatie volgens hem overbodige verlichting uit 

te draaien of te verminderen en al te hard brandende kachels te 

temperen. Wie herinnert zich niet het naargeestige blauwe vlam- 

metje van een kraaienbekje in de winterse hoge en lange gangen ? 

Zelf zorgde hij voor de luchtverversing door in het voorbijgaan ra- 

men open te zetten. In de tuin kwamen de eekhoorns, vogels en 

goudvissen door zijn toedoen niets tekort. Bij een bewusteloze en 

langzaam stervende oude confrater wilde hij op zijn beurt de 

nachtwake houden. Dat was typerend voor zijn gevoel van verbon- 

denheid. Hij bleef zijn medebroeder tot het laatste toe trouw en 

vond dat deze juist dan, bewust of onbewust, zijn aanwezigheid 

het meeste nodig had. 

Hoogwaardig heer pastte zich volledig aan bij de gewone dagorde. 

Zoals reeds gezegd, was hij 's morgens als eerste aanwezig bij 

het koorgebed, dat metten, lauden en prime omvatte. Daarna 

werden voor de gezongen conventuele mis de terts, sext en noon 

gechoreerd ; 's middags om drie uur de vespers ; 's avonds de completen 

met gezongen Salve Regina; daarna ging de hebdomadarius 

met de wijwaterskwast rond. Op hoge feestdagen deed van 

Dinter dit persoonlijk. Wanneer alien dan diep gebogen stonden 

om de zegen te ontvangen, kon hij ooit de verleiding niet 

weerstaan om de een of ander flink in het gezicht te sproeien. Vol 

gens de toenmalige Constituties waren de voorschriften voor vasten 

en onthoudingen vrij streng. Behalve de gewone vasten en onthouding 

op vrijdagen, werd na het feest van KruisverhefiGng op 14 

September tot Pasen toe op alle woensdagen, vrijdagen en zaterda- 

gen onthouding van vleesspijzen geobserveerd, terwijl de gehele 

Vastentijd, behalve op zondag, werd gevast3. Bij het gemeen- 

3. Constituties o.s.c, Dist. I, caput 4, nrs. 38, 39 en 42.


schappelijk ontbijt om 6 uur op vastendagen gebruikte de generaal, 

juist zoals de andere oudere confraters, enkel een paar koppen 

koffie met een klontje suiker, ieder uit zijn roodkoperen keteltje. 

Om gezondheidsredenen mochten de fraters in hun studiejaren 

's morgens niet vasten. Wei waren hun boterhammen zonder 

beleg, behalve 's zondags. Het was een hele ruk zo tot aan het 

middagmaal om half een.

Hoofdstuk IX 

HET BELEID VAN HOOGWAARDIG HEER 

VAN DINTER 

Beleid uitoefenen is niet iets van louter theoretische aard ; het 

staat nooit los van de omstandigheden en van de persoonlijke geaardheid 

en begaafdheid van degene die het bepaalt. Er bestaat 

geen handleiding voor, die in alle voorkomende gevallen de gewenste 

oplossing biedt. Het leven is immers vol verassingen en bovendien, 

niemand is nu eenmaal hetzelfde als een ander : noch hij 

die de koers moet uitzetten, noch wie er op varen. Eenieder zal 

moeten roeien met de riemen die hijzelf heeft; dat geldt evenzeer 

voor de anderen. Dat geeft aan beide partijen reden tot bescheidenheid 

in oordeel. Vooral wanneer iemand zich niet als leider opdringt, 

maar, ook tegen zijn verwachting, als zodanig gekozen 

wordt omdat men overtuigd is dat hij het beste aan bepaalde behoeften 

kan beantwoorden. 

Wei kan gezegd worden, dat het beleid van van Dinter tot op 

zekere hoogte een voortzetting was van dat van zijn vereerde voor- 

ganger en vriend, hoogwaardig heer Hollmann. Toch droeg het 

een eigen en een heel persoonlijk stempel door de wijze waarop 

het werd gevoerd, of was soms zelfs geheel nieuw. Het is bijvoorbeeld 

heel iets anders, of een missie wordt aanvaard om gehoor te 

geven aan een wens van de kerkelijke overheid, dan wel of er uit 

eigen beweging het initiatief toe wordt genomen. Het laatste 

brengt immers een ingrijpende koerswijziging in het leven van een 

kanonikale orde. 

Niet voor niets is van Dinter de missiegeneraal genoemd. Dit 

vloeide duidelijk voort uit de apostolische gedrevenheid die hem 

eigen was. Aan hem is het, hoewel niet uitsluitend, maar toch 

voor een groot deel te danken dat de Orde ook nu nog het missiewerk 

beschouwt als een van haar wezenlijke opgaven, waarbij alle 

leden rechtstreeks of als thuisfront zijn betrokken.


Wie spreken wil over het beleid van generaal van Dinter, zal on- 

vermijdelijk het eerst uitkomen bij diens financiele bemoeiingen. 

Bij een ordesgeneraal lijkt dat niet een zo voor de hand liggende 

maatstaf; zij doet wel erg materieel aan; wij zijn geneigd die op 

hoger en geestelijk vlak te zoeken. En toch, zo lagen nu eenmaal 

de feiten en de venvachtingen, ook van hoogstaande leden van de 

Orde. De financiele toestand van de Orde, was reeds in de vooraf- 

gaande jaren zorgwekkend te noemen en had een grondige sane- 

ring nodig; zij werkte verlammend op haar vooruitzichten en 

geestelijke activiteit. Een van de doorslaggevende redenen tot de 

keuze van deze man als generaal was juist die situatie geweest. Hij 

immers was er in geslaagd klooster en college van Onamia te bou- 

wen zonder steun van de Ordeskas, dank zij zijn zuinig beheer van 

het kapitaal dat hij daartoe bijeen had weten te sparen. Het was 

de vrucht van twaalf jaren ontbering en moeizame arbeid. Maar 

bovendien was het hem gelukt de onderlinge band tussen de ver 

verspreid levende misssionarissen te bewaren en, na heel die tijd 

van verstrooiing, de kloosterlijke observantie te Onamia door te 

voeren en te handhaven. Dit was van de grootste betekenis voor de 

toekomst van de kruisheren in Amerika. Daarbij stond hem vooral 

St. Agatha als model voor ogen. 

Van Dinter was er de man niet naar om de leus ,, wie waagt, die 

wint" hoog in zijn vaandel te schrijven. Financiele risico's, ook al 

leken ze aan anderen verantwoord en door de omstandigheden ge- 

rechtvaardigd, wilde hij, gezien het nijpende geldgebrek, tot een 

minimum beperken. Het saneren van de algemene ordesfinancien 

beschouwde hij als zijn onmiddellijke en voornaamste opdracht en 

hij probeerde ook voortdurend die noodzaak en de verantwoorde- 

lijkheid daarvoor aan anderen bij te brengen : zo weinig mogelijk 

uitgeven en zoveel mogelijk binnenbrengen. Toch maakte de op- 

vallende aanwas van de Orde, die juist in de eerste jaren van zijn 

bestuur inzette, de geldzorgen steeds groter. De noodzaak van 

nieuwe stichtingen en de uitbreiding van reeds bestaande hingen 

er immers onvermijdelijk mee samen. Zeker, ook van Dinter verheugde 

zich over die opbloei, maar zij confronteerde hem wel als 

het ware van dag tot dag met de moeilijkheid om zijn sane- 

ringsplan te doen slagen. Het feit alleen al, dat eind augustus 

1927, dus twee maanden na zijn generaalskeuze, er 25 candidaten 

hun intrede deden in het noviciaat der fraters te St. Agatha


maakte duidelijk, dat ook de in dat jaar voltooide tweede vleugel 

van het filosoficum te Zoeterwoude in 1928, gezien de ook dan te 

verwachten aanwas, volledig bezet zou zijn. Alleen al de in ge- 

bruikneming van deze tweede vleugel, haar inrichting en het levensonderhoud 

van de nieuwe bewoners was een duur vooruit- 

zicht. En dat, terwijl het groeiende aantal theologiestudenten bin- 

nen enkele jaren zou moeten leiden tot een afzonderlijk novici- 

aatshuis te Neeritter (1930). Daarbij kwamen nog de hogere 

bouwkosten voor de parochiekerk en klooster te Rotterdam, de 

noodzakelijke uitbreidingen van de colleges te Maaseik en te Han- 

nut en het bouwen van een afzonderlijk noviciaats- en studiehuis 

te Diest (1929). En dan nog de procure te Rome ! 

In een van zijn amerikaanse brieven (03.06.10) heeft van Dinter 

eens aan Hollmann geschreven : "Wij leven zeer zuinig .... ; daar 

bij kan ik zeer goed klagen". Dat laatste blijkt hij als generaal 

niet verleerd te hebben zodra er een beroep op de ordeskas werd 

gedaan. Wanneer procurator generaal Rutten vraagt, hoe hij han- 

delen moet met het oog op de op handen zijnde onteigening van 

de procure, komt het antwoord van 21.11.31 neer op : afwachten 

tot het zo ver is. Daarop volgt de gebruikelijke litanie van klachten 

over de financiele lasten. Rutten heeft zich dan tot de econoom 

generaal J. Buse gewend om diens oordeel te vernemen. Deze 

knappe financier ziet het minder tragisch; zijn uiteenzetting van 

03.12.31 volgt hier letterlijk : ,,Hoogwaardig Heer had mij nog 

nooit, tenzij in 't voorbijgaan over de Procure gesproken. Zeer ei- 

genaardig is dat Hoogwaardig Heer tot buitenstaanders spreekt 

over die ,,slechte financiele toestand". Mij zegt hij nooit iets. 

Trouwens, ik haal mijn schouders op. Waarom is \ slechter dan 't 

geweest is ? Ik zie 't niet in. Financiele stroppen met stukken ? Dat 

diverse obligaties nu wat lager staan, geeft niet, als ze maar rente 

betalen. Ze zullen ook wel weer eens hoger worden. De gewone 

uitkeringen over 't boekjaar 1931/1932 die zo langzamerhand zijn 

opgeklommen tot 13.00,-- hebben nog niet eens plaats gehad. 

Hoogwaardig Heer heeft me tot dusver nog maar Fl. 2.000,- ge- 

vraagd. Vorig jaar weet ik wel, dat ik 't bijna allemaal al op had. 

In die 5 a 6 maanden, dat ik voor de financien zorgde, heb ik ab- 

soluut niet iets hopeloos aangetroffen. En toen ik in Augustus 'n 

soort balansje moest opmaken, wees ik op enkele gunstige facto-


ren. Sindsdien krijg ik niet veel meer te zien. Nu alles klaagt, 

moet Hoogwaardig Heer meeklagen of liever er boven uitklagen. 't 

Liedje van ,,aftreden" zingt hij al zo lang. Er zijn er hier die zeg- 

gen : ,,Ik wou dat hij 't maar deed ! " Zeker is 't waar dat er weer 

geld moest worden opgenomen, maar waarvoor ? Voor de kerk- 

bouw in Zoeterwoude. Maar dat brengt zijn rente op. Wei, Hoog 

waardig Heer houdt stevig de koorden van de beurs vast, en door 

maar hard te roepen en te klagen, wil hij ons van een aanval 

daarop afschrikken. Wat Uw mededelingen betreft over de Pro 

cure, ik geloof ook, dat uw voorstel zeer geschikt is. 'k Zou zeg- 

gen, blijf er voor werken en zie zo langzaamaan er stemming voor 

te maken. Als tenslotte de hele Orde 't wil, dan geeft Hoogwaar 

dig Heer toe, wat ik U voorspel. Hoogwaardig Heer schreef n.b. 

aan Br. Leonard dat we te veel volk in onze huizen kregen. Had- 

den ze maar eten in Congo, dan konden ze daarheen ! Gevolg : 

dat er verbittering komt bij de missionarissen : Als er dan zoveel 

volk is, waarom krijgen wij er dan niet meer ? Br. Leonard schreef 

aan Hoogwaardig Heer terug, dat mgr. (Blessing) er direct vier wil 

hebben. Officieel heeft hij er 2 gevraagd, Java 3. En dan vraagt 

Rotterdam, Zoeterwoude, Uden, Maaseik, Diest, Amerika en St. 

Agatha toch ook om nieuwe krachten. In Uden zit n.b. nog een 

Frater, en er zal weer een onafgewerkte heen moeten wegens ziekte 

van R.D. Smits. Hoogwaardig Heer krijgt dit jaar een flinke klas 

van 13 confraters (8 in St. Agatha, 4 in Rome, 1 in Diest) klaar, 

maar dan zijn er weer verschillende tekort. Er zou dan niets nieuws 

bij moeten komen ? Ik hoop, dat we Hoogwaardig Heer niet 

als een te grote rem zullen vinden. Zijn grote verdienste is, de fi- 

nancien van de Orde heel wat vooruit gebracht te hebben''. 

Dit is een vertrouwelijk schrijven van iemand die als econoom, 

definitor en missieprocurator wel degelijk weet waarover hij 

spreekt. Het geeft een heel wat optimistischer beeld van de 

toestand waarin de Orde in deze jaren verkeerde. De klachten van 

van Dinter over de miserabele toestand van de financien, het te- 

veel aan jonge confraters en het tekort aan plaats en werkzaamheden 

voor hen, zal dus wel met een flink korreltje zout moeten 

worden genomen. De grote angst bij hem zal wel gelegen hebben 

in een wat al te sterke bezorgheid voor de financiele risico's die het 

nemen van nieuwe initiatieven nu eenmaal met zich meebrengt.


Toch zou het onjuist, eenzijdig en daarom onrechtvaardig zijn, 

in hem alleen maar een man te zien, die altijd en enkel maar met 

cijferen bezig was, zonder oog te hebben voor hoger en wezenlijker 

waarden in het religieuze leven. En evenmin was hij iemand 

die bij voorbaat alle initatief en nieuwe vormen van ontwikkeling 

afwees of wantrouwde. Zeker, hij was erg behoedzaam en zorgelijk 

van aard, maar daarom nog niet kortzichtig, geen onverbeterlijk 

pessimist. Idealen koesterde hij wel degelijk, ook wat zijn Orde 

betreft, maar tegelijk was hij nuchter en stond met beide benen op 

de grond. Tenzij hun bijzondere opdracht dit meebrengt, bestaat 

er onder kloosterlingen geen overmatige belangstelling voor geld- 

zaken. Het is maar zelden het onderwerp van hun conversatie en 

in gewone doen worden zij er niet graag bij voortduring aan herin- 

nerd. Eerlijk gezegd, zij werden de klachten en vermaningen van 

de generaal op dit gebied wel eens moe en vonden het weinig in- 

spirerend om, terwijl er veel gunstige vooruitzichten waren, naar 

onheilsprofetieen te luisteren. Van tijd tot tijd had hij wat weer- 

werk nodig van raadslieden die hem overigens zeer waardeerden en 

wel degelijk oog hadden voor zijn vele goede hoedanigheden, om 

over zijn bezwaren heen te kunnen stappen en geboden kansen te 

benutten. Want van nature wilde hij allesbehalve een eenzaam en 

ongenaakbaar iemand zijn. Integendeel, hij was een sociaal voe- 

lend man, een echte gemeenschapsmens, die zich voor ieder en al- 

les interesseerde, ook al liep hij daar niet opvallend mee te koop. 

Wie hem nodig had, kon altijd rekenen op zijn begrip, genegen- 

heid en onvermoeid geduld. Liefde toonde hij door daden meer 

dan door mooie woorden. Als hij strijd meende te moeten voeren, 

dan deed hij dat met open vizier, en onverzoenlijkheid kende hij 

niet. Wie zijn ongelijk erkende, zou daar nook meer aan herin- 

nerd worden. 

Zijn definitoren zullen het niet altijd gemakkelijk met hem 

hebben gehad. Zelf kwam hij eerlijk, soms zelfs uitdagend, voor 

zijn mening uit, maar hij verwachtte ook tegenspel; aan ja- 

knikkers had hij geen behoefte, maar evenmin aan dooddoeners. 

De ,,timor reverentialis" mocht niet iedere discussie overbodig 

maken ; ieder had recht op zijn eerlijke mening. Wanneer het de- 

finitorium in zijn geheel in een bepaalde kwestie een andere op- 

vatting huldigde dan de zijne, dan wist hij zich daarbij neer te


leggen, ook al was hij persoonlijk van een verschillend inzicht. Hij 

erkende het als de hoogste instantie in de Orde, waaraan ook hij te 

gehoorzamen had. 

Dat bleek bijvoorbeeld bij herhaling wanneer het aannemen van 

novicen ter sprake kwam. Zijn tegenwerpingen waren dan onveran- 

derlijk dezelfde : het aantal was te groot: er was niet voldoende 

plaats voor zoveel jonge mensen ; er was geen werkterrein voor hen 

alien; er werd niet de vereiste selectie toegepast inzake gezond- 

heidstoestand, de nodige studieaanleg en kennis, geschiktheid tot 

het gemeenschapsleven, mate van beschikbaarheid, aanpassingsver- 

mogen. Wat het laatste argument betreft, had hij zeker niet altijd 

ongelijk, zoals uit de ervaring zou blijken. Zijn voorstellen tot 

drastische vermindering van het aantal candidaten of zelfs om en- 

kele jaren geen novicen aan te nemen vonden weinig of geen weer- 

klank, vooral van de kant van colleges als die van Uden en Maa- 

seik, vooreerst omdat zij zelf om nieuwe krachten verlegen waren, 

maar ook omdat zich thans nieuwe mogelijkheden tot apostolaat, 

zowel in de missies als in eigen land voordeden. Wei heeft van 

Dinter verschillende malen zijn ontslag in het vooruitzicht gesteld, 

wanneer er niet meer rekening werd gehouden met zijn bezwaren 

en voorgestelde oplossingen. Maar het einde was toch steeds, dat 

hij zich, ondanks zijn bedenkingen, neerlegde bij de zienswijze 

van zijn definitoren. Op een van die vergaderingen stond de aan- 

name van nieuwe novicen als eerste punt op de agenda. De gene- 

raal greep terstond zijn kans door van tevoren al te verklaren, dat 

hij niet van plan was dat jaar ook maar een novice aan te nemen. 

De jongste definitor J. van den Braak nam doodgemoedeerd zijn 

potloodje en schrapte het agendapunt door. Op de vraag van de 

generaal wat dit te betekenen had, kreeg hij ten antwoord, dat het 

blijkbaar geen enkele zin had daar nog over te spreken. De gene 

raal kon moeilijk anders doen dan verzekeren, dat het geenszins de 

bedoeling was om op de zaak vooruit te lopen. En daarmee was de 

impasse doorbroken. 

Aan procurator generaal Rutten zal de generaal op 21 februari 

1934 reeds schrijven : ,,... de huizen lopen vol, en niemand heeft 

geld om te bouwen, en wij moeten er ergens mee blijven, zonder 

veel geld uit te geven. Jammer, dat wij zoveel lui hebben, die voor 

niets bruikbaar zijn: wij hebben 'multa, maar niet multum' ". 

Op zijn allerlaatst op 04.12.34 wil hij zijn ambt als generaal neer-


leggen ; dan wordt hij 65 jaar, en heeft dus de wettige leeftijd 

voor het emeritaat. ,,Gelieve ook later bij gelegenheid dispensatie 

(tot een jaar vervroeging van de priesterwijding) te vragen voor de 

klas van 1930, St. Agatha en Diest. Mogelijk is dit de laatste keer, 

althans 20 er nergens een nieuwe stichting komt...". Rutten stelt 

het antwoord daarop enkele weken uit en schrijft dan op 28 april 

1934 : ,, ...U spreekt van het stopzetten van 't novicen-aannemen. 

Dat is toch zeker gekheid ! Dat we een nauwkeurigere selectie gaan 

toepassen kan mijns inziens geen kwaad ; maar als we gaan stop 

zetten, zouden we al gauw — met zoveel behoefte aan priesters 

overal — vastzitten en zelfs reeds tevoren, door de indruk naar 

buiten, een morele doodslag aan de Orde begaan. Wij hebben al 

zoveel jaren moeten tobben — en zijn er altijd met Gods hulp 

doorgekomen. Me dunkt, dat dit wel zal blijven lukken, als wij 

ook maar doen wat we kunnen... ". 

Aan definitor G. Lauwers, prior te Diest1, meldt van Dinter: 

,,Op 5 december dien ik mijn ontslag in bij de definitoren. Zo 

het niet aanvaard wordt, dan is het mijn eerste werk dat ik in Hol 

land en Belgie verbied om novicen voor 1935 voor te stellen. Op 

zijn hoogst zou ik toestaan, dat een paar Belgen en Hollanders te- 

zamen het noviciaat maken in Neeritter of Diest, naar gelang er 

professoren beschikbaar zullen zijn voor de klas 1933-1934. Er 

kunnen 4 priesters gewijd worden in Diest en 8 in Holland, en er 

is nergens plaats dan in de missies, en toch niet voor alien, en ook 

niet alien zijn geschikt. Nu zijn er nog een 100, die geen priester 

zijn, maar in de voorbereiding. Waar moet het heen !" Lauwers 

zal er meer van geschrokken zijn dan Van den Braak, die in zulke 

gevallen een humoristische kijk had en zich niet gauw uit het veld 

liet slaan. 

De befaamde brief van hoogwaardig beer van Dinter 

In het kloosterarchief van Diest bevindt zich onder de nagelaten 

correspondentie van prior en definitor G. Lauwers een copie van 

de latijnse brief, gedateerd 09.11.36. Die brief van de generaal 

was rechtstreeks gericht aan de prioren J. School te Uden en 

1. P. Hofman, P. Hoefnagels, J. School en G. Lauwers waren op 6 augustus 1935 tot de 

finitoren gekozen.


A. Huvenaars te Maaseik en aan de professoren van hun colleges. 

De vertaling luidt als volgt: ,,Ondanks mijn meermalen herhaalde 

bezwaar en tegenstand en herhaalde vermaning, is er sedert meerdere 

jaren door onze colleges een groter aantal candidaten voorgedragen 

en in onze Orde opgenomen dan er zouden kunnen wor 

den geplaatst en te zijner tijd een taak kunnen vervullen. Het aan 

tal fraters en priesters is in Nederland en Belgie zozeer toegenomen, 

dat er nog nauwelijks een eel zou kunnen gevonden worden 

om ook maar iemand te huisvesten. Te meer is nog te betreuren 

dat er onder hen niet weinigen zijn die, om uitwendige overwegingen 

voorgedragen en in onze Orde opgenomen, haar niet tot eer 

en nut, maar eerder tot last en schade zullen strekken. Omdat echter 

aan mij, die met de zorg over u alien belast ben, voor alles het 

welzijn van de Orde ter harte moet gaan, schrijven wij bij deze 

voor, dat in het vervolg alle candidaten zonder onderscheid zich 

schriftelijk moeten presenteren bij het Generalaat en de magister 

generaal zelf de candidaten aan zijn definitorium moet voordragen. 

Intussen is het ten zeerste in het belang, zowel van de candi 

daten als van het college, dat de voordracht tijdig geschiede, ten 

minste niet later dan half-Vasten, wanneer de definitoren samen 

zullen overleggen, of er in dat jaar novicen, en hoeveel, kunnen 

worden toegelaten. Alle prioren, professoren en biechtvaders 

smeek ik dringend in de Heer dat zij met mij medewerken om 

diegenen uit te sluiten, die om reden van gezondheidstoestand, 

capaciteiten voor de studie, mentaliteit en afkomst niet in alle opzichten 

geschikt zouden zijn" 2. Die brief heeft te Uden en Maas 

eik heel wat deining veroorzaakt. Vooral Uden, dat verreweg de 

meeste candidaten leverde, was er pijnlijk door getroffen. 

De definitoren deelden zijn zienswijze niet, of hoogstens ten 

dele. Maar zij begrepen wel dat er een zware wijs op zou gaan. De 

enige thans overlevende van hen is J. School, die in de periode 

1935 definitor en tevens prior en directeur van het college te Uden 

was. ,,Hij (de generaal) was sterk gekant tegen het aannemen van 

novicen" : schreef hij augustus 1980 : ,,Hij liet zich over de confraters 

in St. Agatha nogal negatief uit (bedoeld zijn: de toen 

daar verblijvende fraters-theologanten, meest oud-studenten van 

2. D.A.K. : O6 25 9: 127.


Uden) ...Ik geloof niet dat hij 't zo erg meende, maar dat 't de 

vrees was dat er te veel kwamen. Ik herinner me maar een jaar dat 

't tot een botsing kwam (in de definitoruimvergadering te Uden 

in 1937). Het was in de tijd toen er zich velen aanmeldden. Toen 

waren het er tot diep in de twintig. Ik heb 't gereduceerd tot, naar 

ik meen, een zeven- of achttien. Maar toen ik daarmee voor de 

dag kwam, kwam er een uitbarsting zoals ik nooit tevoren bij hem 

had meegemaakt. De andere definitoren waren ook wel een beetje 

verbijsterd, maar vielen (hem) toch niet bij. Enfin, 't ging door. 

Misschien zijn er later nog een paar teruggewezen. Dat weet ik zo 

precies niet meer''. 

Uit de genoemde correspondentie van prior en definitor G. Lau- 

wers blijkt, dat hij en de drie overige definitoren het conflict heb- 

ben zien naderen en de kansen zorgvuldig hebben afgewogen. 

Prior J. School schrijft 15.12.36 aan Lauwers : ,,Hierbij zend ik 

U ook de brief die ik als antwoord aan Hoogwaardig Heer geschreven 

heb, omdat U schrijft dat U graag iets over die kwestie van mij 

hoort. Dit is het algemeen gevoelen in Holland. Nu zal ik confr. 

Hoefnagels, en bij gelegenheid ook confr. Hofman, maar een 

exemplaar sturen. Een beetje voeling, voor dat men samenkomt, is 

altijd goed"3. 

3. Met dat ,,exemplaar" zal zijn bedoeld een doorslag van het uitgebreide getypte stuk, 

dat door de econoom generaal en missieprocurator J. Buse, hoogstwaarschijnlijk op verzoek 

van prior School, is opgemaakt en waarin de door van Dinter aangevoerde bezwaren tegen 

het aanne-men van candidaten werden weerlegd. Dit document zal reeds in September 1936 

zijn voltooid. Definitor P. Hoefnagels schrijft tenmiste op 13.09-36 aan prior G. Lauwers: 

,, Hierbij ingesloten een lange boterham van cfr. Buse. Het stuk wordt aan uw welwillende 

attentie aanbevolen. Ik heb gelegenheid gehad om in Uden met de twee andere definitoren 

over deze aangelegenheid te spreken. Beiden menen dat het voorstel in overweging dient 

genomen te worden, en dat er zeer veel redenen voor pleiten. Het zwaartepunt blijft natuurlijk 

de moeilijke geldkwestie en de gedrukte toestand van Hoogw. Heer's schatkist. 

Maar zoals de zaak in St. Agatha staat, kan het toch op den duur niet blijven, en moet er 

dus een uitweg worden gezocht. Wij zullen zien wat er verder van komt". Van zijn kant 

zal van Dinter op 12.11.36 aan prior Lauwers schrijven : ,,Ingesloten de copie van de brief 

die ik gestuurd heb aan Uden en Maaseik betreffende het winnen van novicen. Ik veronderstel 

dat er veel critiek zal zijn ; enfin, ik moet kijken naar het belang der Orde, en niet 

naar de huizen alleen". Onder nr. 06.25.9: 51, in het kloosterarchief te Diest, bevindt 

zich de doorslag van het bewuste stuk van J. Buse, 5 getypte bladzijden en wil antwoord geven 

op de volgende vragen : is er een teveel aan candidaten ? is er nog werk voor hen ? is er 

plaats om hen te huisvesten ? welke zijn de bestaansmiddelen voor hen ? Er wordt op gewezen, 

dat er een aanzienlijk tekort aan krachten is zowel op de colleges als in de missies van 

de Orde. En buitendien, er zijn nog zoveel andere vormen van apostolaat, waaraan de 

kruisheren zich in eigen land dienstbaar zouden kunnen maken.


Over het aannemen van amerikaanse novicen schrijft Hoefnagels 

aan Lauwers op 19-03.37: ....,,Wij moeten het natuurlijk beschouwen 

naar de rapporten die ingeleverd worden, zowel als naar 

de begeleidende brief. Dat alles toont genoeg wat men in Amerika 

verlangt, n.l. aanneming van alle acht candidaten. Toch, zegt hij, 

zijn er nogal wat 'maars' aan verbonden. En, 'als dat verder zo 

moet doorgaan, dan dienen wij spoedig genoeg de orde in provincies 

te verdelen, want hoe kunnen wij hier over de amerikaanse 

toestanden oordelen ? Eindelijk, hoe zou Hoogwaardig Heer zelf er 

over denken? Dus, goed verstaan, alvorens ons antwoord naar 

Hoogwaardig Heer te sturen, hoor ik de visie, of ten minste per 

litteras, wat gij denkt over de zaak". 

Vanwaar die ongewoon heftige reactie van de generaal ? Omdat 

het blijkbaar ging over iets waarvan hij diep overtuigd was en bereid 

om tegenover ieder te verdedigen. De tegenargumenten schenen 

hem weinig of niets te zeggen. Misschien ook wel, omdat hij 

besefte vrijwel alleen te staan, nu zelfs de definitoren eenstemmig 

kozen voor het tegendeel. Bij beide partijen was het geen kwestie 

van met alle geweld gelijk te krijgen, maar van een eerlijk meningsverschil 

over een voor de Orde belangrijke aangelegenheid. 

Van Dinter heeft tenslotte zijn hoogste troef niet willen uitspelen, 

zich neergelegd bij de opinie van de definitoren en er gevolg aan 

gegeven. Wel zou hij alles in het werk stellen om het probleem 

van de huisvesting zo voordelig mogelijk op te lossen. Terwijl er in 

Nederland intussen al een filosofkum te Zoeterwoude en een noviciaatshuis 

te Neeritter was opgericht, maakte de toename van het 

aantal novicen eveneens nieuwe voorzieningen noodzakelijk. Prior 

Lauwers heeft zich in dat opzicht bijzonder verdienstelijk gemaakt. 

Het moest allemaal liefst zo voordelig mogelijk natuurlijk. Hij 

bleef onvermoeid zoeken naar mogelijkheden tot uitbreiding van 

de Orde in Belgie en greep iedere kans daartoe aan. Door zijn beminnelijkheid, 

eenvoud en volharding was hij een ideale tussenpersoon. 

Aan hem is het voornamelijk te danken dat het filosoficum 

te Achel (1935) en later het kruisherencollege te Denderleeuw 

(1947) tot stand zijn gekomen. Ook financieel heeft hij de 

generaal vaak vooruit kunnen helpen. 

Wellicht wekt het boven geschetste beleid een tamelijk negatieve 

indruk: meer afremmend dan begeesterend, meer dat van


een rentmeester dan van een man die gedreven werd door religieuze 

idealen. Toch zou deze voorstelling eenzijdig en dus onjuist 

zijn en hem geen recht doen. Iemand met zijn geaardheid en zakelijke 

instelling had in 1927 reden genoeg gehad om voor de eer 

te bedanken en de generaalskeuze niet te aanvaarden. Voor de 

waardigheid op zichzelf had hij geen enkele ambitie. Persoonlijk 

voelde hij geen behoefte aan het verrichten van pontificale plechtigheden 

of aan het dragen van de onderscheidingstekenen van dit 

ambt. Zoals hij meermalen vertrouwelijk schreef aan personen als 

prior J. Van der Hulst te Onamia, procurator generaal Rutten en 

prior Lauwers te Diest, zag hij uit naar zijn vijfenzestigste jaar om 

dan van het generalaat afstand te kunnen doen. ook zijn definitoren 

heeft hij dit dikwijls kenbaar gemaakt. 

Maar daar stond tegenover, dat hij zijn bevoegdheden en verplichtingen 

als generaal zeer ernstig opvatte en duidelijk zijn gezag 

wist te laten gelden wanneer dit nodig was. Er was dan geen 

misverstand mogelijk; hij was resoluut in zijn optreden en beslissingen. 

Daarbij was ieder voor. hem gelijk en kende hij geen 

onderscheid van persoon. Hij liet zich in zo'n geval niet imponeren 

door iemands wetenschap, rang of welbespraaktheid en doorzag 

snel waar het in wezen om ging. 

Kloostervisitaties 

In het kloosterarchief van Maaseik en Zoeterwoude bevinden 

zich zijn visitatierelicten ; die van 1928, 1929, 1933 en 19354. 

Volgens het voorschrift van de Constituties werd om de drie jaar in 

de verschillende kloosters visitatie gehouden door de generaal per 

soonlijk. Tussen die van 1928 en die van 1929 ligt in dit geval 

maar een jaar. Daar zal wel een bijzondere reden voor zijn geweest: 

ofwel omdat hoogwaardig heer Hollmann wegens slechte 

gezondheidstoestand in de laatste jaren van zijn leven daartoe niet 

meer staat was geweest, ofwel was de visitatie van 1928 bedoeld bij 

4. Alleen in het kloosterarchief van Maaseik en Zoeterwoude zijn de driejaarlijkse visita 

tierelicten van hoogwaardig heer van Dinter bewaard gebleven. Dit bleek althans het resultaat 

bij navraag in de de verschillende kloosters. Intussen lijken die welsprekend genoeg 

voor de manier waarop hij zijn taak als visitator behartigde. De conclusies in deze relicten 

waren van practisch belang voor het communiteitsleven, aangepast aan de plaatselijke omstandigheden, 

typerend voor zijn religieuze opvattingen en voor de openhartigheid in de 

vermaningen waardoor hij als generaal leiding uitoefende.


wijze van eerste verkenning door de nieuwe generaal. Deze relicten 

zijn kort en krachtig geformuleerd. Bij een vergelijking ervan vallen 

bepaalde punten op, die hij blijkbaar van wezenlijk belang 

vindt en die kenmerkend te noemen zijn voor zijn beleid en ze 

telkens herhaalt. Het is volkomen duidelijk waartoe hij aanspoort, 

hoe hij zelf daarover denkt en wat hij eventueel afkeurt. Zonder 

dat er namen genoemd werden, konden de betreffende personen 

het zich voor gezegd houden. Want van zachte heelmeesters verwachtte 

hij niet veel goeds. Ook al ging het daarbij soms over religieuze 

belevingsvormen die ons thans wellicht niet zo sterk meer 

aanspreken, in de kern bevatten zij nog altijd geldende waarden. 

Over silentium 

Tijdens zijn generalaat werd te St. Agatha daaraan streng vast 

gehouden. Aan tafel werd begonnen met een lezing uit de bijbel, 

gevolgd door die uit een geestelijk boek of heiligenleven. Slechts 

bij hoge uitzondering werd, na een voorafgaande lezing, verlof tot 

spreken gegeven : ,, Want ge moet niet alleen lichamelijk voedsel 

gebruiken, maar evenzeer gretig luisteren naar het woord van 

God''. Deze vermaning uit de regel van Augustinus ging van Dinter 

zeer ter harte. Evenals het woord van St. Paulus : ,,Hetzij gij 

dan eet, hetzij gij drinkt ..., doet alles ter ere Gods" (I Cor. 10. 

31). Het silentium vormt steeds het eerste punt in deze relicten. 

Het blijft niet enkel bij de gebruikelijke vermelding, maar wordt 

ook toegelicht en ingescherpt. In 1928 : ,,Het silentium moet onderhouden 

worden in de kerk, in het slot, in de werkhuizen van 

de broeders ; en vooral het zogenaamde groot silentium onder het 

ontbijt en na de avondrecreatie". In 1929, nr. I: ,,Mogen alle 

confraters, zowel priesters als broeders zich de woorden van de 

apostel herinneren die zegt: ,,Zonder stilzwijgen is alle vroomheid 

waardeloos". Hij zinspeelt hier op Jac. I, 26 : ,, Als iemand meent 

vroom te zijn, terwijl hij zijn tong niet beteugelt en zijn hart 

misleidt, diens vroomheid is waardeloos". En nr. 3 : ,,Geen kranten 

lezen onder tafel, en in geen geval onder de gebeden voor en 

na tafel". In 1932, nr. I: ,,Ofschoon het telkens weer wordt herhaald, 

zou ik toch in mijn ambt te kort schieten als ik niet zou 

aandringen op een beter onderhouden van het silentium". In nr. 

2 : ,,Als na de beeindiging van de Avondrecreatie (dit geschiedde


door het teken van de bel om 9 uur) de studieprefecten (surveil- 

lanten) en de leraren overdag geen recreatie hebben gehad, mogen 

zij met verlof van de prior tot half tien de recreatie voortzetten, 

mits dit gebeurt zonder rumoer of leven te maken; dit alleen ge- 

durende het trimester (dus niet tijdens de vacantie). In 1935 : ,,Er 

bestaat een silentiuin magnum waarvan niemand zich ooit vrij- 

gesteld kan achten ; het begint na afloop van de avondrecreatie''. 

Over de aanwezigheid bij het koorgebed 

1928 nr. 2 : ,, Mogen de confraters bedenken dat wij reguliere 

kanunniken zijn en dat daarom de aanwezigheid in het koor onze 

voornaamste taak is. Allen moeten op die tijd, tenzij zij rechtens 

of anderszins verhinderd zijn, bij het koorgebed aanwezig zijn". 

1932, nr. 5 : ,, Alle confraters zonder uitzondering, zowel de prior 

als de overigen, smeek ik in de Heer, dat zij altijd en overal op de 

gestelde tijd aanwezig zijn: in het koorgebed, zowel 's morgens 

als 's avonds, in de lessen op het college enz. ; wetend dat zij op 

die manier veel praatjes, uitvluchten en gemopper vermijden". In 

1935, nr. 3 : ,,Alle priesters zonder uitzondering mogen hun best 

doen om in het koor aanwezig te zijn, en wel van het begin af, 

tenzij zij verontschuldigd zijn wegens een of andere taak, en alien 

precies op tijd beginnen met de H. Mis, het koorgebed, de lessen, 

de studie, enz., omdat traagheid gemopper en onenigheden ver- 

oorzaakt''. 

Over recreatie houden 

1928, nr. 4 : ,,Recreatie houden is noodzakelijk en bevordert de 

onderlinge liefde ; laten daarom de confraters hun best doen om 

punctueel aanwezig te zijn in recreatie, refter en potus". 

1933, nr. 2 : ,,Indien, na het beeindigen van de recreatie, de 

studieprefecten en leraars, die de gehele dag geen recreatie hebben 

gehad, niet aanstonds opstaan, dan mogen zij met verlof van de 

prior, echter niet langer dan een half uur, de recreatie verlengen''. 

1935, nr. 2 : ,,Normaal worde de avondrecreatie beeindigd om 

9 uur, wanneer de bel van het convent luidt; wegens de leraren en 

studieprefecten die van de recreatie zijn vrijgesteld, zal het geoorloofd 

zijn deze recreatie te verlengen tot half tien, en niet langer,

WILHELMUS ANTONIUS VAN DINTER 15 5 

mits dit gebeurt zonder geraas en rumoer, en alleen dan 20 lang 

het geen vacantie is''. 

Over de broederlijke liefde 

1928, nr. 3 : ,,Over een afwezige mogen alleen maar goede dingen 

gezegd worden, en vooral moeten de leraren tegenover de studenten 

zorg dragen voor de goede naam van een andere leraar'' ; 

Nr. 5 : ,,Ten zeerste worden onderlinge samenwerking en vertrouwen 

aanbevolen als teken van echte broederlijke liefde, en 'daaraan 

zullen alien weten dat gij Mijn leerlingen zijt, als gij elkaar 

bemint' ". 1933, nr. 3: ,,De priesters moeten de broeders beschouwen 

als echte confraters : de broeders van de andere kant 

moeten altijd en overal de priester eerbied bewijzen wegens het 

priesterlijk merkteken". Nr. 4 : ,,De broeders moeten bedenken, 

dat de refter voor de priesters tevens als recreatiezaal dient. Dus 

moeten zij zich daar niet ophouden tenzij om tafel te dekken of in 

andere noodwendigheden te voorzien. Nr. 6: ,,De confraters 

moeten niet over de gebreken van andere medebroeders spreken, 

nog veel minder met buitenstaanders of studenten ; want wij zijn 

broeders. 

Over de omgang met buitenstaanders 

1929, nr. 4 : ,,Omdat uit veelvuldige en langdurige gesprekken 

met personen van het andere geslacht gemakkelijk ergernissen en 

geroddel ontstaat, moeten onze confraters, priesters zowel als broe 

ders, dergelijke gesprekken absoluut vermijden, zowel in de 

gastenkamers als in de werkplaatsen van het huis. Nr. 5 : ,,Het is 

van het grootste belang voor de kloosterlijke observantie dat de 

confraters geen bezoeken afleggen binnen of buiten de stad zon 

der uitdrukkelijk verlof van prior, subprior of, bij hun afwezigheid, 

van de custos conventus 

Het zal opvallen, dat in sommige relicten bepaalde voorschriften 

nagenoeg letterlijk of slechts met een kleine wijziging herhaald 

worden. Er zullen omstandigheden zijn geweest, die dit wenselijk 

of nodig maakten. Misstanden kunnen soms nogal hardnekkig zijn 

en van Dinter was er de man niet naar om dan te zwijgen ; het 

woord van een magister generaal had toch altijd wat meer gezag 

dan dat van een gewone visitator.


Wanneer de lekenbroeders tijdens hun vacantie op bezoek kwa- 

men te St. Agatha, waren zij bij hoogwaardig heer even van harte 

welkom als de priesters en gunde hij zich alle tijd voor een ver- 

trouwelijk gesprek. En wanneer dat nodig bleek, kwam hij ook 

duidelijk op voor hun belangen. Aan de overste van een klooster, 

die de broeders te veel als dienstpersoneel behandelde, schreef hij 

een paar hartige brieven5. Er blijkt uit, dat deze overste elders al 

hetzelfde had gehandeld. Enkele citaten uit die brieven : 

,,De ene broeder na de andere vraagt om verplaatsing ... en ie- 

dereen zegt dat U te hoogeisend is voor de Broeders, dat zij nooit 

genoeg werken, dat zij op gezette heiligendagen zelfs niet naar het 

Lof mogen, kortom, dat het werk altijd gaat voor het gebed ; daarbij 

gromt U te veel .... Ik heb reeds eerder gevraagd toch wat wa 

ter bij de wijn te doen, met andere woorden, om toch niet te 

hoogeisend te zijn, om de Broeders die inderdaad ook Medebroeders 

zijn, vriendelijk te behandelen en hun nu en dan een versnapering 

toe te steken. U klaagt natuurlijk over de kosten, maar dat 

kan toch niet meer dan een duizend francs per jaar maken; de 

mensen zijn tegenwoordig niet meer als dertig jaar geleden, en 

men kan nergens meer doen met de mensen wat men vroeger 

deed. Uit liefde voor de vrede en eendracht verzoek ik U om toch 

wat inschikkelijker te zijn en toch een vriendelijk gezicht te zetten 

en de anderen niet te straffen terwille van de tekortkomingen van 

iemand". In een tweede brief, enkele dagen later: ,,Broeder X. 

kon het niet langer uithouden; hij doet zijn best en toch kan hij 

niet voldoen en hebt U altijd iets af te keuren. ik heb hem gezegd, 

dat U zulks niet bedoelde, maar dat zulks in uw aard ligt. Ik 

bid U, tracht U toch wat op dit punt te verbeteren ; ik krijg zoveel 

onaangenaamheden en U maakt u zelf daardoor ook onaangenaam. 

U heeft te doen met mensen die U niet aanstaan. Zoals ik 

eergisteren schreef, tracht toch wat meer opgeruimd en vriendelijker 

te kijken; U stoot daardoor af, en niet alleen de kruisheren, 

maar ook anderen' \ 

Een geleerde confrater wordt van een studiehiiis verplaatst naar 

een heel andere omgeving. Dat schijnt een nogal omvangrijke verhuizing 

te hebben meegebracht. Van Dinter vond dit tegen de 

5. A.F.C.: 425.13.2: IV.


geest van armoede en onthechting. Tijdens zijn prioraat in Ona- 

mia zou zo iets niet denkbaar of uitvoerbaar zijn geweest. Zo veel 

is wel duidelijk,wanneer hij schrijft: ,,.... Ik moet zeggen dat het 

mijn plan is om op het generaal kapittel voor te stellen, dat de 

kruisheren die verplaatst worden hoegenaamd niets mogen meene- 

men dan de kleren, scheertoestellen, manuscripten en brevier. In 

Amerika hebben wij ingevoerd, en met succes, dat niemand siga- 

ren, boeken of wat ook voor zich mag behouden, maar alles ge- 

bracht wordt bij de prior, die daar iedere dag sigaren uitdeelt en 

de boeken op de bibliotheek plaatst die voor alien toegankelijk is. 

Ik heb zelf ook niets meegebracht dan de kleren die ik aanhad en 

mijn brevier. Wat U van de familie krijgt, hoort rechtens toe aan 

de Orde of het huis. Rome heeft uitgemaakt dat ook in Holland 

en Belgie de kruisheren die solemnele professie gedaan hebben, 

noch valide noch licite iets mogen bezitten, zoals op het generaal 

kapittel is meegedeeld. In ieder geval, U kent mijn mening om- 

trent het meenemen van het ene huis naar het andere''. 

Aan dezelfde persoon, die inmiddels van Rome verlof verkregen 

heeft om buiten het klooster te leven, schrijft de generaal ongeveer 

een half jaar later, dat hij tot zijn spijt van diens prior verneemt, 

dat hij sedert zijn verblijf op die plaats niets heeft afgedragen en 

zelfs hoegenaamd geen verslag heeft uitgebracht omtrent zijn uit- 

gaven en inkomsten aldaar ".Ik verlang dat U binnen acht dagen 

na ontvangst van dit schrijven persoonlijk aan de prior op schrift 

afrekening geeft van uw inkomsten en uitgaven, en uw baten hem 

ter hand stelt, en zo zult ge doen iedere drie maanden"....6. 

Wie zich een oordeel tracht te vormen over de wijze waarop 

hoogwaardig heer van Dinter de kruisherengemeenschap als ma- 

gister generaal heeft gediend, zal die niet moeten zoeken in verhe- 

ven bespiegelingen of opzienbare initiatieven, maar vooral in de 

onbaatzuchtigheid, de overgave en de daadkracht waarmee hij 

haar als het hem toevertrouwd pand heeft bewaard, als een 

eeuwenoude, maar levende traditie die vruchten blijft dragen, al 

werden zij hem niet zo maar in de schoot geworpen. Trouw moet 

blijken. En dat doet zij niet door fraaie betuigingen, maar door 

daden. 

6- D.A.K. : 014.7 : 41 en 44.

Hoofdstuk X 

PLAATSELIJKE UITBREIDING IN EUROPA EN 

AMERIKA 

Onder ,, uitbreiding' ' van de Orde in Nederland, Belgie en 

Amerika wordt hier verstaan: niet alleen vermeerdering door 

nieuwe vestigingen, maar ook door belangrijke vergrotingen van 

reeds bestaande vestigingen of uitbreiding van hun activiteiten. 

Eveneens pogingen in een minder of meer gevorderd stadium tot 

vestiging; zij tonen immers aan, dat het verlangen naar uitbrei 

ding leefde en ook hoeveel volharding en inspanning er aan wer- 

den besteed. Dat streven naar uitbreiding kwam niet voort uit 

pure expansiezucht, maar eerder uit toenemend plaatsgebrek in de 

bestaande huizen. Wegens de zorgelijke toestand van de algemene 

ordeskas werden voor nieuwe stichtingen meestal reeds bestaande 

gebouwen aangekocht; nieuwbouw zou te kostbaar zijn geweest. 

Door verbouwing werden zij dan eerst, zo nodig, gerenoveerd en 

in ieder geval aangepast aan hun toekomstige bestemming. 

1. NEDERLAND 

Neeritter (1930) 

Tot 1930 was St. Agatha bestemd als huisvesting zowel van de 

theologiestudenten als van het noviciaat voor de fraters en broe- 

ders. In de loop van ongeveer zeven jaar was het reeds tot twee- 

maal toe uitgebreid door op de grote zolder kamertjes te laten tim- 

meren om vooral het groeiend aantal fraters te kunnen huis- 

vesten1. Bovendien was in de jaren 1925-1927 het filosoficum te 

Zoeterwoude voltooid ; met Rotterdam werd het een van de twee 

vestigingen in het toenmalige bisdom Haarlem, en dat wilde 

destijds heel wat zeggen. Toch zou Zoeterwoude slechts een tijde- 

1. J. De PATER e.a., In Cruce Vita, Rotterdam, 1936.


lijke oplossing zijn voor het probleem der leefruimte. Reeds in 

1930 moest te Neeritter een bestaand gebouw worden aangekocht 

om als noviciaatshuis te dienen voor de fraters. Tevoren was het 

een van de juvenaten geweest van de Fathers van Mill Hill, die dit 

hadden verplaatst naar Haelen. Er konden ruim dertig novicen 

worden ondergebracht2. Het zou 15 September 1930 door hoog- 

waardig heer van Dinter worden ingewijd3. Rector en novicen- 

meester A. van Dooren, en drie broeders waren er al aanwezig, 

toen op 20 augustus de zeventien novicen binnenkwamen. 

Odiliapeel (1930) 

De latere Odiliapeel heette aanvankelijk de Peelse Heide en be- 

hoorde tot het grondgebied van de gemeente Uden. Toen de ge- 

meente er de woeste grond begon te ontginnen kreeg het de naam 

,, Terraveen' \ Na 1923 is de gemeente er toe overgegaan percelen 

te verkopen die op eigen risico geschikt voor de landbouw konden 

worden gemaakt. Enkele Udense boeren vestigden zich daar en be- 

gonnen onder primitieve omstandigheden deze zeer zware arbeid. 

Zij woonden daar op een a anderhalf uur gaans van de parochie- 

kerk in het Udense kerkdorp Volkel; busverbindingen en verharde 

wegen waren er toen nog niet. De Udense Kruisheren trokken zich 

deze geestelijke nood aan in de persoon van Chr. van Hout 

(1860-1937). Hij was leraar latijn aan het college van 1886-1931. 

Hij had tevens een drukke biechtstoel en kende zodoende deze 

mensen in de Peel persoonlijk. Als man van ruim zeventig jaar 

heeft hij een begin gemaakt met de geestelijke verzorging van hun 

gezinnen. Op een hoge boerenkar trok hij, vaak door weer en 

wind, naar de Peel om hen te bezoeken en er biecht te horen. In 

overeenstemming met pastoor Van de Ven te Volkel en met verlof 

van de bisschop van Den Bosch heeft hij een eenvoudige pastorie 

en een noodkerkje gebouwd en zich ter plaatse gevestigd. Uit 

waardering voor de geestelijke hulp van de kruisheren heeft de ge 

meente op 5 mei 1930 aan de Peelse Hei de definitieve naam ge- 

geven van Odiliapeel. Door mgr. A.F. Diepen werd hij tot rector 

benoemd van deze hulpkerk. Op 14 September 1930 heeft mgr. 

2- Kruistriomf, jg. 9, 1929-1930, bl. 289-291. 

3. Kruistriomf, jg. 10, 1930-1931, bl. 148.


Diepen het noodkerkje plechtig ingewijd, in tegenwoordigheid 

o.a. van mgr. Pacificus Bos, o.f.m., apostolisch vicaris van Pontia- 

nak, de eerste bisschop uit Uden en oud-leerling van de kruishe- 

ren, hoogwaardig heer van Dinter en prior J. van den Braak te 

Uden. Rector Chr. Van Hout heeft er zijn gouden priesterfeest nog 

gevierd. Hij zou er begin oktober 1937 overlijden en ook begraven 

worden. Zijn opvolger als rector werd de kruisheer P. van Dooren 

(1937-1946) 

Bolnes (1930) 

De katholieken van IJsselmonde, Bolnes, Slikkerveer en Ridder- 

kerk, die tevoren een kerkje met de protestanten moesten delen, 

kregen een eigen kapel te Bolnes, die 12 oktober 1930 door de de- 

ken van Rotterdam werd ingezegend. Dit was te danken aan het ij- 

verig werken van J.B. Koch, die vanuit het kruisherenklooster in 

Tuindorp-Vreewijk de zielzorg onder deze diaspora-katholieken 

waarnam. In de volgende jaren zouden ook te IJsselmonde, Rid- 

derkerk en Barendrecht kerkgelegenheden ontstaan, die vanuit dit- 

zelfde klooster zouden worden behartigd en die op den duur uit- 

groeiden tot zelfstandige parochies van de kruisheren. 

Hees/Nijmegen (1936) 

In 1936 is de missieprocurator J. Buse er in weten te slagen om 

de missieprocure van St. Agatha over te plaatsen naar Hees, dit 

wegens het toenemend gebrek aan de gewenste tuimte en ook, 

omdat voor de werkzaamheden der procure Nijmegen een centra- 

ler punt betekende en betere verbinding gaf. In de Dorpsstraat 

van Hees, dat praktisch aansloot bij de gemeente Nijmegen, en 

vanwaaruit de stad en het station gemakkelijk per fiets en tram be- 

reikt konden worden, lag op een pleintje een leegstaand gebouw, 

waarin vroeger het landelijke hotel-restaurant ,,Heeslust" ge- 

vestigd was. Het werd tenslotte door de Orde aangekocht, ondanks 

aanvankelijke bezwaren van de generaal. Deze golden niet alleen 

de koopsom zelf, maar ook de onkosten die de nodige verbou- 

wing, herindeling en herstelwerkzaamheden met zich meebrach- 

ten. De grote zaal die aan de tuinkant loodrecht aansloot op het 

vroegere hotel, werd ingericht als missiemuseum en verder voor


doeleinden van administratie en expeditie. De nieuwe bewoners 

bestonden uit de missieprocurator, tevens overste van het klooster, 

twee priesters als zijn assistenten en twee broeders. In het gebouw 

waren voldoende kamers om op verlof komende missionarissen en 

bezoekende confraters te herbergen. Te Nijmegen was het ook gemakkelijker 

geregeld contact te onderhouden met andere missionerende 

ordes en congregaties die daar hun procure hadden. Na verloop 

van enkele jaren zouden ook kruisheren, die aan de katho- 

lieke universiteit van Nijmegen studeerden, er onderdak vinden. 

Uden (1939) 

In 1939 werd het noodzakelijk om in de richting van de tuinkant 

een nieuwe vleugel toe te voegen aan het bestaande klooster 

dat overbevolkt geworden was. Het convent telde toen 21 priesters 

en 10 broeders, die bijna alien werkzaam waren aan het college, 

dat uitgegroeid was tot een groot internaat voor priesterstudenten. 

Hoogwaardig heer van Dinter verrichtte de inwijding van de 

nieuwe vleugel. Ook bij andere feestelijke gelegenheden was hij te 

Uden aanwezig. Op 10 September 1936 bij de feestelijke herdenking 

van het zevende eeuwfeest van het overlijden van Theodorus 

de Celles, de stichter van de Orde, en van het gouden bestaansfeest 

van het college van het H. Kruis. Bij deze viering werd het 

openluchtspel ,,De Christusspeler", voor die gelegenheid geschreven 

door de dichter Jacques Schreurs m.s.c. en geregisseerd door 

Anton van de Velde, door de studenten opgevoerd ; het zou nog 

verschillende malen onder grote belangstelling worden herhaald. 

In 1938 vierden de kruisheren het derde eeuwfeest van hun vestiging 

te Uden. Bij die gelegenheid verleende Rome het voorrecht 

tot plechtige kroning van de Udense Lieve Vrouw ter Linde op 15 

augustus. De kroning werd verricht door mgr. A.F. Diepen, bis- 

schop van Den Bosch. Zij had plaats in de Udens parochiekerk van 

St. Petrus Banden. 's Avonds tevoren werd het miraculeuze 

beeldje door mgr. Diepen in een feestelijke stoet overgebracht 

naar de parochiekerk. De volgende morgen heeft de bisschop in 

vol ornaat voor de pontificale hoogmis de sierlijke gouden kroontjes 

van Maria en het Kindje gewijd. Na de Mis verrichtte hij de 

plechtige kroning volgens de voorgeschreven ritus. 's Middags werd 

het beeldje in plechtige triomftocht en onder overweldigende be-


langstelling teruggevoerd naar de kapel van de kruisheren. In de 

stoet bevonden zich in vol ornaat en met mijter en staf mgr. Die- 

pen, hoogwaardig heer van Dinter, mgr. Jan Olaf Smit, de abt van 

Heeswijk, de abt van Achel en de monseigneurs Sweens en Th. 

Goossens. Na afloop van de kerkelijke plechtigheden werd op de 

Grote Markt ,,Blind Marieken", het mirakelspel ter ere van O.L. 

Vrouw ter Linde door Jan Vuysters, als openluchtspel opgevoerd 

onder regie van Kees Van Iersel. 

Zoeterwoude 

Nadat de bisschop van Haarlem, mgr. J. Aegenent, reeds in 

1928 toestemming had verleend om de kleine kloosterkapel voor 

de omliggende bevolking open te stellen, heeft hij in 1931 deze 

tot parochiekerk verheven. Rector G. Klaverweyden, overste van 

het klooster, werd de eerste pastoor. De kapel moest nu noodzake- 

lijk vergroot worden om als parochiekerk te kunnen dienen. De 

werkzaamheden duurden van juli 1931 tot maart 1932. Op 3 mei 

1933 werd de nieuwe parochiekerk door de bisschop geconsacreerd. 

In 1936 werd het rectoraat van Zoeterwoude tot prioraat verheven ; 

op 19 juli zou dr. W. van Hees tot eerste prior worden gekozen. 

2. BELGIE 

Diest 

Het toenmalige klooster te Diest lag ingebouwd tussen aan de 

linkerkant de St. Barbarakerk in haar lengteas en aan de rechter- 

kant de drukkerij Dewael, die op de hoek van de Graanmarkt (te- 

genwoordig Henri Verstappenplein) en de Koestraat lag. Uitbrei- 

ding van het klooster is jaren lang onmogelijk geweest. Het was 

een voormalig Augustijnenklooster, dat tijdens de Franse Revolutie 

werd geconfiskeerd en het verkeerde in verwaarloosde toestand 

toen het in 1845 door commissaris generaal Van den Wijmelenberg 

voor de kruisheren werd aangekocht4. Het was niet alleen 

uitgewoond, maar zou ook veel te klein worden, nadat A.G. Van 

4. J. SCHEERDER, De familie Martinelli en de kruisheren te Diest, in Clairlieu, Jg. 33 

(1975), bl. 96-99.


Mil er in 1923 prior werd gekozen. Hij is er tenslotte in geslaagd 

de afspanning van Van Puyvelde aan de Koemarkt aan te kopen. 

In 1929 werd er door zijn opvolger C. Van Mechelen een nieuw 

noviciaats- en studiehuis gebouwd. Maar in de dertiger jaren zou 

ook dit door het wassend aantal der fraters te klein worden. 

Achel 

Binnen enkele jaren werd het daarom nodig om elders met een 

afzonderlijk filosoflcum te beginnen. Daartoe werd getracht een 

bestaand huis aan te kopen, dat als klooster kon worden inge- 

richt5. 

Ook om andere redenen werd bij de uitbreiding van het aantal 

leden door de kruisheren in Belgie gezocht naar vermeerdering van 

het aantal kloosters. De voorkeur ging daarbij vooral uit naar de 

,,beide Vlaanderen", diep-gelovige gewesten waar de kruisheren 

nog niet gevestigd waren. Maar ook andere aanbiedingen werden 

niet afgewezen. Vooral C. Van Mechelen, prior te Diest 

(1928-1934) en zijn opvolger G. Lauwers (1934-1940) hebben 

zich zeer verdienstelijk gemaakt door de geboden mogelijkheden 

te onderzoeken en onderhandelingen daarover te voeren. De sug- 

gesties bereikten hen voornamelijk door goede vrienden van de 

kruisheren. Zo ontving Van Mechelen bericht, dat er in een bui- 

tenwijk met arbeidersbevolking te Beveren-Waes een parochie 

werd verlangd. Van Mechelen en kruisheer M. Wieers, leraar aan 

het college te Maaseik, begaven zich naar mgr. Coppieters, bis- 

schop van Gent. Hoewel deze zich aanvankelijk niet ongenegen 

toonde voor een nieuwe stichting van de Kruisheren, werd de zaak 

op de lange baan geschoyen en Hep tenslotte op niets uit. 

Notaris Van Haecht te Diest meldde, dat er te Leuven een huis 

te koop was. De kruisheren gingen graag daarop in. Zij hadden 

nog steeds geen klooster daar om hun studenten aan de universi- 

teit te herbergen. Het huis bleek echter te duur, zou bovendien 

nog veel verbouwing en andere onkosten vergen en had ongeveer 

geen tuin. 

5 M. VlNKEN, Voorgeschiedenis\ in ^Experiment", orgaan van de St. Thomas-Kring te 

Achel, jg. IV, afl. 2 (I960), jubileum nummer bij het 25 j. bestaan van het kruisherenklooster 

te Achel, bl. 46-49.


De pastoor van Koersel bood aldaar een kapel aan, met twee 

hectaren grond. Het huiskapittel te Diest wees dit echter eenparig 

af, omdat er helemaal geen toekomst in viel te zien. 

Pastoor Palmaerts van Scherpenheuvel had de kruisheren graag 

in zijn parochie gezien en deelde mee dat er een groot landhuis 

met vier hectaren grond te koop was. De koopprijs van 800.000 

francs was hun echter te hoog. 

Een nieuwe, mooie kans werd geboden te Kiewit bij Zonhoven, 

binnen gemakkelijk bereik van de provinciehoofdstad Hasselt. Met 

toestemming van hoogwaardig heer vroeg Van Mechelen aan mgr. 

L. Kerkhofs, bisschop van Luik, verlof om er een studiehuis te ope- 

nen. De bisschop antwoordde 12 juni 1934 ; dit antwoord schijnt 

gunstig te zijn geweest. Het plan tot verbouwing werd tenminste 

opgedragen aan Th. Esselaar, kruisheer te Diest. Intussen was de 

zaak ,, Kiewit' ' meer en meer besproken door de confraters en had 

weinig sympathie ontmoet, omdat er grote financiele lasten aan 

verbonden waren en men bovendien liever in Leuven of in Vlaan- 

deren een nieuwe stichting begon. Ofschoon het, vooral wegens 

zijn gunstige ligging, ook op de generaal en op prior A. Huvenaars 

te Maaseik een goede indruk maakte, durfde men de aankoop van 

het goed toch niet aan. Hoogwaardig heer schreef 25 juni 1934 te 

wachten op betere tijden. 

Zodra G. Lauwers tot prior van Diest was gekozen, ging hij 

langs zijn broer te Brussel dadelijk aan het zoeken rond deze stad. 

In Pamel, tegen de westgrens van Brabant, werd een oud meis- 

jespensionaat te koop aangeboden. Pamel leek Lauwers geschikt; 

de pastoor echter vreesde dat door een vestiging van de kruisheren 

in een van de vijf hoeken waaruit zijn parochie bestond, de vrede 

zou worden verstoord. Lauwers werd door kardinaal Van Roey, 

aartsbisschop van Mechelen ontboden en niet bepaald vriendelijk 

ontvangen. De kardinaal gaf geen verlof om een klooster te vesti- 

gen in zijn diocees ; alleen in de omstreken van Diest mochten de 

kruisheren zich vestigen. 

Van Dinter schreef aan Van Mechelen nog eens te gaan kijken in 

de streek van Waremme (bisdom Luik) waar een oud kasteel te 

koop stond, of te informeren in Vlaanderen, of tenslotte Kiewit 

maar te nemen als het niet te duur kwam. In december 1934 

kwam van Dinter, vergezeld door de heer Paul Van den Bosch uit


St. Agatha, die zich bereid had verklaard om 30.000 francs te ge- 

ven voor Kiewit, naar Diest. Samen met prior Lauwers en C. Van 

Mechelen gingen zij daarheen, maar kwamen te laat. Het goed 

bleek ondertussen al verkocht. 

Toch kwam er onverwacht een heel andere oplossing. Prior Lau 

wers, zelf geboortig uit Achel, ontving bericht van zijn familie, 

dat graaf Cornet d'Elzius de Peissant, burgemeester van die gemeente, 

door beursspeculaties in geldverlegenheid was geraakt en 

gedwongen om zijn kasteel te Achel ver beneden de waarde te ver- 

kopen. De kapelaan te Achel drong er bij de kruisheren op aan zo 

spoedig mogelijk contact op te nemen met de graaf, die reeds met 

anderen in onderhandeling was over de eventuele verkoop. Prior 

Lauwers zette er dan ook spoed achter. Hoogwaardig heer en verschillende 

definitoren kwamen de zaak keuren. Wei was het 

kasteel praktisch niet geschikt voor een klooster en moest er inwendig 

veel aan de indeling van de ruimte veranderd worden. Maar 

vooral de schone en vruchtbare omgeving gaf de doorslag. Er lagen 

ruim 26 hectaren grond omheen en het had een groot park met 

een uitgestrekte vijver. De graaf, die een overtuigd katholiek was, 

wilde zijn kasteel liefst aan de kruisheren verkopen ; hij kende 

Lauwers en diens familie ook persoonlijk. Op 31 januari 1935 

werd, in tegenwoordigheid van hoogwaardig heer, prior Huvenaars, 

prior Lauwers, C. Van Mechelen en graaf Cornet d'Elzius de 

Peissant de koopacte gepasseerd. Het kasteel en de bijbehorende 

gronden werden verkocht tegen een zeer schappelijke prijs, die 

door de generaal tevoren was bedongen. 

Kort daarop ontving Van Mechelen het volgende schrijven van 

hoogwaardig heer : ,, Ofschoon het kasteel geen ideaal is voor 

een klooster, toch zullen wij het naar best vermogen moeten inrichten. 

Mijn verlangen is, dat U persoonlijk daar naar toe gaat in 

de loop van de week te beginnen van 3 februari, de noodzakelijke 

inkopen daarvoor doet, en mij laat weten wanneer ik twee broe 

ders moet sturen, een voor de keuken en verder werk, een voor de 

tuin en verder werk. U kunt zeker voorlopig in de kerk (bedoeld : 

de parochiekerk) Mis lezen en de broeders kunnen daar Mis horen, 

en gij hebt een knecht om te helpen .... Ik heb de prior van Diest 

6.000 francs ter hand gesteld om wat huisraad te kopen... "6. Het 

6. A.F.C. : 425, 13, 2 IV.


studiejaar voor de fraters-fllosofen kon er in September 1935 be- 

ginnen. 

Het rectoraat van Van Mechelen te Achel duurde drie jaar. 

Daarna werd M. Vinken, professor in de filosofie, tot eerste prior 

van Achel (1938-1941) benoemd. De eerste twee professoren in de 

filosofie werden P. Arntz en M. Vinken. In 1938 werden als zodanig 

dr. A. Zwart en Th. Paumen benoemd. J. Rijnja werd tot magister 

spiritualis aangesteld. 

3. AMERIKA 

Met de stichting van het eerste kruisherenklooster te Onamia 

(Minn.) is er een eind gekomen aan de pioniersarbeid in de strikte 

zin des woords van de uit Nederland afkomstige kruisheren. Al 

spoedig wordt er duidelijk gestreefd naar verdere consolidatie door 

stichting van andere kloosters, die niet tot de staat Minnesota beperkt 

bleven7. Immers, hoe meer de kruisheren verspreid geraakten, 

hoe eerder zij bekend werden, des te groter werd de kans op 

roepingen. Groei ligt in de lijn van ieder levend organisme. Trouwens, 

de toch reeds groeiende aanwas maakte het noodzakelijk de 

vleugels wijder uit te slaan. Bovendien, het is begrijpelijk, dat in 

Amerika geboren kruisheren, met hun nationale cultuur, gebruiken 

en levensomstandigheden, zo spoedig mogelijk op eigen benen 

wilden staan. Van Dinter had uit eigen ervaring daar alle begrip 

voor en eveneens zijn plaatsvervanger in Amerika, prior J. van 

der Hulst te Onamia. Na de laatste twee priesters en twee broeders 

vanuit Nederland of Belgie in 1939 zijn er dan ook geen meer gezonden. 

Zij waren daarenboven in eigen land en in de missies hard 

nodig. 

Over de geschiedenis van de kruisheren in Amerika tijdens het 

generalaat van van Dinter (1927-1940) worden wij het best ingelicht 

door de reeds genoemde Crosier Story van J. Rausch. Toch 

zijn er in de archieven van Onamia zelf, van het klooster te Diest 

7- Wei was het beleid van van Dinter als overste van de missie daarbij meer gericht op 

eventuele vergrotingen te Onamia dan op het streven naar nieuwe stichtingen elders. Hij 

liet zich meer inspireren door het voorbeeld van de benedictijnen in Minnesota, die streefden 

naar concentratie van hun krachten door het stichten van de St. John's Abbey in Collegeville, 

12 mijl van St. Cloud. De meeste andere kruisheren, waaronder ook de vicaris van 

de generaal, prior J. van der Hulst, verwachtten meer heil van spreiding door nieuwe stich 

tingen in andere amerikaanse staten.


en van de procure te Rome nog wel enkele welkome aanvullingen 

te vinden. Zij bestaan voor het merendeel uit brieven die door de 

generaal persoonlijk geschreven zijn en die soms heel typerend 

voor hem zijn. 

Zo is er een ongedateerde brief, hoogstwaarschijnlijk uit 1927. 

Van Dinter heeft in The Herald, een plaatselijk blad dat hem op 

de hoogte bleef houden van het nieuws te Onamia, gelezen, dat 

de leerlingen van het Holy Cross college basket ball hebben 

gespeeld met een plaatselijke club. In het engels schrijft hij daarover 

aan prior Van der Hulst: ,, Ik ben erg teleurgesteld en vind het 

heel jammer in The Herald het bericht te lezen over het basket 

ballspel met de plaatselijke High School. Ik verzeker U dat verschillende 

priesters, zelfs de secretaris van (het bisdom) Crookston 

mij zeiden, dat studenten naar Onamia gestuurd werden omdat 

wij de jongens afhouden van wedstrijden buitenshuis. Waar zult 

ge uitkomen als U de bal eenmaal aan het rollen brengt ? Uw stu 

denten zullen allerlei relaties in de stad krijgen. Als U de religieuze 

roeping onder uw jongens wilt bevorderen, houd hen dan, 

voor de goede naam van het kruisherencollege, thuis. 

de uwe, voor een goed college 

Onderschrift: de Orde heeft 800.000 gulden schuld. Ik hoop niet 

als generaal te sterven. Als ik 65 jaar ben, bedank ik. 

Good bye, W. v. Dinter, o.s.c." 

Prior van Dinter had zelf, als directeur van het college, de touwtjes 

behoorlijk strak gehouden wanneer het ,,wereldse" vermaken betrof. 

Een voorbeeld daarvan vinden we in de beslist lezenswaardige 

memoires van L. Kerich, o.s.c, die behoorde tot de eerste zeven 

leerlingen waarmee het schooljaar 1922-1923 begon. ,,Het meer 

lag vlak voor de deur, maar father van Dinter was een onverbiddelijk 

tegenstander van de onbetamelijke kleding die zwemmen met 

zich meebrengt. Toch bleven de jongens er maar om zeuren. Op 

zekere dag zeiden de fathers J. Klaver en W. Van Rooy (respectievelijk 

leraar en studieprefect), dat zij waarachtig toch zouden gaan 

zwemmen, maar dat zij dit uiterst geheim moesten houden. De 

fathers haalden hen aan de zijdeur af en elke jongen droeg een geheimzinnig 

pakje mee. Zij stapten mannetje voor mannetje door 

het kreupelhout en het bos rond het meer, tot zij het ijshuis bereikten. 

Daar werden de pakjes geopend en er bleken beddelakens 

in te zitten. Met behulp daarvan werd er zo iets als een wigwam


gemaakt, waar zij een voor een ingingen om zich te verkleden in 

een overall. De wigwam en de heimelijke manier waarop het gebeuren 

werd geensceneerd, wogen ruimschoots op tegen de modderigheid 

van het water en tegen de overalls". 

Toch was van Dinter zeker niet preuts of scrupuul van aard. 

Maar zestig jaar geleden werd zwemmen voor een klein-seminarist 

nu eenmaal als ongepast beschouwd. Dat was in Nederland niet 

anders. De amerikaanse jongens hadden het waarschijnlijk van 

kinds af gedaan en vonden het de gewoonste zaak van de wereld. 

Rausch vermeldt dat zich aan de kruisheren de mogelijkheid 

voordeed om in 1929 het Columbus college te Sioux Falls (Zuid- 

Dakota) over te nemen8. In deze stad bevond zich ook de residentie 

van mgr. Bernard J. Mahoney, die daar op 20 maart 1939 zou 

overlijden. Met het oog op de toekomst van de Orde in Amerika 

voelden J. Van der Hulst en de grote meerderheid van de confraters 

daar voor. Er werd een commissie ingesteld om de zaak te onderzoeken, 

bestaande uit B. van Gils, W. de Rooy en J. Klaver, al 

ien verbonden aan het college te Onamia. De twee eersten waren 

voorstanders; Klaver was tegen : hij spreekt er over als ,,a white 

elephant", d.w.z. een bezit dat veel zorgen en kosten zou meebrengen, 

maar weinig voordeel zou opleveren. Het Columbus col 

lege had een schuld van ongeveer 700.000 dollar. Twee andere 

confraters waren eveneens tegen. Zij schreven overijlde brieven 

naar de generaal, met een mengelmoes van feiten en getallen, die 

van Dinter wel de schrik op het lijf moesten jagen, want van niets 

had hij meer afkeer dan berichten over schulden. Van der Hulst 

zelf was een groot voorstander. Op 8 november schreef hij een 

lange brief aan de generaal, met het offlciele verzoek om het Co 

lumbus college te aanvaarden. Het voorstel van de bisschop kwam 

in het kort hier op neer: het college en zijn terreinen van 60 acres 

(dus 242.820 m2) zou aan de kruisheren worden overgedragen om 

te dienen als klein-seminarie op dezelfde basis als Onamia, dus als 

een vrij priestercollege. Het plan van Van der Hulst was om dan 

Onamia te bestemmen tot noviciaat en hoger studiehuis van de 

Orde. Hij wilde leerkrachten van de kruisheren aantrekken door 

enkele parochies in Minnesota op te geven en het kruisherencol- 

s. j. Rausch, o.c, bl. 291-294.


lege met leraren en studenten van Onamia naar Sioux Falls over te 

brengen. Hij voorzag een goede toekomst, omdat de staten 

Noord- en Zuid Dakota geen van beide al een seminarie hadden 

en er ook studenten konden worden aangetrokken uit westelijk 

Minnesota en Iowa. Sioux Falls, een stad van 35.000 inwoners, lag 

slechts twintig mijl verwijderd van de grenzen van Minnesota en 

de staat Iowa. Het diocees Sioux Falls ging er mee accoord de overblijvende 

schuld van ongeveer 700.000 dollar door regelmatige betalingen 

over een periode van 17 jaar af te doen, en dan zou 

,,overeenkomstig een kanoniek en wettig contract" de volledige 

eigendom van het college te Sioux Falls toekomen aan de kruishe 

ren. Van der Hulst was zich ten voile er van bewust dat de finan 

cial van het diocees er niet best voorstonden, maar ,,het ergste 

zou dan zijn dat men ons op straat kon zetten". Als het daartoe 

zou komen, zo geloofde hij, zouden zij altijd nog ,,een appel en 

een ei" vinden, zoals ieder ander. Moeilijke tijden konden niet 

blijven duren. De reden dat het college zulk een jaarlijks tekort 

had viel, naar zijn mening, voornamelijk toe te schrijven aan de 

salarissen die betaald moesten worden aan de acht priesters, de 

acht leken-leraren, behalve nog vier zusters en twee vrouwen voor 

de huishoudelijke bezigheden. Voor een religieuze orde zou die 

last niet bestaan, omdat zij met eigen krachten pro Deo kon werken. 

De bisschop had de kruisheren beloofd om, wanneer het 

nieuwe seminarie gedurende de eerste jaren zijn budget niet sluitend 

zou kunnen maken, jaarlijks een som van 10.000 dollar bij te 

dragen. Daarom berekende Van der Hulst dat zij de lopende uitgaven 

gemakkelijk zouden kunnen betalen. Hij was er zich zeer 

van bewust, dat de kruisheren in de gegeven omstandigheden iets 

moesten ondernemen. Maar het antwoord van de generaal op 6 

december was tenslotte negatief; een dergelijk groot risico durfde 

hij niet aan. Hij stelt voor, dat zij ernstig in overweging nemen 

om in plaats hiervan weer een nieuwe vleugel in Onamia bij te 

bouwen. Van der Hulst trachtte de beslissing van de generaal zo 

goed mogelijk te aanvaarden. Hij zou overwegen om in Onamia te 

bouwen, maar schreef openhartig, dat hij betwijfelde of hij de leden 

van het kapittel er toe zou kunnen bewegen om daarmee in te 

stemmen, iets dat volgens de Constituties noodzakelijk was. 

Op 12 januari 1930 werd een kapittelbijeenkomst gehouden en, 

zoals Van der Hulst had voorspeld, waren de aanwezigen niet


gunstig gestemd voor bouwen in Onamia. In het verslag van de 

vergadering staat: ,,Dat het gevoelen van de vergaderde fathers is, 

dat er niet meer toevoegingen aan het klooster en college te Ona 

mia moeten gebouwd worden. Dat de uitbreiding van de Orde op 

dit continent het doel is van de fathers. Dat aan de eerwaarde 

prior wordt verzocht om de noodzakelijke stappen te doen ten 

einde een onderzoek in te stellen naar een geschikte plaats waar 

het noviciaat en scholasticaat van de Orde kan worden gevestigd 

.... Eenstemmig aanvaard''. Van toen af was het beleid er op gericht, 

niet om de benedictijnen van de St. John's abdij na te volgen, 

zoals generaal van Dinter sterk had aanbevolen, maar om 

kleinere huizen te stichten in verschillende diocesen van Amerika. 

Op de kapittelvergadering van het volgende jaar, gehouden te 

Onamia op 2 juni 1931, bracht Van der Hulst verslag uit van zijn 

gedane pogingen in die richting: een reis naar Rockford (111.) en 

naar Detroit (Mich.) en ook zijn correspondentie met de bisschoppen 

van La Crosse, Grand Rapids en Fort Wayne betreffende de 

mogelijkheid tot vestiging van de kruisheren in een van deze dio 

cesen. Het resultaat was nihil. De kapittelleden gaven uiting aan 

de opvatting, dat Van der Hulst moest trachten in contact te komen 

met enkele bisschoppen in de staten van New England, omdat 

er een mogelijkheid bleek te zijn voor vestigingen van religieuzen 

in die staten9. Of Van der Hulst persoonlijk enthousiast was 

voor een vestiging aldaar, weten wij niet. Wei, dat hij inderdaad 

de suggestie van het huiskapittel opvolgde en bleef doorgaan met 

zoveel contacten te maken als hij kon. 

Hastings (1932) 

Op 22 februari 1932 zond Van der Hulst een brief aan mgr. 

Louis B. Kuchera (Nebraska), waarin hij vroeg, of de kruisheren 

enigszins van dienst konden zijn in diens diocees door er een 

klooster te stichten. Hij zette uiteen dat Onamia overvol was. In 

die tijd had mgr. Kuchera nog geen enkel mannenklooster in zijn 

diocees en zat erg verlegen om priesters voor de zielzorg. Hij ant- 

9- New England omvat 6 staten in het noordoosten van de U.S.A. : Maine ; New Hamps 

hire ; Vermont; Massachusetts ; Rhode Island ; Connecticut.


woordde daarom dat hij helemaal geen bezwaar had tegen de 

vestiging van een kruisherenklooster in zijn bisdom. Zelfs kwam 

hij met een voorstel: de zusters dominicanessen, die een meis- 

jespensionaat in Hastings hadden, waren van plan die school te 

sluiten ; misschien konden de kruisheren het gebouw kopen of hu- 

ren. Begin maart 1932 begaf Van der Hulst zich voor de eerste 

keer naar Hastings. Het gebouw leek hem een ideale oplossing om 

een nieuwe stichting te beginnen. Mgr. Kuchera bood zich aan als 

een gei'nteresseerde getuige bij de onderhandelingen. Het schijnt 

dat er al spoedig een warme vriendschap ontstond tussen deze 

twee beminnelijke mannen. De bisschop, die het aanbod namens 

de zusters had gedaan, fungeerde als onpartijdig scheidsrechter bij 

de nogal lastige onderhandelingen. De algemene overste van de 

dominicanessen vroeg 75.000 dollar ; zich zeer bewust van de grote 

schuld die nog op Onamia rustte, boden de kruisheren slechts 

20.000 dollar aan. De bisschop vermaande beide partijen om redelijk 

te zijn en tenslotte werd er een compromis bereikt voor 45.000 

dollar. Op 29 april 1932 werd het contract getekend, na de verkregen 

goedkeuringen van de generaal en van de algemene overste 

der dominicanessen van Pittsburg. 

In een brief, gedateerd 21 juni 1932, heeft de generaal de aanstelling 

van B. Van Gils tot rector van het nieuwe huis en van J. 

Tertoogen tot novicenmeester en magister van de filosofen aldaar, 

aan Van der Hulst bericht. J. Blommestein werd tot professor in de 

filosofie en tot procurator benoemd ; hij zou op 27 augustus te 

Hastings arriveren. In oktober 1932 kwam H. Scholtens als nieuweling 

vanuit Nederland om zich onder leiding van Blommestein 

voor te bereiden op het jurisdictie-examen. Wat de fraters betreft, 

het waren vier klein-geprofesten en drie novicen ; verder nog drie 

broeders. 

Na enkele weken ontdekten de nieuwe bewoners in welke verwaarloosde 

toestand het huis verkeerde. Het hout van de kozijnen 

en de vensterbanken was half verrot en bood dus weinig weerstand 

tegen de prairiewinden en tegen de stof- en sneeuwstormen van 

Nebraska. Bovendien hadden de zusters, in strijd met de in het 

contract vastgelegde afspraak, geen meubilair en huishoudelijke 

voorzieningen achtergelaten en konden daartoe ook niet bewogen 

worden. Er viel heel wat te repareren en te improviseren. Father 

Van Gils, die tijdens zijn verlof in Nederland door de generaal tot


rector was benoemd, kwam 20 September te Hastings aan. Ten ge- 

volge van een misverstand schijnt hij daar koel te zijn ontvangen 

en reageerde daarop op zijn typische manier door de volgende dag 

een ontslagbrief aan Van der Hulst te schrijven en op 23 Septem 

ber van Hastings naar Onamia te vertrekken. Father Tertoogen 

werd nu tot voorlopige rector benoemd. Zijn gezondheid was dat 

jaar niet al te best, omdat hij veel last had van de uitersten in het 

weer van Nebraska : verschroeiende hitte en zandstormen in de zomer 

en herfst; felle koude en verblindende sneeuwstormen in de 

winter. De priesters waren dikwijls in de week-enden alien op assistentie 

in de ver weg gelegen parochies, en meer dan eens 

moesten de fraters en broeders 's zondags de Mis bijwonen in de 

parochiekerk van Hastings. Geen ideale regeling voor een novi- 

ciaats- en opleidingshuis. 

Om onkosten aan werkloon uit te sparen, besteedden de fraters 

nogal vrij veel tijd aan reparaties en opknappen aan het huis, hetgeen 

de studie niet ten goede kwam, al had het dan voor amerikaanse 

doe-het-zelvers wel zijn bekoring. Bovendien was de 

knappe en studieuze father J. Blommestein aanvankelijk de enige 

professor, terwijl het in de bedoeling lag dat ook de theologische 

opleiding te Hastings zou geschieden. In September 1933 werd de 

zesentwintigjarige dr. Leo van Dijk (1906-1955) door de generaal 

naar Amerika gezonden. Hij was 22 juni van dat jaar met hoge onderscheiding 

te Rome aan het Angelicum gedoctoreerd in de theo 

logie. Zijn komst zou van de grootste betekenis worden voor de 

hogere studies van de amerikaanse kruisheren, die hem zouden 

vereren als de theoloog. Zijn begaafde oud-leerling father Benno 

Mischke schreef over hem : ,, Allen die de Doctor hebben gekend, 

beseffen dat hij een buitengewoon heldere geest had en zijn stu 

dies ernstig had behartigd. Hij had een rustieke, vruchtbare verbeelding, 

een overvloed van gezond verstand en een doordringend 

psychologisch inzicht. Maar boven al, hij had een oprechte eerbied 

en geestdrift voor zijn leerstof, die liefde en dat respect voor de filosofie 

en de theologie die noodzakelijk zijn om ze op de juiste 

wijze te doceren. Hij was in ieder opzicht bekwaam om de uitstekende 

leermeester te worden die hij in werkelijkheid was". 

Mischke gelooft, dat hij daarmee het wezenlijke in diens leven 

heeft gekenschetst: zijn eerbied voor de echte wetenschap. Sprekend, 

zoals hij zegt, van uit zijn eigen, noodzakelijkerwijze be-


perkte, ervaring, noemt hij Van Dijk geen gewone leermeester. Hij 

was een uitstekende, een ideale docent. Dat was hij in geen geval 

meteen, maar met de jaren werd hij het steeds beter : berijpter en 

dieper, en hij verveelde nook10. 

Zodra father A. van Zutphen in 1933 prior van Onamia was ge- 

kozen en tot vicaris van de generaal was benoemd, stuurde hij Van 

Dijk naar Hastings, een gelukkige beslissing, want daar zou hij de 

juiste man op de juiste plaats blijken. De bedoeling van de gene 

raal zal trouwens geen andere zijn geweest. 

In de zomer van 1933 maakte hoogwaardig heer zijn tweede reis 

naar Amerika, vooral ook met de bedoeling om te Hastings orde 

op zaken te stellen. Nadat hij de keuze van de nieuwe prior te On 

amia had voorgezeten, reisde hij naar het nieuwe klooster. 

Hastings had het eerste jaar zo zijn kinderziekten gehad, en van 

Dinter wist daar wel raad mee. Op 31 augustus kondigde hij er de 

oprichting af van de eerste volledige hogere opleiding. J. van der 

Hulst werd er tot rector, novicenmeester en hoofd van de faculteit 

benoemd, de fathers Tertoogen, Blommestein en Scholtens naar 

Onamia verplaatst. Father B. Van Gils werd teruggeroepen naar 

Hastings om er de H. Schrift en de dogmatiek te doceren. L. van 

Dijk werd aangesteld tot docent in de filosofie en de moraaltheologie, 

en J. Ballemans om kerkelijk recht en kerkgeschiedenis 

te geven. In de herfst van 1933 bood mgr. Kuchera aan de kruis- 

heren het blijvend pastoraat te Friend aan. Er zouden nog drie pa- 

rochies volgen, die vanuit Hastings bediend konden worden. In 

1934 werd C. de Venster benoemd tot socius van de novicen 

meester en ook tot hulpdocent in de liturgie, kerkzang en kerkge 

schiedenis. Hij zou in 1940 novicenmeester worden. Intussen was 

in 1938 W. Hegge uit Nederland gekomen om tweede professor te 

worden in de filosofie. 

Het streven naar nieuwe stichtingen werd voortgezet. Op 9 no- 

vember 1936 schrijft de generaal aan procurator Rutten om op ver- 

zoek van de prior van Onamia (A. van Zutphen) (prelaat) Noots 

(die als pauselijk visitator der Cisterciensers was benoemd) eens te 

polsen omtrent het Cistercienserklooster nabij Milwaukee (Wiscon 

sin), waar slechts vier priesters zijn en de augustijn Van Dijk les 

io. J. RAUSCH, o.c, p. 306-308.


geeft en de zusters de keuken doen. Die paters schijnen het onmogelijk 

te kunnen rukken, en, 20 de bisschop permissie zou willen 

geven, zouden de kruisheren het klooster graag hebben, als het 

niet te duur is, om aldaar een college te beginnen op de manier als 

in Onamia". Aangaande een gesprek dat Rutten met Noots heeft 

gehad over dat klooster, bericht hij 1 december: ,,De financiele 

toestand was beterende en er werd niet aan gedacht het klooster te 

verkopen. Bovendien raadde Noots ons dit af wegens niet gunstige 

ligging". Dit zelfde heeft Noots inmiddels ook laten weten aan 

prior en vicaris van de generaal A. van Zutphen, die er Rutten zelf 

om gevraagd had. 

Fort Wayne 

Op 14 maart 1936 schreef de pastoor van St. Vincent's te Fort 

Wayne aan de vicaris van de generaal, prior A. van Zutphen, een 

uitgebreide brief. In zijn landelijke parochie, vijf mijl ten noorden 

van de eigenlijke stad Fort Wayne, staat een vroeger pensionaat 

van de Zusters van het H. Kruis leeg. Hij nodigt de prior uit om 

dit pensionaat te bezoeken, zelf te zien wat een ideale plaats het is 

en eens te kijken of zij van waarde kan zijn voor de kruisheren. De 

zusters hadden hem verzocht om aan de prior te schrijven. Bij het 

pensionaat hoort ook een boerderij van 160 acres (bijna 2li 

k.m.2), die de zusters ook willen verkopen. De prior verzocht de 

pastoor nog een jaar uitstel, omdat er op dat ogenblik voor de 

kruisheren wegens geldgebrek geen mogelijkheid was om het pen 

sionaat te kopen. En zo gebeurde. 

Op 11 maart 1938 kwam de pastoor met hetzelfde voorstel te- 

rug. De prior begon onmiddellijk te corresponderen met de algemene 

overste der Zusters van het H. Kruis te Southbend. Samen 

met father Th. Brandon ging hij het gebouw en de terreinen erbij 

bekijken11. Daarna brachten zij een bezoek aan mgr. F. Knoll, de 

bisschop van Fort Wayne. Deze ontving hen zeer vriendelijk, maar 

wilde niets definitiefs toezeggen voor hij de zaak had overwogen 

11. THOMAS BRANDON. Geboren te Chicago, 22 juli 1902 ; overleden te Chicago, 9 Jan. 

1955 ; filosofie aan Campion College, Prairie du Chien (Wise), 1921-1922 ; geprofest te 

Onamia, September 1923 ; priester gewijd, 2 juni 1928; eerste prior van Hastings, 

1936-1938 ; rector te Fort Wayne, 1938-1942 ; prior te Fort Wayne, 1942-1947 ; vicaris van 

de generaal voor Amerika, 1947-1953.


en zijn consultores had geraadpleegd. Wei zeide hij nogal te voe- 

len voor het idee om er een retraitehuis van te maken. Het huiska- 

pittel te Onamia waartoe alle kruisheren in Amerika toen behoor- 

den nam de motie aan, dat prior van Zutphen officieel aan bis- 

schop Knoll de noodzakelijke toestemming zou verzoeken om in 

het voormalig pensionaat en op de terreinen daarvan een klein- 

seminarie te openen. Deze vergadering had plaats op 11 juni 

1938. De toestemming werd verkregen en een contract gesloten 

voor een koopsom van 50.000 dollar. De onderhandelingen verlie- 

pen heel wat vlotter dan destijds in Hastings. Het bestuur van de 

Zusters van het H. Kruis was erg ingenomen met de nieuwe 

bestemming en vooral met het feit, dat voortaan het H. Sacrament 

in de kapel bewaard zou blijven. Th. Brandon werd benoemd tot 

rector en vertrok 18 augustus vanuit Hastings naar Fort Wayne. Hij 

betrok het voormalig pensionaat met father Joe Smerke en in au 

gustus arriveerden de fathers H. Scholtens, A. Steines en F. Pitka. 

Met Joe Smerke vormden zij de eerste leraren. Het eerste school- 

jaar werd 12 September 1939 geopend met 22 leerlingen. In 1940 

werden weer drie leraars benoemd : de fathers Henry Mehr, J. 

Kiffmeyer en John Smerke, en bovendien drie broeders: Willem 

van Haasteren, Joseph de Louw en Leo Champeau. Father A. Stei 

nes werd verplaatst naar Onamia. 

Laatste rets van hoogwaardig heer van Dinter naar Amerika(1939) 

Op 22 juni 1939 schrijft van Dinter aan prior Lauwers te Diest: 

,,.... op 3 juli hebben wij nog vergadering der definitoren te Maa- 

seik. Daags daarna ga ik naar Val12. Mijn plan is om 12 augustus 

naar Amerika te gaan, doch tot zover heeft Buse nog geen plaats 

kunnen bespreken op de boot, maar dat komt wel....". In feite 

vertrok hij op 14 augustus, ondanks het dreigend oorlogsgevaar. 

Tijdens deze derde visitatie in Amerika bracht hij ook een bezoek 

aan Fort Wayne, waar zijn eerste amerikaanse novice thans rector 

was. Eerst 25 oktober zou de generaal in Nederland terugkeren. 

Intussen was de tweede wereldoorlog uitgebroken. Op 3 September 

1939 verklaarden Frankrijk en Engeland de oorlog aan Duitsland 

12. In Val bij Tongeren was zijn nicht, zuster Josephine, dochter van zijn broer Joseph, 

overste van het klooster der Zusters van Liefde.


wegens de inval van Hitler in Polen op 1 September. De generaal 

moest niet veel hebben van een radio als meubelstuk in een 

klooster. Toch heeft hij er tijdens zijn verblijf in Amerika meer 

dan in heel zijn leven naar geluisterd. Verschillende confraters in 

Onamia raadden van Dinter aan om in Amerika te blijven tot de 

oorlog voorbij was, maar de generaal antwoordde, dat een kapitein 

met zijn schip ten onder ging. Father Brandon vergezelde hem 

naar New York om hem uitgeleide te doen. Als een echte ameri- 

kaan wilde hij voor de inscheping de nodige foto's maken van de 

magister generaal. Van Dinter kon maar niet begrijpen waar zoveel 

foto's voor nodig waren. ,,Ben ik soms een verdacht persoon ?". 

Het antwoord was : ,,Neen, dit schip loopt kans om getorpedeerd 

te worden, en zij zouden graag foto's van de passagiers hebben". 

Het was een soort galgehumor die de generaal best waarderen kon. 

De reis was inderdaad gevaarlijk. Ook maakte hij zich geen illlu- 

sies als zouden Belgie en Nederland niet in de oorlog betrokken 

raken. Bij het voorbijvaren van het kolossale vrijheidsmonument in 

de haven van New York zal hij het wel met een sceptisch en iro- 

nisch oog bekeken hebben. 

Er was heel wat veranderd sinds zijn vorig bezoek aan Amerika, 

zes jaar geleden. Nu had hij bij het graf gestaan van zijn beide 

medepioniers in 1910 : bij dat van broeder Henri van der Aa te 

Hastings, die er 66 jaar oud was overleden ; en dat van father 

Henry IJzermans, te Onamia, die, nog geen 68 jaar oud, als 

pastoor te Verndale onverwacht was heengegaan13. Op 6 mei 1938 

had hij aan prior Lauwers te Diest geschreven : ,, ....Wat een vre- 

selijke slag, de dood van Henry IJzermans, en op geestelijk en op 

stoffelijk gebied, maar O.L.Heer heeft het gedaan". En op 17 mei 

1938 : ,,....Uit Butler verneem ik dat IJzermans op Paasdag wat 

ongesteld werd, maar 's morgens voor zijn dood nog naar de post 

ging, bij de pastoor inging (sic), daar nog uien tapte, en 's avonds 

om 9 uur bediend werd en om 5 uur 's morgens stierf. Een aller- 

plechtigste uitvaart; ook de bisschop (mgr. Joseph Busch) van St. 

Cloud en vier monseigneurs waren daarbij tegenwoordig. Hij is 

13. H. SCHOLTENS, Broeder Henri Van der AA, R.I.P., in Kruistriomf, jg. 19 

(1939-1940), bl. 19-21. De begrafenis van Father IJzermans, in Kruistriomf, jg. 17 

(1937-1938), bl. 369-371. Een indrukwekkende lijkrede, in Kruistriomf, jg. 18 

(1938-1939), bl. 17-20.


een ware heilige.... Een groot verlies voor Amerika en de Orde". 

Hij zal die omstandigheden er bij hebben verteld om ze te laten 

mededelen aan de oudere broer Jan IJzermans (1860-1946) die 

kruisheer te Diest was. 

Het eigen gestel van de generaal was al ondermijnd door hardnekkige 

en langdurige malariaaanvallen en na zijn terugkeer zou 

hij geen jaar meer te leven hebben 14. 

14. Op 25 oktober 1939 arriveerde hoogwaardig heer met het stoomschip ,, Sommelsdijk " 

in de haven van Rotterdam. In de Duins had het schip een week oponthoud gehad in verband 

met de contrabandecontrole van Engeland.

Hoofdstuk XI 

MISSIONERING ALS ZELFGEKOZEN 

Standpunt in 1868 

OPDRACHT VAN DE ORDE 

Hoogwaardig heer van Dinter is terecht de generaal der missies 

genoemd. Uit de ontwikkelingsgeschiedenis der missionaire activi- 

teit van de Orde vanaf haar herstel in 1840, wordt vanzelf duide- 

lijk dat, wanneer zij dit thans een taak noemt waarnaar haar voor- 

liefde uitgaat, van Dinter daarin een grote rol heeft gespeeld. 

In zijn juridische commentaar laat dr. P.M. Rutten, er geen 

twijfel over bestaan, dat de magister generaal der kruisheren vol- 

gens de Constituties het recht toekomt een onderdaan naar de mis- 

sie te zenden : ,, Onze Broeders hebben geen stabilitas loci en leg- 

gen de professie niet af voor een bepaald convent, noch voor een 

bepaalde provincie (ofschoon zij zonen zijn van de provincie waar- 

in zij het habijt aannemen), maar voor heel de Orde, zodat zij, 

met in achtneming van wat volgens de Constituties in acht geno- 

men dient te worden, naar ieder willekeurig deel van de Orde ge- 

zonden kunnen worden, de missies niet uitgezonderd. *. 

Wie de Constituties van 1868 raadpleegt, leest: ,,Onze Broe 

ders, als voor de hele Orde geprofest, behalve voor de overzeese 

missies, zijn conventsleden in dat huis waarheen zij zijn gezonden 

en hebben daar een volledige stem in alles, juist als de anderen, 

ook bij de keuze van een prior" 2. Hier kan nog gesproken worden 

van een althans relatieve stabilitas loci: de kruisheren konden toen 

alleen naar een huis in Belgie of Nederland gezonden worden, niet 

naar de missie, tenzij op eigen verzoek of aanbod. Die relativiteit 

was toen al groter dan voor 1840, toen iemand gewoonlijk voor de 

rest van zijn leven in het klooster bleef waar hij was ingetreden. 

i- P. RUTTEN, Commentarius Juridicus Constitutionum Ordins S. Cruets, Diest, 1959, bl. 

143, nr. 381, par. 1. 

2. Regu/a et Constitutiones o.s.c. (St. Michiels-Gestel, 1868), Dist. II, cap. I: De Domibus 

concedendis et constuendis, nr. 10, bl. 59.


Daar meldde hij zich aan voor de Orde, deed er zijn professie en 

vervulde de taak die hem door de prior werd toegewezen. Genoot 

hij zijn hogere opleiding aan een studium generale, dan keerde hij 

daarna weer terug naar zijn eigen convent. 

Groei naar een gewijzigd statuut over de missies 

In de Constituties der kruisheren van 1925 staat: ,,Onze Broe- 

ders, als geprofest voor de hele Orde, zijn conventuales in dat huis 

waarheen zij worden gezonden en hebben daar dus een stem in al- 

les, zoals de anderen, ook bij de keuze van een prior3. Over naar 

de missie zenden wordt er dus nog in het geheel niet gesproken, 

maar evenmin in negatieve zin ; het zenden naar overzeese missies 

wordt dus niet uitgesloten. De zaak bleef daardoor wat omstreden. 

Op 01.12.34 heeft procurator generaal P. Rutten aan hoogwaar- 

dig heer van Dinter geschreven, dat tijdens zijn laatse visitatie te 

St. Agatha door fraters moeilijkheden zijn gemaakt over de vraag, 

,,of wij krachtens onze professie verplicht zijn om naar de missie 

te gaan, als we gestuurd worden''. Daarover is in gesprekken on- 

der de fraters heel wat te doen geweest. Zoals ik de zaak nu kan 

bekijken, bestaat die plicht, omdat in de nieuwe Constituties 

(1925) de clausule ,,exceptis missionibus transmarinis'' met opzet 

is weggelaten (cfr. Const, nr. 393 en oude Statuten (1868), Dis- 

tinctio I, caput I, nr. 10). Maar de moeilijkheden komen voort: 

1. uit twee bekende auteurs over 't Jus Missionariorum, Vromans 

en Gentrup, die 't anders zeggen ; 

2. uit het feit, dat blijkbaar in Uden of elders aan jongens, die 

vragen of ze naar de missie moeten, als ze gestuurd worden, gezegd 

wordt: nee, je hoeft niet, als je 't niet wilt. Me dunkt, dat 

het zaak is, om grotere moeilijkheden te voorkomen, dat deze 

zaak in het komende Generaal Kapittel besproken wordt en authentieke 

interpretatie van dit punt wordt voorbereid''. 

Intussen was, naast de missie in Congo in 1920, die op Java in 

1927 begonnen, en beide hadden hard het zenden van nieuwe 

krachten nodig. Missieprocurator J. Buse geeft 18.12.34 zijn me- 

ning over deze aangelegenheid te kennen aan procurator Rutten: 

,,Wat de kwestie 'verplichting naar de missie te gaan' betreft, 

3- Reguls et Constitutiones o.s.c, Rome, 1925, Dist. Ill, cap. I, nr. 393, bl. 108.


kom ik hoe langer hoe meer tot de overtuiging, dat we nodig een 

caput moeten krijgen over 'De Missionibus' waar alles positief ge- 

zegd wordt. 't Is toch al te gek, dat het nu gehaald moet worden 

uit 'n caput ,de domibus \ Ik blijf verdedigen dat de statuten het 

opleggen. 't Is althans de bedoeling geweest van degenen die ze 

samenstelden. De argumenten in contra zijn m.i. zeer sterk. 'n 

Goede kwestie voor 't Generaal Kapittel 1935 ". 

Van authentieke interpretatie naar statuut 

In het relict van het generaal kapittel 1935 staat dan ook onder 

nr. 9 : ,,Als begin van een authentieke interpretatie moet worden 

opgevat het volgende : 'Het tweede deel van nr. 264 van de Statu 

ten (van 1925) moet aldus worden gelezen : Hij (de magister ge 

neraal) zou ook naar de missie onder de ongelovigen kunnen zen- 

den of van het ene huis naar het andere kunnen verplaatsen, of 

van de ene missie naar de andere kunnen zenden ; de onderdanen 

zijn gehouden hem te gehoorzamen. Bij de zending moet de ma 

gister generaal echter met grote omzichtigheid te werk gaan en na 

inlichtingen gevraagd te hebben en de stem gehoord te hebben 

van hun oversten''. 

Hierin is dus duidelijk geformuleerd, dat de generaal iemand 

naar de missie kan zenden. In het relict van het generaal kapittel 

1938, onder nr. 4 : ,,Ook door dit kapittel wordt bij wijze van be 

gin van authentieke interpretatie bepaald, dat het tweede gedeelte 

van nr. 264 van de Statuten (van 1925), aldus moeten worden ge 

lezen ''. Dan volgt dezelfde tekst als die van het generaal kapittel 

19354. De tweede wereldoorlog zou het onmogelijk maken de ca- 

pitularissen voor een generaal kapittel bijeen te roepen en dus ook 

om een nieuwe generaal te kiezen. Het eerste generaal kapittel na 

de oorlog was dat van 1946, waarop dr. W. van Hees als opvolger 

van hoogwaardig heer van Dinter kon worden gekozen. In het in 

druk uitgegeven relict van dit kapittel lezen we onder nr. 3b : 

,, De magister generaal zou zelf alleen alle zaken kunnen afhande- 

len, die niet aan het generaal kapittel of aan zijn definitorium zijn 

voorbehouden. Hij zou ook Broeders kunnen zenden of van het 

ene huis naar het andere kunnen verplaatsen, ja zelfs hen waar dan 

4. Chronicon tomus III, fasc. I, relict gen kap. 1935, nr. 9, bl. 116.


ook heen zenden, ook naar de missie onder de ongelovigen ; de 

onderdanen zijn echter verplicht hem hierin zonder dralen te gehoorzamen 

(Constituties nr.264)" \ In het, eveneens in druk verschenen, 

relict van het generaal kapittel 1949, op p. 6, onder nr. 

6. b.c. : dezelfde tekst als in 1946, met bijvoeging van : tweede 

maal. In het relict van het daarop volgende kapittel 1955, onder 

6a, staat wederom dezelfde tekst vermeld, als nieuw statuut. 

Tegenover procurator Rutten, en vermoedelijk tijdens diens visitatie, 

schijnt een van de jonge priesters, vanaf 1934 medehelper 

van de missieprocurator J. Buse, zich te hebben beklaagd. Er werd 

namelijk van hem verwacht, dat hij abonnees voor het missietijd- 

schrift Kruistriomf zou werven en abonnementsgelden zou opha- 

len. De generaal informeert 18.03.36 als volgt bij Rutten: ,,Nu 

moet ik U eens vragen, of het waar is dat u zoudt gezegd hebben 

aan confrater C. van Schaik, dat het schande is om Kruistriomf am 

de man te brengen. Zulks wordt hier beweerd, en van Schaik deed 

ook niets daaraan. Terwijl in sommige Orden het broeders doen, 

houden in de meeste er zich ook priesters mee bezig....''. Het 

antwoord hierop is niet bewaard gebleven. Zowel de prudentie en 

de loyaliteit van Rutten kennend als de nogal onstuimige aard van 

van Schaik, lijkt een dergelijke uitspraak minder waarschijnlijk. 

Toen van Schaik in hetzelfde jaar tot missionaris werd benoemd, is 

hij dit tot aan zijn dood met hart en ziel gebleven en heeft bijna 

veertig jaar als zodanig veel gepresteerd. In 1974 moest hij om ge- 

zondheidsredenen terugkeren. En nu wil de ironie van het geval, 

dat hij ook daarna nog vermaard bleef om zijn voortdurend ,, be- 

delen'' voor de missie ; voor zichzelf had hij heel weinig be- 

hoeften. 

Besteding van missiegelden voor de hogere opleiding 

Rutten schrijft 03.05.40 aan de generaal: ,,De faculteit om 15 

procent der missiegelden te mogen houden, heb ik weer aange- 

vraagd en zal ze wel krijgen. Ik heb er namelijk eerst kardinaal Fu- 

masoni, de prefect van de Propaganda over gesproken, omdat het 

al ruim twee jaar over tijd was en er ook iets in veranderd moest 

worden, n.l. om ook van de missiegelden voor Java bestemd, 15 

5. Chronicon t. Ill, fasc. I, relict gen kap. 1938, nr. 4, bl. 118.


procent te mogen houden. De kardinaal was 20 goed om over die 

twee jaar dat we, onwettig maar onwetend, 15 procent genomen 

hebben, een groot kruis te slaan". Er blijkt uit dat de termijn 

waarvoor het verlof gegeven was, al ruim twee jaar was verlopen, 

alvorens men zich dat had gerealiseerd. 

De missieijver van hoogwaardig heer van Dinter 

Tijdens het generalaat van van Dinter is het aantal nieuwe missionarissen, 

zowel priesters als broeders, naar verhouding opvallend 

groot geworden. Velen gingen met geestdrift, anderen uit een bereidvaardigheid 

die dit offer des te verdienstelijker maakte. Zij zijn 

er dikwijls mannen door geworden met een ruimer visie en van een 

geestelijk formaat, waarop de Orde trots mag zijn. Er werd wel 

eens beweerd, dat de financiele problemen, mede veroorzaakt door 

de onverwachte toevloed van candidaten, de generaal naar het zoeken 

van deze uitweg hebben gedreven. Zijn uitingen kunnen wel 

eens daartoe aanleiding hebben gegeven, maar die hadden een 

goed verstaander nodig. Ook werd ooit betreurd dat er talentvolle 

mensen naar de missie werden gezonden, terwijl ze hier onmisbaar 

waren. Maar wie zegt, dat zij hier de gelegenheid zouden gevon- 

den hebben om zoveel te presteren, als waartoe zij daarginds in 

staat zijn gebleken ? Het is toch ook waar, dat misschien minder 

getalenteerden daar getoond hebben wat zij waard waren, verant- 

woordelijkheden hebben kunnen dragen en hebben kunnen woe- 

keren met hun gaven, die hun hier waarschijnlijk nooit zouden 

zijn toegeschreven. Een mens kan soms veel meer, wanneer hem 

ruimte wordt gelaten en kansen worden geboden, dan hijzelf en 

anderen geloven. In ieder geval, hoogwaardig heer schonk aan zijn 

missionarissen veel vertrouwen en waardering voor hun werk. 

Degenen die krachtens hun positie in de Orde nauw met hem 

hebben samengewerkt en hem dus beter hebben gekend, getuigen 

van zijn apostolische bewogenheid, zijn met hart en ziel missiona- 

ris zijn en blijven. Hij beschouwde het missiewerk als een zegen 

voor de kruisheren en iedere missionaris kon rekenen op be- 

langstelling en bemoediging, zonder dat hij het werk van niet- 

missionarissen en de betekenis daarvan zou onderschatten. Wat 

ernstig gepoogd, even goed als wat gelukt was, wist hij te waarde- 

ren en dat bij gelegenheid ook te laten blijken. Want hij was geen


eenzijdig, maar dankbaar man ; ook een kleine attentie stelde hij 

op prijs. Veel van wat menselijk, soms al te menselijk was, kon hij 

begrijpen en vergoelijken. Maar dit zou hem er niet van weerhouden 

om, ook wanneer het missionarissen gold, zijn nuchter en eerlijk 

oordeel daarover uit te spreken zonder aanzien van personen, 

en, zo nodig, in te grijpen. 

Overzeese visitatiereizen 

Uit eigen ervaring wist van Dinter met hoeveel genoegen missio 

narissen de komst van de generaal begroetten en aan welke behoefte 

zulk een werkbezoek voldeed. In persoonlijke gesprekken 

kwam dan veel naar boven dat anders verzwegen bleef en toch 

soms dringend een oplossing nodig had. Hij vervulde deze zowel 

lichamelijk als geestelijke inspannende taak met liefde, belangstel- 

ling en zorg. 

Reeds in augustus 1927, ruim een maand na zijn generaalskeuze, 

ging hij naar Amerika om na deze volkomen onverwachte 

gebeurtenis afscheid te nemen, de keuze van een nieuwe prior te 

Onamia voor te zitten en orde op zaken te stellen waar hij bij ver- 

trek uit Onamia mee bezig was geweest. 

Op 24.10.30 vertrok hij vanuit Antwerpen naar Congo in gezelschap 

van twee nieuwe missionarissen, pater Robert Linmans en 

broeder Leonard Rooyakkers. F. Blessing was in 1929, na het overlijden 

van mgr. Konings, tot overste van de Congomissie benoemd 

en in januari 1930 tot apostolisch prefect. Hij was een uitstekend 

en voorbeeldig missionaris, maar nogal autocratisch aangelegd. Tijdens 

zijn verblijf in Congo liep de generaal in lichte graad malaria 

op. 

In het voorjaar 1931 vertrok hij naar Java en ariveerde 19 april te 

Bandung in gezelschap van dr. A. Van Asseldonk als nieuwe missi 

onaris. Daar stelde hij Van Asseldonk aan als eerste superior regularis 

van de Javamissie voor de gebruikelijke tijd van drie jaar. Hij 

ontving er het bezoek van mgr. A. van Velsen, s.j., apostolisch vicaris 

van Batavia en als zodanig belast met de leiding van heel het 

missioneringswerk op Java. Met hem besprak hij de positie van de 

kruisheren-missionarissen en de verdeling van hun werkzaamheden 

en werden bepaalde afspraken gemaakt. De generaal bezocht de 

verschillende staties van de eigen missie en trof regelingen betref-


fende de respectievelijke bevoegdheden en verplichtingen van J. 

Goumans als kerkelijke overste van de kruisherenmissie en van A. 

Van Asseldonk als reguliere overste. Dit was een nogal delicate 

zaak, omdat Goumans tot dan toe als beide had gefungeerd en 

dus in zijn macht beperkt werd6. 

Op 11.08.33 begon hoogwaardig heer van Dinter zijn tweede visitatiereis 

naar Amerika, gedurende welke vooral de moeilijkheden 

in het in 1932 gestichte klooster te Hastings door hem geregeld 

werden. 

In 1934 waren de eerste kruisheren naar Brazilie, bisdom Belem, 

vertrokken. Half november 1937 zou van Dinter er zijn eerste visitatie 

gaan houden. Hij laat prior Lauwers te Diest weten, dat hij 

daarvoor portugees aan het studeren is. '... de uitspraak is door de 

duivel uitgevonden, anders zou het nog wel gaan* 

Op 6.11.37 schrijft hij aan prior Lauwers '... onze Braziliaanse 

missie is zwaar getroffen : C. Huygens gerepatrieerd, en thans de 

Overste (J. Verkuylen) dood. Gisteren de laatste post ontvangen : 

dat confr. Verkuylen binnen drie dagen ziek en dood was ; slachtoffer 

van de malaria. Zijn hart kon het niet doorstaan. J. Verkade 

6. Omtrent dc positie en bevoegdheden van de reguliere overste in de missie zal missieprocurator 

J. Buse op 11.05.38 aan procurator generaal Rutten het volgende schrijven : 

„ Wat Uw vraag betreft naar mijn mening omtrent enkele juridische kwesties, over de supe 

rior regularis, het volgende. Ik voor mij denk dat de superior regularis superior major zal 

zijn. Immers wordt de Overste in Amerika ook wel vicaris generaal genoemd voor Amerika. 

Bovendien lees ik in de Capucijner missiestatuten (Uitgegeven Via Boncompagni 71 in 

1936.) Superior regularis intra limites Missionis postestatem obtinet in omnes residentias et 

sodales tanquam Vicarius provincial. Daarin lees ik ook in nr. 44, dat hij de confraters, audito 

Ordinario loci, voor verschillende staties kan aanwijzen. Etc.. Dat zal dus ook wel bij 

ons zijn. In 41 staat, dat hij zijn ,,Discretos" tweemaal per jaar bijeen roept of meer; sal 

tern per litteras, moet hij ze raadplegen. Ook met de keuze ga ik accoord zoals U opgeeft. 

De Capucijnerstatuten zeggen, dat de statie-overste is superior localis (172), te benoemen 

door de Superior regularis met zijn consilie, audito Ordinario loci. Ik denk ook dat de Su 

perior regularis diens macht kan beperken (vgl. rector bij ons; ook diens macht kan m.i. 

Hoogw. Heer beperkter maken dan die van een prior, wiens macht in de Statuten staat omschreven). 

Ik hoor, dat ook in Amerika visitatie geweest is. Dus daar zal ook de missieoverste 

wel visitator zijn. Auteurs er op naslaan kan ik ook al niet, want de boeken ontbreken. 

Evenwel lijkt me dit alles zo apert, dat ik niet veel moeilijkheden overhoud. Ik ben 't 

zeer wel (met U) eens: er moesten missiestatuten zijn. Inderdaad is daar 3 jaar geleden 

over gesproken en ik zou me er nog eens voor interresseren. Helaas, ik heb er nog dikwijls 

aan gedacht, maar .... de tijd! Enfin, misschien dat het gen. kapittel (nu mgr. Konings er 

met meer aanwezig zal zijn) nog iets doet, als er althans wat voorbereiding is geweest". 

Mgr. M. Konings leed als apostolisch prefect eveneens aan het euvel, dat hij alle macht over 

de missionarissen zelf in handen hield. Inmiddels was hij echter 29.06.29 te Bondo overleden. 

Er viel dus van hem op een generaal kapittel geen tegenstand meer te duchten.


waarschuwt ons om bijtijds kinine te gebruiken. Wij vertrekken uit 

Antwerpen (uur onbekend) op 16 november en komen eerst 13 

december te Belem aan... Nu moet ik dan blijven tot 14 januari 

en kom dan de 27e in Liverpool aan. Enfin, als O.L.Heer maar 

medelijden heeft met mij en me bewaart voor malaria, waar ik vatbaar 

voor schijn, want in de Congo : alle voorzogen genomen en 

toch gekregen' . 

Zijn beduchtheid zou niet ongegrond blijken. Hij vertrekt inderdaad 

op 16 november 1937 in gezelschap van twee nieuwe mis 

sionarissen, H.Cuppen en FJutte, om 12 december te Belem aan 

te komen. Intussen hadden in oktober de missieoverste J. Verkuylen 

en de missionarissen J.van Duynhoven en H.Plag in hevige 

mate malaria gekregen met hoge koorts. In december werd ook de 

missionaris J.van Bree door hoge malariakoortsen overvallen7. 

Zijn laatste visitatiereis was die naar Amerika van 14 augustus 

tot 25 oktober 1939. 

7. H. PLAG, her para tutum, in Chronicon, t. 2, fasc. 3 (Diest, 61), bl. 238-247.

Hoofdstuk XII 

DE CONGOMISSIE 

De geschiedenis van de stichting der Congomissie en van de 

eerste zeven jaren van haar bestaan werd althans in het kort, reeds 

elders beschreven1. Zij speelt zich af, onder het generalaat van 

hoogwaardig heer Hollmann. De eerste apostolische prefect van 

deze kruisherenmissie, mgr. M. Konings, zou 29.06.29 te Bondo 

overlijden. Het wachten was dus nu op de benoeming van diens 

opvolger; in de tussentijd zou F. Blessing als missieoverste funge- 

ren. Procurator generaal P. Rutten schrijft 25.11.29 aan magister 

generaal van Dinter: ,, Omtrent de benoeming van de Prefect is 

nog niets bekend. Ik was gisteren nog bij Kard. Van Rossum ; 

maar hij zeide mij : ,,dat moet zijn beurt hebben". Dus zullen 

we maar geduldig afwachten". De benoeming zou het volgende 

jaar plaats hebben en op 19.03.30 zou mgr. F. Blessing als aposto- 

lisch prefect van Bondo worden geinstalleerd. 

Het apostolisch vicariaat Bondo 

In 1934 leek de tijd gekomen om Bondo tot apostolisch vicariaat 

te verheffen2. Procurator Rutten had 'n eerste keer het terrein ver- 

kend en schreef op 13.11.34 aan de generaal: ,,Er schijnt veel 

kans te bestaan dat dit gegeven wordt. Als het Uwe bedoeling is, 

dat ik definitief tot die aanvrage overga, dan zou ik gaarne : 

1. J. SCHEERDER, H.F.M. Hollmann, (Diest, 1966), biz. 186-19L 

2. Alvorens een eigen kerkelijke hierarchie te krijgen, d.w.z. tot bisdom verheven te wor 

den, dient een missiegebied verschillende stadia te doorlopen. Eerst is er een missiepost, die 

later tot zelfstandige missie kan worden verheven. In casu was dit hier Bondo, van waaruit 

weer verschillende missieposten zouden worden opgericht, zoals Bili, Monga enz.. Bij 

gunstiger ontwikkeling wordt de missie tot apostolische prefectuur verheven. Blijft deze ontwikkeling 

zich voortzetten, dan heeft de verheffing tot apostolisch vicariaat plaats. Bij de 

instelling van de hierarchie wordt het apostolisch vicariaat tot diocees bevorderd, maar ook 

dan blijft het missiestadium gewoonlijk nog geruime tijd duren, totdat voldoende zelfstandigheid 

is bereikt en de inheemse clerus het werk heeft overgenomen. Dergelijke missiegebieden 

staan direct onder de paus en de apostolische prefecten en vicarissen zijn diens 

plaatsvervangers. Zie A.M. HEIDT, Catholica I, kol. 139, Hilversum, 1968.

1. schriftelijke opdracht hebben ; 


2. permissie om namens U aan de apostolische delegaat in Congo 

te schrijven : 

3. de gegevens over personeel, bekeringen, verschillende werken 

enz. van 1920-1930 (daarna heb ik ze zelf), plus een goede, duidelijk 

kaart van ons missiegebied ; 

4. de terna van de drie candidaten die volgens U voor vicaris in 

aanmerking komen. Wat dit betreft, vraagt C/het gevoelen van de 

confraters der Prefectuur (of moet ik dit ook doen ?)3. 

Ik mag U wel verzoeken om aan alle mensen die U hierover spre- 

ken moet, op te leggen dat ze er in 't geheel niet over spreken, 

voordat de zaak geheel is afgewikkeld ; anders zou 'n onvoorzich- 

tige uitlating alles kunnen bederven''. 

Op 01.12.34 bericht hij : „ Volgens Uwe vorige brief heb ik aan 

de apostolische delegaat verzocht om onze aanvraag tot verheffing 

van Bondo tot apostolisch vicariaat te willen ondersteunen. Tevens 

schreef ik aan mgr. Blessing om te willen zorgen voor de geheime 

opname en toezending van de terna. Als ik nu gauw de gevraagde 

gegevens krijg, kan ik de officiele aanvraag hier indienen en dus 

afwachten wat er op geantwoord wordt. Ik houd U hiervan natuurlijk 

op de hoogte " 

De aanvrage voor Bondo werd de 17e december ingediend. Op 

22 februari 1935 kreeg Rutten het teleurstellende bericht dat de 

Propaganda Fide het nog niet opportuun oordeelde om de prefec 

tuur van Bondo tot vicariaat te verheffen. Zij was van oordeel dat 

het geschikte ogenblik daartoe nog niet gekomen was : ,, In verge- 

lijking met de andere prefecturen in de Belgische Congo staat 

Bondo op een lager niveau. Het zal goed zijn nog wat te wachten 

tot het aantal staties, priesters en zusters nog is toegenomen en de 

verschillende werken van de Missie nog beter uitgebouwd zijn. 

Niet dat de Propaganda Fide ontevreden is. Het is een kwestie van 

tactisch beleid, om geen jaloezie te wekken bij anderen". Met het 

verslag over Bondo ontving Rutten ook een brief van mgr. Bles 

sing, waarin deze spreekt over de plannen met een interregionaal 

groot-seminarie.in Bondo. Bijna twee jaar later liet de generaal aan 

mgr. Blessing weten dat de Orde wel voor professoren voor het se- 

3. De ,, terna" is een lijst, waarop drie candidaten staan volgens volgorde van voorkeur. 

Zowel de generaal als de missionarissen konden een eigen lijst indienen.


minarie te Bondo zou zorgen. Natuurlijk, zo schrijft hij, het be- 

hoeven niet zo'n buitengewone lichten te zijn in de Congo, maar 

fatsoenlijke studenten en vooral practische mensen, maar dit 

laatste vindt hij niet het gemakkelijkst. Bondo is sedert maart 1928 

tien jaar prefectuur. Hij hoopt dat het spoedig vicariaat wordt; de 

delegaat heeft dit ook aan mgr. Blessing beloofd. Voor van Dinter 

zou dit het enige geschenk zijn dat hij bij zijn gouden professie- 

feest in September 1937 zou willen ontvangen. 

De bonding van mgr. Dellepiane in de vicariaatskwestie 

Hoewel de delegaat eerder aan mgr. Blessing had beloofd dat 

Bondo spoedig vicariaat zou worden, blijkt zijn zienswijze te zijn 

veranderd. Misschien heeft de Propaganda dit afgeraden omdat zij 

Bondo daar nog niet rijp voor achtte. Geleid door een eeuwen- 

lange ervaring begeleidt Rome het proces naar zelfstandigwording 

tot een locale kerk met veel behoedzaamheid. Mensen met een 

heel ander verleden en een heel verschillende culturele achtergrond 

kunnen zich wel laten dopen, maar levend in hun vroegere omge- 

ving, kan het generaties duren eer zij ook echt christelijk hebben 

leren denken, aanvoelen en handelen, eer ze een zekere stand- 

vastigheid in hun geloof bezitten. Zo iets valt niet te forceren. De 

delegaat kan, desnoods in andere missiegebieden van de Congo, 

bepaalde ervaringen hebben opgedaan die hem wat gereserveerder 

hebben gemaakt. Bij het onderhoud dat Rutten te Rome mocht 

hebben, misschien wel ten gevolge van dit gesprek, blijkt de op- 

vatting van de delegaat zich ten gunste van een bespoediging te 

hebben gewijzigd en adviseert hij de suppliek snel in te dienen. 

Over de ontmoeting met mgr. Dellepiane schrijft Rutten 22.04.37 

aan de generaal: ,, Vorige week heb ik een onderhoud gehad met 

prelaat Noots, die me vertelde, dat de apostolische delegaat van 

Congo in 't algemeen meer is voor het verschuiven dan voor het 

bespoedigen der vicariaten. Nu ben ik eergisteren bij hem ge- 

weest. Uiterst vriendelijk, zoals steeds, begon hij zijn excuses te 

maken, dat hij op mijn brief, in 1934 geschreven naar aanleiding 

van de eerste aanvraag om Bondo tot vicariaat te verheffen, niet 

geantwoord had. Ik zeide hem, dat ik praktisch het antwoord door 

de Propaganda had ontvangen. Zo kreeg ik aanstonds gelegenheid 

om door te gaan op de verheffing tot vicariaat. Tenslotte vond hij


deze gelegenheid wel geschikt om 't nog eens te proberen ; en hij 

raadde mij aan aanstonds een suppliek in te dienen, wat ik giste- 

ren reeds gedaan heb. Ik heb ze persoonlijk aan de Secretaris der 

Propaganda gepresenteerd en besproken. Hij schreef er op ,,ur- 

gente", om ze spoedig te doen behandelen. Mijn indruk is dat 

het veel kans heeft er door te komen, vooral omdat de delegaat zal 

adviseren. Ik heb in de suppliek gewezen op het langzaam groei- 

end getal gelovigen, en als reden aangegeven, dat 87 procent 

bestond uit bekeerlingen en slechts 13 procent uit kinderen, en we 

dus weinig steun hebben in die automatische aanwas der gelovi 

gen, die door katholieke huisgezinnen wordt geleverd in andere 

missies. Als de aanvrage wordt aangenomen, zal er weer een terna 

moeten worden ingediend' '. 

Onder de belgische confraters was het misnoegen toegenomen 

over het lange uitstel van het vicariaat. Op 27.01.37 had de gene- 

raal dit reeds aan Rutten geschreven : ,, Zij zeggen, dat ver- 

schillende Orden en Congregaties die later dan wij begonnen zijn, 

reeds vicariaat zijn. Zou het verband kunnen houden met het feit, 

dat mgr. Blessing geen geboren belg is ? In ieder geval, tracht uw 

best te doen en neem de delegaat van Leopoldville in de arm om 

mgr. Blessing toch tot apostolische vacaris benoemd te krijgen". 

En op 16.02.37 vult de generaal nog aan : ,,Mgr. Blessing is wel 

belgisch burger bij (sic) naturalisatie, niet bij geboorte". 

Reeds op 3 juni kon Rutten aan de generaal schrijven : ,, ....De 

kwestie Bondo staat er zeer goed voor. Morgen komt ze waarschijn- 

lijk voor (d.w.z. wordt aan de kardinalen voorgelegd, of de 

kwestie mag worden voorgesteld). Doordat juist de minutant die 

Congo onder zich heeft drie weken ziek was, had dit enige vertra- 

ging4. Het verbod aan mij, om niets voor U aan te vragen voor uw 

gouden feest heb ik zo opgevat, dat ik ook geen brief van geluk- 

wens van de H. Vader mocht aanvragen. Is dat ook Uwe bedoe 

ling ?''. Onmiddellijk volgt het antwoord van van Dinter dat het 

zijn bedoeling is dat er hoegenaamd niets voor hem wordt aange- 

vraagd. Toch zou hij een geschenk ontvangen, want op 12 juni 

4- Minutant wordt genoemd iemand, die als ambtenaar van een pauselijke Congregatie, 

in casu de Propaganda Fide, belast is met het onderzoek over een te behandelen zaak en 

daarvan een kort verslag (,,minuut") zal uitbrengen.


schreef Rutten hem : ,, Zo juist ben ik op de Propaganda geroepen 

om het goede nieuws, dat de verheffing van Bondo tot vicariaat er 

door is — ofschoon het nog niet gepubliceerd mag worden —. Ik 

wens U er van harte geluk mee en ben blij dat ik er toe heb mogen 

meewerken, om U dit feestgeschenk voor Uw jubile te mogen 

aanbieden. Men heeft mij nu 20 spoedig mogelijk om de terna ge- 

vraagd. Deze moet dan tegelijk met de officiele behandeling der 

zaak worden ingediend. Om nu alles nog voor Uw feest te kunnen 

klaar hebben, moet deze terna uiterlijk volgende week worden in 

gediend ; en ofschoon ik alle gegevens voldoende heb, mankeren 

er deze : ik moet noodzakelijk — dat is een nieuwe verordening — 

de namen weten van de vader en moeder der drie candidaten. Ge- 

lieve dus deze ten spoedigste te achterhalen en mij, desnoods tele- 

grafisch, mede te delen. De laatste zitting is einde deze maand ; 

en omdat nog alles gedrukt moet worden, begrijpt U wel, dat er 

haast bij is". 

Bijna twee jaar later maakte de Propaganda moeilijkheden over 

het geringe aantal missionarissen van belgische nationaliteit. De 

generaal schreef daarover aan Rutten: ,,Wat (de vraag van) de 

Propaganda betreft, die weet ik moeilijk te beantwoorden. De 

grote reden waarom er (in de Congomissie) meer Hollanders dan 

Belgen zijn : omdat de Hollandse overvloedig, en de Belgische roepingen 

schaars zijn. Daarbij is het niet gemakkelijk om in Belgie 

genaturaliseerd te worden ; mogelijk gemakkelijker als ze enige ja- 

ren Congo hebben. Mgr. Blessing en Kijzers hebben het gekregen 

par arrete royal, want in de Belgische kamer werden zij afgestemd 

omdat zij katholiek zijn. Ik zal er verder over denken wat te ant- 

woorden. Schrijf ook aan mgr. Blessing, of die in de Congo Hol 

landers kan overhalen om belgische burgerschap te vragen (' 'Non 

countuntur'', zoals wij vanmorgen in de Missaal lazen ! ! ?)''. In 

Diest werd kort daarna een verzoek ingediend voor cfr. Andries- 

sen, die op verlof was, al dacht prior Lauwers van Diest, dat het 

zeer moeilijk en kostbaar, om niet te zeggen onmogelijk zou zijn. 

De enige weg was de diplomatieke (par arrete royal). Gelieve aan 

de Congregatie te zeggen, dat wij ons best doen en reeds deden, 

schreef van Dinter 31.03.39, jammer genoeg, dat wij zo weinig 

belgische roepingen hebben ; dat daarbij sommige noodzakelijk 

moeten dienen voor onze belgische colleges, en dat het heel moei 

lijk is om Belg te worden. — Wij zijn van goede wil".


Dringende behoefte aan een superior regularis 

Op 10.04.40 schrijft Rutten aan de generaal als volgt: ,, ....Nu 

nog iets wat ik uit Congo vernam : er dringen hoe langer hoe meer 

berichten door, dat er daar aan de toestand heel wat hapert. Er 

wordt zelfs dringend gevraagd om visitatie. Daarmee moesten ze 

— evenals met hun klachten — bij U terechtkomen, maar U weet 

ook wel dat ze niet graag bij 't hoogste gezag te biecht komen. 

Waar de schoen precies wringt, weet ik ook niet; misschien dat 

cfr. Van Hees, die ook van de klachten op de hoogte is, er iets 

meer van weet, meer in details. Maar ik voor mij heb sterk het 

idee — ook uit de brieven van mgr. — dat de fout zit in het enkelvoudig 

bestuur: dat er geen reguliere overste is. Die mensen 

kunnen daar nooit eens hun hart luchten! Ze moeten altijd terecht 

bij degene, tegen wie hun bezwaren gaan : want het gaat, of 

tegen 't werk, of tegen confraters of huiselijk leven ; en als er maar 

een is, dan raakt alien dat ene gezag. Gevolg : dat ze onder elkaar 

beginnen te brommen, te critiseren, enz.. Ik weet niet, of ik het 

hierin aan het rechte eind heb ; maar ik weet wel, dat de toestand 

ernstig genoeg is om door U onder de ogen te worden gezien, na 

hem nader onderzocht te hebben. Mgr. Blessing houdt met alle 

geweld vast aan het ene gezag; en dat vasthouden is voor mij al 

een veeg teken. Hij zou blij moeten zijn als iemand 'n grote ver- 

antwoordelijkheid van hem kwam overnemen. Ik geloof dat zijn 

gezag er sterk onder lijdt, dat hij met alle onbenulligheden van 

het dagelijks leven (Hij is ook magazijnmeester voor hetgeen de 

posten inkopen !) zich bemoeit. — Ik heb hier (in Rome) reeds 

meermalen over de kwestie van het dubbele gezag gesproken; 

maar de ervaren Oversten van missionerende Ordes en Congrega- 

ties zijn steeds voor het dubbele gezag ; ook al, omdat anders 

langzamerhand de Orde in de missie niets meer te vertellen heeft. 

Ik schrijf U dit, hoogwaardig heer, met geen andere bedoeling dan 

om het welzijn van de Congomissie te beveiligen. Ik hoop, dat U 

er iets aan kunt doen". Dit dus om te wijzen op de wenselijkheid 

van een reguliere overste, naast de apostolische vicaris. 

Het antwoord van de generaal, op 16.04.40, luidt: ,,Wat die 

Congoquaestie betreft, persoonlijk heb ik daarover niets verno- 

men. Met U geloof ik niet, dat het tweeledig ambt het grote be- 

zwaar zal zijn, maar wel de door U genoemde onbenulligheden :


het magazijnmeesterschap. Klachten, dat hun weduwen en kinde- 

ren niet 20 goed verzorgd worden, evenals in de tijd van de 

Apostelen. De inkomsten worden steeds minder en de uitgaven 

groter. En daarbij, alles moet aan de kathedraal in Bondo besteed 

worden. Nu worden de confraters geschenken gedaan voor hun 

missie, maar Mgr. ziet dat het daar niet 20 nodig is en deelt uit 

naar hij meent dat ieder nodig heeft (Brief van de H. Augustinus 

en het voorbeeld der Apostelen). En ik voor mij denk, dat daar 

vooral de schoen wringt ... Daarbij, Mgr. blijft een pruis. Natuur- 

lijk kan ik niet meer naar de Congo, doch ik voor mij heb gaarne 

dat U gaat, als gij maar weet hoe de reis in te richten. Er gaan nog 

steeds missionarissen naar de Congo en broeder Willem Tieken is 

behouden in Matadi aangekomen op 23 maart". 

In een brief van einde april polste de generaal Rutten nog eens 

over een eventuele visitatiereis. Dit alles werd natuurlijk onmoge- 

lijk door de inval van Hitler in Nederland, Belgie en Frankrijk, 

nog geen veertien dagen later. Pas op het generaal kapittel 1949 

konden statuten voor de missies die aan de Orde van het H. Kruis 

zijn toevertrouwd, worden voorgeschreven. In de voorrede, nr. 3 

(p. 37) staat, dat de confraters in de missie onderworpen 2ijn aan 

een tweevoudige jurisdictie, namelijk die van de kerkelijke Overste 

en die van de reguliere overste, naar gelang zij als missionarissen of 

als religieuzen beschouwd worden. Verwe2en wordt daarbij naar 

een instructie van de Propaganda Fide van 9 december 1929.

I

Op visitatie in Congo (Zaire) 

In Brazilie ; v.l.n.r. J. Vcrkade, J. van Duvnhovcn, H. Plag en H. Cuppen.

Hoofdstuk XIII 

DEJAVAMISSIE 

Ook voor de geschiedschrijving van de Javamissie der kruisheren 

tijdens het generalaat van hoogwaardig heer W.A. van Dinter zal 

voornamelijk gebruik gemaakt worden van de correspondentie uit 

het archief van de generate procure tijdens de procuratoren A. Van 

Asseldonk en P. Rutten. Dit biedt immers de kans op een zo objectief 

mogelijke weergave en verschaft tevens talrijke gegevens die 

typerend zijn voor het missiebeleid van deze magister generaal. 

Ter verduidelijking van de godsdienstige situatie op Java zoals die 

in de loop der eeuwen is gegroeid en op verschillende manieren 

haar invloed heeft ook op deze periode, gaat een algemene inleiding 

vooraf. De bedoeling daarvan is ons, hoe kort ook, wat nader 

te orienteren in de godsdienstige situatie van de Indonesische Archipel, 

die bestaat uit ruim 13.000 (delen van) eilanden, waarvan 

er ongeveer 3.000 bewoond zijn, met Java als een van de grootste 

en dichtstbevolkste. 

1. ALGEMENE INLEIDING 

Godsdienstige geschiedenis van Java tot begin 19e eeuw, 

Ruim 88 procent, dus verreweg het grootste gedeelte der huidige 

bevolking van Java, is Islamiet. Toch heeft het zin zich te realiseren 

dat in de loop der geschiedenis daaraan andere en elkaar afwisselende 

godsdienstige stromingen zijn voorafgegaan. En wel, 

omdat die stromingen uit het verleden nog steeds hun invloed uitoefenen 

op de religieuze opvattingen en praktijken van de javaanse 

islamiet. Vooreerst was er het Animisme of zielengeloof: 

het geloof in de verering van zielen en geesten die hun wil laten 

gelden, enerzijds als geesten die de natuur bezielen, anderzijds als 

zielen van voorouders, die de levenden helpen of benadelen. 

i- A. MULDERS, De R.K.Kerk in Nederlands-lndie\ in Het Missiewerk, jg. 15, 1933-1934.


Reeds bij het begin van onze jaartelling heeft het Hindoeisme het 

Animisme vervangen. Daarna heeft, sinds het begin van de 15e 

eeuw, de Islam geheel Java, behalve de binnenlanden, veroverd. 

Zij heeft echter in vijf eeuwen niet alle sporen van het Hindoeisme 

uit de javaanse volksziel kunnen uitwissen, evenmin als de Islam 

en het Hindoeisme samen, in bijna 20 eeuwen, de animistische 

voorstellingen. Voor-Indische kooplui importeerden de islamitische 

godsdienst via Malakka in de havenstad Palembang op Sumatra. 

Vandaar verspreidde hij zich over Sumatra, Java, de Molukken 

enz. ; alleen op Bali wist het Hindoeisme zich nog steeds te hand- 

haven als de godsdienst van het volk (kastenstelsel: lijkverbran- 

ding). Met de invloed van deze factoren heeft de missionering tot 

op de dag van vandaag rekening te houden. 

De in de I6e eeuw door de portugezen begonnen katholieke 

missionering, werd in de 17e en 18e eeuw door de Oost-Indische 

Compagnie teniet gedaan. Koning Lodewijk Napoleon gaf in 1807 

toelating tot een nieuw begin. In 1826 stelde de Propaganda 

Nederlands-Oost-Indie onder jurisdictie van de apostolische prefect 

van Batavia. Toch werd er weinig aan missionering gedaan, daar 

de grootste zorg naar de nederlandse katholieken ging. Vanaf het 

begin van deze eeuw maakte splitsing van werkterrein en mede- 

werking van meerdere religieuze instituten een intensievere wer- 

king mogelijk. De Jezuieten, sinds 1859 in Nederlands-Oost-Indie 

werkzaam, behielden Java, de apostolische prefectuur Batavia. 

Maar ook daar kwam een betere arbeidsverdeling gedurende het 

bestuur van mgr. A. van Velsen, s.j. Naast zijn apostolisch vicari- 

aat en onafhankelijk daarvan worden door Rome op Java verschil- 

lende apostolische prefecturen als zelfstandige kerkelijke gebieden 

opgericht2. 

Bezorgde reactie van het hoofdbestuur der Orde 

In 1926 zou een tweede missie aan de Orde worden toever- 

trouwd. Dr. A. Van Asseldonk had namelijk destijds van kardinaal 

Van Rossum een belangrijke toezegging weten te verkrijgen : zodra 

er ergens in de nederlandse kolonies een nieuw missiegebied be- 

2. C. WESSELS, s.j., De nieuwe missie van 1807 tot heden, in De Katholieke Encyclopedie, 

dl. 14.


schikbaar kwam, zouden de kruisheren de eerste keus krijgen. Dat 

was natuurlijk voor de nederlanders onder hen het meest aantrekkelijk. 

De kardinaal had woord gehouden en er bovendien voor 

gezorgd dat er geen mooier aanbod te wensen viel. Maar toch, 

toen het eenmaal zover was, rezen er van de kant van de orde ernstige 

bezwaren. Zij waren de reden dat het hoofdbestuur in augustus 

1926 de opdracht van de kardinaal als prefect van de Propanda 

en tevens Kardinaal-protector, om drie priesters naar Java te 

zenden, met gemengde gevoelens heeft aanvaard. Dat blijkt ook 

wel uit de formulering in het verslag van het intermediair kapittel 

in augustus 1926, onder nr. II: ,,De last van de assistentie in (het 

apostolisch vicariaat van) Batavia, die ons in feite door Zijne Eminentie 

kardinaal Van Rossum is opgelegd, hebben wij wel met 

vreugde, maar toch ook met grote vrees en met grote omzichtigheid 

en na voorafgaand overleg aanvaard. Deze opdracht is toevertrouwd 

aan : 

1. de hoogeerwaarde heer J. Goumans als rector en 2. aan Marinus 

Nillesen en J. de Rooy als zijn medehelpers''. En onder nr. Ill: 

,,Opdat de Congomissie geen schade ondervinde, hebben wij ons 

voorgenomen om, met toestemming van de bisschop van Luik, in 

het klooster te Maasiek een juvenaat voor de Congo op te 

richten"3. 

Waarom deze vrees, omzichtigheid en dat voorafgaand overleg ? 

Vooreerst, de Congomissie had dringend aanvulling met nieuwe 

krachten nodig. De missie-overste aldaar, M. Konings, trachtte 

min of meer te forceren dat zijn gebied zo spoedig mogelijk 

zelfstandig zou worden, zelfs tegen de inzichten en bedoelingen in 

3. A.G.A.K. : Acta Magistri Generalis en Definitorum O.S.C., hs. zonder paginering. 

Het gebruik van de woorden ,,assistentia" en ,,Batavia" in nr. II verdient de aandacht, 

omdat het de positie aangeeft waarin de kruisheren-missionarissen op Java zich aanvankelijk 

zouden bevinden. Voorlopig hadden zij namelijk nog geen strikt genomen en op zichzelf 

staand missiegebied, maar stonden zij rechtstreeks onder de jurisdictiemacht van de aposto 

lische vicaris van Batavia, mgr. Van Velsen, s.j.. Hetzelfde gold voor de nederlandse missionarissen 

van andere ordes en congregaties op Java, met uitzondering van de Carmelieten, 

wier gebied in 1927 tot apostolische prefectuur van Malang was verheven. Wel was het de 

bedoeling van kardinaal Van Rossum als kardinaal-prefect van de Propaganda Fide dat, zodra 

er een daartoe voldoende aantal missionarissen en missiestaties in de respectievelijke gebieden 

aanwezig zou zijn, deze tot apostolische prefecturen, en geleidelijkaan tot eigen vicariaten, 

te verheffen. Aldus was de situatie zoals hoogwaardig heer van Dinter die bij zijn 

visitatie te Bandung in 1931 aantrof; het jaar daarop zou Bandung apostolische prefectuur 

worden.


van de apostolische prefect van Buta, Mgr. Deriks, onder wiens ju- 

risdictie het gebied nog viel. Deze achtte de tijd daar nog niet rijp 

voor. Bovendien, de belgische regering zag liever eigen landgeno- 

ten als missionaris in haar kolonie ; en zich laten naturaliseren tot 

belg ging niet zo gemakkelijk. Nu waren van de vier priesters en 

twee broeders die eind 1920 naar de Congo waren gegaan, er 

slechts twee belgen. En, zoals het zich liet aanzien, zouden de 

kruisheren-missionarissen die naar Congo gingen, voorlopig vooral 

nederlanders zijn. Vervolgens was het de bedoeling van de Propa 

ganda dat Bandung zo spoedig mogelijk zou uitgroeien tot een 

zelfstandig kerkelijk gebied en als zodanig onttrokken zou worden 

aan de jurisdictie van de apostolische vicaris van Batavia. Het toe- 

gewezen arbeidsveld op Java was zesmaal zo groot als Nederland 

en dicht bevolkt; bij de volkstelling in 1930 zou blijken dat dit 

gebied ruim zesenhalf miljoen inwoners telde : en onder de in- 

heemsen waren er slechts zeer weinig gekerstend. 

Naast het eigenlijk missiewerk kwam nog de zielzorg onder de 

duizenden europeanen, meest nederlanders. De afstanden waren 

er groot en de verkeersmiddelen ontoereikend, al behoorde Java 

tot een van de best gekoloniseerde gebieden ter wereld. De neder- 

landse immigranten waren voor ongeveer een derde katholiek, 

maar woonden, met uitzondering van een stad als Bandung, dik- 

wijls zeer verspreid, hetgeen nieuwe vestigingen en verre dienstrei- 

zen noodzakelijk maakte. Wilde er doeltreffend gemissioneerd 

worden, dan was het zaak dat de drie pioniers zo spoedig mogelijk 

met nieuwe krachten zouden worden aangevuld. Zodoende bete- 

kenden twee nieuwe missies in zes jaar tijd een overbelasting voor 

de Orde, gezien haar nog bescheiden aantal leden. Niet alleen fi- 

nancieel, maar vooral wat het benodigde potentieel aan missiona- 

rissen betreft, was Java een zware, soms bijna benauwende opgave. 

In de loop van het eerste jaar, kwam nog de eerste aanvulling in 

de persoon van J. de Boer, een ervaren en praktisch man, die door 

de nieuwe generaal mgr. van Din ter vanuit Onamia naar Java werd 

verplaatst. In 1929 zou hij er in slagen te Bandung een tweede 

kerk, die van het H. Kruis, te bouwen. Een bekwame kracht, die 

echter om gezondheidsredenen in 1930 weer naar Amerika zou 

moeten terugkeren. In de eerste jaren kon de aanvulling met 

nieuwe missionarissen maar met mondjesmaat geschieden. Tot 

1940 zou het aantal als volgt toenemen : in 1928 kwamen er twee

WILHELMUS ANTONiUS VAN DINTER 197 

nieuwe missionarissen bij ; in 1930 een ; in 1931 twee ; in 1932 

drie ; in 1933 een ; in 1934 vijf; in 1935 twee ; in 1936 drie ; in 

1937 een ; in 1938 vier; in 1939 twee. De in 1940 benoemden 

konden wegens oorlogsomstandigheden niet vertrekken. Van de 

tot en met 1939 dertig missionarissen die in Java werkzaam waren, 

zijn er zes voorgoed moeten terugkeren, meestal om gezondheidsredenen. 

Bovendien zouden er vier tijdens de inval en bezetting 

van Java het slachtoffer van de oorlog worden : twee door geweld 

van de japanners en twee door ziekte en ontbering in het concen- 

tratiekamp. Met uitzondering van pastoor H. Reichert, van aanzien 

een indonesier, moesten alle overigen drie jaar in verschil- 

lende concentratiekampen doorbrengen. 

Verdeling van het missiegebied op Java 

Tot 1926 toe was de missionering van heel Java toevertouwd aan 

de nederlandse Jezuieten. Om de bekeringsarbied intensiever en 

doeltreffender te maken, was de Propaganda Fide, in overleg met 

de apostolische vicaris van Batavia besloten, dit uitgestrekte terrein 

te verdelen en de afzonderlijke stukken aan de zorg van neder 

landse leden van andere ordes en congregaties toe te vertrouwen, 

met de bedoeling dat deze zo spoedig mogelijk tot zelfstandige 

kerkelijke gebieden zouden uitgroeien. Naar aanleiding daarvan 

schreef procurator dr. A. Van Asseldonk op 23.10.26 als volgt aan 

hoogwaardig heer Hollmann : ,,Deze morgen werd ik di urgenza 

bij de Kardinaal der Propaganda ontboden, die het volgende had 

mede te delen omtrent de Java-missie. Java is begonnen verdeeld 

te worden vanaf het Oosten : Madoera enz. kwam aan de Carmelieten; 

een volgende brok aan de.. ? Lazaristen. Doch verder was 

nog geheel Java aan de Jezuieten. Aanvankelijk hadden deze heel 

de zogenaamde Preanger willen afstaan, zodat zij de gehele 

Noordkust van Java zouden hebben behouden. Doch nu het 

puntje bij paaltje komt, hebben zij een andere verdeling voorgesteld, 

welke is goedgekeurd door de Propaganda. Zij hebben nu 

nl. de tweederden, die hun nog restten van Java, in vier stukken 

verdeeld, waarvan het meest oostelijke, Semarang, grenzende aan 

de Lazaristen, en het meest westelijk met Batavia, beide van zee 

tot zee, aan de Jezuieten zullen blijven. Tussen deze twee Jezui'e- 

tenmissies zullen nog twee Missies komen te liggen. En tussen


deze twee heeft de Orde te kiezen, volgens de vergunning van de 

Kardinaal, 20 nochtans, dat dit niet ruchtbaar mag worden ! Die 

twee Missies heten : Oostelijk: Pekalongan ; Westelijk : Krawang 

en Midden- en Oost Preanger. 

Pekalongan is voorlopig voor drie missionarissen, die van de regering 

een subsidie krijgen, toereikend voor het onderhoud van drie 

missionarissen. Doch er is nog slechts een zeer gebrekking tehuis 

voor missionarissen, en de streek biedt ook verder niet vele vooruitzichten. 

Krawang, Midden- en Oost-Preanger heeft een bestaande, degelijke 

residentie te Bandung, met flinke kerk; is zeer gezond van 

klimaat; veel betere streek met grotere beschaving en onderhouden 

verkeer; zou echter binnen afzienbare tijd vijf missionarissen 

vorderen ; zou moeten komen tot oprichting ener middelbare 

school, later; en zou geen subsidie van de regering genieten. — 

De kardinaal prees ons Krawang aan, dacht 't ons toe en verwachtte, 

dat wij het zouden prefereren. U begrijpt echter, dat U 

volkomen nog vrij is in deze te beslissen. Gaarne zouden wij Uwe 

beslissing gauw hebben. In welk geval de Propaganda naar Java 

zou seinen, en onze missionarissen spoedig zouden kunnen vertrekken"4. 

De keuze van de Orde viel op het tweede gebied. 

Op 6 februari 1927 landden de eerste drie missionarissen : J. 

Goumans, M. Nillesen en J. de Rooy te Tandjong Priok, een zeehaven 

op 15 kilometer afstand van Batavia (Jakarta). Zij werden 

begroet door de secretaris van mgr. Van Velsen, de apostolische vicaris 

van Batavia, tot wiens jurisdictiegebied de nieuwe kruisherenvestiging 

toen nog hoorde5. In gezelschap van de secretaris begaven 

zij zich naar Batavia om mgr. Van Velsen als hun kerkelijke 

overheid te begroeten. Zij werden vriendelijk en gastvrij ontvangen 

en verbleven er tot 9 februari, toen er gelegenheid was om per 

4. A.G.A.K. 

5- Mgr. A. VAN Velsen, s.j. Geboren te Overveen, 08.02.65 ; overleden te Amsterdam, 

06.05.36 ; vertrek naar Batavia, 1897 ; als missionaris naar de Minahassa op Noord Celebes 

tot 1919, toen deze missie werd overgedragen aan de M.S.C. ; daarna Buitenzorg (Bogor); 

apostolische vicaris van Batavia, 12.02.24 ; eervol ontslag op eigen verzoek wegens slechte 

gezondheidstoestand, 1932 ; zie Bijhetportret van Mgr. Antonius Van Velsen, s.j., in : Het 

Missiewerkjg. 6, 1924-1925, biz. 129-132. Overlijdensbericht van Mgr. A. Van Velsen, s.j., 

in: HetMissiewerk, jg. 18, 1936-1937, biz. 60-61.


trein verder te reizen naar Bandung6. De twee daar nog achterge- 

bleven Jezuieten, de paters A. van Hoof en J. van Beckhoven, en 

de afgevaardigden van de katholieke stichting, verenigingen en 

bonden waren bij aankomst aanwezig om hen te verwelkomen. 

Het moet de paters Jezuieten zeer aan het hart zijn gegaan om 

Bandung te verlaten. Door hun zielzorg hadden zij er reeds zeer 

veel tot stand gebracht en nieuwe plannen bevonden zich in een 

ver gevorderd stadium en wachtten op de verwezenlijking door de 

kruisheren. In het centrum van de stad bevonden zich de mooie 

kerk en pastorie van St. Petrus. De situatie waarin de eerste kruis 

heren op Java hun nieuwe missiegebied van de Jezuieten overnamen 

was een zeer gunstige. Dr. H. van Lieshout, de redacteur van 

Kruistriomf, begroet haar met geestdrift: ,,wat een heerlijk arbeidsveld, 

hetwelk hun hier ten deel valt, en dat hebben ze te 

danken aan de onvermoeide ijver van de Societeit van Jezus, die 

hun dit missiegebied overgedragen heeft". Pater L. Van Rijckevorsel, 

s.j., missionaris in Djocja schrijft over wat er te Bandung en de 

daaronder ressorterende dienstplaatsen tot stand kwam op katholiek 

gebied : pastorie, bondsgebouw, kerk, ziekenhuis, zustersscholen, 

jongensschool, zangkoor, kerk te Tjimahi en Garoet, jonge 

dames-congregatie, St. Elisabethvereniging, en een deugdelijke organisatie 

voor de katholieke jongelingschap, de volwassen katholieken, 

de onderwijzers en de officieren en mindere militairen, plus 

nog een afdeling van de Indische Katholieke Partij. Vooral de daar 

begonnen onder-officierenvereniging is een prachtwerk geweest, 

dat voor heel Indie van betekenis is geworden. Eindelijk werd er 

dan ook een eerste poging gedaan om tot de oprichting van een 

katholiek dagblad te komen, en dat met zulk succes dat deze in de 

aanvang zo stout lijkende plannen reeds zeer kort daarna voor 

6. Volgens de bestuursindeling van Nederlands-Indie in 1925 is dit geleidelijk verdeeld in 

1. gouvernementen of provincies : West-Java, met hoofdstad Jakarta ; Midden-Java, met 

hoofdstad Jogjakarta; Oost-Java, met hoofdstad Soerakarta; Sumatra; Borneo; de 

Grote Oost. Aan het hoofd van elk daarvan stond een nederlandse gouverneur, in zijn 

bestuur bijgestaan door een provinciale raad, waarvan een groot deel uit inheemsen 

bestond. 

2. de gouvernementen zijn onderverdeeld in residences, met een nederlander als resident 

aan het hoofd van het bestuur, bijgestaan door een raad. 

3. de residences hebben meestal een of meer regentschappen onder zich, met een inlands 

regent als bestuurshoofd, bijgestaan door een raad. 

4. de kleinste bestuurseenheid was de desa, met een geheel inlands bestuur.


goed verwezenlijkt konden worden"7. Dit dagblad heette ,,De 

Koerier". De zusters ursulinnen van de Romeinse Unie, die in 

1906 in Bandung gekomen waren, bouwden een heel complex 

scholen, de liefdezusters van de H. Carolus Borromeus (Onder de 

Bogen, te Maastricht) een groot ziekenhuis. 

Het nieuwe arbeidsveld der Orde 

Tot 1877 werd Cheribon geregeld van tijd tot tijd bezocht door 

de ,,patroons" uit Batavia. Het was een reis van ongeveer 130 ki 

lometer. Deze moet wel in etappen zijn afgelegd, want treinen, 

trams of bussen waren er toen nog niet op Java. Het ging berg op, 

berg af, door diepe ravijnen en langs steile afgronden. Onderweg 

zal de missionaris onderdak gevonden hebben bij verspreid wonende 

katholieke europese families. Op 21 februari 1877 kwam 

zich de eerste vaste pastoor te Cheribon vestigen. Cheribon werd 

een afzonderlijke statie, met als arbeidsveld de residentie Cheri 

bon, de havenstad Tegal en de Preanger-regentschappen (behalve 

Tjandoer). In 1880 had de inwijding plaats van het nieuwe kerkje 

waarbij een pastorie gebouwd was. Reeds onder pastoor Schets, 

s.j., als pastoor van Cheribon (1892-1895) werd er te Bandung, 

dat vanuit Cheribon werd bezocht, in 1895 een kerk en pastorie 

gebouwd. In 1928 zou Cheribon worden overgedragen aan de 

kruisheren en werd M. Nillesen er ,,pastoor"8. In Indonesia 

wordt nog altijd iedere missionaris aangesproken met ,, pastoor''. 

Het aantal katholieken in dit missiegebied 

De getallen zijn die van de volkstelling in 1930, dus drie jaar na 

de komst der kruisheren. Op de 31.800 europeanen zijn er dan 

ongeveer 10.500 katholiek. Bandung alleen telt 8.000 katholie 

ken; Tjimahi, de soldaten meegeteld, ongeveer 1.000; Cheribon 

500. Plaatsen waar zich minder dan 400 katholieken bevinden, 

zijn niet meegeteld. Behalve de europeanen en Indo-Europeanen 

zijn er dan 77.447 Chinezen en 6.733 andere Oosterlingen (Ara- 

7. Dr. H. VAN IiESHOUT, Zalig Nieuwjaar, in: Kruistriomf, )g. 7, 1927-1928, bl. 

163-164. 

8. J.B. FlNKLENBERG, Praatjes over Cheribon, in: Kruistriomf, jg. 11, 1931-1932, bl 

105-109.


bieren en Indiers), tegen 6.413.577 Inheemsen (Soendanezen en 

Javanen). Afgezien van de Europeanen en Indo's zijn er nog zeer 

weinig katholieken in dit gebied. 

Wat de spreiding van de Europeanen betreft, heeft volgens die 

volkstelling Bandung het leeuwendeel, nl. 19.769; Tjimahi 

3.906 ; Cheribon 1.664 ; Lembang 547 ; Tasikmalaja 512; Garoet 

491 en Poerwakarta 412. Wat de kerken in 1930 aangaat: te Ban 

dung is er in oktober 1929 een tweede kerk gebouwd ; te Tjimahi 

hadden de jezuieten al eerder een kerkje gebouwd, maar zonder 

pastorie, omdat het van Bandung uit bediend werd ; te Garoet 

staat al sinds 1920 een kerkje9. 

Het talenprobleem in deze missie 

Een grote moeilijkheid voor de missionering in eigenlijke zin 

was het talenprobleem. Dit gebied wordt niet alleen door Soenda 

nezen bewoond in het zuiden, maar ook door Javanen. Bovendien 

valt de grens tussen het Javaans en Soendanees in werkelijkheid 

niet weer te geven zoals die op de kaart staat aangegeven, zodat 

men in het noorden en het oosten te maken heeft met een gemengde 

taal, die noch zuiver Javaans, noch zuiver Soendanees is. 

Nu hebben de kruisheren hun missiestaties zowel in het Soendanese 

gedeelte (Bandung, Tjimahi, Garoet) als in het Javaanse gedeelte 

(Cheribon), met elk daarvan plaatsen waarheen dienstreizen 

werden gemaakt. Er moesten dus minstens twee en geheel van 

elkaar verschillende oude cultuurtalen worden geleerd. Was Maleis 

dan niet voldoende ; dat was toch de algemene voertaal ? Maar 

lang niet alle Inheemsen verstonden Maleis, en dan, de mensen 

worden het liefst in hun eigen taal aangesproken. Spreken en preken 

in het Maleis heeft enkel zin onder de soldaten en onder die 

Inheemsen, die Maleis verstaan10. Eerst sinds 1945 is Bahasa Indo 

nesia de nationale eenheidstaal, de officiele taal, geworden, die op 

de scholen wordt onderwezen en die gebruikt wordt in alle sectoren 

van het openbare leven. Het is een soort Maleis, dat allerlei 

9. ADVENA (A. Van Asseldonk), Cijfers, in: Kruistriomf, jg. 10, bl. 363-365. 

10. L. SOEMODIWIRJA, o.s.c, Het Soendaneesch, de Taal van de Prefectuur Bandung, in 

Kruistriomf, jg. 16, 1936-1937, bl. 203-208.


verschillen vertoont in structuur en woordenschat, in vergelijking 

met het oudere literaire Maleis. 

Het is begrijpelijk dat de kruisheren-missionarissen de eerste ja- 

ren hun handen vol hadden aan de zielzorg onder de, meest europese, 

katholieken in de steden Bandung en Cheribon en hun wijde 

omgeving, onder de militairen te Tjimahi en met de dienstreizen 

naar Garoet, Tasikmalaja, Tjitjalenka, Lembang, Madjalenka. Bo- 

vendien kregen verschillende van deze plaatsen een vaste pastoor. 

Eerst naar mate het aantal missionarissen toenam konden krachten 

worden vrijgemaakt voor de missionering van de Soendanezen, Ja- 

vanen en Chinezen. Daartoe moesten zij beginnen met de spreek- 

talen te leren ; het vergde veel tijd eer zij zich behoorlijk er in 

konden uitdrukken, zeker in de twee eerste talen. De Chinezen als 

financiers, zakenlui en handelaars spraken meestal Maleis ; dat was 

eenvoudiger. 

In het voorjaar 1930 vertrok dr. A. Van Asseldonk naar Java. 

Reeds voor hij naar de missie ging was hij er diep van overtuigd, 

dat het eerste en voornaamste werk van de missionarissen de beke- 

ring van de Inheemsen moest zijn. Toen hoogwaardig heer van 

Dinter in april 1931 op visitatie kwam, werd Van Asseldonk tot re- 

guliere overste benoemd en tot eerste raadsman van missieoverste 

Goumans gekozen. Dat stelde hem in staat om goede invloed in 

die richting uit te oefenen en missionarissen als A. Piets, J. Scharff 

en A. Kooyman daartoe aan te moedigen en te steunen. Hierbij 

speelt natuurlijk het genoemde talenprobleem een grote rol. Zon- 

der deze inspanning zou de missionering niet mogelijk zijn ge- 

weest. Op hun beurt hebben zij weer andere confraters op dit ge- 

bied van dienst kunnen zijn. 

De correspondentie tussen van Dinter en Rutten over de moeilijk- 

heden met de Jezuieten 

Op 30.11.28 berichtte procurator generaal Rutten aan generaal 

van Dinter dat pater P.J. Willekens, s.j., in opdracht van zijn ge- 

nerale overste, pater W. Ledochowski een visitatie gehouden had 

bij de jezuieten op Java. Bij die gelegenheid blijkt mgr. Van Vel- 

sen de ernstige wens te hebben uitgesproken dat de krachten van 

de kruisheren in het nieuwe missiegebied zouden worden aange- 

vuld door paters uit andere ordes of congregaties. Na zijn terug-


keer in Nederland nam Willekens contact op met hoogwaardig 

heer van Dinter over deze kwestie, die op zijn beurt Rutten daarvan 

op de hoogte stelde. — Rutten sprak kardinaal Van Rossum 

daarover. ,,'t Is goed, dat ge me dit zegt", zei de kardinaal, 

,,dan kan ik, als er soms van mgr. Van Velsen een aanvraag komt 

om vreemde hulp, dat van de hand wijzen". ,,Op de vraag om 

ons gebied tot Prefectuur te maken, ging de kardinaal niet in". 

Hij informeerde nog eens hoevel (kruisheren) er waren, of er 

zusters waren, enz.. Weet u hoe het staat met de Fraters ? Wordt 

er daarover nog onderhandeld of is er dienaangaande al iets bereikt 

?u Toen ik laatst op de Propaganda was bij mgr. Marchetti, 

wist deze zelf niet meer, waarover het ging, dat zij mij hadden la- 

ten roepen. 't Schijnt wel, dat er weer geklaagd was. Maar ik heb 

dit vanavond nog eens gezegd aan de kardinaal, dat deze klachten 

allemaal van een kant komen, nl. van de S.J., die van Zijne Emi- 

nentie niet veel moeten hebben, en wederkerig. Ik heb ook ge 

zegd, dat we van andere zijde blijken van waardering over het 

werk van onze missionarissen ontvangen. 't Is maar te hopen, dat 

onze Protector in leven blijft, want daar hebben we voor Java een 

hele steun aan. 't Zal wel een hele toer zijn, om die klagers nog 'n 

paar jaar zoet te houden, omdat er de eerste twee jaar nog wel 

geen vooruitzichten zijn op nieuwe krachten. Dominus providebit12. 

Ik vond dat de kardinaal, die sedert een paar dagen weer op 

mag, er niet fris uitzag. Toch schijnt hij goed te beteren. — Ik 

heb van pater Willekens nog niets gehoord of gezien. Ik ben hem 

in ieder geval voor geweest''. 

Op 17.12.28 schrijft Rutten aan de generaal: ,,Zijne Eminentie 

vertelde mij, dat pater Willekens, s.j., bij hem is geweest, maar 

over de Missie had hij niet gesproken ; 't was trouwens geen missievisitatie, 

maar een gewone religieuzen-visitatie13. Maar", zei de 

kardinaal, ,,er is wel van mgr. Van Velsen, de Vicaris van Batavia, 

een schrijven aangekomen bij de Secretaris van de Propaganda, 

mgr. Marchetti, waarin hij vraagt om meer hulp in zijn vicariaat. 

11. Met ,,de Fraters" zullen vermoedelijk de onderwijsbroeders van Oudenbosch zijn bedoeld, 

die in 1930 naar Bandung zullen komen. 

12. Op Java waren er toen 4 kruisheren : J. Goumans, M. Nillesen, J. de Rooy en J. Van 

den Boer. 

13. Pater P. Willekens, s.j., schijnt dan dus in Rome te zijn om bij zijn generaal verslag 

uit te brengen over zijn visitatie.


Mgr. Marchetti heeft de Vicaris geantwoord, dat hij daarin niet 

beslissen kan, maar dat hij (mgr. Van Velsen) zich daarvoor tot de 

kardinaal zal moeten wenden". 't Is dus mogelijk, dat na enige 

tijd deze aanvraag bij de kardinaal aankomt. De kardinaal zei: 

,,Ik zal eerst eens aan de Vicaris vragen, waar hij hulp wil hebben, 

en welke paters ". En als dan de vraag mocht afkomen om hulp in 

het ons toegewezen missiegebied, dan zal de kardinaal dit weige- 

ren. Voordat het zo ver is, zal er alweer heel wat tijd gewonnen 

zijn. De kardinaal weet, dat we al doen wat we kunnen, om Java 

vooruit te helpen, maar dat het op dit ogenblik nog niet gaat14. Ik 

heb confrater Goumans eens nauwkeurige inlichtingen gevraagd 

over de hele toestand. De kardinaal was daar blij mee : ,,zoveel te 

eerder kunnen we de missie onafhandelijk maken", zei hij. Ik ge- 

loof nu, als ik die inlichtingen heb, en we dringen er dan wat op 

aan, dat het gauw genoeg tot Prefectuur zal worden verheven. En 

in dat geval zal 't evenwel moeilijk zijn, om een zogenaamde 

,,terna" : een lijst van drie geschikte personen, op te geven. Maar 

dat is voor later. — Verder informeerde hij, of de missieijver ook 

werd bevorderd. Zijne Eminentie zou graag zien, dat er b.v. eens 

in de week of in de veertien dagen een missieles werd gegeven. Ik 

zei hem dat onze professoren toch al overbelast zijn met werk. 

Toen ik zei, dat misschien onze missieprocurator Buse dat zou 

kunnen doen, zei hij : ,,Dat kan voor hem niet zo moeilijk zijn, 

14. Wegens de sterke aandrang die door mgr. Van Velsen werd uitgeoefend om zo spoedig 

mogelijk nieuwe krachten naar Java te zenden, mede in verband met de door hem gewenste 

oprichting van een gymnasium te Bandung, overweegt de generaal blijkbaar om J. 

Francino en A. Van de Pasch voor Bandung te benoemen. Francino was een heel intelligent, 

ijverig en vlug student, die na zijn fllosofische opleiding in 1925 naar Uden was gezonden 

om geschiedenis te doceren en tegelijk aan de Leergangen te Tilburg de opleiding te volgen 

tot het behalen van de middelbare akte geschiedenis. Na het einde van het schooljaar 

1927-1928 was hij naar St. Agatha teruggekeerd om er de theologische opleiding te ontvangen 

en tevens zijn geschiedenisstudie te Tilburg voort te zetten ; in 1930 zou hij de middel 

bare akte behalen. A. Van de Pasch had sedert de herfst van 1923 zijn universitaire studies 

in de theologie gemaakt aan het Angelicum te Rome en was er in juni 1928 gedoctoreerd. 

Uit de keuze van deze twee blijkt wel, hoe moeilijk het toen voor de Orde was om de dringend 

gevraagde nieuwe missionarissen naar Java te zenden. Immers Francino was eigenlijk 

bedoeld om na zijn priesterwijding de taak als leraar-geschiedenis te Uden voort te zetten 

en Van de Pasch, om de staf der professoren in de Theologie te St. Agatha te versterken en 

er wat nieuw bloed in te brengen. Wat de andere mogelijkheid betreft, om namelijk een of 

twee fraters naar Uden te sturen, deze maakt duidelijk, dat ook het college te Uden dringend 

om nieuwe krachten verlegen zat. In deze veronderstelling zouden er dan geen jonge 

priesters naar Uden gestuurd behoeven te worden voor Java. Dit illustreert weer, hoe de ge 

neraal zelf in moeilijkheden raakte door zijn opzet om voorlopig hoogstens een beperkt 

aantal nieuwe candidaten voor de Orde aan te nemen. Over A.v.d.Pasch : zie Clairlieu, jg. 

36, 1978, bl. 115-136. OverJ. Francino: zie Clairlieu, jg. 40, 1982, bl. 5-8.


omdat hij in de beweging zit; Schrijft hem, dat hij mij een groot 

genoegen zou doen, als dat gebeurt. Want de missionarissen moe- 

ten op de hoogte zijn als ze beginnen, en niet empirisch te werk 

gaan; dan verliezen ze te veel tijd. Als ze op de hoogte zijn van 

de problemen, kunnen ze op de ervaring van anderen voort- 

werken''. 

Rutten zal 06.02.29 nog schrijven : ,,.... Ik moet U nog vertel- 

len, dat ik van confr. Goumans een brief heb gehad met inlichtin- 

gen over de toestand op Java, waarnaar ik op verzoek van de kardi- 

naal gevraagd had. Ik sluit er een copie van hierbij in, in de veronderstelling 

dat confrater Goumans daar wel niets op tegen heeft. 

(Het origineel van deze brief werd niet in het generaal archief te- 

ruggevonden).Ik heb de brief aan de kardinaal laten lezen. hij was 

erg blij met de mooie resultaten van hun werk en ziet ook in, dat 

men niet kan vorderen dat nu ineens alles perfect is. Zijne Emi- 

nentie weet ook, dat ons missiegebied vroeger erg stiefmoederlijk 

behandeld is. Natuurlijk zou de kardinaal graag zien, dat er hulp 

kwam, maar hij is er niet voor, evenals U, om er anderen in te ha- 

len. En tijdelijke hulp zal niemand willen geven : dat laat zich 

goed begrijpen. Zijne Eminentie vroeg, of U Van Asseldonk niet 

vrij kon maken voor Java. Ik zeide hem, dat U hem naar Rotter 

dam had moeten sturen wegens de ziekte van confrater Koch. We 

hebben in deze kwestie de kardinaal op onze hand, veel meer dan 

mgr. Van Velsen. Het zal natuurlijk een hele toer zijn om de Vica- 

ris Apostolicus tevreden te houden ; en 't is de vraag of we 't nog 

een paar jaar kunnen rekken. De kardinaal vroeg mij de brief van 

Goumans in het italiaans te vertalen en hem te geven : wat ik al 

gedaan heb. ,,Dat kan mij goed te pas komen", zeide hij. Want 

de kardinaal is wel de baas, maar met de secretaris van de Propa 

ganda, mgr. Marchetti, moet hij ook accorderen. En omdat de je- 

zuieten weten, dat ze bij de kardinaal het niet zo goed kunnen 

treffen als wij, zullen ze wel proberen om de Secretaris te beinvloe- 

den. Jammer dat de reis zo duur is, anders zou het — 't is maar 

een idee van mij — wel goed zijn, dat U zelf dit jaar of 't voorjaar 

1930 eens ging kijken, en dan in Rome eens verslag kwam uitbren- 

gen. En als er dan einde volgend jaar iemand kon gaan... 

Wanneer Rutten schrijft, dat kardinaal Van Rossum weet, dat 

het missiegebied van de kruisheren op Java vroeger erg stiefmoe 

derlijk is behandeld, duidt dit er op, dat de kardinaal het niet


eens is met de daar door de jezuieten toegepaste methode van mis- 

sioneren. Deze bestond vooral in de zielzorg onder de katholieke 

Europeanen. Op dit gebied hadden zij heel veel tot stand ge- 

bracht. Maar aan de eigenlijke missionering onder de Soendane- 

zen, Javanen en Chinezen was te weinig aandacht geschonken, 

met het gevolg dat er onder hen nog maar zeer weinig katholieken 

waren. En juist op hun bekering zou de missionering toch aller- 

eerst gericht moeten zijn. 

In feite blijkt hoogwaardig heer van Dinter de suggestie van de 

kardinaal ter harte te hebben genomen. Reeds in het voorjaar 1930 

zou hij Van Asseldonk naar Java zenden, een prima kracht, die 

zich tegen de moeilijkheden opgewassen zou tonen. In april 1931 

zou de generaal zelf in Bandung visitatie komen houden en Van 

Asseldonk aanstellen als reguliere overste, die tevens door de aan- 

wezige missionarissen tot voornaamste raadsman van Goumans 

werd gekozen. 

Maar hieraan was heel wat voorafgegaan. Op 01.12.29 had Rut- 

ten aan de generaal geschreven : ,, ....Van de klacht dat het met U 

niet lang meer zal duren, kunnen we hier nog niet veel geloven 

.... Is er kans, dat er volgend jaar volk naar Java vertrekt ? Dan zou 

ik — als ik dat de kardinaal kan mededelen —' hem meteen eens 

spreken over de oprichting der Prefectuur in Java. Hoort U de 

laatste tijd nog iets, hoe 't gaat ?....". 

Op 04.12.29 meldt van Dinter aan Rutten : ,,Eergisteren kreeg 

ik ingesloten brief van mgr. Van velsen, die maar met geweld an- 

dere paters in ons gebied wil hebben en ook niet sympathiseert 

met Goumans. Ik heb nog eens met Confrater Van Dooren over- 

legd en wij zullen proberen om een of twee fraters naar Uden te 

zenden, ofwel Francino en Van de Pasch naar Java te sturen. Wij 

moeten proberen om er vreemden uit te houden, zo lang wij niet 

definitief ten kruisheer als Overste hebben15. Nu heeft Goumans 

weer een andere dommigheid begaan om met Van Velsen, s.j., te 

bespreken het oprichten van een gymnasium in Bandung en daar 

als leraren te vragen Jezuieten, Dominicanen, Franciscanen, enz. 

enz.. Zou Van Rooy in aanmerking kunnen komen als Prefect: of 

15. Dat definitief ten kruisheer overste van de Javamissie zou blijven, kon alleen veilig 

gesteld worden doordat deze missie zelfstandig werd.


Van de Pasch een organisator is ? Ik wacht uw oordeel af. Maar mij 

dunkt, wij moeten iets doen. Was Van Den Boer beter religieus en 

deftiger en zuiniger, ik zou hem voorstellen, maar dat gaat niet. 

Jammer, want Jan heeft veel goede eigenschappen en talenten. 

Zou ik niet een copie van de brief (van mgr. Van Velsen) aan 

Goumans opsturen, dan kan hij zien hoe de Vicaris over hem oordeelt, 

en ik kan er op aandringen, dat hij eerst kleine scholen 

bouwt op de missieposten van Nillesen (Cheribon) en de Rooy 

(Tjimahi) ? Zusters zijn er nergens te krijgen hier in Holland ; het 

is wel verdrietig. Nu, de Vicaris heeft overhoop gelegen met Carmelieten, 

Lazaristen, Missionarissen van het H. Hart; dus ook zijn 

schrijven moet niet als evangelie beschouwd worden 

De bewuste brief van mgr. Van Velsen is gedateerd 5 november 

1929 en is geschreven te Weltevreden, zijn residentie. Uit het be 

gin ervan valt op te maken dat er al een briefwisseling met de generaal 

aan is voorafgegaan. Over de missieoverste Goumans bericht 

hij : ,,De oudere onder de Uwen (dus M. Nillesen, J. de Rooy en 

J. van den Boer) menen, en ik moet daarmee instemmen, dat pa 

ter Goumans een zeer ijverige en goede pastoor is, maar dat hij ei 

genschappen mist voor een goede Overste. Hij doet alles op zijn 

eigen houtje, zegt de anderen niets of bijna niets, overlegt niet 

met het bestuur van de Kruisstichting waarvan P. Nillesen eji P. J. 

de Rooy met hem het bestuur vormen ; aan de anderen wordt 

nooit iets gezegd. Hoe het met de gelden dier Kruisstichting staat, 

weet niemand. Ik, die zelf een zeker toezicht moet houden op de 

boekhouding dier stichting, moet telkens weer horen dat ze nog 

niet in orde is. Verder is het volgens mijn persoonlijk oordeel een 

grote fout in Goumans, dat hij zo weinig organisator is. Ik heb de 

Pater zo dikwerf gezegd dat hij een plan van missionering zou ma 

ken, doch zijn aandacht concentreert zich zo op Bandung, daar 

mee heeft hij het zo volhandig, dat hij het andere vergeet. En dat 

is naar mijn bescheiden mening een ramp. P. Nillesen zit in Che 

ribon, maar heeft niet de minste belangstelling van de kant van 

Goumans, dito P. de Rooy, die buiten Bandung moet zorgen voor 

Tjimahi, Padalarang, Poerwakarto en Krawang. En toch, Hoogwaardigst 

Heer, het is nu tijd om de zaken aan te pakken. Wat zal 

U later met Uw 82 scholastieken doen, als we het nu toelaten, dat 

de protestanten en mahomedanen ons het gras voor de voeten 

wegmaaien ? Het is mijn heilige overtuiging, dat U Cheribon moet


afgeven, en P. de Rooy en P. Nillesen er voor moeten gezet wor- 

den om zoveel mogelijk scholen op te richten. Zonder scholen is 

de missionering hier niets. Van de zijde der Jezuieten zullen wel 

de nodige inlichtingen gegeven worden, hoe de zaak moet worden 

aangepakt. Want nogmaals, die scholen moeten het missiewerk 

der toekomst voorbereiden ; geen scholen nu, later geen missiege- 

bied. Anderzijds, als P. Goumans Missieoverste blijft, en de 

oprichting dier scholen niet financieel steunt naar vermogen, dan 

zal het werk van P. Nillesen en P. de Rooy weinig uithalen, tot 

onberekenbare schade van de toekomst der Missie. Hoogwaardig 

Heer, ik schrijf niets aan kardinaal Van Rossum, voordat ik met U 

de zaak ten einde heb behandeld. Doch ik raad u nog eens aan, 

uit liefde voor de Missie, geef Cheribon en het daartoe behorende 

ter verzorging af aan de E.P. van de H. Familie, die gaarne onder 

uw missie zullen komen te staan, zoals de Franciscanen in de mis 

sie der Jezuieten. Wat U zal worden voorgesteld omtrent het gym 

nasium te Bandung, heeft ten voile mijn instemming. Zou U een 

andere missieoverste kunnen vinden, die b.v. ook de opperste lei 

ding van het gymnasium zou kunnen voeren, dan ware voor P. van 

den Boer hier ook nog prachtig werk te verrichten door de leiding 

te hebben der bouwwerken, gymnasium, scholen, kerken, enz.. 

Hoogwaardig Heer, ik zeg U eerlijk mijn menig, opdat ik mij later 

niets te verwijten hebbe, en mits U met mij instemt, ben ik bereid 

de hele kwestie met de kardinaal te behandelen. Moge de goede 

God U verlichten en bijstaan. Met vriendelijke groeten, Uw 

dienstw. dienaar in Xto De Apostolische Vicaris van Batavia". 

Dit is een door J. Buse overgetypte copie van het origineel, dat 

niet in het generaal archief werd aangetroffen. Uit de hier wegge- 

laten aanhef van deze brief valt op te maken, dat mgr. Van Velsen 

het antwoord van de generaal op zijn vorig schrijven vanuit Ban 

dung ook daar ter plaatse moet hebben ontvangen. De Vicaris 

moet dus geruime tijd in Bandung hebben vertoefd en er terdege 

poolshoogte hebben genomen. Een dergelijke vorm van supervisie 

zal door de kardinaal niet op prijs zijn gesteld en zal nogal verne- 

derend voor Goumans zijn geweest. De pressie om Goumans af te 

zetten als missieoverste doet ook niet sympathiek aan en doet wat 

denken aan die van een groot-inquisiteur. Overigens, persoonlijk 

had Van Velsen wel een zeker recht van spreken. Hij had 24 jaar 

lang zware missiearbeid verricht in de Minahassa en zich bijzonder

Eerste visitatie in de U.S.A. mgr. van Dinter en J. Van der Hulst, 

tweede prior van Onamia.

Mer. van Dinter in 1937.


verdienstelijk gemaakt door het oprichten van inlandse scholen en 

daarover ook de algemene leiding gekregen. Daartoe had hij vloeiend 

Maleis leren spreken. Wat de klachten van de pastoors Nillesen 

en de Rooy aangaat, het zal nog duidelijk worden dat ze niet 

ongegrond waren. 

2. DE PREFECTUUR BANDUNG 

Van Asseldonk naar Java 

In zijn reeds vermelde in memoriam voor Van Asseldonk vermeldt 

A. Ramaekers dat deze, gehoor gevend aan de oproep van 

mgr. van Dinter om vrijwilligers voor Java, zich heeft aangeboden 

om naar de Javamissie te vertrekken. Hij was toen ruim 35 jaar 

oud. ,,Van Asseldonk wilde zijn jodenideaal vervullen door dit of 

fer, nu hij niet rechtstreeks daaraan werken kon" 16. Zelf was hij 

er diep van overtuigd, dat er zo spoedig mogelijk met de eigenlijke 

missionering in het Bandungse moest worden begonnen. Hij 

zag het als de eerste en voornaamste opdracht van de missionarissen, 

zonder daarom de daar wonende europese katholieken te verwaarlozen. 

Eenmaal ter plaatse, heeft hij zich snel ingewerkt in de 

bestaande godsdienstige situatie, vast besloten er het zijne toe bij 

te dragen om een ingrijpende verandering in de apostolaatsmethode 

op gang te brengen door de inheemse bevolking meer 

rechtstreeks te benaderen. In de nieuwjaarsbrief, op 05.12.30 gericht 

aan de bevriende mgr. A.F. Diepen, bisschop van Den 

Bosch, schrijft hij vanuit Bandung: ,,Wat is het, Monseigneur, 

een tegelijk bijna hopeloze en hoopvolle aanblik, de honderdduizenden 

heidense Inlanders naast de weinige duizenden Europese 

katholieken. Tot dezen bleef tot nu toe de werkzaamheid der 

geestelijken alhier beperkt. Nu moet ook tot de anderen de weg 

gebaand worden. Dat gebeurt nu al door de schooltjes die we 

oprichten, door ziekenverpleging, door kinderverzorging en door 

andere inrichtingeh van weldadigheid. Doch ook de Protestanten 

c.s. en het Heilsleger zitten niet stil". Dit is een ideaal waarvoor 

hij ook zijn mede-missionarissen zal trachten te begeesteren en dat 

Ramaekers, a.a. in: Clairlieu, bl. 35.


in werkelijkheid ook koersverandering in toenemende mate te 

weeg zou brengen17. 

De artikels die Van Asseldonk reeds vanaf 1930 in Kruistriomf 

begint te publiceren onder de schuilnaam Advena wijzen er op, 

hoe grondig hij het arbeidsterrein verkent en zich orienteert; dit 

zou hem in staat stellen om aan zijn medewerkers leiding te ge- 

ven. Die artikels zijn heel informatief en ongetwijfeld tevens bedoeld 

om bij de fraters in Nederland diepere belangstelling en 

geestdrift te wekken voor de Javamissie. Vooral zijn benoeming tot 

religieuze Overste van deze missie in mei 1931 stelde hem in staat 

zijn stuwkracht in de richting aan te wenden zoals die door kardi- 

naal Van Rossum gewenst werd. Zelf was hij toen pastoor in een 

van de kerken te Bandung, maar besteedde de dagen van maandag 

tot woensdag aan reizen, bestuderen van toestanden, administratie 

en zijn eigenlijke taak als superior regularis. Begin 1933 kon hij de 

generaal van Dinter berichten, dat hij in juli eindelijk een pastoor 

zou hebben, ,,die Soendanees spreekt. EINDELIJK. GOD- 

DANK" 18. Half maart 1933 zou de generaal hem opnieuw tot re 

ligieuze Overste benoemen, thans voor de normale periode van 

drie jaar, te beginnen op de 5e mei, de datum van zijn eerste be 

noeming, tevens met de wens dat hij konferenties en ook examens 

zou invoeren om de studiegeest bij de missionarissen wakker te 

houden. 

Onafhandelijkheid der Javamissie 

Reeds op 06.05.31 zal Van Asseldonk aan de magister generaal 

zijn opvatting daaromtrent kenbaar maken : ,, ....Het is nodig dat 

onze Missie hier zelfstandig wordt, omdat het Vicariaat van Bata- 

via nu te groot en omslachtig — wegens de verschillende Ordes en 

belangen — geworden is, en gevaar bestaat, dat de sterkste groep, 

17. B.B.A., Ingekomen brieven, bundels St. Agatha I en II. In het archief van het bisdom 

Den Bosch bevinden zich ook brieven, gericht aan mgr. A.F. Diepen, bisschop van 

Den Bosch. Verschillende ervan zijn geschreven na zijn benoeming tot missionaris op Java 

of vanuit Bandung, bij jaarwisselingen of bij andere gelegenheden. Zij zijn altijd vrienden 

gebleven. Van Asseldonk was 17 juni 1916 priester gewijd in de Bossche kathedraal. Voor 

hem was dat geen loutere toevalligheid. Hij noemt Diepen zijn geestelijke vader in het 

priesterschap, verbonden met de clerus van diens bisdom en tekent: uw toegenegen zoon in 

het priesterschap van Chrisms. 

18. RAMAEKERS, ibidem, bl. 36.


de jezuieten (ook nog om het feit, dat de apostolische vicaris zelf 

van de jezuieten is !) de hoofdleiding uitoefent en daarom andere 

gebieden verhindert om tot voile ontplooiing te komen. (Dit ge- 

vaar is niet denkbeeldig !). 

Dat is duidelijke taal, en kardinaal Van Rossum denkt er klaarblijkelijk 

precies hetzelfde over. In dit verband is de corresponden 

ce tussen hoogwaardig heer en de procurator zeer verhelderend 

voor wat betreft de kruisherenmissie op zich beschouwd. In 1931 

speelt het bescheiden aantal van acht missionarissen, waaronder 

twee die pas zijn aangekomen, en de sterke geconcentreerdheid op 

Bandung zelf van hun missieoverste J. Goumans, een nadelige rol. 

Wei moet er daarbij rekening worden gehouden met het feit, dat 

de snelle aanwas der bevolking van deze stad en het daarmee toenemend 

aantal van meest uit Nederland afkomstige katholieken, 

in stijgende mate beslag legde op de zielzorgelijke activiteiten en 

het stichten van nieuwe scholen en het oprichten van verenigingen 

noodzakelijk maakte. 

De correspondentie van Dinter — Rutten in 1931-1932 

Deze drukke correspondentie over de kwestie van de zelfstandigheid 

der Javamissie is feitelijk onmisbaar voor wie zich een duidelijk 

beeld probeert te vormen van de verwikkelingen, soms ook in- 

triges, die daarmee gepaard gingen. 

Op 17.03.31 bericht Rutten aan de generaal: ,,Naar aanleiding 

van het schrijven van cfr. Buse d.d. 11 dezer waarin hij meldt, dat 

hij met U gesproken heeft over de onafhankelijkheid onzer Java 

missie, ben ik zondagavond naar kardinaal Van Rossum geweest en 

heb er over gesproken. Zijne Eminentie is volmondig en volhartig 

voor ! 't Was juist alsof hij er op zat te wachten, dat wij het vragen 

zouden. Ik heb toen nader gei'nformeerd (nadat ik eerst al bij anderen 

inlichtingen had gevraagd) hoe zo'n aanvraag om onafhan 

kelijkheid moest worden ingekleed ; en Zijne Eminentie was zo 

vriendelijk om mij dat heel kort en duidelijk aan te geven. Vooreerst 

zal die aanvraag moeten bevatten een objectief expose van de 

huidige stand der Missie en vooral ook van haar groei in de laatste 

vijf jaar sinds ze ons is toevertrouwd. Dus 'n opgave van 't getal 

missionarissen, zusters, fraters: staties, scholen, liefdadigheid- 

sinstellingen ; getal christenen. En daarbij dus goed laten uitko-


men hoeveel priesters er waren einde 1926 - hoeveel nu. (Cfr. Van 

den Boer, op ziekenverlof zijnde, mag ook nog meegerekend wor- 

den). De aanvraag, die door U in 't latijn moet worden ingediend 

ongeveer half of einde juni van dit jaar, wordt als volgt gemoti- 

veerd : nu ik de visitatie in onze missie op Java verricht heb en me 

persoonlijk heb kunnen overtuigen van de ijver der missionarissen, 

ben ik zo vrij Uwe Eminentie te verzoeken aan onze Missie de on- 

afhankelijkheid te willen schenken : hetgeen een grote vreugde en 

voldoening zal zijn voor de missionarissen. Verder behoeven geen 

motieven te worden aangevoerd. Ik heb Zijne Eminentie op de 

hoogte gebracht van de moeilijkheden, die zich voordoen tussen 

Vicariaat en ons. Natuurlijk wordt Batavia geconsulteerd (en me 

dunkt, dat de Vicaris Apostolicus wel niet zo begerig zal toehap- 

pen), maar, zeide de kardinaal: ,,Ik ben er voor", en dat is voor 

ons het voornaamste. Ik denk dat het nog wel geen Prefectuur zal 

worden, juist omdat cfr. Van Asseldonk de candidaat zou moeten 

zijn en hij nog te kort daar is ; maar dat geeft niet: de onafhanke- 

lijkheid is hoofdzaak en is ook 'n waarborg voor de toekomst. 

Zijne Eminentie hoopte, dat op 't eind van 't jaar de zaak klaar 

kan zijn. Omtrent de plannen en onderhandelingen over onafhan- 

kelijkheid behoort het strikste stilzwijgen bewaard te worden, om 

dat anders alles, en voor lang, zou kunnen mislukken". Deze 

tekst werd volledig aangehaald, omdat zij de stand van zaken en 

ook de mogelijkheid tot verzet van Batavia duidelijk aangeeft. 

Wanneer Rutten twee nieuwe missionarissen, Th. Koster en G. 

Wester, vergezelt op hun afscheidsbezoek aan kardinaal Van Ros- 

sum, spoort deze beiden aan om vurige en ijverige missionarissen 

te zijn en vooral in broederlijke samenwerkeing met hun confraters 

te arbeiden. En hij voegt er aan toe : ,,Breng mijn groeten over 

aan pater Van Asseldonk en zeg hem, dat ik zeer tevreden ben 

over hun arbeid en dit hoop te belonen". Zo bericht Rutten 

21.03.31 aan de generaal. Waarin die beloning zou bestaan, was 

zowel voor Van Asseldonk als voor van Dinter wel duidelijk 

genoeg. 

Op 10.04.31 zal de procurator laten weten, dat hij daags tevo- 

ren een onderhoud heeft gehad met pater Brocken, de generaal 

der M.S.C.-ers. Na overleg met de kardinaal, heeft Rutten aan 

Brocken gevraagd, of zij 66k geneigd zijn de onafhankelijkheid 

voor hun Javamissie aan te vragen. Het antwoord was bevestigend.


De kardinaal had op 31 maart uit eigen beweging bij Brocken 

geinformeerd, of de M.S.C.-ers er nog niet over dachten om onafhankelijkheid 

voor hun missie te vragen ; men ziet hoe behoed- 

zaam het spel gespeeld werd, en dat zou ook wel nodig blijken. 

Daags daarna heeft Van Rossum aan Rutten verteld, dat hij er met 

Brocken over had gesproken en dat Rutten van die kennis gebruik 

kon maken om er bij pater B. Visser, de missieoverste op Java, 

naar te informeren. Pater Zandvliet, de nederlandse provincial 

M.S.C. is op dat ogenblik op Java, mede met de opdracht te onderzoeken, 

of het opportuun en wenselijk is onafhankelijkheid 

voor hun missie aan te vragen bij de kardinaal. Hij zal einde mei 

over Rome terugkomen en dus heeft Rutten met pater Brocken afgesproken, 

dat hij half juni nog eens bij deze zal komen om defi- 

nitief te vernemen wat hun plannen zijn. Want het is het beste 

dat kruisheren en M.S.C.-ers samen aanvragen. Voor de M.S.C.- 

ers maakt mgr. Van Velsen zeker geen bezwaren, en kan het dan 

voor de kruisheren ook moeilijk doen. Zo denkt de kardinaal er 

eveneens over. Vier dagen later weet Rutten aan Hofman, prior te 

St. Agatha en definitor, te melden, dat de superior regularis van 

de SJ. op Java, pater Van Kalken, op weg is naar Rome. ,,Ik ben 

benieuwd, of zijn eerwaarde ook mij een bezoek waardig zal keuren". 

Op 26.05.31 bericht Rutten aan de generaal, dat pater 

Zandvliet over Rome is teruggekeerd van zijn visistatiereis. Pater 

Brocken heeft meegedeeld, dat de M.S.C. binnen een paar weken 

aanvrage zal doen om de onafhankelijkheid van hun missie. ,,Er is 

dus niets op tegen, maar alles voor, om samen de aanvraag in te 

dienen. Dat moet dan gebeuren bij kardinaal Van Rossum". Als 

hoogwaardig heer dat liever heeft, kan Rutten, met diens machtiging, 

dit ook zelf doen. Intussen heeft de generaal op 05.05.31 bij 

de afsluiting van zijn visitatie te Bandung, Van Asseldonk aan- 

gesteld tot reguliere Overste van de Missie.19. 

Vertragingsmanoeuvres van de jezuieten 

Op 15.10.31 zal Rutten aan de generaal schrijven : ,,....Ik heb 

de indruk dat de SJ. willen rekken — want ofschoon de kardinaal 

begin juli al geschreven heeft om informatie, hebben ze tot nu toe 

19. A.G.A.K. : zie relict van visitatie te Bandung in 1931.


nog niet geantwoord. Nu heeft Zijne Eminentie nog eens geschreven 

en de schroeven wat aangedraaid: zodat er nu wel spoedig 

antwoord zal zijn. Ik heb de kardinaal ook verteld, welke reden ik 

had om te veronderstellen, dat zij bezwaren zullen maken. Gelukkig 

is de aanvraag voor de paters van het H. Hart tegelijk met de 

onze verzonden ....". En op 03.11.31: ,, Pater Brocken, de generaal 

van de paters van het H. Hart, stond er ook verwonderd over, 

dat er nog geen bericht was over de onafhankelijkheid der missies 

op Java. De kardinaal is nu op de hoogte, dat de S.J., en waarom 

ze ons tegenwerken. Hopelijk komt er gauw antwoord". Op 17 

november blijkt er nog steeds geen nieuws uit Batavia te zijn, ofschoon 

de kardinaal telegrafisch om antwoord had verzocht. Hij is 

er slecht over te spreken. Dat duurt zo door tot half december. In 

Batavia werd kennelijk geprobeerd om de zaak op de lange baan te 

schuiven, met het idee, dat van uitstel afstel komen zou. 

Op 14.12.31 bericht Rutten : ,,Eindelijk kan ik wat nieuws melden 

omtrent de aanvrage om onafhankelijkheid voor de Javamissie. 

Dezer dagen kwam de generaal van de M.S.C., pater Brocken bij 

me en vertelde, dat hij een brief had van hun Overste, pater Visser, 

op Java, die hem zeide dat het bezwaarlijk was een missie sut 

iuris op te richten : omdat dan de Overste der missie, independens 

van de ene kant, als hij met de regering te onderhandelen had, en 

niet de Vicaris Apostolicus en Prefecten met hun paars; maar een 

Missieoverste, al is 't ook voor een missio independens, wordt als 

een eenvoudig Pastoor beschouwd. Daarom heeft pater Brocken 

aan kardinaal Van Rossum voorgesteld, om direct Prefectuur aan te 

vragen, wat de kardinaal best vindt. Nu ben ik juist bij de kardi 

naal geweest om te vragen, of dit ook voor ons geldt. Hij zeide 

mij: ja. Toen ik hem zeide, dat de aangewezen candidaat bij ons 

Van Asseldonk zou zijn, antwoordde hij, dat dit geen bezwaar 

was. Over het antwoord van de SJ. heeft hij me niets gezegd (en 

daarom wilde ik er ook niet over vragen), maar dat antwoord 

schijnt gekomen te zijn, want we hebben allebei een schrijven ge- 

kregen van de Propaganda, om nadere, meer gedetailleerde gegevens 

te verstrekken omtrent de missie, met een kaart van het terri- 

torium20. Dit zal ik nu aanstonds klaar maken en binnen enige 

dagen indienen. De kardinaal wil er haast achter zetten; en zo 

20. Voor kaartje van het territorium, zie Kruistriomf, jg. 11 (1931-1932), bl. 362.


heb ik goede hoop, dat de zaak in de eerste sessio plenaria (begin 

januari 1932) kan worden afgehandeld en beslist21. De aanvraag 

ter benoeming van de Prefect komt dan later. Ik ben blij, dat we 

al zover zijn, en de zaak nu maar een kwestie van tijd is". Rutten 

zal 26.12.31 melden, dat de aanvrage van de prefectuur voor Ban 

dung al in het Congres is besproken. Aanstonds na ontvangst van 

de brief van de generaal, waarin deze de aanvraag der prefectuur 

goedkeurt, heeft de procurator het rapport ingediend en de reden 

opgegeven waarom de Orde een prefectuur, en niet, zoals het anders 

sinds het laatste jaar gebruik was, een missio sui iuris aanvraagt. 

De kardinaal hoopte in januari (na de sessio plenaria) de 

beslissing te kunnen nemen. De generaal moet maar vast maatregels 

treffen om een terna op te maken voor de benoeming van de 

prefect en gegevens verzamelen over de drie candidaten, en daarbij 

de volgorde van de namen aangeven wie hij als de geschikste, een 

geschiktere en een geschikte candidaat wil aanwijzen. 

Op 25.01.32 is de oprichting van de prefectuur Bandung goedgekeurd 

door paus Pius XI. Rutten heeft dit terstond getelegrafeerd 

naar Bandung. Het is, zo schrijft hij, een mooi cadeautje bij 

het eerste lustrum van de aankomst der kruisheren op Java, dat ze 

7 februari vieren. Hij brengt tevens de gelukwensen over van kar 

dinaal Van Rossum. 

Voorbereiding tot de benoeming van een apostolisch prefect 

Zoals Rutten 30.01.32 schrijft, vertelde pater Brocken, dat het 

hem zo verwonderde, dat de Propaganda nu al met de aanvraag 

van een terna afkomt. ,,Ze schijnen dus expres haast te maken, 

omdat ze nog maar steeds geen antwoord hebben uit Batavia, 

noch op de brief (van de kardinaal) van juli, noch op die van oktober 

(waarin om telegrafisch antwoord gevraagd werd). De SJ. te 

Rome stonden ervan te kijken, dat de prefectuur er door was. Ik 

heb hun 't even meegedeeld, om geen kwaad bloed te zetten ; we 

zijn nu toch voort veilig ! " 

2i. Met „sessio plenaria" wordt bedoeld de algemene vergadering, genaamd ,,congressus", 

die maandelijks gehouden wordt door ongeveer 20 kardinalen, die aan de Propa 

ganda zijn verbonden. Het voorbereidend onderzoek en het resultaat is in een verslag samengevat. 

Aan de hand daarvan wordt de kwestie door de kardinalen besproken. De uiteindelijke 

beslissing is voorbehouden aan de kardinaal-prefect der Propaganda. Zij wordt bekrachtigd 

op een van de audienties, die de paus om de twee weken verleent aan deze kardi 

nalen.


En op 07.02.32 : ,,.... Ik voor mij geloof, dat Van Asseldonk de 

meest geschikte man is voor prefect; en me dunkt, dat we over 

zijn werk op Java uiterst tevreden kunnen zijn. Nu weet ik van pa 

ter Brocken, dat hij daar een uitstekende indruk maakt. Dat de 

geestelijken in Holland hem niet verwachten, geloof ik wel, maar 

U weet ook, dat de geestelijken over het algemeen niet de mildste 

zijn over collega's, als er iets op te zeggen valt Me dunkt, dat 

we ons heel veilig achter het oordeel van kardinaal Van Rossum, 

die heel zijn geschiedenis heeft meegemaakt en ze veel beter kent 

dan de meesten onzer confraters zelfs, kunnen dekken, te meer 

omdat ik uitdrukkelijk om zijn oordeel over Van Asseldonk als 

prefect heb gevraagd. Als we werkelijk een goeie andere kracht 

hadden, zou ik ook voor die andere zijn : dus, ceteris paribus, — 

maar dat is er niet. Enfin, we moeten eerst maar 't oordeel van (de 

kruisheren missionarissen) Java afwachten. Ik moet U nog iets vertellen, 

waarover ik deze dagen bij pater Brocken werd geroepen. 

Deze had een brief gehad van pater Visser (die op 't ogenblik op 

weg is naar Holland om 't provinciaal kapittel mee te maken en 

die gaarne bereid zal zijn, om U desgewenst in te lichten over Van 

Asseldonk), waarin deze schreef, dat pater Van Kalken de superior 

der jezuieten, bij hem is geweest om zijn steun te vragen voor het 

voorstel, dat de jezuieten zouden doen op de vergadering voor 

Missieoversten : om n.l. Java niet verder te verdelen, maar er 3 Vicariaten 

van te maken: West-, Midden- en Oost-Java! Stel U 

voor! Vooral moet Bandung niet onafhandelijk worden! Na die 

conferentie zou dan de Vicaris Apostolicus aan de Propaganda antwoorden 

(wat sinds juli 1931 nog steeds niet gebeurd is) en dit 

nieuwe voorstel aan de Propaganda doen22. U ziet hoe we juist op 

tijd zijn geweest; en U kunt begrijpen, hoe het bericht der nieuwe 

prefecturen als een donderslag voor de SJ. geweest zal zijn. Ik ben 

tenminste benieuwd, om de indruk te vernemen, die het gemaakt 

heeft". Op 23 maart 1932 diende Rutten de terna officieel bij de 

Propaganda in. Bij apostolische Breve van 20 april 1932 werd het 

missiegebied van de Kruisheren in Java losgemaakt en afgeschei- 

22. Pater B. Visser was de Missieoverste der paters van het H. Hart (M.S.C.) te Poerwakarto 

(Midden-Java). Hun gebied grenst aan de oostkant aan dat van de kruisheren. Het 

zou in 1932 eveneens prefectuur worden, met pater Visser als eerste apostolisch prefect.


den van het apostolische vicariaat Batavia en verheven tot apostolische 

prefectuur van Bandung23. 

Benoeming van de Prefect 

De benoeming van de apostolische prefect liet nog verschillende 

weken op zich wachten en hoogwaardig heer maakt zich daarover 

ongerust. En terecht. Rutten bericht 21.05.32 : ,,Ben juist bij kardinaal 

Van Rossum geroepen. Hij deelt mij mede, dat cfr. Van Asseldonk 

niet benoemd wordt, om redenen die hij mij niet zeide: 

ik vermoed vanwege vroeger. Zijne Eminentie vraagt nu of het 

goed is, dat een van de 2 anderen (wat praktisch Goumans zal 

zijn) benoemd wordt; Zijne Eminentie stelde dan voor om Van 

Asseldonk superior regularis te laten, om zo aan te vullen, wat aan 

Goumans ontbreekt. Mocht U voor de benoeming van Goumans 

bang zijn, dan vraagt de kardinaal, of U een andere terna wilt 

voorstellen, met misschien een andere flinke figuur uit Holland als 

eerste. Hierop zou ik graag spoedig antwoord hebben, omdat de 

onderhandelingen stil liggen totdat Uw antwoord komt. Het is natuurlijk 

niet nodig om de 2 posten van Prefect en Overste in 2 

handen te leggen : maar Zijne Eminentie ziet dat liever, vooral in 

dit geval, nu Goumans als Regulier Overste niet zo gezien schijnt, 

en de samenwerking tussen Goumans en Van Asseldonk wel mogelijk 

schijnt. Ik verwacht dus Uw antwoord : of Goumans candidaat, 

of nieuwe terna''. 

Vanwaar deze nieuwe wending in het oordeel van de kardinaal ? 

Voor een buitenstaander is het moeilijk te zeggen. Wel is zeker, 

dat hij in dergelijke aangelegenheden zorgvuldig en behoedzaam 

te werk ging, en alles goed afwoog. Uiteraard kon hij, meer dan 

anderen, over vertrouwelijke informatie beschikken en daarbij rekening 

houden met verschillen van inzicht. Bij nadere overweging 

kon zijn oordeel zich dus wijzigen. Er kunnen zich omstandigheden 

hebben voorgedaan die het nodig maakten. In ieder geval, er 

is geen enkele reden om te twijfelen aan zijn waardering voor de 

persoon en de bekwaamheden van Van Asseldonk. De kardinaal 

23. ADVENA, De apostolische prefectuur van Bandung, in: Kruistriomf jg. 11, 

1931-1932, bl. 360-364. J. BUSE, De prefectuur Bandung, in: Het Missiewerk, jg. 15, 

1933-1934, bl. 129-136.


was een eerlijk en gewetensvol man, die recht door zee ging en 

zich wel bewust was van zijn verantwoordelijkheid voor de beslis- 

singen die hij als prefect van de Propaganda nemen moest. 

Op 29.05.32 zal Rutten schrijven aan de generaal: ,,Dat de jezuieten 

zouden proberen ons de prefectuur afhandig te maken, 

geloof ik niet. Want de oprichting van de prefectuur is een vol- 

dongen feit. Alleen de benoeming van de dignitaris moet nog vol- 

gen. Ik ben aanstonds na ontvangst van Uw telegram naar Zijne 

Eminentie geweest en heb hem Uw besluit meegedeeld24. Nu zullen 

we weer moeten afwachten. Zijne Eminentie drong er op aan, 

dat U, als Goumans benoemd wordt, hem nog eens goed zoudt 

aansporen, om goede administratie te houden of te laten houden : 

want dat is voor 'n missie van groot belang. Uw voorstel om cfr. 

Van Asseldonk superior regularis te laten is uitstekend. Ik hoop 

ook, dat de benoeming (van prefect) spoedig volgt". 

Dat was gelukkig het geval. Reeds 30.05.32 kon hij melden, dat 

de kardinaal hem de avond tevoren had meegedeeld, dat Gou 

mans tot Apostolisch Prefect was benoemd, zoals Rutten reeds telegrafisch 

aan de generaal had laten weten. ,,Ik wens U daarmee 

geluk en hoop, dat alles goed mag gaan". Zo gerust was hij daar 

blijkbaar nog niet op. Op 08.06.32 meldt hij de ontvangst van de 

officiele stukken voor Bandung, die hij onmiddellijk naar Java 

heeft doorgezonden. Vervolgens schrijft hij: ,,Er was tevens een 

begeleidend schrijven bij voor mij, waarin me wordt verzocht voor 

verzending zorg te dragen ; en tevens nog een vraag (ik vertaal letterlijk): 

of ik zo goed zou willen zijn namens de Propaganda aan 

de Magister Generaal te vragen, dat hij een brief schrijve aan pater 

Goumans, opdat deze in het bestuur der Missie trachte te vermijden 

die gebreken, welke de Magister Generaal op zijn rekening 

heeft aangegeven in de inlichting, aan de Propaganda verstrekt. 

Want het is absoluut nodig, dat de nieuwe missie geen nadeel ondervindt 

van het bestuur van pater Goumans, maar veeleer vooruitga 

en op tijdelijk en op geestelijk gebied". 

Goumans was een hoogstaand religieus, maar een wat gesloten 

en op zichzelf levend iemand, die zich niet gemakkelijk uitsprak 

tenzij tegenover vertrouwelingen. Alleen dan liet hij zijn aangebo- 

24. Dit telegram is niet bewaard gebleven. Het heeft ongetwijfeld de naam van Goumans 

als eerste voor de terna genoemd.


ren gereserveerdheid varen. Hij was niet spontaan, en zijn bedaardheid 

en beheerstheid had iets opgelegds. Eigenlijk was hij 

onstuimig van aard, maar hij uitte zich moeilijk. Het ligt daarom 

voor de hand, dat hij ook een slechte briefschrijver was, en Rutten 

heeft zich blijkbaar beklaagd, omdat dit zijn taak als tussenpersoon 

in Rome verzwaarde. Van Dinter antwoordt daarop 

23.10.32 : ,Ja, U heeft niets gehoord van de Prefect uit Bandung, 

en wees verzekerd : gij zult er niets van horen, zo lang het niet 

dringend noodzakelijk is, en dan geen drie woorden als twee en 

half genoeg zijn. Ik ontving een briefke zo lang hij tot prefect benoemd 

is, en ik verwacht geen tweede voor mijn 50ste professiefeest 

(1937)". Dat zag er wel naar uit. Op 28.12.32 laat de gene 

raal weten : ,, Van Goumans ontvangen jaarverslag Prefectuur, — 

maar verder geen woord". Wellicht speelt ook de wijze waarop 

zijn prefectschap tot stand was gekomen mee. Zeker, hij was nu 

verlost van de voogdij van mgr. Van Velsen, en dat paars maakte 

veel indruk op de buitenwereld te Bandung. Maar toch moet Gou 

mans het wel een beetje als een Pyrrhusoverwinning hebben gevoeld. 

De vermaning van de Propaganda en de bedenkingen van 

de generaal als vertolker van de gevoelens der missionarissen zullen 

de voldoening wel wat gematigd hebben. 

Ter afsluiting van deze korte, maar bewogen periode nog dit. 

Pater Rutten deelt 04.03.33 mee: ,, Ik hoorde juist deze 

morgen op de Propaganda, dat Mgr. Van Velsen bedankt heeft sedert 

een paar weken, ofschoon ik er nog niets van in de kranten 

heb gezien". En op 25.04.33 : „.... Lopen er nog geen geruchten 

wie de opvolger van Mgr. Van Velsen zal worden ? Ik hoorde hier 

pastoor Wubbe noemen". Dit schijnt een ,,moeilijke bevalling" 

te zijn geworden. Na bijna anderhalf jaar zou er bericht komen, 

dat bij decreet van 23 juli 1934 pater PJ. Willekens, s.j., benoemd 

was tot apostolisch vicaris van Batavia. 

De visitatie op Java in 1933 

Wat maakte, nog maar twee jaar na die door hoogwaardig heer 

van Dinter, een tweede visitatie wenselijk en zelfs nodig ? Om dit 

te verduidelijken moeten wij ons eerst een voorstelling trachten te 

vormen van de plaatselijke situatie, waarin de missionarissen op 

Java verkeerden. De overgang van St. Agatha naar Bandung was


voor de jonge kruisheren zeer groot. Het leven was er zo heel an- 

ders dan zij gewend waren. Op zich genomen, hebben jonge men- 

sen juist de minste moeite ermee om zich aan veranderde omstan- 

digheden van leven aan te passen en is de taak als zielzorger een 

aantrekkelijke en vrij zelfstandige. De zorg van de Orde echter was 

er op gericht, dat zij, naast ijverige priesters ook echte kruisheren 

bleven door als religieuze gemeenschap, zoveel mogelijk was, sa- 

men te bidden en te leven en vanuit die bezieling hun zielzorge- 

lijke arbeid te verrichten. Deze was toen voornamelijk gericht op 

de stad Bandung, die zich snel uitbreidde. Van mei 1932 tot mei 

1933 nam het aantal inwoners, waaronder ook katholieke neder- 

landers, met bijna 6000 toe ; een aanwas die zich, zoals te voorzien 

viel, in toenemende mate zou voortzetten. Niet alleen was duide- 

lijk dat er te Bandung zelf weldra met twee katholieke kerken niet 

meer kon worden volstaan. 

Ook andere, verder afgelegen plaatsen groeiden uit tot zelfstan 

dige parochies, die het vaste verblijf van een of twee priesters no- 

dig zouden maken. Cheribon, op ongeveer 130 kilometer van Ban 

dung, was trouwens reeds een parochie met kerk en pastorie, toen 

de kruisheren die in 1928 van de jezuieten overnamen. Bovendien 

moesten vanuit die parochies dienstreizen worden gemaakt naar 

kleinere groeperingen of verspreid wonende katholieken. Verder, 

het tropische klimaat bracht een ander levensritme en een andere 

dagindeling met zich mee. Evenals de regeringsbureau's, de kanto- 

ren en fabrieken begonnen er de scholen een paar uur vroeger dan 

in Europa en waren zij wegens de hitte 's middags gesloten. 's 

Avonds na 6 uur viel de duisternis snel. De katechese op de scho 

len en het ziekenbezoek moesten dus voornamelijk 's morgens gebeuren. 

Zodoende werd het moeilijk om gezamenlijke geestelijke 

oefeningen te houden. Als religieuze Overste had Van Asseldonk 

een visitatie verzocht om zo tot bepaalde regelingen te komen. 

Op verzoek van hoogwaardig heer vertrok procurator generaal 

Rutten in de tweede helft van juni 1933, vergezeld van de nieuwe 

missionaris H. de Bekker, naar Java om er visitatie te houden. Zelf 

zou de generaal van 11 augustus tot 31 oktober in Amerika gaan 

visiteren. De visitatie op Java duurde van 31 juli tot 6 augustus. 

Een copie van het visitatierelict bevindt zich in het generaal archief. 

Uit de inhoud blijkt, dat deze visistatie ten doel had de missionarissen 

op te wekken tot het zo goed mogelijk onderhouden


van de kloosterlijke obervantie onder de omstandigheden waarin 

zij leven. Daartoe worden verschillende richtlijnen gegeven : 

a. Het dagelijks houden van de meditatie ; aangezien het niet 

mogelijk is dit 's morgens gemeenschappelijk te doen, moet ie- 

der een half uur van de dag daarvoor vrij houden ; 

b. tegen het einde van het avondmaal, ook al zijn er gasten, 

worde er een korte geestelijke lezing gehouden ; 

c. het rozenhoedje worde gezamenlijk gebeden, gevolgd door het 

gewetensonderzoek; 

d. het silentium worde tot 's morgens 8 uur bewaard en begint ?s 

avonds na het teken dat de recreatie is geeindigd ; 

e. wat de retraite betreft, de superior drage er zorg voor dat aan 

de confraters, in zoverre mogelijk, de gelegenheid gegeven 

wordt om deze gezamenlijk te houden. De superior zowel als 

de onderdanen onderbreken dan alle contact met buitenstaan- 

ders tenzij dit echt nodig is, waarvan men een gewetenszaak 

dient te maken ; 

f. de invoering van het schuldkapittel en de maandelijkse geza- 

menlijke recollectie worden tot een gunstiger tijdstip uit- 

gesteld ; dit vast te stellen wordt overgelaten aan het oordeel 

van de reguliere overste25. 

Bij de sluiting van de visitatie zijn er elf missionarissen op Java. 

Probleem bij de reguliere Overste 

De oprichting van de prefectuur Bandung had de Orde, maar 

vooral de Javamissionarissen zelf veel voldoening gegeven als be- 

wijs van waardering te Rome voor wat er in de vijf eerste jaren was 

tot stand gebracht, maar ook van vertrouwen in de toekomst der 

kruisherenmissie. Een andere reden tot optimisme was de opval- 

lende aanwas van candidaten voor de Orde sinds 1927, met het 

vooruitzicht dat deze zich in de volgende jaren zou voortzetten. 

Deze begon juist nu voor de missie, zowel op Java als in Congo, 

zijn tastbare vruchten af te werpen. Vanaf de zomer van 1934 tot 

die van 1936 werd zodoende het aantal missionarissen in de pre- 

25. A.G.A.K. Relict van visitatie te Bandung in 1933. Op 22.05.33 heeft Van Asseldonk 

als religieuze Overste nog enige preciseringen en kleine wijzigingen aangebracht, in verband 

met de praktische uitvoering der besluiten.


fectuur Bandung verdubbeld, met het uitzicht dat het ieder jaar 

behoorlijk kon worden aangevuld. En dat, terwijl toch waardevolle 

krachten als J. Van de Boer, G. Aegenent, G. Wester en M. Nille- 

sen reeds na enkele jaren om gezondheidsredenen Java moesten 

verlaten. Er kon dus.heel wat meer worden ondernomen of uitge- 

breid dan tevoren mogelijk was geweest. De Javamissie maakte een 

gezonde ontwikkeling door ; er zat groei in naar steeds grotere vol- 

wassenheid. Daarbij deden zich geen bijzondere problemen voor. 

Vandaar dat er over de jaren 1934-1935 ook weinig correspondentie 

daaromtrent is bewaard gebleven. 

Het eerste dat in januari 1936 de aandacht trekt, is de brief van 

Van Asseldonk op 27.01.36 aan de generaal. Daarin herinnert hij 

er aan, dat op 5 maart zijn tweede termijn als reguliere Overste zal 

aflopen. Hij verklaart zich bereid om ieder werk en welke taak ook 

te aanvaarden. Per luchtpost van 16.03.36 geeft de generaal hem 

wederom mandaat als religieuze Overste, waarvoor Van Asseldonk 

hem per brief van 20.04.36 dankt en tevens aan de generaal ver- 

zoekt om in de tweede helft van dat jaar nog weer twee priesters te 

zenden: in feite zouden het er drie worden: C. Van Schaik, B. 

Leenders en C. Mooy. Er hebben zich twee Indo-europese jongens 

gemeld als candidaten voor de Orde : J. Dohne en B. Van Horn. 

Finklenberg geeft hun privaatles in het latijn en Van Asseldonk in 

het Grieks. 

Op 30.05.36 meldt Rutten aan van Dinter, dat Van Asseldonk 

hem heeft verzocht in Rome aan te vragen, of hij voor een derde 

triennium overste kan zijn van het convent bij de St.-Petruskerk 

aan de Schoolweg. Daar woonden in 1936 de kruisheren Van As 

seldonk, Finklenberg, Van Gils, Berkhout, Bogaartz, en in een af- 

zonderlijk paviljoen mgr. Goumans. Rutten schrijft, dat hiervoor 

geen aparte dispensatie nodig is, want Van Asseldonk is geen 

strikte superior localis. Een andere vraag is : hoe dikwijls een reli 

gieuze Overste voor het hele missiegebied mag worden aangesteld ; 

zo iemand wordt als hogere Overste beschouwd. Dat zou geregeld 

moeten worden door Missiestatuten, zoals tevens heel de verhou- 

ding tussen Orde en Missie. 

Van Asseldonk heeft de hernieuwde benoeming tot reguliere 

Overste ontvangen en aanvaard. Een daarom doet het wel vreemd 

aan, dat hij nog geen maand later, op 25.06.36, aan hoogwaardig


heer verzoekt om geheel vrijgesteld te worden voor het werk voor 

Israel; hij zou dan ook de Orde uitbreiden zowel naar Engeland 

als naar Frankrijk, en ook naar het H. Land. Hij blijkt nog steeds 

overtuigd dat God dit van hem vraagt en stelt voor naar Nederland 

te komen om met hoogwaardig heer hierover te overleggen. Op 

06.07.36 antwoordt de generaal: ,,Beminde Confrater. Uw vlieg- 

post van 25 juni heb ik behoorlijk ontvangen, en ik was erg teleurgesteld 

met de inhoud. Ik was stellig van mening, dat uw vroeger 

idee geheel en al was gewijzigd, en ik geloof ieder met mij die 

weet, met welke toewijding gij U geeft aan onze Indische Missie. 

Nu, lieve Confrater, een werk dat zoveel verdriet en zoveel tranen 

heeft gekost aan hoogwaardig heer (Hollmann), wat een der pijnlijkste 

episodes is geweest uit mijn Generalaat, kan niet van God 

komen, maar slechts uit Uw verbeelding, door invloed van buiten 

af of van de duivel, die U op deze wijze tot afval wil brengen. 

God heeft ons door de Propaganda een missiegebied aangewezen, 

waar rond de zes miljoen mensen ons H. Geloof niet belijden ; tot 

missionering onder dat volk heeft God U gezonden door uw wettige 

Overheid, en derhalve, dat is het werk dat God van U verlangt. 

Ik kan en mag en wil niet toestaan, dat U mij komt spreken, over 

die aangelegenheid, en nooit of nimmer zal ik U voor dat werk afstaan. 

Verzet die gedachte zoals men slechte gedachten behoort te 

verzetten, en verder wil ik ook niet meer er over corresponderen. 

Blijft U geheel geven aan onze Indische Missie, zoals U gedaan 

hebt, en wat door Uwe Oversten geapprecieerd wordt, en Gij doet 

de wil van God. Met beste wensen, hartelijke groeten, Uw toegenegen 

Confrater, W. van Dinter, O.S.C.. Dit antwoord moet Van 

Asseldonk erg hebben teleurgesteld, maar ook deze keer heeft hij 

zich geheel onderworpen, en met dezelfde toewijding zijn taak als 

reguliere Overste voortgezet. Toch schijnt hij er wel moeite mee 

gehad te hebben ; hij laat niet veel meer van zich horen. 

Aan Rutten schrijft de generaal op 27.12.36 : ,,Van Mgr. Goumans 

hoor ik nooit iets ; het is wel treurig, wijl ik van niemand 

kan horen hoe het daar gaat. Onze Van Asseldonk schijnt ook niet 

de beste financier te zijn, en idealist .... In juli hebben wij 19 

priesters gereed. Maar intussen zal ik wel moeite hebben in St. 

Agatha en Haps. Hoe lang Laarakkers nog meegaat is moeilijk te


zeggen26". Op 16.04.37 : ,,Het 'witte verslag' uit Bandung, dat 

ik zou moeten ontvangen (omtrent de financiele sistuatie van de 

missie), maar nooit ontvangen heb, en ook wel nook bij bestaande 

administratie ontvangen zal, kan Ik U tot mijn spijt dan ook niet 

sturen. Wel krijgen wij van het Centraal Missiebureau het Jaarboek 

van Indie. Maar daar vindt ge niets omtrent 'centen' ! En op 

20.06.37 : Omtrent Java kan ik niets mededelen. Ik mocht noch 

van Mgr. Goumans, noch van Van Asseldonk iets vernemen in het 

jaar 1937\ ofschoon ik de laatste, een vier of vijf weken geleden, 

per vliegpost gevraagd heb, of er priesters op Java verwacht wor- 

den. Geen antwoord. Zoveel plezier ik heb van de Congo, zoveel 

verdriet van Java''. 

3. ONENIGHEID ONDER DE JAVAMISSIONARISSEN 

De leefsfeer te Bandung 

Bandung ligt ongeveer 2100 meter boven de zeespiegel en heeft 

dientengevolge een klimaat zo wat als Zuid-Frankrijk: normaal 

32.-33. C, oplopend tot 36. in het droge seizoen na zonsondergang 

koelt het flink af. Een heel wat aangenamer temperatuur dan 

bijvoorbeeld te Cheribon. Bandung heeft ook een vruchtbare en 

schitterende omgeving. Geen wonder, dat veel Europeanen er zich 

bij voorkeur vestigden. Rond 1900 was het nog niet meer dan een 

stil, gemoedelijk stadje in het binnenland geweest met 30.000 in- 

woners, waarvan een 1200 Europeanen. Volgens de volkstelling 

van 1939 zou het al 221.000 bewoners tellen waaronder ruim 

25.000 Europeanen, meest nederlanders van afkomst. Er waren 

prachtige villawijken en parken. De Europeanen gaven er de toon 

aan. Meestal waren dit bestuursambtenaren, officieren en zaken- 

mensen, die meer inkomsten en minder uitgaven hadden dan in 

het moederland ; de grond kostte niet veel en er was goedkoop 

personeel in overvloed. Over het algemeen konden die families 

zich er vrijer en comfortabeler bewegen dan in Nederland. Er was 

26. J. Buse was inmiddels verhuisd naar de nieuwe missieprocure te Hees/Nijmegen. Tevoren 

was hij missieprocurator te St. Agatha, doceerde er kerkelijk recht en was vaste assistent 

te Haps. P. Laarakkers (67 j.), professor in de moraal-theologie, heeft wegens ernstige 

ziekte als zodanig ontslag gevraagd en zou 19 juni 1937 in het gasthuis te Uden overlijden.


ook veel toerisme en Bandung werd een mondaine stad. Van de 

andere kant bestond er onder de katholieken een veel nauwer con 

tact met hun priesters. Op deze laatsten oefende de heersende 

leefsfeer onwillekeurig ook haar invloed uit. Het was dan voor hen 

niet altijd even gemakkelijk om het juiste en sobere midden te bewaren. 

Een zekere luxe kan gemakkelijk en bijna ongemerkt een 

levensbehoefte worden. Begrijpelijk is, dat jonge, idealistische religieuzen 

dit als een groot gevaar voor hun geestelijk leven zagen en 

daartegen in verzet kwamen. Zodoende ontstond er onder de 

kruisheren-missionarissen een groep van een man of vijf, die geen 

vrede namen met de gebruikelijke gang van zaken. Zij wilden als 

priester en religieus de grootst mogelijke volmaaktheid betrachten. 

In hun streven zochten zij aansluiting bij elkaar en voelden zich 

geroepen om een profetische rol te vervullen. 

De stellingname van A. Kooyman 

Rector J. Buse, die door van Dinter was aangesteld als zijn plaatvervanger 

tijdens de visitatiereis naar Brazilie ontving begin december 

1937 een brief van A. Kooyman, de leidende figuur in die 

groep. Op 05.12.37 meldt hij daaromtrent aan procurator Rutten 

:' ...Zaterdag kreeg ik een brief van cfr. Kooyman. Ziehier enkele 

aanhalingen : *Je bent hopeloos voorzichtig (wat klinkt dat 

roekeloos, he ?), wijl je de roekeloosheid niet aandurft van de GE- 

KRUISTE LIEFDE ; conclusie : vaarwel! dan kunnen we althans nu 

niet samenwerken' ... 'Wij (mijn invloed reikt reeds ver) willen 

onverzettelijk door alles heen 'n hervorming, een religieuze vernieuwing 

beginnen bij priesters en religieuzen. Wij eisen : de triomf 

van de absolute, zuiverste Liefde tot God. Wij verbreken alle 

aardse banden, iedere gehechtheid, hoe gering ook. Wij bestrijden 

tot de dood toe alles wat daartoe in de weg staat. In een woord : 

wij hebben samen gezworen op bloed en leven, Christus op de 

troon zonder uitstel, door alles heen naar voren ! Wij hebben genoeg 

van de lamme, slappe en zeer weke christelijke kost, samengesteld 

door brave priesters. Wij willen niet anders zijn dan verslinders 

van vuur, de laaiende brand die uitslaat van het Gloeiende 

Hart van Jezus Christus ! Wij willen niet meer gevangen blijven in 

't normale, dat men met eigenwaan zo heeft genoemd, maar dat 

niets anders is dan 'n valse benaming voor 't vieze middelmatige.


Dan zeggen we : wij willen doelbewust abnormaal zijn. Vaarwel, 

we gaan 'n eigen weg. '...Onverbiddelijk val ik de brave nuchtere 

pastoors aan en doorsteek ze met 't Zwaard van 't woord ten leven 

of ter dood !!.... Tenslotte, naar believen kun je op deze brief te- 

rugkomen, maar voor mij is de zaak afgehandeld.... Buse was hier- 

van geschrokken en dacht aan overspanning, opstandigheid of er- 

ger, zodat hij het oordeel van Rutten vroeg (de onderstrepingen 

zijn van Kooyman zelf). 

Naar aanleiding van meerdere brieven van A. Kooyman, schreef 

Buse op 12.12.37 aan mgr. Goumans : ,, Voor geruime tijd heb ik 

me met enkele voorzichtige woorden gewend tot de religieuze 

Overste op Java en hem gewezen op de meer dan zonderlinge 

wijze waarop confrater Kooyman zich uitdrukte. Ik heb hierop 

geen antwoord gekregen. Daar ik van de Confrater enkel malen 

brieven ontving, waarbij hij ook mij in zijn 'complot' wilde trek- 

ken, was ik zo vrij hem enige malen een brief te schrijven. Ik prees 

het streven naar het geestelijke, verklaarde me gaarne bereid om 

mee te werken aan het streven naar geestelijke verdieping in de 

Orde, maar van de andere kant heb ik op uitdrukkelijke wijze tot 

grote voorzichtigheid aangemaand en vooral ook tot zeer stipte ge- 

hoorzaamheid. Helaas heb ik bij de Confrater niets kunnen berei- 

ken. Ik ontving een brief van hem, welke alle voorgaande in 

dwaasheid overtreft. Dat is niet gezond meer. Dat is ziekelijk. Ik 

ben zo vrij U hier een copie van die brief te zenden. Vergeef me 

dat ik me met interne aangelegenheden bemoei, maar me dunkt 

U zult toch tegen deze m.i. zeer gevaarlijke strevingen wel moeten 

optreden. Het heeft de schijn, dat hij zelfs reeds een groepje ron- 

dom zich heeft geformeerd. Wellicht was ik uitverkoren om hun 

streven naar Holland over te brengen en wellicht zoekt hij nu een 

ander. Ik wil U nog mededelen, dat ik me verplicht geacht heb 

ook aan hoogwaardig heer te schrijven. Ik zou me niet verant- 

woord hebben geacht, wanneer ik hem niet van dit hoogst gevaar 

lijke streven op de hoogte had gebracht27. 

A. Kooyman is naar Garoet verplaatst door Van Asseldonk als 

nog religieuze Overste; dat zal hem beter in de gelegenheid stel- 

len om Soendanees te leren. Hij heeft gevraagd om daarna weer 

27. J. Buse was toen rector van de nieuwe missieprocure te Hees en was tevens econoom 

generaal van de Orde.


naar Bandung te mogen terugkeren. Garoet is prachtig gelegen en 

heerlijk rustig; een ideaal oord voor studie. Zelf wil Van Asseldonk 

ook nog graag Soendanees leren. Vanuit Garoet schrijft 

Kooyman 10.02.38 aan rector Buse : ,, Wijl de liefde me zeer na 

aan het hart ligt, ga ik over tot de zelfvernedering U te schrijven, 

want zelfs niet in de geringste mate heb ik er hoop op Uw inzicht 

te veranderen, wijl ik de hele verhouding klaar getekend zie in 

Christus' woorden ,,qui potest capere, capiat". U begrijpt ongetwijfeld, 

dat ik op Uw laatste schrijven niet in kan gaan. Alleen 

wil ik daaruit 'n voorbeeld lichten hoe U — eenzijdig ingesteld — 

mijn brieven beoordeelt. U valt over de terminologie ,,doelbewust 

abnormaal'' ; verstaat deze woorden volgens de inderdaad gangbare 

opvatting en komt zo logisch tot de conclusie, dat wij bewust 

idioot willen doen. Hoe buitengewoon waanzinnig zo iets ook is, 

toch vindt U zoiets meer voor de hand liggend, dan eens te overwegen 

of de betekenis niet anders kon zijn. Bovendien heb ik in 

'n voorgaande brief geschreven ongeveer: de massa is middelma- 

tig ; daarom noemt men alles wat middelmatig is ,, normaal'', wat 

daar onder- of boven uitgaat noemt men abnormaal. Zo gezien wil 

ik positief abnormaal zijn, d.w.z. in de beleving van het geloof zo 

ver als ik maar kan boven de middelmaat uitgaan. Vervolgens : als 

U denkt dat ik niet meer schrijven wil voor Kruistriomf, dan hebt 

U het mis. Als men het aanvaarden wil, zal ik even goed schrijven 

als vroeger wanneer ik daartoe de inspiratie heb, want ik kan al 

leen maar schrijven onder invloed van bepaalde indrukken. Boven 

dien valt hier in Garoet niets te beleven. Waarom zou ik niet meer 

willen schrijven ? De hele kwestie heeft bij mij geen ander gevolg, 

dan dat er tussen ons geen innerlijke verbondenheid bestaat; rancune 

of wat dan ook heb ik niet. Tenslotte moet U niet denken, 

als zou ik veranderd zijn. Wat ik geschreven heb, is m'n overtuiging, 

kostbaarder voor mij dan m'n bloed, die niet te veranderen 

is, tenzij dat de genade me los zou laten. Die overtuiging staat en 

wordt beleefd door alles heen. Ik vrees geen enkele mens behalve 

mijzelf! Ik ben bereid alles te offeren en verwacht ook zonder 

meer, dat zulks geeist zal worden. \ Is heel eenvoudig me te vernietigen, 

wijl ik geboeid ben door de gehoorzaamheid, die me 

eveneens kostbaar is boven alles ; 'n simpel bevel, en ik word naar 

Holland getransporteerd om daar aan te komen als ,, de mislukte 

missionaris'', 'n odium voor heel je leven. Maar dat alles interes-


seert me niets, ik blijf trouw aan de hoogste en dus moeilijkste 

idealen. En zelfs dan zal ik des te meer bidden voor hen, die 'n 

grote verantwoordelijkheid op zich laden, door zo iets te vernieti- 

gen. Thans acht ik m'n uiteenzettingen compleet; 'k vorder hele- 

maal niet van U, dat U hier verder nog op zult antwoorden. Im- 

mers was m'n doel alleen : zoveel mogelijk te doen van mijn kant, 

om de naastenliefde te redden ! Hartelijke groeten''. 

Deze brief werd in zijn geheel overgenomen, omdat hij een 

goede kijk geeft op de persoon van Kooyman en op zijn hoog- 

gestemde religieuze idealen. Dit was geen voorbijgaande bevlie- 

ging ; hij is er trouw aan gebleven tot aan zijn dood, ondanks ver- 

dachtmaking en miskenning. De brief lijkt nogal zelfverzekerd 

voor iemand, die pas 27 jaar en nog geen vier jaar priester is en 

eerst ruim drie jaar missionaris. Maar grootspraak was het in geen 

geval. Dat getuigt heel zijn verdere leven als priester, religieus en 

missionaris. 

Als missieprocurator had rector Buse ook verschillende veront- 

ruste brieven van andere missionarissen ontvangen en hij achtte 

het terecht zijn plicht om de generaal omtrent de inhoud daarvan 

in kennis te stellen. Maar wie Kooyman goed kenden, wisten dat 

het geen bluf of weerspanningheid was die hem dreven. Hij 

speelde open kaart, en was geen intrigant. Een andere kwestie is, 

of hij daarbij niet te onvoorzichtig en uitdagend te werk ging, of 

hij toen al het vermogen bezat om het juiste geestelijk evenwicht 

te bewaren, of hij voldoende besef had, dat niet aan iedereen, die 

sterk onder zijn invloed kwam, dezelfde verheven eisen konden en 

mochten worden gesteld. Dat heeft tot tragische gevolgen geleid, 

zowel voor de gemeenschap van kruisheren-missionarissen, voor 

deze priesters persoonlijk, voor de onderlinge samenwerking als 

voor de weerslag die dit had op buitenstaanders. Van nature was 

hij een ,, Draufganger'' ; zijn oordeel was toen nog te rechtlijnig, 

te ongenuanceerd. Hij werd als een geestelijk leidsman gezien 

door sommige bewonderaars, die in de spanningen die hun bewe- 

ging opriep, niet voldoende het gezonde geestelijk evenwicht 

wisten te bewaren, dat hen voor bepaalde dweperijen en spirituele 

excessen zou hebben behoed. Niet ongestraft kan ieder hetzelfde 

vergen, noch van zich persoonlijk, noch van anderen. Dat kan hal- 

lucinaties wekken, eenzijdigheid en onbarmhartigheid veroorzaken 

in het oordeel van anderen, die ons na staan en die recht hebben


op ons begrip en onze mildheid. Als missionaris was hij voortreffelijk 

en kon, hoewel doortastend van aard, een eindeloos geduld 

opbrengen met zijn bekeerlingen. Op nog pas tweeenzestigjarige 

leeftijd zou hij 21.10.72 overlijden en onder overweldigende be- 

langstelling worden begraven. 

Klachten van mgr. Goumans en van Van Asseldonk aan de ge- 

neraal 

Op 24.01.38 beklaagt mgr. Goumans zich in een brief aan 

hoogwaardig heer over de nogal buitenissige uitingen en gedragingen 

van sommige missionarissen, meest jongere. Ook, zo zegt hij, 

was de laatste maanden de verstandhouding tussen hem en Van 

Asseldonk niet vriendschappelijk. Als dossier voegt hij de briefwisseling 

er bij in, die daarop betrekking heeft. Hij vermeldt enkele 

vreemde gedragingen van sommige priesters. Hij heeft het oordeel 

gevraagd van zijn consultoren over de inhoud van een bepaalde 

preek, die nogal wat deining heeft veroorzaakt onder de toehoor- 

ders. Dat hij Van Asseldonk niet om diens oordeel er over vroeg 

was, omdat hij al wist dat deze de preek verdedigde vooral op deze 

grond : de waardigheid van de priester is zo verheven, van wie ook 

gezegd is : Die U hoort, hoort Mij. Tengevolge van dit alles is de 

stemming onder de confraters zeer gedrukt. De generaal zou, na 

een visitatiereis van twee en een halve maand naar Brazilie, geheel 

verzwakt door herhaalde en hevige aanvallen van malaria, begin 

februari 1938 te St. Agatha terugkeren. 

Behalve de genoemde brief van Goumans zou hem er een van 

Van Asseldonk bereiken, gedateerd 24 januari 1938, die evenmin 

opwekkend was. Vooreerst gaat het over de bewuste preek. ,,Mgr. 

Goumans besloot zich daarover tot U te wenden en vroeg zijn con- 

siliarii schriftelijk hun mening aan U te geven ; die meningen zou 

hij U dan opzenden. Ik leverde de mijne heden in, en vindt 't niet 

delikaat van Mgr., dat hij eerst zelf deze meningen wilde lezen. 

Maar, enfin ! soit! ". Vervolgens komt dan de aparte leefwijze van 

de predikant ter sprake, die geheel afwijkt van die der overigen. 

Van Asseldonk weet dat men hem er van beschuldigt hen daartoe 

aangezet te hebben, maar ontkent dit ten stelligste. Toen hij, na 

het ,,beproeven der geesten, of zij uit God zijn" heeft begrepen 

dat Gods genade hier aan het werk was, toen heeft hij hun zijn ze-


gen gegeven. ,,Ik heb dat ook aan Mgr. gezegd, die het subjectief 

noemde en zijn Gezag er tegenover stelde. En toen ik Mgr. er op 

wees, dat ook ik als superior deze dingen beschouwd had en beoordelen 

moest, en dat Mgr. 's Gezag niet meer van God is dan 

het mijne : toen was daar nog niet de wil bij Mgr. om althans consideratie 

te houden met mijn standpunt" Waar gaat dat 

heen? Ik merk, dat ook ,,Holland" van hieruit bewerkt is, o.a. 

schreef confr. J. Buse aan confr. Kooyman een brief die er totaal 

naast was. Nu moet U gaan oordelen. Ik zal voor U bidden"... 

De bedoelde preek 

De preek waarvan hierboven sprake was, bevat inderdaad wel 

enigszins merkwaardige uitspraken. De predikant blijkt er van uit 

te gaan, dat hij een bijzondere zending van Godswege had te vervullen. 

Hij vergelijkt zijn opdracht met die van de engel Gabriel te 

Nazareth. Zoals Maria moest geloven in de blijde boodschap, zo 

moeten de toehoorders dit ook doen in wat de predikant nu te verkondigen 

heeft. Zijn boodschap is hem als priester door God gege 

ven ; daar mag niet aan getwijfeld worden. De predikant treedt 

hier op als een boeteprofeet: Christus zal weldra komen ; de tijd 

van de eindbeproeving breekt aan. Er is geen liefde en eenheid onder 

de christenen. De Kerk is rot. Priesters zullen tegenover 

priesters komen te staan. Laten zij die deze boodschap niet aannemen 

tenminste als Gamaliel zijn, en niet datgene wat van God 

komt beoordelen en veroordelen. Boete en bekering, voor het te 

laat is. Daar komt het betoog op neer van hem die zich 'de kleine 

priester' noemt. Er spreekt een apocalyptisch zendingsbewustzijn 

uit en het vast overtuigd zijn van een heel aparte roeping. 

J. de Rooy benoemd tot superior 

J. de Rooy die, na een tienjarig verblijf en grote toewijding als 

missionaris, in 1937 op verlof is gegaan naar Nederland, keerde in 

maart 1938 te Bandung terug. Hij was intussen door de generaal 

bedoeld als voorlopig religieus Overste in de plaats van Van Asseldonk. 

Er heerste een gespannen toestand onder de missionarissen. 

Hoogwaardig heer van Dinter schrijft 10.03.38 aan Rutten: 

,, Welk een treurige toestand in Indie. Ik heb hier veel stukken, en


het een al gekker dan het ander Van Asseldonk kan niet langer 

daar meer blijven ; maar wat dan ?...." Op 03.03.38 zendt de generaal 

een formeel bevel aan Van Asseldonk om zo spoedig mogelijk 

naar Nederland terug te keren en zich, zonder voorafgaande 

andere bezoeken, in het klooster te St. Agatha te melden. 

Bijna onmiddellijk na de terugkeer van J. de Rooy werd een algemene 

retraite uitgeschreven, die verplichtend werd gesteld voor 

alle confraters om de beroering weer tot rust te brengen. Zij werd 

gegeven door een jezuiet, niet de eerste de beste, maar de instruc 

tor van hun tertiaat, toen te Semarang. Dat er echter geen juiste 

voorstelling bestond over de eigenlijke gang van zaken, blijkt wel 

uit de reactie van de retraitepater. Ofschoon het een algemene re 

traite was, bleek vooral de bedoeling om de enig overgeblevene 

,,mysticus" te bekeren. Na veel wikken en wegen, is Kooyman 

naar de pater toegegaan, nadat deze al heel wat toespelingen had 

gemaakt tijdens de conferenties. Toen Kooyman bij hem kwam, 

was de pater al ,,op de hoogte". Kooyman vroeg of hij het geval 

van zijn kant mocht toelichten ; dit werd natuurlijk toegestaan. 

Toen de pater alles hoorde, stond hij werkelijk versteld, dat hij dit 

alles niet geweten had, en dat hij tegen zulke luchtkastelen aan 

het preken was. Tranen kreeg hij in de ogen, en hij heeft toen als 

het ware onder ede verklaard, dat hij alles zou doen om de zaken 

recht te zetten. Hij zeide dat hij na afloop der retraite onmiddel 

lijk naar zijn provinciaal te Semarang zou gaan om te vertellen hoe 

de zaak in elkaar zat. Of hij dit gedaan heeft, kan men natuurlijk 

niet bewijzen, maar Kooyman zeide : ik ben daar heilig van overtuigd, 

om twee redenen : vanwege zijn uitdrukkelijke verklaring 

na de opening van zaken ; en ook : omdat kort daarop deze jezuiet 

naar Nederland is gestuurd zonder nadere reden, terwijl Kooyman 

zegt: men heeft in Semarang gedacht: deze pater is ook al onder 

de invloed van die ,,mystici" gekomen28. 

Op 06.03.38 richt de generaal een officieel schrijven aan mgr. 

Goumans en aan alle missionarissen die in de prefectuur Bandung 

arbeiden. Dit begint met de kennisgeving van de aanstelling van 

de oudste missionaris J. de Rooy tot voorlopig religieus Overste. 

28. Dit volgens het verslag, opgemaakt door dr. F. Vermeulen, de tegenwoordige provin 

ciaal der kruisheren in Indonesia. Het is het resultaat van een gesprek met A. Kooyman en 

B. Leenders, dat hij dateert op 26 juli 1965.


Bovendien wordt bij deze gelegenheid herinnerd aan enkele voorschriften 

uit de instructie der Propaganda Fide van 8 december 

1929, gericht tot de apostolische vicarissen en prefecten, en waarin 

hun eigen volmachten en die van de reguliere Oversten staan omschreven. 

Op 11.03.38 zal de generaal aan G. Lauwers, prior te 

Diest en definitor, berichten : ,,Het zal daarop neerkomen op den 

duur, dat ik een groot offer moet brengen om onze Javaanse Missie 

te sauveren: om dr. W. Van Hees, prior, magister, professor, naar 

Java te sturen. Het is niet doenbaar, maar het zal moeten; wij 

kunnen Indie niet in de steek laten". Inderdaad heeft hij hierover 

gesproken met Van Hees, toen prior te Zoeterwoude en heeft deze 

zich geheel ter beschikking gesteld voor deze zware opdracht. Rut- 

ten reageert 28.03.38 : ,, Wat Java betreft, ben ik blij dat U hebt 

ingegrepen. Ik hoor juist van Buse, dat Van Asseldonk op verlof 

komt en De Rooy ad interim tot Superior is aangesteld. Dat is wel 

de beste oplossing. Inderdaad zou alles beter gaan — en niet veel 

gebeurd zijn — als Goumans beter kon optreden. Maar daar zitten 

wij nu mee". En op 19.05.37 schrijft hij : ,,Cfr. De Rooy heeft 

een hele lijst vragen gesteld, wat hij als Superior regularis kan 

doen, — waarop ik hem naar beste weten heb geantwoord. Ons 

gemis aan Missie-statuten laat zich in zo'n geval wel erg gevoelen. 

Ik heb Confr. De Rooy ook in die geest geschreven. Ze moeten 

maar leren, dat er op de eerste plaats gehoorzaamd moet worden ; 

vervolgens, dat er als missionaris gewerkt dient te worden en dat ze 

in dat missionaris-leven hun kloosterlijke volmaaktheid kunnen en 

— in casu — moeten zoeken te bereiken. Over dat punt: hun ei 

gen devoties hebben, pas aan de mensen denken als ze hun brevier 

en hun meditatie afhebben en eerder ook niet, ook al is het noodzakelijk, 

kwamen er bij de missionarissen van het H. Hart vele 

klachten binnen. het zit een beetje in de lucht, en het is voor ons 

tenminste een troost — ook al is ie klein — dat we in deze niet alleen 

zijn. Maar daarom is het des te meer zaak, dat zo'n Missieoverste 

weet op te treden — en het ook durft. Aan dit laatste zal 

het cfr. De Rooy niet ontbreken. Ik heb hem geraden voortdurend 

met U in contact te blijven : dan zal hij ook over de eerste moeilijkheden 

(wat hij in een bepaald geval kan en mag gebieden of 

verbieden, of hoe hij iets moet aanpakken) wel heenkomen. Hij 

schreef me, of hij hun de jurisdictie kon ontnemen. Ik antwoordde 

hem, dat hij dat wel kan voor het klooster, maar dat dan nog de


jurisdictie blijft van de Superior ecclesiasticus (dus : de apostolische 

prefect): en die is ook voldoende. Bovendien lijkt me dat een 

laatste middel; ofschoon ik vind, dat Mgr., als ze zulke dwaze 

dingen preken, hun reeds lang voor 'n tijd de jurisdictie voor 

biecht- en preekstoel had moeten ontnemen. Ik ben echt blij dat 

U radicaal hebt ingegrepen — en ik ben er van overtuigd, dat U 

zich niet van Uw stuk zult laten praten; te meer nu U weet, hoe 

de Propaganda er over denkt''. 

De terugkeer van Van Asseldonk 

Inmiddels is Van Asseldonk begin mei 1938 teruggekeerd. Rec 

tor Buse meldt 11.05.38 aan Rutten : ,,Hoogwaardig heer ontvangt 

diverse brieven om dr. Van Asseldonk te handhaven. Ik heb 

er al twee voor hem beantwoord. Ik moet er bijvoegen, dat het ene 

antwoord nauwelijks de deur uit was, of hoogwaardig heer ontving 

van dezelfde persoon bericht, dat hij alles — later ingelicht zijnde 

— terugtrok. D'r is bij hoogwaardig heer ook zoveel aanwezig, dat 

de maatregelen van hoogwaardig heer volkomen gewettigd en 

noodzakelijk maakte''. 

Voorschrift van het generaal kapittel 1938 

Procurator Rutten had het gebeurde te Bandung besproken met 

een goede vriend, pater Zandvliet, M.S.C., de vorige provinciaal 

in Nederland. Hij had nog voor kort een visitatiereis gemaakt naar 

hun missie op Java, en was generaal assistent te Rome. ,,Deze vertelde 

mij, dat ook bij hen onder de jongere missionarissen veel te 

zeer eigengereide devotieopvattingen heersten — en hij was het 

helemaal met U eens, dat dit gebrek in de wortel (n.l. in de opleiding 

in noviciaat en scholasticaat) moet worden bestreden". Tegen 

deze bewogen achtergrond zal het voorschrift verstaan dienen 

te worden van het generaal kapittel begin augustus 1938 : ,,Het is 

de bedoeling en het verlangen van het generaal kapittel, dat alle 

confraters zonder uitzondering krachtig streven naar de volmaaktheid 

door nauwgezette onderhouding van Regel en Constituties en 

in volledige gehoorzaamheid jegens de oversten, en een zeker vals 

en zeer gevaarlijk mysticisme vermijden door het eigen gevoelen


en oordeel te onderwerpen, ook wanneer men gelooft, dat het 

door de H. Geest wordt ingegeven" 29. 

De generaal zal 20.11.38 aan Rutten berichten : „.... Van Indie 

heb ik de verplaatsingen gehoord, en dat 'de Paulisten' rustig zijn, 

maar niet bekeerd". Intussen waren 22 September vier nieuwe 

missionarissen aangekomen : zij werden alien te Bandung zelf ge- 

plaatst. Het waren A. Vermeulen, C. de Vocht, C. van Dal en H. 

Reichert. Pastoor Piets zou na tien jaar missiearbeid voor het eerst 

op verlof gaan in november 1938, om 31 augustus 1939 terug te 

keren, vergezeld door twee nieuwe missionarissen : J. van de Pol 

en A. van Dijk. 

Nabeschouwing 

Gezien de moeilijke omstandigheden en gespannen verhoudin- 

gen, het meningsverschil tussen de apostolische prefect en de supe 

rior regularis, het standpunt van de Propaganda en de informaties 

die hoogwaardig heer hadden bereikt, lijkt volkomen juist, dat de 

generaal aan Van Asseldonk heeft bevolen naar St. Agatha te ko- 

men. Dat het ,,altera pars" niet zou gehoord zijn, lijkt een zinsbegoocheling. 

Van Dinter had voldoende bezwarend materiaal in 

handen, dat hij Van Asseldonk bij diens komst heeft voorgelegd. 

Het is moeilijk te begrijpen, dat Van Asseldonk dit overspannen 

soort van ascese heeft willen steunen en goedpraten als normaal en 

als ware heiligheid. Er is geen enkele reden om te twijfelen aan de 

subjectieve vroomheid en goede bedoelingen, evenmin om alles bij 

de ,,laksen" goed te keuren. Maar de kritiek op hen van de 

,,honderd procent" priester was toch dikwijls ten onrechte, onverdiend 

en liefdeloos. Wellicht kan het optreden van de H. Ignatius 

verhelderend hierbij werken. ,,Het is verrassend en ook teleurstellend, 

zo schrijft Josef Sudbrack, j./, dat juist bij de beoordeling 

en rangschikking van gebed en Godservaring de vroegere jezui'eten 

het helemaal niet eens waren. Reeds Ignatius had te kampen met 

tendenzen die ingingen tegen zijn gebedservaring. In 1548 richt- 

ten zich twee vooraanstaande medebroeders tot hem met het verzoek 

om zich voor zeven jaren in de woestijn te mogen terugtrekken 

om daar te bidden en te mediteren Steeds weer ontston- 

29. Chronicon Cruciferorum, t. 3, fasc. I, bl. 119, nr. 10.


den op het Iberische schiereiland dergelijke strevingen. Ignatius 

echter wilde zijn ordesgemeenschap opbouwen uit een andersgezinde 

,, ervaring''. Hij moest de jonge ordesleden van Coi'mbra 

vermanen om zich tevreden te stellen met de voorgeschreven gebedstijd" 

De H. Franciscus Borgia, zijn opvolger als generale 

overste, werd eveneens door hem berispt, zelfs meermalen, wegens 

diens al te lange gebedstijden en harde boetedoeningen. Het 

kwam tot moeilijkheden met de jezuietengemeenschap in Portu 

gal. Maar Ignatius greep buitengewoon streng in, om de geest van 

zijn gemeenschap te bewaren. En hij zeide: ,,wanneer de jonge 

jezuieten de juiste versterving en zelfverloochening zouden hebben, 

dan zouden zij met gemak in een kwartier meer bidden dan 

anderen in twee uren". De jonge orde worstelde om de echte 

geest van Ignatius. Van buiten af werd de orde door gerenommeerde 

theologen nog na de dood van Ignatius verdacht gemaakt 

als een gemeenschap van ,,Alumbrados'' (,,Verlichten"), van 

mensen dus, die hun eigen gebeds- en Godservaring stellen boven 

de leer en de intenties van de Kerk30. 

4. VERDERE GEBEURTENISSEN IN VERBAND MET DE JAVAMISSIE 

(1939-1940) 

De terna voor een apostolische vicaris 

Reeds 28.11.38 had Rutten aan de generaal gemeld, dat de aanvrage 

tot oprichting van Bandung als apostolisch vicariaat was geschied 

en had daarna in zijn brief van 01.12.38 een formulier ingesloten 

ter opgave van een terna voor een eventuele apostolische 

vicaris van Bandung. Op 25.12.39 kan hij eindelijk berichten: 

,, Wat Java betreft, zijn we, voor zover ik weet, op de goede weg. 

't Schijnt dat de Congregatie in principe er niet op tegen is, en 

zich gewend heeft tot de apostolische delegaat, wiens (gunstige) 

stemming we reeds kennen. Als zijn gunstig advies aangekomen 

is, wordt ons gevraagd om verdere gegevens omtrent de prefectuur 

30. JOSEF SUDBRACK, s.j.. Ignatius von Loyola und sein Orden. Ursprung aus der Erfahrung, 

in : Geist undLeben, jg. 56, 1983, Heft 4, bl. 268-269.


en om de z.g. terna. Daarom vraag ik U nu reeds, om die terna 

klaar te maken" 31. 

Rutten maakt zich erg ongerust over de verwachte plaatsing van 

Goumans als eerste. Hij schrijft aan J. Buse: 'De Carmelitessen 

zijn 30 december (1939) gearriveerd. In de Litterae (het medede- 

lingenorgaan voor de kruisheren op Java) had gestaan, dat er een 

plechtige ontvangst zou plaats hebben, maar er is niets gebeurd. 

Mgr. zou over de carmelitessen een artikeltje in ,,De Koerier" 

schrijven. Niets... Pastoor De Rooy kan geen moeite doen, dan 

voelt Mgr. zich immers gepasseerd en de verstandhouding tussen 

Mgr. en pater De Rooy is toch al niet te best Ik vraag me af 

waar dat heengaat, als hij eenmaal vicaris is, en dus niet meer de 

stok achter de deur ziet." Rutten is daarbij klaarblijkelijk toch wat 

te veel afgegaan op wat onnauwkeurige inlichtingen van een 

jonge, nog onervaren en wat loslippige missionaris. Op 26.02.40 

reageert de generaal daar heel nuchter en eerlijk op : ,,Wat be- 

treft de klacht over de carmelitessen, zal er wel weer met over- 

haasting geoordeeld zijn. Zeker is het, dat Mgr. Goumans een arti- 

kel heeft geschreven in de ,,Zieken Apostel" ; ik heb het gelezen. 

Ik krijg dat blaadje, maar geef het in de keuken (aan de broeders) 

en daarin is het verdwenen. Het stond bij het ,,Laatste Nieuws". 

Ik vermoed, dat Mgr. hen plechtig zal huldigen als het boeltje in 

Lembang gereed is en zij daar voorgoed naar toe trekken. De jonge 

Heren zijn maar te heetgebakerd. Ik geef toe, dat Mgr. Goumans 

te achterhoudend is en alles op zijn eigen houtje doet. Maar zeker 

is wel, dat aan zijn gedrag niets valt aan- of op te merken, en dat 

hij als Pastoor goed gezien is. Of dat van al onze jonge mensen 

kan gezegd worden, dat zullen we God en de mulder maar laten 

scheiden. Rome zal zelf wel goed onderzoeken en gaat te rade bij 

de collega's. En Mgr. en gij behoeven geen gewetensbezwaren te 

hebben omtrent zijn plaatsing op nr. 1 van de ,,terna". Persoon- 

31 Er was toen nog geen afzonderlijke delegaat voor Nederlands Oost-Indie, dat nog onder 

de apostolische delegatie te Sydney viel voor Australia, Nieuw Zeeland en de Indische 

Archipel. De taak van deze delegaat was het op gezette tijden verslag uit te brengen aan de 

Propaganda Fide omtrent de godsdienstige toestand. Dat gebeurde hoofdzakelijk door de 

toegezonden rapporten van de apostolische vicarissen en prefecten. Vanwege de enorme uitgestrektheid 

van zijn ambtsgebied steunden die verslagen aan de Propaganda voornamelijk 

op de genoemde rapporten en op ingewonnen inlichtingen. Een persoonlijk bezoek van de 

apostolische delegaat aan deze missies gebeurde met grote tussenpozen en droeg dan 

meestal een meer officieel karakter en was dus geen visitatie in de strikte zin van afzonder 

lijke missieposten.


lijk had ik liever een ander, maar ik zou niet weten wie, als het er 

op aankomt. Elke gek heeft zijn gebrek. " 

Toch was de keuze van dit in Nederland uitgegeven tijdschriftje 

voor het Zieken-apostolaat nu niet bepaald de geschikte manier 

om de katholieken van Bandung op de hoogte te stellen van de 

komst der slotzusters van de Carmel. Wie zal dat op Java hebben 

gelezen ? Op 17.02.40 schrijft hoogwaardig heer aan Rutten : 

,, Aan Mgr. Goumans heb ik geschreven dat, als men (de Pro 

paganda) op advies zou gaan bij de apostolische delegaat, en als 

zijn advies gunstig isy men om een terna zou vragen. Verder heb 

ik niets gezegd. En, zo het niet nodig is dat ook de missionarissen 

zelf een terna indienen, had ik liever dat die er buiten bleven, 

want anders krijgen wij poppenkast. Verder heb ik niets geschre 

ven". De generaal wil dus vermijden, dat er weer meningsverschil 

en onenigheid over de candidaten naar boven komt, want dan zijn 

de poppen weer aan 't dansen en wordt de onderlinge rust weer 

verstoord. 

De oprichting van het apostolische vicariaat Bandung begin 

1941, waarnaar hij met zoveel verlangen had uitgezien, heeft hij 

niet meer mogen beleven. Hij zou 27 September 1940 in het Cani- 

siusziekenhuis te Nijmegen overlijden. 

De interne verhoudingen tussen de kruisheren op Java 

Hoe zijn de kruisheren-missionarissen de geestelijke crisis in hun 

gemeenschap te boven gekomen en hoe hebben de onderlinge te- 

genstellingen zich geleidelijk verzoend ? Ten gevolge van de 

tweede wereldoorlog werd het in Europa steeds moeilijker en weldra 

zelfs onmogelijk om schriftelijk contact met Java te onderhouden.In 

1941 kwamen er via procurator Rutten nog schaarse berich- 

ten over en weer. Maar in het voorjaar 1942 bezetten de Japanners 

geheel Nederlands-Indie. Zij interneerden de nederlanders in hun 

berucht geworden concentratiekampen en zo raakten de kruisheren 

op Java verspreid over verschillende kampen. Voor zover zij, door 

dwang van de bezettende macht in willekeurige groepjes met elkaar 

verenigd, drie lange en harde jaren hebben doorgebracht, 

zullen de onderlinge onenigheden hun scherpte hebben verloren 

door het besef hoezeer zij elkander nodig hadden om de verschrikkingen 

te doorstaan en de hoop op bevrijding levend te houden.


Mensen die dergelijke concentratiekampen hebben overleefd, spre- 

ken zelden over wat zij daar hebben meegemaakt en er in hen is 

omgegaan32. Wei weten wij, dat door eensgezinde samenwerking 

der missionarissen het apostolisch vicariaat tot grote bloei is geko- 

men die veelbelovend is voor de toekomst. 

Volgens het jaarverslag van de kruisherenmissie op Java van 

30.06.41, waarvan de cijfers vanuit Rome nog konden worden toe- 

gezonden, bedroeg het aantal katholieken in het vicariaat Ban 

dung toen 19.747, waarvan 1416 inheemsen en waren er 24 kruis- 

heren werkzaam, verdeeld over 12 posten. Er blijkt uit, dat het be- 

keringswerk onder de inheemsen reeds goede vruchten begon af te 

werpen33. 

Opgemerkt dient nog te worden dat de apostolisch vicaris van 

Batavia mgr. PJ. Willekens, zeker op den duur, het inzicht niet 

deelde van zijn voorganger mgr. A. Van Velsen, dat het nodig was 

om aan de kruisheren-missionarissen andere krachten toe te voe- 

gen. Hij was ook verstandig genoeg om te begrijpen, dat overbodige 

belangstelling of inmenging van buiten af niet op prijs wer- 

den gesteld, noch door de Propaganda, noch door de Orde. 

32. Over lotgevallen van de kruisheren op Java tijdens de Japanse bezetting : zie : 

Kruistriomf, jg. 1946, J. DE ROOY, Ons leven onder de rijzende zon, biz. 9-12. Kaartje 

van het Vicariaat Bandung, biz. 13. A. KOOYMAN, De waarheid over Bandung, biz. 

14-20. J. GOUMANS, Brief van 30.03.46. 

33. Zie Kruistriomf, jg. 21, 1941-1942, biz. 182.

Voorafgaand contact 

Hoofdstuk XIV 

DE MISSIE IN BRAZILIE 

In het voorjaar van 1934 zijn de onderhandelingen begonnen 

over het aanvaarden van een nieuwe missie door de Orde, ditmaal 

in het noord-oosten van Brazilie, in de staat Para1. Op 27.03.34 

schrijft hoogwaardig heer van Dinter aan P. Rutten als volgt: 

,, Hierbij een uittreksel van de brief van de aartsbisschop van Para 

aan pater Kokke (H. Familie), die in zijn diocees werkzaam is, en 

ook een brief die Kokke voor mij opgesteld heeft, wat volgens hem 

het beste was om te beginnen. Nu is deze aartsbisschop in Rome; 

hij is Salesiaan. En nu verzoek ik U met hem te onderhandelen, en 

vooral er op te staan, dat hij de reiskosten betaalt en ons onder- 

houd, totdat wij de taal verstaan, zoals hij ook aan pater Kokke 

heeft voorgesteld. Zijn adres in Rome is : Ex. mo Don Antonio de 

Almeida Lustoso, Arcebispo, Belem, Via Mariloa 42, Roma. Pater 

Kokke raadt dan ook die bijzondere plaats aan, wegens de gezondste 

streek2. Het is niet ver van de Amazonerivier, en er is dus 

nogal gevaar voor gele koorts. Laat dan de bisschop op schrift stel- 

len zijn aanbiedingen en voorwaarden, en daarna kunnen wij in 

Rome de nodige permissie en goedkeuring vragen. Verder kunt 

i- PARA : Brazilie is een federale republiek, bestaande uit 22 deelstaten, 4 territoria en 1 

federaal district. Para is een van de noordelijke deelstaten. Het is 52 maal zo groot als Nederland 

en heeft een oppervlakte van 1.248.042 km2. Noord Para omvat de gehele Amazonedelta, 

inclusief het eiland Marajo. De Amazone is de grootste rivier van Zuid Amerika, 

met een totale lengte, ongerekend de krommingen, van 5340 k.m.. Zij heeft twee mondingen 

aan de Atlantische Oceaan en stroomt aan beide kanten langs Marajo, het grootste alluviale 

eiland ter wereld, dat thans ongeveer 150.000 inwoners telt. De bevolking van Para 

bestaat deels uit Indianen, en verder uit negers, andere kleurlingen en blanken. De Indianen 

leven met name in het binnenland. Hun voornaamste bestaansbronnen zijn land- en 

bosbouw. Zie: Grote Winkler Prim, deel 17 (1982), bl. 433- BELEM, voluit: Nossa Senhora 

de Belem ( = Bethlehem) do Para ; stad in Noord Brazilie, hoofdstad van de deelstaat 

Para: het ligt aan de rechteroever van de Grao Para en 138 km van de Atlantische Oceaan. 

Tegenwoordig is Belem zelfs voor grote zeeschepen bereikbaar. Het heeft een aartsbisschoppelijke 

residence. Het oude gedeelte van de stad bezit vele gebouwen uit de koloniale tijd, 

waaronder de tussen 1748 en 1771 gebouwde kathedraal. Zie : o.c, deel 3 (1979), bl. 561. 

2. H. PLAG, Iterpara tutum, in Chronicon Cruciferorum, t. 2, fasc. 3, 11. 221 w.


Gij hem eens polsen over de vooruitzichten om te geraken tot 

stichting van een klooster". H. Plag, zelf sinds 1935 kruisheer- 

missionaris in Brazilie, vertelt: ,,Het moet in het najaar van 1933 

geweest zijn dat op zekere avond pater Th. Kokke, missionaris van 

de H. Familie, bij de fraters op de calefac (recreatie) in St. Agatha 

een lezing kwam houden. Ik moet eerlijk zeggen dat ik zelf, als 

missionaris in Brazilie, nooit iets heb meegemaakt van alles wat hij 

vertelde .... Die pater Kokke vonden we tijdens de lezing wel wat 

excentriek, maar hij was een handig — hoewel godvruchtig — di- 

plomaat; wat de fraters ten enenmale ontging. Hij palmde de fra 

ters in ". Ongetwijfeld was dit een vrome list van van Dinter 

om zijn plan ,,bouwrijp" te maken. Zelf zou hij aan den lijve on- 

dervinden, dat Belem en omgeving niet bepaald een gezonde 

streek te noemen waren''. 

Hiermee zien wij ons geplaatst voor het feit, dat de generaal 

kennelijk van plan was om naast de Congo- en Javamissie nog een 

derde kans aan te grijpen. Hij zal wel niet verwacht hebben, dat 

iedereen in de Orde dit zonder meer zou toejuichen. Het leek im- 

mers belemmerend voor de groeiende behoefte aan jonge krach- 

ten, waarop in Belgie en Nederland gewacht werd om het peil van 

het onderwijs aan de hogere studies en aan de colleges op te voe- 

ren en het apostolaat van de zielzorg beter te kunnen behartigen. 

Soms werd het ook gezien als een uitvloeisel van zijn bezorgdheid 

om met een overschot aan mensen te blijven zitten, voor wie er 

geen plaats en geen werk was. Al zal dit alles wel hebben mee- 

gespeeld, toch zijn het meer zijn liefde voor het missiewerk en zijn 

streven naar internationale uitbreiding van de Orde geweest, die 

hem voornamelijk dreven. En altijd stortd daarbij voor hem 

voorop, dat waar en hoe dan ook, de kruisheren een religieuze ge- 

meenschap zouden blijven vormen. Zonder de stichting van een 

eigen klooster was dat voor hem niet denkbaar, want ,,kruisheer" 

moesten de missionarissen op de eerste plaats blijven. 

Rutten bericht 28.04.34 : ,,De bisschop van Belem vertelde me 

hier, dat hij einde mei zeker weer thuis was. Eerder zult U hem 

dus niet kunnen bereiken ; en zo kan hij, door die ontijdige publi- 

catie, (mogelijk ten opzichte van de Propaganda Fide), nog heel 

dikwijls over die nieuwe missie gevraagd worden, voordat er iets 

definitiefs over te zeggen is Het gebrek aan plaats (te St. Aga 

tha) zal door het vertrek der respectievelijke missionarissen nu


weer aardig worden opgelost. Het gebrek aan geld wordt overal en 

door iedereen gevoeld". Overigens heeft Rutten hier, zoals bij 

meerdere gelegenheden, duidelijk laten blijken, dat hij het oneens 

was met het idee van de generaal om het aantal van de candidaten 

voor de Orde af te remmen. 

De aartsbisschop van Belem hernieuwde op 02.05.34, tijdens 

zijn verblijf te Genua in het instituut Don Bosco, zijn verzoek om 

de komst van de kruisheren in zijn diocees. Na hun aankomst zal 

hij hun reiskosten betalen. Zij zullen in zijn residentie verblijven 

om de taal een beetje te leren alvorens hun arbeid te beginnen. 

Zoals hij aan de procurator als vertegenwoordiger van de Orde 

heeft gezegd, zal het misschien beter zijn dat zij in Belem blijven 

waar werk voor hen is. Naar aanleiding van deze brief meldt Rut- 

ten op 18.05.34 : ,,Wat de bisschop van Belem betreft, om hier 

permissie te krijgen tot de stichting van een klooster (in casu te 

Belem) is het nodig dat Mgr. ons in concreto zegt goed te vinden, 

dat we hier of daar een klooster oprichten. Ik heb de zaak hier aan 

de Congregatie voorgelegd. Ze zeiden, dat er al gerust volk heen 

kon gaan, als ze binnen 't half jaar dan maar de stichting van 'n 

klooster aanvragen. Ik zou ook zeggen, dat 'n definitief en con- 

creet aanbod veiliger is ; ofschoon uit z'n brief wel duidelijk blijkt, 

dat hij 't goed met ons meent. Die indruk had ik ook, toen ik 

hem hier sprak ''. 

Vertrek van de eerste groep missionarissen (1934) 

Op 19 maart had de benoeming van de jonge priesters J. Verkade 

(28 j.) en J. Van Bree (27 j.) plaats, volgens de toen gebruikelijke 

wijze samen met hun klasgenoten op de kamer van hoogwaardig 

heer. Hun magister spiritualisJ. Verkuylen (42 j.) zou de 

eerste missieoverste zijn. Op 31 oktober vertrokken zij met de 

,,Orania" vanuit Amsterdam, om 27 november te Belem aan te 

komen. Zij namen voorlopig hun intrek in de bisschoppelijke resi 

dentie. Met ingang van 01.01.35 heeft de aartsbisschop van Belem 

een nieuwe parochie opgericht onder de titel van het H. Kruis en 

deze toevertouwd aan de kruisheren. Er stond reeds een noodkerk, 

een bijkerkje en een tehuis voor ouden van dagen onder leiding 

van zusters. Belem was een grote stad, maar wel vuil, oud en on-


derkomen, die toen 270.000 inwoners telde ; van de oude koloni- 

ale glorie onder de portugezen was weinig meer over. 

Te Belem heerste een ontstellend gemis aan priesters, zodat de 

kruisheren er zeer welkom waren. Na een kort verblijf in de bis- 

schoppelijke residentie hebben zij een eigen onderkomen gevon- 

den, dat wel erg primitief en weinig hygienisch was en waar zij 'in 

quantum possibile' als kloosterlingen trachtten te leven3. Het zou 

hun spoedig duidelijk worden, waarom Noord Para, dat de gehele 

delta van de Amazone omvat, ,,de groene hel" werd genoemd. 

Het klimaat is er vochtig-heet, de plantengroei zeer weelderig en 

het binnenland bijna geheel met oerwoud overdekt. Vandaar veel 

insecten, vooral muskieten, die veel bacillen overbrachten en we- 

gens gebrek aan voldoende afweermiddelen allerlei ziekten veroor- 

zaakten, zoals gele koorts, dysenterie en malaria. 

Op 28.12.35 was H. Plag er als nieuwe missionaris bijgekomen. 

Eind 1936 zouden J. Van Duynhoven en C. Huygens volgen. Te- 

gen eind juli of augustus raakten de kruisheren wat beter behuisd ; 

zij konden toen het vroegere noviciaat van de Dochters van St. 

Anna tegen een zeer geringe prijs huren. Die zusters hadden dit 

huis destijds wel verlaten, vanwege de koortsen en dergelijke, maar 

al sinds enkele jaren was het betrekkelijk koortsvrij en bood in ieder 

geval een betere en ruimere behuizing. En daarmee hadden zij 

nu een echt klooster, dat zijn vroegere benaming bleef behouden : 

convent van Sant' Anna. Maar de koortsvrijheid zou maar zeer be 

trekkelijk blijken. Om beurten zouden zij er zware koortsaanvallen 

te verduren krijgen, die soms jaren achtereen telkens terugkeerden. 

J. Van Duynhoven kreeg in 1937 typhus en was er slecht aan 

toe ; iedereen verwachtte dat hij daarvan zou sterven. Maar wie op 

29.10.37, na slechts enkele dagen ziekte, overleed, was de missie- 

overste J. Verkuylen. De kruisheren in Belem waren er van overtuigd 

dat hij zijn eigen leven had aangeboden om dat van Van 

Duynhoven te redden. Daar waren ook aanwijzigingen voor. 

De generaal, die 12 december met twee nieuwe missionarissen 

voor visitatie aankwam, heeft Verkuylen dus niet meer levend te- 

ruggezien. Van Duynhoven was er toen nog hoogst ernstig aan 

toe. Na korte tijd kreeg de generaal zelf een ernstige mate van dy- 

3. Voor een beschrijving van dit primitieve onderkomen, zie H. PLAG, a.a., bl. 227 v.v.


senterie, gevolgd door hevige aanvallen van malariakoorts. Hij was 

toen reeds 68 jaar oud. Drie nachten en twee dagen zat dokter Ma 

rio aan zijn bed. Het was aan dokter Mario zijn goede zorgen te 

danken dat hij er doorheen gekomen is. Hoogwaardig heer heeft 

niet veel meer van Belem gezien. Driemaal per dag stuurde hij F. 

Jutte, die behoorlijk engels sprak, naar het kantoor van de Booth 

Line om te informeren wanneer er een boot naar Liverpool vertrok. 

Toch is hij nog in staat geweest de visitatie te houden en op 

01.01.38 te sluiten. 

Bij dezelfde gelegenheid heeft hij J. Verkade als missieoverste 

aangesteld. De latijnse tekst van die aanstellingsbrief luidt in vertaling 

als volgt: ,, Zeer beminde confraters in Brazilie in Christo : 

Omdat, wegens de onverwachte en voortijdige dood van de zeereerwaarde 

heer J. Verkuylen die, zoals verhaald wordt, zichzelf 

heeft opgeofferd voor uw heil en die zoals wij hopen voor U bij 

God ten beste spreekt, het ambt van reguliere Overste in Brazilie 

open staat, benoemen wij bij deze de zeereerwaarde heer J. Ver 

kade tot Overste en stellen wij hem aan als onze plaatsvervanger, 

zodat hem de gewone macht toekomt die aan onszelf toekomt volgens 

het kerkelijk recht en onze constituties, met deze uitzondering, 

dat hij de confraters niet van het ene gebied naar het andere 

kan verplaatsen, tenzij er levensgevaar dreigt. Ook kan hij geen 

nieuwe parochies aanvaarden zonder de magister generaal te raadplegen, 

tenzij voor korte tijd, en dan na raadpleging van zijn con 

fraters in deze regio. Het is onze bedoeling, dat hij in belangrijke 

aangelegenheden ons raadpleegt, voor zover de tijd dat toelaat. 

Derhalve smeken wij in de Heer aan al onze confraters in het bijzonder, 

dat zij aan voornoemde confrater gehoorzaamheid en eerbied 

bewijzen zoals aan ons. In de naam van de Vader en de Zoon 

en de H. Geest. Amen. W. van Dinter, O.S.C., Magister generalis. 

Gegeven te Belem Para, 1 januari 1938. (met zegel). 

Hoogwaardig heer van Dinter moet, gezien zijn leeftijd en gezondheidstoestand, 

overtuigd zijn geweest, dat dit zijn eerste en 

ook zijn laatste bezoek aan Brazilie zou zijn. Van Belem zelf heeft 

hij niet veel kunnen zien. Het moet hem wel aan het hart zijn gegaan, 

dat hij Curu$a, 165 k.m. ten noorden van Belem, niet heeft 

kunnen bezoeken. Curuga was een havenstad, met toen 66.000 inwoners. 

Van de zeven hoofdkerken daar bedienden de kruisheren 

er drie, met nog 49 bijkapellen. Die kapellen in het binnenland


konden zij slechts tweemaal in het jaar bezoeken, in de paastijd en 

in het najaar. Dat moest gebeuren per roeiboot, te paard waar dit 

mogelijk was : anders lopen, soms 40 k.m. ver. Dan was er nog de 

ver afgelegen melaatsenkolonie te Dezoito, waar twee kruisheren 

waren, die werkten onder de ontelbare zieke en misvormde lepro- 

zen. In Belem heerste toen een malaria-epidemie, waaraan honder- 

den bezweken. De temperatuur was er bijna ondragelijk en de 

nacht bracht geen verkoeling. 

Het verslag van de visitatie te Belem is eveneens in het latijn ge- 

schreven. Het is opvallend lang voor van Dinter, en het weerspie- 

gelt ook iets van zijn zorg over de verontrustende berichten over de 

Javamissie. Toch lijkt het de moeite waard het in zijn geheel weer 

te geven. Men zou het kunnen beschouwen als zijn testament aan 

de kruisherenmissionarissen, waaruit tevens bemoediging en vader- 

lijke zorg en genegenheid spreekt. ,,Zeer beminde confraters. Ik 

verheug mij omwille van U en van de Orde, dat ik U vol zielenij 

ver heb bevonden en ter goeder naam en faam bekend. En wat mij 

bijzonder genoegen doet is, dat de Ordinarius loci met lof over U 

gesproken heeft en uw arbeid heeft geprezen. Het is onze vurigste 

wens, dat Gij en de twee die met mij meegekomen zijn en al de- 

genen die na U zullen komen, mogen volharden in dezelfde reli- 

gieuze observance en dezelfde zielenijver; want hoe zou een 

priester zich beter een andere Christus tonen dan door ijver voor 

de zielen voor welke Christus op de wereld is gekomen : opdat zij 

leven zouden hebben, en in overvloed hebben. Terwijl wij van 

ganser harte uw zielenijver toejuichen smeken wij alle confraters in 

het bijzonder dat uw ijver een verstandige moge zijn, d.w.z. dat 

gij rekening houdt met de omstandigheden van de tropische tem 

peratuur en de lichamelijke gezondheid. Zonder zwaar op de hand 

te zijn, moet gij de noodzakelijke zorg dragen voor uw gezond 

heid, zowel ter wille van u zelf en voor het zielenheil als voor het 

welzijn van de Orde. Wegens de aparte temperatuur dispenseren 

wij U volgaarne in het dragen van mozetta, scapulier en singel, be- 

halve bij bezoek van bisschop en burgerlijke overheid. Opdat de 

zielenijver het gewenste resultaat moge hebben, is het voor alles 

nodig, dat gij uw eigen zieleheil niet verwaarloost, omdat uw ei- 

gen zieleheil de maatstaf moet zijn bij de zorg voor het heil van 

anderen. Daarom moet gij u door de dagelijkse meditatie, op een


door de Overste te bepalen uur en zo mogelijk gemeenschappelijk, 

de krachten en deugden verzamelen om het werk Gods goed te 

vervullen. Iedere dag bijvoorbeeld moet gij voor het middagmaal 

vijf minuten adoratie houden en u afvragen waarin gij te kort zijt 

geschoten. Na het avondmaal worde het rozenhoedje gezamenlijk 

gebeden en geschiede het gewetensonderzoek, tenzij dit beter kan 

plaats vinden na afloop van de avondrecreatie. Het is wenselijk, 

dat het gebruiken van de Braziliaanse taal worde doorgevoerd bij 

de dagelijkse gesprekken ; dit is absoluut nodig om die taal vlot en 

correct te leren spreken. Tijdens de retraite, die ieder jaar gedurende 

enkele dagen worde gehouden, geschiede het breviergebed 

gezamenlijk. Anders moet elk zijn brevier bidden, maar op een 

vastgestelde tijd, opdat het niet te lang verschoven wordt. Eens per 

maand moet er, op een door de Overste bepaalde en van de omstandigheden 

afhankelijke tijd, een recollectie worden gehouden. 

Vertrouwelijke en intieme omgang met personen van het andere 

geslacht moet worden vermeden ; het heeft in deze streek tot zulke 

fiineste gevolgen geleid, tot de grootste schade voor de zielen. Er 

moeten minstens twee of drie priesters in een huis wonen, met uit- 

zondering misschien van een korte tijd en wegens speciale omstandigheden. 

Niet alleen de gelofte, maar ook de deugd van armoede 

moeten strikt onderhouden worden, want dit beschermt de kuisheid 

; alles zij U gemeenschappelijk en ieder moet leven zonder eigen 

bezit, en aan elk moet door de Overste worden uitgedeeld 

naar gelang hij nodig heeft. Onderdanen die dienst doen aan een 

of andere kapel of kerk (bijvoorbeeld op de quatertemperdagen) 

moeten rekenschap geven van hun uitgaven en inkomten. En wat 

er over blijft, bij voprbeeld meer dan twee contos (een conto was 

toen ongever 100 gulden waard), moet door de Overste op een 

veilige manier worden uitgezet, opdat te zijner tijd van dit kapi- 

taal een klooster kan worden gesticht. De overste zelf moet volgens 

de Constituties rekening en verantwoording afleggen aan het gene- 

raal en aan het intermediair kapittel. Aan de Overste worde gehoorzaamd 

als aan een Vader en de onderdanen mogen beseffen 

dat alle religieus leven waardeloos is als het niet steunt op de ge- 

hoorzaamheid, volgens het woord van de H. Schrift: Vir obediens 

loquetur victorias (Proverbia 21, 28). De Overste zelf zij de woor- 

den indachtig van onze H. Vader Augustinus : ,,Uw Overste moet 

zich niet gelukkig achten dat hij met macht kan gebieden, maar


dat hij in liefde mag dienen". V66r alles, hebt de liefde, die de 

band van de vrede is". ,,Daaraan hebben zij erkend dat gij mijn 

leerlingen zijt: dat gij elkander liefhebt. 

Op 10.01.38 is hoogwaardig heer met de ,, Hilary" van de 

Booth Line vanuit Belem naar Liverpool vertrokken. Vanaf de boot 

schrijft hij aan zijn tijdelijke plaatsvervanger, rector J. Buse : ,, Van 

confrater Verkade heeft U gehoord, hoe ziek ik was. En nadat hij 

U geschreven had, heb ik nog op de koop toe malaria gehad, en 

wel zo, dat men voor mijn leven vreesde. De dokter is drie nachten 

en twee dagen bijna altijd aan mijn bed geweest. Gelukkig, 

door de gebeden, H. Missen en H. Communies van anderen, ben 

ik thans weer op de terugreis Morgen, dinsdag 27, komen wij 

in de namiddag in Lissabon aan, waar bananen gelost worden, zodat 

ik eerst dinsdagavond of woensdagmorgen, 1 of 2 februari, in 

Liverpool kan zijn. Hoe het daar zal gaan weet ik niet, maar natuurlijk 

kom ik met de eerste gelegenheid de beste naar huis via 

Hoek van Holland. Sedert Onnozele Kinderen heb ik maar eens 

de H. Mis gelezen. Verleden zondag was ik nog te zwak, maar 

thans zou het wel gaan, dunkt me.... Ik wou 100 gulden geven als 

ik thuis was, doch O.L. Heer, die mij op bijzondere wijze geholpen 

heeft tot zo ver, zal ook wel het overige doen door de hulp 

van zoveel anderen. Het weinige wat ik kan vertellen, vertel ik wel 

mondeling. De bisschop kwam mij op mijn bed goedendag zeggen 

en gaf mij 100 mille reis. Hij zond ook een priester naar de 

boot om mij te groeten bij mijn vertrek". Op 04.03.38 zal hij nog 

een franse dankbrief schrijven aan dr. Mario Vianna te Belem. Ingesloten 

was een portret van hoogwaardig heer in briefkaartformaat. 

Er achter op heeft hij geschreven : ,, Avec mes sentiments de 

profonde gratitude au devoue Dr. Mario Vianna. W. van Dinter, 

O.S.C.". Op dit portret lijkt hij zichtbaar verouderd en verzwakt4. 

De aanvallen van malariakoorts zouden zich reeds op de 

terugreis en ook daarna blijven herhalen. Vicaris J. Buse is de generaal 

te Liverpool gaan afhalen en heeft hem vergezeld op de reis 

door Engeland naar Dover, de overtocht naar Hoek van Holland, 

en vandaar uit naar St. Agatha. 

4. C.B.P.A.K.


De generaal op 15.02.38 aan Rutten : ,,Hierbij de brief van de 

bisschop (van Belem), reeds getekend december 1936. Gelieve dus 

verder te zorgen voor erkenning (der stichting van een klooster te 

Belem)". Deze faculteit voor de oprichting zal Rutten 28.03.38 

zenden. De generaal reageert 30.03.38: ,,Hiermede meld ik de 

goede ontvangst van de stukken van Rome betreffende het klooster 

(domus) te Belem Para, waartoe wij kunnen rekenen het huis dat 

ze bouwen in Belem, waar ik naar toe zou gaan, maar wegens 

ziekte niet geweest ben''. 

Streven naar uitbreiding in het zuiden van Brazilie 

Hoogwaardig heer, die de missie in Brazilie had gesticht, voelde 

zich persoonlijk sterk verantwoordelijk voor de gezondheid van 

zijn missionarissen in Noord Para. De totaal onverwachte dood van 

de Superior J. Verkuylen, de levensgevaarlijke typhus van J. Van 

Duynhoven en de zware aanvallen van malariakoorts van de overigen, 

de twee pas aangekomenen niet uitgezonderd, hadden diepe 

indruk op hem gemaakt. Zijn plan was eigenlijk de missionarissen 

uit Para terug te trekken en in plaats daarvan hun vestiging te zoeken 

in het gezonder klimaat van het zuiden van Brazilie. De missieoverste 

J. Verkade, en met hem de overigen, drongen er echter 

op aan om, bij het ontstellend gebrek aan priesters, de mensen in 

het noorden niet in de steek te laten. Besloten werd nu een bis- 

dom in het zuiden te zoeken, waar de nieuwe missionarissen gemakkelijker 

zouden acclamatiseren en tevens te proberen de Orde 

daar ook blijvend te vestigen. 

Prelaat Noots, die inmiddels 30.09.37 tot abt generaal der praemonstratensers 

was gekozen, heeft aan de kruisheren vele waarde- 

volle diensten bewezen, vooral wat betreft de vestiging in het 

zuiden van Brazilie. Als visitator van zijn orde was hij bekend met 

zijn medebroeders in het zuiden van Brazilie. De praemonstraten- 

ser abdij Park had een missie in de staat Sao Paulo. Op 05.01.39 

had hun missieoverste H. Van Kasteren te Jahu aan Noots geschreven 

: ,, Ik ontving vandaag een telegram van de Prefeito (burgemeester) 

van Jaguarao (in de staat Rio Grande do Sul). Daar wilden 

ze volstrekt de Premonstratensers terug hebben en ze doen de 

volgende aanbieding: 10.000 m2 grond om een college te bou 

wen, 6 contos toelage van de stad jaarlijks, en voor het bouwen


van het college ene toelage van de staat Rio Grande do Sul. Ik 

dacht onmiddellijk aan de confraters van Oostenrijk, en antwoordde 

dus aan die heer, die een oud-student van ons is toen we 

daar nog waren, dat ik heel binnenkort een cfr. uit Oostenrijk verwacht, 

die hier in Brazilie een arbeidsveld voor zijn cfrs. komt zoeken, 

en wie weet of zij dit mooie aanbod niet zouden kunnen aanvaarden. 

In alle geval, in de staat Rio Grande do Sul zouden ze 

toch heel wat beter zitten dan onder de talrijke nazisten in de stad 

Santa Catarina. Ik schrijf U dit ter inlichting en om uw oordeel 

daarover te laten weten, en of U daar een oplossing voor ziet. Ik 

heb de Prefeito gevraagd te wachten met een verdere beslissing te 

nemen, tot ik die cfr. zal gezien hebben. 

Zoals verder blijkt, hebben de oostenrijkse praemonstratensers 

dit aanbod niet aanvaard. Deze informatie heeft prelaat Noots aan 

zijn vriend Rutten doorgegeven. Op zijn beurt heeft Rutten de generaal 

op deze kans attent gemaakt. ,,Hiermede heb ik U iets zeer 

gewichtigs en dringends mede te delen. Ik zei hem (Noots) dus, 

dat U me gevraagd had met hem te bespreken, of hij voor ons in 

Brazilie niet een gezondere werkkring wist. Hij haalde aanstonds 

uit zijn bureau bijgaande brief van een confrater. Zij kunnen dit 

aanbod niet aannemen, ook niet voor hun oostenrijkse confraters. 

Daarop had Noots juist een vliegbrief als antwoord gestuurd, waarin 

hij die confrater mededeelde, dat de Cisterciensers wel op dat 

aanbod zouden willen ingaan. Maar Noots zou het toch liever aan 

ons geven. Omdat er vlug gehandeld moest worden, stuurt hij 

deze avond nog een telegram, waarin hij meldt, dat ze zijn voorstel, 

in de luchtpostbrief gedaan, niet moeten bespreken, want dat 

misschien de kruisheren dat aanbod zouden willen aanvaarden ; en 

hij zou tevens in dat telegram vragen te wachten op zijn brief, die 

hij zal schrijven. Hij raadde mij aan om 20 spoedig mogelijk een 

onzer confraters uit Belem opdracht te geven zich met die pater in 

Jahu (hij heet H. Van Kasteren) in verbinding te stellen en liefst 

persoonlijk de zaak te gaan bekijken. Hij verzekerde mij, dat er 

een prachtige toekomst voor ons open lag : en wat werk betreft (er 

is daar veel goed te doen) en wat de financiele zijde betreft. Pre 

laat Noots vertelde me nog, dat hij gisteren bij de Paus op audientie 

was geweest, en dat Z.H. hem ook had verzekerd, dat er in 

Brazilie een prachtige toekomst voor ons open ligt. U wilt wel zo


goed zijn om aan Mgr. Noots (Via Urbana 158) Uwe mening over 

deze gewichtige aangelegenheid te schrijven, liefst spoedig, want 

ik meen dat hij na Beloken Pasen weer voor enige tijd naar het 

buitenland moet... " 5. 

De generaal reageert aanstonds hierop. De kruisheren in Brazilie 

zijn nog niet zover dat zij al een college kunnen overnemen. Aan 

J. Verkade verzoekt hij zich in verbinding te stellen met de missieoverste 

van de norbertijnen, H. van Kasteren, en zo mogelijk zelf 

naar Jahu te gaan om de situatie te verkennen. De indruk dat Belem 

niet voor iedereen het geschikte klimaat bezit zal nog versterkt 

zijn door het tragisch sterven van confrater G. van der Weide, die 

drie maanden na zijn aankomst, op ruim zevenentwintig jarige 

leeftijd op 17 februari 1939 aan typhus overleed tot grote verslagenheid 

van alien. 

Enkele maanden daarna meldt superior Van Kasteren aan Ver 

kade, dat hij namens don Octaviano Pereira, aartsbisschop van 

Campos (in de deelstaat Rio de Janeiro) een telegram heeft verstuurd 

met het dringend verzoek aan de kruisheren om zich in 

diens diocees te vestigen. Zij zouden daar zeer goede parochies 

kunnen overnemen en middelbare scholen stichten. Als gevolg van 

de zeer gebrekkige en primitieve binnenlandse verbindingen per 

post en telegraaf heeft dit telegram Verkade nooit bereikt. Evenmin 

zou dit het geval zijn met het antwoord dat Verkade later aan 

Van Kasteren stuurde. Dat veroorzaakte misnoegen bij Van Kaste 

ren over de vermeende ondankbaarheid. Prelaat Noots heeft dit 

misverstand opgelost. 

Tenslotte heeft de generaal eind december 1939 per vliegpost 

aan superior Van Kasteren bericht, dat hij, wanneer de oorlogsomstandigheden 

dit toelieten, in oktober 1940 twee pasgewijde 

priesters hoopte te sturen naar het diocees Campos. In januari 

1940 schreef mgr. Pereira dat hij de belofte gaarne aanvaardde. In 

oktober 1940 was het echter niet meer mogelijk en zou van Dinter 

reeds zijn overleden. 

5. Idem

Hoofdstuk XV 

LAATSTE LEVENSJAREN VAN HOOGWAARDIG 

HEER W. VAN DINTER (1938-1940) 

Na de visitatie in Brazilie en aankomst te St. Agatha 

Als uitgangspunt wordt hier gekozen de datum, waarop hij te 

St. Agatha terugkeerde na de visitatie in Brazilie, dus begin februari 

1938. Er zijn in zijn brieven telkens bepaalde aanwijzingen, dat 

de generaal zich in de weken na zijn thuiskomst nog erg uitgeput 

en tot niet veel in staat voelde. Op 15.02.38 schrijft hij aan Rutten 

: ,, Mijn oprechte dank voor uw hartelijke welkomstgroet in het 

vaderland. Ik ben erg blij weer thuis te zijn, en ik ben thans in zo- 

ver hersteld, dat ik sedert vrijdag de H. Mis lees, maar verder toch 

niet kom in choor of refter. Zaterdag wil ik weer beginnen met 

biechthoren, zondagmorgen een klein woordje om de lui te be- 

danken voor hun gebeden tijdens mijn reis. In Belem waren ze blij 

toen ik kwam, maar nog blijer toen ik vertrok. Verkade vooral 

vreesde mij niet levend te kunnen afleveren : eerst bloedafgang en 

toen malaria, zodat hij drie uren lang aan mijn bed zat met de H. 

Olie. Enfin, door de gebeden en Missen ben ik behouden thuis, 

en zal wel weer opknappen. Doch de oude word ik niet meer, gelet 

op mijn 69-jarige leeftijd. Verkade stelt het vrij wel. De bis- 

schop gaf mij 100 mille reis 

Aan prior en definitor G. Lauwers te Diest, op 11.03.38: 

,,....Na 18 februari heb ik geen aanval meer van malaria gehad, 

doch ik kom niet in choor of refter. Vanmiddag wil ik proberen 

om de conferentie van de wereldheren voor te zitten en mijn verjaardag 

en thuiskomst te vieren. Ben ook nog nog niet buiten de 

poort van het klooster geweest. Rust houden is de boodschap. Nu 

bij dit schrijven begin ik reeds te zweten, en het zal dus het beste 

zijn voor het generaal kapittel (augustus 1938) te bedanken. Omtrent 

(het houden van) een vergadering van het Definitorium kan 

ik nog niets zeggen. Tot dusver is er niets op handen, want noch 

Maaseik, noch Uden heeft iets laten weten van studenten, en zelfs


daarom alleen zou ik het Definitorium niet hoeven samen te roe- 

pen. Mijn antwoord zou dus kunnen luiden : hoogstwaarschijnlijk 

niet voor Pasen1. 

En 14.04.38 : ,,Of ik nog in staat zal zijn om een reis naar Belgie 

te maken, zal de toekomst moeten leren ; ik word wel sterker, 

maar toch, gisteren was ik doodmoe toen ik naar vrouw Massen 

was geweest bij het beeld van het H. Hart in St. Agatha. Ik doe 

deze dagen niets, want rust moet mij genezen2. 

De twee laatste levensmaanden 

In het voorjaar 1938 was hoogwaardig heer van Dinter een kuur 

met plasmochine begonnen. Zijn gestel was echter voorgoed ondermijnd 

door malaria-aanvallen die bleven terugkeren en waartegen 

het hart op de duur niet bestand bleek. Op 05.04.40 schrijft 

hij aan prior J. Van der Hulst te Onamia : ,, ....Ik ben altijd moe, 

en volgens de dokter wordt dit veroorzaakt door mijn hart. Ik kan 

niet meer naar Oeffelt lopen, zelfs niet naar de bushalte in St. 

Agatha"3. Mevrouw Josephine Van Wagenberg-IJzermans, zuster 

van de kruisheren Jan en Henri IJzermans, schrijft kort na de 

plechtige eerste H. Mis in de parochiekerk van Vlijmen van haar 

zoon, pater Andries Van Wagenberg, o.p., aan haar broer J. IJzer 

mans te Diest: ,, Vlijmen. — zondagavond : Hoogwst. Heer .... 

logeerde in de pastorie .... Hoogwst. Heer is erg verminderd, zijn 

hart is helemaal niet in orde ; we hebben niets meer van hem gehoord. 

Johan heeft hem de volgende dag naar Oirschot gebracht 

met Dries. Hij kon aan tafel zo echt grauw er uitzien en in de 

pastorie 's avonds moest hij op de trap een poosje rusten ; de 

pastoor had dokter Wied Van der Putten nog willen laten komen". 

En de neomist, pater A. Van Wagenberg, meldt 01.09.40 

aan zijn heeroom Jan IJzermans te Diest: ,,H.W.H. is tijdens de 

plechtige eerste H. Mis tegenwoordig geweest en heeft alle plechtigheden 

meegemaakt. Hij was wel erg vemoeid daarna. Echter 

heeft hij de dagen daarna toch nog gereisd naar Oirschot, Valkenswaard 

e.a., en zondag 18 augustus schijnt hij naar bed te zijn ge- 

i D.A.K. : 06.25.9:80. 

2. Idem / 06.25.9:81. 

3- O.P.A.K. : 5 april 1940.


gaan. Nu is hij voor observatie hier (te Nijmcgen, in het Canisius- 

ziekenhuis) en heeft er een lelijke kwaal bijgekregen. Vorige week 

ben ik bij hem geweest en dezer dagen hoop ik nog een keer terug 

te mogen, als er tenminste niet te veel kruisheren bij zijn"4. Ver- 

moedelijk waren voor kruisheer J. IJzermans de reis vanuit Diest en 

de feestelijkheden te vermoeiend en was hij dus niet persoonlijk 

aanwezig bij het priesterfeest te Vlijmen. 

Laatste weken en overlijden van hoogwaardig heer te Nijmegen 

Wie deze en andere brieven leest, kan zich een voorstelling vor- 

men, hoezeer de laatste twee levensjaren zijn wankele gezondheid 

een zwaar kruis voor hem heeft betekend. Ondanks schijnbare ge- 

nezing keerden de verraderlijke aanvallen telkens weer terug; een 

bron van zorg, teleurstelling, onzekerheid en machteloosheid voor 

deze zo actieve en bedrijvige man. De hoge koorts en de zware ge- 

neesmiddelen putten zijn hart steeds meer uit. Op 22 augustus 

werd hij ter observatie en voor volledige rust opgenomen in het St. 

Canisiusziekenhuis te Nijmegen. Bij zijn vertrek te St. Agatha 

wuifden de fraters hem uit en wensten hem een spoedige terugkeer 

toe in herstelde gezondheid. Zelf zag hij er weinig heil meer 

in : ,,terugkeren, ja, maar dan met de voeten naar voren". 

In het ziekenhuis kreeg hij de mooiste kamer en werd behandeld 

door de directeur zelf, dr. Enneking, een zeer begaafd en ge- 

zien medicus, en een zeer secuur man. Tegen het verzorgen van 

een monseigneur zagen de verpleegsters nogal op, en zodoende 

nam een religieuze, zuster Giovanni (van de Zusters Onder de Bogen) 

de verpleging op zich. Nu, na ruim veertig jaar, weet zij zich 

het verloop nog heel goed te herinneren. De grote eenvoud en 

menselijkheid van de generaal heeft dan ook een diepe indruk op 

haar gemaakt. Zij schrijft: ,, Monseigneur was flink ziek en had 

veel hulp nodig ; hij was oud, en dan gaat alles veel moeilijker. Zo 

moest hij naar de Rontgen: ,,Waarom al die fratsen, daar worde 

niet beter van. Laat me nu maar in de kamer. Blijf gij maar hier". 

Hij was niet graag alleen. Hoogwaardig Heer van de kruisheren, 

4. D.A.K., 016 : Personalia van J. IJzermans, o.s.c. — Hierin zowel de brief van mevr. 

Josephine van Wagenberg-IJzermans als die, welke gedateerd is op 01.09.40 en geschreven 

door pater A. van Wagenberg o.p.


daar zag iedereen tegen op. Maar het was de goedheid zelf, erg 

dankbaar en door het oud worden erg aanhankelijk. De remmen 

zijn versleten als we oud worden en de behoefte om verzorgd te 

worden steeds groter. Vanwege de hulpeloosheid en het snakken 

naar begrip en vriendelijke bejegening, wordt dat een van de voor- 

naamste dingen. Voor een beetje afleiding probeerde ik soms enkele 

minuten iets voor te lezen, waarmee ik meende hem een plezier 

te doen. Al vlug was het dan : ,,Ik weet wel wat dat inhoudt, 

blijf hier gewoon maar even bij mij zitten". Heel erg ziek zijn en 

doodgaan, dat doet niemand graag alleen. Dan zei ik een paar 

schietgebedjes. ,,Dat is genoeg" ; daar moest ik maar mee ophouden. 

Hij had genoeg gebeden ; alleen maar wachten op de hemel. 

En dat duurt soms lang, als je zelf voelt dat het niet goed met je 

gaat. Wanneer ik wegging, om ook weer anderen te helpen, vroeg 

Mgr. meteen : „Wanneer kom je terug ?". ,,Als ik klaar ben". 

,, Kom dan weer vlug hier; misschien kan ik het zelf niet''. Het 

was een heilig mens, en vooral zijn eenvoud. Menselijk mens. 'n 

Groot mens5. 

Op 8 September diende prior P. Hofman van St. Agatha hem de 

heilige sacramenten toe. Geleidelijk aan werd de toestand slechter. 

Terwijl geest en verstand bijna tot het einde hun volkomen helder- 

heid behielden, verminderden de levenskrachten steeds meer. De 

laatste dagen zijn de kruisheren van de missieprocure nog vaak bij 

hem geweest. Toen heeft hij vermoeid en hijgend gesproken, 

steeds over zijn zorgen en liefde voor de hem zo dierbare Orde en 

heeft hen nog opgewekt alles voor de Orde over te hebben, de be- 

langen van de Orde steeds op de eerste plaats te stellen6. 

Hoogwaardig heer van Dinter overleed te Nijmegen op 27 Sep 

tember 1940. Op 2 oktober geschiedden de plechtigheden van de 

uitvaart en begrafenis in de binnenhof van het kloosterpand te St. 

Agatha, dat hem zo lief was. De lijkrede werd gehouden door W. 

van Hees, prior te Zoeterwoude en definitor7. 

Volgens het verslag in De Echo van het Land van Cuijk waren, 

behalve het hele convent van St. Agatha en vertegenwoordigers 

5 Brief van de toen 24 jarige religieuze Zuster Giovanni Vernooy (Onder de Bogen), gediplomeerd 

verpleegster, gedateerd 16.09.82, aan drs. L. Van Belkom, o.s.c. 

6. Krutstriomf, jg. 20 (1940-1941), Mgr. W.A. van Dinter \ , bl. 72-74. 

7. Voor de tekst van de lijkrede, zie Cruciferana, Nova Series, nr. 5, bl. 57-65.


van de andere ordeshuizen bij zijn begrafenis aanwezig de provin- 

ciaals van de carmelieten en lazaristen ; namens de universiteit van 

Nijmegen de rector-magnifkus prof. mr. dr. W. Duynstee, cssr en 

prof. dr. Titus Brandsma, o.carm. ; de prior van de dominicanen 

van het Albertinum te Nijmegen ; de dekens van Grave, Oss en 

Zoeterwoude ; de rector van het Canisisusziekenhuis ; verder verte- 

genwoordigers van verschillende ordes en congregaties, vele secu- 

liere priesters van binnen en buiten het dekenaat en de burge- 

meester, de twee wethouders en de gemeentesecretaris van Cuijk8. 

8. De Echo van het Land van Cuijk, jg. 59 (1940), 4 okt. 1940.

Hoofdstuk XVI 

HOOGWAARDIG HEER VAN DINTER ALS 

MENS, RELIGIEUS EN PRIESTER 

Al moet toegegeven worden dat het bijna onmogelijk is bij ie- 

mand als van Dinter, om deze drie facetten van zijn persoonlijk- 

heid van elkaar te onderscheiden, lijkt hij toch als mens het raakst 

getypeerd door het volgende citaat: „ Voor zijn vertrek naar Ame- 

rika in 1910 verbleef hij reeds te St. Agatha en was er met de be- 

volking als het ware vergroeid. Steeds is hij een kind van zijn ge- 

boortegrond gebleven: een rasechte brabander, wiens verschijnen 

iedereen sprak van brabantse gemoedelijkheid, eenvoud en blij 

godsvertrouwen. Evenals zijn voorganger (hoogwaardig heer H. 

Hollmann) was hij de alom gezochte biechtvader : een blik in zijn 

open oog met schalkse lach deed aanstonds vertrouwen stellen in 

deze grote priester met zijn rijke ervaring. Graag ontving hij iede 

reen, als men maar eenvoudig was en ongekunsteld. Die eenvoud 

van hem was geen pose, maar een van zijn mooiste karaktertrek- 

ken. Heel zijn leven is de brabantse gemoedelijkheid hem bijge- 

bleven, ook toen het purper hem sierde. En niemand die hem 

kende, was bang voor de gouden ketting en het paarse manteltje{. 

Hij was een man uit een stuk en de waardigheid van magister ge- 

neraal bracht weinig of geen verandering in zijn omgang met de 

mensen. Ook de eenvoudigsten voelden zich aanstonds bij hem op 

hun gemak. Hij wilde blijven zoals hij van nature was. Het kostte 

bijvoorbeeld nogal wat overredingskracht om hem er van te overtuigen, 

dat het voor hem als generaal geen pas gaf om derde klas 

te reizen. Wanneer hij naar het ver afgelegen station ging en op 

de terugweg, weigerde hij in ieder geval voor zichzelf gebruik te 

maken van het generaalsrijtuigje en wandelde naar Cuyk, Oeffelt 

of Kruispunt-Beugen met paraplu en zwart koffertje, in zijn hoog 

i- De Gelderlander, 5 September 1956, citaat uit het artikel Mgr. Dr. W. Van Hees, Ma 

gister Generaal neemt afscheid van St. Agatha.


toegeknoopte lange jas, die het borstkruis en het paars verborgen 

hielden. Hij nam dan ruim de tijd om van het landschap te genie- 

ten, te kijken naar de stand van het veldgewas, de mensen te be- 

groeten en hier en daar onderweg even een praatje te maken. Hij 

was en bleef de openheid en toegankelijkheid in persoon, die zich 

voor iedereen en alles interesseerde. In zijn condoleance bij zijn 

overlijden zal rector A. Van den Acker, o.praem., van de latijnse 

school in Gemert, schrijven: ,,Wat was hij eenvoudig, oprecht, 

toegankelijk, belangstellend ! En wat heeft hij gewerkt! .... Een 

groot en sterk karakter, dat wars was van alle ijdelheid en zucht 

naar eer of voornaamheid, voor iedereen 'n ,,verus Israelita, in 

quo dolus non est" 2. Is het niet opvallend, dat een aristocratische 

figuur als Mgr. Diepen hem zijn vriend noemde en hem graag ver- 

welkomde in Den Bosch ? Iedere gereserveerdheid of schuchterheid 

tegenover zijn persoon hinderde hem. 

Zijn voorganger als generaal heeft nog zijn gouden professie- en 

priesterfeest als ook zijn zilveren generaalsjubile mogen vieren, en 

bij elk van die gelegenheden werd een hoge kerkelijke of burger- 

lijke onderscheiding voor hem aangevraagd en verkregen. Zo iets 

was al genoeg om van Dinter bijtijds alarm te doen slaan. Het 

paarse biesje en de paarse pluim op zijn bonnet was naar zijn 

smaak al meer dan genoeg. Reeds op 27 december 1936 schrijft hij 

aan procurator generaal Rutten te Rome : „ Verder is mijn uitdruk- 

kelijk verbod aan U, om zelf of door een ander iets voor mij te vra- 

gen bij mijn 5O-jarig professiefeest; alleen de verheffing van 

Bondo tot Vicariaat". En nog eens op 7 juni 1937 : ,,Zaterdaga- 

vond ontving ik uw schrijven en wens te zeggen dat het mijn be- 

doeling was,dat er hoegenaamd niets voor mij gevraagd wordt bij 

gelegenheid van mijn gouden professiefeest". Zijn goede vriend 

prior Lauwers zou de feestpredikatie houden bij de kerkelijke vie- 

ring. Die zal wel geweten hebben wat het lijden kon. En toch 

heeft hij het er maar op gewaagd om als tekst te kiezen : ,, De 

kracht van de eenvoudige ligt in het volgen van de weg des He- 

ren". En nog vermeteler : ,, Het is zowel leerzaam als wonderlijk 

te overwegen langs welke wegen God de zijnen leidt. De jubilaris 

heeft de uitwendige luister van geleerdheid of welsprekenheid 

2. A.G.A.K. : Condoleances bij het overlijden van Hoogwaardig Heer van Dinter.


nooit gekend noch gezocht. Bijna ongekend is hij door de wijde 

wereld gegaan. In de missie was hij een dier stille, ongenoemde 

werkers die de grondslag legden voor grotere ondernemingen" 3. 

Dat zal er misschien nog net mee door gekund hebben, en anders 

zal de gevatte feesteling hem wel van repliek gediend hebben bij 

zijn dankwoord. Aan Rutten schrijft hij op 30.01.40 : ,,Van mor- 

gen ontving ik uw brief van Kerstmis en ik dank U voor uw geluk- 

wensen bij mijn 12 V4 jarig Generalaat, dat wij enkel vierden met 

een borrel, en die fles genever die ik 12 Vi jaar op mijn kamer heb. 

Hij smaakte bijzonder fijn. Buiten het klooster van St. Agatha feli- 

citeerde mij niemand dan alleen Onamia, dat een telegram zond : 

,, Congratulations " gedateerd 27 december". Zulke dingen stelde 

hij toch op prijs, omdat er genegenheid en medeleven uit sprak. 

Van Dinter als religieus 

In zijn lijkrede op hoogwaardig heer van Dinter zei W. Van 

Hees : ,,Toen na de dood van Hoogw. Heer Hollmann de Prior 

van Onamia Magister Generaal der Orde werd gekozen, werd bij 

het eerste ,,welkom" door de oudste definitor, de eminente prior 

Van Mil, dit merkwaardige woord gesproken : ,, Wij hebben U ge 

kozen tot Generaal, omdat Gij zijt een 'zelator disciplinae' , een 

ijveraar voor de kloostertucht''. 

Het was namelijk na de visitatiereis van zijn voorganger in Hol 

land en Belgie bekend geworden dat het amerikaanse klooster niet 

alleen uitwendig bloeide, maar dat ook inwendig een strenge 

kloostertucht heerste. Dat was te danken aan de stichter4. Het was 

inderdaad een hele prestatie, dat de prior van Onamia niet enkel 

zelf het voorbeeld van die observance gaf, maar haar ook heeft 

weten door te voeren onder zijn confraters in Amerika, die al 

twaalf jaren, meestal ver van elkaar verwijderd, in de zielzorg 

werkzaam waren geweest. Dat betekende een hele omschakeling, 

maar legde tevens een goed fundament voor de toekomst. Ook als 

generaal te St. Agatha was hij stipt in het onderhouden van Regel 

3. De Gelderlander, 27 September 1937. 

4. W.A. van Dinter was in 1922 prior gekozen van het door hem gebouwde klooster te 

Onamia. Tijdens de visitatiereis door hoogwaardig heer H. Hollmann in 1925 en onder 

diens voorzitterschap werd hij als prior gekozen.


en Constitutes, zelfs al had hij, wegens zijn leeftijd, gebruik kun- 

nen maken van bepaalde dispensaties in vasten, koorgebed en ge- 

regelde dagorde. Toen in de laatste jaren van zijn leven zijn ge- 

zondheidstoestand hem dit dikwijls onmogelijk maakte, was dat 

voor hem een grote beproeving. Zelf leefde hij in grote soberheid 

en onthechting. Altijd was hij als eerste aanwezig bij het gemeen- 

schappelijk gebed. Uit religieuze overtuiging een echte gemeen- 

schapsmens, was hij zich diep bewust van zijn verantwoordelijk- 

heid om als generaal het goede voorbeeld te geven. Vooral bij jon- 

gere confraters wilde hij begrip en liefde voor deze geestelijke 

waarden wekken. En daarbij eiste hij niet van anderen wat hij zelf 

niet in praktijk bracht. 

Hoe weinig hij ook het ambt van generaal ambieerde, toch heeft 

hij het steeds als een plicht van staat beschouwd het gewetensvol, 

zonder aanzien van personen en desnoods op doortastende wijze te 

vervullen. Reeds vroeg in de morgen werkte hij persoonlijk zijn 

soms drukke post af; een secretaris kwam er niet aan te pas. Op 

feestdagen en bij bezoek was hij graag gul voor zijn confraters en 

gasten. Als priester toonde hij op een onopvallende manier een 

grote zielenijver en gebruikte zijn gezond oordeel, zijn mensen- 

kennis en rijke ervaring om anderen van dienst te zijn. Zolang zijn 

gezondheid dit toeliet bracht hij urenlang in de biechtstoel door. 

En, als het enigszins mogelijk was, deed hij 's zondags de vroege 

Mis van zeven uur, met een bevattelijke en praktische onderrich- 

ting. Bij de geestelijkheid in de omtrek was hij een geachte en be- 

minde figuur om de ongedwongenheid van zijn optreden en de 

eenvoud van zijn persoon en van zijn levenswijze, zijn wijze raad 

en hartelijke belangstelling. 

Zijn dienstbaarheid als religieuze Overste aan de Kerk en aan de 

Orde 

In de lijkrede op de gestorven generaal werd de geest en de 

praktijk van die dienstbaarheid als volgt omschreven : 'Als trouwe 

zoon van de Moederkerk en als Generaal van de hem zo dierbare 

Orde van het H. Kruis, gingen hem voornamelijk drie zaken ter 

harte : de apostolische werkzaamheid van de Orde ; in dienst van 

de H. Kerk ; en wel gedragen door de deugdelijke religieuze geest 

van zijn zonen.


AMORE ET LABORE ! De liefde voor de H. Kerk en de Orde 

doorademde al zijn beslissingen en al zijn werken, wekte zijn 

voortdurende ijver en was zijn vreugde. Niets kon hem in die ijver 

tegenhouden : geen persoonlijke bezwaren of moeilijke omstandigheden. 

Zijn rijke ondervinding steunde hem hierin. Zichzelf 

spaarde hij nimmer: als missionaris wist hij, hoe Gods genade de 

opoffering zegent en beloont; vandaar dat hij ook van anderen 

grote moed en offerzin durfde vragen in de dienst des Heren. Wat 

hij in Noord-Amerika zelf wist te bereiken en de Missie die hij in 

Zuid-Amerika zelf durfde aanvaarden, getuigen genoeg van zijn 

edelmoedig hart en ruim inzicht' .

BIJLAGE 

GROEI VAN DE ORDE 

TIJDENS HET GENERALAAT VAN VAN DINTER 

De groei van het aantal geprofeste leden der Orde van 1927-1940 

(Onder ,,Clerici" worden hier verstaan de priesters en de geprofeste fraters; onder 

,,laici" de geprofeste broeders). 

In 1927 : 146 clerici; 49 laici 

In 1928: 158 clerici; 51 laici 




In 1932 

In 1933 

In 1934 

In 1935 

: 268 clerici 

In 1936 

: 285 clerici 

In 1937 

: 308 clerici 

In 1938 

: 316 clerici 

In 1939 

: 336 clerici 

In 1940 

: 343 clerici 

In 1941 

233 clerici; 68 laici 



82 laici 

84 laici 

87 laici 

89 laici 

90 laici 

91 laici 


totaal 195. 

totaal 209. 

totaal 235. 

totaal 251. 

totaal 271. 

totaal 301. 

totaal 313. 

totaal 330. 

totaal 350. 

totaal 369. 

totaal 395. 

totaal 405. 

totaal 426. 

totaal 434. 

totaal 462. 

Bij vergelijking van het aantal geprofeste leden der Orde in 1927 met dat van 1940, is 

dus in 1927 het totaal 195 en in 1940 : 434. 

Aantal fraters dat vanafl927 tot 1940 de eerste professie deed te St. Agatha. 

Het'totaal bedraagt 187 ; dus gemiddeld 13,5 per jaar. Daarvan zijn er tot en met 1940, 

39 heengegaan, ruim een vijfde. Het totaal van hen, die tot en met 1940 in de Orde zijn 

gebleven, is dus 148. 

Aantal kruisheren-missionarissen van nederl. afkomst bij het begin van de tweede wereld- 

oorlog 

In de Apostolische Prefectuur Bandung: 24 ; in de Apostolische Prefectuur, sinds 1938 

Apostolisch Vicariaat Bondo : 19, zowel priesters als broeders ; in Amerika : 18 ; in Brazilie : 

9. In totaal: 70. In het Apostolisch Vicariaat Bondo waren er bovendien toen 13 priesters 

en 4 broeders van belgische afkomst. Het geheel der missionarissen van de Orde was dus 87. 

Voor deze getallen Cruciferana, Nova Series nr. 5, biz. 68, (waar biz. 57-65 de lijkrede 

staat) en losse bijdrage in register 1919-1943 van Het Missiewerk, 1945.

AA, rivier, 17 ; - (Henri van der), osc, 38, 

39,41,51,53,61,68, 176. 

ABESSINlE 126. 

ACHEL, Kloosterosc.B., 6, 92, 151, 162, 

163, 165, 166. 

ACKER (A. van der), O. Praem., 256. 

ADVENA, zie ASSELDONK (A. van). 

AENGENENT (Mgr. J.), 162; - (G.). 

osc,222. 

AGATHA St., Klooster osc, 5-7, 9, 25, 

26, 29-32, 34-38, 41, 45, 51, 52, 59, 

63, 65, 68, 70, 81, 87, 90-94, 98, 102, 

103, 106, 109, 110, 117, 119, 124, 

125, 132-134, 136, 138, 143, 145, 148, 

150, 153, 156, 158, 160, 165, 179, 

204, 210, 213, 219, 223, 224, 229, 

231, 234, 240,246,250-253, 255, 257, 

260. 

ALDE-BIEZEN, Kasteel Duitse Orde B., 

14, 15. 

ALKMAAR,stadN.,30, 36. 

ALMEIDA LUSTOSO, Salesiaan, Aartsbis- 

schop, 239-241,244, 246. 

AMAZONE, rivier Br., 34, 239, 241, 242. 

AMERIKA (U.S.A.), 5, 6, 25, 29, 31, 

34-38, 41, 42, 45, 47, 49, 50, 52, 53, 

59, 62, 64, 65, 68, 69, 77-82, 86, 91, 

92, 95, 109, 122, 129, 130, 132, 133, 

143, 145, 151, 157, 158, 166, 112-111, 

183-185, 196, 220, 255, 257, 259, 260. 

AMICI ISRAEL (Opus amicorum Israel), 

6, 101, 104, 105, 111-113, 117, 120. 

AMSTERDAM, StadN., 198, 241. 

ANDRIESABDIJ, 121. 

ANDRIESSEN (P.), osc, 190. 

ANIMISME, 193. 

Aniouta, zie FUMET. 

ANNA (Dochters van St.), 242. 

ANTHONIS, (St.), PlaatsN., 24. 

ANTWERPEN, Stad, B., 183, 185. 

ARABIEREN, 200, 201. 

ARNTZ(P.),osc,Mgr.,l66. 

ASSELDONK (Antoon van) osc, 6, 94, 

98-102, 104-109, 111-122, 183, 184, 

193, 194, 197, 201, 202, 205, 206, 

209, 210, 212-214, 216-218, 220-224, 

226, 227, 229-234. 

ASSISI, stadlt., 107. 

ASTEN, PlaatsN., 13, 21, 22. 

AUGUSTINUS(heilige), 28, 153, 192. 

AUGUSTIJNEN, 162. 

AUSTRALIE, 236. 

AVERBODE, PlaatsB., 113. 

INDEX 

BAKEL, PlaatsN., 14. 

BALI, Eilandlndon., 194. 

BALLEMANS (J.), osc. 173. 

BALTIMORE (Concilie van), Am., 62. 

261 

BANDUNG, Stad Indon., 7, 183, 195, 

196, 198, 199-202, 204, 206-211, 221, 

222, 224, 225, .227, 230-233, 235, 237, 

238,260. 

BARENDRECHT, PlaatsN., 160. 

BARLASSINI, Patriarch, 117-119. 

BATAVIA, Stad Indon., 183, 194-200, 

208, 210, 212, 214, 215, 217, 219, 

238. 

BECKER COUNTRY, Minnes. Am., 55. 

BECKER (Herman de), osc, 220. 

BECKHOVEN (J. van), SJ., 199. 

BEIEREN, Deelstaat D., 50. 

BELEM do Para, Stad Br., Klooster osc, 

184, 185, 239, 240-244, 246-250. 

BELGIE, 17, 31, 42, 66, 91, 122, 134, 136, 

148, 149, 151, 157, 158, 162, 163, 

166,176,190,192,240,251,257. 

BELKOM(L.van), osc.,253. 

BENEDICTIJNEN (O.S.B.), 49, 56, 58, 

62, 130, 170. 

BENEDICTUS (heilige), 56. 

BENIAMIN, zie ASSELDONK. 

BERGERVOERT (J.), osc, 24. 

BERKHOUT(J.),osc,222. 

BERNANONS, 103. 

BERTENS (Johanna), 21. 

Bertus, zie VELDEN (L. van der). 

BEUGEN, Plaats, N., 139, 255. 

BEVEREN-WAES, Plaats B., 163. 

BIE(F. de)osc, 26. 

BILI, Plaats Congo (Zaire), 186. 

BIIXICHGRAZ, Plaats Oostenrijk, 44. 

BLESSING (F.), osc Mgr., 145, 183, 

186-192. 

BLOEMENDAAL, PlaatsN., 11. 

BLOMMENSTEIN0.),osc, 171-173. 

BLOY(Leon), 103, 120. 

BLUEGRASS, Plaats Am., 78. 

BOEKEL, PlaatsN., 15. 

BOER(J. van den) osc, 85, 203, 207, 208, 

212,222. 

BOGAARTZ(F.), osc 222. 

BOGOR ( = Buitenzorg), Plaats Indon., 

198. 

BOLLIGER, Vrachtvervoerder, 130. 

BOLNES, PlaatsN., 6, 160. 

BOLY(J.),osc, 103. 

BONDO, Plaats Congo-Zaire, 6, 94, 184, 

186-190, 192, 256, 260.

262 INDEX VAN PERSOONS- EN PLAATSNAMEN 

BONT(HJ.de), 24. 

BONZANO, Kardinaal, 104. 

BORGIA (Franciscus, heilige), SJ., 235. 

BORNEO, Eiland Indon., 199. 

BORRISKOKANE, Plaats Ierland, 44. 

BOS (Pacificus) O.F.M. Mgr., 160- - 

(W.), osc.,34. 

BOSCH (Den), Stad N., 14, 19, 21, 23, 

123, 161, 209, 210, 256 ; - (Paul van 

den), weldoener osc, 164. 

BOSCO, Don (heilige), 241. 

BRAAK (J. van den), osc, 147, 148, 160. 

BRABANT (Noord), Prov. N., 14, 15, 

17 ; - Prov. Belgie, 164 ; - (Johanna 

van)Hertogin, 14. 

BRANDON (Thomas), osc, 84, 174-176. 

BRANDSMA (Titus) O.Carm, 254. 

BRANTEN(H.),osc,25. 

BRAZILIE, 7, 37, 92, 122, 129, 184, 225, 

229, 239, 240, 243, 245, 247-250. 

BREE(J. van), osc, 185,241. 

BRINDISI, Plaats It., 119. 

BROCKEN, M.S.C., 124, 212-216. 

BROOTEN, Plaats Am., 59. 

BRUSSEL, Stad Belgie, 164. 

Buitenzorg, zie BOGOR. 

BUSCH(J.)Mgr.,46,83,85, 176. 

BUSE (J.), osc, 123, 124, 144, 150, 160, 

175, 179, 181, 184, 208, 211, 224-228, 

230, 232, 233, 236, 246. 

BUSSEL, van, Fam., 21 ; - (Elisabeth van), 

21, 22 ; - (Francis), van 21 ; - (Frans 

A. van) CM. 21 ; - (Joseph van), 21 ; 

- (Marcelis van) 22. 

BUTLER, Plaats Am., 5, 38-43, 45-58, 

60-69,74-79,83-85, 176. 

CAEYENS (A.F.) O. Praem., 113. 

CAMPOS, Stad Br., 249. 

CARMELIETEN, 118, 195, 197, 254. 

CARMELIETESSSEN, 236, 237. 

CAROLUS BORROMEUS (Liefdezusters 

van, Onder de bogen), 200, 252. 

CELEBES, Eiland Indon., 198. 

CELLES (Theod. van), Stichter osc, 161. 

CHAMPEAU(Leo), osc, 175. 

CHERIBON, Stad Indon., 200-202, 207, 

208, 220, 224. 

CHICAGO, Stad Am., 71, 80, 174. 

CHINEZEN, 200, 202, 206. 

CHIPPEWA Indiaanse stam, 59. 

CINCINNATI, Plaats Am., 85. 

CISTERCIENSERS, 173, 248. 

CLAUDEL, auteur, 103. 

CLOUD St., Plaats Am., 38, 43, 44, 46, 

47, 49, 52, 54-58, 62, 72-74, 83, 85, 

166, 176. 

COMBRA, Stad Spanje, 235. 

COLLEGEVILLE, Plaats Am., 50, 166. 

COMMISARIS (A.), auteur, 16. 

CONGO (Zaire), 39, 92, 94, 99, 108, 

122, 145, 179, 183, 185, 187-192, 195, 

196,221,224,240. 

CONNECTICUT, Staat in, Am., 170. 

COPPIETERS, Mgr., 163. 

CORNELISSEN(J.)osc.,24. 

CORNET D'ELZIUS DE PEISSANT, 

graaf, 165. 

CRETS (Gummarus) Abt O. Praem. ,113. 

CROOKSTON, Plaats Am., 55, 74, 167. 

CUIJK, Gemeente, N., 139, 254, 255, 

257. 

CUPPEN(H.),osc, 185. 

CURUCA, Plaats Br., 243. 

DAEMS(Eduard), osc. 36. 

DAL(C. van), osc.,234. 

DAKOTA, Staat in Am., 46, 14. 

DELLEPIANE, Mgr., Delegaat, 6, 188, 

189. 

DENDERLEEUW, Kloosterosc, 151. 

DERICKS, Mgr. O. Praem., 196. 

DETROIT, Stad Am., 170. 

DEZOITO, Plaats Br., 244. 

DICKENS (Ch.), auteur, 136. 

DIEPEN (A.F.) Mgr., 159-162, 209, 210, 

256. 

DIEST, Klooster osc, 5, 6, 26, 31, 32, 41, 

63, 78, 89, 106, 113, 134, 145, 148, 

150, 152, 162, 164-166, 175-177, 185, 

190, 232,252. 

DIJK (van), Augustijn, 173 ; - (Ant. van), 

osc, 234 ; -(Leo van), osc, 172, 173 ; 

- (M. van), osc, 24, 25. 

DINTER (Wilh. Ant. van) Mag. Gen. 

osc, passim. 

DINT(H)ER (Fam. van), 21 ; - (Adrianus 

van), 21 ; - (Johan. van), 21, 22 ; - 

(Franske van), 22; - (Joseph van), 

175 ; - (Josephine van), 175, - (Willem 

van), 21. 

DJOCJA, Plaats Indon., 199. 

DOEHNE(J.),osc,222. 

DOMINICANEN, 98, 130, 206. 

DOMINICANESSEN, 171. 

Don Bosco zie BOSCO. 

DONKERS(M.,), osc, 102.

DOOREN (A. van), osc, 106, 109, 159, 

206 ; -(P. van), osc, 160. 

DOREN(P. van), osc, 114, 129-131. 

DOVER, StadEngeL, 246. 

DREHMANS (J.M.) CssR, 125. 

DUINS,PlaatsEngeL, 177. 

DUITSEORDE, 14, 15. 

DUITSLAND, 98, 103, 104, 175. 

DULUTH, Plaats Am., 37, 42, 44, 46, 47, 

70, 71, 74-76, 80, 83-85. 

DUYNHOVEN (J. van), osc, 185, 242, 

247. 

DUYNSTEE, CssR, 254. 

ECHTERNACH(Abtvan), 14. 

EELEN, Plaats B., 63. 

EINDHOVEN, Stad N., 18. 

ELSEN (G van den), o. Praem., 23. 

ELZEN (Antoinetta van den), 22 ; - (H. 

van den) osc, 24, 26. 

ENGEL(Abt)O.S.B., 50, 54, 56, 130. 

ENGELAND, 36, 175, 177, 223, 246. 

ENNEKING, medicus, 252. 

ERAS (B.) Mgr.,. 100, 124, 125, 130. 

ERP, Dorp, N.,24, 102, 

ESSELAAR(Th.), osc, 164. 

EUROPA, 6, 92, 116, 130, 220, 237. 

FAMILIE (Paters van de H.), 239, 240. 

FICHTNER(J.),osc,78. 

FINKLENBERG, osc, 200, 222. 

FINLAND, 42. 

Foley-Bean Lumber Company, zie LUM 

BER COMPAGNY. 

FONTAINE (Emil), osc, 97. 

FORTIER, Medicus, 72. 

FORT WAYNE, Kloosterosc, 6, 92, 170, 

174, 175. 

FRANCINO (J.), osc, 204, 206. 

FRANCISCUS (Heilige, van Assisi), 107. 

FRANCISCANEN, 55, 206, 208. 

FRANKRIJK, 10, 99, 175, 192, 223, 224. 

FRATERS (van Oudenbosch), 203. 

FRIBOURG, Zwitserl., 98, 106. 

FRIEND, Plaats Am., 173. 

FRUEHWIRTH, Kardinaal, 104. 

FUMASONI, Kardinaal, 181, 182. 

FUMET(Aniouta), 103, 120, 121 ; - (Sta 

nislas), 103, 104, 120, 121. 

GABRIEL, Aartsengel, 230. 

GAMALIEL, Rabbi, 230. 

GAROET, Plaats Indon., 199, 201, 202, 

226, 227. 

INDEX 

263 

GEER(J. vande), osc.,26. 

GEMERT, Plaats N., 4, 5, 13-24, 31, 32, 

58, 256. 

GENT, 163. 

GENTRUP, Jurist, 179. 

GENUA, Stadlt.,241. 

GIBBONS, Kardinaal, 48. 

GILS (A. van) osc, 222 ; - (B. van), osc, 

77,78, 168, 171, 173. 

GOES, Plaats N.,24. 

GOLRICK (J. Me) Mgr., 44-47, 58, 70, 

71, 74-76, 80. 

GOOSSENS(Th.)Mgr., 162. 

GOUMANS (J.), osc, Mgr., 7, 184, 195, 

198, 202-208, 211, 217-219, 222-224, 

226, 229, 230-233, 236-238. 

GRAND RAPIDS, Plaats Am., 170. 

GRAO PARA, rivier Br., 239- 

GRAVE, PlaatsN., 254. 

GRATH (Me), Plaats Am., 70, 71. 

GREENBAY, Plaats Am., 58. 

GRONINGEN, StadN., 16. 

Heilig Land, zie PALESTINA. 

HEILIG SACRAMENT (Paters van het), 

131. 

Heilig Kruis (Zusters van het) zie KRUIS. 

HAARLEM, Stad N., 25, 54, 123, 158, 

159, 162. 

HAARSTEEG, Plaats, N., 24. 

HAASTEREN(Willemvan), osc, 175. 

HAECHT (van), Notaris, 163. 

HAELEN, Plaats B., 159- 

HAIFA, Stad Palestina, 115-118. 

HANEGRAAF (Th.) osc, 24, 25. 

HANDEL, Plaats N., 15,16. 

HANNUT, Klooster osc, 37-39, 63, 86, 

91,93, 143. 

HAPS, Plaats N.,24, 223,224. 

HARMONDSWORTH, Plaats Am., 11. 

HASTINGS, Klooster osc, 6, 37, 92, 

171-176, 184. 

HEERENBERG 's, Plaats N., 24. 

HEES, Plaats N., Klooster osc, 6, 123, 

160, 224, 226 ; - (Wilhelm. van) Mag. 

gen., osc, 132, 162, 180, 191, 232, 

253,255,257. 

HEESWIJK, Plaats N., 162. 

HEGGE(W.)osc, 173. 

HEIDEGGER (Martin )filosoof, 10. 

HEIDT (A.M.), auteur, 186. 

HEILSLEGER, 209. 

HELMOND, Plaats, 18, 19, 32. 

HENDRIKS (Johanna), 21.


HENDERSON, plaats Am., 37, 67. 

Henri, broedcr, zie AA (van der). 

HEUVEL (August van den), pastoor, 37, 

41, 45, 46, 49, 50, 52, 54-57, 60, 67, 

72, 75. 

HILVERSUM, stadN., 14, 186. 

HIMMELREICH (Laetus, O.F.M.), 112 

117. 

HINDOEISME, 194. 

HITLER, 176, 192. 

HOEFNAGELS, osc, 148, 150, 151. 

HOEK VAN HOLLAND, havenplaats N., 

90, 246. 

HOEI, Kloosterosc, 9, 97. 

HOENSBROEK (Ulrich van), commandeur, 

15. 

HOFMAN(P.), osc, 148, 150,213,253. 

Holland, zie NEDERLAND. 

HOLLMANN(Henricus)Mag.gen.osc, 5, 

25-27, 30-32, 34-39, 54, 57-63, 66-69, 

71-73, 76, 78-84, 89-93, 95, 98, 99, 

101, 106-108, 132, 133, 139, 142, 144, 

152, 186, 197,223,225,257. 

HONGARIJE, 104. 

HONHON (Lamb.) osc, 25, 26, 32, 33, 

38, 39, 78. 

HOOF (A. van), SJ, 199. 

HOOFF(J.van),osc,24. 

HORN (B. van)kandidaat osc, 222. 

HOUT (L. van), osc, 24, 26; - (Christ. 

van), osc, 159, 160. 

HUI2EN, PlaatsN., 25. 

HULST (J. van der) osc, 5, 29, 37-39, 46, 

51, 63-65, 67-73, 76-85, 90, 91, 129, 

152,166-173,251. 

HUVENAARS (A.), osc, 106, 149, 164, 

165. 

HUYGENS (C), osc, 184, 242. 

IBERISCH SCHIEREILAND, 235. 

IERLAND,85. 

IERSEL (Kees van), regisseur, 162. 

IGNATIUS (Heilige), 234, 235. 

IJSSELMONDE, Plaats N., 160. 

IJZERMANS (H.), osc, 37, 38, 40, 41, 

51, 53, 54, 56, 58, 60, 61, 64, 61, 81, 

85, 176, 177,251; - (Jan), osc, 251, 

252 ; - (Josephine), 251, 252. 

INDIANEN, 59, 60, 239. 

Indie (Nederlands) zie INDONESIA 

INDlfiRS, 201. 

INDISCHE ARCHIPEL, 236. 

INDO-EUROPEANEN, 200. 

INDONESlfi, 200, 230 

INDO'S, 201. 

IOWA, StaatinAm., 169. 

IRELAND (John), Mgr., 44, 46, 48. 

ISLAM, 193, 194. 

ISRAEL (joodse volk), 103, 223, zie ook 

AMICI ISRAEL en PALESTINA. 

JACOB, Jood, 102. 

JAGUARAO, Plaats Br., 247. 

JAHU, Plaats Br., 247-249. 

Jakarta, zie BATAVIA. 

JANSSEN(Chr.),osc,26. 

JAPANNERS, 197, 237. 

JAVA, Eiland Indon., 6, 7, 92, 99, 108, 

120, 122, 125, 129, 134, 145, 179, 

181, 183, 193-200, 202-206, 209, 210, 

212-216, 218-222, 224, 226, 232-238. 

JAVANEN(volksgroep), 201. 

JERUSALEM, Stad 1st., 115,117. 

JEZUIETEN, 7, 194, 197, 199, 201-203, 

205, 206, 208, 211, 213-216, 218, 220, 

234,235. 

JOGJAKARTA, Stad, Indon., 199. 

JOHANNES XXIII, Paus, 114. 

JOHN (R.), osc 125. 

JOHNSTON (sr), 49, 52, 66, 75 ; - (Char 

les L.), 74; - (A.D.S.), 74; - (Gebroeders), 

76, 77. 

J(onhson) L(and) C(ompany), 5, 43, 

45-49, 52, 55, 57-61, 70, 72, 74, 75, 

78. 

JONATHAS, Prins, 117. 

JUTTE(F.), osc, 185. 

KAATSHEUVEL, Plaats, N., 24. 

KALKEN (Pater van), SJ, 213, 216. 

KASTEREN (H. van) O. Praem., 

247-249. 

KERICH(L),osc,87, 167. 

KERKHOFS(L),Mgr.,164. 

KEULEN, Stad D., 116. 

KEYZERS (J.B.), osc, 63-65, 73. 

KIEWIT, Plaats B., 164, 165. 

KIFFMEYER(J.), 175. 

KIJ2ERS, osc, 190. 

KILMAUGH CO MAYO, Plaats Ierland., 

85. 

KIMBERLY, Plaats, Am., 58. 

KLAASSENS (LJ.) priester, 24. 

KLAVER (J.) osc, 80, 84, 85, 88-90, 167, 

168. 

KLAVERWEYDEN(G.), osc, 162. 

KLINKENBERGQ.M.), priester, 120. 

KLOOSTER (C. van 't), osc, 32, 38.

KOCH(J.B.), osc, 120, 160, 205. 

KOERSEL, PlaatsB., 164. 

KNOLL (F.)Mgr., 174, 175. 

KOKKE, Pater H. Familie, 240. 

KONINGS (]M.), osc, Mgr., 25, 39, 94, 

183, 184, 186, 195. 

KOOYMAN (A.), osc, 7, 202, 225-228, 

230, 231, 238. 

KOSTER(Th.),osc.,212. 

KRAWANG, Plaatslndon., 197, 207. 

KRUIS (Johannes v.h. H.), 107; - 

(ZustersvanhetH.), 174, 175. 

KUCHERA(L.B.)Mgr., 170, 171, 173. 

K(JNTER(Jan)osc, 129. 

LAARAKKERS (P.) osc, 24, 223, 224. 

LA CROSS, Plaats, Am., 170. 

LATHOUWERS(P.), auteur, 20. 

LAURENTIUS (heilige), 103. 

LAUWERS (G.), osc; 148, 150-152, 

163-165, 175, 176, 184, 190, 232, 250, 

256. 

LAZARISTEN(C.M.), 21, 197, 207, 254. 

LEAD, Plaats Am., 46. 

LED6CHOWSKI, Mag. gen. SJ, 202. 

LEENDE, Plaats N., 22. 

LEENDERS(B.)osc,222,231. 

LEER (Francisca van), 103-106, 108, 110, 

112, 113, 118, 120. 

LEMBANG, Plaats, Indon., 201, 202, 236. 

Leonard broeder, zie ROOYACKERS. 

LEOPOLDVILLE, Stad Zaire, 189. 

LEUVEN, Stad, B., 163, 164. 

LEUWENER, Weldoenerosc, 126. 

LIEBKNECHT, 103. 

LIESHOUT(H. van), osc, 199, 200. 

LINDEN (Maria Elisab. van der), 21. 

LINMANS (Robert), osc, 183. 

LISSABON, Stad Portugal, 246. 

LITTLE FALLS, Plaats Am., 59, 72, 73. 

LIVERPOOL, StadEngel., 185, 246. 

Lodewijk Napoleon, zie NAPOLEON. 

LOPPEM, Plaats, B., 121. 

LORETTO, Plaats Am., 37. 

LOUW (Joseph de), osc 175. 

LUIK, StadB.,18, 164, 195. 

LUMBER COMPANY, maatschappij Am., 

43,46. 

LUXEMBURG (Rosa), 103. 

MAAS (Jan), osc, 63, 68. 

MAASEIK, Klooster osc, 25, 31, 32, 36, 

38, 63, 91-93, 106, 143, 147, 149, 

150, 152, 163, 164, 175, 195, 250. 

INDEX 265 

MAASTRICHT, Stad N., 18, 200. 

MADJALENKA, Plaats Indon., 202. 

MADOERA, Eiland Indon., 197. 

MOHAMEDANEN, 207. 

MAHONEY(Bern,J.), Mgr., 168. 

MAINE, StaatinAm., 170. 

MALAKKA, Schiereiland, 194. 

MALANG, Prefectuur Indon. 195. 

MANDERS (Mart.), Mag. gen. osc, 30, 

32, 54, 132. 

MARAJO, Eiland Br., 239. 

MARCHETTI, Mgr., 203-205. 

MARIA (heilige), 28, 230; - (ter Linde), 

161, 162. 

MARITAIN (Jacques), 103 ; - (Raissa), 

103. 

MARSHALLGEBIED, Am., 58. 

MARTINELLI(fam.,), 162. 

MASSACHUSETTS, Plaats Am., 170. 

MASSEN(vrouw), 251. 

MATADI, Plaats Congo-Zaire, 192. 

MATHIAS St., Parochie, 80. 

MAURIAC, auteur, 103. 

MECHELEN (bisdom), B., 164; - (C. 

van), 86, 163-166. 

MEER DE WALCHEREN (Pieter van der), 

103. 

MEHR (Henry), osc, 175. 

MEIJERIJ, StreekN., 14, 15. 

MERCATI, Kardinaal, 126, 128, 129. 

MERRY DEL VAL, Kardinaal, 114. 

MEUDON, Plaats Fr., 103. 

MEXICO, 35. 

MICHIELS-GESTEL(St.), Plaats N., 178. 

MIL (A.G. van), osc, 49, 50, 60, 61, 78, 

89-91, 106, 108, 109, 113, 130, 162, 

163, 257. 

MILAAN, Stad, It., 104. 

MILL HILL (fraters van), 159. 

MILLE LACS COUNTRY, streek Am., 45, 

46, 55, 79. 

MILWAUKEE, Stad Am., 173. 

MINAHASSA, deel van Celebes, Indon., 

198, 208. 

MINNEAPOLIS, Stad Am., 37, 42. 

MINNESOTA, Staat in Am., 29, 36-38, 

40-44, 49, 69, 70, 77, 80, 81, 90, 130, 

166, 168, 169. 

M(innesota) C(atholic) C(olonisation) 

S(ociety), 5, 42-48, 55, 57-59, 74, 75. 

MISCHKE(Benno), osc, 130, 172. 

MISSIONARISSEN VAN HET H. HART 

(M.S.C.), 198, 207, 213, 214, 232. 

MOLUKKEN, Eilanden, Indon., 194.

266 

MONGA, Plaats Congo-Zaire, 186. 

MOOY(C.,), osc.,222. 

MORTEL, Plaats N., 14, 16. 

MULDER (W.),osc, 120. 

MULDERS (A.), missioloog, 193. 

MUENCHEN, Stad D., 108. 

MURRAY (Francis H.), 46, 54, 55, 59-61, 

74. 

MUSSOLINI, 126. 

NAPOLEON (Lodewijk), Koning, 194. 

NAZARETH, plaats Palestina, 230. 

NEBRASKA, Staat in Am., 170. 

NEDERLAND, 15, 17, 31, 42, 46, 48, 50, 

56, 57, 66, 68, 81, 90-92, 94, 103, 

INDEX VAN PERSOONS- EN PLAATSNAMEN 

104, 106, 113, 117, 119, 122, 129, 

132, 134, 136, 151, 157, 158, 166, 

168, 171, 173, 175, 176, 192, 196, 

203, 210, 224, 226, 227, 230-233, 237, 

239, 240, 257. 

NEDERLANDEN DE, 10, 30. 

NEDERLANDS-OOST-INDIE, 194, 199, 

236, 237. 

NEERITTER, Klooster osc, 6, 91, 134, 

144, 148, 151, 158, 159. 

NEW ENGLAND, groep staten in Am., 

170. 

NEW HAMPSHIRE, Staat in Am., 170. 

NEW YORK, Stad Am., 41, 80, 81, 90, 

176. 

NEW YORK-MILLS, plaats Am., 41, 51, 

59. 

NICHOLAS Me (John) Mgr. O.P., 80, 85. 

NIEUW ZEELAND, 236. 

NIJMEGEN, Stad M., 6, 7, 123, 127, 136, 

160, 161,224,237,252-254. 

NILLESEN(Marinus), osc, 195, 198, 200, 

203, 207-209, 222. 

NINEHAM(D.E.),exegeet, 11, 12. 

NISTELROOY (A. van), pastoor, 58, 59, 

61. 

NOOTS (H.), O. Praem., 100, 113, 

122-124, 127, 173, 174, 188, 247-249. 

NORBERTIJNEN, O. Praem., 247-249. 

ODILIASt.,28. 

ODILIAPEEL, Plaats N., 6, 159. 

OEFFELT, Plaats N., 251, 255. 

OESTGEEST, Plaats N., 37. 

OHIO, Staat in Am., 85. 

OIRSCHOT, Plaats N., 215. 

ONAMIA, Plaats Am., Klooster osc, 5, 

29, 30, 37, 46, 58-72, 74-81, 83-87, 

89-91, 93, 109, 134, 143, 152, 157, 

166-176, 183, 196,251,257. 

OOSTENRIJK, 104, 248. 

OOST-INDISCHE COMPAGNIE, 194. 

OSS, Plaats N., 254. 

OTTER TAIL COUNTRY, Am., 45, 46, 

55. 

OVERVEEN, Plaats N., 198. 

PADALARANG, Plaats Indon., 207. 

PALEMBANG, Plaats Indon., 194. 

PALESTINA, 107-109, 115, 116, 223. 

PALMAERTS, Pastoor, 164. 

PAMEL, Plaats B., 164. 

PANNINGEN, Plaats N., 21. 

PARA, Deelstaat Br., 239, 242, 247. 

PASCH( A. van de), osc, 204, 206, 207. 

PATER (J.de), osc, 158. 

PAUL St., Stad Am., 37, 42, 44, 45, 55, 

76,85. 

PAULUS, Apostel, 102, 107, 116, 153. 

PAUMEN(Th.), osc, 166. 

PEEL, STREEKN., 159. 

Peelse Heide, zie ODILIAPEEL. 

PEKALONGAN, Plaats Indon., 198. 

PENNINGS (M.HJ.), O. Praem., 23, 24. 

PEREIRA (Octaviano) Mgr., 249. 

PERHAM, Plaats Am., 41, 51, 54, 55. 

PETROPOLIS, StadBr., 34. 

PETRUS St., Apostel, 161, 222. 

PIERZ, Plaats Am., 62, 70, 72. 

PIET broeder, zie DOREN (P. van). 

PIETS(A.),osc,202,234. 

PIGNEDOLI, Kardinaal, 125. 

PITKA(F.),osc, 175. 

i PITTSBURG, Stad, Am., 171. 

\ PIUSXI,Paus, 125,215,248. 

PIZZARDO (Giuseppe), Kardinaal, 131. 

PLAG(H.), OSC, 185, 240, 242. 

POCCI, Architect, 131. 

POERWAKARTA, Plaats Indon., 202, 

207,216. 

POL(J. vande), osc.,234. 

POLEN, 104, 176. 

POLMAN(P.), O.F.M.,14, 16. 

PORRES (Martinus de), Zalige, 103. 

PORTUGAL, 235. 

PRAIRIE DU CHIEN, Plaats Am., 174. 

Praemonstratensers, zie NORBERTIJNEN. 

PREANGER, Streek Indon., 197, 198, 

200. 

PRINZEN, Firma, 18. 

PROPAGANDA FIDE, 187-190, 192, 

194, 196-198, 203, 214-216, 218, 219, 

223,240.

PROTESTANTEN, 207, 209. 

PUERTO RICO, Eiland staat, 35. 

PUTTEN (Wied van der), Medicus, 251. 

PUYVELDE(van);Afspanning, 163. 

QUAEDVLIEG(j.),osc,38. 

QUITO, Stad Ecuador, 21. 

RACHEL, Jodin, 102. 

RADIUM, Plaats Am., 58. 

RAMAEKERS (A.), osc, 4, 103, 104, 

112,209, 210. 

RAUSCH (Jerom), osc, 29, 37, 40, 46, 

50, 78, 82, 85, 88, 90, 166, 168, 173. 

RAVENSTEIN(Land van), Streek, N., 15. 

REDWING, Plaats Am., 46. 

REICHERT(H.), osc, 197, 234. 

RHODE ISLAND, Eiland Am., 170. 

RIDDERKERK, Plaats N., 160. 

RIJCKEVORSEL(L. van), SJ., 199. 

RIJNJA(J.), osc, 166. 

RIJNLAND, Streek D., 10. 

RIO DE JANEIRO, Deelstaat Br., 249. 

RIO GRANDE DO SUL, Deelstaat Br., 

247,248. 

ROBIJNS, Priester Duitse Orde, 23. 

ROCKFORD, Stad Am., 170. 

ROERMOND, Stad N., 120. 

ROEY (van), Kardinaal, 164. 

ROGIER (L.), Historicus, 16. 

ROME, Stad, Curie, Procure osc, 6, 48, 

55, 57, 63, 84, 86, 92, 97-101, 103, 

104, 106, 107, 109, 112-117, 119, 

121-23, 125-127, 134, 139, 144, 157, 

161, 167, 172, 179, 188, 191, 194, 

203, 205, 213, 219, 221, 222, 232, 

236,238,239,256. 

ROOIJEN (H. van), osc, 103. 

ROOY (J.de), osc, 7, 195, 198, 203, 

206-209, 230-232, 236, 238 ; - (W. 

van), osc, 81, 84, 85, 167, 168. 

ROOYAKKERS(Leon.), osc, 145, 183. 

ROSSUM (Wilhelm. Marinus van), CssR, 

Kardinaal, 99, 104, 107, 109-111, 

113-115, 117-120, 123, 125, 186, 194, 

195, 197, 198, 203-206, 208, 210-218. 

ROTTERDAM, Stad N., Klooster osc, 92, 

94, 144, 145, 158, 160, 177,205. 

ROUPPE VAN DER VOORT (L.CJ.M.), 

4. 

ROY (CH.de), osc, 80. 

RUTTEN (P.), osc, 6, 7, 98, 100, 106, 

115, 117-131, 133, 139, 144, 147, 148, 

152, 173, 174, 178, 179, 181, 184, 

INDEX 267 

186-193, 202, 203, 205, 206, 211-220, 

222, 223, 225, 226, 230, 232-237, 

239-241, 247, 248, 250, 256, 257. 

RUYSCHENBERGH (Hendrik van), 

Duitse Orde, landscommandeur, 14. 

SAINT MAURICE (kannuniken van), 

127. 

SANTA CATHARINA, Stad Br., 248. 

SAO PAULO, Deelstaat Br., 247. 

SAUL, KONING, 117. 

SCHAIK, Plaats N., 24 ; - (C. van), osc, 

181, 220. 

SCHARFFQ.), osc.,202. 

SCHEERDER (J.) osc, 4, 25, 36, 97, 99, 

133, 162, 186. 

SCHERPENHEUVEL, Plaats B., 164. 

SCHETS, SJ.,200. 

SCHIJNDEL, Plaats N., 58. 

SCHILLEBEECKS, O.P., theoloog, 10. 

SCHOLTENS (H.), osc, 171, 173, 175, 

176. 

SCHOOL (J.), osc, 148-150. 

SCHREURS (Jacques) M.S.C., 161. 

SCHUURMANS (G.), osc, 25. 

SELVAGGIANNI, Kardinaal, 126-128. 

SEMARANG, Plaats Indon., 197, 231. 

SINCERO (Luigi), Kardinaal, 125, 126. 

SIOUX, Indianenstam, 59. 

SIOUX FALLS, Plaats Am., 168, 169. 

SISTERMANS (H.), osc, 24, 26, 38; - 

(R.), osc, 25. 

SLIKKEVEER, Plaats N., 160. 

SMERKE (John), osc, 175. 

SMIT(JanOlav), Mgr., 100, 131, 162. 

SMITS (M.), osc, 145; - (Wilhelm.), 

Mag.gen.osc, 30, 132 ; - (Xavier), 

Kunsthistoricus, 96. 

SNYERS(J.), osc.,80. 

SOEMODIWIRJO (L.), osc, 201. 

SOENDANEZEN, 201, 202, 206. 

SOERAKARTA, Plaats Indon., 199. 

SOUTHBEND, Plaats Am., 174. 

SPANJE, 14. 

STAPLES, Plaats Am., 55. 

STATEN GENERAAL (van Holland), 15. 

STEENBERG, Bouwonderneming, 86. 

STEINES(A.), osc, 175. 

SUDBRACK (J.), SJ, 234, 235. 

SUMATRA, Eiland Indon., 194, 199. 

SWEENS, Mgr., 162. 

SYDNEY, Stad Australia, 236. 

TAINE (Hippolyte), Historicus, 11. 

TANDJONG PRIOK, Plaats Indon., 198.


TASIKMALAJA, Plaats Indon., 201, 202. 

TEGAL, Haven, Indon, 200. 

Terraveen, zie ODILIAPEEL. 

TERTOOGEN (J.), osc, 80, 171-173. 

THIEBOUT, Kanselier, 83. 

TIEKEN(W.),osc.,192. 

TILBURG, StadN.,204. 

TJANDOER, Plaats, Indon., 200. 

TJIMAHI, Plaats, Indon., 199-202, 207. 

TJITJALENKA, Plaats Indon., 202. 

TROBEC Games), Mgr., 5, 38, 44-47, 

54-56, 58, 62, 63, 66y 72, 75, 84. 

TUINDORP-YREESWIJK, wijk Rotter 

dam N., 120, 160. 

UDEN, Plaats N., Klooster osc, 6, 9, 26, 

30-32, 36-38, 41, 49, 60, 63, 78, 91, 

102, 123, 125, 145, 147-150, 159-161, 

179, 204, 206, 224, 250. 

URSULINEN Rom. Unie, 200. 

UTRECHT, Stad N., 26, 54. 

VAL, Plaats B., 175. 

VALKENSWAARD, PlaatsN., 215. 

VELDE (Anton van de), 161. 

VELDEN (Lambert van der), osc, 63, 

68-70. 

VELSEN (Ant. van), SJ., 183, 194, 195, 

198, 202-208, 212, 213, 216, 219. 

VEN (van de), pastoor, 159- 

VENLO,StadN.,24. 

VENSTER(C.de),osc, 173. 

VERDUYN(J.),osc,24, 25. 

VERGEER(M.),osc,4. 

VERKADE (J.), osc, 184, 241, 243, 246, 

250. 

VERKUYLEN (JO. osc> 184> lfi5, 

241-243, 247. 

VERMEULEN (A.), osc, 234 ; - (F.), osc, 

231. 

VERMONT; Staat in Am., 170. 

VERNDALE, Plaats, Am., 176. 

VERNOOY (Giovanni) zuster H. Carel. 

Borrom.,252, 253. 

VERSCHURE,Mej.,94. 

VIANNA (Mario), medicus Br., 243, 246. 

VINKEN(M.),osc,l63, 166. 

VISSER (B.), M.S.C., 213, 214, 216. 

VLAARDINGEN, Plaats, N., 41. 

VLAM(J. de),osc,25. 

VLIJMEN, Plaats N., 251, 252. 

VOCHT(C. de), osc, 234. 

VOLKEL, Plaats, N., 159. 

VORSTENBOSCH, Plaats N., 24. 

VROMANS, Jurist, 179. 

VUGHT, PlaatsN., 21. 

VUYSTERS (Jan), auteur, 162. 

WAGENBERG (Andries van), O.P., 

251-252 ; (Jan van), 251 ; - (Josephine 

van), 252. 

WAGENINGEN, Plaats, N., 78. 

WAKHON, Plaats Am., 66, 69. 

WAREMME, Plaats B., 164. 

WEIDE (G. van der), osc, 249. 

WELTEVREDEN, Plaats Indon., 207. 

WESSEL, SJ., 194. 

WESTER (G.), osc, 212, 222. 

WESTFALEN, Deel van deelstaat, D., 10. 

WEYST (G. van der), osc, 18, 28. 

WIEfiRS(M.),osc,163. 

WIJMELENBERG (Henricus van den), 

Mag.gen.osc, 26, 27, 30, 32, 36, 130, 

132, 162. 

WILLEKENS (PJ.) SJ., 202, 203, 219, 

238. 

WILLEM II, Koning, 30. 

WISCONSIN, Staat in Am., 36, 43, 45, 

58, 84, 173, 174. 

WUBBE, SJ.,219. 

ZANDVLIET, MSC, 213, 233. 

ZOETERWOUDE, Plaats N., klooster 

osc, 6, 91, 93, 94, 127, 131, 134,144, 

145, 151, 152, 158, 162, 254. 

ZONHOVEN, Plaats B., 164. 

ZUID-AMERIKA, 239, 259. 

ZUTPHEN(A. van), osc, 86, 173-175. 

Zuster s v/h H. Kruis, zie KRUIS. 

ZWART(A.),osc,l66. 

ZWEDEN, 52. 

ZWITSERLAND., 98, 127, 131.

Wilhelmus Antonius van Dinter - Canons Regular Blog

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?